Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
容容容容容容容容
听听听听听听听听听
發乐發明明就明明發明發明發乐發明明就明明發明發
વાધ્યાય કલા : ૪ (શાન્તસુધારસ, શાનસાર, જ્ઞાનસાર-પદ્યાનુવાદ)
• આશીર્વાદ છે. અધ્યાત્મયોગી પૂજ્ય આચાર્યશ્રી વિજયકલાપૂર્ણસૂરીશ્વરજી મ.સા.
• પ્રેરણા પૂ.આ.શ્રી વિજયકલાપ્રભસૂરીશ્વરજી મ.સા. પૂ.પં.શ્રી કલ્પતરુવિજયજી મ.સા.
- સંપાદન : પં. મુક્તિયદ્રવિજય ૫. મુનિય દ્રવિજય
• પ્રકાશન છે શાન્તિ જિન આરાધક મંડલ
c/o. ભોગીલાલ ગાંધી શાન્તિ નિકેતન, Po. મનફરા, જી. કચ્છ,
તા. ભચાઉ, પીન : ૩૭૦ ૧૪છે. ફોન : (૦૨૮૩૭) ૨૮૬૬૩૮
દ્રવ્ય સહાયક નવજીવન શ્વેતામ્બર મૂર્તિપૂજક
જૈન સંઘ જ્ઞાનખાતું લેમિંગ્ટન રોડ, મુંબઈ - ૪૦૦ ૦0૮. $
$ $ $$$
女听听女乐乐长乐芬乐其乐女乐乐长乐芬乐於听女乐#
历经听听听听听听听听听听听听
5 પુસ્તક :
સ્વાધ્યાય કલા : ૪ (શાન્તસુધારસ, શાનસાર, જ્ઞાનસાર-પદ્યાનુવાદ) • પ્રેરણા :
પૂ.આ.શ્રીવિજયલાપ્રભસૂરીશ્વરજી મ.સા.
પૂ.પં.શ્રી કલ્પતરુવિજયજી મ.સા. • સંપાદન :
પં. મુક્તિયદ્રવિજય ૫. મુનિન્દ્રવિજય સંપર્ક : • શક્તિ જિન આરાધક મંડલ C/o. રામજી રાયશી સાવલા આર. જે. કોટેજ, પહેલે માળે, જહાંગીર દાજી ક્રોસ લેન, સ્લેટર રોડ, મુંબઈ - ૪૦૦ ૦૦૭. • ચંપક બી. દેઢિયા ૨૦, પંકજ “એ”, પ્લોટ નંબર ૧૭૧, એલ. બી. એસ. માર્ગ, ઘાટકોપર (વેસ્ટ), મુંબઈ - ૮૬. ફોન : (૦૨૨) ૨૫૧૦૧૯૯૦ મુદ્રક : Tejas Printers 403, VimalVihar Apartment, 22, Saraswati Society, Nr. Jain Merchant Society, Paldi, AHMEDABAD - 7.• Ph.: (079) 6601045
蛋蛋發明明對明明明明明明明明明经
$
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
सूरिभट्टारकाः एवं कथयन्ति स्म...
जैनशासनशृङ्गाराः सच्चिदानन्दमयाः अध्यात्मयोगिनः पूज्यपादाः गुरुवर्याः आचार्य प्रवराः श्रीमद् विजयकलापूर्णसूरीश्वरा: वांकी तीर्थ चातुर्मास्ये (वि.सं. २०५५, आ. ब. ७-८-९) प्ररूपितवन्तः
पूर्वाचार्याणां संरक्षण-विनियोगादिगुणत्वात् परम्परागतं किञ्चित् श्रुतज्ञानम् अस्माभिः लब्धम् । इयं श्रुतसमृद्धिः अस्माभिः अपि अस्मदनुगामिभ्यः देया । न दद्याम चेत् अपराधिनः वयं भाविप्रजादृष्ट्या इतोऽपि इदं शासनं सार्धाष्टादशसहस्त्रवर्षाणि यावद् इह स्थास्यति तच्च श्रुतज्ञानाधारेणैव ।
2
स्वाध्यायः किल साधूनां जीवनम् । स्वाध्यायसमये तु स्वाध्यायः करणीयः एव किन्तु अन्तराऽपि यदा यदापि समयो लभ्येत तदा तदाऽपि स्वाध्यायः करणीयः । प्रत्येकाऽवसरेषु यथा वणिग् लाभं पश्येत् तथैव
साधुरपि प्रत्येकाऽवसरेषु स्वाध्यायलाभं पश्येत् ।
संवर: निर्जरा च मुक्ति-मार्गः ।
स्वाध्यायात् संवर- निर्जरे भवतः । स्वाध्यायात् नवः नवः संवेगः उत्पद्यते । स्वाध्यायं विदधानः उल्लसितान्तकरणः साधुः चिन्तयति भगवत्कथितानि तत्त्वानि कीदृशानि अद्भुतानि ? अयं खलु संवेगः ।
3
स्वाध्यायात् भगवन्मार्गे निश्चलता उत्पद्यते । स्वाध्यायः किल महत् तपः । तपसा च निर्जरा जायते । • दानं कर्तुं कः प्रभवेत् ? धनवानेव । उपदेशं कर्तुं कः प्रभवेत् ? ज्ञानवानेव । वाचनादिपञ्चविधं स्वाध्यायं विदधाने साधौ उपदेशशक्तिः स्वयमेव प्रादुर्भवति ।
स्वाध्यायस्य सप्तमं फलं किल परोपदेश- शक्तिः । स्वाध्यायस्य सप्त महान्ति फलानि । तानि
चेमानि -
(१) आत्महितज्ञानम् ।
(२) पारमार्थिकः भावसंवरः ।
(३) नूतनज्ञानात् अपूर्वसंवेगवृद्धिः ।
(४) निष्कम्पत्वम् ।
(५) उत्कृष्टं तपः ।
(६) कर्म - निर्जरा ।
(७) परोपदेश शक्तिः ।
किञ्चिदपि ज्ञानं विनियोगार्थमेव भवति, न
स्वपार्श्वे सञ्चयनार्थमेव । अन्येभ्यः अदीयमानं ज्ञानं विनष्टं भविष्यति ।
धनमददानः कृपणः चेत् ज्ञानमददानः कथं न
कृपण: ?
अन्येभ्यो दानादेव अस्मज्ज्ञानं वृद्धि यायात् ।
४
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
मुनिः पठितुमागतं नाऽवगणयेत्, अपि तु वात्सल्यपूर्वकं पाठयेत् । एवंकरणात् अव्यवच्छित्तिः स्यात् ।
(पञ्चवस्तुक ५६५-५६६) अहं चेत् शिष्यान् पाठयिष्यामि, तेऽपि तच्छिष्यप्रशिष्यादीन् पाठयिष्यन्ति । इत्थं सम्यक् परम्परा चलिष्यति ।
अतः एव सिद्धयनन्तरं विनियोगः दर्शितोऽस्ति । प्रणिधान-प्रवृत्ति-विघ्नजय-सिद्धि-प्राप्त्यनन्तरमपि विनियोगः चेत् न प्राप्तः, ज्ञानं सानुबन्धं न भवेत् भवान्तराऽनुयायि न भवेत् ।
न दृश्येत चेत् कोऽपि अध्ययनार्थी , स्वयमेव कमपि आहूय पाठयन्तु ।
पुष्पं विकासाऽनन्तरं सौरभं प्रसारयति तथा भवानपि अध्ययनानन्तरं ज्ञान-सौरभं प्रसारयतु । तच्च विनियोगादेव सम्भवति ।
इत्थमेव तीर्थपरम्परा चलिष्यति । जिनशासनस्य चलन्त्यां अखण्ड-परम्परायां वयं मनागपि निमित्तत्वं प्राप्नुयाम, ईदृशं भाग्यं कुतः ?
बीजं स्थायि भवेत् । बीजं स्यात् चेत् वृक्षप्राप्तिः स्वयमेव भविष्यति । श्रुतज्ञानं किल बीजम् ।
अत्र अल्पवयसः बहवः साधवः साध्व्यश्च सन्ति । इदं श्रुत्वा अध्ययनाऽध्यापने अग्रगामिनः भवन्तः भविष्यन्ति उत सन्तोषिणः एव ? अत्र सन्तोषः खलु अपराधः ।
किन्तु तत् ज्ञानम् अहङ्कारं न जनयेत् इत्यत्रापि प्रतिजागरणीयम् । एतदर्थं भागवती भक्तिः उपादीयताम् ।
'जिम जिम अरिहा सेवीए रे, तिम तिम प्रगटे ज्ञान' यथा यथा अर्हन् सेव्येत, तथा तथा ज्ञान प्रादुर्भवेत् ।
धनार्जनाऽनन्तरं तत्संरक्षणं कियत् कष्टपूर्णमेतत् चेत् भवन्तः न जानन्ति पृच्छन्तु कञ्चित् अनुभविनम् ।
भो दिनेशमहाभागाः ! ("दिनेश रवजी महेता, भुवड-कच्छ, सम्प्रति मद्रास" इति परिवारद्वारा तदानीं उपधानाऽनुष्ठानं चलद् आसीत् वांकी तीर्थे ) सत्यमिदं खलु ? मनाग् अनवधानतायामेव धनं विनश्यति ।
ज्ञानेऽपि एवमेव । ज्ञानार्जनाऽनन्तरमपि तत्संरक्षणं किल कष्टपूर्णम् । ज्ञान - संरक्षणमिच्छन्ति चेत् भवन्तः अन्यान् पाठयन्तु । अन्यान् पाठयिष्यन्ति भवन्तः चेत् भवन्त एव पुनः पठिष्यन्ति । भवतां ज्ञानं सुरक्षितं भविष्यति ।
अहमपि वाचनादिषु यत् कथयामि तदेव ज्ञानं तिष्ठति, अवशिष्टं विनश्यति ।
इह वयं ११० साधु-साध्व्यः स्मः । १५-२० वृद्धान् विहाय अन्ये तु अध्ययनाऽध्यापनक्षमाः सन्ति एव ।
इत्थम् अध्ययनाऽध्यापनकरणात् किं प्राप्नोति मुनिः तत् जानन्ति भवन्तः ? तीर्थकरनामकर्माऽपि स बध्नीयात् इति हरिभद्रसूरयः कथयन्ति ।
(कहे कलापूर्णसूरि-१, पृ. ४०७ तः ४२१)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
वर्षत्रितयात् पूर्व वांकीतीर्थे पूज्याचार्याः ईदृशीं दिव्यां वाणी वर्षयन्ति स्म । वयं तत् वाणी-वारि अवतारयामः स्म । (तदानी वयं न ज्ञातवन्तः यत् इत्थं लिखितमिदं 'कहे कलापूर्णसूरि' नामक पुस्तकं भविष्यति आराधकानां च कृते तत् अमूल्यः अलङ्कारः भविष्यति। वयं तु यथावत् सहजरूपेण लिखामः स्म ।
प्रारम्भे एकस्याः प्रते: ५०-१०० वा प्रतिकृतयः (झेरोक्ष) कारिताः, किन्तु तासु निष्ठितासु ५०० प्रतयः मुद्रिता: कारणीयाः, इति चिन्तितम् किन्तु ५०० पुस्तकेभ्यः १००० पुस्तक मुद्रणे न महार्यानि भविष्यन्ति इति केनचित् तज्ज्ञेन कथितं श्रुत्वा १००० पुस्तकानि मुद्रणीयानि इति निश्चितम् किन्तु मनसि भयमासीत् यत् सूरिभट्टाकानाम् ईदृशी तत्वगम्भीरवाणी कः पठिष्यति? किन्तु अद्य वयं पश्यामः द्वयोः आवृत्त्योः जातयोरपि अद्यापि लोका: तत् कामयन्ते।
इदानी (वर्षामेडी, वै. शु. १३) 'कुमारपाल वी. शाह' इत्यतैः महानुभावै: कथितम् - 'कहे कलापूर्णसूरि' पुस्तकप्रकाशनेन भवद्भिः अत्युत्तमं कार्य कृतम् । अहं लेखनीमादाय अधोरेखां (अन्डरलाइन) कर्तुमुद्यत:, किन्तु कुत्र अधोरेखां कुर्याम् ? सर्वमेव पुस्तकम् अधोरेखा-योग्यम् ।)
इदानीं वयं वांकीतीर्थस्य तस्मिन् एव त्रिशलाभवने उपविष्टाः स्मः, यस्मिन् सूरिपादैः वाणी-भागीरथी प्रवाहिता आसीत् (भयङ्करभूकम्पेन परितः भद्रेश्वर - वडाला - गुंदाला - लुणी - गोअरसमा - मुन्द्रादि ग्राम - नगर -
जिनालयेषु ध्वस्तेषु अपि वांकीतीर्थस्य विशाल: जिनालयः अखण्ड अस्ति।)
श्रीचरणानां विद्यमानतायाम् इह दर्शनार्थिनां महान् सम्मर्दः आसीत्। अधुना नीरवा शान्तिरस्ति तथापि सरिदेवानां साधना-परमाणवः अस्मिन्नेव क्षेत्रे भ्राम्यन्तः सन्ति, ये अद्यापि साधक-साधनायां वेगमापूरयन्ति ईदृशः अनुभवः वांकीतीर्थाऽऽगमनाऽनन्तरं जायते एव सहदय-साधकानाम् ।
आचार्यपादानां स्मरणार्थ प्रकाश्यमानस्य 'स्वाध्याय कला' इत्यस्य पुस्तकस्य प्रस्तावनाऽपि पूज्याचार्याणां साधना-स्थलीरूपे वांकी-तीर्थे पूज्याचार्याणामेव गुरुमंदिरस्य शिलान्यास-प्रसङ्गे लिख्यते, इत्यपि एका आनन्दप्रदा घटनाऽस्ति ।
विद्यार्थिषु विज्ञप्तिः अस्मिन् पुस्तके प्रत्येकप्रकरण-प्रारम्भे प्रत्येकगाथानामाद्याक्षराणि न्यस्तानि । तानि कण्ठस्थीकृत्यैव यदि तत्तत्प्रकरणादिकं प्रारभ्येत चेत् विद्यार्थिभिः अनेकलाभाः प्राप्स्यन्ते इति वयं विश्वसिमः ।।
अस्माकं श्लोकादिकण्ठस्थकर्तृणामयमनुभवः यत् गाथास्तु वयं स्मरामः किन्तु गाथा-क्रम-स्मरणे स्खलनामनुभवामः । आद्याक्षर-कण्ठस्थीकरणात् इयं समस्या निरस्ता भविष्यति ।
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
इमां पद्धतिमवलम्ब्य भवद्भिः गाथाः कण्ठस्थीकृताः चेत् वर्षाणि यावत् भवन्तः ता: गाथा: न विस्मरिष्यन्ति । अन्तरा कुत्रचित् एकाऽपि गाथा अर्दवितर्दा न भविष्यति । किञ्च, २५ तमी ४७ तमी वा गाथा का? इति शोधनमपि सरलं भविष्यति । यतः पञ्चानां पञ्चानामेव गाथानाम् आद्याक्षराणि संगृह्य तानि न्यस्तानि सन्ति । परावर्तनारूपस्वाध्याये एका गाथाऽपि न लुप्ता भविष्यति । कदाचित् सा लुप्ता स्यात् चेत् झटिति भवन्त: ज्ञास्यन्ति अस्मिन् स्थाने इयं गाथा सस्ता विस्मृता वा ।
मा मन्यन्तां भवन्तः यत् इयं नवीना पद्धतिरस्ति इति । इयं तु प्राचीना एव पद्धतिः पूर्वाचार्य: आची च । चैत्यवन्दन-भाष्यग्रन्थादिषु सम्पदाऽविस्मरणार्थ पद्धतिमिमां प्रयुक्तवन्तः एव तत्कर्तारः श्रीदेवेन्द्रसूरयः । यथा-द्वादशाऽधिकाराः कथं स्मरणीयाः ?
नमु जे अ अरिहं लोग सव्व पुक्ख तम सिद्ध जो देवा; उज्जि चत्ता वेआ-वच्चग अहिगार पढम पया ।
(चैत्यवन्दनभाष्यम् ४२) (अत्र द्वित्राणि अक्षराणि गृहीतानि एतावानेव विशेषः । यतः अस्माभिः अकारं विहाय एकमेवाक्षरं गृहीतम् ।)
'नमु' त: 'नमुत्थुणं' 'जे अ' त: 'जे अ अईआ' 'अरिहं' तः 'अरिहंत-चेइआणं'
'लोग' तः 'लोगस्स उज्जोअगरे' इत्यादिकम् । इमामेव पद्धतिमत्र वयम् दशितवन्तः ।
प्रारम्भसमये विचित्ररूपेण दृश्यमानानानाम् एषां पदानां कण्ठस्थीकरणे प्रयासः सम्भवेत् तथापि स प्रयासः नैव व्यर्थतां गमिष्यति अपितु तत्तत्प्रकरणादिकस्य अधिकदृढीकरणे अत्यन्तं सहायकं भविष्यति ।
सकृत् प्रयोगे कृते भवन्तः ज्ञास्यन्ति । अनया पद्धत्या स्तवन-स्वाध्याय (सज्झाय)-चैत्यवन्दनादीनि कण्ठस्थीकृतानि भविष्यन्ति चेत् वर्षाणि यावत् भवन्तः तानि न विस्मरिष्यन्ति ।
अधिक समयाऽभावे एषाम् आद्याक्षरपदानां पुनरावर्तनमात्रेण तत्तत्प्रकरणपुनरावर्तनतुल्यः लाभ: भविष्यति । अस्माभिस्तु एकस्मिन् लघु'नोटबुके' चतु:प्रकरणादीनाम् आद्याक्षराणि केवलं लिखितानि तद्द्वारा च कार्य निर्वहामः । अनया पद्धत्या नुतनाः विद्यार्थिनस्तु लाभान्विताः भविष्यन्ति एव, किन्तु पुराणा: विद्यार्थिन: अपि केवलं आद्याक्षराणि कण्ठस्थानि करिष्यन्ति चेद् विस्मृतसूत्राणि पुनः स्मृतानि कर्तुं प्रभविष्यन्ति । अत्र मनागेव प्रयासः आवश्यकः ।
अस्माभिः अयं प्रयोग: विहितः । नूतनविद्यार्थिन: अपि अस्मिन् प्रयोगे अस्माभिः नियोजिताः सन्ति । अस्मिन् बहवः लाभाः अस्माभिः दृष्टाः । अन्येऽपि एतान्
१०
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
• मनुमति .
लाभान् प्राप्नुवन्तु इति भावनया अस्मिन् स्वाध्याय-पुस्तके एव प्रकरणादीनां प्रारम्भे आद्याक्षराणि न्यस्तानि ।
सूचना : 'अ'तः आरभमाणानां गाथानां द्वे अक्षरे गृहीते । यथा - 'अब्भय तुरी उसं' अस्याः गाथायाः 'अब्भ' इति गृहीतम् ।
एषां सूत्राणां स्वाध्यायद्वारा सर्वे स्वाध्यायार्थिन: मनःशुद्धिम् आत्मशुद्धिं च प्राप्य स्वजीवितं प्रसन्नतापूर्ण विदधतु इति आशास्यते ।
૧. શ્રી શાન્ત સુધારસ ૨. શ્રી જ્ઞાનસાર પ્રકરણમ્ ૩. જ્ઞાનસાર - ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ
- पं. मुक्तिचन्द्रविजयः - गणि: मुनिचन्द्रविजयश्च
वांकी तीर्थम्, त्रिशला भवनम् ता. मुन्द्रा, जी. कच्छ पिन : ३७०४२५.
वि. सं. २०५८, वै. ब. ६ दि.१-६-२००२, शनिवासरः, पू. कलापूर्णसूरि-गुरुमंदिर
शिलान्यास-दिनम् ।
૧૨
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહોપાધ્યાયશ્રીવિનયવિજયવિરચિતઃ
• શ્રી શાન્ત સુધારસ: - અનિત્ય ભાવના • આઘાક્ષરોઃ
નીસ્ફયસુઆ (પ), ય‘અનિ’કબઆમા (૧૧), મૂલ્યસુ (૫), વૈ: ‘અસ’નિ (૯).
(શાર્દૂલવિક્રીડિતં વૃત્તમ્) નીરન્ધે ભવકાનને પરિગલત-પચ્ચાશ્રવાોધરે, નાના-કર્મલતા-વિતાનગહને, મોહાન્ધકારોન્ધુરે । ભ્રાન્તાનામિહ દેહિનાં હિતકૃતે, કારુણ્ય-પુણ્યાત્મભિસ્તીર્થેશેઃ પ્રથિતાસુધા૨સકિરો, રમ્યા ગિરઃ પાન્તુ વઃ || ૧ || (ધ્રુતવિલમ્બિતેં વૃત્તત્રયમ્)
સ્ફુરતિ ચૈતસિ ભાવનયા વિના, ન વિદુષામપિ શાન્ત-સુધારસઃ | ન ચ સુખં કૃશમયમુના વિના, જગતિ મોહ-વિષાદ-વિષાકુલે હિંદ ભવભ્રમ-ખેદ-પરામુર્ખ, યદિ ચ ચિત્તમનન્તસુખોન્મુખમ્, ભૃણુત તસુધિયઃ શુભભાવનાડમૃતરસું મમ શાન્તસુધારસભ્ સુમનસો મનસિ શ્રુતપાવના, નિદધતાં વ્યધિકા દશ ભાવનાઃ ।
૧૩
|| ૨ ||
|| ૩ ||
દિહ રોહિત મોતિરોહિતાદ્ભુતગતિવિંદિતા સમતાલતા (રથોદ્ધતાવૃત્તમ્)
|| ૪ ||
આતંરૌદ્રપરિણામપાવક-પ્લુટ-ભાવુક-વિવેક-સૌષ્ઠવે । માનસે વિષયલોલુપાત્મનાં, ક્વ પ્રરોહતિતમાં શમા કુરઃ || ૫ ||
(વસન્તતિલકાવૃત્તમ્)
યસ્યાશયું શ્રુતકૃતાતિશય વિવેકપીયૂષ-વર્ષ-રમણીય-તમં શ્રયન્તે । સદ્ભાવના-સુરલતા નહિ તસ્ય દૂરે, લોકોત્તર-પ્રશમ-સૌખ્ય-ફલ-પ્રસૂતિઃ
(અનુવૃત્તયમ્) અનિત્યત્યા-ડશરણતે, ભવમેકત્વમન્યતામ્ | અશૌચમાશ્રવં ચાત્મન્ !, સંવરં પરિભાવય કર્મણો નિર્જરાં ધર્મ-સૂતતાં લોકપતિમ્ । બોધિ-દુર્લભતામેતાં, ભાવયન્ મુચ્યસે ભવાતા (પુષ્પિતાગ્રાવૃત્તમ્) બપુરિ વપુરિદ વિદમ્ભલીલાપરિચિતમતિભંગુર નરાણામ્ । તદતિભિદુર-યૌવનાવિનીતં, ભવતિ કથં વિદુષાં મહોદયાય
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
|| ૯ ||
(શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્તદ્વયમ્) આયુર્વાયુતરત્તરજ્ઞતરલં, લગ્નાપદઃ સમ્મદઃ; સર્વેઽપીન્દ્રિયગોચરાશ્ચ ચતુલાઃ, સન્ધ્યાભ્રરાગાદિવત્ ।
૧૪
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૫ ||
|
૬ ||
મિત્રસ્ત્રીસ્વજનાદિસામસુખ, સ્વપેન્દ્રજાલોપમે; તતુકિંવસ્તુ ભવે ભવેદિહ મુદા-માલમ્બનં યત્સતામૂ| ૧૦ પ્રાતબ્રુતરિહાવદાતચયો, યે ચેતનાચેતના; દેખા વિશ્વમન:પ્રમોદવિદુરા, ભાવાઃ સ્વતઃ સુન્દરાઃ | તસ્તમૈવ દિને વિપાક-વિરસાનું, હા નશ્યતઃ પશ્યતશ્રેતઃ પ્રેતહત જહાતિ ન ભવ-પ્રેમાનુબધું મમ || ૧૧ ||
(પ્રથમ ભાવનાગેયાષ્ટકમુ-રામગિરિ-રાગ) મૂઢ મુલ્યસિ મુધા મૂઢ મુલ્યસિ મુધા, વિભવમનુચિન્ય હૃદિ સપરિવારમ્, / કુશશિરસિ નીરમિવ ગલનિલ-કમિત, વિનય જાનીહિ જીવિતમસારમું
| 1 || પશ્ય ભગુરમિદં વિષયસુખ-સૌહૃદં, પશ્યતામેવ નશ્યતિ સહાસમ્ | એતદનુહરતિ સંસારરૂપ રયાજ્વલજજલદેબાલિકા-રુચિવિલાસમ્
| ૨ || હત્ત હતયૌવન, પુચ્છમિવ શૌવન, કુટિલમતિ તદપિ લઘુ દેસ્ટનષ્ટ; તેન બત પરવશાઃ પરવશા-હતધિયઃ, કમિહ કિં ન કલયન્તિ કષ્ટમ્
| ૩ | યદપિ પિણ્યાકતામમિદમુપગત, ભુવનદુર્જયજરાપીતસારમ્ | તદપિ ગતલક્ઝમુઝતિ મનો નાગિનાં, વિતથમતિ કુથિતમન્મથવિકારમ્
૪ ||
સુખમનુત્તરસુરાવધિ યદતિનેદુર, કાલતસ્તદપિ કલયતિ વિરામમ્T કતરદિતત્તદા વસ્તુ સાંસારિક, સ્થિરતર ભવતિ ચિન્તય નિકામમ્ વૈઃ સમં ક્રીડિતા યે ચ ભ્રશમીડિતા, વૈઃ સહાકુષ્મતિ પ્રીતિવાદમુ . તાનું જનાનું વીફ્ટ બત ભસ્મભૂયતાનું, નિર્વિશકાઃ સ્મ ઇતિ ધિ પ્રમાદમ અસમૃદુન્મિષ્ય નિમિષત્તિ સિક્યૂર્સિવચેતનાચેતનાઃ સર્વભાવાઃ | ઇન્દ્રજાલોપમાંઃ સ્વજનધનસમાંતેષુ રજૂયન્તિ મૂઢસ્વભાવાઃ કવલયન્નવિરત જળમાજમ, જગદહો નૈવ તૃણ્યતિ કૃતાન્તઃ | મુખગતાનું ખાદતસ્તસ્ય કરતલગર્તન કથમુપલભ્યતેડસ્માભિરન્તઃ નિત્યમેકં ચિદાનન્દમયમાત્મનો, રૂપમભિરૂપ્ય સુખમનુભવેયમ્ | પ્રશમરસ-નવસુધા-પાનવિનયોત્સવો, ભવતુ સતત સતામિહ ભવેથયું
|| ૮ ||
// ૯ //
૧૫
૧૬
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
અશરણ ભાવના
• આદ્યાક્ષરો છે ચેતાપ્ર (૩), સ્વતુમવિવ (૫), સુઉશ (૮).
(શાર્દૂલવિક્રીડિતયું) યે પખંડમહીમહીનતરસા, નિર્જિત્ય બબ્રાજિરે, યે ચ સ્વર્ગભુજ ભુજોડર્જિતમદા, મેદુર્મદા મેદુરાઃ | તેડપિ ફૂરકૃતાન્તવત્રરદનૈ-ર્નિઈલ્યમાના હઠીદત્રાણાઃ શરણાય હા દશદિશઃ, ૐક્ષત્ત દીનાનનાઃ / ૧ /
(સ્વાગતાવૃત્ત...) તારદેવ મદવિભ્રમમાલી, તારદેવ ગુણગૌરવશાલી; યાવદક્ષમ-કૃતાન્ત-કટા-નૈક્ષિતો વિશરણો નરકીટ ll ૨ ||
(શિખરિણીવૃત્તમુ) પ્રતાપેવ્યપન્ન ગલિતમથ તેજોભિરુદિર્તિર્ગત ધર્યોદ્યોગઃ શ્લથિતમથ પુષ્ટન વપુષા | પ્રવૃત્તિ તદ્રવ્યગ્રહણવિષયે બાન્ધવજનૈજેને કીનાશન પ્રસભમુપનીએ નિજવશમ્ / ૩ /
(દ્વિતીયભાવનાગેયાષ્ટકમ્ મારૂણી-રાગ) સ્વજનજનો બહુધા હિતકામ, પ્રીતિરસૈરભિરામ... ! મરણદશાવશમુપગતવન્ત, રક્ષતિ કોડપિ ન સન્તમુ . વિનય ! વિધીવતાં રે, શ્રીજિનધર્મ: શરણમુ; અનુસન્થીયતાં રે, શુચિતરચરણસ્મરણમ્
તુરગરથભનરાવૃતિકલિત, દધત બલમમ્મલિતમ્ હરતિ યમો નરપતિમપિ દીન, મૈનિક ઈવ લઘુમીનમ્ II ૨ // પ્રવિણતિ વજમયે યદિ સદને, તૃણમથ ઘટયતિ વદને | તદપિ ન મુખ્યતિ હતસમવર્તી,નિર્દય પૌરુષનર્તી | ૩ //. વિદ્યામગ્નમહૌષધિસેવા,સુજતુ વશીકૃદેવામાં રસતુ રસાયનમુપચયકરણે, તદપિન મુગ્રતિ મરણમ્ll૪ || વપુષિ ચિર નિરુણદ્ધિ સમીરં, પતતિ જલધિપરતીરમાં શિરસિગિરેરધિરોહતિ તરસા, તદપિસ જીયંતિ જરસાll૫ | સુજતીમસિતશિરોરુહલલિત, મનુજશિરઃ સિતાલિતમુ. કો વિદધાનાં ભૂઘનમરસ, પ્રભવતિ રોધું જરસમ્ II ૬ // ઉદ્યત ઉગ્રરુજા જનકાયઃ કઃ ચાત્તત્ર સહાયઃ | એકોડનુભવતિ વિધુપરાગ, વિભજતિ કોડપિ ન ભાગમ્ | ૭ || શરણમેકમનુસર ચતુરä, પરિહર મમતાસકમ્ | વિનય!રચય શિવસૌખ્યનિધાન, શાન્તસુધારસપાનમ્ll ૮l.
