Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ | 22tr yUGK maa 2 SAPNA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta sopAnam bhAga 2 FFET va lekhaka e.ogeserest DaoN. surendra gambhIra ema0 e0 (saMskRta, bhASA-vijJAna) sAhityazAstrI, pI-eca.DI. bhU.pU. adhyakSaH, saMskRta vibhAgaH maoNDarna skUla, naI dillI - Pr pItAmbara pabliziMga kampanI prAli 888, IsTa pArka roDa, karaula bAg2a, naI dillI-110 005 (bhArata) provA: zAkhAeM baiMgalora : AvAsa na. 6/2, III mena roDa, esa ke gArDena, bensana TAuna posTa, baiMgalora-560046 dUrabhASa: 080-23534673 cennaI :10, haMTarsa roDa, prathama tala, culAI, cennaI-600112 dUrabhASa: 044-25322333 haidarAbAdaH e jI-18, zAMti bAga apArTameMTsa, begamapeTa, haidarAbAda-500016dUrabhASa : 040-23737423 jayapura : 113, iMdrA kAlonI, banI pArka, jayapura-302016 dUrabhASa : 0141-2203440
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : pItAmbara pabliziMga kampanI prA. li. dUrabhASa phaiksa 888, IsTa pArka roDa, karaula bAg2a, naI dillI-110005 (bhArata) : 23670067, 23522997, 23625528 91-11-23676058, 91-11-25765754 : pitambar@bol.net.in E-mail 1 saMskaraNa koDa naM. ISBN prathama, 1972 punarmudraNa, 1973, 1974, 1975 dvitIya, 1976 mUlya punarmudraNa, 1976, 1977, 1978, 1979, 1980, 1981, 1982 tRtIya, 1983 sarvAdhikAra (c) surakSita Bar punarmudraNa, 1984, 1985, 1986, 1987, 1988, 1989, 1990, 1991 caturtha, 1992 punarmudraNa, 1993, 1994, 1995 paMcama, 1996 punarmudraNa, 1997, 1998, 1999, 2000 saMzodhita evaM parimArjita saMskaraNa, 2001 punarmudraNa : 2002, 2003 : 12620 : 81-209-0547-4 : 63/- rupaye ku priya grAhaka Apako jAlI / nakalI pustako se bacAne ke lie hamane isa pustaka meM yaha hologrAma cipakAyA huA hai| yadi yaha hologrAma yahA~ nahIM hai to kRpayA pustaka ko na kharIdeM kyoMki yaha jAlI / nakalI ho sakatI hai| agara Apako binA hologrAma koI pustaka prApta ho to kRpayA hameM sUcita kareM / PEES-080 EEESSERE DA ESATETS-DAC OSS 110 pIyUSa priMTarsa pablizarsa prA0 li0, naI dillI - 41 dvArA mudrita / prakAzaka AvaraNa : (1) mahAkavi kAlidAsa zakuntalA kI racanA karate hue / (2) jarmana vidvAna maiksamyUlara - jinhoMne saMskRta graMthoM kA anuvAda jarmana bhASA meM kiyA tathA gItA upadeza kA citra / isa pustaka para AdhArita abhyAsa-pustikA bhI prApya hai|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiJcit prastutamAlA-viSayakam bhASA-manovijJAna-zAstriNAM zodhaiH bhASA-zikSaNamapi kalA-rUpeNa upasthApitam / alpAdapi alpatare samaye adhikasya zikSaNasya spardhA sarvatra dRSTipathamavatarati / kasyA api bhASAyAH zikSaNasya catasraH vidhA bhavanti, tathAhi-zravaNaM, vadanaM, paThanaM lekhanaJceti / paraM saMskRta-sadRzyai bhASAyai paThanaM tadavagamazcaiva prAdhAnyena lakSyIkRtaM syAd ityasti vyavasthitA manISA bhASA-zAstra-vidAm / gauNarUpeNa paThanavidhAyAH sAdhanarUpeNa vadanAdi-vidhA api anuzIlyantAm / satyametat yat bhASA-bhASaNena chAtrANAM vizvAso vardhate rucizcApi vRdriM gacchati / etad vicAryaiva atra lalitAni saMskRta-padyAni, dainandina-vyavahAra-parANi kAnicit sarala-saMskRta-vAkyAni ca pustakArambhe dattAni / anudinam eteSAm anuzIlanena chAtrANAM saMskRta-bhASAM prati anuraktirvardhiSyate ityAzAse / bhASA-zikSaNa-vidhAnAM pradhAnya-gauNa-vyavasthAyA vismaraNaM na bhavet ityAvazyakam / lakSye spaSTe panthA api spaSTo jAyate / pratyekaM pustakaM chAtrasya AyusstaramAvazyakatAJca vilokyaiva praNItam / bhASA-jJAna-bhittiH Adita evaM dRDhamUlA susaMhatA ca bhavediti dRzA sarvamatra kramikaM mitaM niyataJcAsti / pratyekaM zabdaH kayApi yojanayaiva sannivezitaH / prastuta-mAlAyAM zabdA itthaM prayuktAH, vAkya-racanA evamAyojitA vyAkaraNaJcetthaM krameNa alpAlpazaH gumphitaM yena bAlaH sAralyenaiva sarvaM zikSeta / kramika-zikSaNaM kramika vikAsAya Avazyakam / bhASA-zikSaNena sAkaM sAhityasya rucirA lalitAzcAMzAH sannivezitAH / saMskRta-vAGmaya-mahodadhi maMthanotthAni kathA-ratnAni padya-ratnAni nidarzana bhUtAni cAtra gumphitAni / anyacca, vijJAna-saMskRti-sAmAjika-jJAnAdi-viSayAn antareNa pAThA api cAtra sanniviSTA santi / 0 pratyekaM pAThasyopari pAThya-saMketena pAThe yaduddiSTaM tadavagame saukaryaM bhaviSyati / sandhInAM samAsAnAM cAprayogaH sAralyanimittakaH / pustakasyAnte dattazzabdakozaH bAlAn kA zabdakozasyAnuzIlanAya pravartayiSyate / pAThebhyaH vyatiriktamabhyAseSvapi anye prarocakAH DbuddhayuttejakAH prayogAH praznAzca dattAH / vastusthitiriyaM yat na vayaM chAtreSu bahu AzAsmahe / zikSAvidAM tarkAnubhavAnumoditaM vacaH yat yAvata chAtreSu sambhAvyate tAvatyeva te kRta-prayatnAH bhavantIti zam / himA-gambhIraH
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya pAThaHPETES pRSThaH SaSThaH prathamaH Izvara-vaMdanA dvitIyaH laG-lakAraH (prathamapuruSaH ekavacanam) tRtIyaH laG-lakAraH (prathamapuruSaH dvivacanam) caturthaH laG-lakAraH (prathamapuruSaH bahuvacanam) paMcamaH laG-lakAraH (madhyamapuruSaH ekavacanam) laG-lakAraH (madhyamapuruSaH dvivacanam) sapatmaH laG-lakAraH (madhyamapuruSaH bahuvacanam) aSTamaH laG-lakAraH (uttamapuruSaH ekavacanam) navamaH laG-lakAraH (uttamapuruSaH dvivacanam) dazamaH laG-lakAraH (uttamapuruSaH bahuvacanam) ekAdazaH loT lakAraH (prathamapuruSaH ekavacanam) dvAdazaH loTa-lakAraH (prathamapuruSaH dvivacanam) trayodazaH loT lakAraH (prathamapuruSaH bahuvacanam) caturdazaH loT lakAraH (madhyamapuruSaH ekavacanam) paMcadazaH loT lakAraH (madhyamapuruSa: dvivacanam) SoDazaH loT lakAraH (madhyamapuruSaH bahuvacanam) saptadazaH loT lakAraH (uttamapuruSaH ekavacanam) aSTAdazaH loT lakAraH (uttamapuruSa: dvivacanam) navadazaH loT lakAraH (uttamapuruSa: bahuvacanam) viMzatitamaH mama vidyAlayaH ekaviMzatitamaH dezasya rakSA dvAviMzatitamaH vijJAnasya camatkArAH trayoviMzatitamaH / buddheH zaktiH caturviMzatitamaH mUrkhaH kacchapaH paMcaviMzatitamaH gAla: siMha na bhavati SaDviMzatitamaH zraddhAyAH prabhAvaH saptaviMzatitamaH / mahAtmA gAMdhIH vyAkaraNam zabda-kozaH 87 104
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavahAra - vAkyAni 1. prnnmaami| (Hello; Good morning; Good afternoon; etc. rAjanItakArAlA 2. AgamyatAm! gAla (Please come.) jAtI 3. upvishytaam| (Please have a seat.) 4. svaagtm| susvaagtm| "(Welcome ! Welcome !!) org 5. api sarvam kuzalam ? (How is everything? How are you?) (Yes, everything is fine.) (Where do you live?) Am sarvam kuzalam / 6. tvam kutra nivasasi ? aham gaNezapurI iti kSetre nivsaami| (I live in a locality called Ganeshpuri.) 7. kaH samayaH ? (What is the time?) idAnIm ekAdaza-vAdanam / (Now. it is 11 O'clock.) 8. ko dinAGkaH adyaH? (What is the date today?) adya julAI-mAsasya viNshtiH| (Today, it is July 20th.) 9. etat sundrm| (This is beautiful.) 10. tUSNIm tiSThatu! (Be quiet.) (Continue using Sanskrit sentences from Sanskrit Sopanam, Part-1. Use the above sentences regularly in appropriate situations. Also, role play them with other students.)
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhASitAni saMskRta kA sAhitya sarasa aura vicArottejaka zlokoM kA bhaNDAra hai| cAra zloka chAtroM ne gata varSa yAda kiye the| isa varSa ke lie pA~ca aura zloka nIce diye jAte haiN| chAtra milakara inakA pATha kareM aura inheM kaNThastha kreN| Sanskrit literature is the storehouse of lyrical and thoughtprovoking verses. Students learned four verses last year. For the current year, there are five more verses given below. Students should recite them together and learn them by heart. tvameva mAtA ca pitA tvameva, sa tvameva bandhuzca sakhA tvameva / tvameva vidyA draviNaM tvameva, tvameva sarvaM mama deva-deva // 1 // zimA uttaraM yatsamudrasya himAdraMzcaiva dakSiNam / varSaM tad bhArataM nAma bhAratI yatra santatiH // 2 // apUrvaH ko'pi kozo'yaM vidyate tava bhArati / vyayato vRddhimAyAti kSayamAyAti saJcayAt // 3 // paritrANAya sAdhUnAM vinAzAya ca duSkRtAm / dharma-saMsthApanArthAya sambhavAmi yuge-yuge // 4 // mAtRvat paradAreSu paradravyeSu loSTavat / Atmavat sarvabhUteSu yaH pazyati saH paNDitaH // 5 //
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathamaH -vandanA pAThaH (gata varSa ke kArya kI AvRtti-Review) IzvasvandanA prAtaHkAlaH devAlayaH devaH arc smR (smara) sarvatra adhunA prAtaHkAlaH asti| bhaktAH devAlayam gcchnti| tatra te devam nNsynti| tApasAH vane bhrmnti| tatra te api Izvaram arcnti| vidyAlaye chAtrAH api Izvaram smrnti| IzvaraH sarvatra asti| prAtaH khagAH kuujnti| te api Izvaram eva smrnti| IzvaraH bhaktAn rkssti| vayam api Izvaram smariSyAmaH naMsyAmaH c| zabdArthAH Izvara-vandanA prAtaHkAlaH devAlayaH Izvara kI pUjA subaha kA samaya mandira devatA pUjA karanA yAda karanA devaH (worship of God) (morning time) (temple) (god) (to worship) (to remember) (everywhere) arca smR (smara) sarvatra saba jagaha
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ nae dhAtu -- arc (1) smR (2) * nayA avyaya - sarvatra abhyAsaH IzvaraH maukhikam 1. saMskRta zabda batAie (Give Sanskrit equivalents). bhI, vahA~, Izvara, mandira / 2. nimna zabdoM kA zuddha uccAraNa kIjie (Pronounce the following words correctly). naMsyanti, prAtaHkAlaH, vidyAlaye, sarvatra, smariSyAmaH, vayam / likhitam 3. rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (Fill in the blanks). .......................... asti / te ........................' naMsyanti / prAtaH khagA .......... bhaktAn rakSati / ......... devAlayam gacchanti / 4. nimnalikhita zabdoM ke artha likhie (Write meanings of the following words). naMsyanti, te, api, eva, bhramanti, tApasAH, kAkaH, kutra / / 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit). 1. chAtra pATha par3hate haiN| 1. Students read the lesson. 2. hama Izvara ko yAda karate haiN| 2. We remember God. 3. hama deva ko namaskAra kreNge| 3. We will bow to God. 4. ve yahA~ ghUmate haiN| 4. They walk around here. 5. lar3akI Izvara kI pUjA kregii| 5. The girl will worship God. pustaka meM niyamita dhAtuoM ko kra. (1) se sUcita kiyA gayA hai, ardhaniyamita ko kra. (2) se aura aniyamita ko kra. (3) se / * In the book, Regular verb-roots are denoted by the number (1), Semiregular by the number (2), and Irregular by the number (3).
