Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ upanyAsa : mohanalAla cunnIlAla dhAmI kRta pUrvabhava kA anurAga rUpAntarakAra : AgamamanISI muni dulaharAja
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ isameM mukhyatayA tIna pAtroM kI jIvanta kahAnI hai-pAradhI, cakravAka aura ckrvaakii| pakSiyoM meM kitanA pragAr3ha prema aura sneha bandhana hotA hai? cakravAkI apane priyatama cakravAka ke lie apane prANoM kA utsarga kara detI hai| niraparAdha prANI kI hatyA ho jAne para zikArI pAradhI kA mana kitanA Akula-vyAkula hotA hai aura vaha bhI eka mUka pakSI kI viraha-vyathA ko na saha sakane ke kAraNa usI citA meM apane prANoM kI Ahuti de detA hai| pUrvabhava kA yaha anurAga Age bhI saMkrAnta hotA hai| anurAga ke anubandha ke kAraNa pUrvajanma kI smRti honA, punaH pUrvabhava ke pati se milanA, phira muni ke dharmopadeza se prabala virakti honA, patipatnI donoM kA dIkSita honA AdiAdi isa upanyAsa ke ghaTaka haiN| -Adivacana se
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ mohanalAla cunnIlAla dhAmI kRta pUrvabhava kA anurAga rUpAntarakAra AgamamanISI muni dulaharAja Wessel pamAkkho sapanaliva jaina vizvabhAratI prakAzana lADanUM - 341306 (rAjasthAna)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka : jaina vizva bhAratI posTa : lADanUM-341306 jilA : nAgaura (rAja.) phona naM. : (01581) 222080/224671 I-mela : jainvishvabharati@yahoo.com (c) jaina vizva bhAratI saMskaraNa : mArca 2011 saujanya : pUjya pitAjI 'zraddhAniSTha zrAvaka' sva. khyAlIrAmajI siMghI kI puNya smRti meM abhaya kumAra-maMju devI siMghI ludhiyAnA mUlya : 60/- (sATha rUpayA mAtra) mudraka : pAyorAITa prinTa mIDiyA prA. li., udayapura phona : 2418482
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzIrvAda zramaniSThA, sevAniSThA aura zrutaniSThA ina triveNI meM jinhoMne apane jIvana ko abhisnAta kiyA hai, ve haiM - muni dulaharAjajI / merI sevA meM ahobhAva se saMlagna rahe haiN| inhoMne sevA ke sAtha zruta kI ullekhanIya aura anukaraNIya upAsanA kI hai| mere sAhitya-saMpAdana kA kArya varSoM taka jAgarUkatA ke sAtha kiyaa| Agama saMpAdana ke kArya meM ananya sahayogI rhe| 'AgamamanISI' saMbodhana inakI sevAoM kA eka mUlyAMkana hai| inakA hindI, aMgrejI, saMskRta, prAkRta, gujarAtI Adi bhASAoM para acchA adhikAra hai| isIlie ye saMskRta, prAkRta sAhitya ke bhASAntaraNa meM saphala rhe| inhoMne aneka gujarAtI upanyAsoM kA bhI hindI bhASA meM sarasa aura prAMjala zailI meM rUpAntaraNa kiyA hai| prastuta kRti 'pUrvabhava kA anurAga' usakI eka niSpatti hai| isase pAThaka varga lAbhAnvita ho skegaa| 1 maI 2010 saradArazahara AcArya mahAprajJa
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adivacana jIvana eka raMgamaMca hai| saMsAra kA hara prANI isa maMca para AtA hai, vividha prakAra ke abhinayoM kI prastuti detA hai aura calA jAtA hai| upanyAsa una jIvanta abhinayoM ko prastuta karane kA eka mAdhyama hai| kucha ghaTanAeM dRzya hotI haiM, kucha zravya hotI haiM aura kucha paThanIya hotI haiN| upanyAsa una ghaTanAoM ko rocakatA se par3hane ke lie prerita karatA hai| manuSya jIvana ke utAra-car3hAvoM kI ghATI ko kaise pAra karatA hai, anta:karaNa meM kaba aura kaise acche-bure bhAvoM kA ArohaNa-avarohaNa hotA hai, kitanI-kitanI preraNAeM aura abhipreraNAeM usake hAtha jur3atI haiM ina saba tathyoM ko prastuti dene vAlA hotA hai upnyaas| Aja ke isa tanAvagrasta yuga meM yaha mAnasika thakAna ko miTAne vAlA aura naI pIr3hI kI dizA ko badalane vAlA eka TaoNnika hai| prastuta upanyAsa ko vaidya mohanalAla cunnIlAla dhAmI ne 'taraMgalolA' nAma se gujarAtI bhASA meM likhaa| maiMne ise hindI meM rUpAntarita kara isakA nAma 'pUrvabhava kA anurAga' diyA hai| isa upanyAsa kA AdhAra AcArya pAdalipta dvArA prAkRta bhASA meM likhita 'taraMgavatI' nAmaka sarasa kathA hai| isake dasa hajAra padya the| yaha jaina prAkRta kathA sAhitya kA Adisrota hai| aneka jaina AcAryoM ne isa kathA kA apane sAhitya meM nAmollekha kiyA hai| AcArya zIlAMka 'caupannamahApurisacariyaM' meM likhate haiM sA Natthi kalA taM Natthi lakkhaNaM jaM na dIsai phuddtthN| pAlittapAiyaviraiya taraMgayaiyAsu ya khaasu|| isa grantha ke AdhAra para nemicandragaNI ne unnIsa sau bayAlIsa gAthAoM meM taraMgalolA nAmaka grantha likhaa| usI grantha ke AdhAra para yaha upanyAsa likhA gyaa| isameM mukhyatayA tIna pAtroM kI jIvanta kahAnI hai-pAradhI, cakravAka aura ckrvaakii| pakSiyoM meM kitanA pragAr3ha prema aura sneha bandhana hotA hai? cakravAka apane priyatama cakravAka ke lie apane prANoM kA utsarga kara detI hai| niraparAdha prANI kI hatyA ho jAne para zikArI pAradhI kA mana kitanA Akula-vyAkula hotA hai aura vaha bhI eka mUka pakSI kI viraha-vyathA ko na saha sakane ke pUrvabhava kA anurAga /5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAraNa usI citA meM apane prANoM kI Ahuti de detA hai| pUrvabhava kA yaha anurAga Age bhI saMkrAnta hotA hai| anurAga ke anubandha ke kAraNa pUrvajanma kI smRti honA, punaH pUrvabhava ke pati se milanA, phira muni ke dharmopadeza se prabala virakti honA, pati-patnI donoM kA dIkSita honA Adi-Adi isa upanyAsa ke ghaTaka haiN| bahuta varSoM se yaha upanyAsa nae saMskaraNa kI pratIkSA meM thaa| upanyAsarasikoM kI ruci aura mAMga ko dekhakara isakA zIghra prakAzana ho jAnA cAhie thaa| parantu kucheka aparihArya kAraNoM se isakA prakAzana nahIM ho skaa| jainavizva bhAratI ne isake prakAzana kA dAyitva liyA aura aba yaha zIghra prakAzita hokara logoM kI ruci aura unakI utkaMThA ko tRpta kara sakegA, aisI AzA hai| isa sAre kArya ko niSpatti taka pahaMcAne meM jisa lagana aura parizrama se do muniyoM-muni rAjendrakumArajI aura muni jitendrakumArajI ne ati niSThApUrvaka kArya kiyA hai, ve sAdhuvAda ke pAtra haiN| AcArya tulasI mere dIkSA guru the| unhoMne mujhe aneka dizAoM meM vikAsa karane kA avasara diyaa| unakI ananta upakAra kI razmiyoM ko AtmasAt karatA huA maiM unake prati zraddhApraNata huuN| __ AcArya mahAprajJa ke pAsa maiM eka lambe samaya taka rhaa| unakI atyadhika samIpatA ko sAdhane aura paryupAsanA karane kA svarNima avasara milaa| unhoMne mere lie vaha saba kucha kiyA jo eka alpajJa ko banAne ke lie hotA hai| ve mere jJAnadAtA aura bhAgyanirmAtA the| unake caraNoM meM baiThakara maiMne bahuta kucha paayaa| unakA isa saMsAra se vidA honA mere jIvana kI asahanIya ghaTanA hai| kAza! Aja ve hote to prastuta upanyAsa kA lokArpaNa unake karakamaloM dvArA hotaa| zAyada yaha niyati ko mAnya nahIM thaa| isalie niyati aniyati hI raha gii| AcArya mahAzramaNa terApaMtha dharma saMgha ke gyArahaveM paTTadhara haiN| unakI karuNA aura vatsalatA terApaMtha ke sAdhu-sAdhviyoM ke lie jIvAtu bane, yahI merI kAmanA hai| unake prati maiM apanI AsthA ko uMDelatA huA bhAvabhInI abhivandanA prastuta karatA huuN| upanyAsarasika pAThaka prastuta upanyAsa se zikSA grahaNa kara apanI dizA aura dazA ko badalakara jIvana ko rUpAntarita kara sakeMge, aisI tovra abhIpsA ke sAtha saradArazahara, sabhA bhavana AgamamanISI muni dulaharAja 25 julAI 2010 6 / pUrvabhava kA anurAga
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. vAsarI Asoja kA mhiinaa| zarad pUrNimA kI nishaa| AkAza meM cAMda apanI solaha kalAoM se camaka rahA thaa| zarad pUrNimA ke cAMda kI ora dekhane vAle ko aisA lagatA ki cAMda se jharane vAlA amRta usakI AMkhoM kI rAha se hRdaya meM utara rahA hai| jaise vasaMta Rtu prANI mAtra ke mana ko kallolita karatA hai, vaise hI zarad Rtu bhI sacarAcara vizva ko Anandavibhora banA detA hai| vasaMta Rtu meM nara-nArI kAmadeva ke maMdira meM apanI manokAmanA pUrNa karane ke lie jAte haiM, arcA-pUjA karate haiM, vaise hI zarad Rtu meM candramA se Arogya kI yAcanA karate hue utsava manAte haiN| zarada kA cAMda kevala manuSyoM ke lie hI preraka nahIM hotA, vaha sRSTi ke pratyeka aMza ke lie auSadharUpa hotA hai| zaradacandra kI kiraNoM se snAta auSadhiyAM amRta kA saMcaya kara apane-apane guNadharma ko sthira banAtI haiN| AsapAsa meM saghana vanapradeza hai| isa nibiDa vanapradeza meM eka pallI hai| isa pallI meM kevala pAradhiyoM ke hI parivAra rahate the| pAradhiyoM ke do sau parivAra do kosa kI paridhi meM do-do, cAra-cAra ke jhumake ke rUpa meM base hue the| isa pallI kA koI nAma nahIM thaa| isa gAMva para na kisI kA adhikAra thA aura na yahAM kisI kI hukUmata thii| na rAjA thA aura na koI adhikaarii| mAtra vyavahAra aura vyavasthA kI dRSTi se yaha pallI aMgadeza ke rAjA ke vanapradeza meM hai...... kintu aMgadeza ke rAjA kA adhikArI yA rakSaka yahAM koI nahIM rhtaa| yahAM se aMgadeza kI prasiddha rAjadhAnI caMpA nagarI kevala bIsa kosa kI dUrI para thii| itanI bhavya, ramaNIya aura samRddha caMpA nagarI itanI nikaTa hone para bhI pallIvAsI loga vahAM jAne ke lie kabhI nahIM lalacAte the| unakA sArA saMsAra aura vyavahAra usa vanapradeza meM chitarA huA thaa| isa pallI ke sabhI do sau parivAra pArasparika melajola se rahate the aura apane dvArA nirdhArita niyamoM kA pAlana karate the| isa vidhi se unakI aneka pIr3hiyAM bIta cukI thiiN| pUrvabhava kA anurAga / 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAradhI parivAroM kA jIvana sAmAnya khetI aura zikAra para nirbhara thaa| ve koI vastu kharIdane ke lie anyatra nahIM jAte the| unakI AvazyakatAeM atyanta sImita aura vastuoM kA parimANa atyanta alpa thaa| ve apane pahanane ke lie vastra vRkSoM kI chAla se svayaM banA lete the| ve bher3oM kI Una tathA jaMgalI cUhoM ke bAloM se vastra nirmANa kara lete the / ve vyAghracarma, mRgacarma Adi kA bhI upayoga karate the| khAdya sAmagrI kRSi se pUrI ho jAtI thI aura phala-phUloM ke lie vanapradeza samRddha thaa| pratyeka pAradhI ke ghara meM dasa-bIsa bher3eM, bakariyAM aura do-cAra gAyeM avazyaM hotI thiiN| inakA dUdha una pAradhiyoM ke lie amRtatulya hotA thaa| ve makkhana, dahI, chAcha kA jhaMjhaTa nahIM karate the / koI pAradhI bImAra hotA to usake lie Avazyaka auSadhiyAM vanapradeza se hI prApta ho jAtI thiiN| ye pAradhI prAyaH niroga aura hRSTa-puSTa rahate the / ve prAyaH camatkArika jar3I-bUTiyoM ke jJAtA aura prayoktA the| inake mukhya zastra the - dhanuSa-bANa, churikA, talavAra aura bhaalaa| ina sabhI zastroM kA nirmANa ye svayaM kara lete the / isa vanapradeza meM hAthiyoM kI bahulatA thI / pAradhI loga hAthI dAMta se mAlAeM, striyoM ke lie kar3e, zRMgAra ke anyAnya sAdhana svayaM banA lete the| kabhIkabhI bAharI pradeza ke vyApArI yahAM A pahuMcate aura hAthI dAMta ke badale cAMdI ke AbhUSaNa de jaate| pAradhI parivAroM meM do vastuoM kA pracura pracalana thA - taMbAkU aura madirA / ina donoM vastuoM kA utpAdana yahIM ho jAtA thaa| pratyeka parivAra meM madirA ke pAMca-sAta bhAMDa bhare hue mila jAte the / madirA kA utpAdana pratyeka ghara karatA thaa| taMbAkU kI khetI hotI thI aura usakA upayoga pIne - sUMghane meM hotA thaa| isa prakAra pAradhiyoM kI sArI AvazyakatAeM yahIM se pUrI ho jAtI thiiN| ve pUrNa svAvalaMbI jIvana jIte the| ve apanA jIvana nirvAha AnandapUrvaka kara rahe the| isa vanamArga se koI pathika Ane kA sAhasa nahIM karatA thA aura yadi koI bhUlA bhaTakA A bhI jAtA to pallIvAsI use pIr3ita nahIM karate the| use nirbhaya mArga para pahuMcA dete the| unakA zauka kaheM yA vyavasAya kaheM yA pravRtti kaheM, vaha bahudhA zikAra kA hI thaa| hAthI, siMha, varAha Adi kA zikAra karane meM ve apanI maradAnagI samajhate the| zikAra ke lie bhI kucha niyama nirdhArita the| jaise-yadi hAthI hathiniyoM ke sAtha vicaraNa kara rahA ho to usakA zikAra varjya thaa| sagarbhA mAdA prANI para zastra prahAra varjanIya thaa| koI bhI hiMsaka prANI ratikrIr3A meM ho, to vaha avadhya 8/ pUrvabhava kA anurAga
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAnA jAtA thA aura jisa pazu ke choTe-choTe bAlaka hoM, vaha bhI vadha yogya nahIM mAnA jAtA thaa| jo zikArI ina niyamoM kI avahelanA karatA vaha doSI ginA jAtA thA aura unakA mukhiyA unako upAlaMbha bhI detA thaa| sabhI pAradhI parivAra ekatrita hokara eka pAradhI ko apanA mukhiyA mAna lete aura vaha mukhiyA vyavasthA kA saMcAlana karatA aura sabhI niyamoM kI paripAlanA meM saceSTa rhtaa| jaba kabhI paraspara vivAda yA saMgharSa ho jAtA to vaha mukhiyA tathA anya nizcita pAMca vRddha pAridhiyoM kI maMDalI jo nirNaya detI, vaha sabake lie mAnya hotA thaa| pAradhI jAti meM choTe-bar3e aneka utsava manAe jAte the| pAradhI loga akSarajJAna se mukta the, parantu sUrya, candra, graha, Rtu Adi ke AdhAra para saba kucha jAna lete the| phAlguna aura Azvina kI pUrNimA ye do dina unake lie parama Anandaprada aura rasadAyI hote the| inameM bhI zarad pUrNimA kI rAtri inake lie dIpAvalI ke samAna hotI thii| Aja yahI Azvina pUrNimA hai| zarad Rtu kI yaha triyAmA unake lie zatayAmA bana rahI hai| Aja kA cAMda amRta kI varSA kara pRthvI ko navacetanA pradAna kara rahA hai| pAradhI yuvaka, yuvatiyAM, vRddha aura bAlaka-sabhI Aja eka maidAna meM ekatrita hue haiN| kucheka madirA kI mastI meM Dola rahe haiM aura kucheka veNuvINA Adi vAdya bajAkara Anandavibhora ho rahe haiN| koI sAmUhika nRtya meM lIna hai to kucheka yuvatiyoM ke samUha dharatI ko prakaMpita karatI huI rAsa-nRtya meM mazagUla haiN| unake carmavAdya aura taMtuvAdya gItoM ke sAtha tAlayukta laya meM svaralahariyoM ko bikhera kara candramA kA abhinandana kara rahe haiN| gAna, tAna, Ananda, maujamastI aura nRtya ke kAraNa sArA vanapradeza jhaMkRta ho uThA hai aura yaha pallI mAno gAMdharva nagara kI bhAMti zobhita hone lgaa| jaba cAMda AkAza ke madhya AyA taba pAradhI ke mukhiyA ne zrRMga vAdya ko bjaayaa| usakI AvAja cAroM dizAoM meM phaila gaI aura taba sAre rAsa-nRtya baMda ho gae aura sabhI mukhiyA pAradhI kI ora Ane lge| kucha hI samaya meM sabhI strI-puruSa, bAlaka aura vRddha usa maidAna meM A pahuMce jahAM mukhiyA pAradhI tathA kucheka vRddha vyakti khAToM para baiThe the| mukhiyA pAradhI gaMbhIra hokara harSabhare zabdoM meM bolA-'bhAiyo! apane rItirivAja ke anusAra pratispardhA kA samaya ho gayA hai| sabhI AkAza kI ora dekheN| cAMda bhagavAna gagana ke madhya A gae haiN| Aja kI isa pratispardhA meM merI putrI vAsarI khar3I ho rahI hai| jo yuvaka bhAgyazAlI hogA, vaha ise prApta kara sakegA, use gharavAlI banA skegaa|' pUrvabhava kA anurAga / 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ itanA sunate hI pratyeka pAradhI javAna kA citta aura netra caMcala ho utthe| sabhI kI dRSTi striyoM kI paMkti kI ora gii| saba ne dekhA ki usa paMkti meM navayauvanA rUpavatI SoDazI vAsarI khar3I hai, jisakA teja anyAnya pAradhI striyoM se bhinna thaa| saba kI dRSTi usa para sthira ho gii| ___ mukhiyA kI yaha kanyA sabhI pAradhI yuvatiyoM meM Aja zreSTha laga rahI thii| usake unnata uroja usa cAMdanI meM spaSTa najara A rahe the| usakI kezarAzi mAno dharatI ko gudagudA rahI ho, aisI pratIti ho rahI thii| usake nayanoM meM yauvana kI mAdhurI phalgu nadI ke pravAha kI bhAMti muktarUpa se nAca rahI thii| usake suDaula zarIra meM tathA aMga-pratyaMga meM jhalakatI javAnI darzaka ko kSaNabhara ke lie pAgala banA detI thii| sabako yahI lagatA ki yaha koI kAmanagarI vanarAnI yahAM A pahuMcI hai| mukhiyA ne kahA-'jo javAna eka hI bANa se vRkSa para rakhe gae sAtoM ghar3oM ko eka sAtha bIMdha degA aura kala pakar3e gae vanamahiSa ke sAtha binA zastrAstroM ke lar3akara vijaya pA legA vaha merI putrI vAsarI kA svAmI bana skegaa| jo merI putrI ko pAnA cAheM, ve saba taiyAra ho jaaeN|' niyama ke anusAra isa pratispardhA meM kevala kuMAre yuvaka hI bhAga le sakate the| lagabhaga saiMtIsa svastha aura baliSTha pAradhI yuvaka apane-apane dhanuSa-bANa lekara Age Ae aura eka paMkti meM khar3e ho ge| usa maidAna ke uttara dizA kI ora eka vizAla vRkSa thaa| usakI eka zAkhA para sAta ghar3e eka paMkti meM baMdhe hue the| ghaTavedha kI yojanA yaha thI ki eka hI bANa se sAtoM ghar3e bIMdhane hoMge aura sAtoM ghar3oM ko bIMdha kara vaha bANa bAhara Akara dharatI para gira jAe, aisA karanA hogaa| vRkSa kI kucha dUrI para sAta ghar3oM kI aneka ghaTa mAlAeM taiyAra rakhI huI thIM aura cAra pAradhI unakI surakSA kara rahe the| vAsarI ne tirachI dRSTi se spardhA meM bhAga lene vAle pAradhI javAnoM kI ora dekhA aura phira nIce baiTha gii| usakI do sakhiyAM usI ke pAsa baiTha giiN| eka sakhI ne usake kAna meM dhImeM svaroM se kahA-'are! tujhe prApta karane ke lie to lagatA hai ki jaise AkAza hI phaTa gayA ho|' vAsarI mauna rhii| dUsarI sakhI bolI-'tere mana meM kauna basA hai?' vAsarI isakA kyA uttara de ? parihAsa kA uttara parihAsa se hI diyA jAe to ucita hotA hai| kintu vAsarI strI-sulabha svAbhAvika lajjAvaza jar3a-sI bana gaI thii| aura arddhaghaTikA meM hI spardhA prAraMbha ho gaI aura sparddhaka pAradhiyoM ke hAthoM meM dhanuSa-bANa cAMdanI ke pravAha meM jhilamilA rahe the| 10 / pUrvabhava kA anurAga
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahalA pAradhI javAna ghaTavedha meM niSphala huA..... do ghaToM ko bIMdha kara usakA bANa mur3a gyaa| usa yuvaka pAradhI kA muMha phIkA par3a gyaa| vaha nIcI dRSTi kie eka ora khisaka gyaa| mukhiyA ke pAradhiyoM ne dUsare sAta ghar3oM kA toraNa vRkSa para bAMdha diyaa| isa prakAra yaha nizAnebAjI rasamaya ho gaI jaba ghaTavedha kA krama pUrA huA aura itane sparddhakoM meM se kevala tIna vyakti hI isa spardhA meM saphala hue| ina tIna saphala pAradhiyoM meM sudaMta nAmaka eka javAna pAradhI thaa| vaha sabhI tInoM meM sazakta, capala aura catura nizAnebAja aura saMskArI mAnA jAtA thaa| dUsare donoM saphala pAradhI bhI vIratA ke lie prasiddha the kintu ve sudaMta jaise suDola, suMdara aura nayanAbhirAma nahIM the| saiMtIsa pAradhI javAnoM meM se kevala tIna pAradhI hI saphala hue the aura yaha prazna sabake sAmane thA ki ina tInoM meM se kauna vAsarI ko prApta kara pAegA? isake sAtha eka prazna yaha bhI ubharA ki kevala eka hI vanamahiSa pakar3A gayA hai, samAdhAna kaise hogA? mukhiyA ke sAtha anya vRddha pAradhiyoM ne isa viSaya kI carcA kii| taba mukhiyA ne khar3e hokara kahA-'bhAiyo! vAsarI ko prApta karane kI isa spardhA meM tIna javAna saphala hue haiN| ina tInoM meM se eka ko hI pasanda karanA hai| hamane eka hI vanamahiSa ko pakar3A hai| ata: yaha nirNaya kiyA gayA hai ki sAmane jo vaTavRkSa hai usa para eka rassI se eka ghar3A TAMgA jaaegaa| jo pAradhI yuvaka apane bANa se usa rassI ko kATa DAlegA usako vanamahiSa ke sAtha lar3ane kA avasara diyA jaaegaa|' sabhI ne isa nirNaya ko harSadhvani se svIkAra kiyaa| zarad kA cAMda apanI saMpUrNa kalAoM se cAMdanI bikhera rahA thaa| manabhAvana prakAza kintu vaha divasa ke prakAza jaisA tejasvI to thA hI nhiiN| tejasvI ho bhI kaise? do sau kadama dUra rahakara bANa se rassI ko kATanA-yaha netrazakti aura nizAnebAjI kI kasauTI thii| sIdhA-sA lagane vAlA kArya itanA sarala sahaja nahIM thaa| phira bhI tInoM javAnoM ke hRdaya AzA se nAca rahe the| utsAha prabala thA aura vAsarI jaisI sundara kanyA ko pAne kI tamannA uchala-kUda kara rahI thii| mukhiyA kI AjJA se tInoM javAna usa laTakAe hue ghaTa se do sau kadama dUra khar3e ho ge| __ aura nizAnebAjI prAraMbha huii| pahale yuvaka ne atyaMta nipuNatA se bANa chor3A'...... rassI kaTI nahIM...... bANa rassI ke pAsa se gujara gyaa| dUsarA javAna bhI niSphala rhaa| anta meM eka javAna bcaa| aba sudaMta kI bArI thii| usakI netrazakti aura pUrvabhava kA anurAga / 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ nizAnebAjI ajor3a thii| usane sAvadhAna hokara bANa chodd'aa| rassI kaTa gii| miTTI kA ghaTa dhar3Ama se dharatI para gira kara phUTa gayA aura taba pAradhI nara-nAriyoM ne harSanAda se samUce vanapradeza ke zAMta vAtAvaraNa ko dhvanita kara ddaalaa| sArA vAtAvaraNa capala ho gyaa| dUsare yuvaka pAradhI Age Ae aura sudaMta ko hAthoM meM Upara uThA liyaa| vAsarI tirachI dRSTi se sudaMta ke svastha aura zyAmasuMdara suDaula zarIra ko animeSa dRSTi se dekhane lgii| mukhiyA khar3A huA aura garjanA karate hue bolA- 'sabhI kAna kholakara suna leN| vanamahiSa jo baMdhA huA hai, aba hama usako baMdhanamukta kreNge| ataH sabhI strI-puruSa Asa-pAsa ke vRkSoM para car3ha jAeM' choTe baccoM ko bhI vRkSoM para apane pAsa biThA leM / ' mukhiyA kI yaha bAta sunate hI sabhI pAradhI strI - puruSa maidAna ke Asa-pAsa ke vRkSoM para car3hane lge| jo vRddha puruSa tathA striyAM aura bAlaka vRkSoM para car3hane meM asamartha the, unake lie majabUta lakar3iyoM kA eka gherA banA huA thA, usameM sabhI azakta pAradhI cale ge| pUre maidAna meM sudaMta mAnava siMha kI bhAMti aprakaMpa khar3A thaa| usane apane dhanuSa-bANa apane eka sAthI ko de die the| usane pahanI huI dhotI kI majabUta lAMga lgaaii| gale meM pahanI hue sArI mAlAeM nikAla kara eka ora rakha diiN| usake kAnoM meM zveta zaMkha ke kuMDala cAMdanI ke prakAza meM jhilamilA rahe the| usake vakSasthala kA amuka bhAga vyAghracarma se DhaMkA huA thaa| eka vRkSa para surakSita baiThe hue mukhiyA ne kahA - 'sudaMta! maidAna ko eka bAra dekha lo ki koI usameM raha to nahIM gayA hai ?' sudaMta ne cAroM ora dekhakara kahA - 'nahIM, maidAna meM koI nahIM hai / ' aura itane meM hI mukhiyA ne sIMga bajAyA aura taba do vRkSoM para car3he do pAradhI javAnoM ne do ora kI rajjuoM ko khIMcA aura majabUta lakar3I ke bane ghere meM se vaha vanamahiSa baMdhana mukta ho gyaa| jIvita yamarAja sadRza vaha vanamahiSa kArAgAra kI asahya pIr3A se krodhAviSTa ho gayA thaa| aMgAre jaise usake netra pralayAgni kI bhAMti laga rahe the| usa mahiSa ne eka ghurakATa kii| sArA vanapradeza prakaMpita ho utthaa| vRkSa para car3he pAradhI strI-puruSoM ke hRdaya dhag-dhaMg karane lge| unhoMne vRkSa kI zAkhAoM ko aura adhika balapUrvaka pakar3a liyaa| suMdata svasthacitta aura nirbhaya hokara usa jIvita mRtyusama vanamahiSa kI ora agrasara huaa| lagabhaga dasa prahara se isa vanamahiSa ko kucha bhI bhojana nahIM diyA thA, 12 / pUrvabhava kA anurAga
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ isalie yaha vikarAla banA huA thaa| svayaM baMdhana-mukta ho gayA hai, yaha jAnakara vaha mahiSa cAroM pairoM ko pRthvI para pachAr3atA huA maidAna kI ora bar3hA...... usase kevala pacAsa kadama kI dUrI para naujavAna sudaMta khar3A thaa| itane vizAla maidAna meM ekamAtra mAnava ko dekha vaha vanamahiSa usakI ora daudd'aa| vRkSoM para car3he pAradhiyoM ke zvAsa ruka-se gae aura ve sthiradRSTi se nIce dekhane lge| kyA hogA? mahAkAla jaisA yaha vanamahiSa isa naujavAna ko rauMda degA to......? vAsarI ke hRdaya meM sudaMta ghara kara gayA thA. vaha use Atura netroM se dekha rahI thI aura mana hI mana devI kA smaraNa kara rahI thii| 2. vijetA candramA pazcima koNa kI ora bar3ha rahA thA...... phira bhI isa maidAna meM pUrNa prakAza thA... aura vRkSoM kI chAyA kucha vistRta ho rahI thii| sAmane se Ate hue vanamahiSa kI ora dRSTi TikAe sudaMta pUrNa jAgarUka aura sAvadhAna thaa| vaha soca rahA thA ki yadi vAsarI jaisI rUpavatI kanyA kA sahavAsa iSTa hai to isa jIvita mRtyu ko mAra kara rAste se haTAnA hI hogaa| __ pAradhI sudaMta chakAkara mahiSa ko maidAna kI ora le aayaa| pAradhI parivAra dhar3akate hRdaya se kabhI sudaMta kI ora sthira dRSTi se dekha rahe the aura kabhI vanamahiSa kI bhayaMkaratA kA anubhava kara rahe the| sudaMta ne vanamahiSa kI zakti ko kSINa karane ke lie cakkara lagAne prAraMbha kie| vaha golAkAra cakkara lagA rahA thaa| vanamahiSa choTe hAthI kI bhAMti bhArI-bharakama thaa| vaha sahajatayA golAkAra ghUma nahIM pA rahA thaa| jyoM hI vanamahiSa sudaMta kI ora AtA, sudaMta dUsarI dizA meM mur3a jAtA aura taba pAradhiyoM ke hAhAkAra phUTa pdd'te| pariNAma kyA hogA?'......' yaha koI nahIM jAna pA rahA thaa| aura yaha prazna saba ke mana meM cubhana paidA kara rahA thaa| vanamahiSa kI zakti ko sabhI pAradhI jAnate the| unheM jJAta thA ki vanamahiSa ke eka hI mastaka prahAra se baliSTha manuSya dhUla cATane laga jAtA hai aura mahiSa taba usake zarIra kA kacUmara nikAla detA hai| yaha sthiti sabhI pAradhiyoM ko jJAta thI aura isIlie sabhI saMzayAtmaka dRSTi se dekha rahe the| eka vRkSa para vAsarI apanI sakhiyoM ke sAtha baiThI thii| sudaMta ko vanamahiSa ke sAtha dekhakara usakA hRdaya dhar3akane lgaa| usakA mana bAra-bAra pukAra rahA thA-bhagavan ! sudaMta ko vijayI bnaanaa|| sudaMta maidAna ke madhya vanamahiSa ko golAkAra cakkara kaTavA rahA thaa| isa pUrvabhava kA anurAga / 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravRtti se vanamahiSa krodhAndha hokara yena-kena-prakAreNa sudaMta se bhir3ane kA prayatna kara rahA thaa| prayatna kI viphalatA se usakI khIja bar3hI aura taba usane bhUmi para apanA sira paTakA aura dugune vega se vaha sudaMta kI ora daudd'aa| lagabhaga eka ghaTikA paryanta sudaMta vanamahiSa ko isa prakAra chakAtA rhaa| phira use yaha bhAna huA ki isa prakAra adhika cakkara lagAnA ucita nahIM hai, kyoMki usase svayaM bhI thaka kara niDhAla ho sakatA hai aura taba vijaya kA yaha avasara hAtha se chiTaka sakatA hai| vanamahiSa cakkara lagAne ke kAraNa hAMpha rahA thA aura vizrAma karane ke lie eka sthAna para khar3A raha gayA thaa| usI samaya sudaMta teja AvAja meM lalakArate hue vanamahiSa kI ora daudd'aa| vRkSa para baiThakara dekhane vAle pAradhI nara-nArI avAk bana ge| vAsarI ke hRdaya kI dhar3akana atyadhika bar3ha gaI / mauta aura manuSya ke bIca kA yaha kAtila saMgrAma thaa| vizAlakAya va mahiSa kA eka hI mastaka-prahAra sudaMta ke lie prANaghAtaka ho sakatA thA.... paraMtu....... AMkha kI palaka jhapakate hI sudaMta aura vanamahiSa-donoM Apasa meM guMtha ge| sudaMta ne apane pracaMDa hAthoM se vanamahiSa ke donoM sIMga pakar3a liye| isase vanamahiSa kA roSa pracaMDa ho gyaa| usakI AMkhoM se aMgAre barasane lge| usane pUrNa vega se mastaka ko jhaTakA diyA.... parantu sudaMta ke bAhubalI hAthoM se vaha chUTa nahIM skaa| sudaMta meM bAhuzakti hI nahIM thI, sAtha-sAtha yauvana kI madamastI bhI thI aura usake hRdaya meM eka tIvra abhIpsA uchala rahI thii| vanamahiSa ke uchala-kUda se bhI sudaMta ne usake sIMga nahIM chodd'e| aura yaha mallayuddha pratyeka darzaka ko tharatharAne vAlA ho gyaa| kucha kSaNa bIte hoMge ki vanamahiSa ne sudaMta ko pracaMDa zakti ke sAtha Upara uchAlA aura yaha dekhate hI vAsarI cIkha uThI...... sabhI prekSakoM kA zvAsa vahIM avaruddha ho gyaa| kintu sudaMta ne sIMga nahIM chodd'e| usakI pakar3a aura adhika majabUta ho gii| vaha jAnatA thA ki yadi sIMga chor3a dUMgA to mahiSa merA kAla bana jaaegaa| sIMga mukta karAne ke asaphala prayatna ke kAraNa mahiSa atyadhika vikarAla ho gayA aura taba vIravara sudaMta ne zvAsa ko roka kara itanA dabAva diyA ki mahiSa kA mastiSka dabA...khUba dabA... use casakane nahIM diyaa| mahiSa ne punaH pracaMDa vega se sudaMta ko uchaalaa| hAthoM se sIMga chUTa ge| sudaMta Upara uchlaa| nIce Ate hI sIdhA mahiSa kI pITha para A jmaa| vaha jAnatA thA ki mahiSa kA kamajora bhAga kauna-sA hotA hai| usane samaya 14 / pUrvabhava kA anurAga
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ khoe binA mahiSa ke sIMgoM ke bIca ke sthAna para muSTi prahAra prAraMbha kiyaa| ekado-tIna / mahiSa tilamilA utthaa| vaha azakta ho gyaa| vanamahiSa ke mala-srAva ho gyaa| yaha dekha kara sabhI prekSakoM ke prANoM meM AzA kI eka mIThI rekhA ubhara AI / aura prasanna vadana se dekha rahI vAsarI ke sAthala meM usakI eka sakhI ne cikoTI kATate hue kahA - 'bApa re! bApa ! dekha, yadi tU sAvadhAna nahIM rahegI to sudaMta terI bhI dazA isa vanamahiSa' kyoMki sudaMta apane bAhubala se sakhI apanA vAkya pUrA nahIM kara pAI mahiSa ko dharatI para paTaka cukA thA laga rahA thA mAno vanamahiSa zaktizUnya hokara dharatI para gira par3A hai eka mAnava ke samakSa vana kA eka virAT prANI pAmara bana gayA thaa| sudaMta ne bhI anubhava kara liyA ki vanamahiSa zaktihIna bana gayA hai| aba vaha puna: uThane kI sthiti meM nahIM hai| aura mAno kucha bhI ghaTita na huA ho aisI svasthatA ke sAtha sudaMta pacAsa kadama dUra jAkara khar3A ho gyaa| usI kSaNa vanamahiSa bhI uThA aura maidAna chor3akara vana kI ora bhAga gyaa| vaha bhAgatA jA rahA thA aura bAra-bAra mur3a kara dekha rahA thA ki koI mAnava pIchA to nahIM kara rahA hai| vanamahiSa parAjita ho gayA / pAradhiyoM ne sudaMta kA jaya-jayakAra kiyaa| sabhI vRkSa se nIce utarane lage / sudaMta bahuta zramita ho cukA thA eka jorAvara vanamahiSa ke sAtha zakti - parIkSaNa karanA aura aise khUMkhAra jAnavara ko nisteja kara denA koI khela nahIM thA mRtyu ke sAtha mallayuddha thA" zramita sudaMta sustAne ke lie eka ora baiTha gyaa| sudaMta ke mitra daur3e-daur3e usake nikaTa Ae aura usakI vIratA kI prazaMsA karane lge| aura vahAM bAla, vRddha, nara aura nArI sudaMta ko ghera kara khar3e ho ge| mukhiyA pAradhI bhI vRddhoM kI maMDalI ke sAtha vahAM A phuNcaa| eka ora par3e ATha-dasa khATa bichA die ge| mukhiyA ne sudaMta kI pITha thapathapAte hue - sudaMta ! tumhAre pitA bhI tumhAre jaise zaktizAlI aura nirbhaya the| Ao putra ! aao| isa khATa para baiTho Aja tumhAre isa anUThe vijaya para mujhe garva hai aura apanA yaha sArA pAradhI parivAra garviSTha huA hai / " kahA - " sudaMta khATa para baiTha gayA / pUrvabhava kA anurAga / 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asa-pAsa kI bhUmi para sabhI nara-nArI aura bAlaka baiTha ge| zarad kA cAMda nIce utara gayA thaa| rAtri kA cauthA prahara cala rahA thA aura vaha zIghra hI bIta jAne vAlA thA, aisA pratIta ho rahA thaa| mukhiyA khar3A haA....'bolA-'bhAiyo! hamAre gAMva kA yaha bahAdura sudaMta vijetA banA hai aura maiM apanI kanyA vAsarI ko, Apa sabhI kI sAkSI se, isake sAtha byAhatA huuN|' vanapuSpoM kI eka mAlA lekara vAsarI apanI do sakhiyoM ko sAtha le, lajjA ke bhAra se jhukI huI, vahAM A phuNcii| pAradhI jAti meM vivAha kI yahI vidhi hai ki kanyA vara ko varamAlA pahanAtI hai aura itane meM hI vivAha kI rasma pUrI ho jAtI hai...... phira sabhI sAtha meM baiTha kara bhojana kara lete haiN| vAsarI nikaTa aaii| itane meM hI mukhiyA ne hAtha pakar3a kara kahA-'beTI! tU bhAgyazAlI hai| tujhe manacAhA pati milA hai| tU mana meM bhagavAna aura devI kA smaraNa karatI huI sudaMta ko varamAlA pahanA de|' sudaMta khATa se utthaa| vAsarI ko dekhate hI usakA sArA zrama vilupta ho gayA thaa| usakA vadana prAta:kAla ke kusuma kI bhAMti prasannatA se khila utthaa| tirachI dRSTi se sudaMta kI ora dekhatI huI vAsarI ne vanapuSpoM kI mAlA sudaMta ke gale meM pahanA dii| carmavAdya baja utthe| vAdya aura zahanAI ke svaroM ne vAtAvaraNa ko guMjita kara use rasamaya banA ddaalaa| zarad pUrNimA kI rAta bIta gii| uSA kI svarNima AbhA pUrva dizA ke gagana meM dRggocara hone lgii| mukhiyA sudaMta kI ora abhimukha hokara bolA-'sudaMta! Aja se merI putrI vAsarI tumhArI gharavAlI banI hai....... tuma usako hRdaya ke pyAra se bhigote rahanA-phira kanyA kI ora abhimukha hokara kahA-'beTI! tU apane pati kI surakSA karanA, jatana se rakhanA aura donoM atyaMta premapUrvaka rhnaa|' pazcAt nava daMpatI ne sabhI vRddha puruSoM kA caraNa sparza kiyA..... mukhiyA ke caraNoM meM ve donoM laTha ge| pUrva dizA kA gagana raMgIle kAvya ke samAna bana gayA thaa| striyAM donoM kA nAma le-lekara gIta gAne lgii| mukhiyA ne sabhI ke sAmane dekhakara kahA-'Aja kA tyauhAra saMpanna ho cukA hai| aba hama sabako sAtha baiThakara bhojana karanA hai|' sabhI Anandavibhora hokara apanI-apanI jhoMpar3I kI ora agrasara hue| sudaMta ke mAtA-pitA mRtyu prApta kara cuke the... eka bahina thii| vaha bhAI 16 / pUrvabhava kA anurAga
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA hAtha pakar3a kara khar3I thii| usake hRdaya meM harSa samA nahIM rahA thaa| vAsarI kI sakhiyAM, sudaMta ke mitra, sudaMta kI bahina, bahanoI Adi navadaMpatI ke sAtha sudaMta kI jhoMpar3I kI ora agrasara hue| ___ sabhI ke hRdaya meM eka hI bAta krIr3A kara rahI thI ki Izvara ne samAna jor3I milAI hai| jyoM hI sudaMta kI jhoMpar3I nikaTa AI taba bahina daur3akara Age AI aura jhoMpar3I ke parisara ke jhAMpeM ko alaga kara rakha diyaa| Asa-pAsa ke ATha-dasa jhoMpar3iyoM se strI-puruSa vahAM A pahuMce, jo abhI-abhI apanI jhoMpar3iyoM meM gae the| eka pAradhI bahina kisI vRkSa ke patte pIsa kara eka kASTha kI pAtrI meM le AI thii| sudaMta aura vAsarI jyoM hI jhoMpar3I ke parisara meM Ae taba sudaMta kI bahina jhoMpar3I meM se harSaphulla vadana se bAhara aaii| vanaspati ko pIsakara taiyAra kie gae lAla raMga ke pAnI meM donoM hAthoM ko DUbo kara bhAI aura bhAbhI ke gAloM para lepa kiyA aura kapAla para bhI vaha lepa lagA diyaa| phira navadaMpatI ko lekara bahina jhoMpar3I meM gii| ina vanavAsiyoM ke pAsa tela-ghI to thA hI nahIM, paraMtu ye eka vRkSavizeSa kA rasa ekatrita kara rakhate the| usameM ghAsa kI vartI Dubokara use cakamaka patthara kI agni se prajvalita kara dIpaka jalAte the| bahina ne dIpaka jalAyA aura usa dIpaka ke samakSa donoM ko bitthaayaa| ___ itane meM hI mukhiyA ke ghara se dUdha se bharA eka donA aayaa| usa done meM se eka pAtra meM dUdha bhara kara sudaMta ne vAsarI ko pilAyA aura vAsarI ne eka pAtra meM dUdha bharakara sudaMta ko pilaayaa| pAradhI jAti kI yaha sahaja rIti thii| dIpaka ko namana kara donoM uThe aura eka khATa para baiTha ge| sUrya apanI gati se Age bar3ha rahA thaa| kucha hI samaya ke pazcAt nagAr3e bajane lge| mukhiyA pAradhI, usake sAthI kucheka strI-puruSa tathA bAlaka ekatrita ho ge| sabhI navadaMpati ko sAtha le kucha hI dUrI para sthita devI ke maMdira meM phuNce| vAdyoM ke raNakAra aura striyoM ke ullAsabhare gItoM kI madhuradhvani se navadaMpati ne cAra phere saMpanna kie..... phira sudaMta ne apane gale se varamAlA utArI...... use donoM ne pakaDa devI ke maMdira meM rakha dii| vidhi pUrI huii| vahIM sabhI ne sAmUhika nRtya prAraMbha kara diyaa| idhara mukhiyA ke parisara meM bar3e-bar3e cUlhoM para vividha prakAra ke mIThe kaMda pUrvabhava kA anurAga / 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura dUdha paka rahA thaa| navadaMpati aba pratyeka jhoMpar3I para raMgabharI hatheliyoM ke chApe lagAne jAne vAle the| unake sAtha pAMca striyAM aura pAMca puruSa sAtha-sAtha cala rahe the| __yaha kArya saMpanna hone para sabhI strI-puruSa bhojana ke lie baitthe| madhyAhnoparAMta bhojana se sabhI nivRtta ho gae aura madirA ke bhAMDa bhI khAlI hone lge| isa prakAra sAyaMkAla ke samaya taka lagnotsava kI rasma pUrI ho gii| aba vAsarI ko vidAI denI thii| mukhiyA ne vAsarI ko hRdaya se lagA kara kahA- 'beTI! pati kA dhyAna rkhnaa| usakI AjJA meM rhnaa| bhagavAna ko yAda rkhnaa|' vAsarI kI mAM ne vAsarI ko gale lagAkara gadgad svara meM AzIrvAda diyA aura saMskAroM ko ujjvala rakhane kI preraNA dii| phira mAtA-pitA ne vRkSa kI chAla se banI eka maMjaSA ko bAhara nikaalaa| usameM vAsarI ke lie kucheka vastra...... zaMkha, sIpa, kaur3iyoM se bane kucha alaMkAra the| usameM eka cAMdI kA hAra, kaMgana aura jhUmake the| sUryAsta ke pazcAt dhUmadhAma ke sAtha kanyA ko vidAI dI gii| mukhiyA ne apanI kanyA vAsarI ko do gAyeM, dasa bher3eM, dasa bakariyAM aura kucheka hAthIdAMta die| yaha daheja uttama mAnA jAtA thaa| navadaMpati apanI jhoMpar3I meM A ge| pahaMcAne vAle vahAM madirApAna kara apane-apane ghara lauTa ge| aba vAsarI aura sudaMta! apanA ghara! nIrava rAtri aura madhura ekAnta! yaha jhoMpar3I nahIM pallIvAsiyoM kA bhavana thaa| yahAM na gaddI thI aura na tkiyaa| phira bhI sudaMta kI bahina ne yahAM vanapallava aura kamalapatroM kI eka zayyA taiyAra kara dI thii| usa para eka valkala bichA diyA gyaa| vanaspati ke rasa kA eka dIpaka madhura prakAza bikhera rahA thaa| sudaMta ne jhoMpar3I kA dvAra DhaMka diyaa| usI samaya eka ora biche khATa ke nIce se eka AdamI nikala kara bolA-'are jaldI kyA hai? mujhe bAhara to jAne do....|' 'tuma kahAM the bAlama?' 'khATa ke nIce so gayA thaa| acchA, aba jhAMpA. to khola, maiM bAhara calA jAUM?...... vAsarI mAno lajjA ke bojha se nIce daba-sI gaI thii| ...... vaha eka ora jar3avat baiTha gii| deha lajjA se daba gayA thA, parantu mana aneka raMgIna taraMgoM ko saMjoe hue uchala-kUda kara rahA thaa| 18 / pUrvabhava kA anurAga