સંસાર ભાવના
• આધાક્ષરો ઇગસવિ‘અન’ (૫), કરવા જાવ (૫), યદસ (૮).
(શિખરિણી વૃત્તત્રય) ઇતો લોભઃ ક્ષોભં, જનયતિ દુરન્તો દવ ઇવોલસંલ્લાભામમોભિઃ, કથમપિ ન શક્યઃ શમયિતુમ્T ઇતસ્તૃષ્ણાડક્ષાણાં, તુદતિ મૃગતૃષ્ણવ વિફલા, કથં સ્વચૈઃ સ્થય, વિવિધભયભીમે ભવવને / ૧ //.
૧૭
૧૮
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગલત્યેકા ચિન્તા, ભવતિ પુનરખ્યા તદધિકા, મનોવાકાર્યો હા ! વિકૃતિરતિરોષાત્તરજસઃ | વિપક્ઝર્લાવર્તે, ઝટિતિ પતયાલોઃ પ્રતિપદ ન જન્તોઃ સંસારે, ભવતિ કથમણ્યતિવિરતિઃ || ૨ | સહિવા સત્તાપા-નશુચિજનનીકુક્ષિકુહરે, તતો જન્મ પ્રાણ, પ્રચુરતરકષ્ટક્રમહતઃ | સુખાભાસૈર્યાવતું, સ્મૃતિ કથમણ્યતિવિરતિ, જરા તાવતું કાર્ય, કવલયતિ મૃત્યોઃ સહચરી || ૩ ||
(ઇન્દ્રવજુવૃત્તમ) વિભ્રાન્તચિત્તો બત બમ્રમીતિ, પક્ષીવ રુદ્ધસ્તનપજરેડની I નુત્રો નિયત્યા નનુ કેમંતનુસદાનિતઃ સન્નિહિતાન્તકૌતુઃ
| ૪ || (અનુષ્ટ્રબુવૃત્તમ્) અનન્તાનું પુદ્ગલાવત-નનત્તાનત્તરૂપમૃત્ | અનન્તશો ભ્રમત્યેવ, જીવોડનાદિભવાર્ણવે || ૫ ||
| (તૃતીયભાવનાગેયાષ્ટકમુ, કેદાર-રાગ) કલય સંસારમતિદારુણે, જન્મમરણાદિભયભીત રે ! મોહરિપુણેહ સગલગ્રહ, પ્રતિપદે વિપદમુનીત રે / ૧ / સ્વજનતનયાદિપરિચયગુર્ણ-રિહ મુધા બધ્યસે મૂઢ રે . પ્રતિપદ નવનવૈરનુભવૈઃ, પરિભવૈરસકૃદુપગૂઢ રે // ૨ /
ઘટયસિ કવચન મદમુન્નતેર, કવચિદહો હીનતાદીન રે ! પ્રતિભાવ રૂપમપરાપર, વસિ બત કર્મણાધીન રે || ૩ | જાતુ શૈશવદશાપરવશો, જાતુ તારુણ્યમદમત્ત રે ! જાતુ દુર્જયજરાજર્જરો, જાતુ પિતૃપતિકરાયત્ત રે || ૪ || વ્રજતિ તનયોડપિ નનુ જનકતાં, તનયતાં વ્રજતિ પુનરેષ રે, ભાવયન્વિકૃતિમિતિ ભવગતે-જ્યજતમાં નૃભવશુભશેષ રે // ૫TI. યત્ર દુઃખાતિંગદદવલવૈ-રનુદિન દહ્યએ જીવ રે હત્ત તસૈવ રયસિ ચિર, મોહમદિરામદક્ષીબ રે || ૬ || દર્શયનું કિમપિ સુખવૈભવ, સંહરંતદળ સહસૈવ રે ! વિપ્રલમમ્મતિ શિશુમિવ જન, કાલબટુકોડયમàવ રે || ૭ | સકલસંસારભયભેદકે, જિનવચો મનસિ બિધાન રે ! વિનયપરિણમયનિઃશ્રેયસ,વિહિતશમરસસુધાપાનરોટા
ઇતિ તૃતીયઃ પ્રકાશઃ
એકત્વ ભાવના
• આધાક્ષરો • એ ‘અબુ’કુ“અધુ’એ (૫), વિએયસ્વપ (૫), એજ્ઞારુ (૮).
(સ્વાગતાવૃત્તમ) એક એવ ભગવાનયમાત્મા, જ્ઞાનદર્શનતર સરઃ સમજદુપકલ્પિતમેતદ્, વ્યાકુલીકરણમેવ મમત્વમ્ / ૧ //
| (પ્રબોધતાવૃત્તત્રય) અબુધઃ પરભાવલાલસા-લસજ્ઞાનદેશાવશાત્મભિઃ | પરવસ્તુપુ હા સ્વકીયતા, વિષયાવેશવશા વિકધ્યતે |૨
૧૯
૨o
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
રુચિરસમતામૃતરસ ક્ષણ-મુદિતમાસ્વાદય મુદા | વિનય ! વિષયાતીતસુખરસ-રતિરુદચતુ તે સદા | ૮ |
ઇતિ ચતુર્થઃ પ્રકાશઃ
કૃતિનાં દયિતેતિ ચિન્તન, પરદારેષુ યથા વિપત્તયે | વિવિધાર્તિભયાવહં તથા, પરભાવેષુ મમત્વભાવનમ્ / ૩ // અધુના પરભાવસંવૃતિ, હર ચેતઃ પરિતોડવગુણ્ડિતામ્ ક્ષણમાત્મવિચારચન્દન-દ્રુમવાતોમિરસાઃ મ્યુશનુમા૪િ ||
(અનુષ્ટબુવૃત્તયું) એકતાં સમતોપેતા-મનામાત્મનું વિભાવયT લભસ્વ પરમાનન્દ-સમ્પદં નમિરાજવત્ // ૫ //
| (ચતુર્થ ભાવનાગેયાષ્ટકમ પરજીયા-રાગ) વિનય ચિન્તય વસ્તુતત્ત્વ, જગતિ નિમિત કસ્ય કિમી ભવતિ મતિરિતિ યસ્ય હૃદયે, દુરિતમુદયતિ તસ્યકિ | ૧ || એક ઉત્પદ્યતે તનુમા-નેક એવ વિપદ્યતે | એક એવ હિ કર્મ ચિનુતે, સૈકકઃ ફલમઝુતે | ૨ // યસ્ય યાવાનું પરપરિગ્રહો, વિવિધમમતાવવધઃ | જલધિવિનિહિતપોતયુકૃત્યા, પતતિ તાવદસાવધઃ | ૩ | સ્વસ્વભાવ મધમુદિતો, ભુવિ વિલુપ્ત વિચેષ્ટતા દેશ્યતાં પરભાવઘટનાતું, પતતિ વિલુઠતિ જૂન્મતે // ૪ || પશ્ય કાચ્ચનમિતરપુદ્ગલ-મિલિતમગ્નતિ કાં દશામૂ | કેવલભ્ય તુ તસ્ય રૂપ, વિદિતમેવ ભવાદેશામ્ || ૫ || એવમાત્મનિ કર્મવશતો, ભવતિ રૂ૫મનેકધામાં કર્મમલરહિતે તુ ભગવતિ, ભાસતે કાચ્ચનવિધા || ૬ || જ્ઞાનદર્શનચરણપર્યવ-પરિવૃતઃ પરમેશ્વરઃ એક એવાનુભવસદને, સ રમતામવિનશ્વરઃ || ૭ |
અન્યત્વ ભાવના
• આદ્યાક્ષરો છે પખિયહુજ્ઞા (પ), વિયેજયપ (૫), પ્રત્યભ (૮).
(ઉપજાતિવૃત્તમુ) પર: પ્રવિષ્ટઃ કુરુતે વિનાશ,. લોકોક્તિરેષા ન મૃતિ મળે છે નિર્વિશ્ય કર્માણુભિરસ્ય કિં કિં, જ્ઞાનાત્મનો નો સમપાદિ કષ્ટમ્
| 1 || (સ્વાગતાવૃત્ત...) ખિઘસે નનુ કિમન્યથાર્ત , સર્વદૈવ મમતાપરતત્રઃ | ચિન્તયસ્યનુપમાનું કથમાત્મનું, નાત્મનો ગુણમણીન્ન કદાપિ
| || ૨ // (શાર્દૂલવિક્રીડિતવૃત્તદ્વયમ્) યસ્મ યસે બિભેષિ ચ યતો, યત્રાનિશ મોદસે, યદ્યચ્છોચસિ યદ્યદિચ્છસિ હૃદા, યત્રાપ્ય પેપ્રીયસે | સ્નિગ્ધો યેષુ નિજસ્વભાવમમાં, નિલય લાલણસે, તત્સર્વ પર કાયમેવ ભગવ7- નાત્મશ્ન કિશ્ચિત્તવ || ૩ ||
૨૨
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્યજ સંયોગ નિયતવિયોગે, કુરુ નિર્મલમવધાનમ્ | નહિ વિદધાનઃ કેમિપિતૃણસિ, મૃગતૃષ્ણાઘનરસપાનમ્ | ૭ || ભજ જિનપતિમસહાયસહાય, શિવગતિસુગમોપાયમ્ પિબગદશમનં પરિહંતવમાં, શાન્તસુધારસમનપાયમ્ll ૮II.
ઇતિ પચ્ચમઃ પ્રકાશઃ
દુષ્ટાઃ કષ્ટકમર્થનાઃ કતિ ન તાઃ, સોઢાસ્વયા સંસૂતી, તિર્યનારકયોનિષુ પ્રતિકતછિન્નો વિભિન્ન મુહુઃ | સર્વ તતુ પરકીયર્વિલસિત, વિસ્મય તેàવ હા, રજૂયનું મુલ્યસિ મૂઢ !તાનુપચરનું, -નાત્મકૂકિંલજ્જા ૪ll
| (અનુષ્ટબુવૃત્તયું) જ્ઞાનદર્શનચારિત્ર-કેતનાં ચેતનાં વિના સર્વમ દ્વિનિશ્ચિત્ય, યતસ્વ સ્વહિતાણયે | ૫ ||
(પશ્ચમભાવનાગેયાષ્ટકમ્ શ્રી-રાગ) વિનય ! નિભાલય નિજ ભવન વિનય ! નિભાલય નિજ ભવનમ્ | તનુધનસુતસદન-સ્વજનાદિષ કિં નિજમિત કુગતરવનમ્
વિ. / ૧ યેન સહાશ્રયસેડતિવિમોહા-દિદમહમિયવિભેદમ્ | તદપિ શરીરં નિયતમ ધીરં, ત્યજતિ ભવન્ત ધૃતપેદમ્ | ૨ // જન્મનિ જન્મનિ વિવિધપરિગ્રહ-મુપચિનુષે ચ કુટુમ્બમ્ | તેષ ભવન્તપરભવગમને, નાનુસરતિ કુશમપિશુમ્બમ્ll /. ત્યજ મમતાપરિતાપનિદાન, પરપરિચયપરિણામમાં ભજ નિસરતયા વિશદીકૃત-અનુભવસુખરસમભિરામમ્ | ૪ || પથિ પથિ વિવિધ પર્થઃ પથિકૈઃ સહ, કુરુતે કઃ પ્રતિબન્ધમ્ | નિજનિજકર્મવશેઃ સ્વજનૈઃ સહ,કિંકુરુષે મમતાબન્ધી પી પ્રણયવિહીને દધદભિષä, સહતે બહુસત્તાપમ્ | ત્વયિનિ:પ્રણયે પુગલનિચયે, વહસિમુધા મમતાતાપ || ૬ ||
અશુચિ ભાવની
• આધાક્ષરો • સસ્નાકયઇ (૫), ભાદંભ ‘અસુદ્ધા (પ), ‘અશિ'કૈયે (૮).
| (શાર્દૂલવિક્રીડિતં વૃત્ત) સચ્છિદ્રો મદિરાઘટઃ પરિગલતુ-તલેશસાશુચિઃ, શુચ્યામૃદ્ય મૃદા બહિ: સ બહુશો ધૌતોડપિ ગડોદર્કઃ | નાધત્તે શુચિતાં યથા તનુશ્રુતાં, કાયો નિકાયો મહાબીભત્સાસ્થિપુરીષ મૂત્રરજમાં, નાય તથા શુધ્ધતિ / ૧ //
(મદાક્રાન્તા વૃત્તમ) સ્નાયે સ્નાયં પુનરપિ પુનઃ, સ્નાન્તિ શુદ્ધાભિરશ્મિવરં વારં, બત મલતાં ચન્દર્નરર્ચયન્તી મૂઢાત્માનો, વયમપમલાઃ, પ્રીતિમિયાશ્રયન્ત, નો શુષ્યન્ત, કથમવકરા, શક્યતે શોધુમેવમ્ || ૨ //
(શાર્દૂલવિક્રીડિતં વૃત્તમુ) કર્પરાદિભિરચિતોડપિ લશુનો, નો ગાહતે સૌરભં, નાજન્મોપકૃતોડપિ હન્ત પિશુનઃ સૌજન્યમાલમ્બતે |
૨૪
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૪ ||
||
૫ ||
દેહો-ડખેષ તથા જહાતિ ન ખૂણાં સ્વાભાવિક વિગ્નતાં, નાભ્યતોડપિ વિભૂષિતોડપિ બહુધા, પુષ્ટોડપિ વિશ્વસ્યતે / ૩ /
(ઉપેન્દ્રવજુવૃત્ત). યદીયસંસર્ગમવાણ સઘો, ભવેચ્છુચીનામશુચિવમુચ્ચઃ | અમેધ્યયોનેવપુષોડય શૌચ-સર્કલ્પમોહોડયમો મહીયાનું // ૪ II
(સ્વાગતાવૃત્ત). ઇત્યવેત્ય શુચિવાદમતથ્ય, પથ્યમેવ જગદેકપવિત્રમ્ | શોધન સકલદોષમલાનાં, ધર્મમેવ હૃદયે નિદધીથાઃ | ૫ |.
(ષષ્ઠભાવનાગેયાષ્ટકમુ-આશાવરી-રાગ) ભાવય રે વપુરિદમતિમલિન, વિનય વિબોધય માનસનલિનમ્ | પાવનમનુચિન્તય વિભુમેકે, પરમમહોદયમુદિતવિવેકમ્ દમ્પતિરેકોરુધિરવિવર્તે, કિં શુભમિહ મલકમલગર્લેT ભ્રશમપિ પિહિત સ્રવતિ વિરૂ૫. કો બહુ મનુતે-ડવસ્કર કૂપમ્ ભજતિ સચન્દ્ર શુચિતાબૂલં, કતું મુખમારુતમનુકૂલમ્ તિષ્ઠતિ સુરભિ કિયન્ત કાલું, મુખમસુગન્ધિ જુગુણિતલાલમ્
| ૩ ||
અસુરભિગન્ધવહો-ડત્તરચારી, આવરિતું શક્યો ન વિકારી ! વપુસ્પજિદ્રસિ વારંવાર, હસતિ બુધસ્તવ શૌચાચારમ્ દ્વાદશ નવ રબ્રાણિ નિકામ, ગલદશુચીનિ ન યાન્તિ વિરામમ્ | યત્ર વપુષિ તત્ કલયસિ પૂત, મળે તવ નૂતનમાકૃતમ્ અશિતમુપસ્કરસંસ્કૃતમન્ન, જગતિ જુગુપ્સાં જનયતિ હન્નમ્ પુંસવન ધનવમપિ લીä, ભવતિ વિગહિંતમતિ જનમીઢમ્ કેવલમલમયપુદ્ગલનિચયે, અશુચીતશુચિભોજનસિચય | વપુષિ વિચિન્તય પરમિહ સારું, શિવસાધનસામર્થ્યમુદારમ્ યેન વિરાજિતમિદમતિપુણ્ય, તશ્ચિન્તય ચેતન ! નૈપુણ્યમ્ | વિશદાગમમધિગમ્ય નિપાન, વિરચય શાન્તસુધારસપાનમ્
| || ૭ ||
| ૮ ||
૨૬
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રવ ભાવના
આધાક્ષરો છે યયામિઈઈ (૫), પક્“અવિકઉ (૫), મશુમો (૮).
(ભુજગ્ગપ્રયાતં વૃત્ત) યથા સર્વતો નિઝરેરાપતિર્ભિઃ , પ્રપૂર્વેત સદ્યઃ પયોભિસ્તટાકઃ | તથૈવાશ્રર્વેઃ કર્મભિઃ સમૃતોડગી, ભવેદ્ વ્યાકુલશ્ચગ્યલઃ પકિલશ્ચ
(શાર્દૂલવિક્રીડિત વૃત્તમ) યાવદ્વિત્ર્યિદિવાનુભૂય તરસા, કર્નેહ નિર્જીયતે, તાવચ્ચશ્રવશત્રવોડનુસમય, સિચ્ચન્તિ ભૂયોડપિ તત્ | હા કષ્ટ કથાશ્રવપ્રતિભાઃ શફયા નિરોધું મયા; સંસારાદતિભીષણાત્મમ હહા, મુક્તિઃ કર્થ ભાવિની | ૨ //.
(પ્રહર્ષિણી વૃત્ત...) મિથ્યાત્વાવિરતિકષાયયોગસંજ્ઞાશ્રવારઃ સુકૃતિભિરાશ્રવાઃ પ્રદિષ્ટાઃ | કર્માણિ પ્રતિસમય ફુર્ટરમીભિ“ધ્વન્તો ભ્રમવશતો ભમત્તિ જીવાઃ | ૩ ||
(રથોદ્ધતાવૃત્ત...) ઇન્દ્રિયાવ્રતકષાયયોગજા, પચ્ચ પચ્ચ ચતુરવિતાસૂયઃ પચ્ચવિંશતિરસન્ક્રિયા ઇતિ, નેત્રવેદપરિસગયાડપ્યમીll૪ /
(ઇન્દ્રવજ્રાવૃત્તયું) ઇત્યાશ્રવાણામધિગમ્ય તત્ત્વ,
નિશ્ચિત્ય સર્વ શ્રુતિસન્નિધાનાત્ | એષાં નિરોધે વિગલદ્વિરોધ, સર્વાત્મના દ્રાવ્ યતિતવ્યમાત્મનું
| (સપ્તમભાવનાગેયાષ્ટકમ્ ધનાશ્રી-રાગ) પરિહરણીયા રે, સુકૃતિભિરાશ્રવા, ઈદ સમતામવધાયા પ્રભવન્ટેતેરે, ભુશમુખલા,વિભુગુણવિભવવધાયl ૧ | કુગુરુનિયુક્તા રે, કુમતિપરિપ્લેતાઃ, શિવપુરપથમપહાય | પ્રયતત્તેડમી રે, ક્રિયયા દુષ્ટયા, પ્રત્યુત શિવવિરહાય | ૨ | અવિરતચિત્તા રે, વિષયવશીકૃતા, વિષહસ્તે વિતતાનિ ઇહ પરલોકે રે, કર્મવિપાકજા- વિરલદુઃખશતાનિ | ૩ કરિઝષમધુપા રે, શલભમૃગાદયો, વિષયવિનોદરસેની હત્ત લભજો રે, વિવિધ વેદના, બત પરિણતિવિરસેન ||૪| ઉદિતકષાયા રે, વિષયવશીકૃતા, યાન્તિ મહાનરકેપુ. પરિવર્તન્ત રે, નિયતમનજોશો, જન્મજરામરણેષુ || ૫ || મનસા વાચા રે, વપુષા ચન્ગલા, દુર્જયદુરિત ભરેણ | ઉપલિપ્યજો રે, તત આશ્રવજયે, યતતાં કૃતમારેણ // ૬ / શુદ્ધા યોગા રે, યદપિ યતાત્મનાં, સૂવન્ત શુભકર્માણિ | કાગ્ગનનિગડાં-સ્તા પિજાનીયાતુ, હતનિવૃતિશર્માણિll૭ || મોદસ્વયં રે, સાશ્રવપામનાં, રોધે ધિયમાધાય | શાન્તસુધારસ-પાનમનારતમુ. વિનય વિધાય વિધાય | ૮ ||
ઇતિ સપ્તમઃ પ્રકાશઃ
ક
.
૨૮
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંવર ભાવના
• આધાક્ષરો છે યેસંકોગુએ (૫), શુવિÉઆસ (૫), બ્રસંવ (૮).
(સ્વાગતાવૃત્તદ્વયમ્) યેન કેન ય ઇહાશ્રવરોધઃ, સમ્ભવેત્રિયતમપયિકેના આઢિયસ્વવિનયોધતચેતા-સ્તત્તદાન્તરદેશાપરિભાવ્યો/ ૧|| સંયમેન વિષયાવિરતત્વ, દર્શનેન વિતવાભિનિવેશમ્ | ધ્યાનમાર્તમથ રૌદ્રમજર્સ, ચેતસઃ સ્થિરતયા ચ નિરુધ્ધાઃ // ૨ //
(શાલિનીવૃત્તમુ) કોલંક્ષાન્યા માર્દવેનાભિમાન, હત્યા માયા-માર્જનોજ્જવલેન લોભ વારાંરાશિરૌદ્ર નિરુધ્ધાઃ, સન્તોષેણ પ્રાંશુના સેતુનેવ // ૩ /
(સ્વાગતાવૃત્તયું) ગુણિભિસ્તિસૃભિરેડમજથ્થાનું, ત્રીનું વિજિત્ય તરસાધમયોગાનું સાધુસંવરપથે પ્રયતેથા, લસ્સેસે હિતમનીહિતમિદ્ધમાં ૪ /
(મન્દાક્રાન્તાવૃત્ત...) એવં રુદ્ધ-પ્નમલહદર્ય-રાશ્રધ્વાતવાક્યશ્રદ્ધાચગ્ય-સિતપટપટુઃ, સુપ્રતિષ્ઠાનશાલી ! શુદ્વેગ-ર્જવનપવનૈઃ, પ્રેરિતો જીવપોતઃ, સ્રોતસ્તીત્વ, ભવજલનિધ-યંતિ નિર્વાણપુર્યામ્ | ૫
(અષ્ટમભાવનાગેયાષ્ટકમ્ નટ-રાગ) શુગુ શિવસુખસાધનસદુપાયમ્, શુષ્ણુ શિવસુખસાધનસદુપાય; જ્ઞાનાદિકપાવનરત્નત્રય-પરમારાધનમનપાયમ || 1 ||
વિષયવિકારમપાકુરુ દૂર, ક્રોધ માન સહ માયમ્ | લોભરિયું ચવિજિત્ય સહેલું, ભજ સંયમગુણમકષાયમૂ|| ૨ | ઉપશમરસમનુશીલય મનસા, રોષદહનજલદપ્રાયમ્ | કલય વિરાગ ધૃતપરભાગ, હદિ વિનય નાય નાયમ્ | ૩ || આત રૌદ્ર ધ્યાન માર્જય, દેહ વિકલ્પરચનાડનાયમ્ | યદિયમરુદ્ધા માનસવીથી, તત્ત્વવિદ: પન્થી નાયમ્ | ૪ || સંયમયોગેરવહિતમાનસ-શુધ્ધ ચરિતાર્થ કાયમ્. નાનામતરુચિગહને ભુવને, નિશ્ચિનુ શુદ્ધાર્થ નાયમ્ | ૫ | બ્રહ્મવ્રતમણીકુરુ વિમલ, બિભ્રાણું ગુણસમવાયમ્ ઉદિત ગુરુવદનાદુપદેશ, સગૃહાણ શુચિમિવ રાયમ્ ૬ / સંયમવામયકુસુમરસૈરતિ-સુરભય નિજમધ્યવસાયમાં ચેતનમુપલક્ષય કુતલક્ષણ-જ્ઞાનચરણગુણપર્યાયમ્ || ૭ || વદનમલકુરુ પાવનરસન, જિનચરિત ગાય ગાયમ્ | સવિનય શાન્તસુધારસમેન, ચિ નન્દ પાયે પાયમ્ II & II
ઇતિ અષ્ટમઃ પ્રકાશઃ
નિર્જરા ભાવના
• આધાક્ષરો • યકાનિનિNિબા (૭), વિયાવાં*અનપ્રા (૫), શસંકે (૮).
(ઇન્દ્રવજ્રવૃત્તમ) યન્નિર્જરા દ્વાદશધા નિરુક્તા, ત દ્વાદશાનાં તપસાં વિભેદાતુ હેતુપ્રભેદાદિહ કાર્યભેદઃ, સ્વાતત્યતત્વેકવિધેવ સા ચાતુ // ૧ //
૨૯
૩૦
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
(અનુબુવૃત્તદ્વયમ્) કાષ્ઠોપલાદિરૂપાણાં, નિદાનાનાં વિભેદતઃ | વતિયશૈકરૂપોડપિ, પૃથગ્રૂપો વિવસ્યતે | ૨ | નિર્જરાપિ દ્વાદશધા, તપોભેÈસ્તયોદિતા | કર્મનિર્જરણાત્મા તુ, સૈકરૂપૈવ વસ્તુતઃ
(ઉપેન્દ્રવજુવૃત્તમુ) નિકાચિતાનામપિ કર્મણાં યદું, ગરીયસાં ભૂધરદુર્ધરાણામ્ | વિભેદને વજમિવાતિતીવ્ર, નમોડસ્તુ તઐ તપસેડદ્દભુતાયી ૪ ll કિમુચ્યતે સત્તપસઃ પ્રભાવઃ, કઠોરકમર્જિતકિલ્બિષોડપિ / દિઢપ્રહારીવહિત્ય પાપં, યતો-ડુપવર્ગ લભતેડચિરણ / ૫L
(ઉપજાતિવૃત્તમ) યથા સુવર્ણસ્ય શુચિસ્વરૂપ, દીપ્તઃ કૃશાનુઃ પ્રકટીકરોતિ | તથાત્મનઃ કર્મરજો નિહત્ય, જ્યોતિરૂપરૂઢિશદીકરોતિ | ૬ ||.
(સધરાવૃત્તમ) બાહ્યનાભ્યન્તરેણ, પ્રથિતબહુભિદા, જીયતે યેન શત્રુશ્રેણી બાહ્યાન્તરડા, ભરતનૃપતિવદ્ ભાવલબ્ધદ્રઢિપ્ના યસ્માત્ પ્રાદુર્ભયુઃ, પ્રકટિતવિભવા, લબ્ધયઃ સિદ્ધયશ્ચ, વન્દ સ્વર્ગાપવગ-ર્પણપટુ સતત, તત્તપો વિશ્વવન્દમ્ // ૭I
(નવમભાવનાગેયાષ્ટકમુ-સારંગ-રાગ) વિભાવયવિનય તપોમહિમાન,વિભાવયવિનયતપોમહિમાનમ્ બહુભવચ્ચિતદુષ્કૃતમમુના, લભતે લઘુ લધિમાનમ્ | ૧II યાતિ ઘનાડપિ ઘનાઘનપટલી, ખરાવનેન વિરામમ્ ભજતિ તથા તપસા દુરિતાલી, ક્ષણભંગુરપરિણામમાં ૨ ||
વાચ્છિતમાકર્ષતિ દૂરાદપિ, રિપુમપિ વ્રજતિ વયસ્યમ્ તપ ઈદમાશ્રય નિર્મલભાવા-દાગમપરામરહસ્યમ્ || ૩ || અનશનમૂનોદરતાં વૃત્તિ-હાસ રસપરિહારમ્' ભજ સાંલી કાયલેશે, તપ ઇતિ બાહ્યમુદારમ્ | ૪ || પ્રાયશ્ચિત્ત વૈયાવૃત્ત્વ, સ્વાધ્યાય વિનય ચ | કાયોત્સર્ગ શુભધ્યાન-, માભ્યન્તર-મિદમગ્ન || ૫ | શમયતિ તાપ ગમતિ પાપં,રમયતિ માનસીંસમ્ | હરતિ વિમોહં દૂરારોહ, તપ ઇતિ વિગતાશનમ્ || ૬ || સંયમકમલાકાર્પણમુજવલ-શિવસુખસત્યકારમ્ | ચિત્તિતચિન્તામણિમારાધય, તપ ઇહ વારંવારમ્ || ૭ || કર્મગદૌષધમિદમિદમસ્ય ચ, જિનપતિમતમતુપાનમ્ | વિનય સમાચર સૌનિધાન, શાન્તસુધારસપાનમ્ || ૮ ||
ઇતિ નવમઃ પ્રકાશઃ
ધર્મ સ્વાખ્યાત ભાવના
• આધાક્ષરો છે. દાસયઉંમતસૈકા (૭), પાસિનિદાક્ષ (૫), બંદ્રઈસ (૯).