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIyaH pAThaH laG-lakAraH - (prathamapuruSaH ekavacanam) . ha (har) bhAryA AsIt AcAryaH nibandhaH kathA kath (kathaya) medhAvika jAtaDajAjajADa chAtraH alikht| chAtraH kalamena alikht| OMA saH agccht| saH grAmam agccht| azvaH atissttht| azvaH jalAya atissttht| phalam aptt| phalam vRkSAt aptt| rAvaNaH ahrt| rAvaNaH rAmasya bhAryAm ahrt| 550 bhramaraH aasiit| bhramaraH puSpeSu aasiit|
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryaHapazyat avadatca, "he chAtra, tvam kim likhasi?" chAtraH avadat-"gurudeva, aham nibandham alikhm| adhunA kathAma likhaami|" AcAryaH akathayat-"he chAtra, tvam medhAvikaH bhvissysi|" chAtraH prasannaH abhvt| zabdArthAH ha (har) curAnA (to steal) bhAryA patnI (wife) AsIt (vaha) thA/thI (he/she was) AcAryaH guru (teacher) nibandhaH lekha (essay) kathA kahAnI (story) kath (kathay) kahanA (to say) medhAvika buddhimAna (intelligent) nae dhAtu (New Verb-roots)- ha (2), kath (2) nae rUpa (New Nouns)- bhAryA, kathA-latA ke samAna (like latA) Freit fastaut ait-il frivit # (New Adjective- in three genders)medhAvikaH medhAvikA medhAvikam abhyAsaH maukhikam 1. isa pATha kA zuddha uccAraNa kIjie (Read this lesson aloud. Use correct pronunciation). 2. artha batAie (Give the meanings) AsIt, bhAryA, vRkSAt, rAmasya, adhunA, medhAvikaH
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhitam 3. koSThaka meM die zabdoM meM ucita vibhakti lagAkara vAkya pUre kIjie : (Affix the appropriate vibhakti to the words within parenthesis to complete the sentences). prAtaH (sUrya) ...... prakAzaH bhvti| chAtrAH (vidyAlaya) .................. gcchnti| aham (nibandha) ................. alikhm| bAlAH (gRha).......... api paThanti / saH (gurudeva) ............." saha gcchti| dA prost do foi adisg (Write the gender of each word)-- kathA, AcAryaH, phalam, udyAnam, prasannaH 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. tapasvI Azrama meM rhaa| 1. The ascetic lived in a hermitage. 2. rAma ke binA mohana nahIM 2. Mohan did not study without Rama. . pddh'aa| 3. hama roz2a savere ghUmate haiN| 3. We go for a walk in the morning everyday. 4. gopAla ne bhI saMskRta pddh'ii| Gopal also studied Sanskrit. 5. usane rAvaNa ko maaraa| 5. He killed Ravana.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIyaH pAThaH laG-lakAraH (prathamapuruSaH dvivacanam) paJjarakaH hyaH khan zramikaH dharA AstAmgaveS (gaveSaya) mAray vind (Droveticotoutt tau arksstaam| tau sainikau arksstaam| tau sainikau dezam arksstaam| tau akuujtaam| tau khagau akuujtaam| tau khagau paJjarake akuujtaam| tau akhntaam| tazzramikau akhntaam| tau zramikau dharAm akhntaam| te akheltaam| te bAle akheltaam| te bAle hyaH akheltaam| aastaam| te chAtre aastaam| te chAtre mArge aastaam|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ saH chAtraH apttht| sA chAtrA apttht| saH bhaktaH tatra aasiit| aastaam| rAmaH lakSmaNaH ca vanam agcchtaam| sItA api rAmeNa saha agccht| tatra rAvaNaH sItAm aharat / tau vIrau sItAm agvessytaam| tau rAvaNam amArayatAm, sItAm ca avindatAm / tau prasannau abhvtaam| sItA api prasannA abhavat / UP to paJjarakaH hayaH khan abud owl or zramikaH dharA AstAm = = piMjarA kala (bItA huA) - khodanA zabdArthAH = bhUmi maz2adUra tau chAtrau aptthtaam| te chAtre aptthtaam| tau bhaktau tatra (ve do) the / thIM 72 (cage) (yesterday) (to dig) (labourer, worker) (ground) (they two were )
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ gaveS (gaveSay) = DhU~DhanA (to search) mArayla = mAranA (to kill) vindA | pAnA (to get) nae dhAtu (New verb-roots) khan (1), mAray (1), gaveSa (2), vind (2) nayA rUpa (New Noun)-dharA - latA ke samAna (like latA) abhyAsaH maukhikam 1. 'zramika' zabda ke rUpa bolie (Decline zramika'). 2. 'gam' dhAtu ke rUpa lRT lakAra meM bolie (Conjugate 'gam' in lRT). likhitam 3. 'udyAna' zabda ke rUpa 'phala' zabda kI taraha likhie (Decline 'udyAna' like 'phala') 4. hindI meM anuvAda kIjie (Translate into English) bAle akheltaam| tau prasannau aastaam| sItA api rAmeNa saha agccht| zramikau dharAm akhntaam| tatra rAvaNaH sItAm ahrt| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. kyA do bAlikAe~ vidyAlaya gaIM? 1 1. Did the two girls go to the school? 2. tuma donoM ne skUla dekhaa| 3. do maz2adUroM ne dharatI khodii| 2. Two of you saw the school. 3. The two workers dug the ground. Ram and Lakshman found Sita. paayaa| 5. piMjare meM do pakSI the| 6. kyA rAma bhI pAThazAlA jAegA? 5. There were two birds in a cage. 6. Will Ram too go to the school? 8
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturthaH pAThaH laG-lakAraH (prathamapuruSaH bahuvacanam) pazaEpps sUc (sUcaya) dUtaH gItam siv (sIvya) saucikaH Asan vRSabhaH nRt (nRtya) mahavIraH mahAbhArata-yuddham kauravaH nAzaya gAya siMhAH agrjn| te siMhAH agrjn| te siMhAH vaneSu agrjn| dUtAH asuucyn| te dUtAH asuucyn| te dUtAH nRpam asuucyn| gAyakAH agaayn| te gAyakAH agaayn| te gAyakAH gItAni agaayn| saucikAH asiivyn| te saucikAH asiivyn| te saucikAH vastrANi asIvyan vRSabhAH tatra aasn| vRSabhAH kSetreSu aasn|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAkAH apazyan bAlikAH anRtyan te Asan tAH aasn| pANDavAH paJca aasn| pANDaveSu bhImaH arjunaH ca mahAvIrau aastaam| zrIkRSNaH api pANDavaiH saha aasiit| mahAbhArata yuddhe te kauravAn anaashyn| kAkaH apazyat bAlikA anRtyat saH AsIt sA AsIt sUc (sUcay) dUtaH gItam siv (sIvy) saucikaH kAkau apazyAtAm bAlike anRtyatAm = tau AstAm AstAm Asan vRSabhaH nRt (nRty) mahAvIraH mahAbhArata-yuddham kauravaH nAzay - naye dhAtu (New Verb-roots) - nayA vizeSaNa (New adjective) zabdArthAH sUcita karanA dUta gIta sInA darjI (ve the / thIM) baila nAcanA mahAn vIra mahAbhArata kA yuddha kaurava naSTa karanA (to inform) (messenger) abhyAsaH (song) (to stitch, sew) (tailor) (they were) were) (bull) (to dance) (very brave) 11416 (battle of Mahabharat) of Mahabhara (Kaurava) (to destroy) sUc (2), nRt (2), siv (2), nAzay (1) (mahA) vIraH vIrA vIram / balA maukhikam 1. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit)-- chAtrAH kutra apaThan ? sItA kutra bhramati ? tvam kim paThasi ? AcAryAH kutra agacchan? bAlAH kim alikhan ? INDIE PRIS 10
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. artha batAie (Give the meanings) kauravAH api anshyn| tvam mAlAm apazyaH? sItA api prasannA aasiit| AcAryaH apazyat avadat c| khagau paJjarake akuujtaam| likhitam 3. 37ef fofag (Give the meanings)-- sthA, pA, pat, dhAt, nI, dRz, bhU, pac 4. dhAtuoM ke laG lakAra ke rUpoM se vAkya pUre kIjie (Complete the sentences with me forms of the verb-roots)-- (ka) sItA rAmeNa saha .... (gm)| (kha) bhaktAH Izvaram ........... (sm)| (ga) tvam kim ............. (dRz) ? (ga) khagaH jalam ............ (paa)| (Ga) vayam phalAni ............ (khaad| lamkAmAlA 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. darjiyoM ne kapar3e sie| 1. The tailors stitched the clothes. 2. vanoM meM zera grje| 2. Lions roared in the forests. 3. tuma vahA~ kyoM nahIM Ae? 3. Why did you not come there ? 4. kyA dUtoM ne sUcanA dI ? 4. Did the inessengers give the information ? 5. vIroM ne zatruoM kA nAza 5. The brave people destroyed the enemies. kiyaa| 6. ghara meM bAlaka roe| 6. Children cried in the house. 7. hama hAthoM se khAte haiN| 7. We eat with hands. 8. hama vahA~ nahIM tthhreNge| 8. We will not stay there.. ka mA0 gADA 11
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcamaH laG-lakAraH ana pAThaH (madhyamapuruSaH ekavacanama) gumpha mAlA praccha (pRccha) praznaH ambA AsIH ga ataH naz (nazya) yaH astro) rItikAla ke salavAlalAI tvam ahsH| Caroor-cor tvam kimartham ahasaH? tvam agumphH| tvam mAlAm agumphH| aortoosaibardsstearaliator tvam apRcchH| tvam praznam apRcchH| tvam aycchH| tvam kim ayacchaH? tvam asmrH| tvama Izvaram asmrH| tvam kutra AsIH? tvam prAtaH kutra AsIH? 12
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ he rAvaNa, tvam rAmasya bhAryAm ahrH| tmam agarvaH c| ataH tvam anshyH| yaH api mAnavaH agarvat saH eva anshyt| kauravAH api anshyn| lama sionidarciaqoutela (zabdArthAH) (to string) lAgavaDa gumph gUMthanA mAlA hAra (garland) praccha (pRcch) pUchanA sistasso (to ask) praznaHdioaiso = 16 savAla kara (question) tioneest AsIH = (tuma eka) thebA (you were) prAtaH subaha (in the morning) abhimAna karanA (to be haughty) ataH ra = isalie (therefore) naz (nazy = naSTa honA (to perish) miTa yaH Omanor = jo (whosoever) nae dhAtu (New verb-roots) - gumph (1), ga (1), praccha (2), naz (2) nae rUpa (New Nouns) - mAlA, ambA-latA ke samAna (like latA) naye avyaya (New avyayas) - ataH, prAtaH garva up abhyAsaH maukhikam 1. saMskRta paryAya batAie (Give the Sanskrit equivalents) savAla (question), tU (you), mAtA (mother), thA (was), kisalie (for
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ what), kisAna (farmer), aba (now), skUla (school) 2. dRz dhAtu ke lRT rUpa btaaie| (Conjugate dRz in luT) likhitam 3. nIce likhe zabdoM ko saMskRta-vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences)-- kimartham, AsIH, asmaraH, praznaH, kauravAH, pustkm| 4. zabdoM ko rikta-sthAnoM meM yathAsthAna bharie (Insert the following words in the appropriate blanks)pATham, apRcchaH, gacchati, saha, vinA chAtraH pAThazAlAm .......... / aham " ptthaami| sItA rAmeNa .................. agacchat tvam praznam tvam.... / te rAmam ............... khelanti / 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. tumane prazna kyoM nahIM pUchA? 1. Why did you not ask the question ? Hey Ram, why did you not bow namaskAra kyoM nahIM kiyA ? to your father ? 3. he bAlike, tuma cupacApa kyoM 3. Hey girl, why were you quiet ? thIM? 4. he dUta, tuma kyoM nahIM jAte? 4. Hey messenger, why don't you 5. tuma kyoM ha~se? 5. Why did you laugh ? 6. kyA tuma ghara kala jAoge? 6. Will you go home tomorrow ? go ?
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaSThaH laG-lakAraH pAThaH (madhyamapuruSaH dvivacanam namA rac (racaya) mUrtiH vAJch vRddhiH Astam tUSNIm badhira mUka kim api yuvAm adhaavtm| yuvAm kSetre adhaavtm| yuvAm avdtm| yuvAma kim avadatam ? yuvAm arcytm| yuvAm mUrtim arcytm| yuvAm avaanychtm| yuvAm vRddhim avaanychtm| yuvAm kutra Astam ? yuvAm bAlike kutra Astam ? tvam gItam aagaayH| yavAma gItama agaaytm| 15
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvam ambAm arkssH| tvam kutra AsIH ? AcAryaH avadat 'he chAtrau, yuvAm kimartham na avadatam ? yuvAm tUSNIm kimartham Astam ? kim yuvAma badhirau sthaH mUkau vA ? adhunA atra kimapi na asti / rac (racay) mUrtiH vAJch Astam tUSNIm badhira mUka kimapi banAnA pratimA = zabdArthAH icchA karanA (tuma do) the cupacApa baharA gU~gA yuvAm ambAm arksstm| yuvAm kutra Astam ? abhyAsaH the 16 ani 8155 PHPIRTS FIS SP (to make) (statue) (to want) (you two were) (quiet) (deaf) (dumb) (anything)E kucha bhI naye dhAtu (New Verb-roots) - rac (2), vAJch (1) nae rUpa (New Nouns) - mUrti, vRddhi-mati ke samAna (like mati) nae vizeSaNa (New Adjectives) - badhiraH mUkaH naye avyaya (New avyayas) - tUSNIm, kimapi 455 meg FIR FIES badhirA badhiram mUkA mUkam FIFE MATE E FES Pole s maukhikam 1. 'gIta' zabda ke rUpa ('phala' kI taraha) btaaie| (Decline 'gItA' like 'phala') 2. 'vAJch' dhAtu ke rUpa laG lakAra meM batAie / (Conjugate 'vAJch' in laG)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhitam 3. zabdoM ke artha likhie (Give meanings)- mUrtiH, badhirau, tUSNIm, kimapi, mUkau, drakSyAmaH, khaTvA, giitaa| 4. hindI meM anuvAda kIjie (Translate into English)kim yuvAm badhirau sthaH? kim yuvAm mUrtim aracayatam ? yuvAm AcAryam avdtm| pANDavAH paJca aasn| gAyakAH gItAni agaayn| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into English)1. he klaakaaro| tuma donoM mUrti 1. Oh artists, both of you wanted the statue. cAhate the| 2. he sainiko! tuma donoM ne deza kI 2. Oh soldiers, both of you rakSA kii| defended the country. 3. tuma donoM vahA~ nahIM the| 3. Both of you were not there. 4. do bailoM ne ghor3e ko mAra 4. The two bulls killed the ddaalaa| horse. karanA 5. tumane kisAna ko jAna liyaa| 5. You came to know the farmer. 5. he maz2adUro! tuma kyA le gae ? e ? 6. Oh workers, what did you take ? zAmA
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptamaH pAThaH laG-lakAraH ra (madhyamapuruSaH bahuvacanam) bhUmiH Asta vipattiH sampattiH kIrtiH kartavyam katham sammatiH yadi uktiH matiH dhR (dhAray) jIvanam saphala yUyam abhrmt| yUyam udyAneSu abhrmt| Katarinonstonioristiane yUyam ayccht| yUyam bAlebhyaH pustakAni ayccht| yUyam akhnt| yUyam bhUmim akhnt| yUyam tatra aast| yUyam tatra vipattau aast| tvam akhaadH| tvam alikhH| tvam tatra aasiiH| yuvAm akhaadtm| yuvAm alikhtm| yuvAm tatra aastm| yUyam akhaadt| yUyam alikht| yUyam tatra aast| yUyam sampattim anaashyt| ataH yUyam kIrtim na avindt| yUyam svam karttavyam katham na avAgacchata ? mama sammatiH asti yat yUyam svAma sampattim rkssth| yadi mama uktim matau dhArayiSyatha tadA jIvane saphalAH bhvissyth| 18 /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zabdArthAH kItoreati bhUmiH Asta vipattiH sampattiH kIrtiH bhUmi (tuma saba) the musIbata dhana-daulata yaza karttavyam // - = (ground) (you all) were (hardship) (wealth) (fame) (duty) (why) (suggestion) (if) (statement, saying) (mind) // // // kartavya kyoM salAha agara kahanA buddhi dhAraNa karanA jIvana saphala katham sammatiH yadi uktiH 300297uOY matiH dhR (dhAray) jIvanam saphala (to bear) (life) (successful) nayA dhAtu (New Verb-root)- dhR (2) nae rUpa (New Nouns)- bhUmi, vipatti, sampatti, kIrti, sammati, ukti-mati ke samAna (like mati) nayA vizeSaNa (New adjective)- saphalaH saphalA saphalam nae avyaya (New avyayas)- katham, yadi upapada vibhakti - dA dhAtu ke yoga meM, jisako diyA jAe, usake vAcaka zabda meM caturthI vibhakti (When dA is used, the word for the recepient gets the fourth vibhakti). (abhyAsaH) maukhikam 1. isa pATha kA zuddha uccAraNa kIjie (Read this lesson with correct pronunciation). 19
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. "yacchati' kA prayoga karate hue do vAkya banAie (Make . the word yacchati). likhitam 3. nimnalikhita zabdoM ke artha likhie aura unheM vAkyoM meM prayukta kIjie (Give meanings of the following words and use them in sentences) kukkuraH, sapta, saha, zvaH, api, aanyti| 4. rikta sthAnoM meM saMkhyAvAcI zabda bharie (Fill in the blanks with numbers)pANDavA..................... aasn| mama..................... hastau stH| rAvaNasya " mukhAni aasn| candra ....... asti| azvasya " caraNAH bhvnti| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. Apa saba saphala hue / 1. All of you were successful. 2. Apa sabane kyA dekhA? 2. What did all of you see? 3. Apa sabane bhojana kyoM nahIM 3. Why did all of you not cook the food ? pakAyA? 4. Apa sabane vahA~ kyA likhA? 4. What did all of you write there? 5. Apa sabane mAlAe~ gNthii| 5. All of you strung garlands. 6. Apa saba jIvana meM saphala 6. All of you were successful hue| in life. 7. kyA Apa saba mere ghara kala taka 7. Will all of you come to my Ae~ge? SIP house tomorrow ? jahAja limAtA teriyalayamsinestori pyaripaavass tortworse
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTamaH laG-lakAraH pAThaH (uttamapuruSaH ekavacanam) cint (cintay) yuktiH kRS unnatiH vRSTiH Asam sadA samayaH krID AjJA pAl (pAlay) kadApi cur (coray) sAdaOdiyobma aham avsm| sucia aham grAme avsm| pati Ta -KOSSDK aham acintym| aham yuktim acintym| mAtA yatA aham akRssm| aham bhUmim akRssm| ) aham atrm| aham sarovare atrm| iinavr aham tatra aasm| aham tatra gRhe aasm| 21
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham sadA samaye apaTham, samaye ca akriiddm| aham sadA ambAyAH janakasya AcAryasya ca AjJAm apaalym| ramezaH apRcchat- "kim tvam kadApi acorayaH?" aham ramezAya akathayam- "aham kadApi kimapi na acorym|" zabdArthAH cint (cintay) yuktiH kRS unnatiH vRSTiH Asam sadA samayaH manamADa FEBE socanA upAya hala calAnA unnati bAriza (maiM thA hamezA samaya khelanA AjJA, hukma (AjJA) mAnanA kabhI bhI corI karanA (to think) (device) (to plough) (prosperity) (rain) (I was) (always) (time) (to play) (order) (to obey) (ever) (to steal) jInA krID AjJA pAl (pAlay) kadApi cur (coraya) TEITE nae dhAtu (New verb-roots)- cint (2), kRS (1), krID (1), pAl (2), cur (2) nae rUpa (New Nouns)- yukti, unnati, vRSTi - mati ke samAna (like mati) nae avyaya (New avyayas)- sadA, kadApi upapada-vibhaktiH - kath dhAtu ke yoga meM, jisako kahA jAe usake vAcaka zabda meM caturthI vibhakti (When kath is used, the word for the person, to whom something is said, gets the fourth vibhakti) 22.0
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsaH maukhikam 1. krID dhAtu ke laG lakAra meM rUpa bolie ( Conjugate krID in laG). 2. 'vRSTi' zabda ke rUpa 'mati' kI taraha bolie (Decline vRSTi like mati). likhitam 3. nimnalikhita vAkyoM ko laG lakAra ke rUpoM se pUrNa kIjie (Complete the following sentences with ac forms) - aham dugdham ................. / vRSabhaH ghAsam . ............ / tau badhirau .............. | zrIkRSNaH vasudevasya putraH .... / gajaH gajaiH saha / 4. hindI meM anuvAda kIjie (Translate into English) aham gRhe aasm| kim tvam kadApi acorayaH? aham unnatyai akRssm| yUyam sampattim anaashyt| yuvAm AcAryam avdtm| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. maiMne samaya para patra likhaa| 1. I wrote a letter in time. 2. maiMne yukti socii| 2. I thought of a device. 3. maiMne sadA mAtA aura pitA kI 3. I always obeyed the order AjJA kA pAlana kiyaa| of my parents 4. maiM rAma ke sAtha sarovara meM 4. I swam in the pool along tairaa| with Rama. 5. tuma saba bAriza meM tthhre| 5. All of you stayed in the rain. karamAmA
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ navamaH pAThaH laG-lakAraH pani (uttamapuruSaH dvivacanam agniH giriH muniH krudhU (krudhya) ariH Asva raviH atithi: sahodaraH rASTrapatiH samApIlIyana Earlies) prasihodaraH rASTrapatiH samIra AvAm apshyaav| AvAm mUrtim apshyaav| mAmAkA AvAm atisstthaav| AvAm girau atisstthaav| Savsbalog) AvAm anmaav| AvAm munIn anmaav| AvAm akrudhyaav| AvAm araye akrudhyAva AvAm tatra aasv| AvAm prAtaH tatra aasv| aham agnaye anmm| AvAm agnaye anmaav| 24
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham ravaye jalam aycchm| aham tasya atithiH aasm| AvAm ravaye jalam aycchaav| AvAm tasya atithI aasv| AvAm sahodarau svH| hayaH AvAm rASTrapateH bhavanam agcchaav| tatra AvAm rASTrapatim api apshyaav| bhavanasya samIpe eva ekam sundaram udyAnamapi asti| AvAm tat api apazyAva, prasannau ca abhvaav| Fbrovr.adionitosg) zabdArthAH agniH Aga (fire) giriH DA parvata (mountain) muniH ___muni (sage) krudh (krudhya) = krodha karanA (to get angry) ariH = zatru (enemy) Asva (hama do) the (we two) were raviH sUrya (sun) ta jina atithi: mehamAna (guest) sahodaraH 1 = sagA bhAI (real brother) rASTrapatiH rASTrapati (president) samIpa = pAsa (near) Disi nayA dhAtu (New verb-root)- krudh (2) nae rUpa (New Nouns)- agni, giri, muni, ari, ravi, atithi, rASTrapati-muni ke samAna (like muni) nayA avyaya (New avyaya)- samIpe upapada-vibhaktiH- krudh dhAtu ke sAtha, jisa para krodha kiyA jAe, usake vAcaka zabda meM caturthI vibhakti (When krudh is used, the word for the person you feel angry at, gets the fourth vibhakti).
