Book Title: Agam 02 Sutrakrut Gujarati Translation
Author(s): Dipratnasagar, Deepratnasagar
Publisher: Dipratnasagar, Deepratnasagar
View full book text
________________ આગમસૂત્ર 2, અંગસૂત્ર 2 ‘સૂત્રકૃત્’ શ્રુતસ્કન્ધ-૨ અધ્યયન-૨' ક્રિયાસ્થાન' સૂત્ર-૬૪૮ ' સાંભળેલ છે કે, તે આયુષ્યમાન્ ભગવંતે આ પ્રમાણે કહ્યું છે - અહીં ક્રિયાસ્થાન’ નામક અધ્યયન કહ્યું છે. તેનો અર્થ આ છે - આ લોકમાં સંક્ષેપથી બે સ્થાન કહ્યા છે, ધર્મ અને અધર્મ. ઉપશાંત અને અનુપશાંત. તેમાં પ્રથમ સ્થાન અધર્મપક્ષનો આ અર્થ કહ્યો છે. આ લોકમાં પૂર્વાદિ છ દિશામાં અનેકવિધ મનુષ્યો હોય છે. જેમ કે- કોઈ આર્ય કે અનાર્ય, ઉચ્ચગોત્રી કે નીચગોત્રી, મહાકાય કે લઘુકાય, સુવર્ણા કે દુવર્ણા, સુરૂપા કે દુરૂપા. તેઓમાં આ આવો દંડ-સમાદાન જોવા મળે છે. જેમ કે - નારકો-તિર્યંચો-મનુષ્યો અને દેવોમાં, જે આવા વિજ્ઞ પ્રાણી સુખ-દુઃખ વેદે છે. તેઓમાં અવશ્ય આ તેર ક્રિયાસ્થાનો હોય છે તેમ કહ્યું છે. તે આ પ્રમાણે - અર્થદંડ, અનર્થદંડ, હિંસાદંડ, અકસ્માતદંડ, દૃષ્ટિવિપર્યાલદંડ, મૃષાપ્રત્યયિક, અદત્તાદાનપ્રત્યયિક, અધ્યાત્મપ્રત્યયિક, માનપ્રત્યયિક, મિત્રદ્રષ-પ્રત્યયિક, માયાપ્રત્યયિક, લોભપ્રત્યયિક અને ઇર્યાપ્રત્યયિક. સૂત્ર-૬૯ પ્રથમ દંડ સમાદાન (ક્રિયાસ્થાન) અર્થદંડ પ્રત્યયિક કહેવાય છે. જેમ કોઈ પુરુષ પોતાના માટે કે જ્ઞાતિજનો માટે, ઘર-પરિવાર કે મિત્રને માટે, નાગ-ભૂત કે યક્ષને માટે, સ્વયં ત્રસ કે સ્થાવર જીવોના પ્રાણોને હણે, બીજા પાસે હણાવે કે બીજા દંડ દેનારની અનુમોદના કરે, એ રીતે તેને તે ક્રિયાને કારણે સાવદ્ય કર્મનો બંધ થાય છે. આ પ્રથમ દંડ સમાદાન છે સૂત્ર-૬૫૦ હવે બીજા દંડ સમાદાન રૂપ અનર્થદંડ પ્રત્યયિક કહે છે. જેમ કોઈ પુરુષ જો આ ત્રસ પ્રાણી છે, તેને ન તો પોતાના શરીરની અર્ચાને માટે મારે છે, ન ચામડાને માટે, ન માંસ માટે, ન લોહી માટે, તેમજ હૃદય-પિત્ત-ચરબીપીછા-પૂંછ-વાળ-સીંગ-વિષાણ-દાંત-દાઢ-નખ-નાડી-હાડકા-મજ્જાને માટે મારતા નથી. મને માર્યો છે-મારે છે કે મારશે માટે નથી મારતા. પુત્રપોષણ તથા પશુપોષણ માટે, પોતાના ઘરની મરમ્મત માટે નથી મારતા. શ્રમણમાહણની આજીવિકા માટે, કે તેના શરીરને કોઈ ઉપદ્રવ ન થાય, તેથી પરિત્રાણ હેતુ નથી મારતો, પણ નિપ્રયોજના જ તે પ્રાણીને દંડ દેતો હણે છે, છેદે છે, ભેદે છે, અંગો કાપે છે, ચામડી ઊતારે છે, આંખો ખેંચી કાઢે છે, તે અજ્ઞાની વૈરનો ભાગી બને છે, તે અનર્થદંડ છે. કોઈ પુરુષ આ સ્થાવર પ્રાણીઓની હિંસા કરે છે, જેમ કે- ઇક્કડ, કઠિન, જંતુક, પરક, મયુરક, તૃણ, કુશ, કુચ્છક, પર્વક અને પરાળ નામની વિવિધ વનસ્પતિને નિરર્થક દંડ આપે છે. તે પુરુષ આ વનસ્પતિને પુત્રાદિ, પશુ, શ્રમણ કે માહણના પોષણાર્થે, ગૃહરક્ષાર્થે, પોતાના શરીરની રક્ષાર્થે મારતા નથી, પરંતુ નિપ્રયોજન તે જીવોની હિંસા કરીને તેનું છેદન, ભેદન, ખંડન આદિ કરી તે જીવોને પ્રાણ રહિત કરે છે. તે જીવો સાથે વૈર બાંધે છે. જેમ કોઈ પુરુષ નદીના તટ પર, દ્રહ પર, જળરાશિમાં, તૃણરાશિમાં, વલયમાં, ગહનમાં, ગહનદુર્ગમાં, વનમાં, વનદુર્ગમાં, પર્વતમાં, પર્વતદુર્ગમાં, વ્રણ-ઘાસ બિછાવી બિછાવીને સ્વયં આગ લગાડે, બીજા દ્વારા આગા લગાવે, આગ લગાડનાર બીજાને અનુમોદે, તે પુરુષ નિમ્પ્રયોજન પ્રાણીને દંડ આપે છે. તે પુરુષને વ્યર્થ જ પ્રાણીના ઘાતને કારણ સાવદ્ય કર્મબંધ થાય છે. આ બીજો દંડ સમાદાન-અનર્થદંડ પ્રત્યયિક કહ્યો. સૂત્ર-૬૫૧ હવે ત્રીજું ક્રિયાસ્થાન-દંડ સમાદાન હિંસાદંડ પ્રત્યયિક કહે છે. જેમ કોઈ પુરુષ વિચારે કે - મને કે મારા સંબંધીને, બીજાને કે બીજાના સંબંધીને માર્યા છે, મારે છે કે મારશે, એમ માનીને ત્રણ-સ્થાવર પ્રાણીને સ્વયં દંડ મુનિ દીપરત્નસાગર કૃત્ “(સૂત્રકૃત)” આગમસૂત્ર ભાવાનુવાદ Page 67