(ઉપજાતિ વૃત્ત) દાનં ચ શીલં ચ તપશ્ચ ભાવો, ધર્મશ્ચતુર્ધા જિનબાધવેના નિરૂપિતો યો જગતાં હિતાય, સ માનસે મે રમતામજસ્રમ્
૩૧
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
(ઇન્દ્રવજીવૃત્તાત્રયમ્) સત્યક્ષમામાર્દવશૌચસત્યાગાડડર્જવબ્રહ્મવિમુક્તિયુક્તઃ | યઃ સંયમ: કિં ચ તોડવગૂઢશ્ચારિત્રધર્મો દશધાડયમુક્તઃ
| ૨ || યસ્ય પ્રભાવાદિહ પુષ્પદન્તો, વિશ્વોપકારાય સદોદયેતે | ગ્રીષ્મોખભીખામુદિતસ્તડિવાનું, કાલે સમાશ્વાસયતિ ક્ષિતિ ચ ઉલ્લોલકલ્લોલકલાવિલાર્સનપ્લાવયત્યબુનિધિઃ ક્ષિતિ થતું ! ન ઇનન્તિ યદુ વ્યાઘમરુદ્દવાધા, ધર્મસ્ય સર્વોડણનુભાવ એષઃ
| ૪ || (શાર્દૂલવિક્રીડિત વૃત્તમ) કસ્મિચૈવ પિતા હિતાય યતતે, ભ્રાતા ચ માતા સુતઃ, સૈન્ય દૈન્યમુપૈતિ ચાપચપલ, યત્રાડફલં દોર્બલમ્ તસ્મિનું કષ્ટદશાવિપાકસમયે, ધર્મસ્તુ સંવર્મિતઃ, સજ્જઃ સજ્જન એષ સર્વજગત-સ્ત્રાણાય બદ્ધોધમઃ || ૫ | મૈિલોક્ય સચરાચરે વિજયતે, યસ્ય પ્રસાદાદિદે, યોડત્રા-ડમુત્ર હિતાવહસ્તનુશ્રુતાં, સર્વાર્થસિદ્ધિપ્રદ: | યેનાનર્થકદર્થના નિજમહ:સામર્થ્ય તો વ્યર્થિતા, તસ્મ કારુણિકાય ધર્મવિભવે, ભક્તિપ્રણામોડસ્તુ મે || ૬ |
(મદાક્રાન્તા વૃત્તમ) પ્રાજ્ય રાજ્ય સુભગદયિતા નન્દના નન્દનાનાં, રમ્ય રૂપ સરસકવિતા-ચાતુરી સુસ્વરત્વમ્ નીરોગત્વ ગુણપરિચયઃ, સજ્જનતં સુબુદ્ધિ, કિંતુ બૂમઃ ફલપરિણતિ, ધર્મકલ્પદ્રુમસ્ય
(દશમભાવનાનેયાષ્ટકમ્ વસન્ત-રાગ) પાલય પાલય રે પાલય માં જિનધર્મ, મલકમલાકેલિનિકેતન, કરુણાકેતન ધીર; શિવસુખસાધન, ભવભયબાધન, જગદાધાર ગંભીર / ૧ / સિગ્ગતિ પયસા જલધરપટલી, ભૂતલમમૃતમયેની સૂર્યાચન્દ્રમસાનુદયેતે, તવ મહિમાતિશયેન || ૨ // નિરાલમ્બમિયમસદાધારા, તિષ્ઠતિ વસુધા યેની તે વિશ્વસ્થિતિમૂલસ્તબ્બે, ત્યાં સેવે વિનયન / ૩ / દાનશીલશુભભાવતપોમુખ-ચરિતાર્કીકૃતલાકઃ | શરણસ્મરણકૃતામિહ ભવિના, દૂરીકૃતભયશોકઃ || ૪ || ક્ષમાસત્યસન્તોષદયાદિક-સુભગ સકલપરિવારઃ | દેવાસુરનરપૂજિતશાસન-કૃતબહુભવપરિહારઃ || | બધુરબધુજનસ્ય દિવાનિશ-મસહાયસ્ય સહાયT બ્રામ્યતિ ભીમે ભવગહનેડડી, ત્યાં બાધવમપહાય || ૬ | દ્રાતિ ગહન જલતિ કૃશાનુ, સ્થલતિ જલધિરચિરણ ! તવ કૃપયાખિલકામિતસિદ્ધિ-“હુના કિ નુ પણ ? II ૭ /
૩૪
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઇહ યચ્છસિ સુખમુદિતદશાશં, પ્રેત્યેન્દ્રાદિપદાનિ. ક્રમતો જ્ઞાનાદીનિ ચ વિતરસિ, નિઃશ્રેયસસુખદાનિ | ૮ ||. સર્વતન્નનવનીત સનાતન, સિદ્ધિસદનસોપાન | જય જય વિનયવમાં પ્રતિલસ્મિત-શાન્તસુધારસપાન / ૯ /
ઇતિ દશમઃ પ્રકાશઃ
લોક સ્વરૂપ ભાવના
- આદ્યાક્ષરો . સતિલોયોસોરંએ (૭), વિલસએ (પ), ફવબઈ (૮).
| (શાલિનીવૃત્તમ) સપ્તાધોડધો વિસ્તૃતા યાઃ પૃથિવ્યછત્રાકારાઃ સન્તિ રત્નપ્રભાદ્યાઃ | તાભિઃ પૂર્ણા યો-ડચધોલોક એતી, પાદૌ યસ્ય વ્યાયતી સતરજ્જ તિર્યશ્લોકો વિસ્તૃતો રજુએકાં, પૂર્ણા દ્વીપૈરર્ણવાન્તરસંખ્યઃ | યસ્ય જ્યોતિશ્ચકકાગ્રીકલાપ, મણે કાશ્ય શ્રીવિચિત્ર કટિત્રમ લોકોડથોર્વે બ્રહ્મલોકે ઘુલોકે, યસ્ય વ્યાસૌ કૂપરી પચ્ચરજૂ/. લોકસ્યાન્તો વિસ્તૃતો રજુએકાં, સિદ્ધજ્યોતિચિત્રકો યસ્ય મૌલિઃ
|| ૩ ||
યો વૈશાખસ્થાનકસ્થાધિપાદ, શ્રોણીદેશે ચસ્તહસ્તદ્વયશ્ચ | કાલેડનાદ અશ્વદુર્વેદમવાદ્, બિભ્રાણોકપિ શ્રાન્તમુદ્રામખિન્નઃ
| ૪ || સોડયું શેયઃ પૂરુષો લોકનામાં, પદ્રવ્યાત્માડકૃત્રિમોડનાધનન્તઃ | ધર્માધર્માકાશકીલાત્મઅંશેદ્રવ્યેઃ પૂર્ણઃ સર્વતઃ પુદ્ગલૈશ્ચ
|| ૫ || રજ્ઞસ્થાનું પુગલાનાં નાનાં, નાનારૂપૈનૃત્યતામાત્મનાં ચી કાલોદ્યોગસ્વસ્વભાવાદિભાવૈ, કર્માતોદ્યર્નીર્તિતાનાં નિયત્યા
|| ૬ || એવં લોકો ભાવ્યમાનો વિવિઠ્યા, વિજ્ઞાનાં સ્યાનું માનસચૅર્યહેતુઃ | ધૈર્ય પ્રાપ્ત માનસે ચાત્મનીના, સુપ્રાપૈવાધ્યાત્મસૌખ્યપ્રસૂતિઃ
| ૭ || (એકાદશભાવનાગેયાષ્ટકમ્ કાફી-રાગ) વિનય વિભાવય શાશ્વત, હદિ લોકાકાશમ્' સકલચરાચરધારણે, પરિણમદેવકાશમૂ. વિનયી || ૧ || લસદલોકપરિવેષ્ટિત, ગણનાતિગમાનમ્ પગ્નભિરપિ ધર્માદિભિઃ સુઘટિતસીમાન. વિનય || ૨ |
૩૬
૩૫.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમવઘાતસમયે જિનૈઃ, પરિપૂરિતદેહમુ, અસુમદણુકવિવિધક્રિયા-ગુણગૌરવગેહમુ. વિનયo | ૩ | એકરૂપમપિ પુગર્લઃ, કૃતવિવિધવિવર્તમાં કાગ્વનશૈલશિખરોત, કવચિદવનતગર્તમુ. વિનયoll૪ II કવચન તવિષમણિમદિરે-રુદિતોદિતરૂપમ્ | ઘોરતિમિરનરકાદિભિઃ, કવચનાતિવિરૂપમ્. વિનયll પી. કવચિદુત્સવમયમુજ્વલં, જયમલ્ગલનાદમાં કવચિદમન્દહાહારવું, પૃથુશોકવિષાદ, વિનયo || ૬ || બહુપરિચિતમનજોશો, નિખિલેરપિ સર્વેઃ | જન્મમરણપરિવર્તિભિઃ, કૃતમુક્તમમવૈઃ. વિનયo | ૭ | ઇહ પર્યટનપરામુખાઃ, પ્રણમત ભગવન્તમ્ | શાન્તસુધારસપાનતો, ધૃતવિનયમવત્ત.... વિનયo | ૮ ||
ઇતિ એકાદશઃ પ્રકાશઃ
|| ૩ ||
(ભુજગપ્રયાતવૃત્તત્રયમ) અનાદૌ નિગોદામ્પકૂપે સ્થિતાનામજસં અનુમૃત્યુદુઃખાદિતાનામ્ | પરીણામશુદ્ધિઃ કુતસ્તાદેશી સ્યાદ્ થયા હત્ત તસ્માદ્ધિનિયંત્તિ જીવાઃ તતો નિર્ણતાનામપિ સ્થાવરવું, ત્રસવં પુનર્દુર્લભં દેહભાજા | ત્રસ–ડપિ પચ્ચાક્ષપર્યાપ્તસંગ્નિસ્થિરાયુષ્યવદુર્લભં માનુષત્વમ્ તદેતન્મનુષ્યત્વમાપ્યાપિ મૂઢો, મહામોહમિથ્યાત્વમાયોપગૂઢઃ ભ્રમનુ દૂરમગ્નો ભવાગાધગર્તે, પુનઃ કુવ પ્રપર્ધત તબોધિરત્નમ્
(શિખરિણી વૃત્તમ) વિભિન્નાઃ પત્થાનઃ, પ્રતિપદમનલ્પાશ્ચ મતિનઃ, કુયુક્તિવ્યાસર્ગ-ર્નિજનિજમતોલ્લાસરસિકાઃ | ન દેવાઃ સાંનિધ્ય, વિદધતિ નવા કોડAતિશયસ્તદેવં કાલેડસ્મિનું, ય ઇહ દેઢધર્મા સ સુકૃતી
(શાર્દૂલવિક્રીડિત વૃત્તમ્) યાવહમિદ ગદૈનં મૃદિત, નો વા જરાજર્જર, થાવત્ત્વક્ષકદમ્બકં સ્વવિષય-જ્ઞાનાવરાહક્ષમમ્
|| ૪ ||
બોધિ દુર્લભ ભાવના
• આઘાક્ષરો ય“અના’તતવિયાવિ (૭), બુલઆવિ (૫), ધએ (૮).
(મદાક્રાન્તા વૃત્ત) યસ્માદ્ધિસ્મા-પયિતસુમનઃ-સ્વર્ગસમ્પઢિલાસાઃ પ્રાપ્તોલ્લાસા, પુનરપિ જનિઃ, સત્કલે ભૂરિભોગે | બ્રહ્માદ્વૈત-પ્રગુણપદવી-પ્રાપક નિઃસપત્ન; તદ્ દુષ્પાપં, “શમુરુધિયઃ, સેવ્યતાં બોધિરત્નમ્ | ૧ ||
|| ૫ //
૩૭
૩૮
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
એવમતિદુર્લભાતુ પ્રાપ્ય દુર્લભતમ, બોધિરત્ન સકલગુણનિધાનમ્ | કુરુ ગુwાજ્યવિનયપ્રસાદોદિત, શાન્તરસસરસપીયૂષપાનમ્ II & II
ઇતિ દ્વાદશઃ પ્રકાશઃ
વાવાયુરભગુર નિજહિતે, તાવબુધેયંત્યતાં; કાસારે સ્ફટિતે જલે પ્રચલિતે પાલિઃ કર્થ બધ્યતે || ૬ |
(અનુબુવૃત્તમ્) વિવિધોપદ્રવં દેહ-માયુધ્ધ ક્ષણભંગુરમ્ | કામાખ્ય ધૃતિ મૂઢ: સ્વશ્રેયસિ વિલભ્યતે | ૭ |
(દ્વાદશભાવનાગેયાષ્ટકમ્ ધનશ્રી-રાગ) બુધ્યતાં બુધ્યતાં બોધિરતિદુર્લભા, જલધિજલપતિતસુરરત્નપુત્યા સમ્યગારાધ્યતાં સ્વહિતમિહ સાધ્યતાં, બાધ્યતામધરગતિરાત્મશત્યા
| ૧ | ચક્રિભોજ્યાદિરિવનરભવો દુર્લભો, ભ્રામતાં ઘોરસંસારક.. બહુનિગોદાદિકાયસ્થિતિવ્યાયતે, મોહમિથ્યાત્વમુખચોરલ || ૨ || લબ્ધ ઇહ નરભવોડનાર્યદેશેષ યઃ, સ ભવતિ પ્રત્યુતાનર્થકારી જીવહિંસાદિપાપાશ્રવવ્યસનિનાં, માઘવત્યાદિમાર્ગાનુસારી LL ૩ || આર્યદેશસ્મશામપિ સુકુલ જન્મનાં, દુર્લભાવિવિદિષા ધર્મતત્ત્વ રતપરિગ્રહભયાહારસંજ્ઞાતિભિ-ઈન્ત મગ્ન જગદુઃસ્થિતત્વે | ૪ || વિવિદિષાયામપિ શ્રવણમતિદુર્લભં, ધર્મશાસ્ત્રસ્ય ગુરુસન્નિધાને વિતવિકથાદિતાદ્રસાવેશતો, વિવિધવિક્ષેપમલિનેડવધાને ૫ || ધર્મમાકર્ણ સમ્બળ તત્રોદ્યમ, કુર્વતો વૈરિવર્ગીડન્તરઃ | રાગદ્વેષશ્નમાલસ્યનિદ્રાદિકો, બાધતે નિહતસુકતપ્રસઃ // ૬l ચતુરશીતાવહો યોનિલક્ષેણ્વિયં, કુવ ત્વયાકર્ણિતા ધર્મવાર્તા પ્રાયશો જગતિ જનતા મિથો વિવદતે, ઋદ્ધિરસસાતગુરુગૌરવાર્તા: // ૭ II
૩૯
મૈત્રી ભાવના
• આધાક્ષરો • સમૈમૈસસ (પ), સયા (૮), વિસય ‘અનુ "શ (પ), સક્રિપ (૮).
(અનુષ્ટબુવૃત્તદ્વયમુ) સદ્ધર્મધ્યાનસંધ્યાન-હેતવઃ શ્રીજિનેશ્વરૈઃ | મૈત્રીપ્રભૃતયઃ પ્રોક્તા-શ્ચતન્નો ભાવનાઃ પરાઃ || ૧ //. તથાહુઃ - મૈત્રીપ્રમોદકારુણ્ય-માધ્યસ્થાનિ નિયોજયેત્ |
ધર્મધ્યાનમુપસ્કતું, તદ્ધિ તસ્ય રસાયનમ્ / ૨ //.
| (ઉપજાતિ વૃત્તાનિ) મૈત્રી પરેષાં હિતચિન્તનું યદ્ ભવેત્ પ્રમોદો ગુણપક્ષપાતઃ કારુણ્યમાતવિરુજાં જિહીર્ષેત્યુપેક્ષણે દુધિયામુપેક્ષા
| ૩ || સર્વત્ર મૈત્રીમુપકલ્પયાત્મન્ !, ચિન્યો જગત્યત્ર ન કોડપિ શત્રુ: | કિયદિનસ્થાયિનિ જીવિતેડસ્મિનું, કિં ખિઘતે વૈરિધિયા પરસ્મિનું
|| ૪ ||
૪૦
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
સર્વેઽષ્યમી બન્ધુતયાનુભૂતા, સહસ્રશોઽસ્મિન્ ભવતા ભવાન્ધૌ । જીવાસ્તતો બન્ધવ એવ સર્વે, ન કોડપિ તે શત્રુરિતિ પ્રતીહિ સર્વે પિતૃભ્રાતૃપિતૃવ્યમાતૃપુત્રાíજાસ્ત્રીભગિનીનુષાત્વમ્ । જીવાઃ પ્રપન્ના બહુશસ્તદેતત્, કુટુમ્બમેવેતિ પરો ન કશ્ચિત્
|| ૫ ||
૪૧
|| ૬ ||
(ઇન્દ્રવ્રજાવૃત્તદ્વયમ્) એકેન્દ્રિયાઘા અપિ હન્ત જીવાઃ, પડ્યેન્દ્રિયત્વાઘધિગમ્ય સમ્યક્ । બોધિ સમારાધ્ધ કદા લભન્તે, ભૂયો ભવભ્રાન્તિભિયા વિરામમ્ યા રાગરોષાદિરુો જનાનાં, શામ્યન્તુ વાકાયમનોવ્રુહસ્તાઃ । સર્વેઽપ્યુદાસીનરસં ૨સન્તુ, સર્વત્ર સર્વે સુખિનો ભવન્તુ
(ત્રયોદશભાવનાગેયાષ્ટકમ્ દેશાખ-રાગ) વિનય વિચિન્તય મિત્રતાં, ત્રિજગતી-જનતાસુ | કર્મવિચિત્રતયા ગતિ, વિવિધાં ગમિતાસુ. વિ સર્વે તે પ્રિયબાન્ધવા, ન હિ રિપુરિહ કોઽપિ । મા કુરુ કલિકલુષં મનો, નિજસુકૃતવિલોપિ. વિ૦ | ૨ ||
|| ૧ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
યદિ કોર્પ કુરુતે પરો, નિજ-કર્મવશેન । અપિ ભવતા કિં ભૂયતે, હૃદ રોષવશેન. વિ અનુચિતમિહ કલહું સતાં, ત્યજ સમરસમીન । ભજ વિવેકકલહંસતાં, ગુણપરિચયપીન. વિ શત્રુજનાઃ સુખિનઃ સમે, મત્સરમપહાય । સત્તુ ગન્તુમનસો-પ્ટમી, શિવસૌખ્યગૃહાય. વિo || ૫ || સમૃદિપ ચિંદ સમતાલવું, હ્રદયન લિહન્તિ । વિદિતસાસ્તત ઇહ રતિ, સ્વત એવ વહન્તિ. વિo || ૬ || કિભુત કુમતમદમૂર્છિતા, દુરિતેષ પતન્તિ । જિનવચનાનિ કથં હહા, ન રસાદુપયન્તિ. વિજ પરમાત્મનિ વિમલાત્મનાં, પરિણમ્ય વસન્તુ I વિનય સમામૃતપાનતો, જનતા વિલસત્તુ. વિ
ઇતિ ત્રયોદશઃ પ્રકાશઃ
|| ૩ ||
|| ૪ ||
૪૨
|| ૐ ||
|| ૮ ||
• •
પ્રમોદ ભાવના
* આદ્યાક્ષરો.
તેનિદામિ (૫), જિત્ર (૭), વિદિયે અહ'અદ' (પ), યાતાઈ (૮).
(સઘ્ધરાવૃત્તચતુષ્ટયમ્)
ધન્યાસ્તે વીતરાગા, ક્ષપકપથગતિ-ક્ષીણકર્મોપરાગાત્રૈલોક્યે ગન્ધનાગા, સહજસમુદિતજ્ઞાનજાગ્રતિરાગાઃ ।
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
અધ્યારુહ્યાત્મશુદ્ધયા, સકલશશિકલાનિર્મલધ્યાનધારામારા—ક્તઃ પ્રપન્નાઃ, કૃતસુકૃત-શત-પાર્જિતાઈજ્યલક્ષ્મીમાં ૧ | તેષાં કર્મક્ષયોવૈ-રતનુ-ગુણગર્ણ-ર્નિર્મલાત્મસ્વભાવેíયં ગાયં પુનમ:, સ્તવનપરિણતૈ-રષ્ટવર્ણાસ્પદાનિ ! ધન્યાં મળે રસજ્ઞાં, જગતિ ભગવતઃ, સ્તોત્રવાણીરસજ્ઞામશાં મળે તદન્યાં, વિતથજનકથા-કાર્યમૌખર્યમગ્નામ્ || ૨ || નિર્ચન્ધાસ્તંડપિ ધન્યા, ગિરિગહનગુહા-ગવરાન્તર્નિવિષ્ટા, ધર્મધ્યાનાવધાના, સમરસસુહિતાઃ, પક્ષમાસોપવાસાઃ | વેડચેડપિ જ્ઞાનવત્તા, શ્રતવિધિયો દત્તધર્મોપદેશાઃ, શાન્તા દત્તા જિતાક્ષા, જગતિ જિનપતેઃ, શાસનું ભાસયત્તિ | ૩ | દાન શીલં તો યે વિદધતિ ગૃહિણો, ભાવનાં ભાવયત્તિ, ધર્મ ધન્યાશ્ચતુર્ધા, શ્રુતસમુચિત-શ્રદ્ધયારાધયન્તિ ! સાધ્ય: શ્રાદ્વયશ્ચ ધન્યાઃ શ્રુતવિશદધિયા, શીલ મુદ્દભાવયનુત્યસ્તાનું સર્વાનું મુક્તગર્તા:, પ્રતિદિનમસકું, ભાગ્યભાજઃ સ્તુવત્તિ || ૪ ||
(ઉપજાતિ વૃત્ત) મિથ્યાદેશામણુપકારસાર, સંતોષસત્યાદિગુણપ્રસારમાં વદાન્યતા-વૈનયિકપ્રકાર, માર્ગાનુસારીત્યનુમોદયામ: // પII.
(ગ્ધરાવૃત્તમ) જિહવે પ્રવીભવ ત્વ, સુકૃતિસુચરિતો-ચારણે સુપ્રસન્ના,
ભૂયાસ્તામચકીર્તિ-શ્રુતિરસિકતયા, મેડદ્ય કર્ણો સુકર્ણો | વિક્માન્યપ્રૌઢલક્ષ્મી, કુતમુપચિનુત, લોચને રોચનત્વ, સંસારેડસ્મિન્નસારે, ફલમિતિ ભવતાં, જન્મનો મુખ્યમેવ | ૬ |
(ઉપજાતિ વૃતમ્) પ્રમોદમાસાદ્ય ગુર્ણઃ પરેષાં, યેષાં મતિર્મજ્જતિ સામ્યસિન્ધી; દેદીપ્યતે તેષ મન:પ્રસાદો, ગુણાસ્તથતે વિશદીભવન્તિા
(ચતુર્દશભાવનાગેયાષ્ટકમ્ ટોડી-રાગ) વિનયવિભાવય ગુણપરિતોષવિનયવિભાવય ગુણપરિતોષમ્ નિજસુકૃતાઢવશેષ પરેષ, પરિહર દૂર મત્સરદોષ / ૧ / દિઠ્યાયં વિતરતિ બહુ દાન, વરમયમિત લભતે બહુમાનમ્ કિમિતિ ન વિમશસિ પરપરભાગ, દ્વિભજસિ તસૂક્તવિભાગમ્ | ૨ || યેષાં મન ઇહ વિગતવિકાર, યે વિદધતિ મુવિ જગદુપકારનું તેષાં વયમુચિતાચરિતાનાં, નામ જપામો વારંવારમ્ | ૩ | અહહ તિતિક્ષાગુણમસમાન, પશ્યત ભગવતિ મુક્તિનિદાન” યેન રુષા સહ લસદભિમાન, ઝટિતિ વિઘટતે કર્મવિતાનમ્ | ૪ ||. અદધુઃ કેચન શીલ મુદાર, ગૃહિણોલપિ પરિહંતપરદારમ્ | યશ ઇહ સમ્મત્યપિ શુચિ તેષાં, વિલસતિ ફલિતાફલસહકારમુ // ૫ / યા વનિતા અપિ યશસા સાર્ક, કુલયુગલં વિદધતિ સુપતાકમ્ તાસાં સુચરિતસચ્ચિતરાક, દર્શનમપિ કૃતસુકૃતવિપાકમ્ | ૬ || તાત્વિકસાત્વિકસુજનવતંસાઃ, કેચન યુક્તિવિવેચનહંસાઃ | અલમકૃષત કિલ ભુવનાભોગે, સ્મરણમમીષાં કતશુભયોગમુ ૭ / ઇતિ પરગુણપરિભાવનસાર, સફલય સતતં નિજમવતારમ્ | કુરુ સુવિહિતગુણનિધિગુણગાન, વિરચય શાન્તસુધારસપાનમ્ || ૮ ||
ઇતિ ચતુર્દશઃ પ્રકાશઃ
૪૩
४४
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
કરુણા ભાવના
• આધાક્ષરો • પ્રઉuસ્વપ્રશ્નપ (૭), સુક્ષયકુ‘અનિ' (પ), પસ® (૮).