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAhAkAra mAtra REE abhyAsaH nAkAli maukhikam 1. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) - 3 kima tvam nagare vasasi ? kim AvAm mitre Asva ? kim vayam bhArate vasAmaH? kim tvam dugdham pibasi ? kim tvam vidyAlayam gacchasi? zazAMka 2. muni zabda ke rUpa bolie (Decline the word muni). likhitam 3. 'muni' kI taraha 'ravi' zabda ke rUpa likhie ( Decline the word ravi like nAva muni). 4. nIce likhe zabdoM ko apane saMskRta-vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences) sundaram, hayaH, rASTrapateH, samIpe, vinA, ycchti| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. hama donoM parvata para ge| 1. Both of us went on the mountain. 2. vahA~ eka mandira thaa| 2. There was a temple. 3. hama donoM ne devatA kI mUrti ko 3. Both of us bowed before namaskAra kiyaa| the deity idol. 4. hama donoM ne vahA~ pAnI bhI There both of us drank 2Fwater too. 5. merA mitra bolA, "maiM prasanna 5. My friend said, "I am happy" 4. piyaa| narama 6. Both of us were happy. 6. hama donoM prasanna the| auoroqadi.poraGEE E EE .26
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazamaH laG-lakAraH pAThaH samAja (uttamapuruSaH bahuvacanam)daND (daNDaya) duSTa gaNa (gaNay) vap bIjam Asma sarvasvam mAyAkI vAlIphIlimamAyaNAcyA vayam adnnddyaam| vayam duSTAn adnnddyaam| 300.03) vayam akhelaam| m| vayam chAtraiH saha akhelaam| vayam agnnyaam| vayam atithIn agnnyaam| vayam avpaam| vayam bIjAni avpaam| vayam tatra aasm| vayam agneH samIpe aasm| 27
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ aham ahsm| aham aclm| aham tatra aasm| AvAm ahsaav| AvAm aclaav| AvAm tatra aasv| vayam ahsaam| vayam aclaam| vayam tatra aasm| vymchaatraaHsmH| vayam svasya dezasya sainikaaHsmH| vayam sadA bhAratam arakSAm, rakSAmaH rkssissyaamHc| vasam sainikAH dezAya sarvasvam ayacchAma, yacchAmaH dAsyAmaH c| vayam dezasya arIn anAzayAma nAzAyAmaH nAzayiSyAmaH c| vayam kIrtim ca avindAm vindAmaH vediSyAmaH c| zabdArthAH) tAsAlaphAyara mANDamA bonA daNDa (daNDay) saz2A denA (to punish) duSTa duSTa (wicked) gaN (gaNay) ginanA (to count) gAhamA vap (to sow) magara bIjam bIja (seed) Asma (hama saba) the (we) were saba kucha (everything) nae dhAtu (New verb-roots)- daNDa (2), gaNa (2), vap (2) Fai nae vizeSaNa (New Adjectives)- duSTaH duSTA duSTam nayA avyaya (New avyaya)- sarvasvam sarvasvam abhyAsaH maukhikam 1. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) tvam kima nayasi? putram vinA kaH na gacchati? tvam prAtaH janakam namasi? tvam kutra paThasi ?
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pac dhAtu ke laG lakAra ke rUpa bolie (Conjugate pac in laG) likhitam 3. koSThakoM meM die gae zabdoM meM ThIka vibhaktiyA~ lagAkara rikta sthAnoM ko bhrie| (Add the appropriate vibhakti to the words within parenthesis and complete the sentences) (zarIra) (nagara) (vidyAlaya) 10 raktam bhavati / rAmaH Agacchati / A 'bAlAH paThanti / mohanaH gcchti| ambA dugdham yacchati / (grAma) (putra) 4. anuvAda kIjie (Translate) vayam bhAratam rkssaamH| vayam chAtrAn agaNayAmaH / mama bhavanasya samIpe sundaram udyAnam asti| tatra AvAm rASTrapatim apazyAva / he chAtrau, yuvAm kimartham avadatam ? kam tAmI 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)--- 1. hamane Izvara kI pUjA kii| 2. hamane rASTrapati kA ghara dekhA / 3. Apa bhI rAma ke ghara nahIM ge| 4. hama dukAna para tthhre| 5. hamane rupaye gine / 6. hama Azrama meM nahIM the| 7. tuma roz2a subaha bagIce meM ghUmate ho| 1. 2. HEPTS HE 3. 4. 5. 6. kAra 7. his word for We worshipped God. We saw the President's house. | You also did not go to Rama's house. 19 We stayed at the shop. We counted rupees. We were not in the hermitage. E FISTERS Every morning you walk around in the garden. biste poop prete IEPIF THE IPS 19T PIE pop there 29
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekAdazaH pAThaH - loTa-lakAraH tibhAgatIkonariNIDita (prathamapuruSaH ekavacanam) egss SAY adhi+gam (gacch) dhanam ut + pat AkAzaH astu sthapatiH param saH nmtu| saH bhaktaH nmtu| saH bhaktaH devAlaye nmtu| saH adhigcchtu| saH zramikaH adhigcchtu| saH zramikaH dhanam adhigcchtu| diosis)cyAtarajamakatA Doggreams saH utpttu| saH khagaH utpttu| saH khagaH AkAze utptt| unnatiH astu| chAtrANAm unnatiH astu| Gabagerani ambA bAlAya na krudhytu| mAlAkAraH mAlAm gumphtu| sthapatiH bhavanam rcytu| chAtraH AcAryam praznam pRcchtu| AcAryaH chAtrAya kthytu| saucikaH vastrANi siivytu| yUyam tatra pratidinam agacchata param saH gcchtu| aham / gAyAmi, yUyam api gyth| sA api gaaytu| 30
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhi + gam (gacch) dhanam ut + pat AkAzaH astu sthapatiH = = " // // mAlAkAraH pRcchtu| ka zabdArthAH prApta karanA dhana ur3anA AsamAna (vaha) ho rAja (makAna banAne vAlA) upasarga yukta dhAtue~ (Verb-roots with prefixes) - adhi + gam (gacch), ut + pat yala newed biode meSt nayA avyaya (New avyaya) param upapada vibhaktiH- pracch dhAtu dvikarmaka hai| jisase pUcheM aura jo kucha pUcheM, donoM ke vAcaka zabda dvitIyA vibhakti meM hote haiN| (When pracch is used, two words get the second vibhakti-word for whom you ask, and word for what you askill on Jon Drb uoy vsb 150041 T bien ar bhUmiSa janatAma (to get) (money) (to fly) praci meM i abhyAsaH (sky) (hel shel that) be (mason) maukhikam 1. ut + pat tathA adhi+ gam dhAtuoM ke laT lakAra tathA loT lakAra meM rUpa likhie (Conjugate) ut + gam and adhi + gam in laT and loT). 2. rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (Fill in the blanks)-- khagaH AkAze .... / bhaktaH devam 'gumphtu| AcAryaH' 31 bhavanam racayatu / 'kthytu| chAtraH
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhitam 3. koSThakoM meM dI huI do-do kriyAoM meM se ucita kriyA lekara vAkya pUrti kIjie (Choose the correct form from the parenthesis)khagaH ..... (utpttu/siivytu)| bhaktaH devAlaye ................ (nmtu/krudhytu)| mAlAkAraH mAlAm (siivytu/gumphtu)| adhyApakaH chAtrAya (kthytu/nmtu)| sthapatiH bhavanam ................ (gumphtu/rcytu)| 4. isa pATha ke antima pA~ca vAkyoM kA anuvAda kiijie| (Translate the last five sentences of this lesson). 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. yaha pakSI AkAza meM udd'e|qfile 1. This bird should fly in the sky. 2. rAma mandira meM namaskAra kre| Ram should bow in the temple. _3. pitA beTe para krodha na kre| 3. The father should not be angry at (his) son. 2b4. chAtra mAlA guuNthe|Riwa 4. The student should string garland.di 5. tuma vahA~ roja nahIM gye| 5. You did not go there every day. 6. kisAna ne khetoM meM bIja boe| 6. The farmer sowed seeds in the fields. 2. samAjAta jAtakA mAgI P+ adhai paNAlA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAyi dvAdazaH loTa-lakAraH pAThaH samayamA zarazI mAvanAkAmanA bajAkAra (prathamapuruSaH dvivacanam): mAgaNapaNAta ArakSakaH stAm kakSA upavanam adhyApakaH pAThay yaj ete nytaam| ete bAlike nytaam| ete bAlike pustakAni nytaam| etau dnnddytaam| etau ArakSakau dnnddytaam| etau ArakSakau duSTAn dnnddytaam| (TIRHIV etau khntaam| etau zramikau khntaam| etau zramikau bhUmim khntaam| etau tatra staam| etau bAlau atra staam| etau bAlau kakSAyAm staam| N . 7 eSaH bAlaH nmtu| etau bAlau nmtaam| eSA bAlA ptthtu| ete bAle ptthtaam| eSaH vIrAH astu| etau vIrau staam| 33
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ etau sevako bAlAn rksstaam| etau mayUrau upavane nRtytaam| eSaH gAyakaH eSA gAyikA ca gaaytaam| eSaH chAtraH eSA chAtrA ca devam arctaam| eSaH adhyApakaH eSA adhyApikA ca paatthytaam| etau munI Azrame yjtaam| etau pathiko prAtaH cltaam| vayam api pathikaiH saha gmissyaamH| AvAm tAni rupyakANi gnnyaamH| saH api tAni gnnytu| etau bhaktau prAtaH devAlaye staam| (zabdArthAH) ArakSakaH (policeman) lAkA sipAhI (ve donoM hoM stAm || (may they two) bc kakSA || kakSA (class) upavanam || bAga adhyApakaH STEE 1199 (garden) (teacher) 5 E (to teach) (to worship) adhyApaka par3hAnA yajJa karanA pAThya yaj nae dhAtu (New verb-roots)- pAThya (1), yaj (2) nae rUpa (New Noun & Pronoun)- kakSA - latA ke samAna (like latA) etat - tad ke samAna (like tad) abhyAsaH maukhikam 1. nIce likhI kriyAoM ke sAtha karttA lgaaiye| (Add subject form to the following verbs) khanatAm, gamiSyAmaH, nayatAm, racayatu, namata, agacchan, sIvyatu, gAyatAm 34
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit)- tau mayUrau kutra nRtyatAm ? eSaH khagaH katra utpatatu ? etau munI kutra yajatAm ? likhitam 3. tIna stambhoM se eka eka zabda lekara vAkya banAiye (Make sentences. Take one word from each column to construct a sentence) eSaH eva vayam kadA etau atra tvam tatra aham na AvAm kutra 1. hama adhyApakoM ke sAtha jaayeNge| 2. yaha muni Azrama meM yajJa kre| 3. ve lar3akiyA~ bAga meM nAceM / 4. yaha zramika subaha cle| 5. ye do chAtra kakSA meM hoN| 6. ve do puruSa yahA~ na aaeN| P etau zramikau kim khanatAm ? saH chAtraH AcAryam kim pRcchatu ? 4. ina vAkyoM ko ThIka krama meM likhie (Re-arrange in the correct word order)-- gaNayatu api saH taani| devAlaye stAm bhaktau prAtaH / phalAni AvAm tAni gnnyaavH| vasanti ca AzrameSu kRSakAH tApasAH graamessu| na saH paThatu tatra / 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- 35 02 1. 2. 3. 4. 5. vadAvaH arcatAm paThasi gamiSyAmaH 6. gAyAmi We will go with the teachers. THE P This sage should perform sacrificial worship in the hermitage. Those girls should dance in the garden. This labourer should go in the morning. These two students should be in the class. Those two men should not come here. 100
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayodazaH pATha: rUpakANi sAda (prathamapuruSaH bahuvacanam) 6 cumba santu kavitA kaviH zrAvay satyam adya taraNam pratiyogitA bhoH 250002 loT-lakAraH ete khelntu| ete chAtrAH khelntu| ete chAtrAH parasparam kSetre khelantu / For m ete likhantu / ete lekhakAH likhantu / ete lekhakAH kathAH likhantu / etAH cumbntu| etAH ambAH cumbantu / 98 bluorz alig on etAH ambAH putrAn kanyAH ca cumbantu / i gida duSTaH nazyatu / phalam pttu| artne ete vIrAH sntu| ete bAlakAH vIrAH santu / FIF tAla ema 36 prati duSTau nshytaam| phale pttaam|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanikaH dhanam ycchtu| dhanikau dhanam ycchtaam| dhanikAH dhanam ycchntu| stit ni vIrAH arIn naashyntu| kavayaH kavitAH shraavyntu| bhaktAH devAn arcantu / devAH bhaktAn rkssntu| chAtrAH sadA satyam vdntu| te AcAryANAm AjJAm paalyntu| kRSakAH vRSabhAn gvessyntu| Te bus adya atra taraNasya pratiyogitA bhvissyti| janAH atra Agacchantu tiSThantu c| bhoH bAlakAH, kim yUyam api atra AgamiSyatha ? ambA cumb santu kavitA kaviH zrAvay satyam adya taraNam pratiyogi bhoH Diac (Thelen mA~ cUmanA (ve saba) hoM kavitA Worl kavi 11 bluor = To sunAnA 9190 dorize med ni bor low saca (zabdArthAH Aja tairanA Foll mukAbalA are phalam madhuram astu / phale madhure staam| phalAni madhurANi sntu| 37 (mother) (to kiss) ssiansTT) DR Trang (may they) be (poem) (poet) (to tell) (truth) (today) (swimming) (competition) (hey, oh) nae dhAtu (New verb roots) -- cumb (1), zrAvay (1) nae rUpa (New Nouns) - kavitA, pratiyogitA- latA ke samAna (like latA) nae avyaya (New avyayas) - adya bhoH -