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ sudaMta ne bAlama ko vidA kara jhoMpar3I ko jhAMpe se baMda kara diyA, phira bhI cAroM ora dRSTi DAla kara dekha liyA ki koI kahIM chupA to nahIM hai| eka ora khATa bichA huA thA aura dUsarI ora dharatI para pallavazayyA bichI huI thii| puruSa aura prakRti! nara aura nArI! puruSa yA strI cAhe vanavAsI ho yA saMskArI, dhanavAn ho yA garIba! manuSya hI kyoM, prANImAtra kA vicAra kareM to pratIta hotA hai ki sabhI kAmarAga meM madamasta banane kI kAmanA karate haiM, kAmarAgI haiN| ananta janmoM ke ye saMskAra pratyeka prANI ke sAtha rahate haiN| jaba taka ye saMskAra nahIM chUTate taba taka jIva saMsAra se mukta nahIM ho paataa| sudaMta ne eka ora baiThI vAsarI se tutalAte hue kahA-'vAsarI!..' vAsarI ke hRdaya meM kaMpana hone lagA.... kintu vaha sudaMta kI ora dekha nahIM skii| sudaMta dhIra-dhIre patnI ke pAsa gayA aura bAhu pakar3akara bolA-'cala, khATa para baiThakara madirApAna kreN|' vAsarI ne himmata kara sudaMta kI ora dekhA.... kaisA vajrakAya puruSa hai| vanamahiSa ko dharAzAyI karane vAle puruSa ko patirUpa meM pAkara vaha dhanya ho gii| dhanya-dhanya ho gii| sudaMta ne donoM hAthoM kA sahArA dekara patnI ko utthaayaa| jhoMpar3I ke bAhara madhura cAMdanI barasa rahI thii| ...... cAMda kI razmiyAM jhoMpar3I ke chidroM se bhItara praveza kara cukI thii|... AkAza svaccha thA..... na thA megha aura na thI aaNdhii| paraMtu naranAra kA milana ASAr3ha kI vidyut jaisA prakaMpita karane vAlA hotA hai aura isakA anubhava ve donoM yuvA hRdaya kara rahe the / 3. do yuvA hRdaya vAsarI aura sudaMta ke sahajIvana kA Aja pAMcavAM dina thaa| kArtika kRSNA paMcamI kI raat| samUce vanapradeza para zItala madhura cAMdanI phaila gaI thii| rAtri kA prathama prahara kabhI kA pUrA ho gayA thaa| bhojana se nivRtta hokara pAradhI ke parivAra apanIapanI jhoMpar3iyoM ke parisara meM baiThakara bAteM kara rahe the| kisI-kisI jhoMpar3I meM yuvA pAradhI ekatra hokara madirApAna karane meM mazagUla the aura apanI-apanI priyatamAoM kI bAteM kara rahe the| pUrvabhava kA anurAga / 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kucheka jhoMpar3iyoM meM vRddha puruSa hukkA aura cilama pI rahe the aura kucha vividha prasaMgoM kI bAteM kara rahe the| koI apane yauvana kI yazogAthA gA rahA thA aura koI apane sAhasika kArya kA vyAkhyAna kara rahA thaa| isa prakAra sAre grAmavAsI apane-apane sukha aura saMtoSa meM mastI mAnate hue raha rahe the| aura gata pUrNimA kI rAta meM vijayI hokara vAsarI jaisI suMdara kanyA ko prApta karane vAlA sudaMta apane ghara se kucha hI dUra vanapradeza ke eka vRkSa kI zAkhA para rajju kA jhUlA bAMdhane ke lie vRkSa para car3ha rahA thaa| vAsarI apanI hI jhoMpar3I meM apanI samavayaska sakhiyoM ke sAtha hAsaparihAsa kara rahI thii| kintu usakA mana sudaMta kI pratIkSA meM rata hone ke kAraNa vaha bAra-bAra jhoMpar3I ke jhAMpe kI ora dekha rahI thii| usake hRdaya meM jhUlA jhUlane ..... priyatama ke hAthoM se peMga lene kI AkAMkSA ubhara rahI thii| jaba citta caMcala hotA hai, taba nayana bhI caMcala ho jAte haiN| vAsarI ke netra sudaMta ko dekhane ke lie bAra-bAra dvAra para aTaka rahe the| manuSya kA citta jaba kisI kalpanA meM krIr3A karatA hai taba vaha usase atirikta kisI bhI bAta meM rasa nahIM letaa| vAsarI kI aisI avasthA dekhakara eka nava vivAhitA sakhI ne vyaMgya meM kahA-'are vAsarI! mujhe lagatA hai ki terA mana kisI paMchI kI bhAMti ur3AneM bhara rahA hai|' ___'vAha! kaisI bAta! kyA mana kabhI ur3a sakatA hai? usake kahAM haiM paMkha pakSI jaise!' vAsarI ne muskarAte hue khaa| ___ 'oha vAsarI! mana kI pAMkheM! ve to ajaba pAMkhe haiN| ve na dRzya hotI haiM aura na thakatI haiM...... aura jaba mana ur3ane kI cAha karatA hai taba use koI roka nahIM sktaa| tU apane mana ko chipAne kA vyartha prayatna kyoM kara rahI hai? AMkha mana kA darpaNa hai... vaha tatkAla cugalI kara detI hai| vivAha ke bAda merI bhI yahI dazA thI jo Aja terI hai...bola, Aja rAta ko kahAM jAnA cAhate ho?' vAsarI zaramA gaI...... eka bAra tirachI dRSTi se sAmane dekhakara, phira nIce dekhane lgii| kintu cAMdanI ke bharapUra prakAza meM usake Anana para nAcane vAlI mastI kI rekhAeM adRzya nahIM raha sakI...... aura lajjA kI gulAbI rekhAeM gAloM para nAcane lgiiN|....... AMkhoM meM bhI raMga chA gyaa| dUsarI sakhI ne vinodabhare svaroM meM kahA-'vAsarI!....... kala tuma donoM kyA usa jharane ke pAsa gae the ?' 'hAM, parantu merI to tanika bhI icchA nahIM thii|' 'oha! taba to vaha tumako ucaka kara le gayA hogA! kadaMba ke vRkSa ke nIce 20 / pUrvabhava kA anurAga
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ kamalapatroM kI rauMdI huI naI zayyA ko maiMne apanI AMkhoM se dekhA hai|' sakhI ne khaa| vAsarI mauna ho gii| kyA kahe ? kintu sabhI meM vAcAla mAnI jAtI huI sakhI ne marmabharI vANI meM kahA - 'sudaMta to becArA bholA prANI hai vaha tujhe ucaka kara kyA le jAegA ? yaha to nirjhara ke taTa para, cAMdanI kI cAdara or3ha kara taraMgita hone kI icchA vAsarI meM hI utpanna huI hogii| he vAsarI ! saca - saca kahanA, Aja kisa ora jAne vAlI ho ?' kintu vAsarI Age kucha bhI nahIM bola skii| sakhI ne kahA- 'bahuta huziyArI mata dikhaa| hamako bhI aisA anubhava ho merA pati bhI eka mahIne taka mere pIche-pIche parachAIM kI bhAMti ghUmatA pratidina kucha na kucha le AtA aura maiM yadi usake bholepana kI rahatA bAta kahUM to tU cakkara khAkara nIce gira par3egI / ' 'mujhe kucha bhI patA nahIM hai cukA hai itane samaya taka maunabhAva se baiThI rAjI nAma kI yuvatI bola par3I - 'sakhi ! tujhe vivAhita hue eka varSa bIta cukA hai, phira bhI terA pati terA pIchA kahAM chor3a rahA hai| mujhe pratIta hotA hai, abhI vaha madirApAna kara terI hI pratIkSA kara rahA hogA / ' phira vAsarI kI ora unmukha hokara bolI- 'vAsa ! tU hAthIdAMta ke viSaya meM kahatI thI, kyA hAthIdAMta A gae?' 'nahIM, cAra-chaha dina bAda lene jAeMge vAsarI ne saMkocabhAva se khaa| lakhI ne tatkAla prazna kiyA- 'hAthIdAMta ! mukhiyA cAcA ne to tujhe hAthIdAMta die hI the|' 'tujhe haMsalI kisakI milI thI ?' rAjI ne lakhI ke sAmane dekhate hue kahA / lakhI tatkAla zaramA gaI aura anya sabhI sakhiyAM haMsa pdd'iiN| mAlU ne vAsarI kA hAtha pakar3a kara kahA- 'are! mAMga kara bhI tUne hAthIdAMta hI mAMgA ?' vAsarI kucha kahe, usase pUrva hI jhoMpaDI kA jhAMpA ughar3A " dRSTi usa ora gaI sabhI sakhiyoM kI dRSTi jhAMpA kI ora uThI vAlA sudaMta aMdara praviSTa huaa| sudRr3ha aura sazakta dIkhane lakhI ne sudaMta se se pUchate-pUchate thaka gii| bitAne kA nizcaya kiyA hai ! vAsarI kI pracaMDa, kahA - ' - ' bhAI ! tuma ThIka avasara para Aye ! hama to vAsarI yaha kucha bolatI hI nahIM ki Aja kI rAta kahAM hama koI sAtha thor3e hI A jAtIM cikoTI kATate hue kahA - 'terA pati tujhe pUrvabhava kA anurAga / 21 rAjI ne tatkAla lakhI ke ucakakara le jAnA cAhe to tU jaa|'
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI haMsa par3I 1 sudaMta Age aayaa| lakhI ne punaH prazna kiyaa| sudaMta anyAnya pAradhI yuvakoM se atyadhika zaramAlu prakRti kA thA / usako striyoM ke sAtha bAtacIta karanA, parihAsa karanA - Adi kA zauka nahIM thA / vaha eka ora khar3A rahakara bolA- 'lakhI bahina ! tuma mAno to maiM saca - saca batAUM / ' sabhI sakhiyAM sudaMta kI ora dekhane lgiiN| sudaMta bolA- 'Aja hama kahAM jAne vAle haiN| isakI khabara na mujhe hai aura na isako / ' rAjI tatkAla bola par3I - vAha re sudaMta vAha ! pAMca hI dinoM meM tU itanA huziyAra ho jAegA, aisA to hamane nahIM mAnA thaa| donoM nahIM jAnate, to phira kauna jAnatA hai ? ' sudaMta ne haMsate hue kahA - 'jAnatI hai yaha cAMdanI rAta aura vanapradeza meM baMdhA huA jhUlA / ' lakhI vAsarI kI sAthala para cikoTI kATate hue bolI-'abhI kalayuga Ane meM samaya zeSa hai| tujhe sArA jJAta hai, phira bhI tU itanI bholI bana rahI hai ki mAno kucha bhI nahIM jAnatI / ' 'are! vAsarI! tU bhI to itanI gaharI bana gaI haiM ? ' ? kyA sakhiyAM parAI vAsarI ne rAjI kA hAtha pakar3a kara madhura svaroM meM kahA - ' rAjI ! kyA karUM? isane mujhe kahane kI manAhI kI thI, anyathA maiM sakhiyoM se 'acchA, bahina ! jitanA chupAnA ho utanA chupAtI AMkheM kucha bhI chupA nahIM pAeMgIM becArI AMkheM ! lakhI ne eka nayA prazna pheMkA - 'he vAsarI ! jhUlA eka bAMdhA hai yA do ?' vAsarI ne tatkAla pratiprazna kiyA- ' vanavIra ne kitane jhUle baMdhAe the?' 'parantu hama terI taraha AdhI rAta meM bhayaMkara vana meM nahIM jAte the|' lakhI koI bAta chupAtI ?" kintu rahanA rAjI ne kahA / bolI | gyaa| 'isako vana bahuta priya hai ' aura tujhe kyA priya hai ?' rAjI ne puuchaa| vAsarI kucha kahe, usase pahale hI sudaMta jhoMpar3I se bAhara jAkara khar3A raha sabhI sakhiyoM ne sudaMta kI ora dekhaa| usake kaMdhoM para bANoM kA tUNIra eka hAtha meM dhanuSa thA aura dUsare hAtha meM choTA-sA kaToradAna jaisA thaa| baratana thA / 22 / pUrvabhava kA anurAga
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI sakhiyAM uTha khar3I huI / vAsarI bolI- 'are ! itanI utAvala kyA hai ? baiTho to ?' lakhI tatkAla bolI - ' are ! hama to pUrI rAta yahAM baiThane ke lie taiyAra kintu idhara dekha, terA bAlama kitanA utAvalA ho rahA hai|' sabhI sakhiyAM apane-apane jhoMpar3oM kI ora vidA huI, vAsarI una sabako jhApA taka pahuMcA kara lauTa aaii| cAMdanI ke mIThe prakAza meM vAsarI aura adhika suMdara dIkha rahI thii| sudaMta bolA-'are cala, anyathA bahuta vilamba ho jaaegaa|' 'tuma bahuta adhIra ho| merI sakhiyAM mujhe pIMja DAlegIM' vAsarI ne sudaMta ke nikaTa Ate hue khaa| 'yaha to sabake sAtha ghaTita hotI hai| lakhI ko kyA kama dabocA thA usake pati ne ! aba cala, zIghratA kr|' tU 'kAMTarakhAM' (vizeSa vastra) pahana le / 'dhanuSa-bANa sAtha meM kyoM liyA hai ?' vAsarI ne pUchA / 'hama Aja jahAM jAnA cAhate haiM, vahAM eka bAgha AyA huA hai sAdhana ho to usakA upayoga ho sakatA hai| vAsarI jhoMpar3I meM gaI kucha hI kSaNoM pazcAt 'kAMTarakhAM' pahana kara bAhara AI aura madhura svara meM bolI- 'kucha Thahara kara caleM to ?' 'kyoM bAgha se Dara gaI ?' 'tuma sAtha meM ho phira mujhe kisakA bhaya ? kintu bAhara ke cauka meM aneka puruSa baiThe hoM to ? " 'to kyA ? sabhI ko apane-apane bIte dina yAda A jAeMge koI dekha nahIM paaegaa| sabhI madirA meM madamasta haiM jaaeNge|' kintu hameM aura hama dUsarI rAha se 'kyA tumane madirApAna kara liyA 'tU hI merI madirA hai' / ' kahakara sudaMta ne vAsarI kA hAtha pakar3a liyA / cAMdanI rAta kI usa amRta velA meM donoM yuvA hRdaya jhAMpe ko khola kara bAhara aae| choTI pagaDaMDI para eka-dUsare kA hAtha thAme donoM cala rahe the| acAnaka vAsarI cauMkI aura sudaMta se cipaTa gii| sudaMta bolA- 'kyoM, kyA huA ?' 'sAmane dekho to sahI ' sudaMta ne sAmane dekhA / eka bhayaMkara viSadhara phana ko UMcA uThAe pagaDaMDI ke bIca baiThA huA phuphakAra rahA thaa| vaha kevala dasa kadama dUra thaa| pAradhI nAga ko nahIM maarte| ve nAga ko deva mAnate haiN| isalie sudaMta vAsarI ko apane pIche rakhakara sAvAdhAnI pUrvaka pagaDaMDI ko pAra kara liyA / aura jaba ve pUrvabhava kA anurAga / 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanakhaMDa ke sthAna para pahuMce to taba cAMdanI atyadhika madhura ho cukI thii| eka vizAla vRkSa kI majabUta zAkhA para laTakatA huA eka jhUlA spaSTa dikhAI de rahA thaa| 'kitanA suMdara sthAna maiMne pasaMda kiyA hai?' sudaMta ne vAsarI kI ora dekhakara khaa| 'bAgha bhI A jAe to patA na lage, aisA sthAna!' 'bAgha se mujhe tanika bhI bhaya nahIM hai. mujhe to bhaya hai / ' 'kyoM, kisakA bhaya?' 'merI isa bAghina kaa..|' suMdara vanarAji ..... madhura aura snigdha cAMdanI... madhyarAtri kI mIThI nIravatA! do yuvA hRdaya eka-dUsare kI dhar3akana meM ekAkAra ho gae the| sudaMta bolA-vAsarI! pahale jhUle para baiThanA hai athavA isa kaToradAna ko kholanA hai ?' 'jhale para'.... vAsarI ne khaa| donoM jhUle ke pAsa ge| sudaMta bolA-'tU baiTha, maiM jhUlA jhulaauuNgaa|' 'nahIM, tuma baiTho..... maiM jhulAUMgI' vAsarI ne khaa| dhanuSa-bANa aura kaToradAna ko bhUmi para rakha sudaMta jhUle para baiTha gyaa| vAsarI ne jhulAnA prAraMbha kiyaa| itane meM hI sudaMta ne vAsarI ko pakar3a kara apane aMka meM biThA diyaa| donoM jhUlane lge| vAsarI bolI-'mujhe jhulAne do|' parantu priyatama kI pakar3a se priyatamA chiTaka nahIM skii| jhUlA AkAza ko chUne lgaa| candrakiraNoM kI rUpaharI jAlI koI anokhA rUpa dikhA rahI thii| aura pallavoM ke bIca se jhAMkatA huA cAMda dekha rahA thA ki do yuvA hRdaya rasavibhora ho rahe haiN| eka-dUsare kA astitva eka-dUsare meM samA rahA thaa| koI bhI 'yoga' lagana aura mastI ke binA phalita nahIM hotA..... phira vaha cAhe kAmayoga ho yA nisskaamyog| yauvana kA kSaNabhaMgura Ananda bhI usI samaya prApta hotA hai jaba paraspara tallIna hone kA bhAva hRdaya meM jAgRta hotA hai| ____ to phira AtmakalyANa ke ananta Ananda kA anubhava karane ke lie pragAr3ha tallInatA ho to usameM Azcarya hI kyA hai? / ardha ghaTikA ke bAda sudaMta jhUle se nIce utarA aura vAsarI ko jhUle para biThA, jhUlA jhUlAne lgaa| vAsarI pavanakumArI kI bhAMti AkAza meM jhUlane lgii| 24 / pUrvabhava kA anurAga
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ itane meM hii.......| vAsarI kI dRSTi sAmane kI saghana jhAr3I kI ora gaI aura vaha cauMka kara bolI.....' bAgha 'bAgha....' sAmane dekho.... sAmane ke jhuramuTa se A rahA sudaMta ne dekhA...'mAtra do sau kadama dUra....' eka vikarAla bAgha chupatechupate A rahA hai.....| bhaya manuSya kI sArI mastI ko lIla letA hai| sudaMta ne zIghratA se dhanuSa-bANa uThAyA aura bAgha kI ora nizAnA baaNdhaa| vikarAla bAgha ne eka bhayaMkara garjanA kI..... usakI dahAr3a se samUcA vanakhaMDa prakaMpita ho gyaa| jhUle para baiThI vAsarI bhayabhIta netroM se bAgha kI ora dekhatI-dekhatI jhUle para khar3I ho gaI aura jhUle kI Dora para paira rakhakara dekhane lgii| jhUle kI gati maMda ho cukI thii| aura yamarAja sadRza bAgha aba kevala pacAsa kadama dUra thaa| naujavAna pAradhI sudaMta ne eka kSaNa kA bhI vilaMba kie binA bANa chodd'aa| pahalA bANa bAgha ke sira meM ghusa gyaa| vana kA yaha vikarAla pazu krodhAtura ho gayA aura usane jora se dhaadd'aa| itane meM hI sudaMta kA dUsarA tIra usake deha meM ghusa gayA thaa| pracaMDa zakti se pheMke gae bANa se ghAyala bAgha pAMca kadama pIche haTa gyaa| aura taba sudaMta dvArA chor3A gayA tIsarA bANa usake vakSasthala ko bheda kara jamIna para A giraa| bAgha nIce gira kara tar3aphar3Ane lgaa| jhUlA thama gayA thaa| sudaMta ne apane bhAla para Ae pasIne ko poMchate-poMchate vAsarI kI ora dekhaa| vAsarI bhI apane acUka nizAnebAja pati ko dekha rahI thii| sudaMta vAsarI ko jhUle se nIce utArate hue bolA-'vAsarI! isa bAgha ke carma se maiM tumhAre lie kaMcukI bnaauuNgaa|' vAsarI ne sudaMta ke vakSasthala para sira rakhakara kahA-'calo, aba hama jhoMpar3I meM cleN|' 'kyoM, abhI to mere lie jhUlanA bAkI hai' sudaMta ne haMsate hue khaa| 'nahIM,... aba ghara cleN|...' kahakara vAsarI ne kaToradAna le liyaa|' sudaMta bolA-'aba kisI prakAra kA bhaya nahIM rahA.... kyA vana-bhojana nahIM karanA hai?' pUrvabhava kA anurAga / 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jhoMpar3I bhI to vana meM hI hai na ?' cleN| sudaMta ne patnI kI bAta ko mAna liyA / donoM vahAM se apanI jhoMpar3I kI ora cala pdd'e| 4. cakavA : cakavI yauvana kA ubhAra ho, zarIra svastha aura baliSTha ho, ciMtAzUnya jIvana ho, vanarAjI ke madhya nivAsa ho, umaMgabhare do hRdaya hoM aura sahajIvana kA prAraMbhakAla ho ! aisA suyoga milane para kauna manuSya svarga-sukhoM kI kAmanA karegA ? sudaMta aura vAsarI ke sahajIvana ke pandraha dina pUre ho cuke the| Aja solahavAM dina thaa| sahajIvana kI prathama rAtri meM vAsarI ne hAthI ke do daMtazUla mAMge the aura sudaMta ne unheM lAne kA vacana diyA thaa| Aja vaha vana meM kisI vizAla hAthI ke zikAra ke lie tatpara huA, taba vAsarI bolI- 'abhI maiM tumheM jAne nahIM duuNgii|' sudaMta ruka gyaa| do dina bIta ge| tIsare dina sudaMta bolA- 'vAsarI ! Aja mere lie bhAtA banAkara rakhanA 'kyoM, kisI ora jAnA hai?' vAsarI ne Azcaryabhare svaroM meM khaa| 'hAthI ke zikAra ke lie 'kyoM?' 'itane samaya meM hI bhUla gaI ? tere lie dantazUla lAne haiN|' 'itanI utAvala kyA hai ? aura maiM isa jhoMpar3I meM akelI kaise raha pAUMgI?' 'kintu maiMne jo tujhe vacana diyA hai, usakA pAlana to mujhe karanA hI hai / ' 'do-cAra mahInoM ke bAda vAsarI ne samaya ko laMbA kiyaa| sudaMta bolA- 'nahIM vAsarI! kArtika mAsa prAraMbha ho cukA hai sakatA hai, usakA zikAra kiyA jA sakatA hai| ' jo kAma karanA hai use karane meM hI lAbha hai| isa Rtu meM hAthI ko sahajatA se pakar3A jA 'to phira mujhe bhI sAtha le jaao|' 'pagalI ! kyA puruSa kabhI strI ko sAtha lekara zikAra ke lie jAtA hai ? aura yaha bhI hAthI kA zikAra ! isake lie vana meM dUra-dUra taka bhI jAnA par3atA hai eka bAta tU mere sAtha rahe to merA mana tere meM hI piroyA rahegA, jo kAma karanA hai vaha nahIM hogaa| dUsarI bAta aise jokhimabharA kAma tere lie vyartha hai vAsarI ne sudaMta ko nahIM jAne diyA / kintu kArtika pUrNimA ke dina sudaMta ne vAsarI ko jyoM-tyoM samajhA kara 26 / pUrvabhava kA anurAga
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanA dhanuSa-bANa, tUNIra aura churikA lekara ghara se nikala par3A....... maiM kala lauTa AUMgA vAsurI! tuma dhairya rkhnaa|..... vAsarI apane pati ko jAte hue dekhatI rahI...... usake nayana sajala ho gae the| navavivAhita ke hRdaya ko eka divasa kA pati-viyoga bhI asahya hotA hai| cAhe strI ho yA puruss| jaba ve paraspara vilaga hote haiM taba moha rUpI prema milane kI AkAMkSA se ni:zvAsa DAlatA rahatA hai| ___vanapradeza aMgadeza kA eka bhAga hI thaa| aMgadeza kA sparza karatI huI gaMgA nadI hiloreM mAratI huI bahatI rahatI hai| sudaMta hAthI ke zikAra ke lie prAta:kAla prasthita ho gayA thaa| pAMca kosa kI dUrI para gaMgA ke kinAre vaha A phuNcaa| gaMgA ke kinAre eka vRkSa ke nIce vaha baiTha gayA aura hAtha-muMha dhokara bhojana karane baitthaa| bhojana karate-karate use vAsarI kI smRti ho AI ...... yA to vaha jhoMpar3I meM akelI baiThI hogI athavA apane pitA ke ghara calI gaI hogii| bAra-bAra vaha merI smRti karatI hogii| __ aise vicAroM kA utpanna honA svAbhAvika hai...... kevala eka mahIne kA sahavAsa..... milApa acchA..... svabhAva acchaa| sudaMta jalapAna kara vizrAma karane kI soca rahA thaa| use yAda AyA...." are, yahAM se Adhe kosa kI dUrI para gaMgA se lagA eka suMdara tAlAba hai.. usa tAlAba meM aneka bAra madhyAhna samaya meM jalakrIr3A karane ke lie hAthI Ate haiN| tAlAba ke AsapAsa eka choTA upavana bhI hai, jahAM vibhinna prakAra ke pakSI cahacahATa karate rahate haiM....... maiM vahIM jAUM..... yaha socakara vaha vahAM se uThA aura apane zastra lekara tAlAba kI ora cala pdd'aa| choTA kintu suMdara sarovara..... ramaNIya upavana aura vividha prakAra ke haMsa, sArasa, cakravAka Adi pakSiyoM kA smuuh| janazUnya yaha sarovara vana kI zobhA ke samAna thaa| madhyAhna kAla kA smy| kucheka pakSI upavana meM kallola kara rahe the| unameM eka cakravAka kA yugala adbhuta dIkha rahA thaa| yaha yugala sarovara ke kinAre krIDArata thaa| nara suMdara thA to mAdA cakavI bhI suMdara thii| donoM apanI coMca ke mAdhyama se eka-dUsare ko cUma rahe the| cakavI apane priyatama kI rezamI rooM vAlI kAyA ko bAra-bAra paMpola rahI thI...... isI prakAra cakavA apanI priyatamA kI suMdara kAyA kA sparza kara Anandita ho rahA thaa| ve paraspara bAteM bhI karate the...... kintu pakSiyoM kI bhASA ko manuSya samajha nahIM sakatA.' isI prakAra manuSya kI bhASA ko pazu-pakSI bhI nahIM jAnate, kintu sabhI kI bhAvanA jJAta hotI hI hai| sukha-du:kha kA anubhava jaise pUrvabhava kA anurAga / 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ manuSya karatA hai vaise hI pazu-pakSI bhI karate haiN| mAtra bhASA dvArA hone vAlI abhivyakti anya jAti ko jJAta nahIM hotI, parantu bhAvanA se to saba kucha jAna liyA jAtA hai| __ moha kA aMjana prANImAtra ke nayanoM meM AMjA haA rahatA hI hai| Asakti, anurAga, milana kI AkAMkSA, sukhAbhAsa, viraha-vyathA ye sabhI ko hote haiM." jJAnI puruSa isI ko saMsAra kahate haiM... saMsAra aura kucha nahIM..... vaha hai jIvamAtra kA vizAla kArAgRha.... usakA na Ara hai aura na pAra.... usakA na Adi hai aura na ant| Asakti ke gulAbI raMga se zobhita isa saMsAra ke baMdhanoM ko tor3a pAnA sahaja-sarala nahIM hotA...' cakravAka yugala! donoM eka-dUsare meM samA gae the| usI samaya eka vizAlakAya gajarAja sarovara ke kinAre AyA aura mastI se sarovara meM utraa| snAnagRha meM strI jaise saba kucha bhUla jAtI hai, vaise hI hAthI bhI jalakrIr3A meM masta ho jAtA hai| gajarAja sarovara meM dhIre-dhIre calane lagA aura apanI sUMDa se jala ko phavvAre kI taraha cAroM ora pheMkane lagA aura usI samaya sarovara taraMgita ho utthaa| itanI dera jo sarovara zAMta thA, vaha aba kallolita ho gyaa| taraMgeM uchalane lgiiN| cakravAka yugala zAMtacitta vahIM krIr3A kara rahA thaa| Asakti ke baMdhana meM baMdhA prANI apane sivAya anya kisI kI kalpanA nahIM kara paataa| isI samaya zikAra kI khoja meM sudaMta pAradhI vahAM A phuNcaa| vizAlakAya gajarAja ko dekhakara usakA hRdaya harSa se bAMsoM uchalane lgaa| hAthI ke daMtazUla vizAla the| vaha jaise cAhatA thA, vaise hI suMdara, svaccha aura zreSTha the| sudaMta ne vyAghracarma dhAraNa kara rakhA th| usakI kAyA to majabUta thI hI...... usakI bhujAeM vajra ke samAna thiiN| usane dhanuSa hAtha meM liyA..... eka bANa nikAlA..... itane meM hI use khyAla AyA ki jaba taka hAthI jala meM krIr3A karatA hai taba taka use mArA nahIM jA sakatA...... vaha eka vRkSa ke nIce baiTha gayA aura hAthI ke bAhara nikalane kI pratIkSA karane lgaa| cakravAka yugala vahIM ghUma-phira rahA thaa| gajarAja sarovara ko chor3a bAhara niklaa| gajarAja ko taTa para AyA dekhakara cakravAka yugala ne ur3anA prAraMbha kiyA... aura sudaMta ne bANa chor3A..... oha! vaha bANa hAthI ko nahIM lagA, kintu hAthI kI sIdha meM ur3ane vAle cakravAka ko lagA..... usakI pAMkha TUTa gaI...... hAthI cauMkakara bhAga gayA..... 28 / pUrvabhava kA anurAga
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane pati cakravAka ko dharatI para girate dekhakara cakravAkI, jo kucha Upara ur3a rahI thI, vaha tatkAla tIra kI bhAMti nIce utarI kamalapatra kI bhAMti TUTa kara dharatI para par3I thI zarIra meM raha gayA thA rakta baha rahA thA rakta azoka puSpa kI bhAMti laga rahA thA yaha dazA dekhakara cakravAkI asahya manovyathA ke kAraNa vahIM mUrcchita hokara gira pati kI pAMkha TUTe hue sudaMta kA bANa cakravAka ke rakta se sanA cakravAka kA zarIra apane priyatama kI, prANAdhAra kI par3I 1 aura sudaMta ? vaha jar3avat khar3A thaa| kabhI usakA nizAnA cUkA nahIM Aja aisA kaise ho gayA ? eka nirdoSa paMchI kA vadha kaise ho gayA? use yaha bhI bhAna nahIM rahA ki gajarAja bhAga kara vanapradeza meM calA gayA hai| vaha sthira dRSTi se cakravAka ko hI dekha rahA thaa| jaise hI cakravAkI mUrcchita huI tatkAla sudaMta ke hRdaya para vrajAghAtasA huA aura vaha kiMkartavyavimUr3ha hokara bUtavat khar3A raha gyaa| oha! aba kyA karUM? hAthI ko bIMdhane ke lie chor3A gayA bANa eka niraparAdhI pakSI ko lagA vaha baca pAnA asaMbhava hai are, eka daMpatI ke snehamaya jIvana kA mere dvArA anta huA" aba kyA karUM? sudaMta ke mana meM aise vicAra umar3a rahe the| abhI bhI usakI dRSTi cakravAka kI ora hI thI / mUrcchita cakravAkI saceta huI aura apane priyatama kI kAyA para luThane lagI usane apanI coMca se priyatama ke zarIra se bANa khIMcane kA prayatna kiyA parantu vaha bANa kaise nikale ? cakravAkI ne apanI coMca priyatama ke coMca meM DAlI, mAno vaha use jAgRta karane kA prayatna kara rahI ho / sudaMta ne mana hI mana are re ! yaha to kAyA kI ciranidrA hai' jaba kAyA kA haMsa ur3a jAtA hai taba kAyA kA eka roAM bhI prakaMpita nahIM hotA / cakravAkI apanI coMca meM thor3A-sA pAnI nizceSTa kAyA para bUMda-bUMda kara DAlane lagI spaMdana nahIM yaha satya becArI cakravAkI kahAM se samajhe ! kahA le AI aura cakravAka kI parantu jar3a kAyA" koI aura cakravAkI apanI niSphalatA ko dekha karuNa krandana karane lagI aura priyatama kI kAyA para sira paTakane lgii| sudaMta kA zarIra kAMpa uThA, mana vyathita ho gayA / vaha eka aparAdhI kI bhAMti pairoM se karuNa krandana karanevAlI cakravAkI kI ora claa| rahI hai sudaMta ne dekhA, cakravAkI apanI pAMkhoM se priyatama ke zarIra para havA DAla oha ! pakSiNI! oha ! pakSiNI! terA sAthI to kabhI kA ur3a calA ananta vega se vaha ur3a gayA hai| kintu eka tiryaMca isa satya ko kaise jAne ? are! manuSya bhI apane priya ke viraha para sira paTaka-paTaka kara mara jAtA hai hai pUrvabhava kA anurAga / 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ to phira tiryaMca kA to kahanA hI kyA? sudaMta ke nayana sajala ho ge| vaha nikaTa AyA taba bhayabhIta hokara cakavI krI..... krIM..."krI karatI huI Upara ur3a kara cakkara lagAne lgii| sudaMta ne cakravAka ke zarIra se bANa khIMca liyA... usa para jala chir3akA...... parantu prANa to kabhI ke ur3a cale the| sudaMta vikSipta-sA ho gyaa| use na hAthI, na daMtazUla, na vAsarI aura na vanapradeza kI smRti thI.. usakA hRdaya pazcAttApa kI agni meM jala rahA thaa| usane socA, maiMne akSamya aparAdha kiyA hai| isakA badalA maiM cakravAkI ko kisI bhI upAya se de nahIM sktaa| ...... maiM isako AzvAsana bhI nahIM de sakatA....... na maiM isakI bhASA jAnatA hUM aura na yaha merI bhASA jAnatI hai...... to aba kyA karanA cAhie? oha....mujhe isa pakSI kA agni saMskAra to kara hI denA cAhie.... itanI sahAnubhUti se bhI merA aparAdha halkA nahIM hogA, parantu maiM kahUM bhI to kyA? aisA soca vaha utthaa| cakravAkI Upara cakkara lagA rahI thI..... apane svAmI se eka pala ke lie bhI alaga na rahane vAlI cakravAkI atyaMta vyathita dIkha rahI thii| sudaMta ne kucha lakar3iyAM ekatrita kii| pAradhI ko Ate dekha cakravAkI priyatama kI kAyA se alaga hokara ur3ane lgii| sudaMta ne lakar3iyAM nIce rakhIM aura cakravAkI kI ora dekhakara kahA-bahina! mere hAthoM bar3A anyAya huA hai...maiMne kabhI apanA nizAnA nahIM cUkA..... Aja hI mere garva kA khaMDana huA hai..... sAtha hI sAtha mere ina nirdayI hAthoM ne tere sAthI ko mAra DAlA hai.....bahina! maiM kSamA mAMgane yogya bhI nahIM rahA....... tU ghabarA mata...... zAMta ho jA...... tere priyatama kI kAyA vanapazuoM dvArA kucalI na jAe isalie maiM isakA agni saMskAra kara detA hUM..... tU zAMta ho jA, bahina! tU zAMta raha... itanA kahakara sudaMta ne choTI-sI citA banAI....... cakravAka kI kAyA ko zuddha kara citA para rakhI aura usake Upara choTI-choTI lakar3iyAM cina dii| cakravAkI yaha saba dekhakara atyaMta karuNa kalarava karane lgii| vaha bAra-bAra nIce AtI aura punaH ur3a jaatii| laga rahA thA ki vaha saba kucha bhUla kara pagalA gaI ho| priya kA viraha atyaMta du:khadAyI hotA hai| sudaMta ne cakamaka patthara se agni paidA kara citA sulgaaii| citA dhIre-dhIre prajvalita huI. vaha sulaga utthii| sudaMta anyamanaska hokara eka vRkSa ke nIce udAsa hokara baiTha gyaa| cAroM ora se citA jala uThI....... are! cakravAkI abhI taka cakkara lagA rahI hai? sudaMta ne cakravAkI kI ora dekhakara kahA-'aba tU apane nivAsa kI ora 30 / pUrvabhava kA anurAga
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane baccoM ko pyAra karanA aura isa duHkhada ghaTanA ko bhUla cakravAkI kyA samajhe aura kyA sune ? vaha bAra-bAra pAradhI kI ora dekha rahI thii| vaha apanI bhASA meM krandana karatI huI bola rahI thI merA sahavAsa bIca meM hI TUTa gayA" oha ! merI pAMkha TUTa gaI priyatama kA viyoga sahana nahIM kara sakatI maiM eka palabhara ke lie bhI hama eka-dUsare kI AMkhoM meM basa terA prema mere lie amRta banA huA thA" merA amRta pIne vAle prANI pAnI pIkara kaise jIvita pyAre snehI! terA viyoga asahya hai maiM tujhe nahI nahIM merI aura terI AtmA eka tU calA jAe aura maiM jIvita rahUM" yaha calI jA jaanaa|' kara vizva ko bhulA dete the prema tere lie amRta thA raha sakate haiM? pyAre cakravAka ! kaise mila sakUMgI ? nahIM hai mAtra zarIra pRthak-pRthak haiM nahIM ho sakatA | sudaMta cakravAkI kI ora sajala netroM se dekha rahA thaa| citA jala rahI thii| aura 1 cakravAkI mAno koI mahAgIta gAtI huI citA meM kUda par3I / the| zarIra kAMpa uThA sudaMta utthaa| usake nayana AMsuoM kI ajasra dhArA meM vilIna ho gae vaha karuNa svaroM meM bolA- 'oha! merI bahina ! o ! bahina ! yaha tUne kyA kiyA ? mere pApa kA prAyazcitta tUne kyoM kiyA ? re ! maiMne apanI kula - maryAdA kA lopa kara mahAn pApa kara DAlA eka AzA se otaprota bIja kA mere kAraNa nAza ho gayA maiM isa pApa bhAra ko kaise sahana kara pAUMgA ?' sudaMta AyA thA apanI priyatamA vAsarI ko die gae vacana kA pAlana karane ke lie, hAthI kA zikAra kara daMtazUla lene ke lie " pAradhI kA vyavasAya hI zikAra hai aneka jIvoM kA vadha kara ye loga jIvita rahate haiN| sudaMta citA ke nikaTa gayA cakravAkI zAMta ho cukI thI usakI kAyA bhar3abhar3a kara jala rahI thI parantu usane koI krandana nahIM kiyA usakI komala kAyA bhasmasAt ho gii| sudaMta ke nayanoM se azrudhArA satata pravahamAna thii| usake prANa usane mana hI mana socA, aba jIne meM koI sAra nahIM hai chaTapaTA rahe jisake hAtha the meM dUsaroM ko duHkhI karane vyavasAya ke atirikta koI vyavasAya na ho, usakA jInA bhI kyA jInA ? mere dvArA Acarita isa ghora pApa kA bojha DhotA huA maiM kaba - kaise sukhI raha paauuNgaa| citA kI ora dekhakara vaha bolA- 'bahina ! o bahina ! suna le| tU bahuta dUra mata calI jAnA maiM abhI tere sAtha hI A rahA pUrvabhava kA anurAga / 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ hUM...' yaha kahakara vaha zIghratA se vana meM gayA aura lakar3iyoM kA bhArA lekara vahAM A phuNcaa| dUsarI bAra gayA aura eka bhArA aura le aayaa| sabhI lakar3iyoM ko usa jalatI huI citA para vyavasthita kiyaa|' citA prajvalita ho utthii| sudaMta ne apanA dhanuSa, tUNIra, churikA, cakamaka patthara Adi eka ora rakha die aura jaba citA kI jvAlA AkAza ko chUne lagI taba vaha apane pApa kA prAyazcitta karane ke manobhAva se prajvalita citA meM kUda pdd'aa| na vaha cIkhA aura na koI vyathA jtlaaii| abhI sUryAsta nahIM haA thaa| Dhalate sUrya kA prakAza pUre vizva ko bhigo rahA thA aura upavana meM pakSiyoM ke kalarava ne sAre vana-pradeza ko guMjita kara ddaalaa| do-do rAteM bIta giiN| sudaMta nahIM lauttaa| vAsarI ke pitA tathA anya pAradhI gaharI cintA meM DUba ge| socA-vana-zikAra kA kAma hai| kahIM koI vanyapazu ke sAtha saMgharSa huA ho aura sudaMta ghAyala ho gayA ho....... nahIM....... nahIM........ nhiiN...| sudaMta ko khojane nikalanA caahie| mukhiyA kI AjJA se cAra ToliyAM sudaMta kI khoja meM nikala pdd'iiN| inameM se eka TolI ko sudaMta ke padacihna mila gae aura vaha TolI una padacihnoM kA anusaraNa karatI huI vanapradeza meM Age bddh'ii| vAsarI kI manovyathA kA anta nahIM thaa| vaha ananta thii| manamAne pati kA suyoga mile abhI kucha hI samaya bItA thaa| maiMne unheM rokA, kintu ve vacana nibhAne, mere lie daMtazUla lAne cala par3e.... kitane premI the mere kAnta! haMsamukha ceharA, zaurya jhalakAtI AMkheM, vajra ke samAna chAtI aura kAyA meM dhar3akatI apAra zakti.... are! mere pati kA kyA huA hogA? unakA nizAnA acUka thA...... kisI pazu ke paMjoM meM phaMsane vAle ve nahIM the......lagatA hai hAthI kI Toha meM kahIM dUra nikala gae hoM!...... jaMgala meM kahIM mArga bhUlakara bhaTaka gae hoM..... pUre vanapradeza ko ve apane pairoM se rauMda cuke haiM, phira bhaTakAva kaisA ?......' to phira ve Ae kyoM nahIM ? dUsare dina Ane kA vAdA kara gae the...... Ae kyoM nhiiN....| do dina aura bIta ge| vAsarI apane pitA ke ghara para hI thii| usakI sakhiyAM use dhairya baMdhAtI....." Azvasta karane kA prayatna karatIM...... kintu aba dhairya rakhanA usake lie kaThina ho gayA thaa| do ToliyAM nirAza hokara A pahuMcI thiiN| __ tIsarI TolI madhyAhna ke samaya Akara mukhiyA se bolI-'mukhiyA dAdA! pahale isa sAmAna kI pahacAna kara lo|' 32 / pUrvabhava kA anurAga
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAmAna dekhate hI mukhiyA bola uThA - 'are! yaha dhanuSa to sudaMta kA hI yaha pAtra bhI usI kA hai yaha saba sAmAna kahAM se milA ?' TolI ke nAyaka ne kahA - 'sudaMta ke padacihnoM kA anusaraNa karate-karate hama gaMgA ke kinAre usa sarovara taka pahuMca ge| vahAM ye sArI vastueM par3I thIM aura kucha hI dUrI para eka citA ThaMDI par3I huI dekhI hamane usa citA ko TaMTolA kevala haDDiyoM ke atirikta kucha nahIM milA " kintu usa ThaMDI citA meM hameM eka vastu prApta huI, kahakara nAyaka ne eka lohe kA tAbIja nikaalaa| usakI DorI jala gaI thI parantu tAbIja akhaMDa thaa| isa tAbIja ko dekhate hI mukhiyA bola par3A-'yaha tAbIja to sudaMta kA hI hai kyA yaha citA meM prApta huA thA ?' 'hAM dAdA!' 'sudaMta ke padacihna Age to nahIM dIkhe ?' 'nahIM. hamane bahuta khoja kI aura naI bAta to yaha hai ki itanI dUrI meM aura kisI ke padacihna hamane nahIM dekhe hAM, eka hAthI ke padacihna avazya the|' vRddha maMDalI ke sadasyoM ne vicAraNA prAraMbha kii| dIrgha cintana ke pazcAt yaha nirNaya huA ki kisI ghora kApAlika ne sudaMta kA bhoga liyA hai aura use jIvita jalA DAlA hai| aura pUrI pallI zokAkula hokara cillAne - cIkhane lgii| vAsarI kA rudana atyaMta karuNa aura vanapradeza ko prakaMpita kara dene vAlA * sudaMta kI bahina kA rudana bhI kaleje ko kaMpita kara dene vAlA thaa| kintu mRta manuSya ko sabhI dhIre-dhIre bhUlate jAte haiM aura eka dina aisA AtA hai ki vaha sadA-sadA ke lie vismRti ke garta meM vilIna ho jAtA hai| thA chaha mahIne bAda vAsarI kA punaH vivAha eka suMdara pAradhI ke sAtha kara diyA gyaa| sudaMta vismRta ho gayA "parantu usakI vIratA yadA-kadA sabako yAda AtI rahatI / 5. rudrayaSa vArANasI nagarI ! hajAroM varSoM se navayauvanA kI bhAMti sthita pUrva bhArata kI eka mahAnagarI ! gaMgA ke taTa pradeza ko alaMkRta karane vAlI tathA rASTra ke prANoM meM parama Adara prApta vArANasI mahAnagarI ! zastra, zAstra, kalA, karmakAMDa, vedAdhyayana, SaDdarzana, vyAkaraNa, kAvya, saMgIta Adi kisI bhI vyAvahArika athavA AdhyAtmika jJAna kI saMpadA prApta karanI ho to rASTra ke sabhI baTuka, taruNa aura paMDita vArANasI ke caraNa cUmane A pUrvabhava kA anurAga / 33