(માલિની વૃત્ત) પ્રથમમશનપાનપ્રાપ્તિવાચ્છાવિહસ્તાતદનુ વસમવેશમાલકૃતિવ્યગ્રચિત્તાઃ | પરિણયનમપત્યાવાતિમિર્ઝેન્દ્રિયાર્થીનું, સતતમભિલષત્તઃ સ્વસ્થતાં કુવાડનુવીરનું || 1 ||
(શિખરિણી વૃત્તયું) ઉપાયાનાં લઃ, કમિપિ સમાસાદ વિભવ, ભવાભ્યાસાત્તત્ર, ધ્રુવમિતિ નિબજ્ઞાતિ હૃદયમ્ | અથાકસ્માદસ્મિ, વિકિરતિ રજ: ક્રૂર હૃદયો, રિપુર્વા રોગો વા ભયમુક્ત જરા મૃત્યુથવા // ૨ //
| (ગ્નગ્ધરાવૃત્ત) સ્પર્ધને કેડપિ કેચિદ્ધતિ હદિ મિથો, મત્સર ક્રોધદગ્ધા, યુષ્યને કેડપ્યરુદ્ધા ધનયુવતિપશુ-ક્ષેત્રપદ્રાદિહેતોઃ | કેચિલ્લોભાલ્લભત્તે, વિપદમનુપદ, દૂરદેશાનટન્તઃ, કિં કુર્મ: કિં વદામો, ભ્રશમરતિશતૈ-વ્યંકુલ વિશ્વમેતતુ I all
(ઉપજાતિવૃત્તત્રયમ્) સ્વયં ખનન્તઃ સ્વકરેણ ગત, મધ્યે સ્વયં તત્ર તથા પતત્તિ યથા તતો નિષ્ક્રમણં તુ દૂરેડ-ધોડધઃપ્રપાતાદ્ધિરમત્તિ નૈવ ||૪
પ્રકલ્પયન્નાસ્તિકતાદિવાદ-મેવં પ્રમાદે પરિશીલયન્તઃ | મગ્ના નિગોદાદિષ દોષદધા, દુરન્તઃખાનિ હહા સહજો || ૫ | શ્રવૃત્તિ કે નૈવ હિતોપદેશ, ન ધર્મલેશ મનસા સ્પૃશક્તિ ! રુજ: કથક્કારમથાપનેયા-તેષામુપાયસ્વયમેક એવી ૬ //
(અનુષ્ટ્રબુવૃત્તમ) પરદુઃખપ્રતીકાર-એવં ધ્યાયન્તિ યે હૃદિ ! લભત્તે નિર્વિકારું તે, સુખમાયતિસુન્દરમ્ || ૭ ||
(પચ્ચદશભાવનાગેયાષ્ટકમ્ રામકુલિ-રાગ) સુજના ભજત મુદા ભગવન્ત, સુજના ભજત મુદા ભગવત્તમ્ શરણાગતજનમિત નિષ્કારણ-કરુણાવજોમવન્ત રે || 1 || ક્ષણમુપધાય મનઃસ્થિરતાયાં, પિબત જિનાગમસારમ્ | કાપથઘટનાવિકૃતવિચાર, ત્યજત કૃતાન્તમસા રે || ૨ || પરિહરણીયો ગુરુરવિવેકી, ભ્રમયતિ યો મતિમન્દમ્ | સુગુરુવચઃ સુકુંદપિ પરિપીd, પ્રથતિ પરમાનન્દ રે // ૩ /. કુમતતમોભરમીલિતનયન, કિમુ પૃચ્છત પત્થાનમ્ | દધિબુધ્ધા નર જલમન્વન્યાં, કિમુનિદધત મળ્યાનરે // ૪ો. અનિરુદ્ધ મન એવ જનાનાં, જનયતિ વિવિધાતકમ્ | સપદિ સુખાનિ તદેવ વિધ, આત્મારામમશÉ રે // ૫ ||. પરિહરતાશ્રવ વિકથાગૌરવ-મદનમનાદિવયસ્યમ્ | ક્રિયતાં સાંવરસાપ્તપદીન, ધ્રુવમિદમેવ રહસ્ય રે || ૬ || સહ્યત ઇહ કિં ભવકાન્તારે, ગદનિકુરબ્બમપારમ્ | અનુસરતાડડહિતજગદુપકાર,જિનપતિમગદકાર રે / ૭ll
૪૫
૪૬
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્ણુđકં વિનયોદિતવચનં, નિયતાયતિહિતરચનમ્ । રચયત કૃતસુખશતસન્માન, શાન્તસુધારસપાન રે ॥ ૮॥
ઇતિ પશ્ચદશઃ પ્રકાશઃ
•
માધ્યસ્થ્ય ભાવના • આઘાક્ષરો ૭
શ્રાલોમિ‘અહત (૫), ‘અનુ‘પયોસૂપ (૫), ૨‘અનુપ (૮). (પગ્યાપિ શાલિનીવૃત્તાનિ) શ્રાન્તા યસ્મિનુ વિશ્રમં સંશ્રયન્તે, રુગ્ણાઃ પ્રીતિ યત્નમાસાદ સઘઃ । લભ્ય રાગદ્વેષવિદ્રેષિરોધાદૌદાસીન્ય સર્વદા તતુ પ્રિયં નઃ લોકે લોકા ભિન્નભિન્નસ્વરૂપાઃ, ભિન્નભિન્ન કર્મભિર્મમિિદ્ભઃ । રમ્યારÊશ્રેષ્ટિતૈઃ કસ્ય કસ્ય, તદ્વિદ્રદ્ભિઃ સૂયતે રુષ્યતે વા મિથ્યા શંસનૢ વીરતીર્થેશ્વરેણ રોધું શેકે ન સ્વશિષ્યો જમાલિઃ । અન્યઃ કો વા રોત્સ્યતે કેન પાપાતુ, તસ્દૌદાસીન્યમેવાત્મનીનમ્ અર્હન્તોઽપિ પ્રાજ્યશક્તિસ્પૃશઃ કિં, ધર્મોદ્યોગં કારયેયુઃ પ્રસહ્ય ।
૪૭
•
|| ૧ ||
|| ૨ ||
|| ૐ ||
દઘુઃ શુદ્ધ કિન્તુ ધર્મોપદેશ, યત્કર્વાણા દુસ્તર નિસ્તરન્તિ તસ્માદૌદાસીન્યપીયૂષસારું, વારં વારં હન્ત સન્તો લિહન્તુ | આનન્દાનામુત્તરઽત્તરૐ - જીવદ્બિર્યદ્ ભુજ્યતે મુક્તિસૌખ્યમ્ (ષોડશભાવનાગેયાષ્ટકમ્-પ્રભાતિ-રાગ) અનુભવ વિનય ! સદા સુખમનુભવ, ઔદાસીન્યમુદાર રે । કુશલસમાગમમાગમસારું, કામિતફલમન્દાર રે || ૧ || પરિહર પરચિન્તાપરિવારં, ચિન્તય નિજમવિકાર રે । તવ કિં કોઽપિ ચિનોતિ કરીરં, ચિનુતેઽન્યઃ સહકાર રે ॥ ૨ ॥ યોઽપિ ન સહતે હિતમુપદેશં, તદુરિ મા કુરુ કોપં રે । નિષ્ફલયા કિં પરજનતખ્યા, કુરુષે નિજસુખલોપં રે ॥ ૩ ॥ સૂત્રમપાસ્ય જડા ભાષન્તે, કેચન મતમુત્સૂત્રં રે । કિં કુર્મસ્તે પરિહતપયસો, યદિ પિબન્તિ મૂત્ર રે પશ્યસિ કિં ન મનઃપરિણામ, નિજનિજગત્યનુસાર રે । યેન જનેન યથા ભવિતવ્ય, તદ્ ભવતા દુર્વાર રે || ૫ || રમય હૃદા હૃદયદ્ગમસમતાં, સંવૃણુ માયાજાલં રે । વૃથા વહિંસ પુદ્ગલપરવશતા-માયુઃ પરિમિતકાલં રે ॥ ૬ ॥ અનુપમતીમિદં સ્મર ચેતન-મન્તઃસ્થિતમભિરામં રે । વિરતિભાવવિશદપરિણામ, લભસે સુખવિરામં રે ।। ૭ ।।
॥ ૪ ॥
૪૮
|| ૪ ||
|| 144 ||
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
પરબ્રહ્મપરિણામનિદાન, સ્ફટકેવલવિજ્ઞાન રે. વિરચય વિનય ! વિચિતજ્ઞાન, શાન્ત સુધારસપાન રે II ૮.
ઇતિ ષોડશઃ પ્રકાશઃ
(ઉપાતિ વૃત્તમ્) યથા વિધુઃ ષોડશભિઃ કલાભિઃ, સપૂર્ણતામેત્ય જગતુ પુનીતે ગ્રન્થસ્તથા ષોડશભિઃ પ્રકાશ-રયં સમગ્રેઃશિવમાતનોતુ |૬
(ઇન્દ્રવજાવૃત્તમ્) યાવજ્જગત્યેષ સહસ્રભાનુ, પીયૂષભાનુશ્ચ સદોદમેતે | તાવસતામેતદપિ પ્રમોદ, જ્યોતિઃસ્ફરવ્રામ્યમાતનોતુ .
ઇતિ શ્રીશાન્તસુધારસનામાં ભાવનાપ્રબંધઃ સમાતઃ
| પ્રશસ્તિઃ | • આધાક્ષરોઃ એહુશ્રીશ્રીશિયયા (૭).
(સગ્ધરાવૃત્તદ્વયમ્) એવં સદ્ભાવનાભિઃ સુરભિતહૃદયાઃ સંશયાતીતગીતોશીતલ્ફીકાત્મતત્તા-સ્વરિતમપસરનુ-મોહનિદ્રામમવાઃ | ગવા સત્તા મમત્વા-તિશયમનુપમાં, ચક્રિશદાધિકાનાં; સૌખ્યાનાં મક્ષ લક્ષ્મી, પરિચિતવિનયાઃ સ્કારકીર્તિ શ્રયન્ત / ૧ / દુર્ગાનBતપીડા, પ્રભવતિ ન મનાક, કાચિદદ્ધત્ત્વસૌખ્યફાતિઃપ્રાણાતિચિત્ત, પ્રસરતિપરિતઃ, સૌખ્યસૌહિત્યસિન્ધઃ | ક્ષીયન્ત રાગરોષપ્રભૂતિરિપુભટા:, સિદ્ધિસામ્રાજ્યલમીઃ, ચાવણ્યા યન્મહિમ્નાવિનયશુચિધિયો, ભાવનાસ્તાઃ શ્રધ્વમ્ / ૨ //
(પધ્યાવૃત્ત) શ્રીહીરવિજયસૂરીશ્વરશિષ્ય, સોદરાવભૂતાં ઢૌ I શ્રી સોમવિજયવાચક-વાચકવરકીર્તિવિજયાગૌ || ૩ ||
(ગીતિદ્વયમ્) શ્રી કીર્તિવિજયવાચક-શિષ્યોપાધ્યાય વિનયવિજયેની શાન્તસુધારસનામા, સંદેબ્લો ભાવનાપ્રબન્ધોડયમ્ II ૪ || શિખિનયનસિન્ધશશિમિત,-વર્ષે હર્ષેણ ગન્ધપુરનગરે | શ્રીવિજયપ્રભસૂરિ-પ્રસાદનો યત્ન એષ સફલોડભૂતુ / ૫ |
મહોપાધ્યાયશ્રીયશોવિજયવિરચિતમ્
• શ્રી જ્ઞાનસાર પ્રકરણમ્ • • અષ્ટકોના આઘાક્ષરો : પૂમસ્થિમજ્ઞા (પ), શર્યાદિત (૧૦), નિર્નિ:મૌવિવિ (૧૫), માનિતસ (૨૦), ભલોશાપ (૨૫), અનુયોનિભાયા-તસ (૩૨)
(૧) પૂર્ણતાષ્ટકમ્ • આધાક્ષરો : ઐપૂ‘અવા*જાપૂ (૫), ‘અપૂપકું () ઐશ્રીસુખમઝેન, લીલાલગ્નમિવાખિલમાં. સચ્ચિદાનન્દપૂર્વેન, પૂર્ણ જગદવેક્યતે || ૧ || પૂર્ણતા યા પરોપાધે:, સા યાચિતક-મર્ડનમુના યા તુ સ્વાભાવિકી સેવ, જાત્યરત્નવિભાનિભા / ૨ //. અવાસ્તવી વિકલ્પઃ ચાતું, પૂર્ણતાબૅરિવોર્મિભિઃ | પૂર્ણાનન્દસ્તુ ભગવાનું, સ્તિમિતોદધિસભિઃ || 8 || જાગર્તિ જ્ઞાનદૃષ્ટિક્ષેતુ, તૃષ્ણાકૃષ્ણાહિજાગુલી | પૂર્ણાનન્દસ્ય તતુ કિં ચા, દૈન્ય-વૃશ્ચિક-વેદના? | ૪ |
૪૯
૫૦
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૫ ||
પૂર્યન્ત યેન કુપણા-સ્તદુપેવ પૂર્ણતા | પૂણનન્દસુધાસ્નિગ્ધા, દૈષ્ટિરેષા મનીષિણામું અપૂર્ણઃ પૂર્ણતામેતિ, પૂર્યમાણતુ હીયતે | પૂર્ણાનન્દસ્વભાવોયું, જગદભુતદાયકઃ પરસ્વત્વકૃતોન્મોથા, “નાથા ન્યૂનતેક્ષિણઃ | સ્વસ્વત્વસુખપૂર્ણસ્ય, ન્યૂનતા ન હરેરપિ કૃષ્ણ પક્ષે પરિક્ષીણે, શુકુલે ચ સમુદચ્ચતિ | ધોતજો સકલાધ્યક્ષાઃ પૂર્ણાનન્દવિધીઃ કલાઃ
જ્ઞાનમગ્નસ્ય વચ્છર્મ, ત વક્ત નવ શક્યતા નોપમેય પ્રિયાàર્ષ-નપિ વચ્ચદનદ્રઃ શમશૈત્યપુષો યસ્ય, વિપુષડપિ મહાકથાનું કિં સ્તુમો જ્ઞાનપીયૂષે, તત્ર સર્વાગ્નમગ્નતામ્? | ૭ || યસ્ય દૃષ્ટિઃ કૃપાવૃષ્ટિ-ર્ગિરઃ શમસુધાકિરઃ | તમૈ નમઃ શુભજ્ઞાન-ધ્યાનમગ્નાય યોગિને | ૮ ||
|| ૬ //
|| ૮ ||
(૨) મગ્નતાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે પ્રયસ્વપતે (૫), જ્ઞાશય (૮) પ્રત્યાહૃત્યેન્દ્રિભૃહ, સમાધાય મનો નિજમુના દધશ્ચિન્માત્રવિશ્રાન્તિ, મગ્ન ઇત્યભિધીયતે || ૧ | યસ્ય જ્ઞાનસુધાસિન્ધૌ, પરબ્રહ્મણિ મગ્નતા T. વિષયાન્તરસંચાર-સ્તસ્ય હાલાહલોપમઃ || | સ્વભાવસુખમગ્નસ્ય, જગત્તજ્વાવલોકિનઃ || કર્તુત્વ નાન્યભાવાનાં, સાત્વિ -મવશિષ્યતે || ૩ || પરબ્રહ્મણિ મગ્નસ્ય, શ્લથા પૌગલિકી કથા | કુવામી ચામીકરોન્માદા, સ્ફારા દારાદરાઃ વ ચ || ૪ || તેજોલેશ્યાવિવૃદ્વિર્યા, સાધોઃ પર્યાયવૃદ્ધિતઃ | ભાષિતા ભગવત્યાદ, સેલ્થભૂતસ્ય યુજ્યતે || ૫ ||
(૩) સ્થિરતાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો • વજ્ઞ“અસ્થિ”અત્તરસ્થિ (પ), હૈઉંચા (૮) વત્સ ! કિ ચચ્ચલસ્વાન્તો, બ્રાન્ડ્રા બ્રાન્ડ્રા વિષીદસિ | નિધિ સ્વસન્નિધાવેવ, સ્થિરતા દર્શયિષ્યતિ || 1 || જ્ઞાનદુગ્ધ વિનશ્યત, લોભવિક્ષોભકૂચકૈઃ | અસ્લદ્રાવ્યાદિવાસ્થર્યા-દિતિ મત્વા સ્થિરો ભવ || ૨ ||. અસ્થિરે હૃદયે ચિત્રા, વાક્નત્રાકારગોપના | પુશ્ચલ્યા ઇવ કલ્યાણ-કારિણી ન પ્રકીર્તિતા | ૩ || અન્તર્ગત મહાશલ્ય-મસ્વૈર્ય યદિ નોધૃતમ્' ક્રિયૌષધસ્ય કો દોષ-સ્તદા ગુણમયચ્છતઃ || 8 || સ્થિરતા વાલ્મનઃકાર્ય-ચૅષામડાનિતાં ગતા! યોગિનઃ સમશીલાતે, ગ્રામેડરર્થે દિવા નિશિ || ૫ || સ્વૈર્યરત્નપ્રદીપશ્ચદ્-દીપ્રઃ સકલ્યદીપજૈ: | તદ્રિકલ્ચરલ ધૂમૈ-રલંધૂમૈસ્તથાશ્રઃ
પર
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
યશ્ચિદ્ર્પણવિન્યસ્ત-સમસ્તાચારચાધીઃ || કુવ નામ સ પરદ્રવ્ય-કનુપયોગિનિ મુઘતિ
|| ૮ ||
ઉદીરયિષ્યસિ સ્વાન્તા-દધૈર્ય પવનું યદિ ! સમાધધર્મમેઘસ્ય, ઘટાં વિઘટયિષ્યતિ ચારિત્ર સ્થિરતારૂપ-મતઃ સિદ્ધેડૂપીષ્યતે | યતત્તાં યતયોડવશ્ય-મસ્યા એવ પ્રસિદ્ધયે
|| ૮ ||
(૪) મોહત્યાગાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે અહં સુયોપવિ (૫), નિ‘અનાય (૮) અહં અમેતિ મત્રોડયું, મોહસ્ય જગદાધ્યકૃત્ | અયમેવ હિ નપૂર્વઃ, પ્રતિમત્રોડપિ મોહજિતુ || ૧ || શુદ્ધાત્મદ્રવ્યમેવાણં, શુદ્ધજ્ઞાન ગુણો મમ | નાન્યોડહં ન મમાન્ય ચે, ત્યદો મોહાસ્ત્રમુલ્બણમ્ / ૨ //. યો ન મુઘતિ લગ્નપુ, ભાવેડૂૌદયિકાદિષા આકાશમિવ પકેન, નાસૌ પાપન લિખતે પશ્યન્નેવ પરદ્રવ્ય-નાટકં પ્રતિપાટકમાં ભવચક્રપુરોપિ, નામૂઢઃ પરિખિતે | ૪ || વિકલ્પચષકૅરાત્મા, પીતમોહાસવો હ્યયમ્ ભવોચ્ચતાલ-મુત્તાલ-અપચ્ચ-મસ્થિતિષ્ઠતિ // ૫ / નિર્મલ સ્ફટિકણ્યેવ, સહજ રૂપમાત્મનઃ | અળસ્તોપાધિસંબન્ધો, જડસ્તત્ર વિમુક્ષ્યતિ અનારોપસુખ મોહ-ત્યાગાદનુભવન્નપિ. આરોપપ્રિયલોકેષુ, વક્તમાશ્ચર્યવાનુ ભવેત્ | ૭ |
(૫) જ્ઞાનાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે મનિસ્વવાસ્વ (પ), ‘અસ્તિ'મિપી (૮). મજ્જયશઃ કિલાશાને, વિષ્ટાયામિવ શૂકરઃ | જ્ઞાની નિમજ્જતિ જ્ઞાને, મરાલ ઇવ માનસે || 1 || નિર્વાણપદમણૂકે, ભાવ્યતે યમ્મુહુર્મહુઃ | તદેવ જ્ઞાનમુત્કૃષ્ટ, નિર્બન્ધો નાસ્તિ ભૂયસા || ૨ ||. સ્વભાવલાભસંસ્કાર-કારણે જ્ઞાનમિયતે | ધ્યાધ્યમાત્રમતત્વ તું, તથા ચોક્ત મહાત્મના / ૩ // વાદાંશ્ચ પ્રતિવાદાંa, વદત્તોડનિશ્ચિતોસ્તથા | તત્ત્વાજો નૈવ ગચ્છત્તિ, તિલપીલકવદ્ ગત | ૪ || સ્વદ્રવ્યગુણપર્યાય-ચર્યા વર્યા પરાજ્યથા | ઇતિ દત્તાત્મસંતુષ્ટિ-મુષ્ટિજ્ઞાનસ્થિતિર્મુનેઃ || ૫ || અસ્તિ ચૂદ્ ગ્રસ્થિભિજ્ઞાન, કિં ચિત્રસ્તન્નયત્રણેઃ ? | પ્રદીપાઃ કુવોપયુજયન્ત, તમોની દષ્ટિરેવ ચેતુ? || ૬ || મિથ્યાત્વશૈલપક્ષચ્છિ, જ્ઞાનદલ્મોલિશોભિતઃ | નિર્ભય: શક્રવધોગી, નન્દયાનન્દનન્દને પીયૂષસમુદ્રોત્થ, રસાયનમનૌષધમ્ | અનન્યાપેક્ષમૈશ્ચર્ય, જ્ઞાનમાહુર્મનીષિણઃ || ૮ ||
૫૩
૫૪
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૬) શમાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે વિ‘અનિ‘આધ્યાજ્ઞા (પ), સ્વશગ (૮). વિકલ્પવિષયોત્તીર્ણઃ સ્વભાવાલમ્બનઃ સદા | જ્ઞાનસ્ય પરિપાકો યઃ, સ શમઃ પરિકીર્તિતઃ || ૧ || અનિચ્છનું કર્મવૈષમ્ય, બ્રહ્માંશેન સમ જગત્ આત્માભેદેન યઃ પક્ષે-દસૌ મોક્ષ ગમી શમી | ૨ // આરુરુસુમુનિર્યોગ, શ્રદ્ બાઘક્રિયામપિ | યોગારૂઢ: શમાદેવ, શુક્યત્યન્તર્ગતક્રિયઃ || 8 || ધ્યાનવૃષ્ટદ્યાનધાડ, શમપૂરે પ્રસર્પતિ | વિકારતીરવૃક્ષાણાં, મૂલાદુન્યૂલનું ભવેત્ || ૪ | જ્ઞાનધ્યાનતપ:શીલ-સમ્યક્ત્વસહિતોડણહો !! તે નામોતિ ગુણે સાધુ-ર્ય પ્રાપ્રોતિ શાન્વિતઃ || ૫ | સ્વયમ્ભરમણસ્પ-િવધિષ્ણુસમતારસઃ | મુનિર્યોનોપમીયેત, કોડપિ નાસૌ ચરાચરે શમસૂક્તસુધાસિક્ત, યેષાં નક્તદિન મનઃ | કદાપિ તે ન દુહ્યન્ત, રાગોરગવિષોર્મિભિઃ || 8 || ગર્જજૂજ્ઞાનગજોgગ-રગથ્થાનત્રમાઃ | જયન્તિ મુનિરાજસ્ય, શમસામ્રાજ્યસંપદઃ || ૮ ||
બિભેષિ યદિ સંસારાનુ-મોક્ષપ્રાપ્તિ ચ કાક્ષસિ | તદેન્દ્રિયજય કતું, સ્ફોરય ફાર-પૌરુષમુ વૃદ્ધાસ્તૃષ્ણાલાપૂર્ણી-રાલવાલેઃ મિલેન્દ્રિઃ | મૂચ્છમતુચ્છ કચ્છત્તિ, વિકારવિષપાદરાઃ || 8 || સરિસહસ્રદુપૂર-સમુદ્રોદવસોદરઃ તૃપ્તિમાગ્નેન્દ્રિયગ્રામો, ભવ તૃતોડત્તરાત્મના || ૩ || આત્માનં વિષ: પાર્શ-ર્ભવવાસ-પરામુખી ઇન્દ્રિયાણિ નિબદ્ધત્તિ, મોહરાજસ્ય કિક્રાઃ || 8 || ગિરિમૃત્નાં ધન પશ્યનું, ધાવતીન્દ્રિયમોહિતઃ | અનાદિનિધન જ્ઞાન, ધનં પાર્વે ન પશ્યતિ પુરઃ પુરઃ સ્ફરતુતૃષ્ણા-મૃગતૃષ્ણાનુકારિષ. ઇન્દ્રિયાર્થીષ ધાવત્તિ, ત્યત્વા જ્ઞાનામૃત જડાઃ || ૬ || પતભૂમીનેભ-સારા યાત્તિ દુર્દશામુ એકેકેન્દ્રિયદોષાચ્ચે, દુષ્ટતૈઃ કિં ન પચ્ચભિઃ || ૭ | વિવેકદ્વિપહર્યક્ષઃ, સમાધિધનતસ્કરૈઃ | ઇન્દ્રિયૈર્યો ન જિતાડસૌ, ધીરાણાં ધુરિ ગણ્યતે | ૮ ||
(૭) ઇન્દ્રિયજયાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે બિવૃસઆગિ (પ), પુપવિ (૮).
(૮) ત્યાગાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો સંયુકાધગુ (૫), જ્ઞાયોવ (૮). સંયતાત્મા શ્રયે શુદ્ધો-પયોગ પિતર નિજમ્ | ધૃતિમખ્ખાં ચ પિતરી, તન્માં વિસૂજત ધ્રુવમ્
| ૧ /
૫૫
૫૬
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
યુષ્માકં સગમોડનાદિ-બંધવોડનિયતાત્મનામ્ । વૈકરૂપાન્ શીલાદિ-બન્ધેનિત્યધુના શ્રયે કાન્તા મે સમલૈવૈકા, જ્ઞાતયો મે સમક્રિયાઃ । બાહ્યવર્ગમિતિ ત્યા, ધર્મસંન્યાસવાન્ ભવેત્ ધર્માસ્યાજયાઃ સુસજ્ઞોત્થાઃ, ક્ષાયોપશમિકા અપિ । પ્રાપ્ય ચન્દ્રનગન્ધાત્મ, ધર્મસંન્યાસમુત્તમમ્ ગુરુત્વ સ્વસ્ય નોર્દતિ, શિક્ષાસાત્મ્યન યાવતા । આત્મતત્ત્વપ્રકાશન, તાવત્ સેવ્યો ગુરૂત્તમઃ જ્ઞાનાચારાદયોઽપીષ્ટાઃ, શુદ્ધસ્વસ્વપદાવધિ । નિર્વિકલ્પે પુનસ્ત્યાગે, ન વિકલ્પો ન વા ક્રિયા યોગસંન્યાસતસ્યાગી, યોગાનખિલાંસ્યજેત્ । ઇત્યેવં નિર્ગુણ બ્રહ્મ, પરોક્તમુપપદ્યતે વસ્તુતસ્તુ ગુર્ણઃ પૂર્ણ-મનનૈાંસતે સ્વતઃ । રૂપં ત્યક્તાત્મનઃ સાધો-ર્નિરભ્રસ્ય વિધોરિવ
•
(૯) ક્રિયાષ્ટકમ્
* આઘાક્ષરો •
|| ૨ ||
।
॥ ૩ ॥
॥ ૪ ॥
| | ||
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
શાક્રિસ્વાબાગુ (૫), લાગુવ (૮).
જ્ઞાની ક્રિયાપરઃ શાન્તો, ભાવિતાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ સ્વયં તીર્થો ભવામ્ભોધેઃ, પરાંસ્તારયિતું ક્ષમઃ ક્રિયાવિરહિત હન્ત, જ્ઞાનમાત્રમનર્થકમ્ । ગતિ વિના પથજ્ઞોઽપિ, નાપ્નોતિ પુરમીપ્સિતમ્ ॥ ૨ ॥
૫૭
|| ૧ ||
સ્વાનુકૂલાં ક્રિયાં કાલે, જ્ઞાનપૂર્ણાડપ્યપેક્ષતે । પ્રદીપઃ સ્વપ્રકાશોઽપિ, તૈલપૂર્વાદિક યથા બાહ્યભાવ પુરસ્કૃત્ય, યે ક્રિયાં વ્યવહારતઃ । વદને કવલક્ષેપ, વિના તે તૃપ્તિકાક્ષિણઃ ગુણવબહુમાનાદે-ર્નિત્યસ્મૃત્યા ચ સન્ક્રિયા । જાતં ન પાતયેદ્ ભાવ-મજાત જનયેદિપ ક્ષાયોપશમિકે ભાવે, યા ક્રિયા ક્રિયતે તયા । પતિતસ્યાપિ તદ્ભાવ-પ્રવૃદ્ધિર્જાયતે પુનઃ ગુણવૃદ્ધચૈ તતઃ કુર્યાત્, ક્રિયામસ્ખલનાય વા । એક તુ સંયમસ્થાનં, જિનાનામવતિષ્ઠતે વચોડનુષ્ઠાનતોઽસઙ્ગ-ક્રિયાસ િતમતિ । સેયં જ્ઞાનક્રિયાઽભેદ-ભૂમિરાનન્દપિચ્છલા
(૧૦) તૃષ્યષ્ટકમ્
• આદ્યાક્ષરો •
પીસ્વયાસંપુ (પ), વિસુ (૮). પીત્વા જ્ઞાનામૃત ભુત્વા, ક્રિયાસુરલતાફલમ્ | સામ્યતામ્બલમાસ્વાદ્ય, તૃપ્તિ યાતિ પરાં મુનિઃ સ્વગુણૈરેવ તૃપ્તિશ્ચે-દાકાલમવિનશ્વરી । જ્ઞાનિનો વિષયઃ કિં તે-વૈભવેત્ તૃપ્તિરિત્વરી યા શાન્ત્રકરસાસ્વાદાદ્, ભવેત્ તૃપ્તિરતીન્દ્રિયા । સા ન જિલ્વેન્દ્રિયદ્વારા, ષડ્રસાસ્વાદનાદપિ
૫૮
|| ૐ ||
॥ ૪ ॥
|| | ||
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| 2 ||
|| ૩ ||
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
સંસારે સ્વપ્રવનું મિથ્યા, તૃપ્તિઃ સ્યાદાભિમાનિકી | તથ્થા તુ ભ્રાન્તિશૂન્યસ્ય, સાત્મવીર્યવિપાકકૃત્ || ૪ || પુદ્ગલઃ પુદ્ગલાસ્તૃપ્તિ, યાજ્યાત્મા પુનરાત્મનામાં પરતૃપ્તિસમારોપો, જ્ઞાનિનસ્તન્ન યુજ્યતે || ૫ || મધુરાજ્યમહાશાકા-ગ્રાહ્ય બાહ્ય ચ ગોરસાત્ | પરબ્રહ્મણિ તૃપ્તિર્યા, જનાસ્તાં જાનતેડપિ ન વિષયોર્મિવિષાગારઃ, સ્વાદતૃતસ્ય પુગર્લઃ | જ્ઞાનતૃતસ્ય તુ ધ્યાન-સુધોદ્ગારપરંપરા / ૭ II સુખિનો વિષયાતૃમાં, નેન્દ્રોપેન્દ્રાદયોગ્રહો ! ભિક્ષુરેકઃ સુખી લોકે, જ્ઞાનતૃપ્તો નિરજનઃ || ૮ |
તપ:શ્રુતાદિના મત્તઃ, ક્રિયાવાનષિ લિયતે | ભાવનાજ્ઞાનસમ્પન્નો, નિષ્ક્રિયોડપિ ન લિયતે || ૫ ||. અલિપ્તો નિશ્ચયેનાત્મા, લિપ્તશ્ર વ્યવહારતઃ | શુદ્ધચચલિતયા જ્ઞાની, ક્રિયાવાનું લિસયા દેશા || ૬ || જ્ઞાનક્રિયાસમાવેશઃ, સહૈવોન્સીલને કયોઃ | ભૂમિકાભેદતત્ત્વત્ર, ભવદેકમુખ્યતા સજ્ઞાન યદનુષ્ઠાન, ન લિપ્ત દોષપકતઃ | શુદ્ધબુદ્ધસ્વભાવાય, તઐ ભગવતે નમઃ | ૮ ||.