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsaH maukhikamtI 1. koSThakoM meM die zabdoM se vAkya-pUrti kIjie (Fill in the blanks) devAH (bhakta) rkssntu| te AcAryANAm (AjJA) paalyntu| sarovare (kamala) bhvnti| nagare (kavi) aagmissynti| saH mama (mitra) asti| 2. cumb aura zrAvaya ke rUpa laT, luTa, laG aura loT meM bolie (Conjugate cumb and zrAvaya in laT, luT, laG, and loT). e RESS likhitam zAhagItika 3. nimnalikhita zabdoM ko saMskRta-vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following in Sanskrit sentences) saha, api, gacchAmi, tasmai, madhuram, mAlAm, hyaH, zvaH 4. nimnalikhita rUpoM ke mUla zabda vibhakti tathA vacana likhie (Give the base form, vibhakti and number) (udAharaNa - bhaktAn - bhakta zabda, dvitIyA vibhakti, bahuvacana) kRSakAH, chAtrAya, AkAze, mayUro, munI, phalAni, pathikaiH 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. ve sadA satya boleN| 1. They should always tell the truth. 2. ve bhI yahA~ pddh'eN| They should also study 3. bhakta savere Izvara ko yAda 3. Devotees should remember kreN| God in the morning. 4. ve bhI kathA likheN| 4. They should also write a story. 5. chAtra adhyApakoM se prazna puuche| 5. Students should ask (their) teachers questions. here. D I -210010 1- kArapora mAta 28
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturdazaH - loTa-lakAraH pAThaH (madhyamapuruSaH ekavacana) edhi yataH madhuram (kriyAvizeSaNa) anujaH mA bubhukSita tvam ycch| tvam bhojanam ycch| LAGE IN tvam aany| tvam jalam aany| tvam pshy| tvam vedAn pshy| tvam prAjJaH edhi| tvam saMskRte prAjJaH edhi| immelaisngaratsovie) ja lAyA jAtA jAtAmAkaDa vArtAlApa mohanaH- tam pshy| saH mama mitram asti| tvam tasmai api phalAni ycch| 39
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAkeza:- aham tasmai phalAni na daasyaami| yataH saH madhuram na vdti| tvam phalAni adhigcch| mohanaH- kim tvam smarasi yat: hyaH saH tava anujam arksst| ataH tvam tena sahaH madhuram vd| mA grv| saH bubhukSitaH asti| tasmai phalAni ycch| evam mitram mitram rksstu| rAkeza:- Am, ycchaami| zabdArthAH edhi (may you) be (singular) (because) yataH (tuma eka) hovo kyoMki mIThI taraha choTA bhAI (in a sweet manner) madhuram anujaH (younger brother) mA mata (not) bubhukSita bhUkhA (hungry) nayA rUpa (New pronoun)- tad (dekhie pRSTha 88-89) nayA vizeSaNa (New adjective)- bubhukSitaH bubhukSitA bubhukSitam nae avyaya (New avyays)- madhuram, mA himAna abhyAsaH maukhikam 1. kAle chape zabdoM ke sthAna para ucita zabda batAie (Give appropriate form in place of bold words)-- mayUraH jale nRtyti| matsyaH vRkSe trtu| siMhaH vRkSe grjti| tApasAH chAtrAvAse vsnti| bhramaraH devAlaye tisstthti| 40
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. do chAtra milakara mohana aura rAkeza ke vArtAlApa kA abhinaya kareM (Two stuents should role-play the conversation between Mohan and Rakesh). likhitam 3. saMskRta meM uttara likhie (Answer in Sanskrit) tvam kim smarasi ? tvam tasmai kim na dAsyasi ? lekhakAH kim likhantu ? chAtrAH kutra krIDantu ? pathikau kadA acalatAm ? 4. isa pATha ke vArtAlApa aMza kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the conversation part of this lesson in English). 5. (ka) phalam madhuram asti| saH madhuram vadati / ina donoM vAkyoM meM 'madhura' zabda ke prayoga meM kyA antara hai (Explain difference in the use of (kha) mitram mitram rakSatu / 155 isa vAkya meM pahale 'mitram' zabda aura dUsare 'mitram' zabda meM kyA antara hai (Explain the difference in the two uses of mitram). 6. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) -- 1. maiM usako phala duuNgaa| 2. rAma zyAma kA dosta hai| in the above two sentences). 3. tU bhI phala laa| 4. kala tUne mere choTe bhAI kI rakSA kii| 5. vaha aba bhUkhA nahIM hai| 41 1. I will give him fruits. 2. Ram is Shyam's friend. You also bring fruits. 3. 4. Yesterday, you protected my younger brother. He is not hungry now. 5. Tinos
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcadazaH / loT lakAraH pAThaH (madhyamapuruSaH dvivacanam) zAntiH stam vinamra ciram jIva paMktiH kiJcit khAditvA st on dhyAnam A+karNaya sAyam krIDanam Avazyaka janaH c hori SonomialbrinlaozalA kAra arterovisvodroini yuvAm khaDgam vindtm| yuvAm vIrau stm| chudaimarilaust viinmal avintiret bosim a itrissy yuvAm zAntim vaanychtm| yuvAm unnatim vaanychtm| i udidogwat yuvAm na krndtm| yuvAm ciram na krndtm| yuvAma vinamrau stm| yuvAm prAjJau stm|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvam ciram jiiv| tvam paMktau tisstth| tvam svasthaH edhi| yuvAm ciram jiivtm| yuvAm paMktau tisstthtm| yuvAm svasthau stm| va janakaH avadat-bhoH putrau, kiMcit khAditvA vidyAlayam gcchtm| tatra gatvA AcAryAn nmtm| kakSAyAm svaiH mitraiH saha madhuram vdtm| kakSAyAm pATham dhyAnena AkarNayatam smaratam c| tatra paThitvA likhitvA ca sAyam gRham aagcchtm| atra parasparam kriiddtm| krIDanam api Avazyakam asti| tena janaH svasthaH bhvti|naatikaa zabdArthAH Ivano = zAntiH stam vinamra ciram zAnti prati (peace) nAma: (tuma do) ho DEBUTIOIg (may you two) be golIya. namra cirakAla taka (for a long time) (humble) a TOTS
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva jInA (live) jamina paMktiH katAra, lAina (line) khAditvA khAkara (having eaten) dhyAnam dhyAna (attention) A + karNaya sunanA (to listen) sAyam zAma ko (in the evening) krIDanam khelanA (playing) Avazyaka jarUrI (necessary) janaH manuSya (person) nayA dhAtu (New verb-root)- jIva (1) upasarga-yukta dhAtu (New-root with prefix)- A+karNaya nae rUpa (New nouns)- zAnti, paMkti-mati ke samAna (like mati) nae avyaya (New avyayas)(ka) ciram, sAyam (kha) khAditvA = khAd + ktvA, gatvA = gam + ktvA, paThitvA paTha+ktvA, likhitvA likh+ktvaa| nae vizeSaNa (New Adjectives)eva (New Aajectives) vinamraH kA vinamrA pati vinamram AvazyakaH AvazyakI Avazyakam / (abhyAsaH maukhikam 1. isa pATha kA zuddha uccAraNa kIjie (Read this lesson with correct pronunciation). 2. nimnalikhita dhAtuoM ke sAtha 'ktvA' pratyaya lagAkara rUpa banAie aura unakA uccAraNa kIjie (Add ktvA and pronounce the new forms) 44
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (udAharaNa - paTh + ktvA = paThitvA) khAda, rakSa, cal, has, dhAv, pat, khela, bhrm| likhitam 3. nIce likhe zabdoM ko yathAsthAna rakhakara vAkya-pUrti kIjie (Fill in the appropriate word and complete the sentences) khAditvA, paThitvA, natvA, likhitvA, gatvA, bhojanam tvam pATham ....... ...... gcch| yUyam AcAryam ........ pttht| yuvAm vidyAlayam .... ptthtm| tvam phalAni ... aagcch| yUyam patram khaadt| 4. isa pATha ke dUsare bhAga kA hindI meM anuvAda likhie (Translate the second part of the lesson in English). 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. tuma donoM kyA bola rahe ho? 1. What are both of you saying ? 2. tU yahA~ dhyAna se khel| 2. You play here carefully.. 3. tuma saba phala khAkara skU la 3. All of you eat fruits and go to jaao| school. Greet (your) school teachers. praNAma kro| 5. tU vahA~ par3hakara ghara aa| 5. You study there and then come home. mA00 45
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ SoDazaH pAThaH loTa-lakAraH (madhyamapuruSaH bahuvacanam) prati + vad vi + ha (harU) ut + sthA (tiSTh) sto nIroga janma-divasaH jalapAnam nUnam eva yUyam prtivdt| bhoH chAtrAH, yUyam prtivdt| yUyam vihrt| yUyam udyAneSu vaneSu ca vihrt| yUyam uttissttht| AcAryAn dRSTavA yUyam uttissttht| yUyam prasannAH st| yUyam vinamrAH st| yUyam prAjJAH st| tvam kathAm shraavy| yUvAm kathAm shraavytm| yUyam kathAm shraavyt|| tvam nIrogaH edhi| yuvAm nIrogau stm| yUyam nIrogAH st| 46
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ tvam pATham smr| yuvAm pATham smrtm| yUyam pATham smrt| azokaH - bhoH mitrANi, yUyam adya AkAra bAlakAH tatra kim bhaviSyati ? azokaH- tatra jalapAnam bhaviSyati / vayam tatra khAdiSyAmaH, sAyam mama gRham aagccht| adya mama janmadivasaH asti / JUTTE pAsyAmaH, parasparam kheliSyAmaH c| evam khAditvA pItvA ca vayam prasannAH bhaviSyAmaH / bAlakAH- bhoH azoka, jayantaH atra na asti / kim saH api AgamiSyati ? (WP) azokaH- sAyam tam api yUyam aanyt| bAlakAH- Am, vayam nUnam eva AgamiSyAmaH, tam api ca tatra AneSyAmaH / prati + vad vi + hR (har) ut + sthA (tiSTh) = ukta eka zabdArthAH uttara denA ghUmanA uTha khar3A honA 47 (to answer) (to walk around) (to stand up )
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sta nIroga janma-divasaH jalapAnam nUnam (tuma saba) hovo (may you all) be rogarahita, svastha (healthy) janma-dina (birthday) jalapAna prANI (party, refreshments) avazya mAyA (definitely) hI ii kI (for emphasis) eva upasarga-yukta dhAtu (Verb-roots with prefix)- prati + vad, vi + hR, ut + sthA naye avyaya (New avyayas)- (ka) nUnam (kha) khAditvA = khAd + ktvA, pItvA = pA + ktvA / nayA vizeSaNa (New adjective)-nIrogaH nIrogA nIrogam abhyAsaH maukhikam 1. nIce likhI dhAtuoM ke loTa-lakAra rUpa batAie aura unakA zuddha uccAraNa Alfate (Give the site forms and pronounce them correctly)-- as pA, A + gam, A + nI, upa + viza, vAJch, bhU, smR| 2. ThIka kriyA cunie (Choose the correct verb-form) vayam (ptthissyaamH/ptthissyaavH)| tvam (uttisstth/uttissttht)| azokaH jayantaH ca (vihrtu/vihrtaam)| adya rAmasya janma-divasaH (asi/asti)| tatra gatvA AcAryAn yUyam (nmth/nmt)| likhitam 3. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) adya azokasya gRhe kim asti? azokasya janma-divase kim bhaviSyati? kim yUyam azokasya gRham gamiSyatha ? kimtatra jayantaH api gamiSyati ? kim tatra jalapAnam bhaviSyati? 48
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nimnalikhita zabdoM ko apane vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following words in sentences) adya nIrogau, dRSTvA, Agacchatu, mama, parasparam, pItvA / pAsyAmaH, 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- 1. 1. kala zyAma kA janma-dina hogaa| 2. vahA~ hama kucha piyeMge aura kucha khaayeNge| 3. hama khAkara aura pIkara kheleNge| 4. hA~, maiM avazya hI jAU~gA / 5. kyA jayanta bhI jAyegA ? 49 2. 3. Shyam's birthday will be tomorrow. There we will drink and eat something. We will eat and drink and then play. 4. Yes, I will certainly go. 5. Will Jayant also go ? rA 77
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptadazaH loTa-lakAraH pAThaH (uttamapuruSaH ekavacanam) asAni pra + viz upa + viz athakim zacha anitter armisi aham AgacchAni? kim aham sAyam AgacchAni? aham AnayAni? kim aham jalam AnayAni? (NAVNNI aham pibAni? kim aham auSadham pibAni ? aham vIraH asaani| aham sainikaH asaani| aham prAjJaH asaani|
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArtAlApaH chAtraH- gurudeva, kim aham kakSAyAm pravizAni? zikSakaH- bhoH rameza, Agaccha, atra upaviza c| chAtra:- gurudeva, atra sthitvA aham paThitum vaanychaami| kim aham mAnaka saMskRtam paThAni? FEBITA zikSakaH- athakim, atra chAtrAH paThitum eva aagcchnti| tvam api ptth| chAtraH- tat stym| param AcAryasya AjJA AvazyakI bhvti| upvishaami| zikSakaH- kim aham adya kathAm zrAvayANi? chAtraH- Am, gurudev| tI ma gara mozaMgA (zabdArthAH asAni (maiM hoU~ (may I) be pra + vizm babao = ( praveza karanA (to enter) upa + viz baiThanA (to sit) atha kim - = aura kyA, hA~ para (yes) upasarga-yukta dhAtu (verb-root with prefix)- pra + viz, upa + viz nae avyaya (New avyayas)(ka) atha kim (kha) sthitvA = sthA + ktvA, pravizya = pra + viz + lyap upavizya = upa + viz + lyap (ga) paThitum = paTha + tumun vizeSaH- dhAtu ke pUrva upasarga ho to ktvA ke sthAna para lyap lagatA hai (If there is a prefix before a verb-root use lyap instead of ktvA ).