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahaMcateM aura varSoM kI ArAdhanA ke pazcAt iSTasiddhi kara apanI janmabhUmi kI ora prasthita hote| jaise takSazilA mahAvidyAlaya lAkhoM vidyArthiyoM kI vyavasthA karatA thA, vaise hI vArANasI ke gurukula lAkhoM vidyArthiyoM ko vividha vidyAoM kA adhyayana karAne meM sakSama the| vArANasI kevala vidyAkendra hI nahIM thA, vaha vividha kArIgarI aura vyavasAya kA bhI mahAkendra thaa| jaise nepAla meM ratnakaMbala kA nirmANa hotA thA, jo eka aMgUThI meM se ArapAra nikala sakatA thA, vaise hI vArANasI kauzeya vastra-nirmANa meM bejor3a nagara thaa| dUra-dUra ke vyApArI yahAM kauzeya vastra kharIdane Ate the| eka dRSTi se yaha nagarI pratyeka dRSTi se saphala thii| gaMgAtaTa ke eka laghu udyAna meM eka choTA-sA bhavana thaa| vahAM jainadarzana ke mahApaMDita Aryavallabha zAstrI rahate the| ve samagra pUrvabhArata ke paMDitoM meM agraNI the| jaba zAstrArtha meM matabheda hotA taba paMDitajI kA nirNaya aMtima mAnA jAtA thaa| mahApaMDita sukhI jIvana jI rahe the| unakI umra abhI pacAsa pAra nahIM kara pAI thii| Arogya uttama thaa| svabhAva svaccha aura sarala thaa| dhana-saMpatti yatheSTa thii| do sau gAyoM kA eka gokula thaa| eka bAr3I thI...' eka atithigRha thaa| unakI patnI suzIlA yathArtha nAma tathA guNa vAlI thii| avasthA meM vaha paMDitajI se bAraha varSa choTI thii|....jb mahApaMDitajI ne vivAha racA taba suzIlA kevala teraha varSa kI thI..... mAtA-pitA dIkSita ho gae the.... vaha eka vidhavA bhaginI ke sAtha raha rahI thI..... pratyeka bAta se sukhI paMDitajI saMtAnasukha se vaMcita the| ___ donoM jainadharma ke parama upAsaka hone ke kAraNa saMtAna ke abhAva ko karmaphala mAnate the|... suzIlA paMDitajI se dUsarA vivAha karane ke lie Agraha karatI rahatI thii| parantu paMDitajI sadA inkAra karate rhte| ve kahate-'priya! bhAgya ko badalA nahIM jA sktaa| yadi apane bhavana meM saMtAna ke madhurahAsya kA guMjArava honA hogA to vaha tere se hI hogA..... anya strI kA pANigrahaNa kara maiM isa adher3a vaya meM parigraha kyoM bar3hAUM? saMtAna se svarga kA sukha milatA ho, yaha mAtra mana kI taraMga hai| bahudhA saMtAna ke kAraNa hI atyadhika duHkha bhoganA par3atA hai|' pati kI isa bAta para suzIlA kyA kahe? dina biite| aura suzIlA devI ko cAlIsaveM varSa meM saMtAna kI AzA bNdhii| sagarbhA hone ke lakSaNa pratIta hone lge| bhavana meM Ananda kA vAtAvaraNa sRSTa ho gyaa| mahApaMDita ne tirapanaveM varSa meM praveza kiyA aura suzIlA devI ne eka putra kA 34 / pUrvabhava kA anurAga
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasava kiyaa| bhavana meM jhAlara kI jhaNakAra gUMjane lgii| janmotsava manAyA gyaa| mahApaMDita ne bAlaka ke kalyANa ke nimitta dAna diyaa| mahApaMDita svayaM jyotiSa zAstra ke jJAtA the, phira bhI apane saMtAna kI janmapatrI unhoMne apane mitra jyotiSI se bnvaaii| prasUtakAla pUrA huaa| bAlaka kA nAma rkhaa-rudrysh| mahApaMDita bAlaka kI janmapatrI dekhakara vicAramagna ho ge| bAlaka ke chaThe varSa meM mAtR-viyoga ke graha prabala the| eka yoga aisA thA ki yA to bAlaka rAjA hogA yA mahAn yogI..... parantu pitA ke ghara kA tyAga khUna, corI lUTa... vicAra karate-karate mahApaMDita kAMpa utthaa| kaise krUra graha! paMDitajI ko vicAramagna dekhakara suzIlA devI bolI-'kyA dekha rahe haiM?' 'rudrayaza kI kuMDalI!' 'Apa to samartha jyotipI haiM...... mere lAla kA bhaviSya kaisA hai?' 'priye! kuMDalI bahuta vicitra hai..... vahuta khataranAka hai ...... mAtA ke lie pIr3AkAraka graha hai......." suzIlA bolI-'saMtAna kA yoga mAtA ke lie kabhI pIr3AkAraka nahIM hotaa| merA lAla mere AMgana meM prakAza phailAne AyA hai| isako haMsate-khelate aura Apa jaisA mahApaMDita banA dekhakara maiM yahAM se vidA ho jAUM to mere koI nyUnatA nahIM rahegI... parantu Apa itane gahare vicAroM meM kyoM utara rahe haiM? isakA bhAvI mujhe batAeM.......' isakA jaisA nAma hai vaisI hI kuMDalI hai| priye! isa bAlaka kA vartamAna jIvana bahuta raudra hogA aura bhAvI jIvana mahAn hogA.... yaha yA to kisI deza kA rAjA banegA athvaa...| 'kahate-kahate kyoM ruka gae?' 'athavA mahAtejasvI mahApuruSa hogA... kintu.....' kahate-kahate mahApaMDita vicAramagna ho ge| suzIlA ne goda meM so gae bAlaka ke sira para snehila hAtha pherate hue kahA-'phira vicAra meM kho ge| kyA isakA AyuSya bala......' 'pUrNa hai....... mujhe yaha Azcarya ho rahA hai ki uttarAvasthA kI aisI mahAn kuMDalI pUrvAvasthA ke itane avarodhoM se kaise bharI par3I hai! priye! yaha saca hai, vidhAtA ke lekha ko koI nahIM palaTa sktaa| aneka bAra mAnavI-vijJAna yahAM vAmana ho jAtA hai|' yaha kahakara paMDitajI ne mAM kI goda meM so rahe bacce kI ora dekhA...' pratIta ho rahA thA mAno paMDitajI putra ke bhAgya ko parakhane ke lie vyathita ho rahe haiN| pUrvabhava kA anurAga / 35
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ prauDhAvasthA meM prApta putra ke lAr3a-pyAra meM eka pUrA varSa bIta gyaa| rudrayaza mAM jaisA suMdara nahIM thA, parantu pitA ke samAna gehueM varNa vAlA thA..... parantu thA vaha niirog| pAMcaveM varSa meM rudrayaza ko pAThazAlA meM par3hane bhejaa| jyoM hI rudrayaza kA chaThA varSa prAraMbha huA, paMDita gahana ciMtA meM phaMsa ge| unake hRdaya meM mAtA ke viyoga ke graha ghUma rahe the| parantu suzIlA putra ko dekhadekhakara Anandita hotii| pratIta ho rahA thA ki jIvana kI samagra abhilASA pUrI hone kA saMtoSa usake nayana-vadana se bAhara phUTa rahA thaa| bhAvI kI rekhA ko kauna miTA sakatA hai| mahApaMDita kA saMzaya saca nikalA...... rudrayaza ke chaThe varSa ke tIna mAsa pUre hue aura eka Akasmika ghaTanA ghaTa gaI...... suzIlA kucha striyoM ke sAtha gaMgA-snAna karane gaI thIM aura eka naukA meM baiThakara bAraha striyAM supArzvanAtha ke maMdira vAle ghATa kI ora jA rahI thii| acAnaka naukA ulaTI aura do striyAM gaMgA ke pravAha meM baha giiN| eka mahApaMDita kI patnI suzIlA thI aura dUsarI par3osina thii| anya dasa striyoM ko machuAroM ne prayatna se bacA liyA.... parantu ye donoM striyAM do kosa kI dUrI para nirjIva avasthA meM milI thiiN| mahApaMDita ke hRdaya meM saMzaya kA jo zalya cubha rahA thA, vaha anta meM satya nikalA aura rudrayaza ko saMbhAlane kI jimmevArI svayaM para A gii| mAtA kI saMbhAla meM aura pitA kI saMbhAla meM jamIna-AsamAna kA antara hotA hai| striyocita kArya puruSa sahajarUpa se saMpanna nahIM kara skte| ekAdha varSa pazcAt mahApaMDita ne dekhA ki rudrayaza kA svabhAva tAmasika bana rahA hai| vaha ghara meM rahane ke badale mohalle ke baccoM ke sAtha khelane-kUdane meM adhika rasa letA thaa| isa prakAra usake cAra varSa aura bIta ge| rudrayaza par3hane kA prayatna to karatA hI thaa| parantu mahApaMDita ne jaisA vikAsa cAhA thA, vaisA vikAsa usameM ho nahIM rahA thaa| mAtA-vihIna putra para kaThoratA baratanA mahApaMDita nahIM cAhate the| rudrayaza kA vyAkaraNajJAna aura sAmAnyajJAna kucha ThIka thA..... parantu sAhitya, kAvya aura jainadarzana meM vaha sarvathA maMda thaa| rudrayaza caudaha varSa kA kizora huaa| usakA zarIra khila utthaa| usakI bhujAeM zaktizAlI thiiN| AsapAsa ke kizoroM ke sAtha mArapITa karanA, unheM pachAr3anA Adi ke kAraNa zikAyateM AnA pratidina kA kArya bana gayA thaa| paMDitajI isa viSaya meM rudrayaza ko dhamakAte, parantu rudrayaza apanI bhUla svIkAra kabhI nahIM krtaa| yaha dUSaNa usameM vRddhiMgata ho rahA thaa| aura pandrahaveM varSa meM praveza karate hI rudrayaza pAThazAlA meM na jAkara AvArAsthaloM meM ghUmane meM adhika rasa lene lgaa| 36 / pUrvabhava kA anurAga
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka dina rudrayaza apane do samavayaska sAthiyoM ke sAtha gaMgA taTa para ghUma rahA thaa| Aja usane sAthiyoM ke sAtha yaha nirNaya kiyA ki mere pitAjI ke pAsa pracura dhana haiM, phira bhI ve mujhe nahIM dete| ataH apane Apako Anandita karane ke lie mujhe kucha dhana avazya ekatrita karanA hai| donoM mitra bhI aise hI the aura tInoM ne choTI-moTI coriyAM karane kA nirNaya liyaa| aura Aja ve corI karane ke mana se ghUma rahe the| gaMgA ke ghATa para eka yAtrI parivAra bhAvapUrvaka gaMgAsnAna karane AyA thaa| isa parivAra kI eka vRddhA sabhI sadasyoM ke kapar3e - gahane saMbhAla kara vahIM baiThI thI / parivAra ke anya sadasya gaMgAsnAna meM lIna bana gae the| rudrayaza bAja pakSI kI bhAMti zikAra kI khoja kara rahA thaa| usakI dRSTi isa yAtrI - parivAra para pdd'ii| usane apane sAthiyoM se kahA- dekho, sAmane gaMgA jala meM eka adher3a umra kI bahina nahA rahI hai| dekha rahe ho ? sAthiyoM ne sira hilAkara svIkRti dI / rudrayaza bolA- 'usa bahina kI kaTi meM svarNa mekhalA hai| vaha bahina itanI moTI hai ki kaTimekhalA usakA pUrA sparza bhI nahIM kara pA rahI hai| maiM jAMghiyA pahana kara nadI meM utaratA hUM tuma donoM tIsare ghATa para milanA maiM abhI kaTikhamelA lekara AtA huuN|' svarNa kI kaTimekhalA !! 'kyA tumheM bhaya laga rahA hai ? corI karanI hI hai to phira aise hAtha mAranA hai ki dasa-bIsa dina taka mauja bana jaae| do cAra rupayoM ke lie kyA corI kI jaae| yaha kahakara rudrayaza ne apane kapar3e utAra kara eka sAthI ko de die aura kevala jAMghiyA pahana kara vahAM se cala par3A aura sAthiyoM ko tIsare ghATa para ravAnA kiyA / ' kucha hI kSaNoM meM rudrayaza snAna kara rahe parivAra ke bIca ghusa gayA ve sabhI ghuTane taka pAnI meM hI khar3e the aura gaMgA maiyA kA stotrapATha karate-karate snAna kara rahe the / acAnaka vaha moTI bahina cillAI vaha usa ora mur3A aura patnI ke pAsa Akara 'kisI ne merI kaTimekhalA khIMcI kaTimekhalA ?' usakA pati bhI snAna kara rahA thA, pUchA- 'kyA huA ?' are, kahAM gaI merI svarNa kI 'haiM? parantu yahAM to koI nahIM dIkha rahA hai|' pati ne cAroM ora dekhA / patnI bolI- 'mujhe bhAna hai ki eka lar3ake ne merI kaTimekhalA pakar3I hai, kintu maiM use pakaDUM usase pUrva hI maiM gira par3I / ' pUrvabhava kA anurAga / 37
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ usakA devara kucha dUrI para thaa| vaha bhI A pahuMcA... anya striyAM bhI A phuNcii| devara bolA-'bhAbhI! koI kachuA to nahIM thA na?' 'kyA kachuA Adi jalacara prANI svarNamekhalA ko khIMcegA?' 'parantu yahAM to koI dIkha hI nahIM rahA hai|' kaTimekhalA kI khoja prAraMbha huii| gaMgA meM gotAkhora utara pdd'e| parantu / kaTimekhalA ko jhapaTa kara rudrayaza pAnI meM hI tairatA huA dUra jA niklaa| zvAsa lene ke lie sira nikaalaa| phira vaha nizcintatA se tairatA huA tIsare ghATa kI ora cala pdd'aa| tIsare ghATa para aneka nara-nArI the| usake sAthI bhI eka ora khar3e the| unake pAsa pahuMcakara vaha eka cAdara ko or3he, unake sAtha nirjana sthAna kI ora cala pdd'aa| vastra-parivartana kara, kaTimekhalA ko cAdara meM chupA, rudrayaza sAthiyoM se bolA-'bolo, aba ise becanA kahAM hai?' eka sAthI bolA-'ise bAjAra meM to becA nahIM jA sktaa| yadi hama kisI dyUta krIr3AgRha meM jAeM to vahAM yaha becI jA sakatI hai|' to caleM, hama vahIM isa mAla ko beceMge, rudrayaza ne khaa| tInoM mitra dyUtagRha kI ora prasthita hue| vahAM pahuMcakara rudrayaza ne kaTimekhalA bAhara rakhI....... lagabhaga sau sonaiyoM kI mUlya vAlI kaTimekhalA kA kevala pacIsa sonaiye hI mile| dyUtagRha se ve bAhara aae| rudrayaza ne donoM sAthiyoM ko pAMca-pAMca sonaiyA die| eka mitra bola uThA-'rudrayaza! yaha kaisA nyAya? sabako samAna milanA caahie|' ___ 'sAhasa maiMne kiyA, jokhima maiMne uThAI aura gaMgA ke tIvra pravAha meM maiM utarA..... bolo..... samAna bhAga kaise mAMga rahe ho? phira bhI maiMne tuma donoM ko pAMca-pAMca sonaiye die haiM....... aura jisa dina tuma bhI mere jaisA sAhasa karoge to maiM samAna bhAga kI mAMga nahIM karUMgA... tuma jo doge, vahI maiM luuNgaa|' rudrayaza ne yaha kahakara donoM ko eka-eka mudrA aura dii| yaha prathama corI thI aura mAla ko yathAsthAna pahuMcAnA thA, ata: rudrayaza ko ghara pahuMcane meM vilaMba ho gayA...... vaha madhyAhna meM ghara pahuMcA..... mahApaMDita pratIkSA meM baiThe the| aura itanA vilaMba ho jAne para unhoMne rudrayaza ko khojane ke lie do AdamiyoM ko bheja rakhA thaa| apane ekAkI putra ko itane vilaMba se Ate dekha paMDitajI ne vedanAbhare svaroM meM kahA-'rudra! itanA vilaMba kaise huA? mujhe to bahuta ciMtA ho gaI thii| mAdhava aura lakSmaNa tumheM DhUMDhane kaba ke hI nikala gae haiM. itanA vilaMba ucita nahIM hai|' "pitAjI! koI paradezI yajamAna gaMgAtaTa se pAMca brAhmaNa kizoroM ko 38 / pUrvabhava kA anurAga
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgrahapUrvaka bhojana ke lie le gayA thaa| isalie mujhe bhI jAnA pdd'aa|' rudrayaza ne bahAnA bnaayaa| manuSya jaba jindagI ke eka sopAna se lar3akhar3A jAtA hai athavA eka dUSaNa ko apanA letA hai to phira vaha lar3akhar3AtA hI jAtA hai aura dhIre-dhIre dUpaNoM kI eka laMbI paraMparA kA vaha mAlika bana jAtA hai| pitA ne putra kI bAta mAna lI, parantu upAlaMbhabhare svaroM meM kahA-'putra! hama ayAcaka brAhmaNa haiN| isa prakAra kahIM AnA-jAnA ucita nahIM hotA...... Age se yAda rakhanA...' 'jI' kahakara rudrayaza apane kamare meM calA gyaa| ___ pahalI saphalatA se rudrayaza kA hauMsalA bar3ha cukA thA. dhIre-dhIre vaha aura Age bar3hA aura cAra-chaha aparAdhIvRtti ke mitra use mila gae...' jo paMDita bAhara kA bhojana karanA pApa mAnatA thA, vahI paMDita-putra rudrayaza bahudhA bAhara hI khAtA rahatA thaa|.... itanA hI nahIM, vaha pitAjI ko jJAta na ho isa prakAra rAtri meM dyUtagRha pahuMca jAtA thA...... choTI-choTI coriyAM karanA to isake lie bAeM hAtha kA khela jaisA bana gayA thaa| pApa kA mArga sahaja-sarala hotA hai, isIlie manuSya usake pariNAmoM kA vicAra kie binA usake prati lalacAtA rahatA hai| __ rudrayaza zarAba bhI pIne lagA...... eka rAta usake sAthI usako ghara taka pahaMcA ge| mahApaMDita Aja rAta meM acAnaka uThe aura rudrayaza ke kamare meM use khojane gae kintu putra kI zayyA sUnI par3I thI.... isase ve marmAhata hue aura putra kI pratIkSA meM jAgate hue baiThe the| aura AdhI rAta ke bAda zarAba ke naze meM dhuta rudrayaza ghara pahuMcA mahApaMDita putra kI yaha dazA dekhakara cauMke, para bole kucha nahIM ..... rudrayaza sIdhA apane kamare meM gayA aura zayyA para so gyaa| mahApaMDita rudrayaza kI zayyA ke nikaTa gae..... zarAba kI durgandha A rahI thii| mahApaMDita do kSaNa vicAramagna hokara khar3e rahe..... phira ve bAhara Ae..... unhoMne socA-'aise duSTa prakRti vAle putra se to putrarahita honA acchA hai| unhoMne mAdhava ko jgaayaa| mAdhava bolA-'kyoM paMDitajI?' 'mere sAtha cl...|' mAdhava paMDitajI ke pIche-pIche rudrayaza ke kamare meM gyaa| mahApaMDita bole-mAdhava! yaha rudrayaza coriyAM karatA hai, aisA maiMne sunA thA parantu mAnA nahIM thA... yaha juA bhI khelatA hai, yaha bhI maiMne sunA thA.. parantu maiMne vizvAsa pUrvabhava kA anurAga / 39
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ nahIM kiyA thA....' Aja maiM apanI AMkhoM se dekha rahA hUM ki yaha surApAna karake AyA hai| tU abhI pAnI kA eka ghar3A bhara kara yahAM laa| mAdhava tatkAla pAnI lene nikala pdd'aa| 6. lUTa-mAra kI yojanA ___ mAdhava pAnI kA ghar3A lene gayA thA..... mahApaMDita ne mana hI mana socA nahIM, nahIM, isa prakAra utAvala nahIM karanI caahie| prAta: rudrayaza ko maiM samajhAUMgA..... puna: yadi vaha aisI bhUla karegA to maiM kaThoratA brtuuNgaa| aisA socakara ve kamare se bAhara aae| mAdhava ghar3A lekara A gayA thA..." mahApaMDita ne use izAre se bheja diyA aura zayanakhaMDa kA dvAra baMdakara apane khaMDa meM A ge| rAtri kA cauthA prahara cala rahA thaa| mahApaMDita ciMtAmukta hokara zaucArtha nikala pdd'e| __ aneka ciMtAeM aisI hotI haiM ki unako dUra karane kA prayAsa karate haiM aura ve vyakti ko daboca DAlatI haiN| mahApaMDita ke lie bhI aisA hI huaa| ve pratidina gaMgAtaTa ke kinAre ekAdha kosa dUra jAte the aura lauTate samaya snAna kara phira pUjA-pATha karate the| calate-calate usake mana meM vicAra AyA ki rudrayaza bahuta caMcala ho gayA hai| corI, dyUta, asatya ke sAtha-sAtha madyapAna bhI prAraMbha kara diyA hai....... yadi vaha nahIM samajhegA to merI paramparA ko vikRta kara degaa| aba isako kaise samajhAyA jAe? yaha saca hai ki dUsaroM ko pratibodha dene vAle nipuNa vyakti svayaM ke bAlabaccoM ko nahIM samajhA paate| paMDitajI ke mana meM yaha bhI vicAra AyA ki yadi rudrayaza kA vivAha kisI yogya kanyA se kara diyA jAye to saMbhava hai saba kucha ThIka ho jAe..... nahIM, nahIM, aisI choTI avasthA meM vivAha karanA ucita nahIM hogA aura yadi aisA karane para bhI yaha rAste para na Ae to becArI usa kanyA kA jIvana to bigar3a hI jAegA..... nahIM...... nahIM...... aisA socanA hI nahIM caahie| isa prakAra vicAroM ke bhaMvara meM phaMse paMDitajI dhIre-dhIre apane ghara Ae aura pUjAgRha meM cale ge| abhI sUryodaya hone meM do ghaTikA zeSa thii| sUryodaya huaa| divasa kA prathama prahara pUrA huA taba rudrayaza jAgA....." zayyA para baiThA...' gata rAtri ke madyapAna kA nazA abhI utarA nahIM thaa| bAhara mAdhava khar3A thaa| mAdhava se use jJAta huA ki pitAjI pUjAgRha meM haiN| isalie zIghratA se prAta:karma kara, snAna se nivRtta ho, dugdhapAna kara ghara se nikalane kI 40 / pUrvabhava kA anurAga
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ taiyArI karane lgaa| usa samaya mAdhava ne Akara kahA-'pitAjI Apako yAda kara rahe haiN|' 'abhI A rahA haM' kahakara kaMdhe para kauzeya kI zAla rakhakara vaha pitAjI ke khaMDa meM gyaa| mahApaMDita ne apane putra ko sAmane baiThane kA saMketa kiyaa| rudrayaza pitA ko namaskAra kara eka Asana para baiTha gyaa| usakA mana isalie becaina ho rahA thA ki usake sAthI isa samaya usakI pratIkSA kara rahe hoNge| Aja ve sabhI milakara eka bar3I DakaitI karane kI yojanA banAne vAle the| pandraha varSa pUre hone vAle the| rudrayaza ke abhI mUMche bhI nahIM AI thiiN| kaccI buddhi kA yaha yuvaka kisa mArga kI ora agrasara ho rahA hai| saMgata kA doSa avazyaMbhAvI hai| mahApaMDita bole-'rudrayaza! tU bahuta derI se uThA? abhyAsa ko adhUrA chor3a tUne pAThazAlA jAnA chor3a diyA, kintu brAhmaNa ke karttavya kA kyoM tyAga kiyA?' 'bApU! maiMne karttavya kA tyAga nahIM kiyA hai| gata rAtri meM pUrI nIMda nahIM AI, isIlie Aja vilaMba se utthaa| ApakI AjJA kyA hai?' rudrayaza ne puuchaa| _ 'maiMne sunA hai ki tU coriyAM karatA hai|' rudrayaza jora se haMsA aura haMsate-haMsate bolA-'aise bhayaMkara asatya ko Apane kaise mAna liyA? eka samartha mahApaMDita kA putra kyA corI karegA? nahIM, pitAjI! mere kisI virodhI ne Apako yaha bAta kahI hai|' 'acchA, tU juA bhI khelatA hai| kyoM?' / 'juA!! maiM kucha sAhasika vRtti vAlA yuvaka huuN| kabhI koI gaMgA meM DUba rahA ho to maiM tatkAla usako bacAne ke lie gaMgA meM chalAMga lagA detA hUM...... isa prakAra maiM apane jIvana kA juA to avazya khelatA hUM...... anya jue kI maiM kalpanA bhI nahIM kara sktaa|' 'kyA yaha saba saca kaha rahe ho?' 'hAM pitAjI! Apake samakSa maiM kabhI asatya nahIM khuuNgaa...| Apa saca maaneN|' 'bahuta acchA ... / kala rAta meM tU kahAM gayA thA?' 'maiM to apane kamare meM so rahA thaa|' 'jhUTha mata bol| maiMne kala madhyarAtri meM tere kamare meM terI khoja kI thii| zayyA khAlI par3I thii|' binA kisI hicaka ke rudrayaza ne svAbhAvika rUpa se kahA-'ThIka hai| rAtri meM maiM do bAra zauca gayA thA...... saMbhava hai jaba Apane merI zayyA dekhI taba maiM zauca gayA huA huuNgaa|' pUrvabhava kA anurAga / 41
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aisA bhI saMbhava hai...... phira bhI maiM terI ciMtA meM barAmade meM hI baiThA thA....." tU bahuta rAta bIte bhavana meM AyA. usa samaya tU bebhAna thaa| tere paira lar3akhar3A rahe the... tU sIdhA apane kamare meM gayA aura so gayA..... dIpaka bhI nahIM bujhAyA..... maiM terI zayyA ke nikaTa AyA....' tere muMha se madya kI durgandha A rahI thI aura terA ceharA bhI vikAragrasta thA.... maiMne usI samaya mAdhava ko jagAyA aura tere muMha para ThaMDA pAnI DAlane kA vicAra kiyA, kintu phira maiMne socA ki tujhe jagAne ke badale prAta:kAla hI isa viSaya kI carcA kI jaae| rudrayaza ke cehare kI rekhAeM badala cukI thIM...... phira bhI vaha bolA-'pitAjI! Apako koI duHsvapna to nahIM AyA na?' 'abhI bhI tU jhUTha bola rahA hai| dekha rudra!, eka brAhmaNa kA putra madyapI, juArI aura cora bane yaha kevala brAhmaNa jAti ke lie nahIM, pUre rASTra ke lie duHkhadAyI hotA hai| tU eka zAMta pitA ke samakSa isa prakAra asatya bola rahA hai, kyA terA hRdaya nahIM kAMpatA? brAhmaNa ke karttavya mArga se cyuta hokara kyA tU svayaM kA aniSTa nahIM kara rahA hai|' 'pitAjI.......' bIca meM hI paMDitajI bole-'rudra! maiM Aja taka ke tere sAre doSoM ko pacA letA hUM...... yadi Age koI bhI dUSaNa tere meM mujhe dikhalAI degA to maiM kar3e se kar3A daMDa duuNgaa|' 'bApU! saca, saca batA dUM?' 'hAM, bol|' 'kala rAta meM maiMne bhAMga pI lI thI...... zarAba ko to maiMne abhI taka AMkhoM se bhI nahIM dekhii| bhaya ke kAraNa maiMne asatya kahA, isake lie kSamAyAcanA karatA huuN|' mahApaMDita bole-'terI avasthA abhI choTI hai| abhI yauvanakAla se tU kucha dUra hai. yadi isa avasthA meM tU jAgarUka nahIM rahegA to mere lie terA jIvana mahAvedanAmaya ho jaaegaa| sabase pahale tU apane samasta doSoM kA nivAraNa kara...... terI mAM yadi Aja jIvita hotI aura terI yaha avasthA dekhatI to nizcita hI vaha viSa pIkara jIvana-lIlA samApta kara detI...... parantu maiM tujhe kSamA karatA hUM aura svayaM ko sudhArane kA avasara detA huuN|' rudrayaza ne pitAjI kA caraNa-sparza kiyA aura kahA-'bApU! Apane mujhe svarNima avasara diyA hai| maiM dhanya ho gyaa|' paMDita ne rudrayaza ke sira para hAtha rakha kara kahA-'putra! terA kalyANa ho| terI mAtA kI AtmA ko zAMti mile|' rudrayaza ke mana meM ve pratIkSArata mitra ghUma rahe the| pitA ko namana kara vaha 42 / pUrvabhava kA anurAga
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ sIdhA gaMgA-taTa para phuNcaa| rudrayaza ke tIna mukhya sAthI bahuta samaya se usakI rAha dekha rahe the| rudrayaza ko dekhate hI sabhI ke hRdaya praphullita ho ge| rudrayaza ne nikaTa Akara kahA-'kyA candra nahIM AyA?' 'candramohana Aja pakar3A gayA hai kala rAta meM usane kucha adhika madirA pI lI thii| usake pitA ko jJAta huA, isalie use eka kamare meM baMda kara rakhA hai|' mitroM ke sAtha rezamI bAlukA reta meM baiThate hue rudrayaza bolA-'maiM to baca gayA...' mere pitAjI ko bhI patA laga gayA thA parantu maiMne unheM apanI bAtoM meM phaMsA liyaa|' acchA, usa yojanA kA kyA huaa| 'acchA avasara hastagata huA hai| isa nagarI kI prakhyAta nartakI saubhAgyapura ke rAjA ke pAsa gaI hai...... rAjA use dasa hajAra sonaiyoM se puraskRta karegA..." vividha AbhUSaNa bhI use prApta hoMge..' eka sAthI ne khaa| 'saubhAgyapura yahAM se kitanA dUra hai?' 'lagabhaga cAlIsa kosa dUra hai tathA vahAM gaMgA-mArga se bhI pahuMcA jA sakatA huM...kintu hama saubhAgyapura jAeM, yaha ucita nahIM hogaa|' rudrayaza ne khaa| 'saubhAgyapura kahAM jAnA hai! hameM to yahAM se dasa kosa kI dUrI para kadaMba ghATa para hI jAnA hai... nartakI nIlamaNI Aja se chaThe dina somavAra ko prAta: vahAM se prasthita hogii| nAvikoM kI gaNanA ke anusAra nartakI sAyaMkAla kadaMbaghATa ke pAsa A jAegI aura vahAM vizrAma karegI....... aura phira rAtri ke dUsare prahara meM vahAM se pravAsa zurU karegI aura prAta:kAla yahAM A phuNcegii|' 'yadi somavAra ko vahAM se nahIM calegI to?' 'yaha to nizcita kAryakrama hai' sAthI bolaa| 'aura yadi kadaMbaghATa para na ruka kara sIdhA yahIM pravAsa kare to? vilaMba ho jAe to..?' aise to gaNanA ThIka kara lI gaI hai...... yadi gaMgA meM koI vighna A jAe to vilaMba ho sakatA hai, anyathA somavAra ko sAyaM kadaMbaghATa pahuMcane ke samAcAra mujhe prAmANika srota se prApta hue haiM...... phira kezava ko hama saubhAgyapura bheja deM..... vaha hameM sahI samAcAroM se avagati de degaa|' rudrayaza vicAramagna ho gyaa| kucha kSaNoM bAda vaha bolA-'avasara to ThIka hai .... parantu nIlamaNI ke sAtha bar3A kAphilA hai aura saMbhava hai sAtha meM do-cAra rakSaka bhI hoNge|' 'hama sabhI bAraha sAthI haiM...... zastra bhI hamAre pAsa hoMge ..... aura isa lUTa pUrvabhava kA anurAga / 43
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM hameM sabako samAna hissA denA hogA... kyoMki nIlamaNI kA eka dAsa bhI guptarUpa se hamAre sAtha rhegaa|' 'ThIka hai.... acchA, aba hameM upayukta taiyArI karanI caahie|' yaha kahakara rudrayaza ne isa lUTa kI svIkRti de dii| cAroM sAthI utthe| eka ne rudrayaza kA hAtha pakar3ate hue kahA-'rudra bhAI! Aja rAta ko rAmalIlA dekhane jAnA hai na?' 'tuma sabhI jAo.... do dina taka maiM ghara se nahIM nikala sakU~gA, kyoMki pitAjI ko thor3A vizvAsa dilAnA hogaa|' rudrayaza ne khaa| 'pAnAgAra kA Ananda! vAsukI ke dyUtagRha meM .....' dUsare sAthI ne khaa| rudrayaza calate-calate rukA aura do kSaNa socakara bolA-rAmalIlA dekhane ke lie to maiM nahIM A sakatA, kyoMki yaha to prAta:kAla taka calatI hai..... pAnAgAra meM bhI pIne kI maryAdA rakhanI hogii| saMbhavata: maiM pitAjI ko sulAne ke bAda, jisa kisI upAya se vahAM se chiTakakara vAsukI ke dyUtagRha meM avazya pahuMca jaauuNgaa| tuma vahIM merI pratIkSA krnaa|' tInoM mitroM kA sAtha chor3akara rudrayaza apane bhavana kI ora cala pdd'aa| ghara Akara rudrayaza ne pitAjI ke sAtha bhojana kiyaa| Aja cAra-pAMca paMDita bhI atithi ke rUpa meM Ae hue the| sabhI bhojana se nivRtta hokara mahApaMDita ke kamare meM ge| rudrayaza apane kamare meM AyA aura zayyA para karavaTeM badalane lgaa| usane socA, atithi yadi Aja rAta ko yahIM rukeMge to pitAjI ke sAtha zAstracarcA rAtabhara calegI....' to phira maiM vAsukI ke dyUtagRha meM kaise jA pAUMgA? ___Apatti meM manuSya ko upAya DhUMDhane kI tamannA jAgatI hai| rudrayaza bhale hI taruNa ho, vaha upAya DhUMDhane meM nipuNa thaa| usane eka yojanA bnaaii| rAtri ke prathama prahara ke bAda sonA aura kamare kA dvAra bhItara se baMda kara lenA aura pichavAr3e kI khir3akI se bAhara kUdakara nikala jAnA aura khir3akI ko puna: baMda kara denA aura dera rAta meM lauTakara isI khir3akI se bhItara kamare meM praveza krnaa| ___ mana meM yaha upAya ubharate hI usakI samasta cintA dUra ho gaI aura vaha sIdhA pitAjI ke khaMDa meM gyaa| pAMcoM paMDita aura mahApaMDita mukhavAsa grahaNa kara sAmAnya carcA kara rahe the| mAdhava atithiyoM ke lie bichaune bichA rahA thaa| rudrayaza ne sabase pahale pitAjI ke caraNa chuue| phira pAMcoM paMr3itoM ke caraNa chUe aura eka ora baiTha gyaa| mahApaMDita ne putra kI ora dekhakara kahA-rudra! ye pAMcoM vidvAn ujjayinI se Ae haiM. yahAM lagabhaga pandraha dina rukeNge| 44 / pUrvabhava kA anurAga
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bahuta uttama.....' rudrayaza ne khaa| phira vaha uThakara bolA-'pitAjI! kucha kArya hai?' 'kyA tU bAhara jA rahA hai?' 'nahIM, koI kArya ho to yahAM rukU', anyathA mere kamare meM.... 'acchA tU jA..... koI kArya nahIM hai|' mahApaMDita ne khaa| rudrayaza punaH sabako namana kara calA gyaa| _ 'atithi yahAM pandraha dina rukeNge| oha! nIlamaNI ko lUTane kI yojanA...... oha!' mana meM aise vicAra kara vaha apane kamare meM jAkara vizrAma karane baitthaa| rAtri kA pahalA prahara bIta gyaa| tatkAla rudrayaza apane kamare ke vAtAyana ke mArga se sahajarUpa meM chiTaka kara calA gyaa| ravivAra ko hI kezava kA saubhAgyapura se sahI saMdeza A gayA-'nIlamaNI somavAra ke prAta:kAla sUryodaya ke samaya prasthAna karegI aura kadaMbaghATa para sAyaMkAlIna bhojana se nivRtta hokara rAtri ke dUsare prahara meM vahAM se ravAnA hogii| maiM pazcima rAtri meM ravAnA hokara kadaMbaghATa para pahuMca jAUMgA... tuma saba taiyAra rhnaa|' ina samAcAroM se rudrayaza kI TolI Anandamagna ho gii| kAnA nAvika kA bajarA-kamaredAra bar3I naukA ko pahale se hI inhoMne taya kara liyA thaa| aura somavAra ke sUryodaya ke pazcAt bAraha sAthI kadaMbaghATa kI ora prasthita ho ge| ___rudrayaza ne eka dina pUrva hI yAtrA kA bahAnA banA kara pitAjI se AjJA prApta kara lI thii| mahApaMDitajI kA mana nahIM thA, phira bhI paMDitoM ke bIca rudrayaza ne AjJA mAMgI thI, isalie unhoMne AjJA de dii| kaccI buddhi kI yojanAeM bahudhA saMkaTa meM DAla detI haiN| saubhAgyapura ke mahArAjA ne nartakI nIlamaNI kI nRtyakalA para mugdha hokara usakA bahuta sammAna kiyA aura jalamArga nirbhaya hone para bhI mahArAjA ne eka anya naukA dvArA dasa sazastra sainika rakSakoM ko sAtha bhejaa| kintu yaha vyavasthA kezava jJAta nahIM kara pAyA aura vaha kadaMbaghATa para pahuMcane ke lie pazcima rAtri meM ravAnA ho cukA thaa| rudrayaza madhyAhna se pUrva hI kadambaghATa pahuMca gyaa| pravAsa kI mauja-mastI ke lie madyabhAMDa aura miThAiyoM se bhare pAtra sAtha meM hI the| kadaMbaghATa se kadaMba grAma lagabhaga eka kosa dUra thA.. parantu ghATa para eka suMdara pAMthazAlA thI.....' rudrayaza ne pAMthazAlA meM rukanA ucita nahIM mAnA aura pAMthazAlA meM nIlamaNI ke loga rasoI banAne A pahuMce the| nIlamaNI kA vaha vidrohI dAsa bhI A gayA thaa| vaha rudrayaza ko ekAnta meM milA aura bolA-'tuma saba apanI naukA meM hI rahanA aura naukA ko dUra rkhnaa| devI nIlamaNI yahAM A pUrvabhava kA anurAga / 45
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAegI tathA cAra nAvikoM ko tathA do rakSakoM ko naukA kI saMbhAla karane kA Adeza dekara sabhI pAMthazAlA meM A jaaeNge| tuma saba avasara dekhakara naukA ko lUTa lenaa|' yaha bAta batAne vAle usa dhokhebAja dAsa ko bhI yaha jJAta nahIM thA ki dasa rakSaka sAtha meM haiN| sabhI sAthI naukA meM cale gae aura use ghATa se dUra rakhA gyaa| maireyapAna kA daura prAraMbha huA...... miThAI ke bartana khule aura anagar3ha javAnI kI mastI uchalane lgii| madhyAhna ke bAda kezava bhI A gyaa| nartakI kA bajarA sUryAsta ke pazcAt aayaa| ghATa para hone vAlA kalarava rudrayaza aura usake sAthiyoM ne sunaa| sainikoM kA bajarA bhI A phuNcaa| lagabhaga do ghaTikA ke bAda nIlamaNI, usake vAdyakAra nRtyAcArya, dAsiyAM, tIna anya nartakiyAM aura anyAnya vyakti pAMthazAlA kI ora agrasara hue| svarNamudrAoM, alaMkAroM tathA bahumUlya vastuoM kI cAra peTiyAM sainikoM ke bajare meM thIM, isalie sabhI rakSaka usa bajare meM ruka ge| aura apakva buddhi ke taruNa bajarA lUTane kI icchA se lukate-chipate kinAre para calane lge| unako yaha kalpanA bhI nahIM thI ki saubhAgyapura ke rakSaka sainika bhI sAtha hI haiN| paraMtu dUra se do bajare dekhakara rudrayaza cauMkA...... usane dhIre se kahA-'yahAM to eka nahIM, do bajare haiN|' 'yaha kaise huA?' 'saMbhava hai ki dUsarA bajarA anya yAtriyoM kA ho|' eka sAthI ne khaa| 'taba to dugunA lAbha huA...... hama donoM bajaroM ko lUTeMge' kahakara rudrayaza Age bddh'aa| zastroM meM unake pAsa kevala talavAreM, bhAle aura kSurikAeM thIM aura koI sAdhana nahIM thaa| aMdhakAra phaila cukA thA aura donoM bajaroM meM jalate hue dIpaka maMda-maMda prakAza phailA rahe the| kezava ne eka-eka kara donoM bajaroM ko dekhA... bhItara koI manuSya hai, aisA pratIta nahIM ho rahA thA...... nAvika bhI nahIM dIkha rahe the| rudrayaza ne sAthI se kahA-'aba kyA karanA hai?' 'aura karanA hI kyA hai? bajare para bAja kI taraha TUTa par3eM...... AsapAsa meM koI hai to nahIM? hama jaba taka bajare ke sAmAna ko hastagata kareMge taba taka kAnA 46 / pUrvabhava kA anurAga
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI A phuNcegaa| hameM jo kucha karanA hai, use zIghratA se hI kara denA hai pAMthazAlA se koI bajare meM Ae usase pUrva hI hameM yahAM se nau do gyAraha ho jAnA hai / rudrayaza ne kahA / ' aura usI kSaNa rudrayaza sahita teraha sAthI lukate - chipate bajare kI ora agrasara hue| 7. DAkUoM kI TolI meM aparipakva teraha sAthI lUTa ke mArga para ! bajare ke rakSaka sainika apane bajare meM zAMta baiThe the| unameM se eka bAhara ke upavana meM khar3A thA" usakI dRSTi acAnaka nadI ke kinAre-kinAre Ane vAle yuvakoM kI TolI para pdd'ii| aMdhakAra ke kAraNa Ane vAloM kI saMkhyA kA anumAna karanA kaThina ho rahA thA, kintu Ane vAle chipate - chipate dhIre-dhIre A rahe haiM, yaha usane anumAna lagA liyaa| usake mana meM saMdeha huA aura usane bhItara jAkara ArAma se baiThe sainikoM se dhIre se kahA - ' dasa-bAraha puruSoM kI TolI devI ke bajare kI ora sAvadhAnIpUrvaka jA rahI hai| ' 'yaha ho hI nahIM sakatA / ' kahakara nAyaka khar3A huA aura bajare ke vAtAyana se dekhane lagA usane dekhA lukate-chipate kitane vyakti devI ke bajare kI ora bar3ha rahe haiM aura gaMgA meM utara rahe haiM " unake hAthoM meM zastra bhI haiN| vaha tatkAla bolA- 'sabhI tatkAla taiyAra ho jAeM avazya hI koI duSTa loga lagate haiN| yadi devI ke AdamI haiM to ve lukate - chipate kyoM AeM ?' sabhI sainikoM ne tIra-dhanuSa dhAraNa kie aura nAyaka ke sAtha bAhara aae| nartakI ke bajare taka rudrayaza pahuMca cukA thA dhIre se vaha Upara bajare meM baiThA eka nAvika bolA- 'bhAI! tuma kauna ho ? ' itane meM hI pAMca- cAra sAthI bhI Upara car3ha ge| usI samaya nAyaka ne lalakArate hue pUchA-'kauna ho ? ' usI samaya bajare kA rakhavArA eka vRddha nAvika bajare ke khaMDa se bAhara nikalA aura pAMca-sAta vyaktiyoM ko dekha zIghra hI aMdara jAkara khaMDa kA dvAra baMda kara diyaa| car3hA rudrayaza ne sAthiyoM se kahA- 'sAthiyoM tor3a do daravAjA ! ' paraMtu usI kSaNa nAyaka ne kahA- 'jaise ho vaise hI khar3e raha jAo" anyathA eka-eka bIMdhe jAoge ?' rudrayaza cauMkA ! usake sAthI bhI cauNke| kintu rudrayaza ne laMbA vicAra na kara daravAje para jora se eka lAta mArI dUsarI maarii| pUrvabhava kA anurAga / 47
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura sana-sana karate tIna bANa vahAM A lge| jo nipuNa sainika the ve pAMca vyakti nIce utara kara bajare kI ora A rahe the| daravAjA TUTe isase pUrva hI eka bANa rudrayaza ke dAeM hAtha meM lagA dUsare do bANa do vyaktiyoM ke pairoM meM lage ..... donoM sAthI cIkhate-cillAte vahIM baiTha gae..... kintu rudrayaza palAyana karane ke lie nadI meM chalAMga bharane kA nirNaya kara rahA thA ki itane meM hI cAra sainika vahAM A pahuMce...... nAdAna bAlaka..... na to lar3a sake aura na bhAga sake, becAre.... teraha taruNa pakar3e ge| yaha choTA-sA saMgharSa pUrA ho usase pUrva hI nartakI ke kucheka loga pAMthazAlA meM A phuNce| yaha saMgharSa dekhakara rudrayaza ke bajare vAlA kAnA apane bajare ke sAtha vahAM se chiTaka gyaa| usane vahAM se palAyana karane meM hI apanA bhalA dekhaa| vaha ghaTanA kadaMbaghATa para ghaTita huI, isalie ina kizora luTeroM ko vahAM kI hukUmata ke samakSa peza karanA cAhie, yaha socA gyaa| teraha kizoroM ko bAMdhakara pAMthazAlA meM le ge| Aja ke isa sAhasika kArya kA yaha pariNAma hogA, yaha kalpanA na rudrayaza ko thI aura na usake anya sAthiyoM ko| kintu rudrayaza ne eka upAya socaa| saubhAgyapura ke rakSakoM ne jaba inase pUchatAcha kI taba rudrayaza bolA-'nAyakajI! hama sabhI kizora haiM....... hama lUTane yA corI karane nahIM Ae the.....hamane devI nIlamaNI ke nRtya kI bahuta prazaMsA sunI thii| ata: devI ko dekhane Ae the.......' 'tuma sabhI ke pAsa talavAreM aura lAThiyAM bhI thiiN|' nAyaka ne khaa| 'talavAra yA lAThI rakhanA gunAha nahIM hai| yaha hamane apane bacAva ke lie rakhA thaa| bAla-buddhi ke kAraNa hamane yaha sAhasa kiyA thaa| Apa hamako chor3a ina kizoroM ko dekhakara nIlamaNI ko dayA A gaI, kintu nAyaka ne kisI ko mukta nahIM kiyA.... devI kI bhAvanA ko sammAna dete hue sabhI ko bhojana kraayaa| kucha hI samaya ke pazcAt kadaMbagAMva ke dasa rakSaka vahAM A phuNce| saubhAgyapura ke nAyaka ne teraha DakaitoM ko unheM sauMpate hue sArA ghaTanAcakra batA diyaa| isa sArI prakriyA meM AdhI rAta bIta gaI thii| nAyaka bhI nagararakSaka ke samakSa hakIkata rakhane ke lie vahIM ruka gayA aura vaha teraha kI TolI ke sAtha gAMva kI ora gyaa| nIlamaNI aura rakSakoM ke bajare vArANasI kI ora gatimAna ho ge| 48 / pUrvabhava kA anurAga