(૧૧) નિર્લેપાષ્ટકમ્
• આઘાક્ષરો • સનાલિલિત (પ), 'અલિ’ જ્ઞાસ (૮). સંસારે નિવસનું સ્વાર્થ-સજ્જ: કજ્જલવેમનિ ! લિયતે નિખિલો લોકો, જ્ઞાનસિદ્ધો ન લિયતે / ૧ // નાહં પુદ્ગલભાવાનાં, કર્તા કારયિતાપિ ચ | નાનુમત્તાપિ ચેત્યાત્મ-જ્ઞાનવાનું લિયતે કથમ્ | ૨ || લિયતે પુદ્ગલસ્કન્ધો, ન લિયે પુદ્ગલેરહમ્ | ચિત્રવ્યોમાજનેનેવ, ધ્યાયન્નિતિ ન લિયતે || ૩ || લિપ્તતાજ્ઞાનસમ્માત-પ્રતિઘાતાય કેવલમ્ | નિર્લેપજ્ઞાનમગ્નસ્ય, ક્રિયા સર્વોપયુજ્યતે || ૪ ||
(૧૨) નિઃસ્પૃહાષ્ટકમ્
• આઘાક્ષરો • અસંછિનિષ્ણુ (૫), ગૌભૂપ (૮). સ્વભાવલાભાર્ કિમપિ, પ્રાપ્તવ્ય નાવશિષ્ટતા ઇત્યાત્મશ્વર્યસમ્પન્નો, નિઃસ્પૃહો જાયતે મુનિઃ || ૧ ||. સંયોજિત કરે છે કે, પ્રાર્થ્યન્ત ન સ્પૃહાવહૈઃ ? | અમાત્રજ્ઞાનપાત્રસ્ય, નિઃસ્પૃહસ્ય તૃણું જગત્ / ૨ // છિન્દન્તિ જ્ઞાનદાત્રેણ, સ્પૃહાવિષલતાં બુધાઃ | મુખશોષ ચ મૂછ ચ, દૈનં યસ્કૃતિ યસ્કુલમ્ // ૩ // નિષ્કાસનીયા વિદુષા, સ્પૃહા ચિત્તગૃહાત્ બહિઃ | અનાત્મરતિચાડાલી-સમીકરોતિ યા | | ૪ || સ્પૃહાવત્તો વિલોક્યત્તે, લઘવસ્તૃણતૂલવતું ! મહાશ્ચર્ય તથાÀતે, મજ્જન્તિ ભવવારિધી || ૫ ||
પ૯
૬૦
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગૌરવ પૌરવન્ધત્વાત્, પ્રકૃષ્ટત્વે પ્રતિષ્ઠયા ।
ખ્યાતિ જાતિગુણાત્સ્વસ્થ, પ્રાદુષ્કૃર્યાન્ન નિઃસ્પૃહઃ ॥ ૬ ॥ ભૂઃ શય્યા ભૈક્ષમશનં, જીરૂં વાસો વનં ગૃહમ્ । તથાપિ નિઃસ્પૃહસ્યાહો, ચક્રિણોઽવ્યધિક સુખમ્ | ૭ || પરસ્પૃહા મહાદુ:ખં, નિઃસ્પૃહત્વ મહાસુખમ્ । એતદુક્ત સમાસેન, લક્ષણં સુખદુઃખયોઃ
|| ૮ ||
..
(૧૩) મૌનાષ્ટકમ્
• આઘાક્ષરો •
મઆચાયત (૫), યસુજ્યો (૮). મન્યતે યો જગત્તત્ત્વ, સ મુનિઃ પરિકીર્ત્તિતઃ । સમ્યક્ત્વમેવ તન્મૌન, મૌનું સમ્યક્ત્વમેવ વા આત્માત્મત્યેવ યચ્છુદ્ધ, જાનાત્યાત્માનમાત્મના । સેયં રત્નત્રયે જ્ઞપ્તિ-રુચ્યાચારેકતા મુનેઃ ચારિત્રમાત્મચરણા, જ્ઞાનં વા દર્શનં મુનેઃ । શુદ્ધજ્ઞાનનયે સાધ્યું, ક્રિયાલાભાન્ક્રિયાનયે યતઃ પ્રવૃત્તિર્ન મણૌ, લભ્યતે વા ન તત્ફલમ્ । અતાત્ત્વિકી મણિજ્ઞપ્તિ-મણિશ્રદ્ધા ચ સા યથા તથા યતો ન શુદ્ધાત્મ-સ્વભાવાચરણું ભવેત્ । ફલં દોષનિવૃત્તિર્વા, ન તજ્ઞાનં ન દર્શનમ્ યથા શોસ્ય પુષ્ટö, યથા વા વષ્યમRsનમ્ । તથા જાનન્ ભવોન્માદ-માત્મતૃપ્તો મુનિર્ભવેત્
૬૧
|| ૧ ||
॥ ૨ ॥
|| ૩ ||
|| ૪ ||
|| ૫ ||
|| ૬ ||
સુલભ વાગનુચ્ચાર, મૌનમેકેન્દ્રિયપિ । પુદ્ગલેપ્રવૃત્તિસ્તુ, યોગાનાં મૌનમુત્તમમ્ || ૭ || જ્યોતિર્મયીવ દીપસ્ય, ક્રિયા સર્વાપિ ચિન્મયી । યસ્યાનન્યસ્વભાવસ્ય, તસ્ય મૌનમનુત્તરમ્
|| ||
(૧૪) વિદ્યાષ્ટકમ્
• આદ્યાક્ષરો •
નિયતશુયઃ (પ), આમિ‘અવિ' (૯). નિત્યશુચ્યાત્મતાખ્યાતિ-રનિત્યાશુચ્યનાત્મસુ । અવિદ્યા તત્ત્વધીર્વિઘા, યોગાચાર્યેઃ પ્રકીર્તિતા યઃ પશ્યન્નિત્યમાત્માન-મનિત્યં પરસામમ્ | છલં લખ્યું ન શક્નોતિ, તસ્ય મોહમલિમ્બુચઃ તરૉતરલાં લક્ષ્મી-માયુર્વાયુવદસ્થિરમ્ । અદભ્રધીરનુધ્યાય-દભ્રવદ્ ભગૢરં વપુઃ શુચીન્યપ્યશુચીકર્યું, સમર્થેડશુચિસંભવે । દેહે જલાદિના શૌચ-ભ્રમો મૂઢસ્ય દારુણઃ યઃ સ્નાત્વા સમતાકુણ્ડ, હિત્વા કશ્મલજું મલમ્ । પુનર્ન યાતિ માલિયં, સોડન્તરાત્મા પરઃ શુચિઃ | ૫ || આત્મબોધો નવઃ પાશો, દેહગેહધનાદિપુ । યઃ ક્ષિપ્તોઽપ્યાત્મના તેષુ, સ્વસ્ય બન્ધાય જાયતે મિથોયુક્તપદાર્થોના-મસંક્રમચમષ્ક્રિયા । ચિન્માત્રપરિણામેન, વિદુજૈવાનુભૂયતે
॥ ૪ ॥
૬૨
|| ૧ ||
|| 2 ||
|| ૩ ||
|| ૬ ||
|| ∞ ||
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
અવિદ્યાતિમિરધ્વસે, દેશા વિદ્યાજનસ્પૃશા | પશ્યત્તિ પરમાત્માન-માત્મચેવ હિ યોગિનઃ || ૮ ||
(૧૫) વિવેકાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે. કશુયઈ (પ), ઈઆસ (૮). કર્મ જીવં ચ સંશ્લિષ્ટ, સર્વદા ક્ષીરનીરવતુ ! વિભિન્નીકુરુતે થોડસૌ, મુનિહંસો વિવેકવાનું || ૧ || દેહાત્માદ્યવિવેકાયું, સર્વદા સુલભો ભવે ! ભવોટ્યાપિ તભેદ-વિવેકસ્વતિદુર્લભઃ | ૨ // શુદ્ધડપિ વ્યોનિ તિમિરા, રેખાભિર્મિશ્રતા યથા | વિકાસૈમિશ્રતા ભાતિ, તથાત્મ વિવેકતઃ || 8 || યથા યૌધઃ કતં યુદ્ધ, સ્વામિન્યવોપચર્યત | શુદ્ધાત્મ વિવેકેન, કર્મસ્કન્ધોજિત તથા | ૪ || ઇષ્ટકાધપિ હિ સ્વર્ણ, પીતોન્મત્તો યથેક્ષતે | આત્માભેદભ્રમસ્તદ્વ૬, દેહાદાવવિવેકિનઃ || | ઇચ્છનું ન પરમાનું ભાવાનું, વિવેકાદ્રઃ પતત્યધઃ | પરમં ભાવમન્વિચ્છનું, નાવિવેકે નિમતિ | ૬ || આત્મચેવાત્મનઃ કુર્યા, યઃ ષકારકસંગતિમ્ | કુવાવિવેકવરસ્યાસ્ય, વૈષમ્ય જડમજ્જનાતુ? || ૭ | સંયમાä વિવેકેન, શાણેનોત્તેજિતં મુનેઃ | ધૃતિધારોબણે કર્મ-શત્રુચ્છેદક્ષમ ભવેત્ || ૮ ||
(૧૬) માધ્યચ્યાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો , ચીમનસ્વમ (પ), વિસ્વામ (૮). સ્થીયતામનુપાલભં,મધ્યસ્થળાન્તરાત્મના / કુતર્કકર્કરક્ષેપે-ચજ્યતાં બાલચાપલમ્ મનોવલ્લો યુક્તિગવી, મધ્યસ્થસ્યાનુવાવતિ | તામાકર્ષતિ પુચ્છન, તુચ્છાગ્રહમનઃકપિઃ / ૨ //. નયેષુ સ્વાર્થસત્યેષુ, મોઘેણુ પરચાલને સમશીલં મનો યસ્ય, સ મધ્યસ્થો મહામુનિઃ || ૩ || સ્વસ્વકર્મકૃતાશા, સ્વસ્વકર્મભુજો નરાઃ | ન રાગ નાપિ ચ દ્વેષ, મધ્યસ્થસ્તેષ ગચ્છતિ | ૪ || મનઃ સ્વાદું વ્યાકૃત યાવતું, પરદોષગુણગ્રહે કાર્ય વ્યગ્રં વર તાવનુ-મધ્યસ્થનાત્મભાવને વિભિન્ના અપિ પત્થાનઃ, સમુદ્ર સરિતામિવ | મધ્યસ્થાનાં પર બ્રહ્મ, પ્રામૃવત્યેકમક્ષયમ્ સ્વાગમ રાગમાત્રણ, ષમાત્રા પરાગમમ્ ન શ્રયામસ્યજામો વા, કિન્તુ મધ્યસ્થય દેશા || ૭ || મધ્યસ્થય દેશા સર્વે-ધ્વપુનર્બન્ધકાદિષT ચારિસંજીવનીચાર-ન્યાયાદાશાસ્મતે હિતમ્ || ૮ ||
(૧૭) નિર્ભયાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો • યભનએમ (૫), કુતૂચિ (૮).
૬૪
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
યસ્ય નાસ્તિ પરાપેક્ષા, સ્વભાવાàતગામિનઃ | તસ્ય કિં ન ભયભ્રાન્તિ-કલાન્તિસંતાનતાનવમ્ || ૧ || ભવસૌખેન કિં ભૂરિ-ભયજ્વલનભસ્મના ? | સદા ભયોઝિત જ્ઞાન-સુખમેવ વિશિષ્યતે || ૨ || ન ગોયું કવાપિ નારોયું, હેય દેયં ચ ન કવચિત્ | કવ ભયેન મુનેઃ સ્થય, શેયં જ્ઞાનેન પશ્યતઃ ? || ૩ || એકે બ્રહ્માસ્ત્રમાદાય, નિદનન્મોહચમ્ મુનિઃ | બિભેતિ નૈવ સંગ્રામ-શીર્ષસ્થ ઇવ નાગરા || ૪ || મયૂરી જ્ઞાનદૈષ્ટિક્ષેતુ, પ્રસર્પતિ મનોવને ! વેષ્ટને ભયપણાં, ન તદાનન્દચન્દને || ૫ | કૃતમોહાસ્ત્રવૈફલ્ય, જ્ઞાનવર્મ બિભર્તિ યઃ | કુવ ભીસ્તસ્ય કવ વા ભઃ, કર્મસાર કેલિષ ? || ૬ || તૂલવલ્લઘવો મૂઢા, ભ્રમજ્યભે ભયાનિલેઃ | નૈકં રોમાપિ તૈજ્ઞન-ગરિષ્ઠાનાં તુ કમ્પતે ચિત્તે પરિણત યસ્ય, ચારિત્રમકતોભયમ્ અખંડજ્ઞાનરાજ્યસ્ય, તસ્ય સાધોઃ કુતો ભયમ્ || ૮ ||
શ્રેયોદ્રમસ્ય મૂલાનિ, સ્વોત્કર્ષાભ:પ્રવાહતઃ || પુણ્યાનિ પ્રકટીકર્વનું, ફલ કિં સમવાસ્યસિ || ૨ | આલમ્બિકા હિતાય સ્યુ, પરૈઃ સ્વગુણરમયઃ | અહો સ્વયં ગૃહીતાસ્તુ, પાતયન્તિ ભવૌદધી / ૩ . ઉચ્ચત્વદૃષ્ટિદોષોત્થ-સ્વોત્કર્ષવરશાન્તિકમ્ | પૂર્વપુરુષસિંહેભ્યો, “શું નીચવભાવનમ્ | || ૪ || શરીરરૂપલાવણ્ય-ગ્રામારામધનાદિભિઃ | ઉત્કર્ષ પરપર્યાય-શ્ચિદાનન્દઘનસ્ય કઃ ? / ૫ // શુદ્ધાઃ પ્રત્યાત્મસામ્યન, પર્યાયાઃ પરિભાવિતાઃ | અશુદ્ધાશ્ચાપકૃષ્ટતાન-નોત્કર્ષાય મહામુનેઃ || ૬ || ક્ષોભં ગચ્છનું સમુદ્રોડપિ, સ્વોત્કર્ષપવનેરિતઃ | ગુણૌઘાનું બુદ્દબુદી કૃત્ય, વિનાશયસિ કિં મુધા? || ૭ |. નિરપેક્ષાનવચ્છિન્ના-ડનન્તચિન્માત્રમૂર્તયઃ | યોગિનો ગલિતોત્કર્ષા-ડપકર્ષાનલ્પકલ્પનાઃ | ૮ ||
(૧૮) આત્મપ્રશંસાત્યાગાષ્ટકમ્
• આઘાક્ષરો છે. ગુશેઆઉશ (પ), શુસોનિ (૮). ગુરૈર્યદિ ન પૂર્ણોદસિ, કૃતમાત્મપ્રશંસયા ગુખૈરેવાસિ પૂર્ણક્ષેતુ, કૃતમાત્મપ્રશંસયા
(૧૯) તત્ત્વદેટ્યષ્ટકમ્
આધાક્ષરો છે. રૂmગાબાલા (૫), ગભર (૮). રૂપે રૂપવતી દૃષ્ટિ-દૃષ્ટવા રૂપે વિમુઘતિ . મજ્જયાત્મનિ નીરૂપે, તત્ત્વદેષ્ટિસ્વરૂપિણી || ૧ || ભ્રમવાટી બરિદૃષ્ટિ-ભ્રમચ્છાયા તદીક્ષણમ્ | અબ્રાન્તસ્તત્વદૃષ્ટિસ્તુ, નાસ્યાં શેતે સુખાશયા || ૨ //
||
૧ |
૬૫
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
ગ્રામારામાદિ મોહાય, યદું દેરું બાહ્યયા દેશા | તત્ત્વદેટ્ય તદેવાન્ત-સ્નત વૈરાગ્યસંપદે || ૩ બાહ્યદષ્ટ: સુધાસાર-ઘટિતા ભાતિ સુન્દરી | તત્ત્વદેટેનું સા સાક્ષાદુ, વિમૂત્રપિઠોદરી | ૪ | લાવણ્યલહરીપુણ્ય, વપુઃ પશ્યતિ બાહ્યદેગુ તત્ત્વદૃષ્ટિ: શ્વકાકાનાં, ભક્ષ્ય કૃમિમુલાકુલમ્ || ૫ || ગજાન્થભૂપભવન, વિસ્મયાય બહિર્દશઃ | તત્રાધેભવનાત્ કોડપિ ભેદસ્તત્ત્વદેશસ્તુ ન || ૬ | ભસ્મના કેશલોચન, વપુર્ઘતમલેન વા | મહાત્ત બાહ્યદેવૅત્તિ, ચિત્સામ્રાજ્યન તત્ત્વવિત્ // ૭ II ન વિકારાય વિશ્વસ્યો-પકારામૈવ નિર્મિતાઃ | ફુરત્કારુણ્યપીયૂષ-વૃષ્ટયસ્તત્વદેયઃ || ૮ ||
નવબ્રહ્મસુધાકુણ્ડ-નિષ્ઠાધિષ્ઠાયકો મુનિઃT નાગલોકેશવદ્ ભાતિ, ક્ષમાં રક્ષનું પ્રયત્નતઃ || ૪ || મુનિરધ્યાત્મકૈલાશ, વિવેકવૃષભસ્થિતઃ | શોભતે વિરતિજ્ઞપ્તિ-ગળાગૌરીયુતઃ શિવઃ | ૫ || જ્ઞાનદર્શનચન્દ્રાર્ક-નેત્રસ્ય નરકચ્છિદઃ | સુખસાગરમગ્નસ્ય, કિં ન્યૂનં યોગિનો હરેઃ? | ૬ || યા સૃષ્ટિભ્રંહ્મણો બાહ્યા, બાહ્યાપેક્ષાવલમ્બિની ! મુનેઃ પરાનપેક્ષાડના-ગુણસુષ્ટિસ્તતોડધિકા || ૭ || રત્નસ્ત્રિભિઃ પવિત્રા યા, સ્રોતોભિરિવ જાહ્નવી | સિદ્ધયોગસ્થ સાયઈ-પદવી ન દેવાયસી || ૮ ||
(૨૦) સર્વસમૃયષ્ટકમ્
• આઘાક્ષરો • બાસવિનમુ (૫), શાયાર (૮). બાહ્યદૃષ્ટિપ્રચારેષ, મુદ્રિતેષ મહાત્મનઃ | અન્તરે વાવભાસત્તે, સ્ફટાઃ સવઃ સમૃદ્ધયઃ || ૧ // સમાધિર્નન્દન ધેય, દમમોલિઃ સમતા શચી | જ્ઞાન મહાવિમાન ચ, વાસવશ્રીરિયં મુનેઃ || 8 || વિસ્તારિતક્રિયાજ્ઞાન-ચર્મચ્છત્રો નિવારનું મોહમ્લેચ્છમહાવૃષ્ટિ, ચક્રવર્તી ન કિ મુનિઃ? / ૩ //
(૨૧) કર્મવિપાકચિત્તનાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે દુઃયેજાવિઆ (૫), “અવા‘અસાસા (૮). દુઃખ પ્રાપ્ય ન દીનઃ ચાતુ, સુખ પ્રાપ્ય ચ વિસ્મિતઃ | મુનિઃ કર્મવિપાકસ્ય, જાનનું પરવશં જગતુ || ૧ || યેષાં ભૂભ માત્રણ, ભજ્યત્તે પર્વતા અપિ. તૈરહો કર્મવૈષમ્ય, ભૂપૈભિક્ષાપિ નાખ્યતે |૨ // જાતિચાતુર્યહીનોડપિ, કર્મણ્યમ્યુદયાવહે ! ક્ષણાદ્રકોપિ રાજા સ્થા-ચ્છત્રચ્છન્નદિગન્તરઃ || 8 || વિષમા કર્મણઃ સૃષ્ટિ-દંષ્ટા કરભપૃષ્ઠવતું જાત્યાદિભૂતિવૈષમ્યાતું, કા રતિસ્તત્ર યોગિનઃ? | ૪ ||
૬૮
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૫ |.
આરૂઢાઃ પ્રશમશ્રેણિ, શ્રુતકેવલિનોકપિ ચT. ભ્રામ્યજોડનત્તસંસાર-મહો દુષ્ટના કર્મણા અર્વાક સવપિ સામગ્રી, શ્રાસ્તેવ પરિતિષ્ઠતિ. વિપાકઃ કર્મણઃ કાર્ય-પર્યન્તમનુધાવતિ અસાવચરમાવર્તે, ધર્મ હરતિ પશ્યતઃ | ચરમાવર્તિસાધોસ્તુ-ચ્છલમવિષ્ય હૃષ્યતિ સામ્ય બિભૂતિ યઃ કર્મ-વિપાર્ક હદિ ચિન્તયનું સ એવ સ્વાચ્ચિદાનન્દ-મકરન્દમધુવ્રતઃ
તૈલપાત્રધરો યવ, રાધાવેધોધતો યથા ક્રિયાસ્વનન્યચિત્તઃ સ્યાદ્, ભવભીતસ્તથા મુનિઃ || ૬ || વિષે વિષસ્ય વક્નશ્ચ, વદ્વિરેવ યથૌષધમ્ | તત્સત્ય ભવ-ભીતાના-મુપસર્ગોડપિ યજ્ઞ ભીઃ || ૭ . સ્વૈર્ય ભવભયાદેવ, વ્યવહારે મુનિર્વજેતા સ્વાત્મારામસમાધી તુ, તદષ્યન્તર્નિમજ્જતિ || ૮ ||
|| ૮ ||
(૨૨) ભવોગાષ્ટકમ્
• આદ્યાક્ષરો • યપામ્મદુરા (૫), તૈવિહૈ (૮). યસ્ય ગમ્મીરમધ્યસ્યા-જ્ઞાનવજમયં તલમ્ રુદ્ધા વ્યસનશૈલૌદ્મ:, પત્થાનો યત્ર દુર્ગમાઃ || ૧ || પાતાલકલશા યત્ર, મૃતાસ્તૃષ્ણામહાનિલૈઃ | કષાયશ્ચિત્તસંકલ્પ-વેલાવૃદ્ધિ વિતત્વને | ૨ | સ્મરૌગ્નિજ્વલત્યન્ત-યંત્ર સ્નેહધનઃ સદા | યો ઘોરરોગશોકાદિ-મસ્યકચ્છપસંકુલઃ | | ૩ | દુબુદ્ધિમત્સરદ્રોહૈ-ર્વિધુદુર્વાતગર્જિતઃ | યત્ર સાંયાત્રિકા લોકાઃ, પતત્યુત્પાતસંકટ || ૪ || જ્ઞાની તસ્માદ્ ભવાસ્મોપે-ર્નિયોદ્વિગ્નોતિદારુણાતુ! તસ્ય સંતરણોપાય, સર્વયનેન કાક્ષતિ | ૫ ||
(૨૩) લોકસંજ્ઞાત્યાગાષ્ટકમ્
- આદ્યાક્ષરો , પાયલોલોરો (૫), લોઆલો (૮). પ્રાતઃ ષષ્ઠ ગુણસ્થાન, ભવદુગદ્રિઘનમ્ | લોકસંજ્ઞારતો ન સ્યાનું, મુનિલકોત્તરસ્થિતિઃ || ૧ //. યથા ચિન્તામણિ દત્તે, બકરો બદરીફલેઃ | હહા ! જહાતિ સદ્ધર્મ, તથૈવ જનરજનૈઃ || ૨ || લોકસંજ્ઞામહાના-મનુસ્રોતોડનુગા ન કે ? | પ્રતિસ્રોતોડનુગરૂંકો, રાજહંસો મહામુનિઃ || ૩ || લોકમાલખ્ય કર્તવ્ય, કૃત બહુભિશેવ ચેત્ તદા મિથ્યાદેશાં ધર્મો, ન ત્યાજ્યઃ ચાતું કદાચન || ૪ || શ્રેયોડર્થિનો હિ ભૂયાંસો, લોકે લોકોત્તરે ચ ની સ્તોકા હિ રત્નવણિજ:, સ્તોકાશ્ચ સ્વાત્મસાધકાઃ || 5 || લોકસંજ્ઞાહતા હત્ત !, નીચેર્ગમનદર્શનૈઃ | શંસયન્તિ સ્વસત્યાગ-મર્મઘાતમહાવ્યથા... || ૬ ||
૬૯
૭૦
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૭ .
શાસ્ત્રોક્તાચારકર્તા ચ, શાસ્ત્રજ્ઞઃ શાસ્ત્રદેશકઃ | શાસૅકદલ્મહાયોગી, પ્રામોતિ પરમ પદમ્
|| ૮ ||
આત્મસાક્ષિક સદ્ધર્મ-સિદ્ધી કિં લોકમાત્રયા ! તત્ર પ્રસન્નચન્દ્રથ, ભરતશ્ચ નિદર્શનમ્ લોકસંજ્ઞોઝિતઃ સાધુ, પરબ્રહ્મસમાધિમાનું ! સુખમાસ્તે ગતદ્રોહ-મમતામત્સરજ્વરઃ
| || ૮ III
|| ૨ /
(૨૪) શાસ્ત્રદેશ્યષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે ચપુશાશા “અદે” (૫) શુ“અરજ્ઞાશા (૮). ચર્મચક્ષુમૃતઃ સર્વે, દેવાશ્ચાવધિચક્ષુષઃ | સર્વતશ્ચક્ષુષઃ સિદ્ધાઃ સાધવઃ શાસ્ત્રચક્ષુષઃ પુરઃસ્થિતાનિવાધ્વધસુ-તિર્યશ્લોકવિવર્તિનઃ | સર્વાનું ભાવાનવેક્ષત્ત, જ્ઞાનિનઃ શાસ્ત્રચક્ષુષા શાસનાત્ ત્રાણશક્લેિશ્વ, બુધઃ શાસ્ત્ર નિરુચ્યતે | વચન વીતરાગસ્ટ, તનુ નાન્યસ્ય કસ્યચિત્ શાસે પુરસ્કૃત તસ્મા, વીતરાગઃ પુરસ્કૃતઃ | પુરસ્કૃત પુનસ્તસ્મિનુ, નિયમાતુ સર્વસિદ્ધયઃ અષ્ટાયેંડનુયાવન્તઃ, શાસ્ત્રદીપ વિના જડા પ્રાપુવત્તિ પર ખેદ, પ્રખ્ખલન્તઃ પદે પદે શુદ્ધચ્છાદ્યપિ શાસ્ત્રાશા-નિરપેક્ષસ્ય નો હિતમ્ | ભૌતહજુર્યથા તસ્ય, પદસ્પર્શનિવારણમ્ અજ્ઞાનાહિમહામત્રં, સ્વાચ્છન્દવરલઘનમ્ | ધર્મારામસુધાકુલ્યાં, શાસ્ત્રમાહુર્મહર્ષયઃ
(૨૫) પરિગ્રહાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે. નપયચિત્ય (૫), ત્યચિમ્ (૮). ન પરાવર્તતે રાશે-ર્વક્રતાં જાતુ નોઝતિ | પરિગ્રહગ્રહઃ કોડયું, વિડસ્મિતજગત્રયઃ ? / ૧ //. પરિગ્રહગ્રહાશા, દુર્ભાષિતરજ:કિરામુ . શ્યન્ને વિકૃતાઃ કિં ન, પ્રલાપા લિગિનામપિ ? | ૨ || યસ્યત્વા તૃણવત્ બાહ્ય-માન્તરં ચ પરિગ્રહમ્ ઉદાસ્ત તત્પદાઝ્મોજં, પર્યાપારૂં જગત્રયી / ૩ // ચિત્તડન્વર્ઝન્દગહન, બહિર્નિગ્રન્થતા વૃથા ! ત્યાગાતુ કમ્યુકમાત્રસ્ય, ભુજગો નહિ નિર્વિષઃ || 8 || ત્યક્તિ પરિગ્રહ સાધો, પ્રયાતિ સકલ રજ: | પાલિત્યાગ ક્ષણાદેવ, સરસઃ સલિલ યથા || ૫ || ત્યક્તપુત્રકલત્રસ્ય, મૂચ્છમુક્તસ્ય યોગિનઃ | ચિન્માત્રપ્રતિબદ્ધસ્ય, કા પુગલનિયત્રણા ? || ૬ || ચિન્માત્રદીપકો ગચ્છ, નિવૃતસ્થાનસન્નિર્ભઃ | નિષ્પરિગ્રહતાધૈર્ય, ધર્મોપકરણૈરપિ મૂચ્છચ્છન્નધિયાં સર્વ, જગદેવ પરિગ્રહઃ | મૂર્છાયા રહિતાનાં તુ, જગદેવાપરિગ્રહઃ | ૮ ||
// ૩ //
|| ૪
| ૫ |
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૧ ||
મોક્ષણ યોજનાદ્યોગઃ, સર્વોડપ્યાચાર ઇષ્યતે | વિશિષ્ટ સ્થાનવર્ણાર્થી-લમ્બનૈકાગ્રુયગોચર: કર્મયોગદ્વયં તત્ર, જ્ઞાનયોગત્રય વિદુઃ | વિરતેષ્યવ નિયમાદ્, બીજમાત્ર પરેડૂપિ કૃપાનિર્વેદસંવેગ,-પ્રશમોત્પત્તિકારિણઃ | ભેદાઃ પ્રત્યેકમેન્ટેચ્છા-પ્રવૃત્તિસ્થિરસિદ્ધયઃ ઇચ્છા તદ્વન્કથાપ્રીતિ , પ્રવૃત્તિઃ પાલન પરમ્ | ધૈર્ય બાધકભીહાનિક, સિદ્ધિરન્યાર્થસાધનમ્ અર્થાલમ્બનયોશ્ચય-વન્દનાદૌ વિભાવનમ્ શ્રેયસે યોગિનઃ સ્થાન-વર્ણયોર્યત્ન એવ ચ આલમ્બનહિ શેય, દ્વિવિધ રૂથરૂપિ ચT અરૂપિગુણસાયુજ્ય-યોગોડનાલમ્બનઃ પરઃ પ્રીતિભક્તિનચોડસર્ગઃ, સ્થાનાદ્યપિ ચતુર્વિધર્ તસ્માદયોગયોગાણે-ર્મોક્ષયોગઃ ક્રમાં ભવેત્ સ્થાનાદ્યયોગિનસ્તીર્થો-સ્કેદાદ્યાલમ્બનાદપિ 1 સૂત્રદાને મહાદોષ, ઈત્યાચાર્યાઃ પ્રચક્ષતે
(૨૬) અનુભવાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો છે. વ્યા“અતી'જ્ઞાકે (પ), પન‘અધિ’ (૮). સળેવ દિનરાત્રિભ્યાં, કેવલભૃતયોઃ પૃથકી બુધેરનુભવો દૃષ્ટ:, કેવલાર્વારુણોદયઃ વ્યાપારઃ સર્વશાસ્ત્રાણાં, દિપ્રદર્શનમેવ હિ | પારં તુ પ્રાપયત્યેકો,ડનુભવો ભવવારિધઃ | ૨ ||. અતીન્દ્રિય પરં બ્રહ્મ, વિશુદ્વાનુભવ વિના | શાસ્ત્રયુક્તિશતેનાપિ, ન ગમ્ય યદુ બુધા જગુઃ || 8 || શાયેરનું હેતુવાદન, પદાર્થો યદ્યતીન્દ્રિયાઃ | કાલનેનૈતાવતા પ્રાગૈઃ, કૃતઃ સ્થાણુ નિશ્ચયઃ || ૪ || કેષાં ન કલ્પનાદર્વી, શાસ્ત્રક્ષીરાન્નગાહિની ! વિરલાસ્તદ્રસાસ્વાદ-વિદોડનુભવજિવયા | ૫ | પશ્યતુ બ્રહ્મ નિર્કન્દ, નિર્બન્દાનુભવ વિના | કર્થ લિપિમયી દૃષ્ટિ-વૃદ્મયી વા મનોમયી || ૬ || ન સુષુપ્તિરમોહત્વા, નાપિ ચ સ્વાપજાગરી | કલ્પનાશિલ્પવિશ્રાન્ત-સ્તુયૅવાનુભવો દશા | ૭ |. અધિગત્યાખિલ શબ્દ-બ્રહ્મ શાસ્ત્રદેશા મુનિઃ સ્વસંવેદ્ય પરં બ્રહ્મા-નુભવેનાધિગચ્છતિ | ૮ ||
|| ૪ ||
|| ૫ |
| ૬ |
|| ૭ ||
|| ૮ ||
(૨૭) યોગાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો • મોકકઈ“અ” (પ), આખીસ્સા (૮).