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsaH maukhikam 1. aise prazna batAie jinake uttara nimnalikhita hoM (Make questions to the following answers) bhoH rameza, tvam atra upvish| Am, tvam ptth| mama gRhe kukkuraH asti| yUyam tam api aanyt| 2. isa pATha ke vArtAlApa kA zuddha uccAraNa kIjie (Read the conversation part of this lesson with correct pronunciation). likhitam 3. isa pATha ke 'vArtAlApa' aMza kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the conversation part of the lesson in English). 4. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) chAtrAH kimartham vidyAlayam Agacchanti? adhyApakaH ramezam kim vadati? tava kim nAma asti? kim tvam pratidinam vidyAlayam gacchasi ? 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. he bAlako! yahA~ Ao aura 1. Hey kids, come here and __ baittho| 2. yahA~ maiM par3hane ke lie AtA huuN| 2. Icome here to study. 3. kyA maiM baiTha jAU~? 3. May I sit down ? 4. kyA hama donoM dUdha pie~? 4. Should both of us drink milk? 5. kyA tuma Aja par3hanA nahIM 5. Don't you want to study cAhate ho? today? sit. 52
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTAdazaH | pAThaH loTa-lakAraH (uttamapuruSaH dvivacanam) zaktiH asAva nATakam navanItam PAphamA AvAm gaNayAva? kima AvAm chAtrAn gaNayAva? AvAm vapAva? kim AvAm bIjAni vapAva? AvAm vindAva? kim AvAm dhanam vindAva? AvAm nATake kim asAva? AvAm nATake tApasau asAva? kim aham nibandham likhAni? kim AvAm nibandham likhAva? kim aham bhUmim khanAni? - kim AvAm bhUmim khanAva? 53
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ kim ahama vIraH asAni? kim AvAm vIrau asAva? kim aham / zaktim vindAni? kim AvAm zaktim vindAva? vArtAlApaH bAlakau - ambike, kim adhunA AvAm krIDAva? ambA - paThitvA kiJcit navanItam khAdatam, tadA kriiddtm| bAlakau - kim krIDitvA AvAm paThAva? ambA - gacchatam, mA ciram kriiddtm| sainikau - kim AvAm dvau eva tAn, duSTAna nAzayAva? janAH - tAn mA nAzayatam tAn daNDayatam ev| sainikau - kim AvAm svAni zastrANi AnayAva, athavA hastAbhyAm eva . tAn daNDayAva? kImA zabdArthAH zaktiH bala (strength) asAva (hama do) hoM (may we two) be nATakam nATaka (drama) navanItam makkhana (butter) nayA rUpa (New noun)- zakti - mati ke samAna ( like mati) nayA avyaya (New avyaya)- krIDitvA = krID + ktvA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ maukhikam 1. nimnalikhita dhAtuoM ke loT aura laG lakAroM meM rUpa par3hiye (Conjugate in loT and laG) abhyAsaH as, krIDa, khan, pA, gm| 2. nimnalikhita kA apane vAkyoM meM prayoga kIjie (Use the following in sentences)-- paTha, paThAni, sthitvA, pibAva, adhunA, ca, saaym| likhitam TOS TUS PIP 3. nIce ke kAlamoM se zabda lekara vAkya banAie (Take words from different columns and construct sentences) tvam pustakam saH patram lekham aham 4. vAkya pUrti kIjie (Fill in the blanks)-- 'saha bAlaH gacchati / dhanikaH 2. kyA maiM khela kara paDhU~ ? 3. kyA hama nibandha likheM ? 4. ve bhI praznoM ko pUcheM? likhAmi, likhasi paThAmi, paThasi likhati, paThati Anayati ! yuvAm 'krndtm| svAsthyAya 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- 1. tU bhI aba par3ha aura likha ? 5. kyA tuma bhI mitroM ke sAtha kheloge ? E The FFR THIS 1435 bhojanam ycchti| ambA 55 'phalam kI 1. Now you also read and write ? 2. Should I play then study ? 3. Should we write an essay ? 4. They should also ask questions ? FFF Fist past 1708 aavshykm| 5. Will you also play with friends? blog 00 cAra
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ navadazaH pAThaH loTa-lakAraH (uttama puruSaH bahuvacanam) kSala (kSAlaya) asAma catura nAgarikaH yuSmad vyAdhiH pIDA anu + bhU (bhava) SoDaza vayam vastrANi kssaalyaam| kima vayam vastrANi kSAlayAma? vayam mAlAH dhaaryaam| kim vayam mAlAH dhArayAma? vayam kukkurebhyaH trsyaam| kim vayam kukkarebhyaH trasyAma? vayam caturAH na asaam| kim vayam caturAH na asAma? aham nRtyaani| AvAm nRtyaav| vayam nRtyaam| aham pRcchaani| AvAm pRcchaav| vayam pRcchaam| aham prAjJaH asaani| AvAm prAjJau asaav| vayam prAjJAH asaam| 56
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArtAlApaH sthapatayaH ArakSakAH - kim vayam ArakSakAH nAgarikAn rakSAm ? nAgarikAH -- atha kim, yUyam rksst| bhoH janAH, kim vayam yuSmAkam bhavanAni racayAma? janAH Am, yUyam bhavanAni rcyt| vaidyAH he narAH, kim vayam vyAdhim harAma? wollatern narAH Am, yUyam vyAdhim hrt| vayam zarIre pIDAm anubhvaamH| vaidyAH upvisht| zabdArthAH catura kSal (kSAlaya) dhonA (to wash) asAma (hama) hoM (may we) be catura (clever) nAgarikaH nAgarika (citizen) vyAdhiH bImArI (disease, sickness) pIr3A darda int (pain) anu + bhU (bha) = anubhava karanA (to feel) SoDaza solaha (sixteen) nayA dhAtu (New verb-root)- kSal (kSAlaya) (2) upasarga-yukta dhAtu (Verb-root with prefix)- anu + bhU nae rUpa (New pronoun & Noun)yuSmad vyAdhi- 'muni' ke samAna, (like muni), pIr3A - 'latA' ke samAna (like latA) nayA vizeSaNa (New Adjective)- caturaH caturA caturam 57
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ENTE abhyAsaH maukhikam 1 1. saMskRta meM samAnArthaka batAie (Give Sanskrit equivalents)-- CORS sipAhI, zaharI, hA~, hAtha, par3hane ke lie, Ao, Aja, z2arUra, jAkara, kuch| 2. nimnalikhita zabdoM se rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (Fill in the blanks with the following words) candrasya, candrAya, candram, he candra aham pazyAmi / 'jalam ycchnti| 2. hA~, tuma donoM bhI makAna banAte ho| 3. tuma donoM par3hakara khAnA khaao| 4. kyA maiM bhI bIja boU~ ? 5. kyA ve bhI apane vastra le Aye ? 6. kyA maiM bhI yahA~ khelU~ ? likhitam 3. aise prazna banAie jinake uttara nimnalikhita hoM (Construct questions to which following are the answers) Am, aham zarIre pIDAm anubhvaami| na, saH kukkurAt na trsyti| tvam avazyam vidyAlayam gcch| aham prAtaH vidyAlayam gcchaami| aham tatra paThitum gcchaami| 58 pratI 135HFTR 4. isa pATha ke 'vArtAlApa' aMza kA anuvAda likhie (Translate the conversational part of this lesson).s 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)-- 1. mere zarIra meM darda hai| 1. 2. 3. 4. 31967 prakAzaH zItalaH bhavati / janAH 5. vayam tvAm namAmaH / DEPE 6. S I have a pain in my body. Yes, both of you too build houses. THE gre-diss Both of you study and then eat food. I too sow the Should seeds? Did they too bring their clothes ? May I too play here ? D
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ viMzatitamaH pAThaH mama vidyAlayaH sarva asmad AdaraH kR anuzAsanam prAcAryaH catvAriMzat pratyekam triMzat piNDIkRtya paMcAzat taraNa-sarovaraH (no) (1950 Prast mama vidyAlayaH sundaraH asti / tatra aneke chAtrAH paThanti / vidyAlaye aneke (adhyApakAH anekA adhyApikAH ca snti| te chAtrAn ptthynti| AcAryANAm hRdayeSu snehaH asti| te sarvaiH chAtraiH saha snehena milanti pAThayanti c| - asmAkam vidyAlaye chAtrAH api vinamrAH santi / te AcAryANAm Adaram kurvanti / yaH chAtraH vidyAlayasya anuzAsanam na pAlayati, adhyApakaH tam daNDayati / traamH| SAID nahI fam 59 1578 ST bara-2015) asmAkam vidyAlaye ekaH prAcAryaH asti, catvAriMzat, ca adhyApakAH snti| pratyekam kakSAyAm trizat chAtrAH bhavanti / asmin vidyAlaye piNDIkRtya paMcAzat bAlikAH snti| niwalior ordi kA asmAkam vidyAlaye ekaH taraNa-sarovaraH api asti| vayam tatra ThA kAra mA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdArthAH saba jo aneka aneka (many) hRdayam dila (heart) snehaH prema (affection) mila milanA (to meet) sarva (all) asmada hama (we) AdaraH sammAna (respect) karanA (to do) yaH (one who) anuzAsanam anuzAsana ra (discipline) prAcAryaH mukhyAdhyApaka (Principal) catvAriMzat cAlIsa (forty) pratyekam pratyeka (every) triMzat tIsa (thirty) piNDIkRtya kula milAkara (in all) pacAsa (fifty) taraNa-sarovaraH tairane kA tAlAba (swimming pool) nae dhAtu (New verb-roots) - kR (3), mil (1) nae rUpa (New Pronouns)- * aneka, sarva tad ke samAna (like tad) asmad nae avyaya (New avyayas)- pratyekam, piNDIkRtya paMcAzat abhyAsaH) maukhikam 1. nimnalikhita zabdoM ko saMskRta-vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences) piNDIkRtya, paMcAzat, vinamrAH, snehaH, pAThayanti, sundaraH, prAcAryaH, aneke| 60 .
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) yuSmAkam vidyAlaye adhyApakAH kim kurvanti ? kim chAtrAH AcAryANAm Adaram kurvanti? yUyam kutra taratha? kim tava vidyAlaye AcAryAH chAtraiH saha snehena milanti ? yuSmAkam kakSAyAm triMzat chAtrAH santi catvAriMzat vA? likhitam 3. isa pATha ke prathama nau vAkyoM kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the first nine sentences of this lesson into English). 4. rikta sthAnoM kI pUrti kIjie (Fill in the blanks)asmAkam kakSAyAm chAtrAH snti| vayam.. traamH| atra..................... chAtrAH ptthnti| asmAkam vidyAlaye santi / atra adhyApikAH snti| adhyApikAH chAtrAn 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. hamAre skUla meM cAlIsa 1. Forty teachers teach in our adhyApaka par3hAte haiN| school. 2. kyA tU bhI tAlAba meM tairatA hai ? 2. Do you also swim in the pool ? 3. hama namra chAtra haiN| 3. We are humble students. 4. adhyApaka mujhe sneha se par3hAte 4. The teachers teach me afectionately. 5. maiM samaya para skUla jAtA huuN| 5. I go to school on time. 6. hamAre priMsipala kA nAma kyA 6. What is the name of our hai? kA principal? hogIkA sAkAraNAra haiN| mitatAzA pADArohamAe bhArataka-Avaka
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekaviMzatitamaH pATha: dezasya rakSA yat AkramaNam sImAnta- pradezaH kAryam udyogapatiH prayatnaH kRSiH vardhay utapAdanam preraNA prazikSaNam dezabhaktaH chAtrAH ng to saICHE AcAryaH chAtrAH AcAryaH chAtrAH -- gna Ang bhoH guru deva, bhavAn akathayat yat vayam bhAratam aribhyaH rkssissyaamH| asmAkam ariH kaH asti ? yaH dezaH asamAkam deze AkramaNam kariSyati, saH eva dezaH asmAkam ariH bhvissyti| param dezam tu sainikAH rakSanti, vayam katham rakSAma ? sainikAH tu sImAnta-pradezeSu yuddham kurvanti / param nagareSu grAmeSu ca uSitvA vayam eva rakSAyAH kAryam kurmaH / katham ett| 62
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryaH - yuddhasya samaye kRSakAH, udyogapatayaH, adhyApakAH chAtrAH ca sarve eva dezam rakSitum prayatnam kurvnti| kRSakAH kRSim vardhayanti, udyogapatayaH utpAdanam vrdhynti| adhyApakAH janebhyaH preraNAm ycchnti| chAtrAH prazikSaNam adhigacchanti, sainikAH ca bhvnti| bhoH chAtrAH, adhunA avagacchatha na vA? chAtrAH - Am, gurudev| avgcchaamH| AcAryaH - bhoH chAtrAH, yUyam api dezabhaktAH st| zabdArthAH yat (that conjunction) (attack) || (but) || (border-area) (work) (industrialist) (effort) ki AkramaNam hamalA param parantu sImAnta-pradezaH sImA kA pradeza kAryamma ka ma kAmI udyogapatiH phaikTrI kA mAlika prayatnaH koziza kRSiH khetI-bAr3I bar3hAnA utpAdanam utpAdana preraNA bAyakA = preraNA prazikSaNam TreniMga vA athavA dezabhaktaH dezabhakta (agriculture) vardhaya (to increase) (production) (inspiration) (training) (or) (patriot)
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayA dhAtu (New verb-root)- vardhaya (1) nae rUpa (New Nouns)- preraNA- 'latA' ke samAna (like latA) ari, udyogapati- 'muni' ke samAna (like muni) nae avyaya (New avyayas)- yat, uSitvA = vas + ktvA, rakSitum = rakS + tumun PDF (abhyAsaH maukhikam 1. 'preraNA' zabda ke rUpoM ko 'latA' kI taraha bolie (Decline preraNA like latA) 2. nimnalikhita zabdoM kA apane saMskRta vAkyoM meM prayoga kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences) kurmaH, sainikAH, asmAkam, vardhayanti, yuddham, katham, ev| likhitam 3. yuddhasya samaye ""na vaa| isa anuccheda kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the above passage in English). 4. nimnalikhita praznoM ke uttara saMskRta meM dIjie (Answer in Sanskrit) dezam kaH rakSati ? yuddhasya samaye kRSakAH kim kurvanti ? adhyApakAH chAtrebhyaH kim yacchanti ? sainikAH kutra rakSanti ? kim tvam api dezam rkssissysi| 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit)1. hama bhI apane deza kI rakSA 1. Wetoo defendourcountry. karate haiN| 2. kyA tuma bhI bhArata kI rakSA 2. Will youtoo defend India? karoge? 3. maiM bhI aba yaha samajhatA huuN| 3. I too now understand it. 4. hama saba dezabhakta haiN| 4. All of us are patriots. 5. kauna-sA deza hamArA zatru 5. Which country is our enemy ? 6. 6. kyA chAtra bhI deza kI rakSA karate haiM ? Do students too defend the country? 64
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvAviMzatitamaH vijJAnasya camatkArAH pAThaH camatkAraH dUrabhASam zItakam zItala reDiyo-yaMtram saMgItam dUradarzanam kathakaH vAyuyAnam gantavyam gatiH rAkeTa-yaMtram drutatara etat vijJAnasya yugm| yatra api dRSTiH gacchati tatra eva vijJAnasya camatkAram pshyaamH| saaoga etat asti duurbhaassm| dUre anyeSu nagareSu dezeSu vA api sthitAH janAH dUrabhASeNa parasparam vArtAlApam kurvnti| etat asti shiitkm| yat api asmin astu, tat zItalam bhavati ciram ca zItalam eva tisstthti|
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekasmin citre asti reddiyoyNtrm| gRhe eva sthitvA janAH pradezAnAm videzAnAm samAcArAn avgcchnti| saMgItam api AkarNayanti / ca etat asti duurdrshnm| asmin janAH na kevalam samAcArAn gItAni ca AkarNayanti param kathakasya citrANi pradezAnAm videzAnAm ca dRzyAni api pazyanti / te rAmAyaNam, mahAbhAratam anyAni ca nATakAni api draSTum prabhavanti / etat asti vaayuyaanm| asmin sthitvA janaH khagaH iva AkAze utpatati, alpe eva samaye ca svam gantavyam vindati / 66 THE D kasa SID ma
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Ghoda etat asti raakett-yntrm| asya gatiH vAyuyAnAt api druttraa| asmin upavizya janaH candram anyAn upagrahAn api gantum prbhvnti| cikitsAyAH kSetre api vayam vijJAnasya camatkArAn sarvatra pshyaamH| S amualAP zabdArthAH) vijJAna pad1001- (science) yuga - (era, age) jahA~ (where) najara (sight, eye) vijJAnam yugam yatra dRSTiH camatkAraH dUrabhASam sthita zItakam camatkAra TelIfona sthita rephrijareTara jo (miracle) (telephone) (situated) (refrigerator) (whatever) (cool) (radio) yat ThaMDA zItala reDiyo-yaMtram pradezaH videzaH reDiyo pradeza (state) videza (foreign country)
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ (only) (news) (music) (television) // // kevalam samAcAraH saMgItam dUradarzanam kathakaH vAyuyAnam alpa gantavyam rAkeTa-yaMtram gatiH drutatara cikitsA pra + bhU (bhav) sarvatra kevala samAcAra saMgIta TelIviz2ana kahane vAlA havAI jahAz2a thor3A lakSya-sthAna rAkeTa cAla z2yAdA tez2a cikitsA ___samartha honA saba jagaha (speaker) (aeroplane) (short) (destination) (rocket) (speed) (swifter, quicker) (medical treatment) (to be able to) (everywhere) nae rUpa (New Nouns)- dRSTi, gati - 'mati' ke samAna ( like mati) cikitsA - 'latA' ke samAna (like latA) upasargayukta dhAtu (Verb-root with prefix)- pra + bhU (bhav) nae vizeSaNa (New Adjectives)- sthitaH sthitA . sthitam alpaH alpA alpam nae avyaya (New avyayas)- kevalam, sarvatra abhyAsaH maukhikam 1. isa pATha meM Aye hue yaMtroM ke nAma batAie (Tell the names of the gadgets discussed in this lesson).. 2. saMskRta meM nAma batAie (Tell the Sanskrit words) Telifona, reDiyo, Teliviz2ana, havAI jahAz2a, raakett| 68