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ saubhAgyapura kA nAyaka ghaTanAkrama kI pUrI jAnakArI dekara dUsare dina ghATa para A pahuMcA / parantu kizora luTeroM ko kArAgRha meM DAla diyaa| aura nauveM dina vahAM ke mahArAjA ne teraha kizoroM ko kaThora cetAvanI dekara kArAgRha se mukta kara diyaa| idhara mahApaMDitajI kI ciMtA kA koI Ara-pAra nahIM rhaa| gata ATha dinoM meM paMDitajI ne putra kI khoja karane aneka vyaktiyoM ko cAroM dizAoM meM bhejA, paraMtu putra kA kahIM patA nahIM lgaa| paMDitajI atyaMta vyathita ho ge| aura unheM putraviSayaka aneka bAteM jJAta hii| avaMtI nagarI se Ae hue atithi paMDita bhI zAstracarcA kara vidA ho ge| anta meM terahaveM dina rudrayaza ghara A phuNcaa| usake hAtha kA ghAva bhara gayA thA, parantu duSTa kArya kA nizAna chor3a gayA thaa| putra ko ghara AyA dekhakara pitA kA krodha jAgRta ho gyaa| unhoMne krodha ko niyaMtrita kara kahA-'rudrayaza! ina teraha-caudaha dinoM taka tU kahAM thA?' 'pitAjI! saubhAgyapura gayA thaa|' 'vahAM kyoM?' 'vahAM eka utsava thaa|' 'utsava? asatya kathana! saubhAgyapura meM to varSa meM eka hI bAra zrAvaNI pUrNimA kA utsava hotA hai...dekha rudra! terI pravRtti ThIka nahIM hai| tere hAtha meM yaha ghAva kyA hai?' 'maiM gira par3A thA.... _ 'jhUThI bAta! girane para aisA ghAva aura nizAna nahIM hotaa| yaha to kisI zastra kA ghAva hai... parantu cAhe tU kahIM bhI gayA ho..... aba maiM tujhe ghara meM nahIM rakhaMgA / ' 'prNtu...|' _ 'rudra! jhUThe vyakti ko sahArA denA mahAn pApa hai| yaha pApa kara maiM tere doSa ko poSaNa denA nahIM caahtaa| tujhe DhUMDhane meM maiMne aneka prayAsa kie mujhe kucha samAcAra mile haiM...... mAdhava tere do-tIna mitroM se milA thA aura tU kisI DakaitI meM pakar3A gayA hai, yaha jJAta huaa| aise putroM se to aputra rahanA iSTakArI hai tU samagra kula ke lie kalaMka hai. mAtA-pitA apanI saMtAna kI duSTa pravRtti ke sAtha AMkhamicaunI nahIM kara skte| jo mAM-bApa AMkhoM ke Age paradA tAna kara mamatA ke vazIbhUta hokara saba kucha sahana karate haiM ve apane hI jIvana para jabaradasta atyAcAra karate haiN|' rudrayaza maunabhAva se khar3A rhaa| mahApaMDita bole-'rudra! usa dina tUne bhAMga pIne kI bAta kahI thI....... parantu pUrvabhava kA anurAga / 49
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ tU kisa pAnAgAra meM jAtA hai vaha mujhe jJAta ho gayA hai...... tere mitra kaise haiM, yaha bhI maiM jAna cukA hUM...tU juA khelatA hai aura coriyAM karatA hai, yaha bAta bhI mere se gupta nahIM raha skii| yaha saba jAnakara maiMne nizcaya kiyA hai ki jisa dina tU ina duSTa aura kula-kalaMkI pravRttiyoM se mukta hokara pazcAttApa kI agni se vizuddha hokara AegA usI dina maiM terA satkAra karUMgA. taba taka tU isa bhavana kI ora AMkha uThAkara bhI mata dekhnaa|' rudrayaza khar3A hI rhaa| vaha binA uttara die hI vahAM se calatA banA / mahApaMDita ne eka ni:zvAsa ddaalaa| apanI svargastha patnI kI smRti kara unhoMne mana hI mana kahA-'devI! mujhe kSamA krnaa| mere lie isake sivAya anya koI mArga nahIM thaa| phira bhI maiM cAhatA hUM ki rudra pazcAttApa kI agni meM vizuddha bne|' ___ jaba AdhAra khisaka jAtA hai taba hI manuSya ko AdhAra kA mahattva jJAta hotA hai| pitAjI ke caraNa chue binA, apane doSoM kI kSamA-yAcanA kie binA rudrayaza apane hI ahaMbhAva se binA kucha sAmAna liye bhavana se yoM hI nikala gyaa| parantu jAe kahAM? kyA anya nagarI meM jAkara bhAgya kI parIkSA kI jAe? vaha koI nirNaya nahIM le skaa| vaha dyUtagRha meM gyaa| usane vahAM sau mudrAeM saMcita kara rakhI thii| unako lekara isa nagarI kA tyAga kara denA hai, yaha usane socA thA.. parantu dyUtagRha meM jAne ke bAda usakA vicAra badala gyaa| usane socA, eka bAra juA khelakara, aura adhika mudrAeM prApta kara phira nagarI ko chor3a denA hai| parantu juA eka jvAlA hai| usake dvArA jalA jA sakatA hai, dhanI nahIM banA jA sktaa| cAra dinoM taka vaha usI dyUtagRha meM par3A rahA...... sau svarNa mudrAoM meM se eka zUnya kama ho gaI..... aba usake hAtha kevala dasa svarNa mudrAeM rhiiN| usane apane tIna sAthiyoM ke sAtha eka aura DakaitI kI yojanA banAI ...... kintu kisI sAthI ne sahayoga denA svIkAra nahIM kiyaa| aura eka dina vaha prAta:kAla jaldI uThakara mAtra dasa svarNa mudrAoM ke sAtha sAketa jAne ke lie vidA ho gyaa| svayaM brAhmaNa thA, isalie mArga meM bhojana to mila hI jaataa| pAMcaveM dina vaha eka madhyama nagarI meM phuNcaa| yaha nagarI use acchI lagI....' usane socA, isa nagarI meM choTI-moTI corI kara lUM to mArga meM artha kI kaThinAI nahIM rhegii| yaha socakara vaha eka pAMthazAlA meM rahA..... do dina taka usane usa nagarI ke mArgoM kI avagati kI, Ane-jAne ke choTe-bar3e rAste jAna liye aura eka jauharI kI dukAna ke tAle tor3akara corI karane kA nizcaya kara liyaa| tIsare dina vaha eka sAthI kI khoja meM eka pAnAgAra meM ghusA pAnAgAra 50 / pUrvabhava kA anurAga
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM Aja aneka aparicita se vyakti Ae hue the| rudrayaza ne madirApAna kara eka vyakti se pUchA 'Apa kahAM se Ae haiM ? ' 'tuma kyoM pUcha rahe ho ?' 'aise hI pUcha liyaa| maiM bhI paradezI huuN|' rudrayaza ne kahA / 'tuma yahAM kyA karate ho ?' 'mujhe yahAM Ae mAtra tIna dina hue haiM Apa yahAM kaba Ae haiM?' rahA hUM vaha paradezI rudrayaza kI ora saMdeha kI dRSTi se dekhane lagA / socA, kahIM yaha guptacara to nahIM hai ? nahIM, nahIM, guptacara to nahIM lgtaa| yaha socakara paradezI ne pUchA - 'tuma kyA jAnate ho ?' 'corI ke atirikta maiM koI kAma-dhaMdhA nahIM jAnatA / ' rudrayaza ne haMsate hue khaa| mere yogya kArya kI khoja kara 'to kyA tuma hamAre saradAra ke pAsa caloge ? tumako kAma mila jAegA aura yadi tuma guptacara hoge to tumhArA sira dhar3a se alaga kara diyA jaaegaa| ' 'maiM Ane ke lie taiyAra huuN|' rudrayaza bolA / paradezI jaise lagane vAle sAtoM vyakti rudrayaza ko sAtha le vahAM se ravAnA ho ge| ve sabhI eka vezyA ke ghara Thahare hue the| rudrayaza ne dekhA ki ve pandraha AdamI haiM aura unakA saradAra atyaMta krUra AkRti vAlA hai| rudrayaza ko sAtha lAne vAle vyaktiyoM ne namana kara kahA - 'mahArAja ! yaha eka taruNa kArya kI khoja meM yahAM AyA hai aura ise corI ke atirikta koI kArya nahIM aataa|' 'acchA, kahakara saradAra ne rudrayaza kI ora gaura se dekhA, nAma kyA hai ?' phira pUchA- 'terA 'rudrayaza / ' 'jAti kyA hai ?' 'brAhmaNa hUM, parantu jAti se cyuta ho cukA huuN|' 'zAbAza! itane samaya meM kitanI coriyAM kI haiM?' 'choTI-choTI coriyAM aneka kI haiM, parantu unase dAridrya nahIM miTA / maiM vArANasI nagarI meM rahatA thA, paraMtu aba vahAM raha nahIM sakatA / ' 'kyoM?' 'tiraskAra ke kaarnn|' pUrvabhava kA anurAga / 51
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'oha! tU lagatA to hai kAma karane vAlA, parantu tujhe pahale vizvAsa utpanna karanA hogaa| ' 'kahie 'hama sabhI Aja hI isa nagarI meM Ae haiN| tU isa nagarI meM corI kara hameM btaa| phira hama tujhe apanI TolI meM milA leNge|' 'eka sAthI kI AvazyakatA hogI 'tUne kauna-sA sthala cunA hai corI ke lie ?' 'maiMne eka jauharI kI dukAna ko nizAnA banAyA hai / ' 'bahuta sAhasika lagate ho| parantu dekha lo, hamAre sAtha rahane ke akele nahIM raha sakoge hama eka vizeSa kArya ke lie Ae the| apane aDDe kI ora jA rahe haiN| hamArA sthAna eka abhedya nagarI jaisA hai mere sabhI sAthI apane-apane parivAra ke sAtha rahate haiN| duniyA kI koI zakti hamAre aDDe ko prApta nahIM kara sktii| aura, hamAre niyama bahuta kaThora haiN| ' 'maiM unakI pratipAlanA kruuNgaa| batAeM 'hamArI TolI meM Ane vAlA vahAM se chiTaka nahIM sktaa|' 'svIkAra hai' 'corI meM jo dhana prApta ho vaha sabhI kA hogA se apanA dhana nahIM rakha sakatA / ' 'maMjUra hai| 'madirApAna, mauja-mastI kI koI roka-Toka nahIM hai samaya pUrNa sAvadhAna rahanA hotA hai|' 'yaha bhI merI vRtti ke anukUla hai|' 'tuma kala hamAre sAtha calanA bAda tuma aba hama vahAM nahIM hai|' saradAra bolA / parantu koI svataMtra rUpa parantu kArya ke aise gAMva meM corI karane kI AvazyakatA 'to phira maiM vizvAsa kaise dilA pAUMgA ?' saradAra vicAra karane lgaa| kucha kSaNoM bAda bolA- 'Aja madhya rAtri ke bAda tuma mere cAra sAthiyoM ko sAtha lekara jAnA aura apanI zakti kA paricaya denA / kala to hama yahAM se ravAnA ho jaaeNge|' 'jaisI ApakI AjJA rudrayaza taiyAra thaa| aura kucha samaya pazcAt saradAra ke cAra sAthiyoM ke sAtha rudrayaza corI karane nikala pdd'aa| sabhI bAjAra baMda ho gae the| rAjya ke kucha sainika paharA de rahe the / ve bAjAroM meM cakkara lagAte aura idhara-udhara jhAMkakara cale jAte / rudrayaza apane sAthiyoM ke sAtha usa jauharI kI dukAna para phuNcaa| usane 52 / pUrvabhava kA anurAga
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ cAroM ora dekhA aura capalatA se dukAna ke donoM tAle eka lohe kI kIla se khola die| phira vaha bhItara ghusa gyaa| sAtha vAle cAroM sAthI alaga-alaga sthAnoM meM chupa ge| rudrayaza dukAna meM praviSTa huaa| usane daravAjA baMda kara diyA mAtra ardhaghaTikA meM vaha svarNamudrAoM se bharI eka thailI lekara bAhara A gyaa| daravAjA baMda kara tAloM ko pUrvavat baMda kara, thailI ko sAtha le pAsa vAlI galI meM calA gyaa| isa galI meM eka sAthI chipA baiThA thaa| usI samaya rAjA kA eka azvArohI rakSaka rAjamArga se nikalA / azvArohI ke Age gujarane ke bAda tInoM sAthI vahIM ekatrita hue / rudrayaza sahI salAmata apane cAroM sAthiyoM ke sAtha apane saradAra ke pAsa A gyaa| saradAra taruNa kA sAhasa dekhakara atyaMta prasanna huA aura usane rudrayaza ko apanI TolI meM rakha liyaa| paritApa aura pazcAttApa kI agni se vizuddha hone kI pitA kI bAta havA meM ur3a gii| becAre rudrayaza ko isakI kalpanA bhI kaise ho ? jo mAtA-pitA isa ugate yauvana ko ucita saMrakSaNa apekSita hotA hai| tathya kI upekSA karate haiM, unheM antataH pachatAnA par3atA hai| saradAra ne jaba rudrayaza se pUchA ki tumane corI kaise kI, taba rudrayaza bolA- 'saradArajI ! maiM tAlA kholane kI kalA jAnatA hUM" mAtra do zalAkAoM se maiM sabhI prakAra ke tAle khola sakatA hUM aura punaH baMda kara sakatA hUM" maiM tAle kholakara bhItara gayA dukAna meM aneka thailiyAM bharI par3I thIM mere se adhika bhAra to uThAyA nahIM jA sakatA jo sAthI mere sAtha Ae the, ve ApakI AjJA se bAhara hI rahakara mujhe dekhate rhe| isalie maiM eka thailI uThAkara bAhara nikala gayA aura tAloM ko yathAvat baMda kara die / ' rudrayaza! mujhe to tumhArI parIkSA karanI thI corI nahIM karanI hai anyathA hama usakA sArA dhana uThA lAte . tuma isa aDDe meM mastAI se raho / aura sUryodaya hote-hote rudrayaza TolI ke sAtha ravAnA ho gyaa| 8. kanyAratna nadI, nArI, kathA, pataMga Adi kA vaividhya AkarSaka hone para bhI vicitra hotA hai| jaise koI nadI vakra hotI hai, koI sIdhI hotI hai| koI chichalI hotI hai, to koI anta:salilA / koI caMcala hotI hai to koI gaMbhIra / kisI kA pravAha tIvra vega vAlA hotA hai to koI zAMta aisA hI vaividhya hotA hai nArI kA, vArtA pUrvabhava kA anurAga / 53
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA aura pataMga kA / kucheka vArtAeM ekarUpa hotI haiM, kucha vakra aura kucha atyaMta gUr3ha hotI haiN| yaha kathA bhI kucha aisI hI hai jisa prakAra pravAha meM bahatA huA tinakA Age se Age bahatA jAtA hai parantu pratisrota se vaha mUla sthAna kI ora bhI Ane lagatA hai, isI prakAra vArtA ko Age le jAkara bhI puna: pIche mor3anA par3atA hai| hameM jJAta ho cukA hai ki pAradhI sudaMta do premI pakSiyoM kI ciMtA meM pazcAttApa kI agni meM jIvita hI jala gayA ... usake prAyazcitta ko vardhApita karane vAlA bhI taba koI nahIM thA hAM, prakRti svayaM to thI hI aba isa kathA kI taraMgiNI vatsa deza kI rAjadhAnI kauzAMbI nagarI kA sparza kara rahI hai| kauzAMbI nagarI ! vatsadeza kI lajjAvatI vadhUsadRza lajjAlu aura rasamayI rAjadhAnI! jaise koI rUpavatI navayauvanA dekhane vAle ko cauMkA detI hai, vaise hI yaha AkarSaka aura alabelI nagarI pratyeka pravAsI ko vismayamUr3ha banA detI thii| yaha nagarI atyaMta suMdara aura manohArI hone para bhI isakI AtmA tejasvI thI mahArAja udayana aura unakI priyatamA vAsavadattA atyadhika lokapriya aura jAgRta the| jisa rAjya ke saMcAlaka sattA ke mada meM unmata ho jAte haiM, usa rAjya kI janatA kabhI sukhI nahIM raha sktii| rAjA udayana jAnatA thA ki mayUra kI zobhA usake pravara paMkha - puMja se hai rAjA kI zobhA janatA ke prema aura sadbhAva se hai| rAjA yaha bhI jAnatA thA ki prajA kA prema prApta karane ke lie rAjyavarga ko udAra aura karttavyaparAyaNa honA caahie| vahAM ke nagaraseTha RSabhasena mahArAjA udayana ke parama mitra the| donoM mitra dina meM eka bAra avazya milate aura yadi saMyogavaza kabhI milanA nahIM hotA to donoM ke mana meM eka khaTaka raha jaatii| rAjA udayana mahAn saMgItapriya thaa| divya mahArgha vINA ko bajAne vAlA udayana ke atirikta koI thA nahIM, kyoMki mahArgha vINA devI sarasvatI kI prasAdI mAnI jAtI thI aura isa vINA ke sAdhaka alpa mAtrA meM hI the| magadhadeza meM biMbisAra, vaizAlI meM AmrapAlI aura vatsadeza meM udayana isa vINA ke sAdhaka mAne jAte the| anyAnya vINAoM ko bajAne vAle sAdhaka sarvatra the, parantu mahArgha vINA kinnarajAti kA zreSTha vAdya thA" devI sarasvatI dvArA niSpAdita yaha vAdya itanA jaTila aura pUrNa thA ki sarasvatI kI ArAdhanA ke binA isameM siddhi prApta nahIM kI jA sakatI thI / nagaraseTha RSabhasena vANijyakuzala, prAmANika aura pratiSThita vyApArI thaa| 54 / pUrvabhava kA anurAga
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ gata kucheka pIr3hiyoM se usakA parivAra nagaraseTha kI padavI bhoga rahA thA aura vaha uttarottara zuklapakSa ke candramA kI taraha vRddhiMgata hotA huA vikasita ho rahA thaa| __eka vyApArI aura dUsarA raajaa| donoM kI maitrI bAlyakAla se Aja praur3hAvasthA taka eka dhAra calI A rahI thii| RSabhasena nagaraseTha kI saMpadA bar3e-bar3e rAjAoM ko bhI lajjita karane vAlI thii| isakA bhavana rAjaprAsAda se bhI adhika bhavya aura ramaNIya thaa| jaba vaha prAtaH pUjA ke lie ghara se ravAnA hotA taba apane ratha meM moharoM se bharA caru lekara nikalatA aura rAste meM muTThI bhara-bhara kara rAste meM uchAlatA jaataa| ghara Akara jaba vaha dAtUna karane prAMgaNa meM baiThatA taba jo bhI yAcaka AtA vaha tRpta hokara hI jaataa| itanA hI nahIM, kauzAMbI nagarI ke logoM ke lie bhI nagaraseTha AzrayarUpa thaa| kisI kI Arthika vipatti A par3atI to nagaraseTha kA dhana-bhaMDAra khulA thaa| vaha sahayoga karatA, parantu tIsare vyakti ko jJAta taka nahIM hotA ki amuka ne nagaraseTha se madada pAI hai| nagaraseTha sajaga thA ki dAyeM hAtha se diyA jAne vAlA sahayoga bAyeM hAtha ko bhI jJAta na hone paae| saMkSepa meM nagaraseTha apAra saMpatti kA svAmI thA, kintu dhana se lipaTe rahane meM vaha anyAya, adharma aura akalyANa mAnatA thaa| bhavana vizAla thaa| usakI tIna maMjiloM meM chattIsa kamare the| zatAdhika dAsa-dAsI the| dasa gajarAja, cAlIsa azva aura usake gokula meM ATha sau se adhika gAya-baila Adi the| dUdha aura ghI kI nadiyAM bahatI thiiN| RSabhasena sabhI prakAra se sukhI thaa| unakI patnI kA nAma sunaMdA thaa| usane ATha putroM kA prasava kiyA thaa| bhavana una bAlakoM ke kalarava se gUMjatA rahatA thaa| sunaMdA cAlIsa varSa kI thI aura nagaraseTha paiMtAlIsa varSa kA thaa| dekhane vAle pArakhI loga bhI sunaMdA ko tIsa varSa kI hI mAnate the| vaha svastha, suMdara aura suDaula thii| ATha-ATha prasUti karane ke bAda bhI usakA rUpa, yauvana aura Arogya akhaMDa thaa| ___vaha sabhI prakAra se sukhI thii| yaza, kIrti, uttama svabhAva Adi saba kucha thA... phira bhI chaha mAsa pUrva jaba usane AThaveM putra ko janma diyA, taba devI sunaMdA sahajabhAva se udAsIna banI thii| ATha putroM ke janma ke pazcAt usake mana meM eka AzA ubharI thI ki aba eka putrI Avazyaka hai| mAtA kA Azraya jIvita kanyA hotI hai... pitA apane putroM se jIvita rahatA hai| __uttama mAtA-pitA kI goda meM krIr3A karane vAle bAlaka bhI uttama hote haiM...... koI kabhI duSTAtmA bhI uttama mAtA-pitA ke ghara janma le letA hai..... yaha ApavAdika hai, sarva sAmAnya bAta nhiiN| rAtri kA prathama prahara pUrA huaa| sunaMdA apane chahoM bAlakoM ko sulAkara, pUrvabhava kA anurAga / 55
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabase choTe do bAlakoM ko dhAya mAtA ko sauMpa kara pratikramaNa karane baiTha gii| seTha RSabhasena Aja jaldI byAlU kara upAzraya meM gae the| vahAM se ve apanI dukAna para athavA rAjabhavana meM jaate| sunaMdA pratikramaNa saMpanna kara uThI / usane socA, seThajI abhI taka nahIM Ae haiN| saMbhava hai rAjabhavana meM vilaMba ho gayA ho / yaha socakara vaha sabhI putroM kI sAra-saMbhAla kara zayanagRha meM gaI aura usI samaya prAMgaNa meM ratha kI dhvani sunAI dii| kucha hI kSaNoM ke pazcAt nagaraseTha RSabhasena bhavana meM A phuNce| sunaMdA zayanagRha ke dvAramukha para khar3I thii| seTha ko dekhate hI, usake nayana prasannatA se bhara ge| tatkAla do dAsa daur3e-daur3e Ae aura seThajI ke vastra badalAye / seTha ne patnI ke sAmane dekhate hue kahA- 'priye! Aja kucha vilaMba ho gyaa| maiM dukAna se sIdhA rAjabhavana meM gayA thA, kyoMki rAjA kA mahApratihAra mujhe bulAne dukAna para A gayA thaa| mahArAjA ke samakSa vizeSa carcA calI thI aura Aja to mahAdevI bhI carcA meM baiThI thI / ' 'kisa bAta kI carcA thI ?' 'saMgIta kI / ' bajAI 1 phira mahArAja ne mahAdevI ko prasanna karane mahArgha vINA 'Apako to '' 'rAga ko maiM nahIM samajhatA parantu mahArAjA kI vINA se milana kI abhIpsA pravAhita ho rahI thI aura mahAdevI ke mana kA viSAda palabhara meM dhula gayA thA aura mere mana para ajaba prabhAva par3A thaa|' 'kyA ?' donoM dAsa khaMDa se bAhara nikala ge| RSabhasena madhura hAsya bikherate hue bolA- 'praur3hAvasthA meM milanecchA prabala hotI hai merA mana huA ki maiM ur3akara tere pAsa A jAUM vAstava meM saMgIta auSadhiyoM se bhI mahAn auSadhi hai " mahArAjA to isake sAdhaka haiM tujhe yAda hogA ki tIna varSa pUrva mahArAjA ne eka unmatta hAthI ko isa saMgIta ke mAdhyama se vaza meM kara liyA thA / ' 'mujhe yAda hai... aura mahArAjA caMDapradyota kI hastI senA ko aneka varSa bIta gae kintu banAkara chinna-bhinna kara DAlA thA 'pAgala 'kyoM bAta kahate-kahate ruka gae ?' 'byAlU kara jaba maiM bAhara nikalA thA taba tere cehare para maiMne udAsInatA kI rekhAeM dekhI thIM aisA koI kAraNa pratIta nahIM huA phira bhI 56 / pUrvabhava kA anurAga
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nahIM svAmin ! kabhI-kabhI mana meM eka prazna ubharatA hai aura mana udAsa ho jAtA hai|' 'to phira tU mujhe kyoM nahIM batAtI?' 'Apase kyA kahUM? manuSya ko saMtoSa nahIM hotA...... strI kA mana to aura adhika durbala ho jAtA hai|' sunaMdA ne khaa| 'kisa bAta meM?' 'bAta Apake vaza kI nahIM hai| phira maiM Apase kyA kahUM?' 'phira bhii|' kahakara seThajI patnI kA hAtha pakar3akara palaMga para baiTha ge| 'bhavana meM ATha-ATha bAlaka krIr3A karate haiM....... yaha dekhakara apAra harSa hotA hai.... parantu....." . 'kyA koI IrSyA karatA hai?' 'nahIM, paraMtu pitA kI latA hote haiM putra aura mAtA kI latA hotI hai kanyA...... yadi eka kanyA hotI to apane sukha ke zikhara para ratna kA kalaza car3ha jAtA.....' 'oh....|' tatkAla sunaMdA dvAra baMda karane usa ora calI gii| jaba vaha palaMga ke pAsa AI taba seTha ne kahA-'priye! yaha prazna to mujhe bhI khaTakatA hai. Aja hI eka nimittaka se merI isa viSaya meM carcA calI thI aura usane eka prayoga bhI batAyA patnI Atura nayanoM se pati ke sAmane dekhane lgii| nagaraseTha bolA-'nimittaka ne jo prayoga batAyA hai vaha bahuta prabhAvazAlI hai| gaMgA devI kI ArAdhanA se putra kI prApti hotI hai aura yamunA devI kI ArAdhanA se putrI kI prApti hotI hai| tIna mAsaparyanta pati-patnI ko AcAmla tapa karanA par3atA hai| pratidina yamunA devI kI mUrti ke samakSa eka mAlA pheranI hotI hai| yamunA kI ArAdhanA kA maMtra bhI sarala hai aura nabbe dinoM taka mana, vacana-kAyA se saMyama kA pAlana karanA hotA hai| nimittaka ne batAyA ki nabbe dina kI rAtri meM yamunA nadI kI adhiSThAtrI devI yamunA svapna meM Akara avazya hI icchA pUrI karatI hai|' 'prayoga uttama hai| kaba se prAraMbha karanA hai?' 'prAtaH jyotiSI se pUchakara zubha muhUrta meM isa prayoga ko prAraMbha kreNge|' seTha ne khaa| sunaMdA ko yaha prayoga acchA lgaa| sAtaveM dina seTha-seThAnI ne yamunA kI ArAdhanA prAraMbha kara dii| yamunA kI ArAdhanA! pUrvabhava kA anurAga / 57
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka samaya thA jaba nadiyAM bhI devatva kA rUpa dhAraNa kara ArAdhakoM kI manobhAvanA pUrNa karatI thiiN| jahAM tIvra bhAvanA, zraddhA aura samarpaNa hotA hai, pavitratA hotI hai, vahAM Atmasiddhi ke Ane meM vilaMba nahIM hotA, to phira bhautikasiddhi kI to bAta hI kyA hai ? nabbevAM dina thaa| bAtoM hI bAtoM meM navAsI dina bIta gae / Aja tIsare mahIne kA aMtima dina thA donoM kI ArAdhanA vidhivat aura vizuddha thI donoM eka hI khaMDa meM jamIna para caTAI bichAkara dUra-dUra so jAte AcAmla tapa cala hI rahA thA aura usase manovikAra svataH zAnta ho gayA thA aura nIMda bhI svastha aura gaharI Ane lagI thii| isake sAtha donoM kI dainika ArAdhanA, pUjA-pATha, pratikramaNa Adi bhI yathAvat calate the| rAtri kA Aja ArAdhanA kI aMtima rAtri thI nabbevIM rAtri thI cauthA prahara prAMrabha hote hI sunaMdA ko eka sukhada svapna AyA usane dekhA, vaha eka ramaNIya upavana meM khar3I hai aneka kuMjoM meM chipa gaI haiM, isalie vaha unheM cAroM ora khoja rahI hai meM hI vaha utkarNa huI usane taraMgamAlAoM kI gaMbhIra, madhura AvAja sunI svayaM kI sakhiyAM i are, isa upavana aisI dhvani kahAM se T tatkAla usakI ghrANendriya cauMkI malayAcala ke pavana ko sparzavAlI ati zItala, madhura aura bhInI saurabha kahAM se AI are! yaha kyA? isa upavana ke AsapAsa koI jalAzaya to dRSTigata nahIM hotA to phira yaha kaise ? itane meM hI yamunA nadI kA zAMta, dhIra, gaMbhIra aura zyAmala pravAha dikhAI diyA sunaMdA cauMka taraMgalolA yamunA para eka sahasradala vAlA kamala taira rahA thA usake zarIra para jo divya alaMkAra phIkA kara rahI thii| sunaMdA usa kamala para cAra bhujA vAlI eka tejodIpta devI khar3I thI. devI ke gale meM raktakamala kI mAlA thI the unakI jagamagAhaTa sUrya ke prakAza ko bhI Azcaryabhare nayanoM se devI ko dekha rahI thI devI ne sunaMdA ko AzIrvAda dete hue kahA - 'sunaMdA ! terI aura tere pati kI ArAdhanA se maiM prasanna hUM" kala prAtaH tIna ghaTikA ke pazcAt vrata kI pUrNAhuti karanA " terI icchA pUrI hogI / ' usane namana kiyA kitanI madhura vANI ! devI adRzya ho gaI" na upavana thA aura na thI taraMgavatI yamunA / sunaMdA caTAI se uThI mana meM namaskAra mahAmaMtra kA smaraNa kiyA prAta: kAla hone vAlA thaa| usane pati ko jagAyA aura unheM svapna kI bAta btaaii| RSabhasena 58 / pUrvabhava kA anurAga
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ svapna kA vRttAnta sunakara atyaMta harSita huaa| donoM uThakara upAsanAgRha meM ge| donoM ne sAmAyika anuSThAna kiyaa| vrata kI nirvighna saMpannatA para donoM prasanna the / tapasyA kA pAraNA kiyaa| pandraha dina bIta gae / bIsaveM dina sunaMdA ko yaha AbhAsa huA ki usane garbha dhAraNa kiyA hai mAtA kI kalpanA satya hone lagI garbha bar3hane lgaa| usake pAMcaveM mahIne ke pazcAt to sunaMdA ke lAvaNya kI bhI vRddhi huI vadana aura nayana para nUtana prakAza phailane lgaa| ATha putroM kI mAtA ko yadi koI dekhatA to vaha yahI kahatA ki seThAnI prathama bAra sagarbhA huI hai| vicAra sthira hone lge| dohada bhI sAttvika bhAva vAle ho ge| aura nauveM mAsa ke sAtaveM dina sunaMdA ne sukhapUrvaka prasava kiyA tejapuMja usa samaya seTha dukAna para the| unheM kanyAratna kI prApti kI badhAI dI gaI seTha ne tatkAla anna-vastra Adi ke dAna kI ghoSaNA kii| mahArAjA udayana ko yaha jJAta hote hI ve apanI priyatamA devI vAsavadattA ke sAtha nagaraseTha ke bhavana para A phuNce| kanyA itanI rUpavatI thI ki aisA rUpa devaloka meM bhI hai yA nahIM, yaha prazna jaisA eka kanyAratna usakI goda meM aayaa| ubharatA / vRddha striyoM ne aneka TUMge kie, jisase ki kanyA ko najara na laga jaae| eka zubha dina kanyA kA nAmakaraNa utsava rkhaa| devI sunaMdA ke svapna meM devI yamunA ko taraMgalolA ke rUpa meM dekhA thA, isalie nimittakoM ne kanyA kA nAma 'taraMgalolA' rkhaa| yaha nAma sabako pasaMda A gyaa| taraMgalolA! taraMgavatI! yamunA kI lahara jaisI kanyA ! pratIkSA kI ghar3iyAM laMbI hotI haiM, dina bar3e pratIta hone lagate haiM / duHkha kI rAteM zatayAmA bana jAtI haiM aura sukha kI rAteM palabhara meM bIta jAtI haiN| divasa ginate-ginate mAsa bIta gae / mahInoM kI gaNanA karate-karate varSa bIta ge| 1 taraMgalolA pAMca varSa kI ho gii| use kalAcArya kI pAThazAlA meM bhejA taraMgalolA apane ATha bhAiyoM ke bIca akelI bahina thI vaha divya kamalinI ke samAna dIkha rahI thI / pUrvabhava kA anurAga / 59
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 9. saptaparNa puSya usa kAlakhaMDa meM svastha, udAra, nItimAn aura prAmANika banAne vAle jJAnAbhyAsa ko mahattva diyA jAtA thA aura use jIvana kA Avazyaka aMga mAnA jAtA thaa| mAnava-mana kI jar3atA ko miTAne ke lie jJAna-cetanA hI ekamAtra sAdhana thii| isalie rASTra kA pratyeka varga, phira cAhe vaha brAhmaNa varga ho yA zUdra varga-apane jIvana ko upayogI banAne ke lie tadanukUla abhyAsa karatA thaa| brAhmaNa sarvazAstroM meM pAraMgata hote the| kSatriyavarga rAjanIti, saMgIta, kalA aura zastra-saMcAlana tathA usakI sahAyaka vidyAoM meM niSNAta hote| vaizyavarga kRSi, go-pAlana, vANijya, arthazAstra Adi kA abhyAsa krte| zUdra bhI kRSi, go-pAlana, sadAcAra, pAkazAstra Adi kA abhyAsa krte| cAroM varNa kevala karttavya-kSetra se pahacAne jAte....... cAroM vargoM ke madhya ucca-nIca kA prabheda nahIM thaa| taraMgalolA jaba kalAcArya kI pAThazAlA meM praviSTa huI taba usI nagarI ke sArthavAha kA nau varSIya putra padmadeva bhI vahIM abhyAsa karatA thA aura zatAdhika vidyArthiyoM meM zreSTha aura guNavAn mAnA jAtA thaa| ___ pAThazAlA meM garIba aura dhanavAn vidyArthiyoM ke lie pRthak baiThane yA zikSA pAne kI vyavasthA nahIM thii| guru sabako samadRSTi se dekhate aura sabhI ko samAna rUpa se jJAna kA abhyAsa kraate| usameM pakSapAta nahIM rhtaa| vidyAdAna ko mahattvapUrNa mAnA jAtA thA aura jo vidyAdAna detA vaha mahAn puNya kA upArjana karatA hai, yaha dRSTi spaSTa thii| jaba taraMgalolA sAta varSa kI huI taba jIvana meM eka vikSepa ubhraa| vaha jala-taraMgoM ko dekhakara, sarovara yA tAlAba ko dekhakara cauMka utthtii| vaha kyoM cauMkatI hai, isakA kAraNa kisI ko jJAta nahIM ho sakA...' svayaM to kevala sAta varSa kI bAlikA thI, ata: kucha kAraNa batA nahIM pA rahI thI..... parantu jaba varSA hotI aura kisI sthala para jala ekatrita ho jAtA, usameM taraMgeM uThatIM to taraMgalolA usako sthiradRSTi se dekhatI rahatI aura cauMka kara gaMbhIra bana jAtI....... kisI vismRti ke bAdala kI oTa meM chipa jaatii| putrI kI isa sthiti se cintita hokara mAtA-pitA ne use pAThazAlA bhejanA baMda kara diyaa| parantu ghara para abhyAsa cAlU rakhA... yogya kalAcArya ghara para Akara abhyAsa karAne lge| padmadeva aura taraMgalolA-donoM eka-dUsare se paricita hoM, usase pUrva hI yaha sthiti bana gii| 60 / pUrvabhava kA anurAga
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIna varSa aura bIta ge| abhyAsa sucArurUpa se cala rahA thaa| padmadeva meM kavitva zakti svAbhAvika thI aura taraMgalolA ko citrakalA kA zauka thaa| taraMgalolA jaba caudaha varSa kI huI, taba usakA jJAnAbhyAsa pUrA huA..... yadyapi jJAnArAdhanA jIvanabhara karane para bhI pUrI nahIM hotI, phira bhI Avazyaka jJAna kI ArAdhanA ho jAne para mAtA-pitA nizcinta ho jAte haiN| taraMgalolA ko bAlyakAla se hI citrakalA kA zauka thA aura abhyAsakAla meM vaha sAdhanA ke rUpa meM vikasita huaa| aba vaha yauvanAvasthA ko prApta ho gaI thI...... vaha bAlikA se taruNI bana gaI thI...... usakA rUpa bejor3a, apUrva aura aniNdy| kavi aniMdya suMdarI kA varNana karate-karate pAgala ho jAte haiM aura usa varNana ko par3hane vAle mugdha ho jAte haiN| parantu taraMgalolA ko dekhane ke pazcAt kaviyoM ke sabhI varNana zuSka aura phIke ho jAte the| jaba kabhI taraMgalolA apane bhavana ke vizAla upavana meM sakhiyoM ke sAtha bhramaNa karane nikalatI taba upavana ke puSpakhaMDa meM puSpoM para maMDarAne vAle bhramara bhAna bhUlakara taraMgalolA ke vadana kamala para maMDarAne laga jaate| phUla kI komalatA maryAdita samaya taka hI rahatI hai.... parantu taraMgalolA ke adhara-vadana kI komalatA to mAno cirakAla taka rahane yogya nirmita ho, aisA pratIta hotA thaa| taraMgalolA kI sakhiyoM meM sArasikA nAma kI eka samavayaska sakhI use atipriya aura vizvasta thii| taraMgalolA apane mana kI bAta sArasikA se nahIM chipAtI thI aura sArasikA bhI apane mana kI bAta ko taraMgalolA se gupta nahIM rakhatI thii| sArasikA ne abhI-abhI solahaveM varSa meM praveza kiyA thA aura taraMgalolA kucheka mahInoM pazcAt pandraha varSa kI hone vAlI thii| eka dina donoM sakhiyAM sAyaMkAla ke samaya pratidina kI bhAMti upavana meM gii| __ nagaraseTha kA upavana ramaNIya, vizAla aura rAjA ke upavana kI pratispardhA karane vAlA thaa| upavana kI surakSA ke lie aneka mAlI the| upavana ke madhya bhAga meM eka manohara latAmaMDapa thaa| isa vizAla latAmaMDapa meM kAMca ke Asana yatra-tatra bane hue the aura do vyakti baiTha sakeM aise svarNa kI sAMkaloM se baMdhe jhUle the| ___ isa latAmaMDapa meM donoM sakhiyAM AIM aura idhara-udhara ghUmakara eka jhUle para baiTha gaIM aura batiyAne lgiiN| jaise pati-patnI kI bAtoM kA anta nahIM AtA, do anurakta prANiyoM kI bAteM ananta hotI haiM, vaise hI do mitroM kI bAteM bhI ananta hotI haiN| bahuta bAra yaha prazna ubharatA hai ki itanI bAteM kahAM se utpanna hotI haiM? parantu Aja taka koI isakA uttara nahIM de paayaa| jaise mana ananta hai, vaise hI bAteM, vicAra aura umaMgeM bhI ananta hotI haiN| pUrvabhava kA anurAga / 61
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ donoM sakhiyAM jhUle para baiTha gaI 1 mana cirayuvA rahatA hai| usake vaya kI koI maryAdA nahIM hotI mana sadA caMcala banA rahatA hai| jaba taka mana para vijaya prApta nahIM kI jAtI taba taka prANI saMsAra meM bhaTakatA rahatA hai" yauvana kA prAraMbhakAla bhI bahuta caMcala hotA hai" yauvana meM jijJAsAeM pracurarUpa meM ubharatI haiM usameM tRSA aura tRpti kA koI bhAna na hone para bhI mana meM ajIba akulAhaTa anta:karaNa meM krIr3A karane laga jAtI hai| calAyA sArasikA ne maMda gati se jhUlA taraMgalolA ne sArasikA se pUchA - 'merA prazna to yAda hai na ?' 'prazna to yAda hai, parantu usakA uttara kyA dUM? solahavAM varSa cala rahA mAtA-pitA utAvala kareM, yaha svAbhAvika hai aura kahate-kahate taraMgalolA haMsa par3I / ' 'terA mana bhI sArasikA ne tatkAla kahA - ' mere mana ko kucha kSaNoM ke lie bhUla jA Ane vAle kala meM terA mana bhI mIThI akulAhaTa meM tere mana kA vicAra kara phaMsa jaae|' 'mere prazna kA uttara ?' 'maiM kaise dUM? mAM kI icchA hai ki gAMva meM hI yogya vara kI khoja kI pitAjI isase viruddha haiM yadi mAM kI jIta hogI to hamArA viyoga jAe nahIM hogA aura pitAjI jIteMge to " bIca meM hI taraMgalolA bola par3I - 'sakhI! tere binA maiM eka pala bhI jIvita nahIM raha sakUMgI... kyA tU apane pitAjI ko samajhA nahIM sakatI ?' 'pagalI ! mAtA-pitA ke vicAroM ke bIca maiM kyoM jAUM ? AjJAkArI bAlaka mAtA-pitA kI AjJA ko AzIrvAda mAnate haiM aura isI meM unakA maMgala hai' parantu tere jaisA hI prazna merA bhI hai| ' taraMgalolA ne praznabharI dRSTi se sArasikA kI ora dekhA / sArasikA bolI- 'terI sagAI yadi anya nagarI meM hogI to ?' 'nahIM hogI 'tU aisA kaise kahatI hai? kala hI tUne kahA thA ki pitAjI rAjagRha kI ora DhUMDha rahe haiM ...? 'pitAjI ne prayatna prAraMbha kiyA hai, parantu 'parantu kyA' ?' 'terI mAM kI bhAMti hI merI mAM bhI isI nagarI kA Agraha rakhatI haiM ataH maiM nizcita rUpa se kaha sakatI hUM ki pitAjI merI mAM ke Agraha ko TAla nahIM sakate na jAne merA mana vivAha karane ke lie parantu kyA kahUM" 62 / pUrvabhava kA anurAga
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ utsuka hI nahIM ho rahA hai|' 'tU to pAgala hai| yauvana ko yauvana kA sAtha hI acchA lagatA hai| nara aura nArI eka-dUsare ke pUraka haiN| jaise TUTe hue paMkha vAlA pakSI ur3a nahIM sakatA, isI prakAra akelA puruSa yA akelI strI ur3a nahIM sktii| tere cAroM bhAI vivAhita ho cuke haiN| kaise zobhita ho rahe haiM! cAroM bhAbhiyoM ke mana meM milana kI kitanI adhIratA rahatI hai! yadi saMsAra meM rahanA ho to do hokara hI rahanA hogaa| tujhe vivAha karane kI icchA kyoM nahIM hotI?' _ 'tU jo kucha kaha rahI hai, maiM jAnatI hUM... parantu vivAha kI bAta karate hI mana jar3a ho jAtA hai...... aura usa samaya merI jo avasthA hotI hai, use maiM svayaM nahIM samajha paatii|' sArasikA do kSaNa taka taraMgalolA kI ora ghUratI rahI, phira bolI-'sakhI! mujhe pratIta hotA hai ki tUne kisI kA du:khamaya vivAhita jIvana dekhA hai, jAnA hai, ata: tere mana para usa duHkha kA pratibimba aMkita ho gayA hai| vivAha kevala nara aura nArI kA milana sukha mAtra nahIM hai, vaha to mAnavavaMza kI bela ko amara rakhane vAlA pavitra karttavya hai|' taraMgalolA bolI-'sArasikA! kisI ke duHkhamaya vivAhita jIvana kI mujhe smRti bhI nahIM hai aura mana bhI bhayAkrAnta nahIM hai| maiM mAnatI hUM ki mAtA-pitA unake bAlakoM meM hI jIvita rahate haiN| vivAha kevala nara-nArI kI nahIM...... puruSa aura prakRti ke karmayoga kA tapa hai....... saMsAra meM rahane vAle isa tapa se hI siddhi prApta karate haiM..... phira bhii...|' sArasikA ne tatkAla taraMgalolA kA hAtha pakar3ate hue kahA-'yaha eka bhramanA hai... yadi mAtA-pitA ko terI isa UlajalUla bAtoM kA patA lagegA to ve kitane du:khI hoMge isa upavana kA jalAzaya kitanA suMdara thA? yadA-kadA bhavana kI striyAM jalAzaya meM jalakrIr3A kA Ananda uThAtIM...... parantu jalAzaya ko dekhate hI tU cauMka jAtI, asvastha ho jAtI, isalie bApU ne pUre jalAzaya ko hI sukhA diyaa|' taraMgalolA jhUle para khar3I hokara bolI-'oha! aMdhakAra chAne lagA hai| cala, bhavana meM caleM....... mAM to pratIkSA hI karatI hogii|' donoM sakhiyAM latAmaMDapa se bAhara nikalakara bhavana kI ora calI, taba do paricArikAeM A pahuMcI aura bolIM-'bahinazrI! seThAnIjI Apako kaba se yAda kara rahI haiN|' 'maiM A rahI huuN|' kahakara taraMgalolA sArasikA ke hAtha se hAtha milAkara calane lgii| yauvana kI udgrtaa| pUrvabhava kA anurAga / 63