(૨૮) નિયાગાષ્ટકમ્
• આધાક્ષરો થ:પાભિ (પ), ઇબ્ર (૮). યઃ કર્મ હુતવાનું દીસે, બ્રહ્માગ્ની ધ્યાનધાàયા | સ નિશ્ચિતન યાગન, નિયાગપ્રતિપત્તિમાનું
|| ૧ ||.
૩૩
૭૪
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૪ ||
પાપધ્વસિનિ નિષ્કામે, જ્ઞાનયજ્ઞ રતો ભવ । સાવધૈઃ કર્મયશૈઃ કિં, ભૂતિકામનયાવિલૈઃ ? || ૨ || વેદોક્તત્વાન્ મનઃશુદ્ધયા, કર્મયજ્ઞોઽપિ યોગિનઃ । બ્રહ્મયજ્ઞ ઈતીચ્છન્તઃ, શ્વેનયાગ ત્યજન્તિ કિમ્ ? || ૩ || બ્રહ્મયજ્ઞઃ પરં કર્મ, ગૃહસ્થસ્યાધિકારિણઃ । પૂજાદિ વીતરાગસ્ય, જ્ઞાનમેવ તુ યોગિનઃ ભિન્નોદ્દેશેન વિહિત, કર્મ કર્મક્ષયાક્ષમમ્ । ધૃષભિન્નાધિકારં ચ, પુત્રેāાદિવદિષ્યતામ્ બ્રહ્માર્પણમપિ બ્રહ્મ-યજ્ઞાન્તર્ભાવસાધનમ્ । બ્રહ્માની કર્મણો યુક્ત, સ્વકૃતત્વસ્મયે હુતે બ્રહ્મણ્યપિતસર્વસ્વો, બ્રહ્મદેશ્ બ્રહ્મસાધનઃ । બ્રહ્મણા જુહ્મદબ્રહ્મ, બ્રહ્મણિ બ્રહ્મગુપ્તિમાન્ બ્રહ્માધ્યયનનિષ્ઠાવાનું, પરબ્રહ્મસમાહિતઃ । બ્રાહ્મણો લિખતે નાડû-ર્નિયાગ-પ્રતિપત્તિમાન
|| ૫ ||
|| ૬ ||
(૨૯) ભાવપૂજાષ્ટકમ્
• આદ્યાક્ષરો :
દભસમપ્રા (પ), સ્ફુઉદ્ર (૮).
દયામ્ભસા કૃતસ્નાનઃ, સંતોષશુભવસ્રભૃત્ । વિવેકતિલકભાજી, ભાવનાપાવનાશયઃ
ભક્તિશ્રદ્ધાનઘુસૃણોન્-મિશ્રપાટીરજદ્રવૈઃ । નવબ્રહ્માગતો દેવ, શુદ્ધમાત્માનમર્ચય
૭૫
|| ૭ ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| ૨ ||
ક્ષમાપુષ્પસર્જે ધર્મ-યુગ્મક્ષૌમયં તથા । ધ્યાનાભરણસારું ચ, તદગે વિનિવેશય મદસ્થાનભિદાત્યાગૈ-લિખાવ્રે ચાષ્ટમઙ્ગલીમ્ । જ્ઞાનાનો શુભસંકલ્પ-કાકતુણ્ડ ચ ધૂપય પ્રાગ્ધર્મલવણોત્તાર, ધર્મસંન્યાસવતિના । કુર્વનું પૂરય સામર્થ્ય-રાજન્નીરાજનાવિધિમ્ સ્ફુરન્ મગલદીપ ચ, સ્થાપયાનુભવં પુરઃ । યોગનૃત્યપરસ્તૌર્ય-ત્રિકસંયમવાન્ ભવ ઉલ્લસન્ મનસઃ સત્ય-ઘટાં વાદયતસ્તવ । ભાવપૂજારતસ્યેë, કરકોડે મહોદયઃ દ્રવ્યપૂજોચિતા ભેદો-પાસના ગૃહમેધિનામ્ । ભાવપૂજા તુ સાધુના-મભેદોપાસનાત્મિકા
...
(૩૦) ધ્યાનાષ્ટકમ્ • આઘાક્ષરો છે
ધ્યાધ્યામઆઈ (૫), જિસા (૮).
ધ્યાતા ધ્યેયં તથા ધ્યાનં, ત્રયં યઐકતાં ગતમ્ | મુનેરનન્યચિત્તસ્ય, તસ્ય દુઃખ ન વિદ્યતે ધ્યાતાન્તરાત્મા ધ્યેયન્તુ, પરમાત્મા પ્રકીર્તિતઃ । ધ્યાનું ઐકાર્યસંવિત્તિ, સમાપત્તિસ્તદેકતા મણાવિવ પ્રતિચ્છાયા, સમાપત્તિઃ પરાત્મનઃ । ક્ષીણવૃત્તૌ ભવેત્ ધ્યાના-દત્તરાત્મનિ નિર્મલે
|| ૩ ||
॥ ૪ ॥
|| ૫ ||
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| ૨ ||
॥ ૩ ॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
આપત્તિશ્ચ તતઃ પુણ્ય-તીર્થકૃત્કર્મબન્ધતઃ । તદ્ભાવાભિમુખત્વેન, સંપત્તિશ્ચ ક્રમાદ્ ભવેત્ ઇત્યં ધ્યાનફલાઘુક્ત,વિંશતિસ્થાનકાદ્યપિ । કષ્ટમાત્ર ત્વભવ્યાના-મપિ નો દુર્લભં ભવે જિતેન્દ્રિયસ્ય ધીરસ્ય, પ્રશાન્તસ્ય સ્થિરાત્મનઃ | સુખાસનસ્ય નાસાગ્ર-ન્યસ્તનેત્રસ્ય યોગિનઃ રુદ્ધબાહ્યમનોવૃત્તે-ર્ધારણાધારયા રયાત્ । પ્રસન્નસ્યાઽપ્રમત્તસ્ય, ચિદાનન્દસુધાલિહઃ સામ્રાજ્યમપ્રતિદ્વન્દ્ર-મન્તરેવ વિતત્ત્વતઃ । ધ્યાનિનો નોપમા લોકે, સદેવમનુજેઽપિ હિ
.....
(૩૧) તપોઽષ્ટકમ્ • આદ્યાક્ષરો ૦
જ્ઞાઆધસઈ (પ), યતમૂ (૮). જ્ઞાનમેવ બુધાઃ પ્રાહુ:,કર્મણાં તાપનાત્તપઃ । તદાભ્યન્તરમેવેષ્ટ, બાહ્ય તદુપબૃહકમ્ આનુસ્રોતસિકી વૃત્તિ-ર્બાલાનાં સુખશીલતા । પ્રાતિસ્રોતસિકી વૃત્તિ-જ્ઞાનિનાં પરમં તપઃ ધનાર્થિનાં યથા નાસ્તિ, શીતતાપાદિ દુઃસહમ્ | તથા ભવવિરક્તાનાં, તત્ત્વજ્ઞાનાર્થિનામપિ સદ્ગુપાયપ્રવૃત્તાના-મુપેયમધુરત્વતઃ । જ્ઞાનિનાં નિત્યમાનન્દ-વૃદ્ધિરેવ તપસ્વિનામ્
૭૭
|| ૪ ||
|| | ||
|| ૬ ||
|| 6 ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| ૨ ||
|| ć ||
| ૪ ||
ઇથં ચ દુઃખરૂપત્વાત્, તપો વ્યર્થમિતીચ્છતામ્ । બૌદ્ધાનાં નિહતા બુદ્ધિ-બૌદ્ધાનન્દાઽપરિક્ષયાત્ યત્ર બ્રહ્મ જિનાર્ચા ચ, કષાયાણાં તથા હિતઃ । સાનુબન્ધા જિનાજ્ઞા ચ, તત્તપઃ શુદ્ધમિષ્યતે તદેવ હિ તપઃ કા, દુર્ધ્યાનું યંત્ર નો ભવેત્ । યેન યોગા ન હીયન્તે, ક્ષીયન્તે નેન્દ્રિયાણિ ચ મૂલોત્તરગુણશ્રેણિ-પ્રાજ્યસામ્રાજ્યસિદ્ધયે । બાહ્યમાભ્યન્તર ચેત્થ, તપઃ કુર્યાન્મહામુનિઃ
• ...
(૩૨) સર્વનયાષ્ટકમ્ • આદ્યાક્ષરો છ
ધાધુનાલોકો (૫), નિઅમૂ’ (૮). ધાવન્તોડપિ નયાઃ સર્વે, સ્યુર્ભાવે કૃતવિશ્રમાઃ । ચારિત્રગુણલીનઃ સ્યા-દિતિ સર્વનયાશ્રિતઃ પૃથફ્નયા મિથઃ પક્ષ-પ્રતિપક્ષકદર્શિતાઃ । સમવૃત્તિસુખાસ્વાદી, જ્ઞાની સર્વનયાશ્રિતઃ નાપ્રમાણે પ્રમાણે વા, સર્વમપ્યવિશેષિતમ્ । વિશેષિત પ્રમાણે સ્યા-દિતિ સર્વનયજ્ઞતા લોકે સર્વનયજ્ઞાનાં, તાટસ્થ્ય વાષ્યનુગ્રહઃ સ્યાત્ પૃથનયમૂઢાનાં, સ્મયાર્તિર્વાતિવિગ્રહઃ શ્રેયઃ સર્વનયજ્ઞાનાં, વિપુલ ધર્મવાદતઃ । શુદ્ધવાદાદ્ધિવાદાચ્ચ, પરેષાં તુ વિપર્યયઃ
૭૮
|| ૫ ||
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| ૨ ||
|| ૩ ||
|| ૪ ||
|| ૫ ||
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૬ ||.
પ્રકાશિત જિનાનાં વૈ-મંત સર્વનયાશ્રિતમ | ચિત્તે પરિણત ૨૮, યેષાં તેભ્યો નમો નમઃ નિશ્ચયે વ્યવહારે ચ, ત્યકત્વા જ્ઞાને ચ કર્મણિ એક-પાક્ષિકવિશ્લેષ-મારૂઢાઃ શુદ્ધભૂમિકામૂ અમૂઢલક્ષ્યાઃ સર્વત્ર, પક્ષપાતવિવર્જિતાઃ | જયન્તિ પરમાનન્દ-મયાઃ સર્વનયાશ્રયાઃ
| ૭ |
| ૮ ||
ચિત્તમાર્કીકૃત જ્ઞાન-સારસારસ્વતોમિભિઃ | નાપ્નોતિ તીવ્રમોહાગ્નિ-પ્લોષશોષકદર્થનામું || 9 || અચિજ્યા કાપિ સાધૂનાં, જ્ઞાનસારગરિષ્ઠતાનું ગતિર્થયોર્ધ્વમેવ ચા-દધઃપાતઃ કદાપિ ન || ૮ || કુલેશલયો હિમણૂક-ચૂર્ણતુલ્ય ક્રિયાકૃતઃ | દગ્ધતચૂર્ણસદેશો, જ્ઞાનસારકૃતઃ પુનઃ જ્ઞાનપૂતાં પરેડપ્યાહુ, ક્રિયા હેમઘટોપમામ્ | યુક્ત તદપિ તભાવ, ન યદ્ભગ્નાપિ સોઝતિ // ૧૦ | ક્રિયાશૂન્ય ૨ યજ્ઞાન, જ્ઞાનશૂન્યા ચ યા ક્રિયા | અનયોરન્તર શેય, ભાનુખદ્યોતયોરિવ || ૧૧ // ચારિત્ર વિરતિઃ પૂર્ણા, જ્ઞાનસ્યોત્કર્ષ એવ હિ | જ્ઞાનાદ્વૈતનયે દૃષ્ટિ, દૈયા તોગસિદ્ધયે / ૧૨ //
ઉપસંહાર
• આઘાક્ષરો • પૂવિધ્યાશુરૂ (પ), નિચિ અચિ'ફલેજ્ઞાાિ (૧૨) પૂર્ણા મગ્નઃ સ્થિરોડમોહો, જ્ઞાની શાન્તો જિતેન્દ્રિયઃ | ત્યાગી ક્રિયાપરસ્તૃપ્તો, નિર્લેપો નિઃસ્પૃહો મુનિઃ || ૧ || વિદ્યાવિકસંપન્નો, મધ્યસ્થો ભયવર્જિતઃ અનાત્મશંસકસ્તત્ત્વ-દૃષ્ટિઃ સર્વસમૃદ્ધિમાનું || ૨ // ધ્યાતા કર્મવિપાકાના-મુદ્રિશ્નો ભવ-વારિઃ | લોકસંજ્ઞાવિનિર્મુક્તઃ, શાસ્ત્રદેગુ નિષ્પરિગ્રહઃ || શુદ્ધાનુભવવાનું યોગી, નિયાગપ્રતિપત્તિમાનું ! ભાવાર્યાધ્યાનતપમાં, ભૂમિઃ સર્વનયાશ્રિતઃ || 8 || સ્પષ્ટ નિષ્ટકિત તત્ત્વ-મષ્ટકૈઃ પ્રતિપન્નવાનું ! મુનિર્મહોદય જ્ઞાન-સારં સમધિગચ્છતિ | ૫ | નિર્વિકારે નિરાબાધ, જ્ઞાનસારમુપયુષામ્ વિનિવૃત્તપરાશાનાં, મોલોડનૈવ મહાત્મનામ | ૬
ગ્રન્થત્રશસ્તિઃ
• આધાક્ષરો • સિકજભાગ (૫). સિદ્ધિ સિદ્ધપુરે પુરન્દરપુરસ્પર્ધાવણે લબ્ધવાંશ્ચિદ્દીપોડયમુદારસારમહંસા દીપોત્સવ પર્વણિ / એતભાવનભાવપાવનમનશ્ચચ્ચશ્ચમત્કારિણાં, તૈઔર્દીપશર્તઃ સુનિશ્ચયમર્તર્નિયોડસ્તુ દીપોત્સવઃ || ૧ / કેષાગ્નિદ્વિષયવરાતુરમહો ચિત્ત પરેષાં વિષા-, વેગોદર્કકુતર્કમૂચ્છિતમથાળેષાં કુવૈરાગ્યતઃ |
20
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
લગ્નાલર્કમબોધકુપપતિતં ચાસે પરેષામપિ. સ્તોકાનાં તુ વિકારભારરહિત, તજ્જ્ઞાનસારાશ્રિતમ્ / ૨ // જાતોદ્રકવિવેતોરણતતી ધાવલ્યમાતત્વતિ, હૃગેહે સમયોચિતઃ પ્રસરતિ ફીતશ્ચ ગીતધ્વનિઃ | પૂણનન્દઘનસ્ય કિ સહજયા તદ્દભાગ્યભગ્યાભવ,મૈતગ્રન્થમિષાતુકરાગ્રહમહશ્ચિત્ર ચરિત્રશ્ચિયઃ? || ૩ | ભાવસ્તોમપવિત્રગોમયરસૈલિંકૈવ ભૂઃ સર્વતઃ, સંસિક્તા સમતોદકૈરથ પથિ ન્યસ્તા વિવેકસ્રજ: | અધ્યાત્મામૃતપૂર્ણકામકલશશ્ચઝેડુત્ર શાસ્ત્ર પુરઃ, પૂર્ણાનન્દઘને પુર પ્રવિતિ સ્વીય કૃતં મલમ્ || ૪ || ગચ્છ શ્રીવિજયાદિદેવસુગુરોઃ સ્વચ્છ ગુણાનાં ગણેઃ, પ્રૌઢિ પ્રૌઢિમધાગ્નિ જીતવિજયપ્રાજ્ઞાઃ પરામૈયરુ: || તત્સાતીÁભૂતાં નયાદિવિજયપ્રાજ્ઞોત્તમાનાં શિશોઃ, શ્રીમદ્યાવિશારદસ્ય કૃતિનાષા કૃતિઃ પ્રીતયે || ૫ //
પૂર્ણતા પુદ્ગલોદ્વારા, ઊછીના ભૂષણો સમી; સહજ પૂર્ણતા રત્ન-કાંતિ જેવી મને ગમી. || ૨ || વિકલ્પ પૂર્ણતા ખોટી, તરંગે જર્યું સમુદ્રમાં; પૂર્ણાનંદ પ્રભુ શોભે, પ્રશાન્ત દરિઆ સમાં. || ૩ || તૃષ્ણા-સાપની જાંગુલી, જો જ્ઞાન-દૃષ્ટિ જાગતી; વેદના દૈન્ય-વીંછીની, પૂર્ણાત્માને શું લાગતી ? | ૪ || લોભી ભરાય જેનાથી, ઉપેક્ષા તેની પૂર્ણતા; પૂર્ણાનંદ સુધા સ્નિગ્ધ, આ છે તત્ત્વજ્ઞ-માન્યતા. | ૫ || અપૂર્ણ પૂર્ણતા પામે, પૂરાતો ખાલી થાય છે; સ્વભાવ પૂર્ણ આત્માનો, જોઈ આશ્ચર્ય થાય છે. || ૬ || પરમાં સ્વત્વથી વ્યગ્ર, હીનતાદર્શ ભૂપતિ; સ્વ-સુખે પૂર્ણ આત્માને, ઇન્દ્રથી ન્યૂનતા નથી. || ૭ || પૂરો થાય જ્યારે અહીં કૃષ્ણપક્ષ, શરૂ થાય જ્યારે વળી શુક્લ-પક્ષ; કલા પૂર્ણ-આનંદના ચન્દ્ર કેરી, ખીલે સર્વપ્રત્યક્ષ ત્યારે અનેરી. [ભુજંગપ્રયાતમ્) || ૮ ||.
• જ્ઞાનસાર - ગુજરાતી સમશ્લોકી પધાનુવાદ • (રચયિતા : ૫. મુક્તિચન્દ્રવિજય, ૫. મુનિચન્દ્રવિજય)
પૂર્ણતા-૧ આધાક્ષરોઃ પૂવિત લો - અપૂપપૂ (૮). ઐન્દ્રશ્રીમાં ડૂબ્બો ઇન્દ્ર, દેખે વિશ્વ સુખી યથા; સચ્ચિદાનંદી પૂર્ણાત્મા, દેખે પૂર્ણ જગતું તથા. || ૧ || * મૂળ લોક સાથે આ ગુજરાતી પદ્યાનુવાદ, પ્રતિક્રમણમાં સકાય તરીકે કેટલાકે મહાત્મા બોલે છે. પરમ ગીતાર્થ પૂ. જયઘોષસૂરિજીએ ઔચિત્યપૂર્વક બોલવાની મંજુરી આપી છે.
મગ્નતા-૨ • આધાક્ષરોઃ જજુમતે - સુપ્રy () જડથી ઇન્દ્રિયો વાળી, મન રાખી સમાધિમાં; ચિન્મય ચેતના ધારી, કહ્યો આ મગ્ન શાસ્ત્રમાં. | ૧ ||. જેઓ જ્ઞાન સુધાબ્ધિ શા, પરબ્રહ્મ મહાલતા; તેઓને ઝેર લાગે છે, બીજા કો વિષયે જતાં || ૨ //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
જુએ જગતના તત્ત્વો, સ્વભાવ સુખમાં મચે; રહે ન અન્યકર્તુત્વ, માત્ર સાક્ષિત ત્યાં બચે. | ૩ || મગ્નતા થઈ પરબ્રહ્મ, ગઈ પુગલની કથા;
ક્યાં હોય ધનનો ગર્વ, હોય ક્યાં સ્ત્રી-વ્યથા તથા? || ૪ || તેજોલેશ્યાની ઋદ્ધિ જે, પર્યાય વધતાં વધે; કહી ભગવતી-શાસ્ત્ર, તે આવા મુનિને ઘટે. || ૫ || સુખ જે જ્ઞાનયોગીનું, શબ્દો તે ના કહી શકે; ચંદન કે પ્રિયા-શ્લેષ, ઉપમા તેની ના ટકે. પ્રશમ શૈત્ય પોષી જે, બિંદુનીયે કથા મહા; જ્ઞાનામૃતે પૂરા ડૂબે, તેને શું સ્તવીએ અહા ? || ૭ || કૃપા વૃષ્ટિ છે દૃષ્ટિ જેની મજેની, વળી વાણી શાન્તિ સુધાયુક્ત જેની; શુભ જ્ઞાન ધ્યાને ડુબી મોહ મારે, નમું યોગી તે નિત્ય ઊઠી સવારે.
| ૮ ||
અસ્થિરતા-મહાશલ્ય, પડ્યું જો આતમામહીં; ક્રિયા-ઔષધિકેરો શો, દોષ જો લાભ દે નહીં? || ૪ || મન-વચન-કાયામાં, સ્થિરતા વ્યાપ્ત જો થઈ; યોગી સમાન દી રાતે, નગરે કે વને રહી. || ૫ || ધૈર્ય-રત્ન-દીવો જો છે, સર્યું સંકલ્પ-દીવડે; વિકલ્પ-આશ્રવોના જે, ધૂમાડે કાલીમાં કરે. | ૬ || અધૈર્ય વાયુ ઉત્પન્ન, કરીશ જો મન-આભલે; ધર્મમેઘ-સમાધિને, વિખેરી દઈશ તે પલે. સ્વભાવસ્થ ચારિત્ર છે સ્વૈર્યરૂપે, ઘટે સિદ્ધમાંયે મહર્ષિ પ્રરૂપે; કરો યત્ન તે પામવાને ઝપાટે, મુનિરાજ ! એની અહીં સિદ્ધિમાટે. [ભુજંગ] || ૮ ||
સ્થિરતા-૩ • આદ્યાક્ષરોઃ થોલોઅસ્થિઅસ્થિમ - ચૅઅસ્થસ્વ (2) થાકે શું દોડીને વત્સ ! ચિત્ત ! ચંચળતા-વશે; ખજાનો તારી પાસે છે, સ્થિરતા એ બતાવશે. || ૧ || લોક્ષ-વિક્ષોભથી જ્ઞાન-દૂધ આ બગડી જતું, અસ્થિરતા-ખટાશે આ, સમજી ધૈર્ય પામ તું. | ૨ || અસ્થિર-ચિત્તમાં વાણી-નેત્ર-આકૃતિ ઢાંકવી; કુલટા-નારીની જેમ, કલ્યાણકારી ના સવિ. || ૩ ||
મોહત્યાગ-૪ • આધાક્ષરો : મોઘુઔષવિ - સમોક્ષુ (૮) મોહનો મંત્ર “હું મારું', જગને આંધળું કરે; નકારને લગાડો જો, મોહ તો ધ્રુજતો ફરે. || ૧ || શુદ્ધાત્મદ્રવ્ય હું મારા, શુદ્ધ જ્ઞાનાદિ છે ગુણો; નાન્ય હું ન બીજા મારા, આ શસ્ત્ર મોહને હણો. / ૨ //
ઔદયિકાદિ ભાવોમાં, કદી મૂંઝાય જે નહીં; કાદવે જેમ આકાશ, પાપે લેપાય તે નહીં. || ૩ || પુદ્ગલ નાટકો જોતો, પોળે પોળે પળે પળે; સંસાર નગર રે'તો, અમૂઢ ખેદ ના ધરે. || ૪ ||
26
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિકલ્પ-પાત્રમાં પીને, મોહના ઘોર દારૂને; તાળી પાડી ઉંચા હાથે, નાચે આત્મા ક્ષણે ક્ષણે. | ૫ | સહજ રૂપ આત્માનું, સ્ફટિક જેવું શુદ્ધ છે; ઉપાધિ-સંગ ત્યાં મૂકી, મૂઢ મુંઝાઈ જાય છે. || ૬ | મોહત્યાગ કરી યોગી, સહજ સુખ વેદતા; ખોટા સુખે ડૂબેલાને, કે'તાં આશ્ચર્યવાનું થતા. || ૭ || શ્રુતજ્ઞાનના દર્પણે આ બધાય, સદાચાર સ્થાપી બની શુદ્ધ બુદ્ધિ, નકામા પરદ્રવ્યમાં તે શું ક્યાંય, ધરે મોહ ? જેની થઈ આત્મ-શુદ્ધિ. [ભુજંગ.] || ૮ |
પ્રન્થિભેદક જો જ્ઞાન, તો શું શાસ્ત્રીય-બંધને? હણે જો આંખ અંધારું, દીવો શું કામનો તને ? // ૬ | મિથ્યાત્વશલ વિચ્છેદી, જ્ઞાનનું વજ લઈ ભમે; નિર્ભય ઇન્દ્રશા યોગી, આનંદનંદને રમે. || ૭ || સુપીયૂષ છે એ પયોધિ વિનાનું, મહાવ્યાધિનાશી દવાઓ વિનાનું, બીજાની અપેક્ષા વિનાનું પ્રભુત્વ, કહ્યું જ્ઞાનીઓએ શુભ જ્ઞાન-તત્ત. [ભુજંગ.] || ૮ ||
શમ-૬ • આધાક્ષરો : પેયોધ્યાજે - સ્વસઅહો (૮) પેલી પાર વિકલ્પોની, સ્વભાવ આશ્રયે રહે; જ્ઞાનનો જે પરિપાક, તેને ‘શમ” મુનિ કહે. બ્રહ્મતુલ્ય જુએ વિશ્વ, કર્મવૈષમ્ય ના ઇચ્છે; પોતાનેય ગણે સાથે, શમી તે મોક્ષગામી છે. યોગ ચડે મુનિ ત્યારે, કરે બાહ્ય ક્રિયા પણ; યોગારૂઢ શમે શુદ્ધ, થાય બાહ્ય ક્રિયા વિણ. ધ્યાન વર્ષે દયા કેરી, નદીના શમપૂરથી; વિકારરૂપી વૃક્ષો સૌ, ઊખડે ધરમૂળથી. જે લાભ સાધુ પામે છે, રાખીને સમતા દિલે; ન પામે તે તપશ્ચર્યા, જ્ઞાન, ધ્યાન કરે ભલે. સ્વયંભૂરમણાઝ્મોધિ, સાથે સ્પર્ધા કરે અહો ! સમતા-રસ જેનો તે, મુનિ સમાન શું કહો ?