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ likhitam 3. nIce likhe yaMtroM kA saMskRta meM kama se kama eka upayoga likhie (Write in Sanskrit at least one use of the following gadgets) dUrabhASam, dUradarzanam, rAkeTa - yntrm| 4. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) -- 1. hama vAyuyAna meM baiThakara AsamAna meM ur3ate haiN| 1. 2. Teliviz2ana para hama citra bhI dekha lete haiN| 3. kyA tumhAre ghara meM Teliviz2ana hai ? 4. loga reDiyo se samAcAra suna lete haiN| 5. vAyuyAna kI raphtAra rAkeTa se tez2a nahIM hotii| HIST Ma Ke 2. 69 3. 4. 5. bhAgI We sit in an aeroplane and fly in the sky. On a television, we can see the picture too. Do you have a television in your house ? People listen to the news from the radio. The speed of an aeroplane is not faster than that of a rocket. ka KHg
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ trayoviMzatitamaH / buddheH zaktiH pAThaH abhidhAnam mRgaH .ekadA mRgarAjaH krameNa svayam tRta zazakaH vAra: andorse anyaH vanarAjaH pratibimba: balama ekaH siMhaH aasiit| tasya abhidhAnam bhAsurakaH aasiit| saH pratidinam anekAn mRgAn mArayati sm| ekadA sarve mRgAH tasya samIpe agacchan avadan ca- 'he mRgarAja, tvam anekAna mRgAn pratidinam maarysi| tvam tAn na maary| pratidinam krameNa ekaH mRgaH svayam eva tava samIpe aagmissyti| tam khAditvA tvam tRptaH bhv|' siMhaH pratyavadat-'evam astu'| tadA pratidinam ekaH mRgaH tatra Agacchati rm| siMhaH ca tam khAdati sm| ekadA zazakasya vAraH aasiit| saH mArge ekam kUpam apazyat siMhasya samIpe gatvA ca avadat-he vanarAja, vane ekaH anyaH siMha api vsti| saH kathayati-aham vanarAjaH, na tu bhaasurkH| tat AkarNya bhAsurakaH akrudhyt| 70
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadA zazakaH tam siMham kUpam anyt| bhAsurakaH kUpe svam pratibimbam apshyt| sa pratibimbam ekam anyam siMham avaagccht| tat mArayitum saH kUpe apatat anazyat c| ataH prAjJaH kathayati-'yasya buddhiH balam tsy'| zabdArthAH) abhidhAnam mRgaH ekadA mRgarAjaH krameNa svayam tRptaH zazakaH nAma mes pazu eka bAra pazuoM kA rAjA bArI se promA khuda nAmamA tRpta kAla kharagoza (name) (animal)IjApura (once) (king of animals) (by turn) (oneself) (satisfied) (rabbit, hare) vAraH bArI (turn) anyaH (other) (king of the forest) vanarAjaHSiboy. smamAsiddh (past tense maker) dUsarA vana kA rAjA (bhUtakAla banAne vAlA , avyaya) parachAIM zakti pratibimbaH (shadow) balam (strength) upasarga-yukta dhAtu (Verb-root with prefix)--prati + vad, A + gam (gaccha) ava + gam (gacch) /nayA vizeSaNa (New Adjective)- tRptaH tRptA tRptam nayA avyaya (New avyayas)- ekadA, krameNa vizeSa-prayogaH - mArayati sma, Agacchati sma - ye bhUtakAla ke rUpa haiN| laTlakAra ke rUpa ke bAda sma lagAne se bhUtakAla kA rUpa bana jAtA hai|
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhyAsaH maukhikam 1. nimnalikhita zabdoM ko saMskRta-vAkyoM meM prayukta kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences)-- ekadA, vanarAjaH vAraH, samIpe, akrudhyat, maarge| 2. vAkya-pUrti kIjie (Fill in the blanks) siMhasya abhidhAnam ............" aasiit| saH anekAn........mArayati sm| bhAsurakaH kUpe svam.... apshyt| zazakaH siMham ... "anyt| mRgAH siMhasya "agcchn| likhitam 3. ina praznoM ke uttara saMskRta meM dIjie (Answer in Sanskrit) siMhaH kutra avasat ? siMham kUpam kaH anayat? siMhaH mRgAn kim pratyavadat ? vanarAjaH kaH AsIt ? siMhaH kutra apatat ? jA 4. isa pATha ke dUsare anuccheda kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the second para of this lesson into English). 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. jaMgala meM eka zera rahatA thaa| 1. A lion lived in a jungle. 2.. eka bAra kharagoza kI bhI bArI Once a rabbit's turn also aaii| came. 3. zera kharagoza para nArAz2a 3. The lion got angry at the huaa| rabbit. 4. bhAsuraka kharagoza ke sAtha Bhasurak went to the well kUe~ para gyaa| along with the rabbit. 5. usane kue~ meM apanI parachAIM 5. He saw his shadow in the dekhii| well. 6. zerakU~e meM gira kara mara gyaa| 6. The lion fell in the well and ki died. 4. 72
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ caturviMzatitamaH pAThaH mUrkhaH kacchapaH kacchapaH nidAghaH zuS vyAkula haMsaH anyatra sam + bhU(bhav) laguDaH madhyabhAgaH AzcaryaH kolAhalaH prANaH cha ekaH kacchapaH AsIt / saH sarovare vasati sm| ekadA nidAghe sarovarasya jalam azuSyat / jalam binA kacchapaH vyAkulaH abhvt| tasya kacchapasya dvau haMsau mitre AstAm / tau kacchapam vyAkulam dRSTvA tam apRcchatAm -"bhoH mitra, tvam kimartham vyAkulaH bhavasi / ekaH upAyaH asti| AvAm tvAm anyatra nayAvaH / " kacchapaH pratyavadat -"katham etat smbhvti| aham utpatitum na prbhvaami|" haMsau avadatAm-"AkarNaya, AvAm laguDam aanessyaavH| tvam 73
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ laguDasya madhyabhAgam mukhena adhigmissysi| tadA AvAm laguDena saha utptissyaavH| param tvam mArge kim api na vadiSyasi, anyathA tvam nIcaiH ptissysi|" te trayaH evam eva akurvn| haMsau ca kacchapena laguDena saha AkAze udpttaam| sAna mArge grAmasya janAH etam Azcaryam AkAze apshyn| tatra ca kolAhalaH abhvt| kolAhalam AkarNya kacchapaH tasya kAraNam praSTum prayatnam akrot| tadA eva saH nIcaiH apatat prANAn ca atyjt| zabdArthAH zuSa haMsa kacchapaH kachuA (tortoise) nidAghaH garmI (summer) sUkhanA (to dry) vyAkulaH vyAkula (perplexed, grieved) haMsaH (swan) anyatra kahIM aura (somewhere else) sam + bhU (bhav) sambhava honA (to be possible) laguDaH char3I (stick) madhyabhAgaH bIca vAlA bhAga (middle part) anyathA nahIM to (otherwise) AzcaryaH Azcarya (surprise) kolAhalaHPIs rajata zora mAdhyAya (noise) prANaH / = jIvana / / is (life) nayA dhAtu (New verb-root)- zuS (2) mA . upasarga-yukta dhAtu (Verb-root with prefix)- sam + bhUmAtA nae avyaya (New avyayas)- anyatra, anyathA kaDAkA vajana vizeSaH- prANa zabda kA prayoga sadA bahuvacana meM hI hotA hai| (The word prANa is always used in plural.) 5 STESU 74
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Do Taa maukhikam 1. tIna chAtra milakara isa kahAnI kA saMskRta meM abhinaya kareM (Three students should role-play this story in Sanskrit) 2. nimnalikhita zabdoM kA apane saMskRta vAkyoM meM prayoga kiijie| (Use the following words in your Sanskrit sentences) vyAkulaH, nIcaiH, saha, praNAn, sarovare, dRSTvA, laguDena / ta likhitam 3. nimnalikhita praznoM ke uttara saMskRta meM dIjie (Answer the following questions in Sanskrit) kacchapaH kutra avasat ? saH kimartham vyAkulaH abhavat? kim kacchapaH utpatitum prabhavati ? haMsau kutra udapatatAm ? haMsau kam vyAkulam apazyatAm ? kacchapaH kutra apatat ? 4. isa pATha ke cauthe anuccheda kA hindI meM anuvAda kIjie (Translate the fourth paragraph of this lesson in English). 5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 152 FO 3. dhur3A 1. pakSI pAnI ke binA vyAkula ho jAte haiN| 2. jaba tAlAba meM pAnI sUkha p 2. When the water in the pool gayA taba kachuA vyAkula ho dried up then the tortoise became restless. gyaa| do haMsoM ne abhyAsaH 4. 5. kachue se pha pUchA / vahA~ para zora huaa| kala hama tInoM skUla jaayeNge| ka aga kara 1. Birds become restless without water. 75 gaMgAr3a 3. Two swans asked the tortoise. A noise occured there.ne FOR CRIT PROP 6 IF THERE FPS PEPE hA 4. 5. Tomorrow all three of us That will go to school. PIRE PE 00
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcaviMzatitamaH zRgAlaH siMhaH na bhavatiH pAThaH tianI kAzIkara mahAsaciva kamI vATI Ben ve Dior Door mRgayA, zRgAlaH zAvakaH siMhI anujaH prati jAtiH bhayabhIta: kAtaraH nindA ninda kalahaH to ekadA ekaH siMhaH mRgayAyai vane abhrmt| param saH kiMcit api na avindt| tadA saH zRgAlasya ekam zAvakam apshyt| saH tam zAvakam gRham aanyt| siMhaH siMhIm avadat-"eSaH zAvakaH tava bhojanam asti| etam khAditvA tRptA bhv|" siMhI pratyavadat-"eSaH shaavkH| etam mArayitum na vaanychaami| etam aham paalyissyaami| eSaH mama tRtIyaH putraH bhvissyti| etau mama putrau asya anujau bhvissytH| eSaH mama putrAbhyAm saha kheltu|" trayaH api zAvakAH parasparam jAtim na avaagcchn| te parasparam khelanti sm| ekadA te vane akheln| tadA ekam gajam dRSTvA siMhasya 76
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAvakaH akathayat-"eSaH asmAkam ariH| etam vayam maaryissyaamH|" zRgAlasya zAvakaH gajam dRSTvA bhayabhItaH abhavat gRham prati ca adhaavt| gRham gatvA anujau ambAm avadatAm- "AvayoH agrajaH kAtaraH asti| saH gajam dRSTavA gRham prati adhaavt|" svAm nindAm AkarNya agrajaH avadat-"etau anujau mAm nindtH| aham etau maaryissyaami|" sristianolisbsansairaima jozI tadA siMhI zRgAlasya putram anyatra anayat akathayat ca- "tvam tAbhyAm mA krudhy| tau siMhasya putrau, tvam ca zRgAlasya shaavkH| yadi kalahaH bhaviSyati tadA tau tvAm maaryissytH|| tadA zRgAlasya zAvakaH tUSNIm tataH adhaavt| za zabdArthAH) zikAra mRgayA zRgAla zAvaka gIdar3a siMhI baccA zeranI choTA bhAI anujaH beTA (hunting) (jackal) (young-one) (lioness) (younger brother) (son) (caste, race) (frightened) (towards) (coward) jAtiH bhayabhItaH prati kAtaraH nindA nind jAti DarA huA kI ora Darapoka nindA nindA karanA jhagar3A (condemnation) kalahaH (to condemn) (quarrel) (from there) tataH vahAM se 77
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ nayA dhAtu (New verb-root)- nind (1) nae rUpa (New nouns)- mRgayA-latA ke samAna ( like latA) jAti - mati ke samAna (like mati) nae avyaya (New avyayas)- prati, dRSTavA = dRz + ktvA mArayitum = mAray + tumun / upapada vibhaktiH - prati ke yoga meM jo zabda AtA hai, usameM sadA dUsarI vibhakti hotI hai| (The word used along with prati gets the second vibhakti). (abhyAsaH maukhikam 1. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit)siMhAH kutra abhramat? saH tatra kimartham abhramat? siMhI zRgAlasya putram kutra anayat ? zRgAlasya putraH kam dRSTavA bhayabhItaH abhavat ? agrajaH kaH AsIt? 2. isa pATha meM dvivacana zabda chA~Takara batAie (Select all the dual number words in this lesson). apayAya likhitam doas 3. nimnalikhita zabdoM ko yathA-sthAna rakhakara vAkya-pUrti kIjie (Fill in the blanks with the following words)-- adhAvat, agrajaH, mAm, krudhya, tuussnniim| zRgAlasya putraH siMhasya putrayoH ........................ aasiit| zRgAlasya putraH gRham prati ........ / tvam tAbhyAm mA............ / etau nindtH| zRgAlasya zAvakaH ....' adhaavt| 4. pahale anuccheda kA hindI meM anuvada kIjie (Translate the first paragraph into English). sana
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ____5. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. zera ne zeranI se khaa|HTS 1. The lion said to the lioness. 2. zera ke do putra the| 2. The lion had two male cubs. 3. hAthI ko dekhakara gIdar3a kA 3. The jackal's baby ran away baccA bhAga gyaa| after seeing the elephant. 4. zeranI use kahIM aura le 4. The lioness took him elsewhere. sI gii| 5. kyA tU bhI kAyara hai? 5. Are you also a coward ? 6. zeranI ne kahA, 'maiM isako 6. The lioness said, "I will bring him up". paaluuNgii|' malAkazITI kI zAPA kAkoramakAjamI mAyAjA 79
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDviMzatitamaH zraddhAyAH prabhAvaH pAThaH vA dhanurvidyA savI + kR zraddhA zithila zanaiH zanaiH dhanurdharaH mife bhara bANaH bhavAn darzaya guru dakSiNA chur MANA WY ekaH bAlakaH aasiit| tasya abhidhAnam ekalavyaH aasiit| saH dhanurvidyAm adhigantum vAJchati sm| saH droNAcAryasya samIpe gatvA avadat- "gurudeva, aham api tava ziSyaH bhavitum vaanychaami| kRpayA sviikuru|" AcAryaH pratyavadat- "aham kauravAn pANDavAn ca paatthyaami| anyaH samayaH na asti|" ekalavyaH nirAzaH bhUtvA gRham Agacchat param tam AcAryam prati tasya zraddhA zithilA na abhvt| saH tasya AcAryasya ekAm mUrtim arcyt| saH pratidinam prAtaH tAm mUrtima namati sma mUrtim ca natvA dhanurvidyAyAH abhyAsam karoti sm| zanaiH zanaiH saH prasiddhaH dhanurdharaH abhvt| 80
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekadA tasmin vane pANDavAnAm kukkuraH tam dRSTvA abhsst| ekalavyaH bANaiH tasya kukkurasya mukham asIvyat / droNAcAryaH etat dRSTavA tatra Agacchat tam ca apRcchat-"kaH tava AcAryaH?" ekalavyaH pratyavadat-" bhavAn eva mama aacaaryH|" droNAcAryAya tAm mUrtim adarzayat / : tadA saH droNAcAryaH avadat-"yadi aham tava AcAryaH tadA gurudakSiNAm mahyama ycch| aham tava hastasya aMguSTham vaanychaami|" ekalavyaH tvaritam svam aMguSTham acchurat AcAryAya ca ayccht| dhanurvidyA kRpA svI + kR nirAzaH zraddhA zithila abhyAsaH zanaiH zanaiH prasiddhaH dhanurdharaH bhaS bANaH bhavAn darzay gurudakSiNA tvaritam chur = = zabdArthAH dhanuSa bANa kI vidyA ( archery ) kRpA (kindness) svIkAra karanA nirAza vizvAsa DhIlA abhyAsa dhIre-dhIre mazahUra dhanurdhArI bhauMkanA bANa Apa dikhAnA guru dakSiNA jaldI se kATanA 81 ji fon are (to accept) (disappointed) (confidence) is (loose) (practice) (gradually) (famous) (archer) (to bark) (arrow) (you-respectful) (to show) (fees) * HULES (quickly) (to cut)
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ nae dhAtu (New verb-roots)- bhaS (1), darzaya (1), chur (1) kA upasarga-yukta dhAtu (Verb-roots with prefix)- svI + kR (3) nae rUpa (New Nouns)- kRpA, zraddhA - latA ke samAna (like latA), ka zAjAmA mUrti - mati ke samAna (like mati) jATa nae vizeSaNa (New Adjectives)- mImA zIzAjAra zithilaH zithilA zithilam prasiddhaH mANamA prasiddhA bayAhAhAhADa nae avyaya (New avyayas)- zanaiH zanaiH, gatvA = gam + ktvA, dRSTvA = dRz + ktvA, natvA = nam + ktvA, bhavitum = bhU + tumun, adhigantum = adhi + gam + tumun kAgmA IP prasiddham abhyAsaH maukhikam orgasala 1. zraddhA kA kyA prabhAva thA? isa kathA ke AdhAra para batAie (What is the ___impact of faith ? Tell on the basis of this story). 2. isa pATha meM laG kriyA-padoM ko chA~Tie (Select all laG forms in this lesson). likhitam zizukha antima vAnyAmA ko 3. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit)-vAmAivAna (ka) ekalavyaH droNAcAryAya kim akathayat ? = timA (kha) droNAcAryaH kim pratyavadat ? tapazipilA bhavana (ga) ekalavyaH kukkurasya kim akarot? (gha) guru dakSiNAyAm kim avAJchat ? 82
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. nimnalikhita zabdoM kA saMskRta vAkyoM meM prayoga kIjie (Use the following words in Sanskrit sentences) B 811 khAditvA, pItvA, natvA, gatvA, dRSTvA 5. 'kR' dhAtu ke rUpa saba lakAroM meM likhie (Conjugate kR in all lakaras). 6. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) ---- 1. ekalavya kI kathA prasiddha hai| 2. usane eka mUrti banAI / 3. vaha roz2a prAtaH mUrti ko namaskAra karatA thaa| 4. ekalavya ne AcArya ko mUrti dikhaaii| 5. Apa hI mere AcArya haiN| 1. 2. 53. He used to bow down before the statue every morning. 4. Ekalavya's story is famous. He made a statue. 5. Ekalavya showed the statue to the teacher. jANAra You are my teacher. zIzA / ma La pistar.fo CC