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ abhI to kevala uSArAnI ne hI apanA pallA bichAyA thA. yaha to aruNa ke Agamana kI sUcanA hai...... yauvana kI udagratA badarUpa ho sakatI hai...... tAruNya kI tejasvI rekhAeM aMga-pratyaMga meM ubhara AtI haiM aura mana kalpanA kI pAMkhoM se satata ur3atA rahatA hai! mAnava mAtra kI yauvana kI udagratA aisI hI uSmA bharI hotI hai...... yaha uSmA jalAtI nahIM, caMcala banAtI hai| rAtri kA samaya prAraMbha ho cukA thaa| sArasikA ko eka ratha meM ravAnA kara taraMgalolA mAM ke pAsa gaI aura praNAma kara bolI-'mAM! Aja pratikramaNa / ' 'are, AkAza kI ora to dekha, pratikramaNa kA samaya to kabhI kA bIta cukA hai beTI!' kahakara mAM ne use pAsa meM biThAyA aura kanyA kI ora ghUratI huI ni:zvAsa ddaalaa| yaha sunakara taraMgalolA bolI-'mAM! kyA huA?' 'kucha nahIM...... 'to phira ni:zvAsa kyoM mAM?' 'tujhe dekhakara.....' 'mujhe to tuma roja dekhatI ho...... mAM! mujhe batAo, ni:zvAsa kyoM DAlA? nahIM to mujhe sArI rAta nIMda nahIM aaegii|' 'bAta meM koI sAra nahIM hai......yaha to mere mana kI durbalatA hai|' 'maiM kucha samajhI nahIM... durbalatA kaisI ?' mAM ne kanyA ke sira para hAtha pherate hue kahA-'taraMga! tU merI antima santAna hai...... ati suMdara hai...... aura tU yamunA devI ke varadAna se janmI hai..... kabhIkabhI mana meM AtA hai ki jisa kanyA prApti ke lie tapasyA kI thI, vaha kanyA parAI bana jAegI... mujhe svayaM apane hAthoM se kanyAdAna karanA hogA...' 'merA dAna kyoM karanA par3egA? maiM kahIM nahIM jAUMgI......' 'beTI! putrI to para ghara kI sthApanA karane vAlI hotI hai...... tere pitAjI ne Aja hI eka dUta ko rAjagRha kI ora bhejA hai...... mAtra lar3akoM ko dekhane ke lie.... kintu merI icchA to yahI hai ki isI gAMva meM uttama kula meM vara kI khoja kI jaae| yahAM koI kamI to hai nahIM, to phira bAhara kyoM khoja kI jAe? gAMva meM tU merI AMkhoM ke sAmane to rahegI / ' taraMgalolA ne haMsate hue kahA-'mAM! ApakI mamatA kA koI mUlya nahIM...... kintu Apa vyartha cintA na kareM... maiM ApakI chAyA kA tyAga kara kahIM nahIM jAnA cAhatI......' ___ 'taraMga! aisA vicAra mata krnaa| nArI svabhAvata: samarpaNa kI jIvaMta pratimA hai....... pitA kA ghara chor3akara sasurAla jAtI hai.....parAyoM ko apanA banAtI hai..... apanI zikAyata kisI ke samakSa nahIM karatI aura apanI priya kanyAoM 64 / pUrvabhava kA anurAga
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko dUsaroM ke hAthoM meM sauMpatI hai...... taraMga! nArI mAM kA rUpa hai...... jagat jananI hai..... nArI janma se mRtyuparyanta apanA saba kucha dUsaroM ko detI rahatI hai..... nArI kI yaha paramparA hI bhAratIya saMskRti kI zobhA hai nArI mAtra prajanana hI nahIM karatI, saMtAna ko saMskAra bhI detI hai... tU apanI kalpanA meM bhI kabhI nirAzA ke vicAra mata laanaa|' taraMgalolA mAM kI maMgala mukhAkRti kI ora dekhane lgii| nagaraseTha apane khaMDa meM pharza para bichI makhamalI gaddI para baiThe the| sAmane eka svarNapAtra meM vividha puSpa rakhe hue the| unakI dRSTi saptaparNa ke kusuma para pdd'ii| usakI manamohaka sugaMdha pUre khaMDa ko suvAsita kara rahI thii| seThajI ne dvAra ke pAsa khar3e dAsa kI ora dekhakara kahA-'taraMga ko bulA lA....' dAsa calA gyaa| seTha ne socA ki isa vicitra phUla ko dikhAkara taraMgalolA kI parIkSA karanI hai| kucha hI samaya ke pazcAt apanI mAM aura eka paricArikA ke sAtha taraMgalolA A phuNcii| pitAjI ko namana kara bolI-'pitAzrI! kyA AjJA hai?' 'mujhe yaha phUla tujhe dikhAnA thA....yahAM baiTha aura mujhe batA ki yaha phUla suMdara kyoM hai?' seTha ne saptaparNa kA phUla taraMgalolA ke hAtha meM diyaa| sunaMdA eka ora baiTha gii| taraMgalolA tatkAla bola par3I-'yaha to saptaparNa kA puSpa hai...' 'to phira isakA varNa yaha kyoM hai? dekha, do-cAra anya puSpa bhI par3e haiN|' taraMgalolA ne zAMtabhAva se kahA-'pitAzrI! yaha saptaparNa kA phUla hai, isameM koI saMzaya nahIM hai... aura isa phUla para kamalapuSpoM ke rajakaNa par3e hue haiM, ata: saptavarNa ke puSpa kA raMga pIlA dIkha rahA hai|' 'putrI! kamalapuSpoM ke rajakaNa ina phUloM kA sparza kaise kara pAte haiM?' taraMgalolA bolI-'isa phUla kA vRkSa aise sthAna para honA cAhie jahAM koI kamalavana ho.... aura kamalapuSpoM se madhu saMcaya karane ke lie gaI huI madhumakSikAeM madhu lekara lauTate samaya isa vRkSa ke Upara se ur3akara jAtI hoM aura usa samaya madhumakSikAoM ke paMkhoM para cipaTe rajaHkaNa ina phUloM para par3e hoM, aisA pratIta hotA hai| Apa sUMgha kara dekheM...... saptaparNa kI mAdaka suvAsa ke sAtha kamalapuSpa kI madhura suvAsa bhI aaegii| donoM kA mizraNa hai| mAno mUla puSpa kI suvAsa hI badala gaI ho|' RSabhasena putrI kI ora prasannadRSTi se dekhate hue bole-'terA anumAna ThIka hai...... aba tU yogya ho gaI hai....... 'kisa bAta meM?' pUrvabhava kA anurAga / 65
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'terI mAM samajha gaI' kahakara RSabhasena ne patnI kI ora dekhaa| putrI ne mAM kI ora mur3akara kahA-'mAM! maiM kyoM nahIM samajhI?' 'gata rAtri kI carcA bhUla gaI?' 'oha!' kahakara taraMgalolA uTha khar3I huI aura caMcala hariNI kI bhAMti khaMDa se bAhara nikala gii| sunaMdA bolI-kaisI zarmIlI!' 'jaba zarIra para lajjA kA raMga Ane lage taba samajha lenA cAhie ki kanyA vivAha ke yogya ho gaI hai|' sunaMdA ne bAta ko mor3a dete hue kahA-'taraMga ne jo kahA, kyA vaha ThIka thA?' 'hAM, usakA anumAna sahI hai| gAMva ke bAhara jo apanA upavana hai, vahAM saptaparNa ke do vRkSa haiN| upavana meM eka sarovara hai, jisameM kamala uge hue haiN| taraMga kA sArA kathana pramANita hotA hai| 'to hameM eka bAra upavana meM jAnA hai' sunaMdA bolii| 'khuzI se| parantu taraMga kA kyA kareMge ?' 'vaha bhI apanI sakhiyoM ke sAtha vahAM aaegii|' 'parantu jalAzaya ko dekhakara....' 'vigata sAta varSoM se hamane use jalAzayoM se dUra rakhA hai| saMbhava hai usake mana se vaha camaka miTa gaI hogii|' aura eka dina pUre ThATabATa ke sAtha nagaraseTha ne bAhya udyAna meM jAne kA nizcaya kiyaa| 10. smRti kA saMpuTa sunaMdA ne jaba padmavana meM Ane kA nimaMtraNa apane sage-saMbaMdhiyoM kI strIvarga ko bhejA to sabhI ne nimaMtraNa ko hRdaya se svIkAra kara liyaa| eka to kauzAMbI nagarI ke kaberapati nagaraseTha kI patnI kA nimaMtraNa, aura dUsarI vAhana, bhojana Adi kI sArI vyavasthA nagaraseTha kI ora se...... tIsarA strIvarga ko itane laMbe samaya taka, lagabhaga tIna prahara taka svataMtra rUpa se vicaraNa karane kA avasara ina tInoM kAraNoM ke kAraNa sabhI ne nimaMtraNa ko AzIrvAda maanaa| _ aura jaba uSA kI madhura velA meM sabhI padmavana kI ora prasthita hue taba cAlIsa rathoM kA kAphilA eka sAtha nikala pdd'aa| prabhAta hone se pUrva sabhI padmavana meM pahuMca ge| eka ratha meM taraMgalolA aura sArasikA thI..... sAtha meM paricArikAoM kA yUtha thA...... rakSaka the.... aura vahAM pahale se hI pahuMce hue 66 / pUrvabhava kA anurAga
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAsa-dAsI aura pAkazAstrI bhI the| isa prakAra atyaMta svaccha aura ramaNIya usa padmavana meM mAno eka choTI-sI nagarI basa gaI...... vaha bhI triyA ngrii....| seThAnI ne aura usakI samavayaska striyoM ne bahuraMgI vastra dhAraNa kara rakhe the| ye praur3ha vaya kI hone para bhI yauvana kI-sI madamastI se ullAsa anubhava kara rahI thiiN| pratyeka strI alaMkAroM se alaMkRta thii| kisI kI kaTimekhalA ke choTe dhuMgharU madhura dhvani prasArita kara rahe the to kisI ke pAyala baja rahe the| yuvA kanyAeM aura navapariNItA striyAM atyaMta ullAsa meM krIr3A kara rahI thiiN| ve nirbandha rUpa se nirbhayatApUrvaka idhara-udhara ghUma rahI thiiN| taraMgalolA, sArasikA aura do paricArikAeM padmavana kI zobhA dekhatI huI cAroM ora cakkara lagA rahI thiiN| striyAM jaba gRhacintA se mukta hokara aise Amoda-pramoda bhare sthAna meM A jAtI haiM taba unakI Antarika umaMgeM uchalane lagatI haiN| samavayaska striyAM aise samaya meM apane vikAsa kI bAteM bhI kara letI haiM aura koI-koI strI kisI eka puSpa kI tulanA apane yauvana kI madamastI ke sAtha karatI hai| padmavana vizAla thaa| padmavana meM sthita padmasarovara atyaMta ramaNIya thaa| madhyAhna ke pazcAt jalakrIr3A kI yojanA thI aura saMdhyA hote-hote yahAM se apane-apane nivAsa kI ora jAne kA nizcaya thaa| parantu kucheka praur3ha nAriyoM ne jalAzaya kI suMdaratA se parAbhUta hokara usI samaya jalakrIr3A karane kA nizcaya kiyaa| seThAnI ne kahA-'jalakrIr3A kA Ananda to madhyAhna ke bAda hI aaegaa| usa samaya jala bhI kucha tapa jAegA aura hama bhI zramita ho jAeMgI..... usa samaya.... prathama prAta:kAla kA kArya saMpanna kara hameM taraMgalolA dvArA prastuta saptaparNa kI kalpanA ko jAMcane ke lie saptaparNa ke vRkSa ke pAsa calanA hai|' sunandA ne khaa| 'ThIka hai...... Aja kI udyAnikA kA sahI Ananda to vahI hai' do-tIna striyAM bola pdd'ii| prAta:kArya se nivRtta hokara praur3ha striyAM tathA anya nAriyAM saptaparNa vRkSa kI ora ravAnA huiiN| vaha vRkSa sarovara ke kinAre para thaa| taraMgalolA bhI apanI sakhiyoM ke sAtha udyAna-bhramaNa ke lie cala par3I thii| ___ ubharatA yauvana aura cirapratIkSA ke bAda milI svtNtrtaa| aisA avasara kauna cUke? taraMgalolA to devaloka kI parI kI bhAMti kabhI latAmaMDapoM meM, kabhI nikuMjoM meM to kabhI phaladAra vRkSoM kI chAMha meM phudaka rahI thii| jo strIsamUha, saptaparNa vRkSa kI ora calA thA, vaha bhI kallola karatI huI pUrvabhava kA anurAga / 67
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ saritA kI bhAMti zobhita ho rahA thaa| striyoM kA yaha dUSaNa mAne yA bhUSaNa, sabhI striyAM apane Apako parama suMdarI mAnatI haiM aura sabhI apane-apane rUpa kI prazaMsA karatI haiN| yaha rUpa asthAyI hai, asta hone vAlA hai, isa satya ko jAnatI huI bhI praur3ha striyAM bhI isa satya ko bhUla jAtI haiN| praur3ha aura anya striyoM kA samUha rUpa kI gaMgA kI bhAMti Age bar3ha rahA thaa| prathama yauvana kI mastI meM anubhava kA amRta nahIM hotA, phira bhI pravRttijanya hone se vaha AkarSaka aura suhAvanA hotA hai| jabaki Dhalate yauvana meM anubhava kI amRtabharI mastI khila uThatI hai| kyoMki isa umaMga meM jhUlatI AI strI ko yauvana kI vidAI velA nikaTa A gaI hai, yaha smaraNa bhI nahIM rhtaa| ye praur3ha nAriyAM sthAna-sthAna para pakSiyoM ke kalarava aura unake prema kalloloM ko dekhakara khar3I raha jAtI thIM aura svayaM kI yauvana mastI usa samaya AMkhoM ke sAmane nAcane lagatI thii| calate-calate eka saptaparNa kA per3a dIkhA ...... pavana ke kAraNa saptaparNa ke suMdara zveta aura bar3e puSpa nIce gira par3e the| eka sakhI ne sunandA ke sAmane dekhakara kahA-'saptaparNa ke ye zveta puSpa pRthvI para gira par3e haiM-becAre murajhA jaaeNge|' tatkAla dUsarI eka vinodapriya strI bolI-'ye to saptaparNa ke puSpa nahIM 'taba to tumane kabhI saptaparNa ke phUloM ko dekhA hI nahIM hai, aisA pratIta hotA hai|' sunaMdA ne khaa| 'devI! Apane mere kathana kA Azaya nahIM smjhaa| jo vRkSa para vRnta se Abaddha haiM ve to saptaparNa ke hI puSpa haiM, parantu jo bhUmi para par3e haiM ve nhiiN|' tIsarI bolI-'to phira ye kauna-se phUla haiM?' 'ye phUla haiM hI nhiiN|' he...... do-cAra striyAM Azcaryacakita nayanoM se usa vinodapriya strI kI ora dekhane lgiiN|' vinodapriya sakhI ne kahA-'phUla to taba taka hI phUla rahatA hai jaba taka vaha apanI DAlI meM lagA rahatA hai| vahAM se cyuta hone ke bAda vaha DaMThala mAtra raha jAtA hai| __ striyoM kA vinoda kabhI-kabhI ananta ho jAtA hai| sunaMdA bolI-abhI hameM dUra taka jAnA hai|' hama Age cleN| padma sarovara ke kinAre do-tIna saptaparNa ke vRkSa haiM .... sabhI usI ora agrasara hue| aura sabhI ne dekhA ki padmareNu ke sparza se pIle par3e saptaparNa ke phUloM ko dekhakara sabhI taraMgalolA kI dRSTi hI sarAhanA karane lgiiN| 68 / pUrvabhava kA anurAga
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraMgalolA ne ghUmate-ghUmate kamala kI gaMdha vAlA eka suvAsita zveta puSpa dekhA aura usane sAvadhAnIpUrvaka use zAkhA se tor3a DAlA....... itane meM hI padma sarovara ke kamaloM se nikalI madhumakSikAoM ne taraMgalolA ke vadana para AkramaNa kara diyaa| yaha dekhakara taraMgalolA cauMkI aura usane apanA komala hAtha muMha ke Age hilAnA prAraMbha kiyA.... parantu vRkSa ke komala pallavoM jaisA hAtha kyA asara kare....? taraMgalolA dhIre se cIkhI, parantu usakI cIkha kaise sunAI de, jaba ki cAroM ora Ananda kA sAgara hiloreM letA ho| taraMgalolA ne prayatna kara muMha DhAMkA.... kucha rAhata milI... madhumakSikAoM se bacane ke lie pAsavAle maMDapa meM calI gii| vahAM sArasikA bhI khar3I thii| usane sakhI kI akulAhaTa dekhakara kahA-'kyoM taraMga! lagatA hai madhumakSikAoM ne tumheM parezAna kiyA hai?....... are! abhI bhI tumhAre vadana para eka-do makSikAeM baiThane kI koziza kara rahI hai...... tuma mata ghabarAo...... becArI madhumakSikAeM bhI tumhArA puSpa jaisA vadana dekhakara bhrama meM ghira gaI haiM..... abhI ye apane Apa ur3a jAeMgI..... 'tU kahAM gaI thI?' 'maiM padmavana kI ora saptaparNa ke phUloM ko dekhane gaI thii|' 'to cala, maiM bhI calatI huuN|' kadalI maMDapa se bAhara nikalate hI sArasikA bolI-'taraMga! nahIM, nahIM...... padmasarovara ke pAsa jAnA ucita nahIM hai|' 'kyoM ?' 'jalAzaya ko dekhakara tumhArA citta asvastha ho jAtA hai, islie...|' 'pagalI kahIM kI! bAlyAvasthA meM aisA hotA thA. aba kyA hotA hai?' kahakara taraMgalolA padmasarovara kI ora agrasara huii| aura donoM calakara padmasarovara ke pAsa aaiiN| sarovara kA yaha bhAga kamalasamUhoM se atyaMta lubhAvanA lagatA thaa| usameM zveta, nIla, svarNima tathA raktakamala zobhita hote the| usako dekhate-dekhate AdamI Anandavibhora ho jAtA thA, parantu dekhane se use tRpti nahIM milatI thii| ina kamaloM para bhramara to gUMjate hI the...... sAtha hI sAtha madhumakSikAeM bhI ekadhAra jhaNakAra kara apane Ananda ko abhivyakta karatI thiiN| sarovara meM zveta haMsoM kI paMkti taira rahI thii| inheM dekha donoM sakhiyAM abhibhUta-sI ho giiN| haMsa-haMsinI ke yugala Apasa meM keli-krIr3A karate hue Ananda manA rahe the| ____ aura anyAnya pakSI bhI taTa para sthita vRkSoM para, latAoM aura jhuramuToM para kallola kara rahe the| yaha dRzya dekhakara taraMga bolI-'sakhI! manuSya sukhI hai yA pakSI? dekho, pakSI kitane Anandita haiM?' pUrvabhava kA anurAga / 69
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasikA bolI- 'taraMga ! manuSya ke pAsa buddhizakti hai| ataH vaha sukhaduHkha ko pRthak kara sakatA hai aura ina pakSiyoM kA jJAna sImita hotA hai inakI icchAeM bhI nizcita hotI haiM, isalie dekhane vAloM ko ye sukhI dikhAI dete haiN| anyathA inameM bhI vaira, IrSyA, viraha-vedanA kA anubhava hotA hI hai / ' taraMgalolA kucha nahIM bolii| usakI dRSTi kallola kara rahe kucheka cakravAka yugaloM para TikI huI thii| ve yugala suMdara laga rahe the| kucha cakravAka sarovara kI nIlI dUrvA para ArAma kara rahe the aura kucha premopacAra / cakravAkoM kI paraspara prIti aura mamatA ko dekhakara taraMgalolA apane mana kI gaharAiyoM meM utara gii| AsapAsa meM kauna hai ? svayaM kahAM hai yaha saba vaha vismRta kara cukI thI / usake antar kI gaharAI meM saMcita smRtiyoM ke abola anubhava uchala-kUda karane lge| taraMgalolA ko sthirabhAva se khar3I dekhakara sArasikA cauMkI aura phira pakSiyoM ke pArasparika kalloloM ko dekhane lgii| parantu taraMgalolA kI Antarika sthiti bhinna thI isa janma meM jisakA anubhava kabhI na kiyA ho, vaisA anubhava use hone lagA aura vicitra anubhava smRtipaTala para ubharane lge| aba jAtismRti jJAna kA avataraNa aise kSaNoM meM hI hotA hai taraMgalolA kA mana vigata janma kI smRtiyoM meM ulajhatA gayA / pUrvabhava kI smRti hote hI vaha cauMkI aura dUsare hI kSaNa vaha mUrcchita hokara nIce gira pdd'ii| sArasikA ne use sNbhaalaa| usako vahIM bhUmi para sulA diyA / use yahI pratIta huA ki jalAzaya ke kAraNa hI taraMga kI yaha dazA huI hai| Asa-pAsa dekhA / parantu anyAnya striyAM dUra thIM sAtha meM AI huI paricArikAeM bhI alaga-alaga par3a gaI thIM kyA kiyA jAe ? taraMgalolA ko mUrcchita chor3akara kaise jAUM? sArasikA sarovara ke pAsa gaI aura kamalapatra ke eka done meM pAnI lAkara taraMgavatI ke vadana para dhIre-dhIre chIMTe dene lgii| done kA pAnI khAlI hote hI vaha dUsarI bAra use bharakara punaH chIMTe dene lgii| mUrcchitAvasthA meM bhI taraMgalolA kI AMkhoM se AMsU baha rahe the. yaha kyA? AMsU kaise A rahe haiM? sArasikA punaH jala ke chIMTe dene lagI aura apane pallU se usakI AMkheM poMchatI rahI kucha samaya pazcAt taraMgalolA ne AMkheM kholii| sArasikA ne pUchA- 'sakhI! kyA ho gayA thA ? jalAzaya ko dekhakara cauMka gaI thI ?' 'nahIM'' aisA kucha nahIM huaa|' 'to phira kyA huA ?' taraMgalolA utthii| sArasikA ne use kahA - 'hama kadalI maMDapa meM caleM vahAM dhUpa hai' kahakara sArasikA ne apanI priya sakhI ko dhIre se khar3I kara donoM 70 / pUrvabhava kA anurAga
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAsa vAle kadalI kuMja meM calI giiN| ___ vahAM sArasikA ne taraMga ko eka zilApaTTa para bitthaayaa| usake pITha para hAtha pheratI huI vaha bolI-'taraMga! tU cauMkI bhI nahIM, madhumakSikAoM ne tujhe nahIM kATA to phira acAnaka tU mUrcchita kaise ho gaI? mUrcchita avasthA meM bhI terI AMkhoM se azru pravAha cala rahA thaa| sakhI! roga ko sahalAnA nahIM caahie| usakA pAlanapoSaNa nahIM karanA caahie| prAraMbha meM hI usakA pratikAra kara denA cAhie.... avazya hI tere koI Antarika pIr3A hai ki tU jalAzaya ko dekhate hI avyavasthita ho jAtI hai..."trNg| tujhe kyA ho gayA thA?' _ 'sakhI! maiM saca kahatI haM, mujhe vaisA kucha bhI nahIM huA thA, na maiM cauMkI thI aura na cakkara hI Ae the|' ___ 'to phira mUrcchita kaise huI? mujhe to lagatA hai ki tujhe apasmAra nAmaka roga huA hai...... parantu yaha roga tere kaise ho? kyoM ho? tU mAnasika ciMtA se mukta hai...." mAtA-pitA kA tere para apAra prema hai| tere sabhI bhAI tujhe dekhate rahate haiM, terA dhyAna rakhate haiM....... sabhI prakAra se tU sukhI hai....... to phira yaha kaise huA / 'sakhI! tU itanI vyAkula mata ho| maiM nIroga aura svastha haM... merI mUrchA ke pIche koI roga hone kI tU kalpanA mata kr...|' 'to batA, aura kyA kAraNa ho sakatA hai?' 'kAraNa binA kArya nahIM hotA... parantu maiM kaise batAUM?' 'kyA tajhe merA vizvAsa nahIM hai?' 'sakhI! merA jitanA vizvAsa apane Apa para hai, usase adhika vizvAsa hai tere para....' parantu bAta anokhI hai, nahIM mAnI jA sakane vAlI bAta hai.....' 'sArasikA! jIva ke sAtha atIta ke saMsmaraNa jur3e rahate haiM aura jaba ve jAgRta hote haiM taba manuSya apanA bhAna bhUla jAtA hai| maiM bhI aise hI eka smRti ke jAla meM phaMsa gaI thI...... smRtiyAM atyaMta madhura aura eka dardabharI cinagArI.....' _ 'taraMga! tU hoza meM bola rahI hai yA behAzI meM? kaisI madhura smRti aura kaisI dardabharI cinagArI!' 'pagalI! maiM pUrNa jAgRta avasthA meM bola rahI huuN|' 'acchA smRti kI bAta btaa|' taraMgalolA bolI- 'pUrvajanma ke prasaMga jo mere sAtha jur3e hue the, ve acAnaka eka-eka kara ubhre| cakravAka yugaloM ko dekhate hI mere mana meM khalabalI maca gaI aura maiM smRtiyoM meM tadAkAra ho gii| zAstrakAra jise jAtismRti jJAna yA pUrvajanma kA jJAna kahate haiM, vaha jJAna mere meM jAgRta huA aura taba mere pUrvajanma kA pUrA calacitra mere mAnasapaTala para aMkita hone lagA......' pUrvabhava kA anurAga / 71
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'oha !' kahakara sArasikA taraMgalolA kI ora jijJAsAbharI dRSTi se dekhane lgii| 11. vyathA kA upAya antarmAnasa meM ubharate hue pUrvajanma ke saMsmaraNoM ke saurabha meM lavalIna banI huI taraMgalolA kI ora dekha rahI sArasikA ne madhura svaroM meM kahA -'mere para vizvAsa |' sArasikA! atIta ke jIvana-saMsmaraNa prANI ko mugdha banA dete haiN| maiM tere se koI bAta nahIM chipAUMgI parantu maiM apanI bAta kahAM se prArambha karUM, yahI soca rahI hUM ThIka hai| tU aMgadeza kA nAma to jAnatI hI hai| apane par3osa meM hI hai| vaha deza atyaMta samRddha, saMskArI aura sukhI hai / aMgadeza kI janatA zatru, cora aura duSkAla se nirbhaya hai| kyoMki rAjya kA rAjA sadAcArI, dharmaprANa aura kartavyaniSTha hai| isa deza kI prajA ko anya svarga kI kalpanA hotI hI nhiiN| isa aMgadeza kI rAjadhAnI caMpA nagarI hai| pavitra gaMgA aMgadeza ke madhya se bahatI hai| gaMgA ke donoM taToM para vividha vana-upavana hai| vahAM hAthI, bAgha, siMha, varAha jaise pazu tathA haMsa, cakravAka, mayUra jaise pakSI bhI rahate haiN| aisA thA maiM vahIM eka cakravAkI ke rUpa meM thI / merA pati cakravAka ati premArdra thaa| saMsAra meM cakravAkoM kA sneha apUrva mAnA jAtA hai| aura hama donoM kA sneha jIvana kI eka madhura kavitA ke samAna bana gayA thaa| hama donoM eka kSaNa ke lie bhI vilaga nahIM honA cAhate the kabhI vilaga hone kA kSaNa bhI nahIM AyA / prakRti kI kRpA thI ki hama donoM pUrNa nIroga AnandapUrNa jIvana bitAne vAle aura premA the| viyoga kA eka kSaNa bhI hamAre lie yuga ke samAna bana jAtA thA hamArA snehamaya jIvana hamArA sukhI saMsAra hamAre sukhI jIvana meM eka cinagArI uchalI eka lubhAvane sarovara ke pAsa kallola kara rahe the usa samaya eka vizAlakAya hAthI sarovara meM jalakrIr3A karane AyA vaha jala meM utarA ghar3I bhara jalakrIr3A meM masta rahA itane meM hI eka pAradhI vahAM zikAra ke lie A pahuMcA hama donoM premalIlA meM masta the hAthI pAnI se bAhara AyA hama vahAM se kucha ur3e aura pAradhI ne eka bANa chor3A " vaha bANa mere priyatama ko lagA jaise vRnta se phUla TUTakara nIce gira par3atA hai, vaise hI merA priyatama eka halkI cIkha ke sAtha jamIna para lur3haka gayA, hAthI bhAga gayA" aura eka dina akasmAt usa samaya hama gaMgA ke kinAre 'svAmI ko kyA huA, yaha jAnane ke lie maiM nIce AI aura apanI coMca se priyatama ke zarIra ko paMpolane lagI parantu mere svAmI ke prANa nikala cuke the.. maiM akelI sajala netroM se priyatama ko jAgRta karane ke lie prayatna karane 72 / pUrvabhava kA anurAga
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ lagI...' itanA kahakara taraMgalolA kSaNabhara ke lie rukii| sArasikA ekAgramana se apanI sakhI kA pUrvabhava sunane lgii| taraMgalolA ko mauna dekhakara vaha bolI-'Age kyA huA?' 'sArasikA! vigata jIvana kA vaha viyoga Aja bhI mere mana ko mathita kara rahA hai, apAra vedanA de rahA hai|.... maiM rudanabhare hRdaya se apane svAmI ke lahUluhAna zarIra ko bAra-bAra paMpola rahI thI, usa samaya pAradhI vahAM aayaa| usane mere svAmI ke zarIra se bANa nikAlA... TUTe hue paMkha ThIka kie... phira kucha sUkhI lakar3iyAM ikaTTI kara mere priyatama ke mRta zarIra kA agnidAha kiyaa| maiM usa samaya AkAza meM rudana karatI huI, anyamanaska bhAva se ur3a rahI thI aura yaha dRzya dekha rahI thii| maiMne mana hI mana socA, priyatama ke binA maiM eka kSaNa bhI jIvita kaise raha sakU~gI ? kyA hamAre amiTa sneha, saMbaMdha kA viyoga hI phala hai? nahIM... nahIM..... nahIM...... mujhe bhI apane svAmI kA hI anusaraNa karanA cAhie. prANAdhAra ke binA jInA bhI kyA jInA? prema kI hRdayavINA TUTa cukI hai...... aba aise TUTe hRdaya se kaba taka cipakI rahUMgI...... aba isameM se premagIta kabhI pragaTa nahIM hogaa| aura yadi mere svAmI mere se kahIM dUra cale jAeMge to bhalA maiM kahAM bhaTakatI rahaMgI? aise vicAra Ate hI maiM svAmI kI usa jalatI huI citA meM kUda par3I aura svAmI kI jalatI huI kAyA ke sAtha maiMne bhI apanI kAyA ko bhasmasAt kara ddaalaa| sakhI! yaha mere atIta kA vRttAnta hai| Aja jaba maiMne cakravAka yugaloM ko krIr3A karate dekhA to ve sAre prasaMga smRtipaTala para ubhara aae|' yaha kahakara taraMgalolA eka vedhaka ni:zvAsa ke sAtha vahIM mUrcchita ho gii| sArasikA ne tatkAla zItalopacAra kie| taraMgalolA kI mUrchA ttuuttii| usane sArasikA kA hAtha pakar3akara kahA-'sakhI! maiMne yaha sArA vRttAnta tujhe batAyA hai| anyatra isakA kathana na ho| jaba taka maiM apane pUrvabhava ke pati ko prApta na kara lUM taba taka tU isa vRttAnta ko apane hRdaya ke vajramaya kapATa meM banda rkhnaa| kisI ko isakI bhanaka bhI na pdd'e| sArasikA! maiMne tere se koI bAta gupta nahIM rakhI hai...... mAtra eka bAta kaha na sakI thI..... bacapana meM jaba bhI maiM jalAzaya dekhatI taba smRtiyAM ubharatI..... mujhe pUrvabhava kA abhAsa hotaa| sabhI ne ise cauMkanA mAnA aura mujhe jalAzaya se dUra-dUra rahane ke lie bAdhya kiyA..... usa samaya mujhe pUrvabhava kA smaraNa spaSTa nahIM thA..... Aja vaha pUrNa rUpa se spaSTa ho gayA hai..... Aja maiMne apane pUrvajanma ke pati cakravAka ko spaSTarUpa se dekhA hai aura maiMne yaha bhI nizcaya kara liyA hai ki yadi maiM isa janma meM kisI ko patirUpa meM svIkAra karUMgI to pUrvabhava ke pati ko hI svIkAra karUMgI, dUsare kisI ko nahIM......" 'taraMga, tujhe aisA saMkalpa nahIM karanA caahie| mRtyu ke pazcAt kauna-sA pUrvabhava kA anurAga / 73
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIva kahAM jAkara utpanna hotA hai, yaha kaise jAnA jA sakatA hai ? kauna jAna sakatA hai?' taraMgalolA bolI-'sakhI! tU yaha bAta kyoM bhUla jAtI hai ki maiM pati ke pIche satI huI huuN| satI kA dharma kyA hai ? yadi mujhe manuSya janma milA hai to merA yaha vizvAsa bhI prabala huA hai ki mere svAmI bhI manuSyarUpa meM hI janme hoMge....... phira bhI yadi karmayoga se ve prApta nahIM hue to maiM Ajanma kuMArI raha jAUMgI, parantu anya kisI ke sAtha pANigrahaNa nahIM karUMgI.... avivAhita rahakara maiM apane puruSArtha ko AtmotkarSa meM lagAUMgI...' jIvana-maraNa para vijaya prApta karane kA prayatna karUMgI.....' cakravAkI ke bhava meM maiMne kevala prema hI jAnA thA, parantu isa bhava meM maiM ajJAna dazA meM nahIM rahI..... maiMne yaha spaSTa rUpa se jAna liyA hai ki prema-saMbaMdha se droha karate-karate jIvana ko unnata puruSArtha meM lagAnA zreyaskara hotA hai|' _ 'sakhI! terA dardabharA vRttAnta sunakara maiM bhI marmAhata huI huuN| karma kA vipAka kitanA bhayaMkara hotA hai? kaisA hotA hai? prANI ko karma bhogane hI par3ate haiM...... parantu sakhI! tU dhairya se vicalita mata honaa| mujhe vizvAsa hai ki bhAgya tere para prasanna hogA aura tU apane pUrvabhava ke pati ko prApta kara skogii|' yaha kahakara sArasikA ne taraMgalolA ko sAntvanA dI aura sarovara se kamalapuTa meM pAnI lAkara taraMga ke azrumalina Anana ko svaccha kiyaa| usa kadalIkuMja se donoM sakhiyAM bAhara AI aura jahAM apanI sakhiyoM ke sAtha mAtA batiyA rahI thI vahAM A phuNcii| __mAtA ne taraMgalolA kI ora dekhaa| taraMgalolA ke nayana lAla the.... muMha mlAna ho gayA thA. vaha tatkAla taraMga se lipaTa kara bolI-'taraMga! kyA huA hai tujhe? isa Anandamaya kSaNa meM yaha udAsI kyoM? tU Aja kumhalAI kamalinIsI laga rahI hai| kyoM?' mAM kA vAtsalya aura prema dekhakara taraMgalolA rone laga gii| vaha bolI-'mAM! mastaka meM atyadhika pIr3A hai|' 'are! tUne pahale kyoM nahIM batAyA? cala, aba hama ghara calate haiN| maiM tere sAtha hI calatI hUM..... aba mujhe bhI yahAM rahanA nahIM hai|' yaha kahakara sunaMdA ne ghara jAne kI taiyArI kii| usane taba apanI sakhiyoM kI ora dekhakara kahA-'Apa saba snAna-bhojana Adi se nivRtta hokara dhIre-dhIre ghara kI ora AnA...... eka Avazyaka kAryavaza mujhe zIghra hI ghara para jAnA par3a rahA hai|' aura kucha samaya pazcAt sunaMdA taraMgalolA ko sAtha le ratha meM baitthii| usake sAtha-sAtha kucheka dAsiyAM, sArasikA aura sevaka bhI ratha meM baiThakara vahAM se cala pdd'e| 74 / pUrvabhava kA anurAga
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ patnI aura putrI ko ghara Ae dekha seTha RSabhasena ne patnI se pUchA-'tuma saba itane zIghra kaise A ge| sAyaM Ane vAle the| kyA vahAM mana nahIM lagA yA anya kucha...?' sunaMdA ne taraMgalolA ke asvastha hone kI bAta khii| tatkAla rAjavaidya ko bulA bhejaa| kucha hI samaya pazcAt rAjavaidya seTha ke vizAla prAMgaNa meM A phuNce| sunaMdA ne vaidyarAja kA satkAra kiyA aura unheM taraMgalolA ke zayanakakSa meM le jAne ke lie svayaM Age huii| rAjavaidya ne taraMgalolA kI phUla-sI kAyA ko dekhaa| phira nAr3I kI jAMca kara bole- 'beTI! sAmAnya jvara hai.... ciMtA athavA zoka ke kAraNa jo jvarAMza hotA hai, vaisA hI jvarAMza hai| kyA koI ciMtA athavA zoka kA kAraNa banA thA?' sArasikA bolI-'hama to padma upavana meM bhramaNArtha gae the| vahAM kaisI cintA? kaisA zoka?' vaidyarAjajI ne upacAra kI do-cAra bAteM kahI aura ve vizrAma karane ko kahakara vahAM se utthe| seTha RSabhasena ne unakA yathAyogya sammAna kiyA aura ghara taka pahuMcAne ke lie uttama azvoM vAle ratha kI vyavasthA kii| vaidyajI vahAM se prasthita ho ge| upacAra prAraMbha huaa| parantu..... antar meM zoka, cintA aura udvega hoM taba bAhya upacAra kAragara nahIM ho skte| taraMgalolA ke hRdaya meM jo smRti-kusuma khile the ve kumhalA jAeM vaise to the nhiiN| cakravAka pati ke sAtha bitAe gae snehabhare kSaNa smRtipaTala para ubharane ke pazcAt kaise bhulAe jA sakate the? snehamaya jIvana para jaba akasmAt vajrAghAta hotA hai taba paritApa kA pAra nahIM hotA. pati ko bANa lagA hAthI bhAga gayA... pAradhI ne citA sulagAI svayaM ne apanI antarvyathA zAMta karane ke lie isI citA meM jhaMpApAta kiyA aura pati kI jalatI huI kAyA se lipaTakara bhasmasAt ho gaI... ekameka ho gaI... ye sAre dRzya usake mastiSka meM sthirarUpa se aMkita ho gae the| cAra-chaha dina bIta ge| taraMgalolA pUrvavat svastha nahIM bnii| usake mana meM to vigata jIvana ke dRzya hI bAra-bAra ubhara rahe the..... oha! mere svAmI mujhe kahAM mileMge? kaba mileMge? unake binA jIvana kA artha hI kyA rahegA? ye vicAra taraMgalolA ke mana ko matha rahe the| sArasikA dekha cukI thI ki taraMga kA mana udAsa rahatA hai| vaha jo kucha pUrvabhava kA anurAga / 75
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ karatI hai, usameM ullAsa rahatA hI nhiiN| kevala mAtA-pitA ko saMtoSa dilAne ke lie kRtrima haMsI haMsatI hai aura anamane bhAva se bhojana karatI hai| rAta meM sone kA bahAnA mAtra karatI hai| sArasikA yaha saba jAnakara atyadhika vyathita ho rahI thii| vaha bolI-'taraMga! yadi tU isa prakAra mana kI vyathA ko bhogatI rahegI to terA rUpa, saundarya, lAvaNya aura zakti naSTa ho jaaegii|' _ 'sArasikA! maiM saba samajhatI huuN| para vivaza huuN| mere pUrvabhava ke svAmI ke sukhada saMsmaraNa eka kSaNa ke lie bhI mere se vilaga nahIM hote....... tere sAtha zataraMja kI krIr3A karate samaya bhI merA mana anyatra piroe rahatA hai...... jharokhe se prasAra pAtI huI candrakiraNeM bhI zItalatA ke badale agni ke kaNa hI barasAtI haiM....... phala bhI mujhe apriya hI lagate haiM...... maiM rAta kaise bitAtI hUM, koI nahIM jAnatA / ' 'isIlie maiM kahatI hUM ki ciMtA agni-rahita bhayaMkara citA haiM...... yadi tU ciMtA meM rahegI to kAyA kI sundaratA naSTa ho jAegI...' tU catura hai.... itanA to soca..... kyA isa prakAra ciMtA karane se tU puna: cakravAkI bana jAegI? kyA smRtiyoM ke paroM se ur3ane mAtra se tU apane priyatama cakravAka se mila pAegI? yA cakravAka svayaM yahAM A jAegA? yadi tU kucha karanA cAhatI hai to dhairya ko mata gvaaN| abhI bhI eka bar3I kaThinAI tere sAmane hai| sArasikA ne khaa| 'kauna-sI kaThinAI?' 'yadi cakravAka kA jIva manuSya rUpa meM janmA bhI hogA to tU use kaise pahacAna pAegI?' 'isake lie mere mana meM eka vicAra AtA hai|' 'kyA?' 'maiM citrakalA jAnatI huuN| maiMne usameM niSNAtatA prApta kI hai| maiM cAhatI hUM ki maiM apane pUrvabhava kI ghaTanAoM ko sajIvarUpa meM paTTikAoM meM aMkita karUM... saMbhava hai mere priyatama kA jIva ina dRzyoM ko dekhakara pratibuddha ho... saMbhava hai use bhI jAtismRti jJAna utpanna ho jAe..... 'terA vicAra uttama hai.... tU apanI kalA ko sAdhana banA..... yadi dhairya ke sAtha tU citrAMkana karegI tabhI unameM sajIvatA AegI aura tU bhI svastha rhegii| bhaviSya meM kaumudI parva para hajAroM vyakti isa nagara meM Ate haiM...... tere ghara meM usa dina mahAn utsava manAyA jAtA hai| sAmane vAle rAjamArga se calate-phirate sahasroM vyakti tere citrAMkana-paTToM ko dekheM-aisI vyavasthA kI jA skegii|' sArasikA vAkya pUrA kare usase pUrva hI taraMgalolA bola par3I-'oha! terI kalpanA saTIka hai..... saMbhava hai mere puNyodaya se mere svAmI mujhe prApta ho jAeM,....... ThIka hai, yadi maiM citrAMkana meM ekatAna ho jAUMgI to vyathA kA bhAra bhI halkA ho jaaegaa|' 76 / pUrvabhava kA anurAga
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12. pUrNimA kI nizA uttara bhArata meM kaumudI parva kArtikI pUrNimA ko bahuta ThATa-bATa ke sAtha manAyA jAtA thaa| abhI kArtikI pUrNimA ke Ane meM chaha mahIne zeSa the| taraMgalolA kA mana citrAMkana ke lie vividha kalpanAeM kara rahA thaa| citrAMkana kA uddezya usake bhAvoM meM uthala-puthala macA rahA thaa| vaha eka kalpanA karatI, vaha mitttii| dUsarI kalpanA AtI aura vaha kalpanA anyAnya bIsoM kalpanAoM ko janma dekara miTa jaatii| yaha krama claa| eka dina usane mana meM citrAMkanoM kA DhAMcA sthira kara liyA aura citrAMkanoM ke lie Avazyaka sAmagrI juTAne meM mana lgaayaa| sArI sAmagrI tvarA se ekatrita ho gii| citrAMkana ke lie eka vizeSa khaMDa nirdhArita kara liyA gyaa| vahAM sArI vyavasthA kara dI gii| taraMgalolA ke bhAiyoM ne jaba citrAMkanoM kI bAta sunI to ve prasannatA kA anubhava karane lge| eka dina eka bhAvaja ne citrakakSa meM Akara pUchA- 'bahina! Apa kisa prakAra ke citroM kA aMkana karanA cAhatI haiN|' 'bhAbhI! bhAvanA to bahuta madhura hai, yadi pUrI ho to / ' 'jarUra pUrI hogI...' Apa apane utsAha ko maMda na hone deM..... Apa citrakalA meM siddhahasta haiM....... isa vizAla bhavana meM TaMge hue Apake citra itane sajIva haiM ki unheM dekhate rahane kA mana hotA hai| Apa kauna-kauna se citra aMkita kareMgI?' 'prAkRtika dRzyoM se bharapUra eka rasamayI kathA kA citrAMkana karanA cAhatI 'taba to vaha kathA kisI nara-nArI ke sneha prasaMga kI hogI?' taraMgalolA khUba hNsii| sArasikA bolI-'bhAbhI! nara-nArI ke binA saMsAra kI koI kathA lubhAvanI nahIM hotI. parantu kalAkAra kalpanAoM meM hI viharaNa karate haiM..... kalpanA kaba kisa dizA meM mur3a jAe, kahA nahIM jA sktaa|' taraMgalolA ne sArasikA kI ora dekhakara kahA-'sakhI! maiM eka nizcita dhyeya se Age bddh'egii| kucheka prAkRtika dRzyoM kA jIvanta citraNa karanA cAhatI hUM..... aura ina dRzyoM meM eka madhura vedanA se otaprota kathA bhI citrita ho jaaegii...|' 'madhura vedanA?' 'hAM bhAbhI! vedanA mAtra karuNa hotI hai, kintu dekhane meM manojJa hone ke kAraNa vaha madhura bana jAtI hai|' 'to phira una dRzyoM kI kalpanA to mujhe batAeM' bhAbhI ne AgrahapUrvaka khaa| pUrvabhava kA anurAga / 77
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'maiM kaise batAUM? kalpanA manogata hai aura use citra meM utAranA hai...... abhI to kArya kA prAraMbha bhI nahIM huA hai....... phira bhI jo krama maiMne nizcita kiyA hai vaha isa prakAra hai-eka cakravAka daMpatI hai...... inakA snehajIvana ati madhura hai......' donoM vanapradeza meM rahate haiM...... eka ora pavitra gaMgA nadI kA kinArA hai... dUsarI ora choTA kintu manohara suMdara sarovara hai....... vanapradeza meM vividha prakAra ke vRkSa haiM......' cakravAka daMpatI isa pradeza meM kaise rahate haiM, kaisA madhura jIvana jIte haiM, kaise Anandamagna hote haiM, donoM paraspara kitane kho jAte haiM, AdiAdi prasaMgoM ko kramazaH citrAMkita karane kA vicAra hai| sAtha hI sAtha anyAnya pazu-pakSiyoM ke citra bhI usameM hoNge|... eka dina usa sarovara meM eka gajarAja AtA hai....... eka pAradhI AtA hai..... hAthI jalakrIr3A kara sarovara ke kinAre AtA hai| usa samaya cakravAka daMpatI hAthI kI mastI dekhane AkAza meM ur3ate haiM...... pAradhI bANa chor3atA hai..... vaha bANa naracakravAka ke zarIra ko bIMdha DAlatA hai...... karuNa cIkha ke sAtha naracakravAka bhUmi para lur3haka jAtA hai...... cakravAkI stabdha raha jAtI hai...... hAthI bhAga jAtA hai...... pAradhI zokamagna hokara cakravAka ke zarIra se bANa nikAlatA hai...... eka citA jalAkara cakravAka kA dAha saMskAra karatA hai....... aura viyoga ke duHkha se jhUratI huI cakravAkI usa citA kI agni meM jhaMpApAta kara letI hai aura pati ke sAtha jalakara rAkha ho jAtI hai.... basa, mere citroM kI yaha madhura vedanAmaya kalpanA hai|' ____ 'oha! yaha to dardabharA kathAnaka hai| Apane vivAha nahIM kiyA, isalie yaha madhura vedanA jAna par3atI hai.... acchA, Apa kitane citroM meM isa kathAnaka ko citrita kareMgI......?' 'bhAbhI! aise to maiM isa pUre vRttAnta ko pacAsa citroM meM samApta karanA cAhatI hUM. hAM, pAMca-dasa kama yA adhika bhI ho sakate haiN|' taraMgalolA ne khaa| 'kathA hRdayavedhaka hai...... maiM ApakI saphalatA cAhatI hUM...... isa kArya meM samaya to lagegA hI / ' | 'hAM, bhAbhI! samaya bhale hI lage, maiM isako pUrA karake hI zvAsa luuNgii| manuSya jaba kArya se tadAkAra ho jAtA hai, tanmUrti ho jAtA hai, taba kArya pUrA hotA hI hai| samaya kI usameM pratibaddhatA nahIM hotii|' dUsare hI dina se taraMgalolA ne kArya prAraMbha kara diyaa| svayaM ko jAtismRti jJAna hone ke kAraNa pUrvabhava ke sAre dRzya usake smRtipaTala para yathArtharUpa meM ubhara rahe the....... dRzyoM ko aMkita karane kI nipuNatA usane isa janma meM sIkhI thI..... tIna dinoM meM usane eka citrapaTTa taiyAra kara diyA.....isameM vanapradeza aura sarovara kA dRzya thA...... vividha pazu-pakSI vahAM krIr3A kara rahe the, ur3Ana bhara rahe the....." yaha pahalA citrapaTTa bahuta suMdara aura yathArtha banA thaa| 78 / pUrvabhava kA anurAga