જ્ઞાન-૫ • આધાક્ષરો : રમોશ્વાસ્વ - અમિસ () રહે અજ્ઞાની અજ્ઞાન, ભૂંડ ઊકરડે પડે; રહે સુજ્ઞાની સુજ્ઞાન, હંસ માન સરોવરે. મોક્ષ જ એટલું માત્ર, વારંવાર રટો દિલે; તે જ છે જ્ઞાન ઉત્કૃષ્ટ, વધારે ન ભણો ભલે. || ૨ | શુદ્ધાત્મ-ભાવના કેરું કારણ જ્ઞાન સાર છે; તેથી બીજું મતિ કેરી, અંધતા માત્ર ભાર છે. | ૩ // વાદો અને પ્રતિવાદો, અનિશ્ચિત કહે ઘણા; તત્ત્વ-નિર્ણય ના પામે, ઘૂમે ક્યું બેલ ઘાણીના. || ૪ || સ્વદ્રવ્ય ગુણ પર્યાયે, રમવું એજ શ્રેષ્ઠ છે; મુનિ દે આત્મસંતોષ, જાણી આ બીજું વેઠ છે. || ૫ |
/ ૩ //
|| ૪ ||
|| ૫ ||
| ૬ ||
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમતા-અમૃતે સિચ્યું, છે મન જેનું રાત દી; રાગ-નાગ તણા ઝેરે, તે મુનિ ના બળે કદી. અહો ગાજતા જ્ઞાન હાથી અનેરા, વળી નાચતા ધ્યાન ઘોડા ઉંચેરા; મુનિરાજની શાન્તિ-સામ્રાજ્ય કેરી, સદા સંપદા શોભતી આ ભલેરી. [ભુજંગ.]
|| ૭ ||
|| ૮ ||
ઇન્દ્રિય જય-૭ આદ્યાક્ષરો સંપાંઅતૃભઈ - સૃવિ (૮) સંસારથી ડરે જો તું, ઈચ્છે જો મુક્તિરત્નને; ઇન્દ્રિયો જીતવાને તો, ફોરવ ખૂબ યત્નને. પાંચે ઇન્દ્રિય ક્યારામાં, તૃષ્ણાપાણી વડે વધ્યા; વિકાર-વિષ વૃક્ષો આ, મૂર્છા અતીવ દઈ રહ્યા. ॥ ૨ ॥ અતૃપ્ત જે નદીઓથી, તે સમુદ્રશી ઇન્દ્રિયો;
|| ૧ ||
તૃપ્ત થશે નહિ; થા તું, આત્માથી તૃપ્ત જીવ ઓ. ॥ ૩ ॥ ભવથી ભાગતો જોઈ, જીવ વિષય-પાશથી; મોહરાજતણી દાસી, ઇન્દ્રિયો આવી બાંધતી. ઇન્દ્રિય-મૂઢ દોડે છે, માટીમાં ધન જોઈને; પાસે પડેલું ના દેખે, અમર જ્ઞાન-દ્રવ્યને. મૃગતૃષ્ણા સમા આ છે, ઇન્દ્રિયોના સુખો મુધા; મૂર્ખ તે પામવા દોડે, છોડીને જ્ઞાનની સુધા. પતંગ, શૃંગ મસ્ત્યાદિ, એક ઇન્દ્રિય દોષથી; દુર્દશા પામતા વિષે, તો શું ન થાય પાંચથી ?
૮૭
|| ૪ ||
|| ૫ ||
|| ૬ ||
|| ૭ ||
વિવેક-નાશ જે સર્જે, સમાધિ-ધન જે હરે; તે ઇન્દ્રિયે જીતાયો ના, ધીરમાં તે જ મોખરે.
|| ૮ ||
ત્યાગ-૮
:
|| ૧ ||
આદ્યાક્ષરો શુઅસ્થિસશિ - સ્વકઅને (૮) શુદ્ધોપયોગ બાપુજી, સ્વીકારું ધૃતિ માવડી; સંયમાર્થે પિતા-માતા ! રજા માંગું પગે પડી. અસ્થિર છે તમારો આ, સંગ બધેય બંધુઓ ! સ્વીકારું સ્થિર રે'નારા, ક્ષમા-શીલાદિ બંધુઓ. ।। ૨ ।। સમતા છે પ્રિયા મારી, જ્ઞાતિ છે સહુ સાધુઓ; બાહ્યવર્ગ તજી આમ, ધર્મ-સંન્યાસવાન થા. ચંદન ગંધ જેવો આ, ધર્મસંન્યાસ મેળવી; ક્ષયોપશમના ભાવો, પણ ત્યાજ્ય બને સવિ. || ૪ || શિક્ષા લઈ ગુરુ પાસે, આત્મજ્ઞાન ન જ્યાં સુધી; સ્વયંગુરુત્વ ના પામ્યા, સેવો સદ્ગુરુ ત્યાં સુધી. ॥ ૫ ॥ સ્વસ્વસ્થાન સુધી માન્ય, જ્ઞાનાચારાદિ છે અહીં; નિર્વિકલ્પ અવસ્થામાં, વિકલ્પ કે ક્રિયા નહીં. કરી યોગોતણો રોધ, યોગોય સઘળા તજે; બીજે કહ્યું ઘટે આમ, નિર્ગુણ બ્રહ્મરૂપ જે. અનંતગુણથી પૂર્ણ, રૂપ ત્યાગી જિનેન્દ્રનું; શોભે; મેઘઘટા જાતાં, રૂપ જ્યું પૂર્ણચન્દ્રનું.
|| ૬ ||
ક્રિયા-૯ આદ્યાક્ષરો : જ્ઞાક્રિઅર્પેક્ટિક - ક્ષગુવ (૮)
८८
|| ૩ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
જ્ઞાની ક્રિયારુચિ શાન્ત, ભાવિતાત્મા જિતેન્દ્રિય; સ્વયં તરે બીજાનેય, તારે મુનિ જગત્રિય. || ૧ || ક્રિયાહીન કહ્યું જ્ઞાન, અનર્થકારી શાસ્ત્રમાં; ચાલ્યા વિના પહોચે ના, માર્ગનો જાણ ગામમાં. || ૨ || અપેક્ષા યોગ્ય ક્રિયાની, કેવળીનેય હોય છે; સ્વપ્રકાશી દીવાનેય, તેલાદિની જરૂર છે. || ૩ || ‘ક્રિયાકાંડ નકામો છે, બાહ્ય ભાવ ગણાય છે;' કહે તેઓ વિના ખાધે, તૃપ્તિને પામવા ઈચ્છે. || ૪ || ક્રિયાથી ગુણિ-સન્માન, નિયમ-સ્મૃતિ થઈ શકે; પેદા થાય નવા ભાવો, વળી ભાવો જુના ટકે. || ૫ / ક્ષયોપશમના ભાવે, જે ક્રિયા કરતા રહો; તેથી પડેલ ભાવોની, પણ વૃદ્ધિ થતી અહો. || ૬ || ગુણો વધારવા નિત્ય, ન પડવા ક્રિયા કરો; એક જ સંયમસ્થાને, રહેતા શ્રી જિનેશ્વરો. વચનના અનુષ્ઠાને, ક્રિયા અસંગ આવતી; તે આ જ્ઞાનક્રિયાકેરી, અભેદ ભૂમિ શોભતી. || ૮ ||
શાન્ત રસ વડે તૃપ્તિ, ઇન્દ્રિયાતીત જે દિલે, જીભથી નહિ થાતી તે, ષડ્રસ ભોજનો ભલે. // ૩ // સ્વપ્નવત્ ખોટી સંસારે, તૃપ્તિ કરે ગુમાનને; આત્મવીર્ય વધારે છે, સાચી તૃપ્તિ અભ્રાન્તને. || ૪ | આત્મા આત્માવડે તૃપ્ત, પુદ્ગલો પુદ્ગલો વડે; પુદ્ગલોમાં નિજાત્માનો, આરોપ જ્ઞાની ના કરે. || ૫ || અગ્રાહ્ય જે ફળો, શાક, ઘી, દહીં, દૂધ આદિથી; તે તૃપ્તિ છે પરબ્રહ્મ, લોકો આ જાણતા નથી. || ૬ || પુદ્ગલોથી અતૃપ્તોને, ઝેરના ઓડકાર છે; જ્ઞાનથી તૃપ્તને ધ્યાન-સુધાના ઓડકાર છે. || ૭ ||. અતૃપ્ત વિષયો દ્વારા, ઇન્દ્રાદિ પણ ના સુખી; નિર્લેપ જ્ઞાનથી તૃપ્ત, વિશ્વમાં સાધુ છે સુખી. || ૮ ||
- તૃતિ-૧૦ • આધાક્ષરો : પીસ્વશાસ્વ - અગાપુઅg (૮). પીને જ્ઞાન-સુધા; ખાઈ, ક્રિયા કલ્પલતા ફળો; સામ્ય તાંબૂલ આસ્વાદી, તૃપ્તિ પામે મુનીશ્વરો. || ૧ | સ્વગુણે કરી તૃપ્તિ જો, થતી નિત્ય અનશ્વરી; જ્ઞાનીને વિષયોની શા કામની તૃપ્તિ નશ્વરી. || ૨ //
નિર્લેપ-૧૧ • આધાક્ષરો : કાહુલેઆક્ર - અલિબેઅr (૮) કાજળ-ઘર જેવા આ, સંસારે સ્નેહી સ્વાર્થના; લેપાય સઘળા લોકો, જ્ઞાન-સિદ્ધ જરાય ના. | ૧ / હું આ પુગલભાવોનો, કે કારક ક્યાંય ના; ન અનુમોદનારો હું,' આત્મજ્ઞ લિપ્ત થાય ના. || ૨ || ‘લેપાય પુદ્ગલ સ્કંધો, હું ન લેપાઉં પુદ્ગલે; નભ જયું અંજને? આવું, જાણી લેપાય ના દિલે. || ૩ //. આવતું લિપ્તતાજ્ઞાન રોકવાને, પ્રતિક્ષણે; નિર્લેપ જ્ઞાનયોગીને, ઉપયોગી ક્રિયા બને. || ૪ ||
૮૯
૯૦
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
| ૫ |
|| ૬ ||
ક્રિયાકાંડીય લેપાય, શ્રુતાદિના મદ ભર્યો; ક્રિયા વિના ય નિર્લેપ, ભાવના જ્ઞાનને વર્યો. અલિપ્ત છે આતમરાજ નિશ્ચયે, છે લિપ્ત એ તો વ્યવહાર આશ્રયે; જ્ઞાની અને શુદ્ધ અલિપ્ત દૃષ્ટિથી, બને ક્રિયાવાનું વળી લિસદૃષ્ટિથી. [વંશસ્થ.] બેઉ દૃષ્ટિ થતાં સાથે, જ્ઞાન-ક્રિયાની એકતા; ભૂમિકા-ભેદથી કોઈ એકની હોય મુખ્યતા. અનુષ્ઠાન જેનું અહો ! જ્ઞાનયુક્ત, બધા દોષના કાદવોથી અલિપ્ત; મહાશુદ્ધ ને બુદ્ધ જેનો સ્વભાવ, અરે જીવ ! તેને તું માથું નમાવ. [ભુજંગ.]
તૃણ-તૂલ સમા દીસે, સ્પૃહાવંત લઘુ ખરે; કમાલ છે ! છતાં તેઓ, ડૂબતા ભવ-સાગરે. || ૫ || ‘મને નમે ઘણા લોકો, કીર્તિ મારી સ્થળે સ્થળે; ઉચ્ચકુળે હું જમ્યો છું.’ ગર્વ નિઃસ્પૃહ ના કરે. || ૬ || ભૂમિમાં સૂવું માંગીને, ખાવું રહેવું જંગલે; તોય નિઃસ્પૃહને ચક્રી-થી અધિક સુખો મળે. || ૭ //. મહાદુઃખ જાણો તમે આ પરેચ્છા, મહાસુખ માનો તમે આ અનિચ્છા; સુખોના દુઃખોના અહીં સારરૂપે, કહ્યા લક્ષણો જે મહર્ષિ પ્રરૂપે. [ભુજંગ.] || ૮ ||
|| ૭ |
|| ૮ |
નિઃસ્પૃહ-૧૨ • આઘાક્ષરોઃ સ્વહાજેમg - મભૂમ (૮) સ્વભાવલાભથી બીજું, જોઈએ ના કશું મને;' આત્મ-ઐશ્વર્યથી આમ, નિઃસ્પૃહ શ્રીમુનિ બને. || ૧ || હાથ જોડી નહીં કોને, યાચે ભોગાર્થી શ્વાનવતું ? અસીમજ્ઞાની નિષ્કામી, સમજે વિશ્વ તૃણવતું. || ૨ | જેના ફળો મુખે શોષ, મૂચ્છ ને વળી દૈન્ય દે; સ્પૃહા-વિષલતા કાપો, જ્ઞાન-દાતરડા વડે. || ૩ || મનના ઘરથી કાઢો, વિદ્વાનો ! આ સ્પૃહા હણી; જડરતિરૂપી ભંગી, કેરો સંગ કરે ઘણી. || ૪ ||
મૌન-૧૩ આધાક્ષરોઃ જઆજ્ઞાતેતે - સોવાદી (૮) જગત તત્ત્વને જાણે, તે મુનિ સુવિદિત છે; સમકિત જ છે મૌન, મૌન તે સમકિત છે. / ૧ // આત્મા આત્મામહીં આત્મા-ને જાણે આતમાવડે; જ્ઞાનદર્શન ચારિત્ર-નું ઐક્ય મુનિને મળે. | || ૨ //. જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્ર, આત્મ ચરણથી મળે; શુદ્ધજ્ઞાનનયે જાણો, ક્રિયાનયે ક્રિયાવડે. તે રત્નતણા જ્ઞાન-શ્રદ્ધા શું કામના કહો ? જેથી પ્રવૃત્તિ રત્નોમાં, ન થાય, ન ફળે અહો ! || ૪ || તે રીતે જેથી શુદ્ધાત્મ-તત્ત્વનું નહિ સ્પર્શન; ન અટકાવ દોષોનો, તે ન જ્ઞાન ન દર્શન. / ૫ //
|| ||
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૬ |
|| ૭ |
સોજાથી પુષ્ટતા જેમ, મડદું જેમ ભૂષણે; તેમ સંસાર જાણી આ, આત્મતૃપ્ત મુનિ બને. વાણી ન બોલવા રૂપે, એકેન્દ્રિય મૌન છે; જડમાં અપ્રવૃત્તિ જે, યોગોની; શ્રેષ્ઠ મૌન છે. દીવાની બધી છે ક્રિયા જ્યોતિપૂર્ણ, ક્રિયા તેમ જેની બધી જ્ઞાનપૂર્ણ; રમે શુદ્ધ ચૈતન્ય ભાવે સદા જે, મહા મૌન તેવા મુનિનું વિરાજે. [ભુજંગ.]
જીવ-દેહ ભળેલા છે, તેના ભેદની ઝંકૃતિ; પરિણમેલ ચિત્માત્ર, જ્ઞાનયોગીન્દ્રને થતી. | || 9 || સુવિઘાંજના સ્પર્શથી આંખ જ્યારે, અવિધાનું અંધારું ભારે વિદારે જુએ તે ક્ષણે યોગીઓ ધ્યાન-તેજે, નિજાત્મા વિષે શ્રી પરાત્મા સહેજે. [ભુજંગ.] || ૮ ||
II & II.
વિધા-૧૪ • આધાક્ષરોઃ જજેલપના - વજીરું (૮). જડ-અનિત્ય-ગંદામાં, સ્વ-નિત્ય-શુચિતા-મતિ; અવિધા કહી યોગીન્દ્ર, વિદ્યા છે તત્ત્વની મતિ. || ૧ ||. જે જુએ નિત્ય આત્માને, અનિત્ય પર-સંગને; કરે ન મોહનો ચોર, તેમના ધ્યાન-ભંગને. || ૨ || લક્ષ્મી ઊર્મિવત્ જાણો, વાયુવતું આયુની ક્ષણો; કાયા વાદળ જેવી આ, વિચારો હે વિચક્ષણો. | ૩ |. પવિત્ર પણ ગંદું જે, કરે અશુચિથી બની; તે દેહે શુચિતા-બ્રાન્તિ, થઈ દારુણ મૂઢની. || ૪ | નાહીને સમતા-કુંડે, પાપના મેલ ધોઈને; તે પવિત્ર મહાત્મા છે, પામે ફરી ન મેલને. || ૫ || ઘર, શરીર, પૈસામાં, સ્વબુદ્ધિ પાશ છે નવો; નાખ્યો બીજે છતાં પોતે, બંધાઈ જાય છે જીવો. || ૬ |
- વિવેક-૧૫ • આધાક્ષરોઃ જીદેટેસૈઈ - અનિજેઅહો (૮). જીવ કર્મ મળેલા છે, દૂધમાં પાણીની સમા; કરે જુદા મુનિહંસ, વિવેકી ક્ષણવારમાં. || ૧ ||. દેહાત્મ-એકતા ભાન, સદા સંસારમાં મળે; દેહાત્મ-ભેદ વિજ્ઞાન, દોડો જન્મ ય ના જડે. || ૨ || દેખાય શુદ્ધ આકાશ, ધૂંધળો નેત્ર રોગીને; આત્મા વિકારી દેખાય, અવિવેકથી ભોગીને. | ૩ || સૈનિકોએ કર્યું યુદ્ધ, રાજાકેરું ગણાય છે; અવિવેકે કર્યું કર્મે, આત્મામાં ખતવાય છે. || ૪ || ઇટનેય જુએ સોનું, જેવી રીતે ધતુરીઓ; દેહાદિમાં જુએ તેમ, આત્માને અવિવેકીઓ. || ૫ ||
અનિચ્છતો પરંભાવો, વિવેક શેલથી પડે; ઇચ્છતો જો પરંભાવો, અવિવેકે નહીં પડે. || ૬ | જે આત્મામહીં આત્માને, જોડે છે કારકો વડે; ક્યાં અવિવેક તેને છે, જે પુદ્ગલે નહીં પડે. || ૭ ||
૯૪
૯૩
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમે ચારિ સંજીવની ચાર ન્યાયે, ઘણું ઇચ્છીએ નિત્ય કલ્યાણ સૌમાં. [ભુજંગ.] || ૮ |
અહો શસ્ત્ર ચારિત્રનું ધ્યાન-ટાણે, ઘટ્યું છે મુનિએ વિવેકે સરાણે; બન્યું છે ઘણું તીક્ષ્ણ સંતોષધારે, મહાશક્તિમાનું કર્મશત્રુ-મહારે. [ભુજંગ] | ૮ ||
• • • • •
માધ્યથ્ય-૧૬ • આધાક્ષરો : રમસ્વરૂપ - જુમાવ (૮) રહો મધ્યસ્થ ભાવે સૌ, જગમાં ઠપકા વિના; કુતર્ક કાંકરા ફેંકી, છોડી દો છોકરાપણા. || ૧ | મધ્યસ્થનો મનોવત્સ, યુક્તિ-ગાય અનુસરે; મનઃકપિ હઠીલાનો, ખેંચે તે પૂંછડાવડે. || ૨ || સ્વમાં સાચા બીજે ખોટા, આવા નયો વિષે રહે; સમભાવે મહાત્મા તે, “મધ્યસ્થ” જ્ઞાનીઓ કહે. || ૩ || સ્વસ્વકર્મ કરે લોકો, ભોગવે તે સ્વયં અહીં, ત્યાં મુનિરાજ મધ્યસ્થ, રાગ-દ્વેષ ધરે નહીં. || ૪ || પરના ગુણ દોષોમાં, જ્યાં સુધી મન રક્ત છે; મધ્યસ્થ ત્યાં સુધી આત્મ-ભાવે રહેવું પ્રશસ્ત છે. | ૫ | જુદા-જુદા નદી-માર્ગો, મળે એક જ અબ્ધિને; મધ્યસ્થના જુદા માર્ગો, મળે એક જ મુક્તિને. || ૬ | માત્ર રાગે સ્વના શાસ્ત્રો, પરના દ્વેષ માત્રથી; ભજીએ કે તજીએ ના, કિન્તુ મધ્યસ્થ નેત્રથી. || ૭ વળી મંદ મિથ્યાત્વી આદિ જીવોમાં; અરે ! માત્ર મધ્યસ્થ આંખે સદાયે,
નિર્ભય-૧૭ • આધાક્ષરો : પભઠ્ઠલમ - જ્યાંભસ (૮) પર-ઇચ્છા નથી જેને, સ્વભાવે જે કરે ગતિ; ભયની ભ્રાંતિથી કુલાંતિ, તેની અલ્પ શું ના થતી ? || ૧ ||. ભય-અગ્નિની રાખોડી, જેવા આ સુખથી સર્યું, ભય-વિહોણું સુશ્રેષ્ઠ, જ્ઞાનમાં સુખ છે ભર્યું. || ૨ || છુપાવવું નથી જેને, લેવું-દેવું કશું નથી; તે મુનીન્દ્ર ડરે શાના? જે જુએ જોય જ્ઞાનથી. / ૩ //. લઈને એક બ્રહ્માસ્ત્ર, હણતા મોહ-સૈન્યને; યુદ્ધમાં હાથીશા સાધુ, ન પામે ભય-દૈન્યને. | ૪ || મયૂરી જ્ઞાન દૈષ્ટિની, ફરે જો મનના વને; ભય ભોરીંગ આવે ના, તો આત્માનંદ ચંદને. | ૫
જ્યાં મોહાસ્ત્ર મુધા તેવું, જ્ઞાન-કવચ જે ધરે; કર્મના યુદ્ધમાં શાના, તે હારે અથવા ડરે ? || ૬ || ભય-વાયુથી મૂઢાત્મા, તૂલવતું જાય આભલે; જ્ઞાન-ગરિષ્ઠ સાધુનું, રૂંવાડું પણ ના ચલે. | ૭ || સદા ચિત્ત જેને પરિણામ પામ્યું, ભયોથી વિહોણું સુચારિત્ર જામ્યું; તપે જ્ઞાન-સામ્રાજ્ય જેનું અખંડ, ડરે તે મુનિ ક્યાંથી ? તેજે પ્રચંડ. [ભુજંગ.] | ૮ ||
૯૫
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
In :ટી.
અનાત્મ-પ્રશંસા-૧૮ આધાક્ષરોઃ નસ્લોગુઉંશ - સવોઅપ (૮) નથી જો ગુણોથી પૂર્ણ, સ્વપ્રશંસાવડે સયું; ગુણોથી પૂર્ણ જો તું છે, સ્વપ્રશંસાવડે સર્યું. || ૧ || સ્વોત્કર્ષ-પૂરથી પુણ્ય-મૂળીઆ શ્રેય-વૃક્ષના; પ્રગટ કરતો પામીશ, ફળ શું? કર ચિંતના. | ૨ //. ગુણોના દોરડા તારા, પકડીને બીજા તરે; અહો ! સ્વયં ગ્રહ્યા જો તેં, પાડશે ભવ-સાગરે. || ૩ | ઉચ્ચત્વ દૈષ્ટિના દોષે, સ્વોત્કર્ષ-જ્વર જો ચડે; સંભાળી પૂર્વ આચાર્યો, ઊતારો નમ્રતાવડે. | || ૪ || શરીર-રૂપ-પૈસા-સ્ત્રી પર પર્યાયથી અરે ! શું ચિદાનંદ આત્માને, ગુમાન કરતાં મળે ? || ૫ || સર્વ આત્મા વિષે શુદ્ધ-પર્યાયો સરખા અહી; અશુદ્ધ તુચ્છ હોવાથી, ગર્વ-હેતુ બને નહીં. || ૬ સ્વોત્કર્ષ પવને પ્રેર્યો, સ-મુદ્ર છે છતાં મુનિ ! ગુણોના કરી પરૂપોટા, કરે નષ્ટ શું નિર્ગુણી ? || ૭ || અપેક્ષા નથી કે નથી ક્ષેત્ર-કાળ, તણી કોઈ સીમા મહાજ્ઞાનમૂર્તિ; ગયો ઉચ્ચતા-નીચતાનો વિચાર, રમે યોગીઓ સચ્ચિદાનંદ સ્કૂતિ. ભુિજંગ.] || ૮ ||
તત્ત્વદૈષ્ટિ-૧૯ • આધાક્ષરોઃ રૂમબાસુલા - હાભઝ (૮). રૂપમાં રૂપની દૃષ્ટિ, રૂપને જોઈ મોહતી; અરૂપી તત્ત્વની દૃષ્ટિ, અરૂપીમાંહિ ડૂબતી. // ૧ //
ભ્રમવાડી બહિર્દષ્ટિ, બ્રમની છાંય જોવું એ; અબ્રાન્ત તત્ત્વદ્રષ્ટા ત્યાં, સુખ-ઇચ્છાથી ના સુએ. | ૨ | બાહ્ય-દૃષ્ટિથી જોયેલા, પ્રામાદિ મોહને કરે; તત્ત્વનેત્રે મહીં જોતાં, તે જ વૈરાગ્યને કરે. / ૩ / સુધા ભરી બહિર્દષ્ટા, દેખે રૂપાળી સુંદરી; તત્ત્વદેષ્ટા જુએ સાક્ષાત્, મૂત્ર-વિષ્ટાની કોથળી. || ૪ || લાવણ્યપૂર્ણ કાયા આ, બહિર્દષ્ટા જુએ નરા; તત્ત્વદેણ જુએ આમ, ખાશે આ કાગકૂતરા. | ૫ || હાથી-ઘોડે ભર્યા મહેલો, વિસ્મય-હેતુ અજ્ઞને; હાથીના વનથી જૂદું, કંઈ ન દેખાય વિજ્ઞને. ભભૂતિ વાળના લોચ, મલિન વસ્ત્રવાનથી; મોટા સંત ગણે મૂઢ, તત્ત્વજ્ઞ શુદ્ધ જ્ઞાનથી. / ૭ //. ઝરે જ્યાંથી કારુણ્ય-પીયૂષ-વૃષ્ટિ, તરે પ્રાણી તે જોઈને તત્ત્વદૃષ્ટિ; નથી યોગિલોકો કુસંસ્કાર માટે, લીધો જન્મ છે વિશ્વ-ઉદ્ધાર માટે.
|| ૮ ||
સર્વસમૃદ્ધિ-૨૦ • આદ્યાક્ષરોઃ પ્રઈકિનઅધ્યા - જ્ઞાબત્ર (૮) પ્રચાર બાહ્યદૃષ્ટિનો, યોગીને બંધ થઈ જતાં; આત્મામાં સ્પષ્ટ દેખાય, સર્વ સમૃદ્ધિ ભવ્યતા. || ૧ || ઇન્દ્રાણી સમતા; વજ, ધૈર્ય; બાગ સમાધિ છે; જ્ઞાન વિમાન મોટું - આ, મુનિની ઇન્દ્રઋદ્ધિ છે. // ૨ //
૯૮
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્રિયા-જ્ઞાન તણા ચર્મ-છત્ર વિસ્તારી વારતા; મોહમ્લેચ્છો તણી વૃષ્ટિ, મુનિ ચક્રી શું ના થતા ? || ૩ | નવબ્રહ્મ સુધાકુંડ-સ્થિતિ સ્વામી મહામુનિ; શેષનાગ સમા શોભે, ક્ષમા-રક્ષક સગુણી. || ૪ || અધ્યાત્મ ઉચ્ચ કૈલાસ, વિવેક નંદી ઉલસે; જ્ઞાનગૌરી ક્રિયા ગંગા, મુનિ શંકરશા દીસે. || ૫ || જ્ઞાન-દર્શન-ચન્દ્રાર્ક આંખ છે નર્કનાશી છે; સુખાબ્ધિ મગ્ન યોગીની, ઋદ્ધિ વિષ્ણુથી ખાસી છે. / ૬ બ્રહ્માની બાહ્ય-સૃષ્ટિ તો, પરાપેક્ષાથી દક્ષ છે; આત્તર-ગુણોની સૃષ્ટિ, મુનિની નિરપેક્ષ છે. || ૭ II. ત્રણે સ્રોતથી જેમ ગંગાનું પૂર, ત્રણે રત્નથી તેમ જે છે સનૂર; અરિહંતનું સ્થાન છે વિશ્વમૂળ, નથી સિદ્ધ યોગીન્દ્રને એય દૂર. ભુજંગ.] | ૮ ||
કર્મ-સૃષ્ટિ ઊંચી નીચી, જોઈ લો પીઠ ઊંટની; જાતિ આદિનું વૈષમ્ય, ત્યાં રતિ કઈ યોગીની ? || ૪ II. ચડેલા પ્રશમશ્રેણિ, હોય છો શ્રુતકેવળી; ભમાડે દુષ્ટ કર્મો આ, દીર્ઘ સંસારમાં ફરી. || ૫ | નજીકની બધી ચીજો, જાણે થાકી ઊભી રહે; કર્મનું ફળ તો કાર્ય-પર્યન્ત દોડતું રહે. || ૬ | કર્મ અચરમાવર્તે, ચોરતું ધર્મ દેખતાં; ચરમાવર્તી સાધુનું, નાચતું છિદ્ર પેખતાં. | 9 || ધરે સામ્ય જે કમકેરા વિપાકો, વિચારી દિલે કાઢતા દોષ-ડાઘો; ચિદાનંદ પુષ્પોતણા ખૂબ મીઠા, રસો ચૂસતા ભૃગશા તે જ દીઠા. [ભુજંગ.] || ૮ |
/ ૧ /
કર્મવિપાક-૨૧ • આદ્યાક્ષરોઃ દુ:જેજાકચ - નકલ (૮). દુ:ખમાં ન બને દીન, સુખમાં નહિ વિસ્મયી; મુનિ જાણે જગતુ આખું, ચાલે કર્મફલાશ્રયી. જેમના આંખ-ઇશારે, પર્વતોય તૂટી પડે; ભિક્ષા પણ ન પામે તે, વિફરે કર્મ જે પળે. જાતિ-બુદ્ધિ નથી તોયે, થાય જો રીઝ કર્મની; રંક પણ બને રાજા, મહા સામ્રાજ્યનો ધણી.