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ saptaviMzatitamaH pAThaH Casisaal ils ai e mahodayaH mahApuruSaH ahiMsA dezabhaktaH 9818 1 mahAtmA gAndhIH pIlI uccazikSA saMlagna satyAgraha Andolanam AMgalIyaH svatantra zakIra kapa etat citram gAndhImahodasya asti / mahAtmA gAndhI ekaH mahApuruSaH aasiit| saH bhAratAya ajIvat, torional bhAratAya eva ca prANAn atyjt| bAlye gAndhI ekaH saralaH bAlakaH aasiit| saH sadA satyam vadati sm| saH AcAryaNAm priyaH aasiit| ucca-zikSAyai saH iMgalaiNDa-dezam agccht| bhAratam Agatya saH dezasya sevAyAm saMlagnaH abhvt| pratra SETETES 84 cAla zI TE namaH saH satyAgraham acAlayat / tasya zraddhA ahiMsAyAm aasiit| tasya sarvaH samayaH, sarvA zaktiH, sarvam dhanam ca dezAya eva aasiit| saH dezabhaktAnAm nAyakaH aasiit| saH Andolanam acAlayat'AMgalIyAH! bhAratam tyjt|' tasya mahApuruSasya prayatnaiH bhAratam svatantram abhvt| gAndhI - mahodayAya namaH /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdArthAH mahodayaH ma E mahodaya (sir, word of respect) mahApuruSaH mahAn puruSa (great man) bAlyam bAlyakAla (childhood) phajI sarala = sIdhA Ven) ma (simple) priya pyArA ziAna (dear) ucca-zikSA U~cI zikSA (higher education) sevA sevAkAlI (service) saMlagna kAya lagA huA (busy) satyAgrahaH satyAgraha 131 Vo (Satyagraha) cAlay = calAnA kara ( (to start) ahiMsA = ahiMsA Py prati (non-violence) dezabhaktaH jInI dezabhakta zaMzayA bhAra (patriot) TEH Andolanam = bns Andolana uodas (movement) AMgalIyaH die=2 aMgrez2a i2D vIti (English man)F2 svatantra Mercomsia Az2Ada za ni (free) milA / namaH designation = *namaskAra (salutations) nayA dhAtu (New verb-root)- cAlaya (1) gaMDAkAminI nae rUpa (New nouns)- zikSA, ahiMsA, sevA- latA ke samAna (like latA) TG fastaut (New adjectives) - saralaH saralA saralam priyaH saMlagnaH saMlagnA svatantraH svatantrA svatantram nae avyaya (New avyayas)- namaH, Agatya = A + gam + lyap (abhyAsaH maukhikam 1. antima anuccheda zuddha uccAraNa ke sAtha par3hie (Read the last paragraph with correct pronunciation). 858 priyA priyam saMlagnam
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. nirdiSTa rUpa batAie (Give the required forms) kR (laT prathama puruSa), as (laG madhyama puruSa), kR (lRT uttara puruSa), - as (loT madhyama puruSa), vind (laT prathama puruSa), nam (laG uttama puruSa) (asmdss) likhitam Modblitto) 3. saMskRta meM uttara dIjie (Answer in Sanskrit) (ka) mahAtmA gAndhI kaH AsIt? mAsa (kha) saH bhAratIyebhyaH kim akarot ? . (ga) saH AMgalIyebhyaH kim akathayat? . (gha) kim gAndhI-mahodayasya prayatnaiH asmAkam dezaH svatantraH abhavat ? 4. nirdiSTa rUpa batAiye (Give the required forms) asmad (caturthI ekavacana), yat {. (SaSThI bahuvacana), kim {. (dvitIyA dvivacana), tad strI. (tRtIyA ekavacana), yuSmad (saptamI dvivacana) 5. mahAtmA gAndhI ke bAre meM saMskRta meM pA~ca vAkya likhie (Write five sentences in Sanskrit about Mahatma Gandhi). 6. saMskRta meM anuvAda kIjie (Translate into Sanskrit) 1. gAndhI jI ne aMgrez2oM ke sAtha gAya 1. Mahatma Gandhi fought chata yuddha kiyaa| sAdagamya zatanAma with the English. sanA 2. ahiMsA hI unakA zastra thaa|D i2. Non-violence was his only Ter weapon. 3. mahAtmA gAndhI eka vIra puruSa / 3. Mahatma Gandhi was a the| brave man. ) 4. ve eka dezabhakta the| tasya 4. He was a patriot. sama5. hama bhI dezabhakta bneN| 5. We should also become patriots. agatgansgenions hsssssIe kAma karanA DE 15 TOE TW 8629
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyAkaraNam (GRAMMAR) rAjakI hi sAra AkArAnta-strIliMga-zabdaH 'latA' bahuvacanam latAH gi ekavacanam dvivacanam nI prathamA vibhaktiH latA late ni dvitIyA latAm vi tRtIyA latayA latAbhyAm caturthI latAyai paMcamI " latAyAH SaSThIdiyobansoom liyo.kakAra saptamI sambodhanam he late Garli he late / latAbhiH latAbhyaH latAyAm anmot rea latAnAm latAsu he latAH ikArAnta-strIliMga-zabdaH 'mati' ekavacanam matiH dvivacanam matI lokI kisI bahuvacanam matayaH matIH matibhiH hima matibhyaH mika matim matibhyAm prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA caturthI paMcamI SaSThI saptamI sambodhanam matyA mataye, matyai mateH, matyA matyoH / matau, matyAm he mate matinAm matiSu he matayaH he matI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ikarAnta puMlliga-zabdaH 'muni' ekavacanam dvivacanam prathamA vibhaktiH muniH munI dvitIyA " munim munI tRtIyA " muninA munibhyAm caturthI " manaye Repli " jAnA paMcamI " muneH Amata "mAra manyoH saptamI manau mAyana sambodhanam mAnya he mune he manI yAta bahuvacanam munayaH munIm munibhiH munibhyaH SaSThI munInAm muniSu he munayaH sarvanAma-zabdAH noTa- sarvanAma zabdoM kA sambodhana nahIM hotA (Pronouns do not have sambodhana forms) tad-vaha (that), pu~lligaH ekavacanam dvivacanam bahuvacanam te tam tena tAbhyAm prathamA vibhaktiH dvitIyA " tRtIyA " caturthI paMcamI SaSThI saptamI tAn taiH tebhyaH hal tasmAt tasya tasmin tayoH gaNa teSAm "jhApA teSu tad = vaha (that), strIliMgaH ekavacanam dvivacanam ki sA tAm prathamA vibhaktiH dvitIyA " TET bahuvacanam tAH rAga tAna
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekavacanama dvivacanam tAbhyAm bahuvacanam tAbhiH tayA tasyai tAbhyaHmazera tRtIyA vibhaktiH caturthI paMcamI SaSThI " saptamI tasyAH tayoH / tAsAm tAsu tasyAm tad = vaha (that), napuMsakaliMgaH dvivacanam te dI bahuvacanam tAni prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA caturthI paMcamI " tAbhyAm ekavacanam tat madha "majI tena taramai tasmAt tasya tasmin tebhyaH SaSThI tayAH teSAm teSu saptamI 18 etat = yaha (this), pu~lligaH ekavacanam eSaH dvivacanam etau etam prathamA vibhaktiH dvitIyA " tRtIyA " caturthI " bahuvacanam ete etAn etaiH gae etebhyaH mAjI etena ma etAbhyAm etasmai " etasmAt paMcamI SaSThI etasya eteSAm eteSa saptamI etasmin
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahavacanam etAH PE prathamA vibhaktiH dvitIyA tRtIyA " caturthI " paMcamI " SaSThI saptamI etat = yaha (this), strIliMgaH ekavacanam dvivacanam eSA ete ki etAm etayA ki etAbhyAm etasyai etasyAH gallItala,osh etayoHka etasyAm etAbhiH ni etAbhyaH etAsAm etAsu " etat = yaha (This), napuMsakaliMgaH ekavacanam dvivacanam / bahuvacanam prathamA vibhaktiH etat mAyAma ete na etAni dvitIyA " tRtIyA etena etAbhyAm etaiH caturthI " etasmai etebhyaH paMcamI gA" etasmAt SaSThI " etasya etayoHmmaka eteSAm saptamI etasmin eteSu noTa - yat (jo) aura kim (kauna) zabdoM ke rUpa tad ke samAna caleMge (Conjugate yat and kim like tad). tuyI asmad = maiM, hama (I, We) puM. strI/napuM. jAlI ekavacanam dvivacanam bahuvacanam prathamA vibhaktiH ahamma AvAm Na vayam zima dvitIyA " mAm asmAn vana tRtIyA ". AvAbhyAm asmAbhiH caturthI " mahayam asmabhyam paMcamI asmat SaSThI AvayoH asmAkam saptamI mayi asmAsu svaya mayA mat 90
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ DHOTE PUS TOTS prathamA vibhaktiH up tvam dvitIyA tvAm tvayA tRtIyA caturthI paMcamI SaSThI saptamI 27 "" 77 prathama-puruSaH madhyama- puruSaH uttama-puruSaH prathama-puruSaH madhyama-puruSaH uttama puruSaH PETITE yuSmad = tuma (You) puM./strI./napuM. PDATE HERSTO ekavacanam prathama-puruSaH tubhyam tvat tava tavayi (sensT dvivacanam yuvAm ekavacanam ajIvat ajIvaH ajIvam yuvAbhyAm niyamita-dhAtu "" Of jIv (jInA) ekavacanam jIvatu jIva jIvAni yuvayoH laG-lakAraH (bhUtakAla Past tense) dvivacanam ajIvAm ajIvatam ajIvAva la loT-lakAraH (AjJA, prArthanA Order, Request) dvivacanam jIvAm jIvatam jIvAva 91 12 lA ardhaniyamita dhAtuH F smR (yAda karanA to remember) laG-lakAraH (bhUtakAla Past Tense) ekavacanam dvivacanam asmarat asmaratAm bahuvacanam yUyam yuSmAn yuSmAbhiH yuSmabhyam yuSmat yuSmAkam yuSmAsu 3-ST bahuvacanam ajIvan ajIvata ajIvAma bahuvacanam jIvantu jIvata jIvAma bahuvacanam asmaran
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ madhyama-puruSaH uttama-puruSaH prathama-puruSaH madhyama- puruSaH uttama-puruSaH prathama-puruSaH madhyama-puruSaH uttama-puruSaH prathama-puruSaH madhyama-puruSaH uttama puruSaH prathama-puruSaH madhyama-puruSaH uttama-puruSaH asmaraH asmaram loT- -lakAraH (AjJA, prArthanA Order, Request) dvivacanam ekavacanam smaratu smara smarANi ekavacanam karo karoSi karomi aniyamita dhAtuH kR (karanA to do) laT-lakAraH (vartamAna kAla Present Tense) dvivacanam kurutaH kuruthaH kurvaH asmaratam asmarAva ekavacanam kariSyati kariSyAsi kariSyAmi lRT-lakAraH (bhaviSyatkAla Future Tense) dvivacanam kariSyataH kariSyathaH kariSyAvaH FO laG-lakAraH (bhUtakAla Past Tense) dvivacanam akurutAm akurutam akurva ekavacanam akarot akaroH akuravam smaratAm * smaratam smarAva 92 asmarata asmarAma THIS TY bahuvacanam smarantu smarata smarAma bahuvacanam kurvanti kurutha kurmaH bahuvacanam kariSyanti kariSyatha kariSyAma bahuvacanam akurvan akuruta akurma
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ prathama-puruSaH madhyama-puruSaH uttama-puruSaH loTa-lakAraH (AjJA, prArthanA Order, Request) ekavacanam tiSTha dvivacanam bahuvacanam karotu kustAm kurvantu kuru kustam kusta karavANi karavAva karavAma Asan kAli as = (honA to be) laG-lakAraH (bhUtakAla Past Tense) ekavacanam dvivacanam bahuvacanam prathama-puruSaH AsIt AstAm madhyama-puruSaH AsI: Astam Asta uttama-puruSaH Asamma Asam Asva Asma loTa-lakAraH (AjJA, prArthanA Order, Request) gADa ekavacanam dvivacanam bahuvacanam prathama-puruSaH AstakASyAstAma madhyama-puruSaH edhi stam uttama-puruSaH asAni asAva asAma santu sta dhAtavaH naniyamitaH la kra. 1. 2. dhAtuH arca khan laTa luTa arcati arciSyati khanati khaniSyati nazyati naMkSyati gumphati _gumphiSyati garvati garviSyati vAJchati vAJchiSyati 93 Arcat akhanat anazyat agumphat agarvat avAJchat loTa arcatu khanatu nazyatu gumphatu garvatu vAJchatu 4. gumpha 5. garva 6. vAJcha
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ loTa krIDatu cumbatu jIva jIvatu nindatu 11. bhaS bhaSatu churatu mArayatu nAzayatu pAThayatu zrAvayatu vardhayatu darzayatu cAlayatu dhAtuH laT lRT cADa laG krID krIDati krIDiSyati akrIDat cumb cumbati cumbiSyati acumbat jIvati jIviSyati ajIvat 10. nind nindati nindiSyati anindat bhaSati bhaSiSyati abhaSat 12. chur churati churiSyati / acchurat 13. mAray mArayati mArayiSyati amArayat 14. nAzaya nAzayati nAzayiSyati anAzayat 15. pAThay pAThayati pAThayiSyati apAThayat 16. zrAvaya zrAvayati zrAvayiSyati azrAvayat 17. vardhaya vardhayati vardhayiSyati / avardhayat 18. darzaya darzayati darzayiSyati adarzayat 19. cAlaya cAlayati cAlayiSyati acAlayat ardhaniyamitaH vind vindati vediSyati avindat 2. praccha pRcchati prakSyati apRcchat 3. kRSTa kRSati pA kartyati akRSat vap vapati vapsyati apavat 5. yaj yajati yakSyati (pra) + viz vizati vekSyati avizat 7. mila milati meliSyati amilat 8. zuS zuSyati zokSyati azuSyat 1. kath kathayati kathayiSyati - akathayat 10.2 smR smarati smariSyati asmarat 11. ha harati hariSyati aharat 12. dhR dhArayati dhArayiSyati adhArayat 13. gaveS gaveSayati gaveSayiSyati agaveSayat 14. sUca sUcayati sUcayiSyati asUcayat ayajat vindatu pRcchatu kRSatu vapatu yajatu vizatu milatu zuSyatu kathayatu smaratu haratu dhArayatu gaveSayatu sUcayatu 94
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15. siv sIvyati seviSyati asIvyat sIvyatu 16. nRt nRtyati nartiSyati anRtyat nRtyatu 17. rac ta racayati racayiSyati aracayat racayatu 18. cint cintayati cintayiSyati acintayat manu cintayatu 19. cur corayati corayiSyati ___ acorayat corayatu 20. krudh krudhyati krotsyati akrudhyat krudhyatu 21. gaNa gaNayati gaNayiSyati agaNayat gaNayatu tras trasyati trasiSyati / atrasyat trasyatu 23. daND daNDayati daNDayiSyati adaNDayat daNDayatu 24. (A) + karNaya karNayati karNayiSyati akarNayat - karNayatu 25. kSalkSAlayati kSAlayiSyati akSAlayatna kSAlayatu mA 22. aniyamitaH kR2 karoti kariSyati jA akarot karotu upasargayukta-dhAtavaH upasarga lagAne se dhAtuoM ke artha meM antara A jAtA hai| isa prakAra ke A + gam, A + nI, av + gam-ye tIna dhAtu hamane gata kakSA meM par3he the| yahA~ isI prakAra ke kucha anya dhAtu dekhiye-(The prefixes when used cause a change in the meaning of the verb-roots. We have seen A + gam, A + nI, av + gam in the earlier grade. Here are a few more) 1. adhi + gam vi = pAnA (to get) 2. ut + pat ur3anA (to fly) ut + sthA (tiSTh) GET ETTT (to stand up) A + karNaya sunanA (to listen) prati + vad uttara denA (to answer) 6. vi + ha (hara) ghUmanA (to walk around) pra + viz praveza karanA (to enter) 8. upa + viz baiThanA (to sit) 1. sam + bhU (bhav) = - sambhava honA (to be possible) 10. pra + bhU (bhav) (to be able to) ___95
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11. svI + kRti - svIkAra karanA (to accept) 12. anu + bhU janaha ko anubhava karanA (to experience) noTa-dhyAna rakhie ki laG lakAra meM mUla dhAtu kA rUpa banAkara phira usameM upasarga jor3anA cAhie, jaise-adhi + agacchat = adhyagacchat (Add the prefix to the laG form). phaktvA , tamanakoza udAharaNam paTh + ktvA = paThitvA = par3hakara (after studying) apamAna paTh + tumun = paThitum = par3hane ke lie (for studying) yAtAyAta . anya udAharaNa kra. dhAtuH ktvAgeza archa arcitvArI 2. khan khanitvA 3. naz / nAzatvA 4. gumpha bATa gumphitvA 15 5. ga 205pbanari garvitvA 6. vAJcha makavAJchitvA water krID krIDitvA cumba cumbitvA jIv jIvitvA nind 11.. bhaS bhaSitvA chur More churitvA 13. mAray Simo mArayitvA 14. nAzaya nAzayitvA pAThay Ata pAThayitvA tumun arcitum khanitum naSTum maka gumphitum garvitum vAJchitum krIDitum cumbitum jIvituma ninditum bhaSitum choritum mArayitum nAzayitum pAThayitum ninditvA 12. 15. 960
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrAvay vardhaya darzay 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. kR cAlay vind pracch kRS vap yaj viz mil zuS kath smR ha dhAray gaveS sUc siv nRt rac cint cur krudh gaN tras daND karNay kSal zrAvayitvA vardhayitvA darzayitvA cAlayitvA viditvA pRSTvA kRSTvA uptvA iSTvA viSTvA militvA zuSTvA kathayitvA smRtvA hRtvA dhArayitvA gaveSayitvA sUcayitvA sevitvA nartitvA racayitvA cintayitvA corayitvA kruddhvA gaNayitvA trasitvA daNDayitvA karNayitvA kSAlayitvA kRtvA 07 80 zarada 1895 cauda zrAvayitum vardhayitum darzayitum cAlayitum veditum praSTum kraSTum vaptum yaSTum veSTum melitum zoSTum kathayitum smartum hartum dhArayitum gaveSayitum sUcayitum sevitum nartitum racayitum cintayitum corayitum kroddhum gaNayitum trasitum daNDayitumM karNayitum kSAlayitum kartum THE