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ dina bItane lge| citrapaTTaka taiyAra hone lage / taraMgalolA ke bhAI, bhAbhI, mAtA-pitA tathA anya svajanoM ne ve citra dekhe / unakI sajIvatA para sabane prasannatA vyakta kii| nagaraseTha aura sunaMdA ne socA, aise citroM ke citrAMkana meM lavalIna hokara kanyA bahuta prasanna rahatI hai, Ananda kA anubhava karatI hai| yaha acchA upakrama hai| sAr3he cAra mAsa bIta gae para kanyA ko kabhI koI zArIrika parezAnI nahIM huI oha ! citra kitane sundara banAe haiM ! mAno ve sAre dRzya vAstavika hoM ! aura kaumudI mahotsava meM jaba kevala bIsa dina zeSa rahe taba taraMgalolA ne bayAlIsa citrapaTTakoM meM apane pUrvajanma ke sAre smRtisaMpuTa aMkita kara lie| sArasikA bhI ina citroM ko dekhakara mugdha bana gaI thii| taraMgalolA ne sAre citrapaTTaka phremoM meM mar3hA die | kArtikI pUrNimA ke do dina zeSa rhe| samUce nagara meM kaumudI mahotsava kI dhUmadhAma se taiyAriyAM hone lgiiN| dAna, dharma aura ArAdhanA ke isa pavitra divasa para dhanADhyoM dvArA vividha prakAra kA dAna Adi kI pUrva taiyAriyAM saMpannaprAya thiiN| nagaraseTha ne bhI pUrvavat mahotsava kI taiyAriyAM kara liiN| saMdhyA ke bItane para pratikramaNa Adi kriyAeM saMpanna kara sabhI sadasya ekatrita hue| devI sunaMdA ne sabhI vyaktiyoM kI icchA jAnane ke lie pUchA- 'kala cAturmAsika caturdazI hai " upavAsa meM kauna-kauna sAtha deMge ?' ghara ke sabhI sadasyoM ne upavAsa karane kI icchA vyakta kI / taraMgalolA ne bhI upavAsa karane kI bhAvanA btaaii| yaha sunakara nagaraseTha ne kahA- 'beTI ! terI bhAvanA meM antarAya DAlanA nahIM cAhatA, kintu itane dinoM taka tUne athaka zrama kiyA hai, tU ekAzana kare to ThIka rhegaa|' 'nahIM, pitAjI! prativarSa maiM isa vrata ko karatI rahI huuN| phira isa bAra kyoM maiM usa vrata kI virAdhanA karUM? aura Apa hI to bahudhA kahate rahe ki vrata aura tapa se dRSTi kA vizodhana hotA hai, citta nirmala banatA hai to phira maiM isa lAbha se vaMcita kyoM rahUM ?" haiM mAtA ne taraMgalolA kA samarthana karate hue kahA- 'tU AnandapUrvaka upavAsa kara' phira sArasikA kI ora mur3akara kahA - 'sArasikA ! kala tuma ghara mata jAnA sArasikA ne haMsate hue 'jI' kahA aura mastaka namAyA phira kucheka carcAeM kara sabhI sadasya apane - apane khaMDa meM cale ge| taraMgalolA bhI mAtA-pitA ko praNAma kara sArasikA ke sAtha apane zayanakhaMDa meM calI gii| donoM sakhiyAM eka hI palaMga para so jAtI thiiN| donoM ne kapar3e badale aura paryaMka para so giiN| sArasikA ne prazna kiyA- 'sakhI! citroM kI vyavasthita sthApanA ke lie tU mujhe kaba batAegI ?' pUrvabhava kA anurAga / 79
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'rAjamArga para apanA eka timaMjilA bhavana hai, yaha to tU jAnatI hI hai...' 'haaN|' "aise to vaha bhavana mukta hai| koI bAdhA nahIM hai| usa bhavana ke madhyabhAga meM eka chAyA huA khulA sthAna hai| vahAM sabhI citroM kI kramaza: vyavasthApanA karanI hai| maiMne citroM para aMka bhI lagA lie haiN| pUrNimA kI rAtri ke prAraMbha se hI nagara ke logoM ke jhuMDa ke jhuMDa utsava kI ArAdhanA karane rAjamArga se gujareMge. aura lagabhaga sabhI sArI rAta ghUmate raheMge.... aura yadi pUrvajanma ke mere priyatama isa nagarI meM utpanna hue hoMge to ve bhI ghUmane nikaleMge aura saMbhava hai ina citroM ko dekhakara unameM pUrvajanma kI smRti jAgRta ho jaae| mRtyu ke samaya hama donoM apUrva mastI meM the..... unakA mere prati apUrva prema thA... eka kSaNa ke lie bhI ve mere se vilaga nahIM hote the ..... isI premabaMdhana ke kAraNa unakA janma bhI isI nagarI meM huA hogA, aisA merA mana kaha rahA hai| isalie mujhe AzA hai ki parasoM kaumudI utsava ko manAne jaba sabhI loga, AbAla-vRddha AeMge, unameM ve bhI hoMge..... aura saMbhava hai ina citroM ko dekhate hI pUrvajanma kI smRti aura pUrvajanma ke sAre ghaTanA-prasaMga unake mana para nAcane laga jaaeN|' sArasikA bolI-'sakhI! terI zraddhA ke anusAra mAna liyA jAe ki pUrvajanma ke pati isa nagarI meM janme hoM...... aura ina citroM ko dekha bhI leM..... parantu unako pahacAnegA kauna.....? tU bhI pUrNimA kI rAta meM pauSadha vrata kI upAsanA meM rahegI aura maiM bhI tere sAtha hI pauSadha vrata svIkAra karUMgI.....' 'nahIM, sakhI! tujhe to mere citroM ke pAsa hI rahanA hogA...... yadi ve citra dekhane kakSa meM A jAeMge to anya darzakoM se bhI unake mana para ina citroM kA bahuta prabhAva par3egA aura mere anumAna ke AdhAra para citradarzana se unako pUrvajanma kI smRti avazya hogii| sakhI! jAtismRti jJAna karmAvaraNa ke apanayana ke sAtha hI sAtha vibhinna nimittoM se bhI hotA hai| pUrvajanma ke ghaTanAprasaMga isa jJAna kI utpatti ke sazakta nimitta haiN| dUsarI bAta hai, maiMne jo ye citrapaTTa taiyAra kie haiM ve jIvanta dRzyoM ke samAna haiM...... usa samaya jo sthiti thI usI ko maiMne citrAMkita karane kA prayAsa kiyA hai..... aura vaha prayAsa yathArtha paraka hai... isalie unheM avazya hI jAtismRti jJAna hogA aura jisako yaha jJAna utpanna hotA hai usake vadana para Antarika bhAva-vibhAva pratibimbita hone lagate haiM aura use mUrchA bhI A jAtI hai...... jisa vyakti meM aisA ho, use tU dhyAnapUrvaka dekhanA.....aura yadi pUrvabhava ke mere pati yahAM na janme hoM athavA citradarzana ke lie na AeM to bhI merA mArga sarala ho jaaegaa| isa virAT bhava aTavI meM moha ora prema ke pAza se baMdhe hue jIva punaH milate hI haiM. itanA hone para bhI yadi ve nahIM mileMge to tU merA nizcaya jAnatI hI hai ki maiM anya ke sAtha vivAha-baMdhana meM nahIM phasUMgI... phira 80 / pUrvabhava kA anurAga
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM mohabaMdhana kA apanayana kara Atmadarzana kI ArAdhanA meM apanA puruSArtha lagAUMgI / ' sArasikA sthiradRSTi se taraMgalolA ko dekhatI rhii| sakhI kI tIvra abhIpsA se use yaha vizvAsa ho gayA thA ki usakI bhAvanA avazya hI phalita hogI, pUrvajanma ke pati kI prApti avazya hogii| isa prakAra batiyAte hue donoM nidrAdhIna ho giiN| prabhAta hote-hote pUrA parivAra jAga gyaa| Aja cAturmAsika mahAdivasa thaa| sabhI ne upavAsa vrata kiyaa| Aja karma-nirjarA kA vizeSa dina thaa| sabhI ArAdhanA meM jAgarUka the| vyApAra Adi Aja baMda rahatA thaa| pUrA dina dharma kI ArAdhanA meM bItatA thaa| saMdhyAkAla meM pratikramaNa kI ArAdhanA kara apana-apane doSoM kI smRti kara unakA prAyazcitta karate aura unakA punarAvartana na ho, isakA saMkalpa krte| caturdazI kI rAta dharmArAdhanApUrvaka vyatIta ho gii| kaumudI parva kA prabhAta naI umaMgeM bikheratA huA udita huaa| nagaraseTha ke parivAra ne Avazyaka kriyAoM se nivRtta hokara, sAdhu-saMtoM ke darzana kara, bhavana para Akara upavAsa kA pAraNA kiyaa| kala nirjarA kA parva thA aura Aja dAna kA parva thaa| nagarI ke zrImaMta, seTha, sArthavAha aura gRhastha apanI-apanI sthiti ke anusAra dAna dene meM pravRtta hote the| ve mAnate the ki dAna saMpatti ke tyAga kA puruSArtha hai...... mamatva kI mUrchA se jAgane kA upakrama hai... supAtra dAna ko ve uttama mAnate the| anyAnya dAnoM ko ve vyavahAra mAtra mAnate the aura gRhastha ke kartavya bodha se anuprANita hokara ve usameM pravRtta hote the| sabhI loga sAdhu-saMtoM ko gocarI ke lie padhArane kI prArthanA karate the| __dina biitaa| sUryAsta ke pahale sArasikA ne rAjamArga para sthita bhavana ke nIce maMDapa meM taraMgalolA dvArA sUcita krama se sAre citrapaTTa yathAsthAna niyojita kara die| nagaraseTha ke usa vizAla bhavana meM eka suMdara ArAdhanA kakSa thaa| isI kakSa meM bhavana ke sabhI strI-puruSa dharma kI ArAdhanA karane ekatrita hote the| parva tithiyoM meM isI kakSa meM pauSadha vrata kI ArAdhanA kI jAtI thii| taraMgalolA ne mAtA sunaMdA tathA apanI bhAbhiyoM ke sAtha pauSadha vrata grahaNa kiyA tathA nagaraseTha ne apane putroM ke sAtha pauSadha vrata kI ArAdhanA svIkAra kii| yaha vrata sAdhu jIvana jaisA kaThina hotA hai| pauSadha vrata meM saMsAra kI koI kriyA nahIM kI jAtI....... isameM sAdhaka ko jJAna-darzana-cAritra kI ArAdhanA meM tallIna rahanA hotA hai| pUrvabhava kA anurAga / 81
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnajaTika paryaMka para yA masRNa gaddiyoM para nahIM soyA jaataa| pauSadha vrata svIkAra karane vAlA bhUtala para eka cAdara bichAkara rAta bitAtA hai| usa rAta vaha nIMda ko bahumAna nahIM detA, kevala dharmArAdhanA, dharmajAgaraNA karatA rahatA hai| rAjA ho yA raMka, seTha ho yA naukara, svAminI ho yA dAsI - sabhI isa vrata kI samAnarUpa se ArAdhanA karate haiN| isa vrata kI ArAdhanA meM kisI kI atiriktatA nahIM hotii| yaha ArAdhanA tyAga aura tapa kI ArAdhanA hai| sArasikA ne Aja pauSadha nahIM kiyA, kyoMki vaha apanI priya sakhI taraMgalolA ke kArya meM vyasta thI / usakA mana yadA-kadA saMzayagrasta bana jAtA thA ki itanI vizAla nagarI meM se ina citroM kA avalokana karane taraMgalolA kA pUrvajanma kA pati kaise A pAegA ! dIpamAlikAoM kA pUrA prakAza citrakhaMDa ke pratyeka citra ko spaSTatA de rahA thaa| aura usa prakAza ke Aloka meM citrapaTToM para aMkita kathA jIvaMta bana rahI thI / rAtri kI tIna ghaTikAeM vyatIta ho cukI thiiN| usa samaya nagarI ke nAgarikoM jhuMDa ke jhuMDa kaumudI mahotsava manAne ke lie ghara se nikala par3e the| 13. padmadeva kaumudI parva kI rAta ! kArtikI pUrNimA ! pUrNa candramA AkAza meM dedIpyamAna thA vikasita sunaharA padma N 1 mAno AkAzarUpI sarovara meM nagaraseTha ke bhavana ke pAsa se mAno mAnavoM kA samudra umar3ane lagA / the" aneka daMpatI ullAsabhare hRdaya se kaumudI parva kI mastI manAne nikala par3e pArivArika jana bhI sAvadhAnIpUrvaka idhara-udhara dekhate hue cala rahe the ve pUrNa sAvadhAna the ki koI choTA-bar3A sadasya bhUla se chiTaka na jAe" kucheka yuvaka apanI mitramaMDalI ke sAtha rasabharI bAteM karate hue cala rahe the| kucheka praur3ha striyAM bhI samUharUpa meM raMgabiraMgI vastroM ko dhAraNa kara navayauvanA kI bhAMti bhaTakatI huI cala rahI thiiN| - aura vAhanoM vAle seTha sAhUkAra apane-apane vAhanoM meM baiTha kara ghUmane nikala par3e the| sabhI pathikoM kI dRSTi dIpamAlikAoM se jagamagAtI usa citrazAlA para avazya TikatI aura aneka strI-puruSa citroM ko dekhane mur3a jAte / ve citroM ko dekhakara Ananda kA anubhava karate, prasannatA vyakta karate the. kucheka citroM se prabhAvita vyakti eka ora sthita sArasikA se pUchate ki 82 / pUrvabhava kA anurAga
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ citra kisane banAe haiM aura yaha kathAvastu kyA hai? sArasikA sabako saMtoSajanaka uttara detI aura sakhI taraMgalolA dvArA nirdiSTa darzaka-bhAvanAoM kA sUkSmatA se Akalana krtii| madhyarAtri bIta gii| logoM ke samUha ghara kI ora mur3ane lage...... sArasikA ke Anana para nirAzA kI rekhAeM ubharane lagIM, kyoMki abhI taka aisA koI darzaka nahIM AyA thA jo citroM ko dekhakara mUrcchita hotA athavA pUrvajanma kI smRti ke jhUle meM jhUlane lgtaa| jaise-jaise rAta bItane lagI, darzakoM kI saMkhyA ghaTane lagI aura sArasikA kI nirAzA ghanIbhUta ho gaI...... oha! itane zrama se taiyAra kie gae ye smRtipaTTa kyA yoM hI sUkha jAeMge? kyA taraMgalolA ke pUrvajanma ke pati kA yahAM janma nahIM huA hai? yadi janme hoM aura Aja isa ora na Ae hoM-kyA yaha saMbhava ho sakatA hai? oha! merI priya sakhI ko kitanI vedanA hogI? jisane AzA ke ati sUkSma tAra ko pakar3a kara itane smRticihna banAe haiM, vaha AzA kA patalAsA dhAgA yadi TUTa jAegA to kyA merI sakhI kA hRdaya nahIM TUTa jAegA? sArA Ananda aura ullAsa akAla meM hI miTa jAegA / hAM, merI sakhI bhI kitanI bholI hai! kyA yaha nizcita kahA jA sakatA hai ki pUrvabhava ke pati kA jIva isI nagarI ke kisI saMbhrAnta kula meM janmegA, janmA hai? yaha kevala kalpanA nahIM to kyA hai? kabhI-kabhI vyakti anahonI kalpanAoM ke tAra bunakara usake jAla meM svayaM aisA phaMsa jAtA hai ki usase nikalanA muzkila ho jAtA hai| kyA karUM? kaise use samajhAUM? isa AzA ke kAraNa hI usane vivAha na karane kI, dUsare ko pati rUpa meM svIkAra na karane kI pratijJA kI hai, kyA vaha nyAyocita pratijJA hai ? oh!......| aise vicAroM meM ulajhI huI sArasikA ne nirAza hokara ni:zvAsa chodd'aa| citradarzana ke lie nagara ke hajAroM nara-nArI Ae the| sabhI ne citrAMkanoM kI bhUribhUri prazaMsA kI thI...... ye sAre citra unake manoM ko bhA gae the... parantu jinake lie yaha Ayojana kiyA thA, unake darzana to hue hI nhiiN| sArasikA ne mana hI mana socA-'saMbhava hai, taraMga ke pUrvabhava kA pati yahAM AyA ho aura citroM ko dekhakara use pUrvajanma kI smRti na huI ho| aba kyA kiyA jAe?' sArasikA atyaMta nirAza hokara rAjamArga kI ora dekhane lagI...... vaha cauNkii| usane dekhA pAMca-sAta yuvakoM kI eka TolI bAhara ghUma kara ghara lauTatI huI lokagIta kI dhuna meM kucha gunagunAtI huI isI ora A rahI hai...... eka yuvaka kaha rahA thA-'padma! bAhara ke upavana meM kArtika ne mujhe batAyA thA ki nagaraseTha ke bAharI bhavana meM adbhuta citrakakSa kA Ayojana kiyA gayA hai| dekha, sAmane dIpamAlikAoM kI jagamagAhaTa meM kucha citra yahAM se dIkha rahe haiM.' pUrvabhava kA anurAga / 83
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhI citrakakSa ke nikaTa Ae.... sabhI kA mana bhItara jAkara citrAvalokana karane kA huaa| sabhI bhItara Ae aura citroM ko dekhakara mugdha bana ge| eka mitra ne kahA-'oha! citra kitane sajIva haiN|' eka mitra ne kahA-'oha! padma isa ora to dekha"..... pAradhI yuvaka kitanA sazakta, suDaula aura suMdara dikhAI detA hai..... lagatA hai....... yaha citragata pAradhI nahIM, jIvanta vyakti khar3A hai|' isa prakAra mitra citra dekhate-dekhate batiyA rahe the...... aura padmadeva ne jaba cakravAka ke vadha kA citra dekhA taba usake samagra jJAnataMtu jhanajhanA uThe...... usane socA, yaha sarovara, yaha vanapradeza, yaha hAthI, yaha pAradhI...' oha! yaha sArA maiMne kahIM dekhA hai..... kahAM dekhA hai...... kaba dekhA hai...... vaha isI bIca meM gaharA utarane lgaa| usI samaya usakI dRSTi cakravAka aura cakravAkI ke praNayaprasaMga ke citra para par3ate hI vaha kAMpa uThA..... hRdaya kA aMdhakAra dUra hone lagA aura pUrvajanma kI smRti kA halkA-sA spaMdana hone lgaa| dUra khar3I sArasikA padmadeva ko sthira dRSTi se dekhatI rahI...... padmadeva ke Anana para ubharane vAlI parivartana kI rekhAoM ko vaha dhyAnapUrvaka dekhane lgii| usane phira padmadeva kA nirIkSaNa kiyaa| kachue ke paira jaise usake komala paira the| pairoM kI piMDaliyAM puSTa aura golAkAra thIM...... jaMghApradeza baliSTha laga rahA thA...... chAtI mAMsala aura vizAla thI..... Anana atyaMta suMdara...... kAmadeva jaisA rUpa.... AMkhoM meM teja...' laga rahA thA, mAno pRthvI para candramA ho / sArasikA ko pratIta huA..... yaha yuvaka sabhI prakAra se suMdara aura zreSTha hai...... yaha taraMga ke yogya hai....| itane meM hI eka mitra ne padmadeva kI ora dekhate hue kahA-'padma! tU svayaM kalAkAra hai, kalA kA pArakhI hai...... mauna kyoM ho gayA? idhara dekha to sahI..... do taToM ke bIca bahatI huI taraMgavatI caMcala gaMgA kA kaisA sajIva citraNa huA hai..... kamaloM se bhare-pUre isa sarovara ko dekha.... choTe-bar3e vRkSoM vAle isa vanapradeza kI ora dRSTi DAla..... vAha! vAha! citrakAra ne apane citroM meM sabhI RtuoM kA sajIva darzana kiyA hai...... dekha, yaha zarad Rtu kA dRzya hai...... yaha vasanta Rtu kA.... pratyeka Rtu kI vizeSatA una-una citroM meM citrita hai|' cakravAka kI praNayakeli aura mastIbhare citra kI ora dRSTi DAlate hI padmadeva bolate-bolate ruka gayA...' kucha kSaNoM bAda bolA-'mitra! premarUpI baMdhana se baMdhe hue tathA sneha ke piMjare meM kaida yaha cakravAka daMpatI jIvana ke samagra pravAha meM kevala prema aura ekatAnatA ke pratirUpa hI bane hue haiN| isa citra meM, sarovara ke sAtha tairate se pratIta hote haiM aura isa citra meM retIle kinAre para donoM eka sAtha 84 / pUrvabhava kA anurAga
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizrAma karate hue dIkha rahe haiM...... dekha, isa citra meM donoM kisa prakAra se AliMganabaddha ho rahe haiM.....AkAza meM bhI sAtha-sAtha ur3ate haiM kamalavana meM sAtha-sAtha ghUmate haiM....... kahIM eka kSaNa ke lie vilaga nahIM hote......yaha prema... jIvana kA yaha madhura ullAsa kitanA mahAn hai?' 'aba terI kalA-vivecana kI zakti khila uThI hai|' eka mitra ne padma se khaa| kintu padmadeva avAk banA rahA...... cakravAka ko tIra lagA hai... usakI pAMkha TUTa gaI hai vaha bhUmi para lur3haka gayA hai aura cakravAkI vedanAbharI vyathA bhoga rahI hai...... agale citra meM cakravAkI mRtyu ko prApta apane priyatama ke zarIra para pAMkheM pasAra kara rudana kara rahI hai...... agale citra meM pAradhI cakravAka ke mRta zarIra ko citA para rakha rahA hai..... aura agale citra meM athAha vedanA se vyathita cakravAkI usa sulagatI citA meM jhaMpA le rahI hai| ina dRzyoM ko dekhate hI padmadeva kI AMkhoM meM aMdhiyArI chA gaI....... usake anya mitra citroM ko dekhane meM tallIna ho rahe the...... parantu sArasikA usa yuvaka ke bhAva-parivartanoM ko sUkSmatA se dekha rahI thI..... aura..... dUsare hI kSaNa padmadeva bola uThA....... 'oha....!' pAMcoM mitroM ne usakI ora dekhA..... itane meM hI padmadeva mUrcchita hokara girane lgaa| pAsa meM khar3e usake mitra ne use saMbhAlane kA prayatna kiyaa| parantu saMtulana na raha pAne ke kAraNa donoM bhUmi para gira pdd'e| mitroM ne socA ki padmadeva kI mUrchA kA mUla kAraNa ye citra bane haiN| ve padmadeva ko citrakakSa se uThAkara bAhara khulI havA meM le aae| yaha dekhakara sArasikA ne socA-'saMbhava hai yaha mUrcchita yuvaka pUrvabhava kA cakravAka ho! yaha socakara vaha bhI citrakakSa ke bAhara AI aura mUrcchita yuvaka se kucha dUrI para khar3I rhii|' mitroM ne padmadeva kI mUrchA ko tor3ane kA prayatna kiyA..... usa prayatna meM sahayoga dene ke lie sArasikA bolI-'bhAI! maiM abhI jalapAtra lekara AtI huuN|' yaha kahakara vaha daur3atI huI bhavana meM gaI aura kucha hI kSaNoM meM jalapAtra lekara A gii| ___ mitroM ne sArasikA kA AbhAra maanaa| mUrcchita padmadeva ke Anana para ThaMDe jala ke chIMTe die aura kucha hI kSaNoM meM padmadeva ne AMkheM kholii| idhara-udhara dekhA aura jAgRta ho bolA-'merI priyatamA! merI preraNA......? terI zyAmala camakIlI AMkheM kitanI suMdara thIM....... aba tU kahAM hai? eka samaya hama gaMgA ke kinAre krIr3A karate the taba tU mere sneha kA bhaMDAra thI....... kintu Aja maiM tere binA pASANa pUrvabhava kA anurAga / 85
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ' lajjA, jIvanabhara tU mere caraNoM kA anusaraNa karatI rahI ho gayA hUM" saMkoca Adi ko chor3akara padmadeva AMsUbhare nayanoM se vilApa karane lgaa| usake eka mitra ne kahA - ' are padmadeva ! aisI pagalI bAteM kyoM kara rahA hai? kyA tU abhI taka hoza meM nahIM AyA ?' padmadeva ne mitra kI ora dekhakara kahA - 'maiM abhI sAmAnya dazA meM huuN|' 'to phira tujhe kyA ho gayA hai ki tU anargala pralApa kara rahA hai| tere pralApa ko sunakara hama kucha bhI nahIM samajha pA rahe haiM tere to koI priyatamA hai nahIM gaMgAtaTa kI bAta kyoM kara rahA hai ?' 'mitro! maiM vikSipta avasthA meM nahIM huuN| maiM svapnAcchAdita bhI nahIM huuN| tumako maiM sArA vRttAnta batAUMgA parantu tuma saba usa vRttAnta ko apane taka hI sImita rkhnaa| citrakakSa meM cakravAkoM kI jisa kathA kA citrAMkana kiyA gayA hai, vaha mere pUrvajanma kI satya ghaTanA hai|' 'vikSipta nahIM to aura kyA ! yaha kaise ho sakatA hai ?' dUsare mitra ne kahA / sArasikA khar3I khar3I ye sArI bAteM harSapUrita hRdaya se suna rahI thI / padmadeva ne apane mitroM ke samakSa apane pUrvajanma kA samagra vRttAnta kaha sunaayaa| anta meM vaha bolA- 'mitro! pAradhI ke bANa se mere prANapakherU to uDa gae the... kintu merI priyA merI citA meM jhaMpApAta kara kaise marI - yaha bAta citroM ko dekhane ke pazcAt hI maiM jAna pAyA huuN| yaha dRzya dekhate hI mujhe jAtismRti jJAna huA hRdaya dhar3akane lagA maiM mUrcchita ho gayA" ina citroM ko dekhakara hI mujhe atIta yAda ho AyA" cakravAka - jIvana ke sAre saMsmaraNa smRtipaTala para nAcane lage. mitro! maiMne pUrvajanma kI sArI bAteM batalA dI hai| maiMne yaha bhI nizcaya kara liyA ki isa janma meM pUrvajanma kI patnI ke sivAya anya kisI strI se pANigrahaNa nahIM karUMgA maiM nahIM kaha sakatA vaha cakravAkI mere sAtha bhasmasAt hokara kahAM janmI hogI aura maiM yaha bhI nahIM kaha sakatA ki vaha manuSya jIvana meM AI ho " parantu merI antar AtmA kahatI hai ki vaha mujhe avazya milegI oha! oha ! eka bAta aura maiM jAnanA cAhatA hUM ki ina citroM kA citrAMkana kisane kiyA hai ? mujhe pratIta hotA hai mere vigata janma kI merI priyatamA ne hI ye citra citrita kie haiM usake binA aisI satya ghaTanA citrita nahIM ho sakatI athavA usake dvArA sUcanA prApta kara kisI mahAn citrakAra ne ye citrapaTa taiyAra kie hoM ! anyathA aise jIvana ke saMsmaraNoM kA kaunakaise citrAMkana kara sakatA hai? maiM cakravAka ke rUpa meM apanI priyA ke sAtha isa prakAra rahA thA, yaha koI pratyakSa rUpa se dekhe binA kauna-kaise kalpanA kara sakatA hai ? ' - yaha sArI carcA sunakara sArasikA vahAM se calakara apane citrakakSa meM A 86 / pUrvabhava kA anurAga
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ gii| usake mana meM pUrA vizvAsa ho gayA ki yaha yuvaka hI taraMgalolA kA pUrva jIvana kA jIvanasAthI hai| kucha hI kSaNoM ke bAda eka mitra citrakakSa meM AyA aura sArasikA kI ora dekhakara vinamra svaroM meM bolA- 'bahina ! ye citra kalAtmaka haiM, suMdara haiN| kyA Apa batAeMgI ki yaha citrAMkana kisakI nipuNa aMguliyoM se huA hai / ' sArasikA bolI- 'nagaraseTha kI kanyA aura merI sakhI taraMgalolA ne apane hAthoM se ye citrAMkana kie haiM aura usakI yojanA ke anusAra hamane ye citrapaTTa yahAM pradarzita kie haiN|' 'kyA devI taraMgalolA kI ye kalAkRtiyAM haiM?' 'hAM bhAI ye sAre citra kAlpanika nahIM haiN| yathArtha haiN| taraMgalolA ke mana meM eka satya ubharA aura usane ye sAre citra apane pUrvabhava ke pati ko khojane ke lie taiyAra kie haiN| ' 'satya kaha rahI ho ?' 'asatya kyoM bolUM?' 'AbhAra!' kahakara mitra punaH padmadeva ke pAsa A gayA aura prasannabhAva se bolA-'padma ! aba ciMtA mata karo pUrvajanma kI terI priyA mila gaI hai vaha anya koI nahIM, kintu apane nagaraseTha RSabhasena kI priya putrI taraMgalolA hai / ye citra kAlpanika nahIM haiN| hRdaya meM jAgRta yathArtha ke AdhAra para citrita hue haiM, aura vaha bhI apane pUrvabhava ke pati ko khojane ke lie yaha upakrama kiyA hai| ' yaha sunakara padmadeva kI prasannatA khila uThI vaha vikasita kamala jaisA vaha bolA- 'mitro! aba mere jIvana meM Ananda ubharegA bana gayA gata janma kI merI priyA cakravAkI isI nagara meM nagaraseTha kI kanyA ke rUpa meM avatarita huI hai yaha kahate-kahate padmadeva vicAramagna ho gayA aura phira viSAdabhare svaroM meM bolA- 'parantu nagaraseTha rAjA ke mitra ati dhanADhya hone ke kAraNa ahaMkAra ke mada se grasta haiM maiM jAnatA hUM ki unakI kanyA kI mAMga lekara aneka zrImanta Ae the, parantu nagaraseTha ne unakI mAMga ko asvIkAra kara diyA thaa| to phira merI to ginatI hI kyA hai ? mitra ! eka bAra priyatamA kI khoja ho jAne para jaba vaha prApta nahIM ho sakegI to merA jIvana atyanta vedanAmaya bana jAegA / ' dUsarA mitra bolA- 'parantu hameM aisA anumAna kyoM karanA cAhie ? usakI zodha ho cukI hai, yaha koI sAmAnya bAta nahIM hai| terI priyatamA ne bhI terI khoja karane ke lie hI ye citrAMkana kie haiN| jo hai, usako prApta kiyA jA sakatA hai, usakI prApti kA mArga DhUMDhA jA sakatA hai| abhI taka taraMgalolA kI sagAI nahIM huI hai, isalie sagAI kI bAta kI jA sakatI hai tathA anyAnya upAyoM se bhI use prApta karane kA prayatna kiyA jA skegaa| tU nizcinta raha / ' pUrvabhava kA anurAga / 87
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ samaya adhika ho cukA thaa| sabhI mitra vahAM se apane-apane ghara kI ora prasthita hue| sArasikA bhI dhIre se usa mitramaMDalI ke pIche cala pdd'ii| kyoMki usane yaha nizcaya kara liyA thA ki padmadeva hI taraMgalolA ke pUrvajanma kA pati hai, isalie vaha padmadeva ke viSaya meM pUrI jAnakArI prApta karanA cAhatI thii| ve kahAM rahate haiM? unakI sthiti kaisI hai? unakI pArivArika sthiti kaisI hai?- yaha jAnane ke lie vaha gupta rUpa se unake pIche-pIche jAne lgii| mArga meM kisI prakAra kA bhaya to thA hI nhiiN| idhara pauSadha vrata meM lIna taraMgalolA ko AdhI rAta taka nIMda nahIM aaii| usameM citrAMkana kI samAyojanA kA pariNAma jAnane kI utkaMThA thii| vicAroM meM cakkara lagAtI huI vaha pazcima rAtri meM nidrAdhIna huI thii| dardabhare mana ko svaccha nIMda bhI nahIM AtI...... aneka prakAra ke svapnoM se vaha ghira gaI thii| prAta:kAla ke samaya usane eka svapna dekhA ki vaha eka parvata para car3ha rahI hai, mArga kaThina hai, phira bhI vaha ullAsapUrvaka parvata ke zikhara para pahuMca gaI aura vahAM prasannatApUrvaka ghUma rahI hai| aise vicitra svapna ko dekha vaha jAgRta huii| usane dekhA ki parivAra ke anyAnya sadasya pratikramaNa kI pUrva taiyArI kara rahe haiM.. sunandA ne putrI ko cauMkI huI jAnakara pUchA-'kyoM taraMga? acAnaka kaise cauMka par3I?' 'nahIM, mAM! maiMne eka svapna dekhA aura....' 'svapna?' 'hAM, svapna meM maiM eka durgama parvata para car3ha gaI thI aura usake zikhara para ullAsabhare hRdaya se nAca rahI thI."isa svapna kA phala kyA hogA?' ____ 'beTI! svapnazAstra ke anusAra terA yaha svapna kisI bhAvI zubha kI sUcanA detA hai| svapna se manuSya kA jIvana-maraNa, sadbhAgya-durbhAgya, hAni-lAbha jAne jA sakate haiM...... bure svapna kA phala bhI burA hI hotA hai| terA svapna uttama hai... tU jAga hI gaI hai to aba pratikramaNa kI taiyArI kara...... 'jI......' kahakara taraMgalolA pratikramaNa karane udyata huii| 14. AzA kA tantu sUryodaya ho gyaa| pratikramaNa kara, pauSadha saMpanna kara sabhI ArAdhanA kakSa se bAhara aae| saMtoM ke darzanArtha gae, phira pAraNA karane se pUrva datauna karane baiTha ge| taraMgalolA datauna karane baitthii| parantu usake nayana sArasikA ko DhUMDha rahe 88 / pUrvabhava kA anurAga
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ the....... vaha dikhAI nahIM de rahI thii| vaha kahAM gaI hogI? saMbhava hai mere prayatna ko niSphala hote dekhakara vaha nirAza hokara ghara calI gaI ho! parantu aisA ho nahIM sktaa| vaha mujhase mile binA kabhI jA nahIM sktii| ina vicAroM meM khoyI huI taraMgalolA datauna kara rahI thI, itane meM hI eka dAsI ne Akara kahA-'usa bhavana se sabhI citrapaTToM ko sAvadhAnIpUrvaka lAkara Apake nijI khaMDa meM rakha die haiN|' 'sArasikA kyA kara rahI hai?' 'jJAta nahIM.... ve to bhavana meM AI hI nahIM ...... pazcima rAtri meM ve eka bAra jalapAtra lene AI thIM..... phira maiMne unheM nahIM dekhA...' 'jalapAtra lene? vaha to rAtri meM jalapAna karatI hI nhiiN|' "kisa lie jalapAtra le gaI maiM nahIM jAnatI....... maiM to bAhara so gaI thI...... pAnIpAtra kI AvAja huI aura merI nIMda ttuuttii| maiMne dekhA, ve jalapAtra lekara jA rahI haiN|' 'phira vaha bhavana meM AI hI nahIM?' 'hAM, ve bhavana meM nahIM aaiiN|' 'tU citrapaTTaka lene gaI thI taba sArasikA citrakakSa meM thI yA nahIM?' 'nahIM thI devI!' 'kyA?' 'maiMne caukIdAra se pUchA taba usane kahA ki sArasikA prAta:kAla rAjamArga para jA rahI thii| 'acchA ......" dAsI calI gii| taraMgalolA ke hRdaya meM sArasikA kahAM gaI hogI, yaha prazna cintAkAraka bana gyaa| daMtadhAvana hone ke bAda taraMgalolA parivAra ke sAtha pAraNA karane gii| bhUkha hone para bhI cintA ke kAraNa ruci nahIM hotii| taraMga kA dhyAna sArasikA meM thA... rAta ko kyA huA hogA? kyA gata janma kA pati AyA thA? kyA merI yojanA niSphala gaI? kyA unako jAtismRti nahIM huI? jyoM-tyoM pAraNe se nivRtta hokara sabhI apane-apane kakSa meM cale ge| taraMgalolA citroM vAle khaMDa meM gii| usane dekhA, sabhI citra vyavasthita DhaMga se rakhe hue haiM...... parantu usane eka ni:zvAsa chor3A...... kyA merA yaha prayatna bAlukA se tela nikAlane jaisA vyartha siddha hogA? oha! sArasikA kaba AegI? isa prakAra aneka praznoM ke vartula meM phaMsI huI taraMgalolA vicAramagna hokara eka ora baiTha gaI....... usane vAtAyana kI ora dekhA...... are! dina kA pahalA prahara bIta cukA pUrvabhava kA anurAga / 89
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasikA abhI taka vaha uTha kara rAjamArga kI ora dekhane vAtAyana ke pAsa gaI 1 usI samaya sArasikA ne khaMDa meM praveza kiyA / sakhI ko vicAramagna dekhakara bolI- 'taraMga' !' 'oha, sArasikA ! aba taka tU kahAM gaI thI ?' 'tere kArya meM hI gUMthI huI phira rahI thI / ' 'maiM pUrI rAta jAgatI rahI yaha to tU jAnatI hI hai ? parantu terA zrama aura merA jAgaraNa saphala ho gayA terA priyatama mujhe mila gayA ye zabda sunate hI jaise sUrya kI prathama kiraNa kA sparza pAkara kamala khila uThatA hai, vaise hI taraMgalolA ke vadana se sArI nirAzA naSTa ho gaI aura AzA kI eka kiraNa phUTa gii| vaha tatkAla sArasikA se lipaTa gaI aura bolI - 'sakhI! tU mujhe pUrI bAta batA mujhe kevala bahakAne ke lie to nahI kaha rahI hai ?" 'taraMga ! kyA tU mujhe isa bAta meM asatya mAnatI hai ? ' 'sArasikA ! mujhe kSamA kara cala, hama zayanakakSa meM calate haiM rAta kahakara taraMgalolA sArasikA ko lekara meM jo bItA vaha mujhe vistAra se batA' zayanakakSa meM gii| sArasikA ne atha se iti taka sArI bAta kahI aura anta meM kahA - 'phira maiM tere pUrvabhava ke pati kA paricaya pAne usake pIche-pIche gii| jaba mujhe unakA pUrA paricaya prApta ho gayA taba mujhe bahuta prasannatA huI sakhI! tU vAstava meM hI eka to tere pUrvabhava kyA kahUM tere bhAgya kA ! atyanta bhAgyazAlinI hai kA pati ati sundara hai "zarad ke candra jaisA manohArI aura atyaMta snehila hai|' 'are! mujhe usake kula, nAma Adi kA paricaya to batA / ' 'taraMga ! utAvalI mata ho harSa ke Aveza meM maiM bhUla jAtI hUM" isI apAra saMpatti ke yaha aneka jahAjI aura vahI tere pUrvabhava nagarI ke sAmudrika vyApArI dhanadeva seTha ko tU jAnatI hai ? svAmI inakA sAmudrika vyApAra dUra-dUra dezoM taka hai ber3oM kA svAmI hai inake putra kA nAma hai padmadeva kA priyatama hai| ghara ke sabhI sadasya inake prati atyaMta sneha aura prema rakhate haiN| inakI mitra maMDalI bhI saumya aura zAlIna hai / mitramaMDalI meM tujhe prApta karane kA vimarza bhI calA hai| saba jJAta kara maiM vahAM se mur3I aura mArgagata apane ghara phuNcii| vahAM prAta:karma se nivRtta hokara sIdhI tere pAsa AI huuN| batA, aba tujhe kyA jAnanA zeSa hai ? ' 'oha! sakhI! tUne mere para mahAn upakAra kiyA hai 'kyA ?' 've mujhe prApta karane kA kaba prayatna kareMge ?' 90 / pUrvabhava kA anurAga parantu
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'sakhI! aisI bAtoM meM tujhe dhairya rakhanA cAhie / padmadeva aura usake mitra paraspara vicAra-vimarza kreNge| phira dhanadeva seTha ke kAnoM taka bAta pahuMcAyeMge aura tatpazcAt tere pitA se milane AeMge aisA mujhe pratIta hotA hai kyoMki padmadeva se milane ke lie tU jitanI Atura ho rahI hai, utanI hI AturatA mujhe padmadeva ke nayanoM meM dIkha par3I aba tU pratIkSA kara adhIra mata ho / ' 'sakhI! adhairya kA prazna nahIM hai| prazna hai varSoM kI viraha vyathA kA 'maiM samajhatI hUM' parantu taraMga ! rasazAstrI kahate haiM ki viraha eka tapasyA hai ..... virahAgni meM jalate hue hRdaya kA prema kaMcana jaisA zuddha hotA hai' dhairya ke binA vyathA jIrNa nahIM hotI tU yaha bhI to soca, yadi jAtismaraNajJAna nahIM huA hotA to....... ?' taraMgalolA bolI- 'sArasikA ! maiM saba samajhatI hUM" merI kula maryAdA kA bhI mujhe khyAla hai hRdaya meM chupI huI viraha vyathA ko sAkAra banAne ke lie maiMne citrAMkana taiyAra kie the parantu priyatama kA atA-patA jJAta ho jAne para kyA koI nArI dhairya rakha sakatI hai? phira bhI maiM adhIra nahIM banUMgI" sArasikA ne kahA- 'tU samajhadAra aura jJAnI hai| kucha dinoM taka dhairya abhI maiM ghara jA rahI hUM tIsare dina phira milUMgI ''' 'sakhI! tere binA maiM eka pala bhI nahIM raha sakatI / ' rakhanA 'merA jAnA Avazyaka hai| Aja nagarI kA eka parivAra mujhe dekhane A rahA kintu zIghra hI lauTane kyoMki rAtri kI ghaTanA tujhe na mAM to mujhe abhI yahAM Ane hI nahIM de rahI thI " kA vAdA kara jyoM-tyoM yahAM A pAI hUM" batAUM taba taka merA mana bhI kaise sthira raha sakatA hai ? ' 'tujhe dekhane ke lie? kyoM ?' 'kanyA ko dekhane kyoM Ate haiM?' 'kauna hai vaha bhAgyazAlI ?' 'yaha to maiM nahIM jAnatI hai maiMne apanI bhAbhI ke muMha se tIna bhAI, do bahineM aura mAtA-pitA ne isI ko pasanda kiyA hai mere lie| sahaja svaroM meM sArasikA ne batAyA / ' aura saMbhava 'nahIM, sakhI! vidhura ke sAtha terA vivAha kyoM ? tU mAtra saundarya kI hI svAminI nahIM hai, tere meM tejasvitA bhI hai, tU pUrNa saMskArI bhI hai haividhura kI avasthA bhI tere se adhika hogI donoM meM sAmaMjasya kaise 'yaha to maiM nahIM jAnatI ! Aja maiM dekha luuNgii|' ?' parantu isI nagarI kA eka madhyama parivAra sunA hai ki parivAra bahuta bar3A nahIM hai inameM bar3A bhAI vidhura hai mere pitA 'yadi adher3a vaya kA hogA to ?' 'merI icchA ke viruddha mAM apanI sahamati nahIM degI" pUrvabhava kA anurAga / 91
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'unakA vyavasAya kyA hai?' 'sunA hai ki eka choTI-sI dukAna hai.... parivAra kA gujArA ho sake utanI hI Aya hai|' 'are re! tU saMkoca mata krnaa| spaSTa inkAra kara denaa| aise sAmAnya parivAra meM terI bhAvanAoM kA poSaNa kaise hogA? terI AzAeM, UrmiyAM aura umaMgeM sArI cuka jaaeNgii|' taraMgalolA ne khaa| vilaMba hone ke kAraNa sArasikA ne sakhI se vidAI lI aura ghara kI ora cala dii| taraMgalolA bhI mAM ke pAsa calI gii| rAta hote hI taraMgalolA ne socA-padmadeva nAma to bahuta pyArA hai...... parantu eka bAra maiM unheM dekha lUM to phira unake smaraNa se dina bitAnA sahaja ho jAegA. sArasikA ke kahane ke anusAra ve dhanADhya haiM, ati suMdara aura ArogyavAn haiN| maiM unako kaba dekha pAUMgI? __ tIsare dina sArasikA A gaI...... sakhI ko dekhate hI taraMgalolA prasanna ho gaI aura sakhI ko lekara apane nijI khaMDa meM calI gii| khaMDa meM jAne ke bAda sArasikA ne pUchA-'taraMga! kyA dhanadeva seTha Ae the?' 'koI nahIM AyA..... merA mana to vicAroM ke bhaMvara meM phaMsa gayA hai...... eka bAra pUrvabhava ke pati ko dekha lUM to phira unakI smRti meM dina bitA sakatI haM... acchA tU apanI bAta to batA merA mana tere prazna para pAgala ho gayA hai|' taraMgalolA ne khaa| 'merA prazna to samAhita ho gyaa|' haMsate hue sArasikA ne khaa| 'vidhura ke sAtha vivAha nizcita ho gayA?' 'nahIM, merI bhAbhI ko aura mAtAjI ko vara pasanda nahIM AyA......' 'tUne bhI dekhA thaa...|' 'hAM..... cAlIsa varSa kA vIra puruSa hai...... usake tIna bAlaka haiM... mAM ko pasanda A jAtA to mujhe binA saMtAna paidA kie hI mAtRtva kA lAbha mila jAtA...' parantu bhAgya ke binA aisA sukha milatA nhii|' vyaMgyabhare svaroM meM sArasikA ne khaa| 'terI bAta samajha meM nahIM aatii| kyA vaha tujhe pasanda A gayA thA?' 'yaha to maiM kaise batA sakatI haiM, kyoMki mAM ne aura bhAbhI ne yaha prazna mere taka Ane hI nahIM diyaa|' kahakara sArasikA haMsa pdd'ii| 'ThIka hai.....tU nizcinta ho gaI......' taraMgalolA bolii| idhara padmadeva ne kala hI apane mitroM ke sAtha maMtraNA kI thii| eka mitra ne kahA-'nagaraseTha kI kanyA ke sAtha sagAI karane kI bAta ko lekara tere pitAzrI 92 / pUrvabhava kA anurAga
