Book Title: Agam 02 Sutrakrut Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 2, અંગસૂત્ર 2 ‘સૂત્રકૃ’ ઉત્પન્ન થઈ યાવત્ ઇશ્વરમાં જ વ્યાપ્ત રહે છે. જેમ કોઈ પાણીનો પરપોટો પાણીથી ઉત્પન્ન થાય યાવતું પાણીમાં જ વિલીન થાય, તેમ ધર્મ ઇશ્વરથી ઉત્પન્ન થાય યાવત્ સ્થિત રહે છે. જે આ શ્રમણ-નિર્ચન્હો દ્વારા ઉદ્દિષ્ટ, પ્રણીત, પ્રગટ કરેલ દ્વાદશાંગ ગણિપિટક છે, જેમ કે - આચાર, સૂયગડ યાવત્ દિઠ્ઠિવાય, તે બધું મિથ્યા છે તે સત્ય નથી અને યથાતથ્ય પણ નથી. આ (ઇશ્વરવાદ) જ સત્ય, તથ્ય અને યથાતથ્ય છે. આ પ્રમાણે તેઓ આવી સંજ્ઞા રાખે છે, તેની સ્થાપના કરે છે, બીજાને કહે છે. પક્ષી જેમ પીંજરાને તોડી શકતું નથી, તેમ તેઓ ઇશ્વર-કતૃત્વવાદને સ્વીકારી ઉત્પન્ન થતા દુઃખને છોડી શકતા નથી. ઈશ્વર કáત્ત્વવાદી આ પ્રમાણે વિપરીત પ્રરુપણા કરે છે કે- તેઓ ક્રિયા યાવત્ નરકને સ્વીકારતા નથી. એ પ્રમાણે તેઓ વિવિધરૂપે કર્મ સમારંભ વડે અને વિવિધ કામ-ભોગોને માટે આરંભ કરે છે. તેઓ અનાર્ય છે, વિપ્રતિપન્ન છે. ઇશ્વરકતૃત્વવાદમાં શ્રદ્ધા રાખતા યાવત્ આ પાર કે પેલે પાર ન પહોંચતા મધ્યમાં જ કામભોગોમાં ફસાઈ દુઃખ પામે છે. આ ત્રીજો ઇશ્વરકારણિક પુરુષવાદ કહ્યો. સૂત્ર-૬૪ હવે નિયતિવાદી નામના ચોથા પુરુષનું વર્ણન કરે છે. આ લોકમાં પૂર્વાદિ દિશામાં મનુષ્યો ઉત્પન્ન થાય છે ઇત્યાદિ પૂર્વવત્ જાણવું. તેમાં કોઈ એક ધર્મશ્રદ્ધાળુ હોય છે. શ્રમણ કે બ્રાહ્મણ તેની પાસે જવા નિશ્ચય કરે છે યાવત્ મારો આ ધર્મ સુઆખ્યાત, સુપ્રજ્ઞપ્ત છે. આ લોકમાં બે પ્રકારના પુરુષો હોય છે - એક ક્રિયાનું કથન કરે છે, બીજો ક્રિયાનું કથન કરતો નથી. યાવત તે બંને પુરુષો એક જ અર્થવાળા, એક જ કારણને પ્રાપ્ત તુલ્ય છે. બંને અજ્ઞાની છે. નિયતીવાદી પોતાના સિદ્ધાંતને સ્પષ્ટ કરતા કહે છે કે- સુખ દુઃખના કારણભૂત કાલાદિને માનતા એમ સમજે છે કે - હું જે કંઈ દુઃખ, શોક, ઝૂરાપો, તપ્તતા, પીડા, પરિતપ્તતા પામી રહ્યો છું, તે મારા જ કર્મનું ફળ છે, બીજા જે દુઃખ, શોક આદિ પામી રહ્યા છે, તે તેના કર્મ છે. આ પ્રમાણે તે અજ્ઞાની સ્વનિમિત્ત તથા પરનિમિત્ત-કારણ કર્મફળ સમજે છે. પરંતુ એકમાત્ર નિયતિને જ કારણ માનનારા મેઘાવી એવું જ માને છે - કહે છે કે હું જે કાંઈ દુઃખ-શોક-ઝુરાપો-સંતપ્તતા-પીડા કે પરિતપ્તતા પામું છું તે મારા કરેલા કર્મ નથી. બીજા પુરુષ પણ જે દુઃખ-શોક આદિ પામે છે, તે પણ તેના કરેલા કર્મોનું ફળ નથી. પરંતુ તે મેઘાવી માને છે કે - 4 - આ બધું નિયતિકૃત છે, બીજા કોઈ કારણથી નહીં. હું નિયતિવાદી કહું છું કે પૂર્વાદિ દિશામાં રહેનાર જે ત્રણ સ્થાવર પ્રાણી છે, તે બધાં નિયતિના પ્રભાવથી સંઘાયને, વિપર્યાસને, વિવેકને અને વિધાનને પામે છે એ રીતે નિયતિ જ બધાં સારા-ખરાબ કાર્યોનું કારણ છે. નિયતિવાદી ક્રિયા યાવત્ નરક કે નરક અતિરિક્ત ગતિને નથી માનતા. આ પ્રમાણે તે નિયતિવાદી વિવિધરૂપે કર્મસમારંભ કરતા વિવિધ કામભોગોને ભોગવતા આરંભ કરે છે. એ રીતે તે અનાર્યો વિપ્રતિપન્ન થઈ તેની શ્રદ્ધા કરતા યાવત્ તેઓ આ પાર કે પેલે પાર ન રહેતા વચમાં જ કામભોગોમાં ફસાઈને વિષાદ પામે છે. નિયતિવાદી નામક ચોથો પુરુષ કહ્યો. આ રીતે આ ચાર પુરુષ ભિન્ન-ભિન્ન બુદ્ધિવાળા-અભિપ્રાયવાળા-શીલવાળા-દૃષ્ટિવાળા-રુચિવાળાઆરંભવાળા-અધ્યવસાયવાળા છે. તેઓએ માતા પિતા આદિ પૂર્વસંયોગો તો છોડ્યા છે, પરંતુ મોક્ષમાર્ગને પ્રાપ્ત થયા નથી. તેથી તેઓ આ પાર કે પેલે પાર પહોંચ્યા વિના મધ્યમાં જ કામભોગોમાં આસક્ત બનીને ખેદને પામે છેડૂબી જાય છે. સૂત્ર-૬૫ સુધર્માસ્વામી જંબૂસ્વામીને કહે છે- હું એમ કહું છું કે - પૂર્વાદિ દિશાઓમાં મનુષ્યો હોય છે. જેવા કે - આર્ય મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(સૂત્રકૃત)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 63