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ lyapa A + + dhAtu ke pUrva yadi upasarga ho to ktvA' ke sthAna para 'lyap' lagatA hai; (When there is a prefix use my instead of frat) - karNaya AkarNaya viz pravizya upavizya Agamya vihRtya anubhUya utthAya viz + + gam + + + vAya phAsIvAna jamA kAjANana
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMkhyAeM (NUMERALS) twelve movie caudaha solaha vAjata eka se dasa taka saMkhyA gata kakSA meM par3ha cuke haiN| gyAraha se tIsa taka yahA~dekhie (We learned numerals one to ten in the previous grade. Here are numerals eleven to thirty) kAmagAyanamAyAka ekAdaza odisha = agrautozolinon. gyAraha Peleveneg dvAdaza vairatoaslumnibagesmom and bAraha diye gath trayodaza teraha thirteen caturdaza fourteen paJcadaza pandraha jati fifteen SoDaza kI sixteen saptadaza satraha seventeen aSTAdaza aThAraha zija eighteen navadaza unnIsa nineteen viMzatiH bIsa twenty FORTE scontra tot twenty-one bAisa broad twenty-two trayoviMzatiH twenty-three caturvizatiH tilata twenty-four paMcaviMzatiH thisddiv dwota paccIsa Ratand twenty-five SaDviMzatiH chabbIsa twenty-six saptaviMzatiH sattAisa twenty-seven aSTAviMzati aTThAisa twenty-eight navaviMzatiH unatIsa twenty-nine triMzat thirty catvAriMzat cAlIsa forty pacAsa fifty zatama sau hundred ekaviMzatiH dvAviMzatiH teisa tIsa paMcAzat 10
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ vinA, rakSa, gam, saha, dA ball ina zabdoM ke sambandha meM vizeSa niyama gata kakSA meM par3hAe gae the| isI prakAra ke kucha aura niyama dekhie (The specific rules of usage with the above words were covered in the previous grade. Some more special rules of this type are given below)-- stil ka strol zabdaH prati 095/11 *0951x12 namaH vibhaktayaH vibhaktiH dvitIyA pracch* dvitIyA kath * : **ino92 caturthI krudh***__{gis. caturthI modiohin caturthI Champers ApaDI pracch-jise pUchA jAe aura jo kucha pUchA jAe, donoM ke vAcaka zabda dvitIyA vibhakti meM (The words for what you ask and whom you ask get the second vibhakti). ITS Trigis-vinsw snin-vinsw aghini TO Yna byboud ka ** kath- jise kahA gayA- usakA vAcaka zabda caturthI meM (The word for one whom something is said gets the fourth vibhakti). ka krudh - jisa para krodha kiyA jAe, usake vAcaka zabda meM caturthI (The word for one at whom anger is shown gets the fourth vibhakti). Gvsz-vinowi PRIMES udAharaNam saH gRham prati gacchati / saH AcAryam praznam pRcchti| rAmaH janakAya kathayati / janaH sevakAya krudhyati / devAya namaH / prakara za eja THOD i patraka 100 00 kAja
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaNANi vIra isa pustaka meM Ae hue vizeSaNoM kI sUcI (List of adjectives used in this book) medhAvika buddhimAna intelligent vIra brave badhira baharA deaf mUka gUMgA dumb saphala saphala successful bubhukSita bhUkhA hungry vinamra namra humble Avazyaka Avazyaka necessary nIroga roga-rahita healthy catura catura clever sthita sthita situated zItala ThaMDA cold alpa thor3A a little drutatara jyAdA tez2a swifter vyAkula vyAkula perplexed kAtara Darapoka coward nirAza nirAza. disappointed zithila DhIlA loose prasiddha mazahUra famous mahodaya mahodaya sir sarala sIdhA simple priya pyArA dear saMlagna lagA huA busy svatantra Az2Ada free noTa-vizeSaNoM ke tInoM liMgoM ke rUpa hara pATha ke bAda dekhie (Different gender forms of adjectives can be seen at the end of every lesson). __101
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ avyayAH / isa pustaka meM Ae avyayoM kI sUcI sarvatra havA.yg everywhere yesterday therefore quietly FFF ataH tUSNIm ta kimapi diasi katham 25000 anything why, how yadi isod if sadA always kadApi any time saba jagaha kala (bItA huA) isalie cupacApa kucha bhI kyoM,kaise agara hamezA kabhI bhI pAsa saba kucha parantu Aja apane kyoMki mata ti zAmA jarUra samIpe near everything sarvasvam param adya but today bho: oh! yataH because don't mA sAyam slatite evening definitely hA~ ma yes nUnam atha kim and pratyekam yat vA pratyeka every ki that (conjunction) o or athavA ___102
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatra wherever kevalam only ekadA once oneself jahA~ sirpha eka bAra khuda kahIM aura kI ora dhIre-dhIre jaldI se svayam anyatra prati zanaiH zanaiH tvaritam elsewhere towards 337 slowly quickly DedicaregamarAma khi manAyA enismsadokAna hADika P sanama ( pATa 103
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda-kozaH fire AgaTavika mehamAna ki guest therefore yes today to get teacher younger brother to experience discipline aneka many elsewhere other name agniH atithi: abrnvro ataH isalie atha kim wala aura kyA, hA~ adya Aja adhi + gam (adhigaccha) prApta karanA adhyApakaH adhyApaka anujaH choTA bhAI anu + bhU (anubhava) anubhava karanA anuzAsanam anuzAsana aneka anyatra kahIM aura anyaH dUsarA abhidhAnam nAma abhyAsaH abhyAsa ambA mAtA ariH zatru arc pUjA karanA alpa thor3A asAni (maiM hoUM asAma (hama) hoveM asAva (hama do) hoveM (vaha) ho asmad maiM, hama ahiMsA ahiMsA | A AMgalIyaH aMgrez2a 104 practice mother enemy to worship a little (may I) be (may we) be (may we two) be (may he) be I, we non-violence astu Englishman
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ , A+karNay AkAzaH AkramaNam AcAryaH AjJA AdaraH SOTO d (asy yom) Andolanam ArakSakaH Avazyaka Azcaryam Asan Asam AsIH AsIt Asta Astam AstAm Asma Asva I Izvara- vandanA 38 01 wod vrlwe cove yuub FUTISET upavanam up + viz 1900 musoy DEWOO Sore gaudionoe, gdiyaw THB) aasnbnit dauola Swalesings u uktiH ucca-zikSA ut + pat utpAdanam ut + sthA (uttiSTh) udyogapatiH unnatiH ing sunanA AkAza hamalA adhyApaka hukma ijjata Andolana sipAhI jarUrI Azcarya (ve) the (maiM) thA (tU) thA (vaha) thA (tuma) the (tuma do) the (ve do) the kathana U~cI par3hAI ur3anA utpAdana khar3A honA udyogapati unnati (hama saba the (hama do) the Izvara kI pUjA bAga baiThanA o 105 () THES mi ka ka kitI ATha lie kAraha to listen sky attack teacher order respect agitation policeman important miracle (they) were (I) was (you) were (he) was (you all) were (you two) were (they two) were (we) were (we two) were ore (sing.) to the worship of God statement higher education to fly production to stand up industrialist progress garden to sit 2016
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekadA edhi ka kakSA kacchapaH kadApi kath (kathay) kathakaH katham kathA karttavyam kalahaH kaviH kavitA kAtaraH kArya kauravaH krameNa krID kiJcit kimapi kIrtiH kRpA kRS kRSiH kevalam kolAhalaH noteil ashio Jaagaan nonsign nismoilon TASTROCHE Samutt Sisw (ab hiz) OTOW (NO 28W() 25 2EW (STI) (Jio no) STSW (Owsu (owd (aili) STOW (59) 'STSW (O DoD to allian Jasm12 obs Ter krudh (krudhy) kSal (kSAlay) Bobpube qu base of hauzubi 22618011 eka bAra (tU) ho kakSA kachuA kabhI bhI kahanA kahane vAlA kyoM, kaise kahAnI pharz2a jhagar3A kavi kavitA Darapoka kAma kucha kucha yaza bhI kRpA khetI karanA khetI sirfa zora kaurava bArI se khelanA krodha karanA dhonA bAku 15 kA 1P3 kahi FROSTRE zizI striya benc TIS TIS The aer 106 fs (p) (Da) (a) ka phana 6) isa kinheM kImA kIDa once (may you) be class tortoise ever to say speaker why, how story duty quarrel poet poem coward work something anything fame kindness to plough agriculture prakA RFISSTTE only noise the Kaurava turn by turn to play to get angry to wash Te nA ITS adha ga achA FRIRE PETE afrire PIE ka TRE PROSTITE Pyhe ETS praNa anurAha kaha maMDara kaSTa maha kRSNa+ ha
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ kha khans ha mom khodanA to dig kAmAMca gItam ginanA gaNa (gaNay) adhika kAza to count gatiH cAla speed gantavyam lakSya-sthAna destination ga abhimAna karanA to feel proud gaveSa (gaveSaya) khojanA to search giriH pahAr3a mountain dairtigo ka) cha gIta song gumpha DthanA to string (flowers etc.) guru dakSiNA guru dakSiNA fees due to the teacher noizivals kIjI anodalaa nizIgaDa catura catura clever Jigre catvAriMzat cAlIsa forty camatkAraH camatkAra miracle cAlaya calAnA to start cint (cintay) saidp socanA yAzAca to think cumba cUmanA to kiss cur (coray) curAnA to steal TricPOTOjANaE Prodol kATanA ki ANa to cut zi refreshments jalapAnam jAtiH caste, race jIv jalapAna jAti jInA jIvana janma-dina to be alive life jIvanam janma-divasaH mAgIla birthday 107
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH from there vahAM se tairanA tairane kA tAlAba swimming swimming pool SETOO taraNam taraNa-sarovaraH tUSNIm tRpta tras (trasya) triMzat quietly satisfied cupacApa santuSTa DaranA tIsa to fear thirty dUradarzanam dRSTiH god LATION daNDa (daNDaya) saz2A denA to punish darzaya dikhAnA to show duSTa sowgrined duSTa wicked Sube Teliviz2ana television dUrabhASam TelIfona telephone Taysia naz2ara sight devaH devatA devAlayaH mandira temple deza-bhaktaH dezabhakta patriot drutatara jyAdA tez2a quicker dha dhanam dhana pAnamAja wealth (jija dhanuSa bANa calAne vAlA archer dhanurvidyA dhanuSa bANa kI vidyA kI archery pRthvI earth dhR (dhAray . dhAraNa karanA to bear dhyAnam dhyAna attention 953181 avilad namaskAra salutations navInatam makkhana butter navIna nayA new 108 Hisara dhanurdhara dharAu gajA na
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ naz (nazy) nAgarikaH nATakam nAzaya nidAghaH nind nindA nibandha: nirAza nIroga nUnam nRt (nRty) pa paMktiH paMcAzat paMjarakaH param pAThay pAl (pAlay) piNDIkRtya pIDA naSTa honA nAgarika nousup nATaka 2ums naSTa karanA garmI kI Rtu air of Isqioning nindA karanA sold nindA mom arti mi nibandha grimom nirAza putraH pracch (pRcch) prati pratibimbaH pratiyogitA Jon gninisu ab roga-rahita nonesian nizcaya se nAcanA teob lAina WOSTS pacAsa boorblindo piMjarA (IST) bosa parantu par3hAnA pAlanA kula milAkara darda and or beTA prati + vad pratyekam pradezaH pra + bhU (prabhav) pUchanA bauona kI ora godo parachAI viioswe sa-sibbim rism 1851g mukAbalA uttara denA pratyeka pradeza samartha honA 109 DAlI TTT to perish citizen drama to destroy Te summer TP to condemn gaNaza condemnation essay disappointed healthy definitely to dance 5 line fifty cage Searc TOP but TOT nury to teach to obey in all pain ta son fg to ask towards shadow competition $5 to answer gaNarA FB for every 5 region to be able DIe kI pra taimAnAra upara aura kAra phrI pratIka AmacyAka FISTE kuta home OT
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ prayatna rainag of koziza effort prazikSaNam 5 prazikSaNa kamANAta training praznaH savAla question prasiddha se 120bor prasiddha tAlArata, DA famous pra + viz praveza karanA kitanA to enter prAcAryaH principal prANaH obsinsbios prANa life breath prAtaH 29 subaha in the morning prAtaH kAlaH niougaaib subaha morning priya daNDayaailsari pyArA dear preraNA preraNA inspiration ristinaba badhira balam bANaH bAlyam bIjam bubhukSit bha bhayabhIta bhavAn 3osb. baharA deaf tAkata strength bANa arrow kAgalaM bAlyakAla mI childhood bIja seed richo bhUkhA hungry Vado a tusri DarA huA tavAlA frightened tvapitrI nita Apa you (respectful) roa bhauMkanAnA to bark Janor patnI wife abrewo DEZE 1 ground wobstle 377 3P oh, hey robitiogmoo. Tomatsoi buddhi brain mIThI taraha sweetly bIca kA hissA middle-part ladisode mahAn puruSa great-man 110 bhaS bhAryA bhUmiH bhUmi bhoH matiH madhuram madhyabhAgaH mahApuruSaH
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAbhArata-yuddham 2000g mahAbhArata kA yuddha mahAvIraH onominor mahAn vIra mahodaya adam 2001 mahodaya mA Groga mata mAray mAranA milanA abo muniH muni the battle of Mahabharata great warrior sir 5 jAdhI don't tikITa to kill to meet sage Piorthato alArmara dumb mil mUka gUMgA statue animal yA mUrtiH mUrti mRgaH Tuodel pazu I list ROISTERITOR zikAra mRgarAjaH pazuoM kA rAjA medhAvika buddhimAna YadyAra yaH R SHRS 250 jogane jAnA hunting king of animals wisein whosoever foreign country humble videzaH videza paidenorror vinamra namra vind pAnA vipattiH vodporie musIbata vi + ha (vihara) Tiw ghUmanA vIraH bahAdura vRddhiH unnati vRSabhaH Pivot baila vRSTiH gs.10 bAriza vyAkula losd. vyAkula vyAdhiH bImArI to get misfortune to walk around brave alNloo progress bull rain perplexed disease, sickness za strength zakti zanaiH zanai zazakaH als of tAkata dhIre-dhIre kharagoza slowly, gradually rabbit, hare here 111
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ peace young-one loose refrigerator cold jA sUkhanA to dry jackal zAntiH M. zAnti kA zAvakaH 10 baccA agza ani yahI zithila DhIlA 2 A zItakam rephrijareTara zItala ThaMDA zuS (zuSy) zRgAlaH gIdar3a zraddhA vizvAsa zramikaH maz2adUra zrAvaya sunAnA alsurintingral nAkAra saMgItam saMgIta lAlakI saMlagna lagA huA (bhUtakAla banAne vAlA nipAta) faith labourer to narrate, to tell namaH music busy (past tense maker) to worship yaj yat yajJa karanA ki, jo that (conjunction) whosoever jahA~ wherever agara if yatra yadi yataH yuktiH yugam kyoMki upAyana yuga / yuddha va 229tTeloia Saib because device era, age yuddham battle yuSmad you banAnA to make rac (racayati) raviH sUrya sun 112
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ , rocket rAkeTa-yaMtram dicare rAkeTa rASTrapatiH siliond its rASTrapati reDiyo-yaMtram atiseva reDiyo president radio tot stick king of the forest, lion to sow to increase wsaonaristiane laguDaH char3I R -Tohod va vanarAjaH vana kA rAjA, zera SO1y8 vap bonA vardhaya Clo uor ran) bar3hAnA cha vA dowance com) athavA nima ( D vAJcha noasta (cAhanAlA lA vAyuyAnam baisi havAI jahAz2a kamI vAra: 5volnbingalis bArI vijJAnam vijJAna kA yAcyA or to want aeroplane turn science truth Satyagraha always saca pAntamA satyAgraha hamezA (ve) hoM saphala II ArAma sambhava honA (may they) be successful to be possible satyam satyAgrahaH sadA santu USD 1929 saphala Jsi2:01 sam + bhU (sambhava samayaH samAcAraH samIpe sampattiH sammatiH sarala sarva samaya time news near wealth samAcAra nikaTa dhana-daulata rAya sIdhA saba saba jagaha 113 opinion simple all sarvatra everywhere
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sevAkAta sarvasvam sahodaraH sAyam siMhI siv (sIvya) sImAnta-pradezaH sUc (sUcay) sevA saucikaH 52,-57000 stam sthapatiH sthita CIBLECIOS snehaH smR (smarya) 9019302 svatantra svayam svI + kR SELSTEEMI saba kucha everything - sagA bhAI real brother zAma evening zeranI lioness sInA to stitch, to sew sImA-pradeza border-area sUcanA denA to inform service darjI tailor (tuma saba) hovo ki (may you all) be pure (tuma do) hovo (may you two) be P rAja (makAna banAne vAlA) mason sthita lAyA situated prema affection, love yAda karanA to remember manAlI Az2Ada free khuda oneself svIkAra karanA to accept sta ha swan sd(S DT) yesterday haMsaH hyaH . hR (har) hRdayama haMsa kala (bItA huA) haranA, curAnA dila bi22900112 tAka to steal heart idiaaoqdor 1690 kA noisnigo riwYISVS bAmacA 114
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAmAyaNa abhijJAna zAkuntalam mAmavada yajavaTa arthaveda pItAmbara