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ zIghrAtizIghra vahAM jAeM, yahI utama mArga hai.... isalie tujhe apane pitA ko kahanA cAhie / ' _ 'kintu maiM kaise kaha sakU~gA? mAtA-pitA ke samakSa aisI bAta karanA ucita nahIM hai| hameM aisA koI upAya karanA cAhie ki mere pitAzrI ko sArI bAta jJAta ho jaae|' padmadeva ne khaa| dhanadeva seTha ko sArI bAta kaise batAI jAe, isa viSaya meM kAphI carcA huii| anta meM eka mitra ne kahA-'maiM pahale padmadeva kI mAtA se milUMgA, phira Age socuuNgaa|' yaha nirNaya kara sabhI mitra vahAM se visarjita hue| yaha kala kI ghaTanA hai aura Aja hI prAtaH hote-hote padmadeva kA mitra zekhara padmadeva kI mAtA ke pAsa aayaa| padmadeva kI mAtA dharmArAdhanA kara daMtaghAvana ke lie baiThI thii| itane meM hI zekhara vahAM gayA aura namana kara bolA-'mAM! eka mahattva kI bAta lekara AyA huuN|' 'to bola beTA!' 'to Apa bhavana ke UparI kakSa meM pdhaareN|' mAM ko Azcarya huaa| vaha jAnatI thI ki zekhara padmadeva kA priya mitra hai| mAM uThI aura zekhara ke sAtha bhavana ke upavana kI ora gii| vahAM eka AmravRkSa ke pAsa pahuMcate hI mAM ne pUchA-'zekhara! kyA kahanA cAhatA hai?' 'mAM! ina do dinoM meM Apane padmadeva meM kucha dekhA hai?' 'hAM beTA! do-tIna dinoM se padma kucha anamanA-sA rahatA hai...... bhojana karane baiThatA hai to pUrA bhojana nahIM karatA..... na jAne usake vadana se prasannatA lupta kaise ho gaI ? maiMne kaI bAra pUchA, parantu vaha kucha nahIM kahatA. Aja to maiM rAjavaidya ko bulAne vAlI thI / ' zekhara bolA-'mAM! isako prasanna karane kI auSadha rAjavaidya ke pAsa nahIM hai...... hama cAroM mitroM ne bahuta upAyoM ke bAda isake mana ko jAnane meM saphalatA prApta kI hai|' 'usake mana meM kyA hai? yahAM to koI kamI nahIM hai.....jo mAMgatA hai vaha mila jAtA hai...... phira....' mAM! kucheka vastueM aisI hotI haiM jo mAMgI nahIM jA sakatI...' lajjA kI dIvAra sAmane A jAtI hai| Apa to jAnatI hI hai ki vaha aba yuvA ho gayA hai aura hama cAroM mitroM meM vaha akelA hI kuMArA hai| isako aba vivAha ke baMdhana meM bAMdhanA Avazyaka ho gayA hai|' 'are bhAI! isa varSa hamane dasa lar3akiyAM use dikhAI, parantu vaha nakAratA rahA hai, isake pitA bhI isa viSayaka ciMtA karate rahe haiN|' pUrvabhava kA anurAga / 93
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yaha saba samucita rUpa se samAhita ho sakatI hai, yaha maiM jAnatA huuN| yadi Apa sahAyaka baneM to kala hI padma ke cehare para prasannatA phUTa par3egI......' 'kyA hai btaa|' 'padmadeva ke pitA nagaraseTha ke ghara jAeM aura unakI ekAkI lar3akI taraMgalolA ke sAtha sagAI karane kI bAta kaheM... basa, sArA prazna samApta ho jaaegaa|' zekhara ne jAtismRti kI bAta ko gupta rakhate hue khaa| 'nagaraseTha kI kanyA ke sAtha sagAI! kyA ve apanI bAta svIkAra kareMge?' 'mAM! dhanadeva seTha nagaraseTha se savAye haiM..... vyApAra, kIrti, yaza Adi meM ye kisI se nyUna nahIM hai aura padmadeva ApakA ekAkI putra hai aura taraMgalolA bhI nagaraseTha kI ekAkI putrI hai|' do kSaNa mauna rahakara mAM bolI-'maiM Aja hI padma ke pitAjI se bAta kruuNgii| tU padma ko kaha denA ki vaha udAsa na rhe| usakI icchA ko pUrI karanA mAtA-pitA kA karttavya hai|' zekhara ko saMtoSa huaa| vaha mAM ko namana kara sIdhA padmadeva ke kakSa meM gyaa| mitra kI sArI bAta sunakara padmadeva ke hRdaya meM AzA kA tAra jhanajhanA utthaa| 15. taraMgalolA kI mAMga dhana, yaza, kIrti, sukha Adi bhAgyodaya se hI prApta hote haiN| saMsAra meM cAra puruSArtha haiM-dharma, artha, kAma aura mokss| inameM saMsAra ke samasta bhautika aura AdhyAtmika Adarza samAviSTa ho jAte haiN| parantu ina cAroM kA vibhAjana prakRti ne suMdararUpa se kiyA hai| artha aura kAma bhautika sukhoM ke ghaTaka haiN| sAMsArika sukha kI koI bhI vastu inase alaga nahIM hai...... ina donoM kI prApti bhAgya para AdhArita hai| dharma aura mokSa ye donoM tattva bhAgya se pare haiM arthAt ye puruSArtha ke binA prApta nahIM hote| zAzvata sukhoM kI prApti ke lie janma, jarA, vyAdhi Adi para vijaya pAne ke lie bhAgya ke bharose nahIM rahA jA sktaa| puruSArtha ke binA ye tattva prApta nahIM ho skte| ___ kauzAMbI nagarI meM aneka dhanADhya vyakti rahate the| nagaraseTha RSabhasena kI saMpatti apAra mAnI jAtI thii| unake bAda gaNanA meM ekamAtra nAma AtA thA dhanadeva seTha kaa| dhanadeva vyApAra meM atyaMta kuzala thaa| usakA bhAgya aisA thA ki vaha jo karatA vaha acchA hI hotaa| usake pAsa bhI apAra saMpatti thI aura sthAna-sthAna para 94 / pUrvabhava kA anurAga
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ kArobAra cala rahA thaa| usane apanI saMpatti kA sadupayoga karane ke lie aneka sthAnoM para dharmazAlAeM, pyAU Adi kA nirmANa karAyA thaa| usake hRdaya meM dharma ke prati samAdara thA, parantu eka vyApArI hone ke kAraNa jahAM kahIM vyApAra kA saudA hotA, vahAM bar3e se bar3A khatarA lene meM bhI vaha kabhI nahIM hicakatA thaa| Aja taka bhAgya ne usakA sAtha diyA thaa| ___ patnI kI rAtrikAlIna bAta sunakara dhanadeva ne kahA-'priye! lar3akI ke pitA ke pAsa sagAI kI mAMga karane jAne meM koI doSa nahIM hai....vyavahAra hai| samAna kula gaurava vAle Apasa meM isa prakAra kA vyavahAra karate rahe haiN..."prntu...|' 'parantu kyA?' 'nagaraseTha RSabhasena ke samakSa rAjagRha ke nagaraseTha ne apane putra ke lie taraMgalolA kI mAMganI kI thI, parantu RSabhasena ne unakI mAMga ko nakAra DAlA thA / ' patnI haMsa pdd'ii| usane haMsate-haMsate kahA-maiM jAnatI hUM....parantu Apa Antarika bAta nahIM jaante| nagaraseTha ke ATha putra haiM aura kevala eka hI beTI hai| usakA lAlana-pAlana bhI inhoMne vizeSarUpa se kiyA hai| aisI suMdara aura suzIla kanyA ko apane se dUra rakhane kI icchA seTha aura seThAnI ko na ho to isameM koI Azcarya nahIM hai| isIlie ve bAhara se Ane vAlI mAMgoM para dhyAna nahIM dete| Apa to isI nagarI meM rahate haiN| yaza, kIrti aura saMpatti meM Apa nagaraseTha ke barAbara haiM aura putra padma bhI hajAroM meM eka jaisA hai| mujhe vizvAsa hai ki nagaraseTha ApakI bAta ko maaneNge| usakA satkAra kreNge|' _ 'mujhe vahAM jAne meM koI Apatti nahIM hai| kintu eka prazna hai ki padma ke mana meM aisI icchA kyoM ubharI?' 'aise prazna karane se pUrva Apako apane yauvana ke prAraMbhakAla kI smRti karanI caahie| padma yuvAvasthA meM hai| saMbhava hai usane kahIM taraMgalolA ko dekhA ho athavA mitroM se usake rUpa-guNa ke viSaya meM sunA ho| svAbhAvika hai ki padma ke mana meM taraMgalolA ko apanI patnI banAne kI bhAvanA jaage|' do kSaNa rukakara dhanadeva ne kahA-'tuma apanI nagarI ke aruNadatta seTha ko jAnatI ho?' 'hAM, jo karor3apati haiM, ve hI to? unake do putra haiM..... kapar3e ke bar3e vyApArI haiM....... kintu donoM putra aise haiM ki unako dekhane kA mana hI nahIM hotA..... varNa zyAma aura duble-ptle| nagaraseTha ne aruNadatta kI bAta ko haMsa kara TAla dI thI, vaha maiM jAnatI huuN| koI bhI mAtA-pitA apanI sundara kanyA kA aise vyakti se vivAha nahIM krte|' do dina bAda..... pUrvabhava kA anurAga / 95
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanadeva ne patnI kI bAta ko svIkAra kara nagaraseTha ke bhavana para rathika ko ratha le jAne kI AjJA dii| jaba ve nagaraseTha ke bhavana para pahuMce taba nagaraseTha apanI baiThaka meM A gae dhanadeva ko Ate dekha ve uThe aura bole-'are dhanadeva seTha! Azcarya ho rahA hai| padhAro.. padhAro / ' theM dhanadeva ne nagaraseTha ko praNAma kiyA / nagaraseTha ne pUrNa sammAna se dhanadeva ko apane pAsa biThAkara pUchA- 'kyoM, sabhI kuzala to haiM ? ' 'dharma ke pratApa se saba kuzalakSema hai| Apa sabhI kuzala haiM ?' 'hAM, sabhI putra vyavasAya saMbhAlate haiM aura maiM abhI nivRtti kA jIvana jI rahA hUM" Apake padhArane kA uddezya batAeM" nagaraseTha ne vinayapUrvaka kahA / dhanadevaseTha ko bhavana meM Ae hue jAnakara sArasikA nagaraseTha ke kakSa ke pAsa Akara oTa meM khar3I ho gii| aupacArika vyavahAra ke saMpanna hone para seTha dhanadeva ne nagaraseTha se kahA- ' Aja vizeSa prayojana se yahAM AyA huuN| Apa jAnate hI haiM ki mere eka yuvA putra hai kyA vaha kahIM dIrgha 'hAM, hAM maiMne usako Ate-jAte dekhA thA sAmudrika yAtrA meM prasthAna kara rahA hai ? ' 'abhI to nahIM jAegA' padmadeva saMskArI aura guNavAn hai| mere parivAra kI yaha icchA hai ki Apake kanyAratna kI sagAI usase ho ApakI kanyA mere ghara putravadhU ke rUpa meM Ae hama eka hI nagara ke vAsI haiM, isalie sArI anukUlatAeM raha sakatI haiN| ' nagaraseTha RSabhasena kA ceharA vicAroM kI rekhAoM se AkIrNa ho gyaa| vaha kucha kSaNoM bAda bolA- dhanadeva seTha! maiM kanyA kA pitA hUM aura merI ekAkI kanyA devakanyA jaisI hai| maiMne usake vara kI khoja ke lie isa nagarI ke yogya yuvakoM ko eka-eka kara vicAra kiyA hai| Apake ghara kA bhI maiMne vicAra kiyA thA saMpatti, pratiSThA aura kula - gaurava se ApakA ghara zreSTha hai, isameM koI saMzaya nahIM hai / ApakA putra bhI guNasaMpanna hai| mujhe smRti hai ki padmadeva saMgIta ke zaukIna merI putrI taraMga ko bhI citrakalA kA zauka hai " 1 haiM dhanadeva ne taba prasanna svaroM meM kahA - ' to phira Apa merI mAMga kA satkAra aura kanyAdAna ke kreN| isase hama donoM ke parivAra aTUTa baMdhana meM baMdha jAyeMge samaya Apa jo deMge vaha mere lie adhika hI hogA I' 'dhanadeva seTha! denA - lenA mere lie bar3I bAta nahIM hai" ekAkI putrI ko pUrNa saMtuSTi ho, yaha merI bhAvanA hai| Apake ghara ke viSaya meM maiMne dUsare r3haMga se bhI socA hai Apa sAmudrika vyApArI haiM lAkhoM sonaiyA kA vyApAra hotA 96 / pUrvabhava kA anurAga
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai....... jaba sArtha lekara jAte haiM taba ghara lauTane meM do-cAra varSa laga jAte haiN| ApakA putra bhI isI sAmudrika vyApAra kA khilAr3I hai, yaha bhI mujhe jJAta hai." paraMtu isa prakAra ke vyApAra meM cAritra kI vizuddhi prAyaH rahatI nahIM..."dAsadAsiyoM ke sAtha dIrgha samaya taka rahanA hotA hai.."jabaki sAmudrika vyApArI kI patnI ko pati hote hue bhI vaidhavya kA saMnyAsa bhoganA hotA hai, ro-ro kara use dina bitAne par3ate haiN| patra likhanA, megha kI bhAMti pati kI pratIkSA karanA, virahavedanA se kRza honA yaha saba sArthavAha kI patniyoM ke bhAgya meM likhA hotA hai| mere eka hI kanyA hai| yadi maiM aise ghara meM kanyA ko byAhUM to vaha becArI yauvanakAla meM kevala vedanA kA hI upayoga kara pAegI...... isalie maiM ApakI mAMga ko svIkAra karane meM asamartha huuN|' dhanadeva jisa AzA ke sAtha AyA thA, vaha sArI AzA TUTa gii| vaha kucha bhI uttara na dekara utthaa| nagaraseTha ne kahA-'dhanadeva seTha! mere satyakathana ko Apa anyathA na leM..... beTI ke pitA ko aneka sthAnoM para aneka prakAra ke vicAra sunane-samajhane par3ate haiM..... aneka bAra kar3ave yUMTa pIne par3ate haiN| parantu kanyA ke pitA ko kanyA ke jIvana ko dhyAna meM rakhakara cAroM dizAoM se vicAra karanA hotA hai..... isI eka kAraNa se maiMne ApakI mAMga ko asvIkAra kiyA hai / ' . _ 'ApakA kathana ucita hai...... dhanadeva ne mana hI mana socA ki nagaraseTha ko kaha dUM ki padma sAmudrika vyApAra se virata hokara anya vyApAra meM laga jaayegaa| parantu aisA kahanA svayaM kI nyUnatA jAhira karanA hogaa| yaha socakara dhanadeva zAntabhAva se, binA kucha kahe, jaya-jinendra kaha cale ge|' ___ sArasikA avAk raha gii| vaha daur3atI huI taraMgalolA ke kakSa meM phuNcii| taraMgalolA khaMDa meM nahIM thii| vaha mAtA ke pAsa hI baiThI thii| usane socA thA ki dhanadeva seTha Ae haiM to pitAjI mAtA ko bulAne kisI ko bhejeNge| kucha kSaNoM bAda sArasikA mAtA ke khaMDa meM AI aura taraMgalolA kI ora dRSTipAta karatI huI bolI-'cala taraMga! hama donoM usa citra ke viSaya meM vicAravimarza kreN|' - taraMgalolA samajha gaI ki sArasikA kucha samajhakara AI hai| vaha khar3I huI, mAM ko namana kara sArasikA ke sAtha apane khaMDa meM A gii| khaMDa meM pahuMcakara sArasikA bolI-gajaba ho gayA!' 'kyA? kyA dhanadeva seTha kisI dUsare prayojana se hI Ae the?' 'nhiiN| ve padmadeva ke lie tumhArI mAMga lekara hI Ae the, parantu nagaraseTha ne asvIkAra kara diyaa|' 'kyoM? kisalie? kyA padmadeva meM koI khAmI hai|' pUrvabhava kA anurAga / 97
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'nahIM sakhI! tere pitAjI ne dhanadeva ke ghara ke viSaya meM pahale hI cintana kara rakhA thA.... kintu ve tujhe jhUratI virahiNI aura pati hote hue bhI vidhavA avasthA meM dekhanA nahIM caahte| sAmudrika vyApAriyoM kI patniyoM kI yahI dazA hotI hai aura una vyApAriyoM kA cAritra bhI kalaMkita hI hotA hai, kyoMki patnI ke abhAva meM ve pravAsa meM dAsiyoM ke sAtha krIr3Arata rahate haiN| aise parivAra meM seThajI tujhe denA nahIM caahte| ve kisI saMskArI aura guNavAn garIba vyakti ko bhI pasaMda kara sakate haiN| parantu dhanadeva seTha ke ghara ko pasaMda nahIM kara skte|' 'oha... sakhI! acchA hotA mere para vajra A girtaa| usakI vedanA maiM haMsatI-haMsatI sahana kara letI..... pUrvabhava meM maiM unake binA eka kSaNa bhI nahIM rahI to aba isa manuSya bhava meM maiM mere priyatama ke binA kaise jI sakatI hUM ? mujhe to eka AzaMkA bhI hotI hai.......' 'kyA?' 'yadi unako yaha jJAta ho jAegA ki nagaraseTha ne mAMga svIkAra nahIM kI hai to ve atyadhika vyathita hoMge aura saMbhava hai mere binA eka kSaNa bhI jIvana jInA ve na cAheM aura kucha anartha kara baittheN|' kahate-kahate taraMga ro pdd'ii| sArasikA bolI-'taraMga! isa prakAra vyathita hone se kAma kaise calegA? vipatti ke samaya buddhibala se vipatti-nivAraNa kA upAya socanA cAhie.... vipattikAla meM dhairya hI mitra aura sahayogI hotA hai....|' yaha kahakara sArasikA ne apane uttarIya ke palle se taraMga ke AMsU poNche|| kucha kSaNoM taka mauna rahane ke pazcAt taraMgalolA bolI-'mere mana meM eka bAta ubharI hai| tujhe merA eka kAma karanA hogaa|' 'bola, tere hita kA jo kArya hogA, vaha maiM tatkAla saMpAdita kruuNgii|' 'to cala, hama citrakakSa meM calatI haiN| vahAM jAkara maiM eka patra likhakara dUMgI.....' tU use mere priyatama taka pahuMcA denaa|' itane meM nagaraseTha ghara A phuNce| unhoMne sunaMdA ko sArI bAta batAI aura dhanadeva kI mAMga ko asvIkAra karane kA kAraNa bhI batA diyaa| sArasikA ko lekara taraMgalolA citrakhaMDa meM gii| sArasikA ne kahA-'taraMga! soca-samajhakara patra likhnaa| bahudhA aisA hotA hai ki manuSya bhAvanA ke pravAha meM bahakara karttavya ko bhUla jAtA hai| kartavya aura bhAvanA-donoM uttama haiM....... kintu kabhI karttavya ke vazIbhUta honA hotA hai aura kabhI bhAvanA ke| tU catura hai, isalie likhane se pUrva saba kucha soca lenaa|' 'sArasikA! maiM karttavya aura bhAvanA kA sAmaMjasya kruuNgii|' kahakara taraMgalolA patra likhane baitthii| usane likhA 98/ pUrvabhava kA anurAga
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mere pUrvabhava ke priyatama cakravAka !' ApakI chAyA sadRza cakravAkI ne isI nagarI ke nagaraseTha RSabhasena ke ghara putrI ke rUpa meM janma liyA hai| aura Apa yaha bAta mere dvArA prastuta citrAMkanoM se jAna cuke haiM, yaha mujhe jJAta ho gayA hai| mujhe yaha bhI patA lagA hai ki Apa mujhase milane ke lie betAba haiM aura abhI taka na milane ke kAraNa Apa viSAdagrasta bhI hue haiN| Apake mitroM ke mAdhyama se Apake pitAzrI ke kAnoM taka mere sAtha sagAI kI bAta pahuMcI hai, aisA anumAna lagA hai| Aja hI Apake pitAzrI mere pitAjI ke pAsa mAMga lekara Ae the, parantu mAMga svIkAra nahIM huii| mujhe isase bahuta du:kha huA aura saMbhava hai Apako bhI isase khinnatA huI hogii| aba merI eka prArthanA hai ki Apa Aveza meM kisI bhI prakAra kA galata kadama na uThAyeM " yadi pUrvajanma ke snehabaMdhana kA dhAgA aTUTa hai to donoM nirAzA ke aMdhakAra meM phaMse hone para bhI milana ke mArga kI pratIkSA karanA hI samajhadArI hogii| maiM eka kSaNa bhI Apake binA raha nahIM sakatI, aisI paristhiti ke hone para bhI milana kI AzA se AzAnvita huuN| isalie yadi pUrvajanma kA sneha aTUTa hai to donoM ke milana se pUrva Apa aisA koI kadama na uThAeM jisase sneha kA baMdhana TUTa jaae| maiM jIvita hUM, isIlie ki pUrva janmagata sneha baMdhana aTUTa hai| maiM jIvita rahUMgI, isIlie ki donoM kA sneha jIvita rahe adhika kyA likhUM ? yaha patra merI priya sakhI sArasikA Apake pAsa lA rahI hai| vaha Apako vistAra" se sArI bAteM batAegI Apa ni:saMkocabhAva se usake sAtha saMdeza bhejeNge| maiM hUM ApakI taraMgalolA pUrvabhava kI priya cakravAkI aura isa bhava kI taraMgalolA patra likhakara taraMgalolA ne sArasikA ko diyaa| sArasikA ne pUrA patra par3ha liyaa| phira taraMga ne usa patra ko kamalapuTa meM rakhA, usako kamalataMtuoM se veSTita kara sArasikA ko sauMpate hue kahA - 'sakhI! bhojana kA samaya ho gayA hai, isalie tU bhojana se nivRtta hokara vahAM jAnA / itanA yAda rakhanA ki maiM sneha ko jIvita rakhane jI rahI hUM" tU unako kahanA ki hama eka-dUsare ko premAlu ke rUpa meM pahacAna cuke haiN| ataH punaH bhava kA viprayoga na ho, itanA dhairya donoM ko rakhanA jarUrI hai| zeSa tU merI sArI bAteM unheM batAegI hI / ' sArasikA patra ko apane uttarIya ke aMcala meM bAMdhakara bhojana karane gaI / bhojana se nivRtta hokara madhyAhna ke samaya sArasikA dhanadeva seTha ke bhavana kI ora cala pdd'ii| vaha bhavana ke mukhya dvAra para aaii| vahAM ATha praharI baiThe the| usane socA - bhItara kaise jAUM? usane eka praharI ke pAsa jAkara kahA - 'choTe seTha bhavana meM haiM ?' 'hAM bahina ! bhavana meM hI haiN| ve pAMca-sAta dinoM se bhavana ke bAhara Ate hI nahIM / tumheM kyA kAma hai ? ' pUrvabhava kA anurAga / 99
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'mujhe unase milanA hai... Apa mujhe unake pAsa pahuMcA deN|' sArasikA ne khaa| rakSaka do kSaNa sArasikA kI ora dekhatA rahA.... use yaha vizvAsa ho gayA ki strI rUpavatI hone para bhI saMskArI aura kulIna laga rahI hai| tatkAla usane eka dAsI ko bulA bhejaa| phira sArasikA se kahA-'tuma ajAna lagatI ho?' 'ApakI pahacAna zakti zreSTha hai...... mujhe Apake choTe seTha ne bulAyA thA, isalie AI haM......." rakSaka ne kahA-'parakhane kI zakti to ThIka..... yahAM Ane vAloM ko maiM pahacAnatA haM...... itane meM hI eka dAsI bhavana se bAhara AI aura dvAra para Akara khar3I ho gii| rakSaka ne usa dAsI se kahA- 'yaha bahina choTe seTha se milanA cAhatI hai| ise vahAM pahuMcA do|' dAsI ne sArasikA ko saMketa kiyA aura use lekara choTe seTha ke kakSa kI ora cala pdd'ii| bhavana meM praveza karane ke pazcAt sArasikA ne dekhA ki bhavana atyanta sundara hai.... samRddha hai....... yadi yaha ghara taraMgalolA ko milatA hai to isameM hAni kyA hai.....bAdhA kevala paradezagamana kI thI, isakA bhI koI na koI samAdhAna ho hI sakatA thA..... padmadeva ko paradeza na bhejane kI zarta rakhane se bhI kAma bana jAtA...... ina vicAroM meM DUbatI-utaratI sArasikA dAsI ke pIche-pIche bhavana ke tIsarI maMjila para gaI. eka kakSa ke pAsa jAkara dAsI khar3I raha gaI... khaMDa kA dvAra khulA thaa| usa para makhamalI paradA TaMgA huA thaa| dAsI ne dhIre se sArasikA ko kahA- 'yaha choTe seTha kA kakSa hai| Apa aMdara jAeM.....' sArasikA paradA dUra kara bhItara gii| usane dekhA-ratnAlaMkAroM se zobhita padmadeva eka sukhAsana para baiThA hai. vaha kisI vicAra meM masta hai| usake hAtha meM eka citra hai aura vaha usa citra ko dekhane meM tallIna hai...... sArasikA atyadhika nikaTa Akara khar3I ho gii| taba vaha dekha sakI ki padmadeva kI AMkha se eka azrubiMdu nikala kara usa citra para par3A hai aura sAmane ke eka Asana para eka brAhmaNa kumAra jaisA eka yuvaka baiThA hai| sArasikA ne padmadeva ko namana karate hue kahA-'AyuSman kI jaya ho|' kintu padmadeva kA mana usa citra meM aTaka gayA thaa| usane Upara dRSTi nahIM kI, kintu vaha brAhmaNa kumAra apane dAMta dikhAte hue bolA- 'maiM eka brAhmaNa yahAM baiThA hUM, phira bhI tUne pahale mujhe namaskAra na kara isa zUdra ko namaskAra kiyA hai!' . sArasikA atyaMta bhayabhIta ho gaI..... are! maiM kahAM A gaI? usane 100 / pUrvabhava kA anurAga
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkAla brAhmaNadeva ko namaskAra kiyA..... usa samaya usake hAtha kI cUr3iyAM mAno hAtha se skhalita hokara gira par3eMgI, aisI sthiti bana gii| vaha vinamra svaroM meM bolI-'mahArAja! Apako bhI nmskaar|' itanA kahakara vaha khar3I hokara bolI-'maiM to Dara gaI..... sarpa ko dekhakara jitanI ghabarAhaTa hotI hai, vaisI hI ghabarAhaTa huii|' 'are! suMdarI! tU mujhe sarpa kahatI hai?' 'kSamA kareM mahArAja! maiMne Apako sarpa nahIM kahA hai|' 'vAha! tU to cAlAka aurata hai| mujhe sarpa kahakara bhI mukara jAtI hai| tujhe yaha jJAta honA cAhie ki maiM uccakula kA brAhmaNa huuN| mere pitA harit gotra ke kAzyapa haiN| maiM chAMdogya saMpradAya kA huuN| tU mujhe pahacAna leN|' sArasikA kI dhar3akana bar3ha gii| vaha dhUjane lgii| itane meM hI padmadeva kA dhyAna citra se haTA aura usane brAhmaNa kumAra ko kahA-'are pAjI! aparicita yuvatI ko tU satA rahA hai| apanI bar3abar3AhaTa baMda kr| tU mUrkha hai| calA jA yahAM se| kyoM AyA mere khaMDa meM?' padmadeva kI yaha DAMTa-phaTakAra sunakara vaha brAhmaNa yuvaka sArasikA kI ora ghUratA huA khaMDa se bAhara calA gyaa| sArasikA ne sukha kI sAMsa lii| padmadeva bolA-'oha! suNdrii| kSamA krnaa| tuma kahAM se AI ho? kisa prayojana se AI ho? tuma kauna ho?' ___ sArasikA ne prasanna svaroM meM kahA-'kulabhUSaNa zreSThaputra! maiM eka saMdeza lekara AI huuN| nagaraseTha RSabhasena kI devakanyA tulya putrI taraMgalolA ne eka saMdeza bhejA hai| taraMgalolA ne jo citrAMkana kie the, unakI saphala saMyojanA se usake mana meM eka AzA kI lahara ubharI hai| pUrvabhava ke snehabaMdhana ko aura adhika gAr3ha karane ke lie vaha isa bhava meM ApakA sAnnidhya cAhatI hai| Apa apanA hAtha use deN| taraMgalolA ne eka saMdeza bhejA hai.....' yaha kahakara sArasikA ne apane uttarIya ke aMcala meM baMdhe saMdeza ko padmadeva ke hAthoM meM sauMpate hue kahA-'kumArazrI! saMdeza kA marma isa patra ko par3hakara Apa samajha leN|' itanA sunate hI padmadeva kI AMkhoM se azrudhArA baha clii| usakA hRdaya kAMpa utthaa| unake hRdaya meM chipe sneha ko sArasikA dekha rahI thii| AMsuoM ke vega ke kAraNa padmadeva bola nahIM skaa| vaha taraMgalolA kA patra kholakara par3hane lgaa| sArasikA padmadeva ko gaura se dekha rahI thii| patra par3hate samaya usake manobhAvoM ke utAra-car3hAva ko usane aaNkaa| padmadeva ne patra par3hakara kahA-aba vistAra se kucha jAnane ko zeSa nahIM rahA hai| parantu merI kyA dazA hai, tU saMkSepa meM jAna le| yadi tU Aja yahAM nahIM AtI to maiM madhyAhna ke bAda jIvita nahIM rahatA...... tU ucita samaya para AI hai....... tere kathana ke anusAra tathA patra ke pUrvabhava kA anurAga / 101
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvoM ke anusAra AzA pragaTa huI hai ki aba priyA se milana avazya hogA aura taba merA jIvana rasamaya bana paayegaa| yaha kahakara padmadeva ne sArasikA ko sArA vRttAnta kaha sunAyA ki pUrNimA kI rAtri meM citrAMkanoM ko dekhakara use kaise pUrvajanma kI smRti huI aura kisa prakAra usane citroM ke mAdhyama se apane pUrvajanma ko jAna liyaa| sArasikA samajha gaI ki taraMgalolA aura padmadeva kI bAtoM meM sAmya hai| zreSThIputra kI bAta sunane ke pazcAt sArasikA ne taraMgalolA ke jAtismaraNa kI bAta bhI saMkSepa meM batA dii| padmadeva bolA-'suMdarI! tumhArI sakhI ke citroM ko dekhane ke pazcAt mere hRdaya meM viyoga kA zalya cubhane lagA aura vaha aura gaharAI meM ghusatA gyaa| maiM vivaza ho gyaa|' yaha kahakara padmadeva ne vigata pAMca dinoM kI hRdaya-vidAraka kathA kaha sunaaii| padma ne Age kahA-mAtA-pitA ko maiM duHkha denA nahIM cAhatA thaa| ve mere lie sundaratama kanyA kI khoja karane meM lage the| parantu maiN...| sundarI! maiMne aMtima nirNaya kara liyA thA ki dina meM AtmahatyA karanA ucita nahIM hogaa| ata: Aja rAta ko, jaba sabhI nizcita hokara nIMda lete hoMge, taba priyA kI smRti ke sAtha AtmahatyA karane kA merA aTala nirNaya thaa| tuma ucita samaya para AI ho| tumhArI bAteM sunakara tathA tumhArI sakhI ke bhAvoM ko patra dvArA jAnakara jIvana kI AzA jAgRta huI hai| tuma apanI sakhI se kahanA-'jisake pIche tumane satI hokara apane ApakA balidAna diyA hai, jisako tumane mahAn mUlya cukAkara kharIdA hai vaha tumhArA dAsa banane meM gaurava kA anubhava kregaa| tumhAre viyoga kA apAra duHkha hone para bhI AzA kI TimaTimAtI lau ne mujhe sAvaceta kiyA hai.' mere vicAroM kA pratinidhitva karane vAlA eka patra bhI maiM tujhe likhakara detA hUM, use tuma apanI sakhI ko de denaa|' padma ne patra likhA aura sArasikA ko dete hue pUchA-'suMdarI! terA nAma?' 'saarsikaa|' 'ati madhura nAma hai.... aba jA..... bhUla mata jAnA ki maiMne merA nirNaya badala DAlA hai|' sArasikA namana kara khaMDa se bAhara AI aura jisa mArga se bhavana meM praveza kiyA thA, usI mArga se bhavana ke bAhara calI gii| jaba vaha taraMgalolA ke pAsa AI, taba sUrya pazcima dizA kI ora bar3ha rahA thaa| nagaraseTha ke bhavana meM byAlU kI taiyAriyAM ho rahI thiiN| taraMgalolA apane hI khaMDa meM baiThI thii| sakhI sArasikA ko Ate dekha uThI aura bolI-'sakhI! kyA ve mile?' 102 / pUrvabhava kA anurAga
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'unake binA itanA samaya kaise lagatA? tumhArA saMdeza maiMne unheM de diyA...... unakA saMdeza lekara AI hUM aura mujhe yaha vizvAsa ho gayA hai ki tuma donoM pUrvabhava ke premI ho|' sArasikA ne khaa| taraMgalolA harSAtireka se sArasikA se lipaTa gii| usI samaya bAhara se eka dAsI ne AvAja dI-bahina! seThAnIjI pratIkSA kara rahI haiN|' _ 'tU jA, maiM A rahI hUM' kahakara taraMgalolA ne sArasikA se kahA-'sakhI! mujhe sArI bAta btaa|' 'mAM tujhe bulA rahI hai| bAta choTI nahIM hai, laMbI hai....... calo, hama byAlU kara leM...... phira nizcita hokara bAta kreNgii|' donoM sakhiyAM bhojanagRha meM gii| bhojana kara taraMgalolA sArasikA ko sAtha le apane khaMDa meM A gii| usake pIche-pIche eka dAsI dIpamAlikA jalAne ke lie khaMDa meM aaii| dAsI ke jAne ke pazcAt sArasikA ne khaMDa kA dvAra baMda kara apane uttarIya ke aMcala meM baMdhe padmadeva ke patra ko taraMgalolA ke hAthoM meM dete hue kahA- 'sakhI! pahale tU unakA saMdeza par3ha le|' dIpamAlikA ke prakAza meM taraMgalolA ne apane pUrvabhava ke pati kA patra par3hanA prAraMbha kiyaa| usameM likhA thA 'mere anta:karaNa kI sudhArUpiNI aura sneha rAnI taraMgalolA ko merA snehsmrnn| jisakA vadana kamala sadRza hai aura jisakA pUrA zarIra anaMga ke bANoM se Ahata hai tathA apUrva vedanA kA anubhava kara rahA hai usa yuvatI kA sadA maMgala ho| tIvra viyoga ke madhya bhI jisa sneha-baMdhana se apane ko bAMdha rakhA hai usa makaradhvaja ko prnnaam| maiM bhI prema se pUrNa Ahata hUM, ghAyala huuN| pUrvabhava kI smRti ne mujhe jhakajhora DAlA hai| jaba taka tU mujhe prApta nahIM hogI taba taka maiM tila-tila kara jalatA rahUMgA....... maiM tujhe prApta karane ke vividha upAya soca rahA huuN| mere mAtA-pitA tathA tere mAtA-pitA kI anumati prApta karane kA bharasaka prayatna kara rahA huuN| isameM mere mitra sahayogI bana rahe haiN| tU dhairya rkhnaa| milanA avazya hogA..... hogA | Aja hama itane nikaTa rahakara bhI dUra haiM, yaha koI niyati hI hai...."tere vigatabhava kA priyatama" patra par3hakara taraMgalolA ke nayana Ardra ho gae...' vaha vicAroM meM kho gii| yaha dekhakara sArasikA bolI-'kyoM taraMga! kyA mana caMcala ho gayA hai?' 'sArasikA! isa patra ko par3hane ke pazcAt mujhe pratIta hone lagA ki kyA dhairya rakhane se sneha kI uSmA ThaMDI to nahIM par3a jAegI?' 'pagalI! terA patra tathA mere dvArA kahI gaI bAta hI to tere priyatama kA pUrvabhava kA anurAga / 103
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvA banA hai 'haiM! AtmahatyA ?' 'hAM!' sArasikA ne padmadeva ke sAtha huI sArI bAta vistAra se batAte hue kahA - 'taraMga ! tU eka bAta ko yAda rakha ki vIra puruSa apane saMkalpa ko saphala banAne ke lie koI na koI upAya nikAla lete haiN| jaba taka sazakta upAya nahIM milatA taba taka ve kAlakSepa avazya karate haiM, para niSkriya nahIM rhte| terA priyatama jitanA suMdara aura zAlIna hai, utanA hI vIra aura dhIra hai| sneha ke baMdhana dhairya se zithila nahIM hote, kintu aura adhika sudRr3ha hote haiN|' phira sArasikA ne bhI padmadeva kA patra pddh'aa| vaha bolI- 'padmadeva kA patra arthayukta hai| unhoMne mere dvArA yaha kahalAyA hai ki patra ucita samaya para AyA, anyathA na jAne kyA ho jaataa| sakhI! abhI taka hamArA manovAMchita ho rahA hai dhairya rakhanA hai... merI AtmA kahatI hai ki tujhe terA priyatama avazya milegaa|' taraMgalolA ke nayana camaka utthe| AzA amara dhana hai| usakA gIta saMjIvanI hotA hai| anyathA Aja rAtri meM ve AtmahatyA karane vAle hI the 16. nagarI kA tyAga taraMgalolA ne priyatama ke patra ko punaH pddh'aa| premI vyakti paraspara ke patra jitanI bAra par3hate haiM, utanI hI bAra unako una patroM meM kucha na kucha nUtana bAta milatI hai| priya ke patra par3hane meM na thakAna AtI hai aura na Uba hI mahasUsa hotI hai| aneka bAra moha aura prema eka hI dikhAI dene lagate haiM aura unameM bheda karanA taba sarala nahIM hotA / manuSya taba mohAMdha bana jAtA hai| padma ke patra ko do-tIna bAra par3hakara taraMga bolI- 'sakhI! isa saMdeza meM antaHkaraNa kI kavitA bharI hai| aisA mujhe pratIta hotA hai / ' 'milana kI tamannA se otaprota mana pAgala-sA bana jAtA hai aura pAgala mana eka madhura kAvya-sA pratIta hotA hai mujhe to pUrvabhava kA athavA isa bhava kA aisA koI anubhava hai nahIM, to phira maiM kyA kahUM ? parantu tere nayanoM ke teja se kucha kalpanA kara sakatI hUM" maiM ' 'kyA ?' 'isa kyA kA uttara mere pAsa nahIM hai cala, hama donoM chata para calatI haiN| aura vahIM do zayyAeM bichAkara ekAnta meM nizcintatA se kucha bAteM kareM' kahakara sArasikA khar3I huii| taraMgalolA ko yaha prastAva ucita lagA, kintu pratikramaNa kA samaya ho jAne ke kAraNa vaha bolI- 'sArasikA ! dAsI ko AjJA kara detI hUM" chata para jAne 104 / pUrvabhava kA anurAga
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ se pUrva hama pratikramaNa kara letI haiM, anyathA mAM prazna karegI aura asatya hetu se mana du:khI hogaa|' donoM sakhiyAM khaMDa se bAhara aaii| eka dAsI ko chata para bichaunA karane kI AjJA dekara donoM kapar3e badala ArAdhanA-kakSa meM pratikramaNa karane giiN| pratikramaNa se nivRtta hokara jaba donoM sakhiyAM chata para pahuMcI, usa samaya candramA kI madhura cAMdanI vizva ko nahalA rahI thii| abhI rAtri kA pahalA prahara pUrA nahIM huA thaa| donoM sakhiyAM zayyA para leTa gii| donoM bAteM karane lgiiN| padmadeva ko dekhakara sArasikA ke mana para kyA prabhAva huA ! isa prazna ke upajIvI aneka prazna ubharane lge| bAteM jaba mana ko bhAtI haiN| taba samaya kI kalpanA nahIM hotI / pUrvabhava ke priyatama kI bAteM karatI- sunatI huI taraMga caMcala ho utthii| dhairya kA bAMdha TUTa gyaa| milana kI AkAMkSA manuSya ko adhIra banA DAlatI hai| taraMgalolA bolI- 'sakhI! AkAza kI ora dekha / kumuda ko prasanna karane vAlA cAMda jaisejaise Upara A rahA hai vaise-vaise zreSThIputra se milane kI merI AkAMkSA udagra banatI jA rahI hai| unase milane kI bhAvanA itanI ugra hai ki terI sayAnI bAteM mere hRdaya meM sthAna nahIM pA sktiiN| sakhI! mere prANa mere priyatama ko dekhane ke lie tar3apha rahe haiN| tU merA eka kAma kara / ' sArasikA ne praznAyita dRSTi se taraMga ko dekhaa| taraMga bolI- 'sakhI! tU eka bAra mujhe unake pAsa le cala eka bhava meM ve mere priyatama the aura Aja bhI ve hI mere svAmI haiM aura sneha kI vedI para lajjA kA balidAna to karanA hI hogA / ' sArasikA zayyA para uTha baiThI aura mRdasvaroM meM bolI- 'cala, aba nIce calate haiN| viraha ko jagAne vAle candramA ko dekhakara tU vihvala ho gaI hai, pagalI ho gaI hai| taraMga ! tujhe apanI kula-maryAdA kA dhyAna rakhanA caahie| terI jaisI saMskArI kanyA kula ko kalaMkita karane ke mArga para cale, to phira zeSa kyA bacegA? aisA sAhasika kadama uThAne kA vicAra bhI tU kaise kara sakatI hai ? mana se tU unakI ho cukI hai aura ve tere ho cuke haiM dhairya ko kyoM khonA cAhie ? padma bhI tujhe pAne kA prayatna kara hI rahA hai aura tU bhI apane mAtA-pitA ko kahakara use pAne kA prayatna kara taraMgalolA vihvala, pAgala aura vikSipta sI ho gaI thI, usakI dRSTi meM kevala pUrvabhava kA pati hI samAyA huA thaa| vaha bolI- 'sArasikA ! tU merI priya sakhI hai tU mere sukha-duHkha kI mitra bhI hai saMbhava hai ki laukika dRSTi se jo viveka mujhe rakhanA cAhie vaha maiM nahIM rakha pA rahI hUM, parantu manuSya ko pratyeka pUrvabhava kA anurAga / 105
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipatti ke sAtha lar3anA sIkhanA caahie| sAhasika vyakti vipattiyoM se DaratA nahIM / sAhasa karane vAlA hI saMsAra meM vijetA banatA hai| prAraMbha kAla meM jo kArya kaThina lagatA hai vahI karate-karate sarala pratIta hone lagatA hai| merI itanI prabala utkaMThA ko jAnatI huI bhI yadi tU mere priya ke pAsa nahIM le jAtI hai to terI AMkhoM ke sAmane hI maiM apane tuccha prANoM kI bali de dUMgI aura mRtyu kI goda meM sukha se so jaauuNgii|' sArasikA ne phaTI AMkhoM se taraMgalolA kI ora dekhA / taraMgalolA bolI- 'sakhI! tU kSaNamAtra bhI vilaMba mata kr| mujhe yena-kenaprakAreNa unake pAsa le cala / yadi tU mujhe mRta dekhanA nahIM cAhatI to merI priya sakhI ke rUpa meM yaha apakRtya bhI karane ke lie taiyAra ho jA... ' sArasikA kiMkarttavyavimUr3ha bana gii| kucha kSaNa socakara vaha uThI aura bolI- 'terI mRtyu se to isa apakRtya ko karanA ucita hai mere sAtha cala, taraMgalolA harSita ho utthii| abhI rAtri kA dUsarA prahara cala rahA thA / donoM sakhiyAM nIce utarIM / taraMga ke hRdaya meM priyatama se milane kI bhAvanA tIvra ho rahI thii| usane apane zreSTha kauzeya vastra pahane uttama vajra aura nIlamaNi ke alaMkAra dhAraNa kie| phira bhavana ke pIche ke bhAga ke dvAra se donoM sakhiyAM rAjamArga para A giiN| donoM eka-dUsare kA hAtha pakar3a kara cala rahI thiiN| rAjamArga para yadA-kadA loga Ate-jAte the mukhya bAjAra meM abhI taka kucha dukAneM khulI thiiN| seTha - munIma apane-apane kAmoM meM tallIna the| taraMgalolA kA citta priyatama se milane ke lie itanA Atura thA ki mArgagata manojJa-amanojJa dRzyoM se usakA mana ajAna thA / paidala kabhI na calane vAlI taraMga Aja nirbhayatA se, binA thake, Age bar3hatI jA rahI thI / lagabhaga ekAdha ghaTikA calane ke pazcAt sArasikA aura taraMgalolA dhanadeva seTha ke bhavana ke pAsa A phuNcii| sadbhAgya se padmadeva apane mitroM ke sAtha bAhara hI baiThA thaa| vaha vINAvAdana kara rahA thaa| sArasikA bolI- 'taraMga ! dekha, jo vINAvAdana kara rahe haiM, ve hI padmadeva tere pUrvabhava ke priyatama haiN| dekha, kitane suDaula, suMdara ? acchI taraha se dekha le. phira hama calate haiN| mana bhara kara dekha le 'parantu inase mile binA " kahate-kahate taraMga ruka gii| kyoMki padmadeva vINA sevaka ko dekara, mitroM ko vidA karane rAjamArga para A gayA thaa| prasthAna karate hue eka mitra bolA- 'padma ! usa bAta kI cintA mata karanA' cintA bhare rAtri - jAgaraNoM se zarIra kSINa ho jAtA hai| vyakti Adhi aura vyAdhi se grasta ho jAtA hai|' 106 / pUrvabhava kA anurAga
