Book Title: Agam 02 Sutrakrut Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 2, અંગસૂત્ર 2 “સૂત્રકૃત’ થયેલા હોય છે. જેમ કે કોઈ આર્ય છે - કોઈ અનાર્ય છે યાવત્ કોઈ કુરુપ છે. તેમાં કોઈ એક રાજા હોય. એ પ્રમાણે થાવત્ સેનાપતિપુત્ર જાણવા. તેમાં કોઈ એક શ્રદ્ધાળુ હોય છે. તે શ્રમણ કે બ્રાહ્મણ પાસે જવાની ઇચ્છા કરે છે. તે કોઈ એક ધર્મની શિક્ષા દેનાર અન્યતીર્થિક, રાજા આદિને કહે છે - અમે તમને ઉત્તમ ધર્મનું શિક્ષણ આપીશું. હે ભયત્રાતા! મારો આ ધર્મ સુઆખ્યાત, સુપ્રજ્ઞપ્ત છે. આ જગતમાં પંચમહાભૂત છે, જેથી અમારી ક્રિયા, અક્રિયા, સુકૃત, દુષ્કૃત, કલ્યાણ, પાપ, સારું, ખરાબ, સિદ્ધિ, અસિદ્ધિ, નરક કે અનરક અધિક શું કહીએ ? તૃણના હલવા માત્ર જેવી ક્રિયા પણ પાંચ મહાભૂતોથી થાય છે. તે ભૂત - સમવાયને જુદા-જુદા નામે જાણવા. તે આ પ્રમાણે - પૃથ્વી એક મહાભૂત છે, પાણી બીજું, અગ્નિ ત્રીજું, વાયુ ચોથુ અને આકાશ પાંચમું મહાભૂત છે. આ પાંચ મહાભૂત અનિર્મિત છે, અનિર્માપિત છે, અકૃત છે. કૃત્રિમ નથી. અનાદિ, અનંત, અવશ્ય કાર્ય કરનાર છે, તેને કાર્યમાં પ્રવૃત્ત કરનાર કોઈ બીજો પદાર્થ નથી. તે સ્વતંત્ર તેમજ શાશ્વત-નિત્ય છે. કેટલાંક સાંખ્યવાદી પંચ મહાભૂત અને છઠા આત્મતત્ત્વને માને છે. તેઓ એમ કહે છે કે- સત્નો વિનાશ નથી, અસતની ઉત્પત્તિ નથી. પાંચ મહાભૂત જ જીવકાય છે, આટલા જ અસ્તિકાય છે, આટલો જ સર્વલોક છે, આ જ લોકનું પ્રમુખ કારણ છે, વિશેષ શું કહેવું? તૃણ કંપન પણ તેના કારણે જ થાય છે. આ દૃષ્ટિએ આત્મા અસત હોવાથી સ્વયં ખરીદતા-ખરીદાવતા, હણતા-હસાવતા, રાંધતા-રંધાવતા ત્યાં સુધી કે કોઈ પુરુષને ખરીદ કરી ઘાત કરનાર પણ દોષનો ભાગી થતો નથી, કેમ કે આ બધાં કાર્યોમાં કોઈ દોષ નથી, એ પ્રમાણે સમજો. પાંચ મહાભૂતવાદી આ પ્રમાણે વિપરીત પ્રરુપણા કરે છે. વળી.... તેઓ ક્રિયાથી લઈ નરકભિન્ન ગતિને માનતા નથી. તેઓ વિવિધરૂપે કર્મસમારંભ વડે વિવિધ કામભોગોને ભોગવવા સમારંભ કરે છે. એ રીતે તેઓ અનાર્ય તથા વિપ્રતિપન્ન બની પંચમહાભૂતવાદીઓના ધર્મમાં શ્રદ્ધા રાખતા, પ્રતીતિ કરતા યાવત્ તેઓ આ પાર કે પહેલે પાર ન રહેતા, વચ્ચે જ કામભોગોમાં વિષાદ પામે છે. આ બીજો પંચમહાભૂતિક પુરુષજાત કહેવાયેલ છે. સૂત્ર-૬૪૩ હવે ત્રીજો પુરુષ ઇશ્વરકારણવાદી કહેવાય છે, તેનું વર્ણન કરે છે- આ લોકમાં પૂર્વાદિ દિશામાં અનુક્રમે કેટલાય મનુષ્યો ઉત્પન્ન થાય છે. તેમાં કોઈ આર્ય હોય છે યાવત્ તેમાંનો કોઈ રાજા થાય છે. યાવત્ તેમાં કોઈ એક ધર્મશ્રદ્ધાળુ હોય છે. કોઈ શ્રમણ કે બ્રાહ્મણ તેની પાસે જવા નિશ્ચય કરે છે. યાવત્ મારો આ ધર્મ સુઆખ્યાત, સુપ્રજ્ઞપ્ત છે. આ જગતમાં જે ધર્મ છે તે પુરુષાદિક, પુરુષોત્તરિક, પુરુષપ્રણિત, પુરુષસંભૂત, પુરુષપ્રદ્યોતીત, પુરુષ અભિસમન્વાગત પુરુષને આધારે જ રહેલ છે. અહીં પુરુષનો અર્થ ઇશ્વર જાણવો. જેમ કોઈ પ્રાણીના શરીરમાં ગુમડા ઉત્પન્ન થાય, શરીરમાં વધે, શરીરનું અનુગામી બને, શરીરમાં જ સ્થિત થાય, તેમ ધર્મ ઇશ્વરથી જ ઉત્પન્ન થાય યાવત્ ઇશ્વરને આધારે ટકે છે. જેમ અરતિ શરીરથી જ ઉત્પન્ન થાય, વૃદ્ધિ પામે, અનુગામી બને, શરીરને આધારે ટકે તેમ ધર્મ પણ ઇશ્વરથી ઉત્પન્ન થાય યાવત્ ઇશ્વરને આધારે ટકે. જેવી રીતે કોઈ રાફડો પૃથ્વીથી ઉત્પન્ન થાય, વૃદ્ધિ પામે, અનુગામી બને, સ્થિત થાય, તેમ ધર્મ પણ ઇશ્વરથી ઉત્પન્ન થઈ યાવતુ ઇશ્વરને આધારે રહે છે. જેમ કોઈ વૃક્ષ પૃથ્વીથી ઉત્પન્ન થાય, વૃદ્ધિ પામે, અનુગામી બને, પૃથ્વીને આધારે સ્થિત રહે, તેમ ધર્મ પણ ઇશ્વરથી ઉત્પન્ન થાય યાવત્ ટકે છે. જેમ કોઈ વાવડી પૃથ્વીથી ઉત્પન્ન થઈ યાવત્ પૃથ્વીને આધારે રહે છે, તેમ ધર્મ પણ ઇશ્વરથી ઉત્પન્ન થઈ યાવત્ ઇશ્વરને આધારે ટકે છે. જેમ કોઈ પાણીની ભરતી પાણીથી ઉત્પન્ન થાય યાવત્ પાણીથી જ વ્યાપ્ત રહે છે, તેમ ધર્મ પણ ઇશ્વરથી મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત “(સૂત્રકૃત)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 62