- ભવોઢેગ-૨૨ • આદ્યાક્ષરોઃ મતુ કાહુતે - તેઝેધ (૮). મધ્યભાગ ઊંડો જેનો, અજ્ઞાનવજની તલી; સંકટ-પર્વતે સંધ્યા, માર્ગ દુર્ગમ જ્યાં વળી. | ૧ // તૃષ્ણા-પવને પૂર્યા, પાતાલકુંભ શા ખરે; કષાયો ચિત્ત-સંકલ્પ-મોજાથી ભરતી કરે. | || ૨ // કામનો વડવા-અગ્નિ, સ્નેહ-ધનથી બળે;
જ્યાં ઘોર રોગ શોકાદિ, મત્સ્ય મગર ઊછળે. || ૩ //. દુર્બુદ્ધિ વીજળી; ઈર્ષ્યા, વંટોળ; દ્રોહ ગર્જના; જોઈ ઘેરાય તોફાને, બધા વહાણના જણા. || ૪ ||.
| ૨ II
|| ૩ |
૯૯
૧00
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
તે દારૂણ સંસાર-અબ્ધિથી જ્ઞાની ઊભગી; તરવાના ઉપાયોને, શોધે યને નહીં ડગી. તેલપાત્ર તણા ધારી, કે રાધાવેધીની સમા; ક્રિયા કરે બની લીન, ભવથી ડરી આતમાં. ઝેરનું ઝેર અગ્નિનું અગ્નિ ઔષધ છે ખરે; સંસારથી ડરે તોયે, ઉપસર્ગથી ના ડરે. ધરી ચિત્તમાં બીક સંસાર કેરી, પહેલાં મુનિ પામતા ચૅર્યકેડી; પછી તો નિજાનંદકેરી સમાધિમહીં બીક ડૂબે, ટળે સૌ ઉપાધિ. [ભુજંગ.]
ઘવાયા લોકસંજ્ઞાથી, નીચું જોઈ ધીમું કહી; સત્યઅંગે પડ્યો ઘાત, તેની વ્યથા કહે અહીં. || ૬ || ધર્મ આત્માની સાક્ષીએ, થાય; શું કામ લોકથી ? પ્રસન્નચન્દ્ર ને ચકી, ભરત-વાત શું નથી ? || ૭ || પરબ્રહ્મ કરી સમાધિસ્થિતિના, ધણી શ્રીમુનિ લોકસંજ્ઞા વિહોણા; રહે છે સુખે દ્રોહ, માત્સર્ય, માયા, મમત્વાદિ છોડી મહાયોગિરાયા.
|| ૮ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
લોકસંજ્ઞાત્યાગ-૨૩ • આધાક્ષરો : પાબોલોલર્જી - વધપ (૮) પામી છ ગુણસ્થાન, ઊતારે જે ભવાદ્રિથી; રમે ન લોકસંજ્ઞામાં, લોકોત્તર સ્થિતિ યતિ. | ૧ | બોરના બદલે મૂર્ખ, આપે ચિન્તામણિ યથા; શુદ્ધ ધર્મ તજે મૂઢ, જનરંજનથી તથા. || ૨ || લોકસંજ્ઞા નદી મોટી, તણાય સૌ પ્રવાહમાં; રાજહંસ સમા સાધુ, ધસે સામા પ્રવાહમાં. | ૩ || લઈ આલંબન લોકોનું, જો બહુમતિ આદરો; તો મિથ્યાદેષ્ટિનો ધર્મ, છોડાશે શું કદી ખરો? || ૪ || જૈન-અજૈન લોકોમાં, મોક્ષાર્થી અલ્પ હોય છે; થોડા ઝવેરીઓ હોય, આત્માર્થી અલ્પ હોય છે. || ૫ |
શાસ્ત્રદૃષ્ટિ-૨૪ • આધાક્ષરો : ચત્રશાશાપ - શુઅશાઅરિ (૮) ચર્મચક્ષુ બધાને છે, દેવને અવધિતણી; કૈવલ્ય ચક્ષુ સિદ્ધોને, સાધુને આંખ શાસ્ત્રની. | ૧ || ત્રણેય લોકના ભાવો, જાણે સામે જ હોયની; જુએ તેમ મુનિ જ્ઞાન-મગ્ન આંખથી શાસ્ત્રની. || ૨ | શાસન-ત્રાણ શક્તિથી, કહી નિયુક્તિ શાસ્ત્રની; છે વીતરાગ વાણી એ, ઘટે ન અન્ય કોઈની. | ૩ || શાસ્ત્ર આગળ છે જ્યારે, પ્રભુ આગળ તે પળે; પ્રભુ આગળ છે જ્યારે, નક્કી સિદ્ધિ બધી મળે. || ૪ || પરોક્ષ તત્ત્વમાં દોડી, વગર શાસ્ત્ર-દીવડે; પામે ફ્લેશ ઘણા મૂર્ખ, ઠેસો ખાતા પળે પળે. || ૫ || શુદ્ધ ભિક્ષાદિયે ખોટા, શાસ્ત્રાશા જાય જે ક્ષણે; પદસ્પર્શ નિવારીને, મૂર્ખ ક્યું ગુરુને હણે. || ૬ ||
૧૦૧
૧૦૨
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
મૂર્છાગ્રસ્ત મનુષ્યોને, વિશ્વ આખું પરિગ્રહ; મૂર્છામુક્ત મહાત્માને, વિશ્વ છે અપરિગ્રહ.
|| ૭ ||
|| ૮ |
અજ્ઞાન સાપનો મંત્ર, લાંઘણ સ્વૈરિતા-વરે; ધર્મ-ઉદ્યાનમાં નીક, શાસ્ત્ર આવું કહ્યું ખરે. અરિહંતના શાસ્ત્રના જાણકાર, કહેનાર, પોતે કહ્યું પાળનાર; વળી શાસ્ત્રમાં દૃષ્ટિ છે એક માત્ર, મહાયોગી તે મોક્ષ પામે સુપાત્ર. [ભુજંગ.]
|| ૮ ||
પરિગ્રહ-૨૫ • આદ્યાક્ષરોઃ બઉપગાંપ - સ્ત્રીનિમ્ (૮) બદલાતો ન રાશિથી, વક્રતા નહિ છોડતો; પરિગ્રહ કયો આ છે, ગ્રહ ? જગત પીડતો. || 1 || ઉસૂત્ર ધૂળ ઊછાળી, આ પરિગ્રહ-જોરથી; બરાડા વેષધારીના, શું કાને પડતા નથી ? પરિગ્રહ તજી બન્ને, જે ઉદાસીનતા ધરે; તે નિર્ગસ્થ મહાત્માને, ત્રણે લોક પગે પડે. | ૩ | ગાંઠ અંદર જો હોય, વ્યર્થ સાધુની સાધના; કાંચળી માત્રના ત્યાગે, સાપ નિર્વિષ થાય ના. || ૪ || પરિગ્રહતણા ત્યાગે, પાપ-રજ ચાલી જતી; જાય તળાવનું પાણી, જે પળે પાળ તૂટતી. / ૫ //
સ્ત્રી, પુત્રો તજ્યા જેણે, મૂચ્છથી મુક્ત જે થયા; ચિત્માત્ર મગ્ન યોગીને, પુગલ-બંધનો કયા? || ૬ || નિર્યાત સ્થાન જેવા આ, ધર્મોપકરણો વડે; અપરિગ્રહનું ધૈર્ય, ચિઠ્ઠીપ મુનિને મળે. | ૭ /
અનુભવ-૨૬ • આદ્યાક્ષરોઃ ક્રેઉંઅતીતીક - અહોઅમોષ (૮) કેવળ-શ્રુતથી જૂદી, સધ્યા જર્યું દિન રાતથી; અરુણ છે અનુભૂતિ, પૂર્વે કેવલ-સૂર્યથી. / ૧ //. ઉદ્યમો સર્વશાસ્ત્રોના, દિશા-દર્શન જાણવા; અનુભવ જ છે શક્ત, સંસાર-પાર આણવા. || ૨ || અતીન્દ્રિય પરંબ્રહ્મ, અનુભવ વિના નહીં; સેંકડો શાસ્ત્ર-યુક્તિથી, સમજાય કદી અહીં. // ૩ // ‘અતીન્દ્રિય પદાર્થો જો, જણાય યુક્તિ-તર્કથી; આજ સુધી કર્યો હોત, પ્રાશે નિર્ણય તો મથી.’ | ૪ | કલ્પના-કડછી સૌની, શાસ્ત્રની ખીર સ્પર્શતી; વિરલા કોક જ ચાખે, અનુભવની જીભથી. • ૫ / અહો ! લિપિમયી દૃષ્ટિ, વાલ્મી કે મનોમયી; અદ્વૈત બ્રહ્મ શું દેખે ? જો અનુભૂતિ ના થઈ. || ૬ || અમોહત્વથી નિદ્રા ના, નથી સ્વપ્ન ન જાગૃતિ; સમાપ્ત કલ્પના થાતાં, ચોથી “અનુભવ” સ્થિતિ. || ૭ | પ્રભુ-શાસ્ત્રની આંખથી જાણી સર્વ, મહા શબ્દના બ્રહ્મને ટાળી ગર્વ; સ્વસંવેદ્ય જે છે પરબ્રહ્મચન્દ્ર, અનુભૂતિથી જાણતા તે મુનીન્દ્ર. [ભુજંગ.] | ૮ ||
૧૦૩
૧૦૪
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
યોગ-૨૭ • આધાક્ષરોઃ જોકકુઈર્ચ - આસ્થાભ (૮) જોડે મોક્ષથી તે યોગ, સર્વ-આચારની સ્થિતિ; સ્થાન, વર્ષાર્થ આલંબ, એકાગ્રતા વિશેષથી. કર્મયોગ અહીં બે છે, જ્ઞાનયોગ ત્રણે લહ્યા; નક્કી વિરતિવંતોમાં, બીજ માત્ર બીજે કહ્યા. || ૨ | કૃપા નિર્વેદ, સંવેગ, પ્રશમ-ભાવ હેતુ છે; ભેદો દરેકના ઈચ્છા-પ્રવૃત્તિ-ભૈર્ય-સિદ્ધિ છે. || ૩ | ‘ઇચ્છા’ તેની કથા-પ્રીતિ, ‘પ્રવૃત્તિ પાળવું અને; “સ્વૈર્ય” વિધ્વથી ના બીવું, ‘સિદ્ધિ’ આપવું અન્યને. | ૪ || ચૈત્ય-વંદન આદિમાં, અર્થ-આલંબના વડે; સ્થાન-વર્ષે પ્રયત્નોથી, યોગીને ધન્યતા મળે. | ૫ | આલંબનતણા જાણો રૂપી અરૂપી ભેદ બે; અરૂપી સિદ્ધ તાદાભ્ય, અનાલંબન યોગ એ. || ૬ || સ્થાનાદિના પ્રીતિ-ભક્તિ, વચન ને અસંગથી; અયોગ પ્રાપ્તિથી યોગી, મેળવે યોગ મોક્ષથી. || ૭ || ‘ભલે સ્થાન આદિ કશુંયે ન જાણે, ભણાવો છતાં તીર્થના નાશ-ટાણે;” કહી એમ જે સૂત્ર સૌને ભણાવે, મહાદોષ આચાર્યવર્યો જણાવે. [ભુજંગ.] || ૮ ||
- નિયોગ-૨૮ • આઘાક્ષરોઃ સ્થાપાશ્રીજુ - બ્રબ્ર (૮) ધ્યાન ઋચાવડે બ્રહ્મ-અગ્નિમાં કર્મ હોમતો, ભાવ-યાગથી યોગીન્દ્ર, સાચો યાગ સ્વીકારતો. | ૧ //
પાપ નાશક નિષ્કામ, જ્ઞાનયજ્ઞ રતિ કરો; સુખ-ઇચ્છાથી મેલા આ, સાવધ યજ્ઞ સંહરો. | ૨ //. આ કર્મયાગ પણ થાય જ બ્રહ્મ-ત્યાગ
જ્યાં વેદ સાક્ષી વળી ચિત્ત-અશુદ્ધિ ત્યાગ;' જે એમ માની બહુ યજ્ઞ કર્યા કરે છે, તે યેન-યાગ વળી કેમ કહો તજે છે? [વસત્તતિલકા] I ૩. શ્રીવીતરાગ પૂજાદિ, અધિકારી ગૃહસ્થને; બ્રહ્મયજ્ઞ કહેલું છે, શુદ્ધ જ્ઞાન જ યોગીને. || ૪ | જુદા ધ્યેયે કહેલું ને, અધિકારી જુદા વળી; કેમે કર્મો નહી કાપે, પુત્રેષ્ટિવજુઓ જરી. || ૫ |. બ્રહ્માર્પણ પણ બ્રહ્મ-યજ્ઞહેતુ બને સ્થળે; જો અહંકાર હોમાય, કર્મ બ્રહ્માગ્નિમાં પડે. || ૬ || આપીને બ્રહ્મમાં સર્વ, બ્રહ્મર્ષિ બ્રહ્મદેષ્ટિમાનુ; હોમે બ્રહ્મથી અબ્રહ્મ, બ્રહ્મમાં; બ્રહ્મગુપ્તિમાનું || ૭ || બ્રહ્માધ્યયનમાં રક્ત, પરબ્રહ્મ સમાધિમાન; પાપપંકે ન લેપાય, બ્રાહ્મણ સત્યયાગવાન્ || ૮ ||
ભાવપૂજા-૨૯ આધાક્ષરો : દલપુઆ - અનુષઁક (૮) દયા-જળે કરી સ્નાન, સંતોષ વસ્ત્ર ધારીને; વિવેકનું કરી ટીલું, પવિત્ર ભાવ લાવીને.
ભક્તિ કેશરથી મિશ્ર, શ્રદ્ધા સુખડથી ક્રમે; નવબ્રહ્મતણા અંગે, શુદ્ધ આત્મા પૂજો તમે.
|| 1 |
|| ૨ ||
૧૦૫
૧૦૬
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
|| ૫ ||
પુષ્પમાળા ક્ષમા કેરી, બે શ્રેષ્ઠવસ્ત્ર ધર્મના; ઘરેણાં ધ્યાનનાં લાવી, કરો આત્માની અર્ચના. || ૩ || આઠે મદો તણા ત્યાગે, આલેખો અષ્ટમંગળો; જ્ઞાનાગ્નિમાં સુસંકલ્પ-અગર-ધૂપને ધરો. ધર્મસંન્યાસ અગ્નિથી, ઊતારો ધર્મ ભ્રૂણને; સામર્થ્ય-યોગની શુદ્ધ, કરો આરતિ પૂર્ણને ! અનુભવતણો સામે, મંગળ-દીવડો ધરો; યોગનૃત્ય કરો વાઘ-ત્રિક સંયમ આદરો. ઉલ્લાસપૂર્ણ હૈયાથી, સત્ય ઘંટ વગાડતાં; ભાવપૂજા કરો મોક્ષ-સુખો પાસે જ આવતા. કરે ભેદથી સાધના જે પ્રભુની, કરે તે ગૃહસ્થો ભલે દ્રવ્ય-પૂજા; અભેદ કરે સાધના જે પ્રભુની, મુનિ તે કરે શુદ્ધિથી ભાવ-પૂજા. [ભુજંગ.]
॥ ૪ ॥
|| ૬ ||
|| ૭ ||
|| ૮ ||
ધ્યાન-૩૦
આદ્યાક્ષરો : - ધ્યાધ્યાસથ - જિધાવિ (૮) ધ્યાતા ધ્યેય તથા ધ્યાન, ત્રણેય એક જો થયા; અનન્ય મનના સ્વામી, તો મુનિ દુઃખી ના રહ્યા. ॥ ૧ || ‘ધ્યાતા’ છે અન્તરાત્મા ને, પરમાત્મા જ ધ્યેય' છે; એકાગ્રતા-મતિ ‘ધ્યાન’, ને ‘સમાપત્તિ’ ઐક્ય છે. | ૨ || વૃત્તિ ક્ષીણ થતાં શુદ્ધ, આત્મામાં જ પ્રભુ દીસે; સમાપત્તિ કહી એને, છાયા જેમ મણિવિષે.
૧૦૭
॥ ૩ ॥
સમાપત્તિ વડે પ્રાપ્તિ, શ્રીજિનનામકર્મની; તેના સામીપ્યથી થાય, ક્રમશઃ પ્રાપ્તિ ઋદ્ધિની. ઘટે ધ્યાન-ફળે આમ, વીશ સ્થાનક આદિયે; મળે છે કષ્ટ રૂપે તો, અભવ્યોનેય; જાણીએ. જિતેન્દ્રિય અને ધીર, પ્રશાન્ત, ધૈર્ય આદરી; નાસાગ્રે નયણાં ઢાળી, યોગી સુખાસની વળી. ધારણાતણી ધારાથી, મનની વૃત્તિ રોકતા; પ્રસન્ન અપ્રમાદી ને, ચિદાનંદ-સુધા પીતા. વિપક્ષહીન સામ્રાજ્ય, આત્મામાં જ વધારતા; ત્રણેય લોકમાં આવા, ધ્યાનીની નથી તુલ્યતા.
તપ-૩૧
। આદ્યાક્ષરો તબાટાસાદુંઃ - જ્યાંક? (૮) તપાવે કર્મને તેથી, જ્ઞાનને તપ છે કહ્યું; આભ્યન્તર જ તે ઇષ્ટ, બાહ્ય તે પોષવા રહ્યું. બાલની સુખવૃત્તિ છે, જે તણાય પ્રવાહમાં; ઉત્કૃષ્ટ તપ જ્ઞાનીનું, ચાલે સામા પ્રવાહમાં. ટાઢ કે તડકો જેમ, સહે છે ધન-ઇચ્છુકો; ભવોદ્વિગ્ન સહે તેમ, જે તત્ત્વજ્ઞાન-વાંછકો. સારા ઉપાયમાં મસ્ત, મુક્તિકેરી મીઠાશથી; જ્ઞાની તપસ્વીઓને તો, વૃદ્ધિ આનંદની થતી. ‘દુઃખરૂપ તપશ્ચર્યા, વ્યર્થ છે’ - એમ જે લપે; બુદ્ધિ બોગસ બૌદ્ધોની, જ્ઞાનાનંદ વધે તપે.
૧૦૮
॥ ૪ ॥
|| ૫ ||
|| ૬ ||
|| ૐ ||
|| ૮ ||
|| ૧ ||
|| 2 ||
|| ૩ ||
॥ ૪ ॥
|| 144 ||
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
નિશ્ચયે વ્યવહારે ને, ક્રિયામાં વળી જ્ઞાનમાં; એકપક્ષીયતા છોડી, ચડેલા શુદ્ધ સ્થાનમાં. અમૂઢ લક્ષી સર્વત્ર, પક્ષપાતથી વેગળા; સર્વનયાશ્રયી સાધુ, વર્તે આનંદી એકલા.
|| ૮ ||
જ્યાં બ્રહ્મ, જિનની પૂજા, જ્યાં કષાય ઘસાય છે; જ્યાં સાનુબંધ આજ્ઞા તે, શુદ્ધ તપ ગણાય છે. || ૬ | કરો તે જ તપશ્ચર્યા, દુર્થાન જ્યાં ન ઊછળે; યોગ-હાનિ ન જેનાથી, ઇન્દ્રિય-બળ ના ટળે. || ૭ || જે મૂળ-ઉત્તર ગુણોનું વિશાળ રાજ, તે સાધવા તપ કરે બહુ યોગિરાજ; છે બાહ્ય-આત્તર કહ્યું તપ બે પ્રકારે, તે સાધુના જીવનમાં સમતા વધારે. [વસન્તતિલકા] II ૮ /
સર્વનયાશ્રય-૩૨ • આઘાક્ષરો : ભાવિસસ - પનિઅમૂ (૮). ભલે દોડે નયો સર્વે, પણ સ્વભાવમાં ઠરે; આથી ચારિત્રવાનું સાધુ, રહે સૌ નય-આશરે. || ૧ || પરસ્પર નવો પક્ષ-પ્રતિપક્ષે ઘણા લડે; મધ્યસ્થ સુખનો જાણ, જ્ઞાની સૌ નય આદરે. || ૨ || વિશેષહીન વાક્યો સૌ, માન્ય અમાન્ય કે થતા; વિશેષયુક્ત છે માન્ય, આ છે સર્વનયજ્ઞતા. || ૩ સર્વ નયજ્ઞને હોય, માથથ્ય કે કૃપાક્રીડા; જુદા-જુદા નયો દ્વારા, મૂઢને માનની પીડા. || ૪ || સર્વનયજ્ઞને શ્રેય, મળે છે ધર્મવાદથી; હઠીલાને મળે ઊંધું, શુષ્કવાદ-વિવાદથી. પ્રકાશ્યો જેમણે સર્વ-નયવાનું ધર્મ લોકને; પરિણમ્યો દિલે જેના, હો નમસ્કાર તેમને. || ૬ /
ઉપસંહાર આદ્યાક્ષરોઃયુશુઅષ્ટ (પ), નિવાઅચિલેજા-ક્રિ(૧૨) પૂર્ણ છે મગ્ન છે સ્થિર નિર્મોહી છે, જ્ઞાની છે શાન્ત છે ઇન્દ્રિયો જીતી છે; ત્યાગી છે, છે ક્રિયાપ્રેમી ને તૃપ્ત છે, લેપથી મુક્ત છે, નિઃસ્પૃહી મૌની છે. સ્રગ્વિણી] || 1 || યુક્ત છે શુદ્ધ વિદ્યાવિવેકે સદા, સાવ મધ્યસ્થ ને ભીતિથી દૂર છે; સ્વપ્રશંસા કરે ના કદી તત્ત્વની, દષ્ટિવાળા વળી ઋદ્ધિના પૂર છે. ગ્નિગ્વિણી] || ૨ || જાણ છે કર્મવેરા વિપાકોતણા, ઊભગ્યા છે મહાઘોર સંસારથી; લોકસંજ્ઞાથકી વેગળા છે ઘણા, શાસ્ત્રદ્રષ્ટા, અમૂચ્છિત છે વસ્તુથી. [ગ્વિણી] | ૩ || શુદ્ધ અનુભૂતિના સ્વામી છે. યોગવિતું, સત્ય યજ્ઞોવડે સત્ય છે યોગવિતુ: ભાવપૂજા અને ધ્યાન તપસ્યા કરે, સાધુ આવા સદા સૌ નો આદરે. સિગ્વિણી] || ૪ ||
૧૦૯
૧૧૦
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ અષ્ટકોથી સુનિર્ણત, જાણીને સ્પષ્ટ તત્ત્વને; મુનિ મહોદયી પામે, જ્ઞાનસાર-સમત્વને. || 5 || નિર્વિકાર નિરાબાધ, પામેલા જ્ઞાનસારને; પરાશા મુક્તને મુક્તિ, અહીં જ અણગારને. || 6 || વાણી-પાણીથી ભીંજાયું, ચિત્ત જો જ્ઞાનસારના; બાળ નહિ કદીયે તો, ભડકા મોહ-આગના. || 7 || અચિંત્ય કોઈ સાધુની, જ્ઞાનસાર ગરિષ્ઠતા; જતા જેથી સદા ઊંચે, નીચે નહીં કદી જતા. | 8 || ફ્લેશક્ષય ક્રિયાદ્વારા, દેડકાના ચૂરા સમો; જ્ઞાનસારે કરાયેલો, બળેલા તે ચૂરા સમો. જ્ઞાનપૂત ક્રિયા બીજે, હેમકુંભ સમી કહી; સાચું છે; કદી તૂટે તો, તેનો ભાવ તજે નહીં. || 10 || ક્રિયા-રહિત જે જ્ઞાન, જ્ઞાન રહિત જે ક્રિયા; અંતર બેઉનું જાણો, સૂર્યને ખજૂઆ સમું. || 11 / પૂર્ણ વિરતિ ચારિત્ર, જ્ઞાન-ઉત્કર્ષ જાણજો; તેથી તે પામવા જ્ઞાન-નયમાં દૃષ્ટિ આણજો. || 12 // કોઈનું મનડું અહો ! વિષયના તાવે પીડાયેલું છે, કોઈનું વિષશા કુતર્કવમળ ભારે ભરાયેલું છે; દુર્વેરાગ્યથી કોઈને હડકવા, અજ્ઞાનમાં કોઈનું, થોડાઓનું જ નિર્વિકાર મન છે, તે જ્ઞાનસારે બન્યું. / ર II ગીતો ચિત્ત-ઘરે ગવાય મધુર, શુદ્ધિ કરાવાય છે; વૃદ્ધિ પ્રાપ્ત વિવેક-તોરણ પ્રતિદ્વારે લગાવાય છે; પૂર્ણાનંદથી પૂર્ણ આત્મવરના ભાગ્યે જ જાણે થયો, શ્રી ચારિત્ર વધૂ-વિવાહ-જલસો, આ ગ્રન્થ બહાને બન્યો. || 3 | ભાવોના સુપવિત્ર છાણથી બધી ભૂમિ લીપેલી બની, પાણી છાંટ્યું બધેય સામ્યનું; મૂકી માળા વિવેકોતણી; અધ્યાત્મામૃતપૂર્ણકુંભ જ ધર્યો, આ શાસ્ત્રમાં આચર્યા, પૂર્ણાનંદી પ્રવેશતાં સ્વ-નગરે, આ મંગળો છે કર્યા. 4 || શ્રીમદ્ દેવગુરુતણા ગુણગણે ચોખા તપાગચ્છમાં, પ્રજ્ઞા ઉચ્ચ ધરી શ્રી જીતવિજયે જે શોભતા દક્ષમાં; તેઓના ગુરુભાઈ શ્રી નયમુનિ, તે પ્રાજ્ઞના શિષ્યની, વિશોને કૃતિ આ યશોવિજયની, આનંદ આપો અતિ |શાર્દૂલ.] || 5 || ગ્રન્થકાર-પ્રશસ્તિ આધાક્ષરોઃ તેyોગીભાશ્રી - કે (પ-૧) તે શ્રી સિદ્ધપુરે મહેન્દ્રપુરીથી સ્પર્ધા કરી જે રહ્યો, દીવાળીમહીં જ્ઞાનદીપક સમો આ ગ્રન્થ પૂરો થયો; આના ભાવનથી પવિત્ર મનડું જેનું હિલોળે ચડે, હો દીવાળી સદૈવ અષ્ટકતણા તેને ઘણા દીવડે. || 1 | ગૂર્જર-પદ્યાનુવાદક-પ્રશસ્તિ कलापूर्ण-कृपां प्राप्य, ग्रामे गागोदरे वरे / मुक्तीन्दु-मुनिचन्द्राभ्यां, रचितेयं कृतिर्मुदा // (વિ.સં. 2042) 111 11 ર