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'madhura cintA kAyA ko preraNA detI hai| yadi tU merI sthiti meM hotA to tujhe jJAta hotA ki usa sthiti ko sahaja karanA kitanA kaThina hotA hai?' padmadeva ne khaa| sabhI mitra vidA ho ge| pandraha-bIsa kadama mitroM ko pahuMcA kara padmadeva bhavana kI ora mudd'aa| acAnaka usakI dRSTi mArga ke eka chora para khar3I do navayauvanAoM para par3I aura cAMdanI ke prakAza meM usane sArasikA ko pahacAna liyaa| tatkAla vaha una navayauvanAoM kI ora gayA..... nikaTa Akara taraMgalolA ko dekhate hI vaha cauMkA ...... pUrvabhava kI smRti ke kAraNa mAno vaha use pahacAna gayA ho, vaise svaroM meM bolA-'oha! Apa.....?' sArasikA bolI-'jisake citra dekhakara Apa mUrchita ho gae the, vaha merI sakhI taraMgalolA hai|' padmadeva ne taraMgalolA kI ora dekhakara kahA-'Aja ardharAtri ke pazcAt maiM tumhAre bhavana para citra dekhane Ane vAlA thA, paraMtu merA sadbhAgya ki mere hRdaya ko mathane vAlI citroM kI nAyikA ke sajIva darzana ho ge| kuzala to hai na?' taraMgalolA kucha bhI nahIM bola sakI...... nIce dRSTi gAr3e khar3I rahI....... hRdaya meM tUphAna thA parantu / sArasikA bolI-'zreSThiputra! gaMgA nadI jyoM ullAsa bhare hRdaya se apane svAmI samudra se milane ke lie bahatI-bahatI Age bar3hatI jAtI hai, vaise hI merI sakhI Apase milane ke lie ullAsa bhare hRdaya se yahAM AI hai|' sArasikA ke ye zabda sunakara taraMgalolA harSa se kAMpa uThI...' usake cehare para prasveda ke bindu ubhara Ae / padmadeva ne smRtapriyA kA hAtha pakar3akara apane hRdaya para rakhate hue kahA-'mere samasta paritApoM kA haraNa karane vAlI priye! terA kalyANa ho, kahakara usane taraMgalolA ke kamala jaise nayanoM kI ora dekhaa| taraMgalolA ne padmadeva ko tirachI dRSTi se dekhaa| taraMgalolA kA hRdaya priyatama ke sparza se dhar3aka utthaa| vaha eka zabda bhI nahIM bola skii|' padmadeva bolA-'priye! tUne mere se milane kA yaha sAhasa kaise kiyA? tere pitAzrI ko jaba taka maiM samajhA na sakU taba taka dhairya rakhanA hI zreyaskara hai....... maiMne yaha bAta patra meM bhI likhI thii| tere pitA mahArAja ke mitra haiM, agresara haiM aura isa nagarI meM unakI apUrva pratiSThA hai| tere isa AcaraNa ko yadi ve jAna leMge to unako kitanA AghAta lagegA aura yadi ve kupita ho jAyeMge to merA prayatna niSphala hogaa| itanA hI nahIM, merA parivAra bhI zatru bana jaayegaa| maiM prArthanA karatA pUrvabhava kA anurAga / 107
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ hUM ki ve terI anupasthiti ko na jAna pAeM, usase pUrva hI tU bhavana meM lauTa jA / jyoM-tyoM maiM tujhe prApta karane kA pUrA prayatna karUMgA, kyoMki tere binA merA jIvana zUnya ho rahA hai aura Aja ke isa milana ko hama kitanA hI gupta rakhanA cAheM, kintu tere pitA kI najaroM se vaha gUr3ha nahIM raha sakegA " isa prakAra padmadeva kucha Age kaha rahA thA ki rAjamArga para eka vyakti gunagunAte hue cala rahA thaa| vaha kaha rahA thA - 'svayaM sAmane AI huI priyA, yauvana, artha, rAjyalakSmI, varSA aura cAMdanI kA jo upabhoga kara letA hai vaha dhanya hai| jo upabhoga nahIM kara pAtA, vaha bhAgyahIna hai| prANoM se priya aisI priyA ko pAkara bhI jo chor3a detA hai, vaha manuSya apanI manokAmanA ko kabhI pUrA nahIM kara sakatA / ' tInoM yaha sunakara cauNke| kauna hogA yaha ? aisI madhyarAtri meM isa prakAra gunagunAne kA prayojana hI kyA ho sakatA hai ? aura vaha bhI isa sthala para ? sArasikA bolI- 'zreSThiputra ! Apake binA eka kSaNa bhI jIvita na raha sakane ke kAraNa merI sakhI ne yaha sAhasa kiyA hai " yadi maiM ise yahAM nahIM lAtI to yaha mRtyu kI goda meM samA jAtI / ' padmadeva ne taraMgalolA kI ora dekhA, phira bolA- 'oha ! taba to eka hI mArga hai taraMgalolA priyatama kI ora dekhakara madhura svaroM meM bolI- 'kauna - sA ?' 'hameM yahAM se paradeza cale jAnA caahie| tere pitA sAvaceta hoM, usase pUrva hI yahAM se palAyana kara jAnA cAhie" aisA karane para hI antarAya se bacakara AnandapUrvaka raha sakate haiM / ' 'svAmin! aba maiM punaH apane mAtA-pitA ke ghara jAUM, yaha saMbhava nahIM Apa jahAM jAyeMge, maiM Apake pIche chAyA kI bhAMti calI aauuNgii|' kucha socakara padma bolA- 'hameM yahI karanA hogA" hama yahAM se palAyana kara jAeM maiM bhavana meM jAkara pravAsa kI taiyArI kara lUM tuma donoM yahIM khar3I yahAM kisI prakAra kA bhaya nahIM hai yaha kahakara padmadeva bhavana meM rahanA' taiyArI karane prasthita huaa| taraMgalolA snehila dRSTi se padma kI ora dekhatI huI khar3I rhii| sArasikA bIca meM hI taraMga bolI- 'maiM ne kahA - 'sakhI! isa prakAra palAyana karane se samajhatI hUM sakhI! parantu isake sivAya aura koI niSkaMTaka mArga nahIM hai| yadi hama bhavana meM caleMge to koI na koI dekha legA to jhaMjhaTa khar3A ho jAegA priyatama ke binA eka kSaNa bhI raha pAnA mere lie kaThina ho jaaegaa|' aura 'oha sArasikA cintAmagna ho gaI / merI peTI khulI par3I taraMgalolA bolI- 'tU zIghra bhavana kI ora jA hai 'usameM mere alaMkAra le A tathA do yugala vastra bhI letI AnA " / ' 108 / pUrvabhava kA anurAga
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sArasikA ke lie aura koI upAya nahIM bacA thaa| use vizvAsa ho gayA ki taraMgalolA aba ghara nahIM clegii| vaha tvarita gati se nagaraseTha ke bhavana kI ora gii| padmadeva kucheka sAmagrI lekara itane meM hI A phuNcaa| vaha taraMga se bolA-'cala priye! tere pitA ko jJAta ho usase pUrva hI hama yahAM se nikala jaaeN|' taraMgalolA ne ghabarAhaTabhare svaroM meM kahA-'maiMne apanI sakhI ko alaMkAra lAne bhavana kI ora bhejA hai.... kucha dera usakI rAha dekhanI hogii|' padmadeva ne kahA-'priye! nItikAra kahate haiM ki strI koI bhI bAta apane hRdaya meM rakha nahIM sakatI / terI sakhI catura hone para bhI AkhirakAra hai to eka strI hii| hama isa prakAra jAnA cAhate haiM ki kisI ko kucha jJAta na ho ske| kucha kalpanA bhI na kara ske| aura tere alaMkaraNa lene ke lie terI sakhI gaI hai| jAteAte yadi use kisI ne dekha liyA to kyA hogA ? dekha, maiMne paryApta AbhUSaNa sAtha meM le liye haiM, tU ciMtA kie binA mere pIche-pIche A jA......" vaisA hI huaa| donoM cala pdd'e| donoM yamunA nadI ke taTa para pahuMca ge| isa ghATa para dhanadeva seTha kI kucheka naukAeM par3I rahatI haiN| unameM se eka sukhada naukA kA cunAva kara padmadeva aura taraMgalolA-donoM usameM baiTha ge| AbhUSaNoM kI peTI eka ora rakhakara, padmadeva ne naukA ko yamunA nadI ke pravAha meM prasthita kiyaa| pravAsa se pUrva donoM ne iSTadeva kA smaraNa kiyaa| kintu bAIM ora nadI ke kinAre kucha siyAra bolane lge| AvAja karkaza aura karNakaTu thii| padmadeva ne naukA kI gati ko maMda kara naukA ko rokate hue kahA-'zakuna acche nahIM hue haiN| acche zakuna kI pratIkSA karanI hogii|' naukA pAnI meM sthira thI, phira bhI yamunA kI taraMgoM se vaha UMcI-nIcI hone lagI aura pAnI bhI uchala-uchala kara naukA meM Ane lgaa| padmadeva ne naukA ko calAyamAna kiyaa| ___ ekAdha kosa calane ke pazcAt naukA kI gati tIvra huI...... yamunA bhI prazAnta dIkhane lagI aura pravAsa kI nirvighnatA aura nirbhayatA kI kalpanA kara padmadeva ne premabhare svaroM meM kahA-'priye! janmAntara ke dIrgha viyoga ke pazcAt hamArA punaH milana huA hai, yaha kitane bar3e saubhAgya kI bAta hai| yadi citrAMkana nahIM ho pAtA to hama kabhI bhI nahIM mila pAte.... kyoMki pUrvabhava ke hama donoM ke rUpa badala cuke haiM-kahAM to pakSI kA bhava aura kahAM manuSya kA bhv| taraMga! tUne ye citrAMkana prastuta kara mere jIvana ko dhanya banA DAlA...' unako dekhe binA pUrvabhava kI smRti kaise hotI aura kaise hotA yaha milana?' taraMgalolA priyatama ke zabdoM se apUrva sukha kI anubhUti kara rahI thI...... parantu strI-sulabha lajjA ke kAraNa kucha bola nahIM skii| pUrvabhava kA anurAga / 109
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmadeva taraMgalolA se bAta karane ke lie vividha prasaMga upasthita karate hue bolA- 'priye! Aja ke sAhasika kadama se tujhe kucha duHkha to nahIM huA ?' pairoM ke aMgUThe se naukA ko kuredate hue taraMgalolA bolI- 'Apa mere ArAdhyadeva haiM, prANa haiM, priyatama haiN| Apake sAtha sukha-duHkha jo bhI Ae use sahana karane ke saMkalpa ke sAtha hI isa sAhasika prayatna ke sAtha jur3I huuN| vigatabhava se hI maiMne Apake caraNoM meM svayaM ko samarpita kara diyA hai| Apa jo cAheM kareM " merA pUrNa samarpaNa hai| phira bhI maiM eka prArthanA karanA cAhatI hUM bola, 'svAmin kaisI bhI vipatti yA paristhiti Ae, Apa mujhe akelI chor3akara nahIM jAeMge mujhe sadA sAtha rakheMge" snehabaMdhana ko zithila nahIM hone deMge Apa mujhe khAne ko kucha deM yA na deM, kintu mujhe hRdaya kA bhojana sadA dete rheNge|' 'bola, taraMga ! bola / terI eka bhI bhAvanA apUrNa nahIM rahane dUMgA" ruka kyoM gaI ?' padmadeva bolA- 'priye! mana meM kisI prakAra kA saMdeha mata rakhanA "tujhe tanika bhI duHkha nahIM hone dUMgA dekha, hama isa zarad Rtu kI vegavatI nadI meM anukUla pavana ke sahAre sukhapUrvaka yAtrA kara rahe haiN| kAkandI nagarI ke nikaTa hama pahuMca rahe haiN| usa nagarI meM merI buA rahatI hai| vahAM hameM sukhapUrvaka rahane kA sthAna milegA tU mere sukha kI preraNA hai aura mere duHkha-darda kA apanayana karane vAlI mere jIvana kA sarvasva hai tU mere vaMza kI bhUmi hai|' taraMgalolA ye zabda sunakara bhAvavibhora ho utthii| 17. luTeroM ke paMjoM meM do yuvA hRdaya hoM, donoM viraha meM tar3apha rahe hoM, pUrvabhava kI smRti ke sAtha jinakI prIti zatadala kamala kI taraha khila uThI ho, ekAnta ho, aMdhakAra se paripUrNa uttara rAtri kA samaya ho aura yamunA nadI ke zAMta pravAha para naukA cala rahI ho to manuSya yadi adhIra hotA hai to isameM saMzaya kaisA ? 'priye ! padmadeva ne calatI naukA meM taraMgalolA kA eka hAtha pakar3ate hue kahA -" eka sUcanA duuN|' taraMgalolA ne AMkha ke izAre se svIkRti dii| padmadeva bolA- 'taraMga ! naukA ko svaccha kinAre para le jAUM" 'kyoM ? 'vahAM nIce utara kara hama donoM gAndharva - vidhi se vivAha ke baMdhana se baMdha jAeM" 110 / pUrvabhava kA anurAga
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gAMdharva-vidhi se to isa naukA meM bhI vivAha-vidhi saMpanna ho sakatI hai|' madhura muskAna ke sAtha taraMgalolA bolii| _ 'puSpa-mAlAeM to hamAre sAtha haiM nahIM...' _ 'ye mAlAeM to kucha hI samaya meM kumhalA jAtI haiM...... hama hAtha kI mAlAeM banAeM aura ......' 'oha priye!' kahakara padmadeva ne naukA khene ke donoM daMDa naukA meM le liye aura vaha bolA-'to aba iSTa kI stuti kara aTUTa baMdhana meM baMdha jaaeN|' vaise hI haa| donoM ne iSTadeva kI stuti kI aura paraspara eka-dUsare ke gale meM hAthoM kI mAlA banAI....... karamAlA banAI.... donoM paraspara snehapAza meM baMdha ge| naukA ko gatimAna kara kucha hI kSaNoM meM yamunA ke retIle kinAre para pahuMca ge| vahAM koI ghATa to thA nahIM ..... phira bhI naukA vahAM sthira rhii| naukA ko kinAre ke pAsa par3e patthara se bAMdha diyaa| lagabhaga sau kadama kI dUrI para eka sundara vRkSa thaa| donoM vahAM gae aura adhIra hRdaya se tRpti ke Ananda meM DUba jaae| ThIka hI hai ki jJAnI puruSa bhI kAma ke vazIbhUta ho jAte haiM to phira ina donoM yuvA hRdayoM kI to bAta hI kyA? tRpti ko saMjoe donoM punaH naukA meM A baiThe....... naukA gatimAna huii| taraMgalolA lajjA aura saMkocavaza dRSTi ko Upara nahIM kara pA rahI thii|| kucha dUra jAne para gaMgA kA saMgama aayaa| padmadeva ne sAvadhAnIpUrvaka naukA ko gaMgA meM pravAhita kiyaa| rAtrikAla pUrA hone vAlA hI thaa| gaMgA kA vizAla maidAna...... donoM ko gaMgA kI smRti huI....... isa smRti ke sAtha hI sAtha vigatabhava kI krIr3AsthalI gaMgA kI bhI smRti ho aaii| ekAdha kosa dUra jAne para donoM ne dekhA ki gaMgA ke donoM taTa vanapradeza se zobhita ho rahe haiM...... sUryodaya ho cukA thA. pakSiyoM kA kalarava saMgIta-sA madhura laga rahA thaa| padmadeva bolA-'kinAre para prAta:karma se nivRtta hokara phira Age cleNge|' naukA kinAre para aaii| padmadeva ne naukA rokii| donoM nIce utre| vAtAvaraNa atyaMta manohara aura prazAnta thA..... bhaya kA nAmonizAna nahIM thA..... padmadeva ne cAroM ora dRSTi vikSepa kara kahA-'priye! AsapAsa meM koI pallI bhI dRSTigocara nahIM hotii|' 'hAM, isa retI para kisI ke padacinha bhI najara nahIM Ate...... saMbhava hai ki AsapAsa meM gAr3ha vanapradeza ho|' pUrvabhava kA anurAga / 111
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ donoM prAta:karma se nivRtta hoM, usase pUrva hI dUra kI jhAr3iyoM meM se kucha eka mAnavAkRtiyAM khar3I huI aura ve isa ora hI Ane lgiiN| ye loga dasyu jaise bhayaMkara aura krUra pratIta ho rahe the| taraMgalolA kI usa ora dRSTi jAte hI vaha cIkha uThI aura bolI-'svAmin ! koI dasyuoM kA giroha A rahA hai| aba hama kyA kareMge?' ___'ghabarAo mata priye! tU dekha lenA ki maiM eka lakar3I se kisa prakAra una sabako khader3a detA huuN| tere milane se maiM itanA bebhAna ho gayA thA ki ghara se nikalate samaya koI zastra sAtha meM nahIM le sakA...... maiMne kevala javAharAta hI sAtha meM liye...... parantu aisI vipatti kI saMbhAvanA bhI nahIM kii| phira bhI tU ghabarAnA mata....' yuddha meM vijaya usI kI hotI hai jo balavAn hotA hai| vanapradeza meM rahane vAle ye loga mujhe nahIM pahacAnate, yaha svAbhAvika hai| isIlie ve himmata kara isa ora A rahe haiM aura hama bhI kucha Age cale Ae haiN| naukA taka pahuMcanA kaThina hai...... tU cintA mata karanA...' yadi ye dasyu tere para hAtha uThAyeMge to maiM apane prANoM kI bAjI lagA duuNgaa|' 'mere priyatama! mujhe punaH anAtha banAkara na jAeM.... Apako yuddha karanA hI ho to pahale mujhe marane denA....parantu Apa jhUThA sAhasa na kareM ye loga bahuta haiM aura dekheM ye saba idhara hI A rahe haiM...... hama cAroM ora se ghira cuke haiN|' priyatamA ke isa nivedana se padmadeva zAMta ho gyaa| luTere nikaTa A pahaMce luTeroM ke saradAra ne kar3akakara kahA-'khar3e rho| tuma kauna ho? kahAM jA rahe ho?' saradAra kI garjanA sunakara taraMgalolA kAMpa utthii| padmadeva kucha kahe usase pUrva hI saradAra ne teja svaroM meM kahA- lagatA hai tuma abhI-abhI praNayasUtra meM baMdhe ho! maiM tumako mArUMgA nhiiN| jo kucha tumhAre pAsa ho, vaha sArA hameM sauMpa do| kucha bhI gupta rakhane kA prayatna mata karanA, anyathA eka hI vAra meM donoM ko yamadhAma pahuMcA duuNgaa|' yaha sunate hI taraMgalolA ne apane sAre AbhUSaNa khola kara rakha die| luTeroM ne AbhUSaNa hastagata kara liye| saradAra ke Adeza se donoM ko pakar3a liyaa| do luTere naukA kI ora gae aura naukA meM par3I javAharAta kI peTI apane kabje meM le lii| padmadeva vivaza ho gyaa| patnI ke zabdoM se vaha atyanta nAjuka sthiti meM A gyaa| donoM ko lekara ve luTere gaMgA ke kinAre-kinAre calane lge| kucha luTere Age cala rahe the| bIca meM padmadeva aura taraMgalolA aura pIche kucha luTere the| taraMgalolA ghabarA kara cIkha utthii| eka luTere ne kahA-'cupa rh| anyathA hama tere isa AdamI ko mAra DAleMge aura tujhe apanI pallI meM le jaaeNge|' 112 / pUrvabhava kA anurAga
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraMgalolA cupa ho gii| parantu karmoM kI isa viDaMbanA se usakA mana ro rahA thaa| svAmI kA akalyANa na ho jAe, isalie vaha rudana ko dabA rahI thI parantu usakA subakanA baMda nahIM huaa| kucha dUra calakara sabhI luTere eka sthAna para ruka gae aura naukA se prApta javAharAta kI peTI kholii| usameM par3e alaMkAroM ko dekhakara saradAra bola uThA-'acchA zikAra milaa|' dUsare luTere ne kahA - yadi hama kisI rAjA ke mahala gae hote aura sArA mahala chAna DAlA hotA to bhI aise bahumUlya AbhUSaNa prApta nahIM hote| ' tIsarA bolA-'koI jIvana bhara parizrama kara dhana kamAe, juA khele to bhI itanA dhana ekatrita nahIM ho sktaa| ina alaMkAroM ko hama apanI patniyoM ko deMge to ve Ananda se jhUma uTheMgI / ' isake bAda saradAra ne Age calane kA saMketa diyaa| calate-calate padmadeva ko yaha kalpanA huI ki ye sabhI loga vindhyAcala kI dakSiNa dizA kI ora jA rahe haiN| eka parvatamAlA dikhAI dii| padmadeva ne dekhA, vaha pradeza nirjana thA / Ubar3akhAbar3a bhUmi para calane ke kAraNa taraMgalolA ke paira lAla ho gae the| isa prakAra kI bhUmi para calane kA kabhI avasara hI nahIM AyA thaa| sadA vAhana taiyAra rahate the| yahI sthiti padmadeva kI thii| parantu pahAr3I ke AsapAsa gaharI vanarAjI thI luTere donoM ko lekara eka guphA ke dvAra para phuNce| vahAM eka bhImakAya manuSya khar3A thaa| usane guphA kA dvAra kholA / dina kA dUsarA prahara pUrA ho rahA thA / isa TolI ke nAyaka ne taraMgalolA aura padmadeva ko eka ora khar3A kara unheM eka rajju se bAMdha diyA phira donoM ko guphA meM le gyaa| kucha dUra guphA meM calane ke bAda padmadeva ne yaha jAna liyA ki yaha sAmAnya guphA nahIM hai, guphA nagarI hai| guphA kI dIvAroM para aneka zastrAstra laTaka rahe the| aura guphA ke bhItarI bhAga se jhAMjha, karatAla, r3hola Adi kI dhvani sunAI de rahI thI sAtha hI sAtha nRtya, gAna tathA vividha prakAra kI dhvaniyoM se kalarava bhI ho rahA thaa| kucha dUra jAne para vizAla maidAna dikhAI diyA vahAM maMdira jaisA eka bhavana thaa| padmadeva ne maMdira kI dhvajA dekhakara yaha jAna liyA thA ki yaha kAlI devI kA maMdira hai aura vahAM khar3e strI-puruSa bali kA utsava manA rahe the| yaha dasyu TolI donoM ko maMdira ke pAsa le gaI" huA ki vahAM to aneka parivAra nivAsa kara rahe haiM " thI aura vahAM khar3e strI-puruSa donoM ko dekhakara taraMgalolA ko pratIta guphA eka choTe gAMva jaisI Azcaryacakita raha gae pUrvabhava kA anurAga / 113
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka AdamI to bola uThA-'vAha! strI-puruSa kI racanA karate samaya brahmA ne apanI adbhuta kalA se isa jor3I kI racanA kI hai! jaise cAMda rAta se aura rAta cAMda se zobhita hotI hai vaise hI ye donoM eka-dUsare se zobhita ho rahe haiN|' ___ luTere kAlI mAtA ko namana kara padmadeva aura taraMgalolA ko sAtha le Age bddh'e| eka ati suMdara jor3I Aja pakar3I gaI hai, yaha samAcAra sunate hI strI-puruSa apane-apane guphA-gRha se bAhara nikala kara isa vicitra jor3I ko dekhane mArga para khar3e ho gae the| padmadeva ne dekhA ki isa bhUgarbha pallI meM aura bhI aneka baMdI strI-puruSa haiM....... ve striyAM isa suMdara yugala ko dekhakara rone lagI...... mAno ki yaha yugala unakA apane hI parivAra kA ho! luTeroM kI TolI ke bIca padmadeva aura taraMgalolA zAMta bhAva se cala rahe the| itane meM hI eka javAna, suDaula, sazakta aura suMdara strI Age Akara dasyu TolI ke nAyaka se bolI-'are! isa yugala ko ghar3I bhara ke lie yahAM khar3A rkh| yaha caMdra jaisA javAna puruSa to sAta bhavoM meM bhI dekhane ko nahIM milegaa| luTeroM kI striyAM isa kAmadeva jaise rUpa-raMga vAle naujavAna ko dekhakara dhanya bniiN|' phira usane padmadeva kI ora najara DAlakara kahA-'are! tU hamArI ora dekha to shii| terA suMdara rUpa bahuta manamohaka hai|' isa prakAra padmadeva ko dekhakara aneka striyAM mohAMdha bana gaI thiiN| isI prakAra javAna puruSa bhI taraMgalolA ke divya rUpa se pAgala ho gae the| luTeroM kI TolI Age bar3ha rahI thii| eka dasyu ne apane sAthI se kahA-'mujhe to pratIta hotA hai ki hamArA saradAra isa puruSa ko mArakara isa nArI ko apanI gharavAlI banA legaa|' ye zabda sunakara taraMgalolA kAMpa utthii| usane socA-kyA mere kAraNa mere prANezvara ke prANa ye pApI loga lUTa leMge? ruke hue AMsU punaH AMkha-kamala se pravAhita hone lge| aura luTeroM kI vaha TolI eka guphAgRha ke pAsa Akara khar3I raha gii| vaha guphAgRha inake saradAra kA thaa| isa TolI kA nAyaka donoM ko bhItara le gyaa| padmadeva ne dekhA ki eka praur3ha manuSya zayyA para baiThA-baiThA hukkA pI rahA hai| usakI kAyA tAmravarNa kI thii| usakI bhujAeM pracaMDa aura AMkheM rakta thiiN| eka ora madirA ke bhAMDa par3e the aura vaha kamalapatra ke vyajana se havA le rahA thaa| cAra-pAMca cAMDAla dUra baiThe the aura vividha prakAra ke zastra vahAM par3e the| taraMgalolA aura padmadeva ne kAMpatI kAyA se praNAma kiyA...... aura jaise bAgha mRgayugala para dRSTi DAlatA hai vaisI hI dRSTi DAlate hue saradAra ne TolI ke nAyaka ko dhanyavAda dete hue kahA-'zAbAza! kyA jor3I lAe ho! hama kAlI maiyA ko isa yugala kI bali dekara prasanna kareMge... aisI suMdara jor3I ke balidAna se mAM 114 / pUrvabhava kA anurAga
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha kAlI sadA prasanna rahegI aura hama saba para amRta kI varSA karatI rahegI jor3I merI kalpanA se bhI atyadhika suMdara aura tejasvI hai - tuma donoM ko baMdI banAkara rakhanA balidAna dina tIna dina bAda hai "ye yahAM se palAyana na kara jAeM, yaha sAvacetI rakhanA aisA bhoga jIvana meM ekAdha bAra hI prApta hotA hai|' luTeroM ke nAyaka ne mastaka jhukAyA / yaha nAyaka anya koI nahIM, kintu vArANasI nagarI ke mahApaMDita kA ekAkI putra rudrayaza thA, jisako pitA ne durAcaraNa ke kAraNa ghara se nikAla diyA thA aura jo isa dasyu TolI ke sAtha mila gayA thaa| rudrayaza donoM ko lekara saradAra ke ghara se vidA huaa| 18. pASANa bhI pighala gayA mahApaMDita kA putra rudrayaza luTeroM kI isa TolI ke sAtha jur3a gayA thA / usake sAhasa aura cAlAkI para mugdha banakara saradAra ne ise bIsa luTeroM kA nAyaka banA diyA thaa| isa guphA nagarI meM vaha bahuta mauja-mastI se raha rahA thaa| vaha saradAra kA bAyAM hAtha bana baiThA thA " mAMsAhAra, zarAba aura bAhara se pakar3akara lAyI gaI striyoM ke sAtha vyabhicAra yaha usake jIvana kA krama bana gayA thaa| Aja taka vaha kabhI apane abhiyAna meM niSphala nahIM huA thaa| Aja vaha rudrayaza apanI TolI ke sAtha gaMgA ke kinAre eka gAMva ko lUTane ke mana se nikalA thaa| parantu kinAre para padmadeva aura taraMga ko dekhakara, usake zarIra para camakane vAle AbhUSaNoM se mugdha bana gayA thaa| isalie gAMva ko lUTane ke badale ina donoM ko lUTane ke lie taiyAra huA thA aura bhAgyodaya se use avasara mila gyaa| usane sArA dhanamAla lUTa kara donoM ko baMdI banA vaha apanI guphA nagarI meM A gayA thaa| saradAra ne donoM kI bali dene ke lie rudrayaza ko donoM ko saMbhAlakara rakhane kI bAta kahI thii| rudrayaza donoM ko eka guphAgRha meM le gyaa| eka sAthI bolA- 'saradAra ! yaha manuSya balavAn pratIta hotA hai| donoM ko khulA rakheMge to inake bhAgane kA Dara hai|' rudrayaza ne haMsate hue kahA- 'merI dRSTi ina para hI lagI huI hai| tU mere ghara se eka rajju le aa|' luTerA vahAM se claa| padmadeva aura taraMgalolA-donoM usa guphAgRha meM akulAhaTa anubhava kara rahe the| ve donoM eka ora khar3e the| pharza TUTA-phUTA, bIca-bIca meM gaDDhe aura patharIlA pUrvabhava kA anurAga / 115
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa gRha meM rAtabhara sone kI kalpanA bhI nahIM kI jA sakatI thii| isa gRha meM dina meM sUrya kA prakAza rahatA thaa| yaha saMpUrNa nagarI parvatamAlAoM ke madhya thii| koI isa para AkramaNa kara sake, aisI kalpanA kabhI nahIM hotI thii| yahAM AnejAne ke do mArga the...... eka mukhya mArga aura dUsarA gupta maarg| gupta mArga kI jAnakArI mAtra saradAra aura usake kucheka mukhya sAthiyoM ko thii| zeSa usa mArga se anajAna the| yadi kabhI acAnaka koI rAjA kI AkrAmaka senA yahAM A jAe to usa gupta mArga se sabhI palAyana kara sakate haiM, yaha isa guptamArga kA mukhya prayojana thaa| isa guphA nagara kA atIta atyaMta bhavya thaa| sau varSa pUrva isa sthala para RSi kA Azrama thA aura sau vidyArthI unake pAsa vedAdhyayana karate the| itanA hI nahIM, yahAM Azrama kI paraMparA aneka zatAbdiyoM se cala rahI thii| ___mAtra do dazaka pUrva hI Akasmika DhaMga se isa nagarI kA patA luTeroM ke saradAra ko milA aura use yaha sthAna apane lie atyaMta surakSita lgaa| usane ise apanA mukhya aDDA banA diyaa| isa guphA nagarI meM lagabhaga tIna sau vyakti ArAma se raha sakeM, aisI yahAM vyavasthA thii| yaha sthAna atyaMta ekAnta aura sukhada thaa| rudrayaza ne padmadeva kI ora dekhakara kahA-'tumhArA nAma kyA hai?' 'padmadeva!' 'tumhArI patnI kA nAma?' 'trNglolaa|' rudrayaza ne taraMgalolA kI ora dekhakara kahA-'nAma, rUpa, raMga-sabhI sundara haiM 'parantu bhAgya asuMdara hai' padmadeva ne khaa| taraMgalolA rudrayaza kI ora mur3akara bolI-'bhAI! hamako baMdI kyoM banA rakhA hai? hamAre pAsa jo saMpatti thI, vaha tumane le lI hai... phira isa naraka jaise sthAna meM hameM kyoM rakhA hai ?' rudrayaza ne haMsate hue kahA-'tuma atyaMta bhAgyazAlI ho...' do-tIna dinoM ke pazcAt mahAmAtA kAlI kA rikta khappara tumhAre rakta aura mAMsa se bhara jAyegA aura taba tumako ananta sukha kI prApti hogI...... yadi saradAra ne tuma donoM ko bali ke lie pasanda nahIM kiyA hotA to na jAne tumhArI kyA dazA hotI?' usI vakta eka luTerA rajju lekara vahAM A phuNcaa| rudrayaza rajju hAtha meM lekara bolA-'padmadeva! tuma zaktizAlI ho, javAna ho, isalie tumheM maiM baMdhanagrasta karanA cAhatA hUM. parantu tumako bhojana Adi niyamita rUpa se milatA rhegaa|' padmadeva mauna rhaa| vaha mana hI mana samajha cukA thA ki yahAM se chiTaka jAnA 116 / pUrvabhava kA anurAga
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarala nahIM hai aura yadi prayatna karane para viphala honA par3e to phira taraMgalolA ko atyAcAra kA bhoga bananA pdd'egaa| ___ itane meM hI eka strI madirA aura mAMsAhAra kA thAla lekara vahAM A pahuMcI aura rudrayaza se bolI-'saradAra ne yaha bhojana ina nae bandiyoM ke lie bhejA hai|' 'acchA' kahakara rudrayaza padmadeva se bolA- pahale tuma aura tumhArI patnI bhojana kara lo|' taraMgalolA aura padmadeva-donoM mauna the| donoM ko mAMsAhAra aura zarAba kA pratyAkhyAna thaa| padmadeva ne taraMgalolA kI ora dekhaa| taraMgalolA bolI-'svAmI! maiM to pratyAkhyAna karanA cAhatI huuN| Aja upavAsa karane kI icchA hai|' padmadeva ne taraMgalolA kA samarthana kiyA aura donoM ne upavAsa kara liyaa| padmadeva ne rudrayaza se kahA-'bhAI! hama aisA bhojana nahIM lete aura Aja hama donoM ne upavAsa rakhA hai|' ___ 'jaisI tumhArI icchA-hamArI nagarI meM mAMsAhAra aura madirA sarvazreSTha mAne jAte haiM' kahakara rudrayaza ne mAMsAhAra kA thAla, zarAba kA bhAMDa apane patthara ke Asana para rakha diyaa| luTerI strI thAla rakhakara calI gii| rudrayaza ne padmadeva ko eka khaMbhe ke sahAre bAMdha diyaa| yaha dekhakara taraMgalolA kAMpa utthii| vaha apane priyatama se lipaTakara bolI-'svAmInAtha! mere lie Apa itanI pIr3A kyoM sahana kara rahe haiM? maiM badanasIba Apako kisa bhava meM sukha de pAUMgI!' phira rudrayaza kI ora dekhakara bolI-'bhAI! mere svAmI ko isa prakAra kyoM bAMdhate ho? tuma mujhe bhI unake sAtha bAMdha do...... inake duHkha kA hissA baMTAnA merA dharma hai' yaha kahakara taraMgalolA ro pdd'ii| rudrayaza bhojana karane meM tallIna ho gyaa| padmadeva bolA-'taraMga! mRtyu ke sivAya yahAM se chuTakArA nhiiN| mauta sAmane khar3I hai, phira ghabarAnA kyA? ro-ro kara mauta ko svIkAra karane se to acchA hai haMsate-haMsate mauta ko chAtI se lgaaeN| isI meM apanI zobhA hai|' 'oha! nAtha! aise nirdaya sthala meM hama kaise A gae? kyA abhI hamAre pApakarmoM kA aMta nahIM AyA?' phira vaha rudrayaza kI ora abhimukha hokara bolI-'bhAI maiM kauzAmbI nagarI ke nagaraseTha kI putrI hUM...... aura ye dhanadeva sArthavAha ke ekAkI putra haiM....tuma yadi hameM yahAM se mukta kara do to maiM apane pitA ke nAma eka saMdeza likhakara dUM jisase ki tuma pitA se jitanA dhana mAMgoge, vaha mila jAegA... hameM isa prakAra pIr3ita karane se tumheM kyA lAbha hogA?' ___ 'bahina! tuma donoM ko kAlI mAM ke balidAnasvarUpa rakhA hai| yaha lAbha hamAre lie kama nahIM hai....... kyoMki isase mAM kAlI hama para prasanna rahegI aura pUrvabhava kA anurAga / 117
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ hama jo cAheMge vaha kArya kara pAeMge, sarvatra saphalatA prApta hotI rhegii| aise lAbha ko chor3a dene se vipatti ko nimaMtraNa denA hai| tuma jaisI suMdara balidAna kI jor3I ko chor3a dene se mAM kAlI ruSTa ho jAegI aura yahAM basane vAle sabhI parivAroM ko naSTa kara ddaalegii| nahIM, bahina! tumhArI bAta maiM nahIM mAna sktaa| tuma eka ora baiTha jAo.... saMsAra kI koI bhI zakti mAM ke bali ko chIna nahIM sktii|' choTe saradAra kI yaha bAta sunakara taraMgalolA ro par3I..... are re! aise nirdayI vyakti ke paMjoM meM phaMsane se to naukA sahita gaMgA meM DUba maranA acchA thaa| aise kaluSita sthAna meM maranA, vaha bhI eka bali ke rUpa meM, yaha to mahAn raudra karma hai| merA aura mere svAmI kA vadha hogA, uSNa rakta se mAM kAlI kA khappara bharA jAegA aura ye luTere donoM ke zarIra ke Tukar3e-Tukar3e kara devI kA prasAda mAnakara khaayeNge| oha! aise hamane kauna-se pApa kie haiM? isa prakAra vaha vilApa karane lgii| priyatamA kI antarvyathA se vyathita hokara padmadeva kI AMkheM bhI gIlI ho gii| rudrayaza sahaja rUpa meM mAMsAhAra kara rahA thA aura bIca-bIca meM madirA kI cUMTa le rahA thaa| usa samaya baMdI banI huI pAMca-sAta striyAM isa guphA meM AIM aura taraMgalolA jahAM khar3I thI, vahIM baiTha giiN| unameM se eka adher3a umra kI strI bolI-'bahina! kalpAMta mata kr| hama bhI terI taraha hI ina nirdayI logoM ke phaMde meM pAMca-pAMca varSoM se phaMsI huI haiN| ro-rokara hamAre AMsU sUkha gae haiM...... hameM to bahuta bAra yaha vicAra AtA hai ki acchA hotA, devI ke samakSa hamArI bali ho jAtI to hama isa naraka se zIghra mukta ho jAtI...' beTI! tU dhIraja rakha... terI dardabharI vedanA dekhakara hamArA hRdaya kAMpa uThA hai....|' sahAnubhUti vyakti ko aura adhika rulAne vAlI hotI hai| taraMgalolA subaka-subaka kara rone lgii| usI samaya sAyaMkAla ho gayA thaa| eka sevaka mazAla lekara AyA aura guphAgRha kI dIvAra meM bane eka gaDDhe meM use sthApita kara calA gyaa| taraMgalolA kucha zAMta huii| rudrayaza hAtha-muMha dhone bAhara gyaa| eka strI bhojana ke sAre pAtra lekara calI gii| rudrayaza kucha hI kSaNoM ke bAda lauTa AyA aura apane sthAna para baiTha gyaa| usa praur3ha strI ne taraMgalolA ke rUpa-lAvaNya ko dekhakara kahA-'bahina! tU koI bar3e gharAne kI kanyA ho....... rAjA kI rAjakumArI ho, aisA pratIta hotA hai| tU kisa ora jA rahI thI? kyA tere sAtha rakSaka nahIM the?' taraMgalolA una pAMcoM striyoM ke sAmane dekhakara bolI-bahina! merI kathA bahuta viSama hai| maiM kyA batAUM? are! hama to vigata janma se vedanA kA bhAra Dho rahe haiM...... hamAre viyoga kA anta AyA aura usI kSaNa dUsarI vipatti A gii|' 118 / pUrvabhava kA anurAga
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'gata janma kI viraha-vyathA?' 'hAM, bahina! hamArA vRttAnta atyanta karuNa hai| gaMgA ke jala se bharA huA eka sundara sarovara thaa| usake AsapAsa suMdara vana pradeza thaa| vana meM aneka prakAra ke pazu-pakSI basate the| maiM cakravAkI thI....... mere pati cakravAka the| eka dina eka gajarAja sarovara meM jalakrIr3A karane AyA hama donoM kallola kara rahe the| hama itane sukhI the ki eka-dUsare kI chAyA banakara sukhI jIvana jI rahe the.....hamArI mastI...... hamArA prema..... hamArA sahavAsa aura hamAre kallola eka mahAkAvya jaisA madhura thaa|' pAMcoM striyAM dattacitta hokara jIvana-vRttAnta suna rahI thiiN| durdAnta luTerA rudrayaza bhI isa kathA meM rasa le rahA thaa| taraMgalolA bolI-'hAthI kI jalakrIr3A dekhakara hama Anandita ho rahe the..... jalakrIr3A kara gajarAja kinAre aayaa| hama donoM UMce ur3a gae...... dUra se eka pAradhI ne tIra chodd'aa| vaha bANa mere prANezvara ko lagA..... unakI eka pAMkha kaTakara nIce gira gaI..... ve lahaluhAna hokara retIle kinAre para gira par3e..... hAthI bhAga gayA..... maiM vedanAbhare hRdaya se svAmI kI kAyA para girakara apane pAMkhoM se unheM sahalAne lagI... parantu ve niSprANa ho gae the. vaha pAradhI vahAM AyA...." usane lakar3iyoM kI eka citA bnaaii| usa para mere prANanAtha ko rakhakara usameM agni lagA dii| maiM AkAza meM cakkara lagA rahI thI...... rotI-rotI nIce dekha rahI thii| citA jala utthii| maiMne socA, priyatama ke binA maiM kaise jI pAUMgI aura yadi ve dUra cale jAyeMge to maiM unase milUMgI kaise? yaha socakara saMpUrNa vedanA ke sAtha maiM bhI citA meM kUda pdd'ii|..' ____ pAMcoM striyoM ke nayana AMsuoM se bhIga cuke the| rudrayaza bhI gahare vicAra meM DUba gyaa| vaha manoyogapUrvaka vRttAnta suna rahA thaa| taraMgalolA ne phira vartamAna jIvana kI sArI ghaTanA, jAtismRti jJAna kI kathA, priyatama ko pAne kArtikI pUnama ko citrAMkana paTToM kA pradarzana... citrAMkana dekhate hI usI nagarI meM janme priyatama ko bhI vigata janma kI smRti hone kI ghaTanA..... donoM ke milana aura gAndharva-vivAha kI pUrI bAta btaaii| yaha sArA sunakara vaha praur3ha strI bolI-bahina! kaThoratama hRdaya ko bhI pAnI-pAnI kara dene vAlI hai tere jIvana kI kthaa|' parantu jahAM hRdayavihIna luTere basate hoM, vahAM kaisI karuNA aura dayA! maiM to cAhatI hUM ki terI vedanA zAMta ho, dUra ho| taraMgalolA kI pUrI bAta sunakara rudrayaza bhI kAMpa utthaa| usake hRdaya meM bhArI halacala hone lgii| usakA pASANa hRdaya cUra-cUra-sA hone lgaa| pAMcoM striyAM vahAM se vidA huiiN| pUrvabhava kA anurAga / 119
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ rudrayaza ne khar3e hokara taraMgalolA se kahA - ' bahina ! tU komalAMgI hai| kaba taka khar3I rahegI? yaha sthAna tere yogya nahIM hai, yaha maiM jAnatA hUM, parantu dUsarA koI upAya nahIM hai| maiM eka kaMbala lA detA huuN| tU usako bichAkara baiTha jA / ' rudrayaza ne eka kaMbala mNgvaayaa| taraMgalolA usako eka ThIka sthAna para bichAkara baiTha gaI / taraMgalolA kI vedanA kA anta nahIM thaa| vaha samUce dina khar3I rahI thI / sAmane khaMbhe se priyatama baMdhe hue the| aisI vikaTa sthiti meM vaha bhalA kaise baiTha pAtI ? vaha svAmI kI ora dekhakara bolI- 'priyatama ! ApakI yaha dazA dekhakara baiThane kA mana hI nahIM hotA / ' 'priye tuma merI cintA mata kro| maiM puruSa huuN| vipatti meM dhairya rakhanA hI merA paurUSa hai| tU ghar3I bhara ArAma kara parantu taraMgalolA punaH svAmI ke pAsa khar3I ho gaI / devI ke maMdira meM AratI ke svara sunAI de rahe the| kolAhala zAMta huaa| rAtri kA dUsarA prahara prAraMbha huaa| vahAM baiThe hue anya sAthiyoM se rudrayaza bolA- 'aba tuma sabhI jA sakate ho|' sabhI sAthI cale ge| madhyarAtri kA samaya huA / taraMgalolA abhI taka priyatama ke pAsa hI khar3I thI / mazAleM jala rahI thiiN| unakA mIThA prakAza bikhara rahA thaa| sarvatra zAMta vAtAvaraNa thaa| rudrayaza taraMgalolA kI ora dekhakara bolA- ' bahina ! khar3I khar3I thaka jaaogii| kucha vizrAma kara lo| ' 'bhAI ! isa prakAra jakar3e hue pati ko dekhakara kauna patnI vizrAma lenA cAhegI ? tuma merI cintA mata kro| mujhe khar3e rahane meM Ananda hI Ananda hai / taraMgalolA ne kahA / ' ye zabda sunakara rudrayaza kA hRdaya khalabalA uThA vaha vicAroM meM DUba gyaa| 19. chuTakArA koI kSaNa aisA AtA hai jaba pASANa hRdaya bhI komala paMkhur3I jaisA bana jAtA hai| taraMgalolA ke atIta janma kI kathA sunakara rudrayaza vicAra meM magna ho usako usake pitA kI smRti ho AI " apanI vartamAna sthiti akharane lgii| vaha apane Asana se uThA aura padmadeva kI ora agrasara hokara bolA- ' zreSThIputra ! Apa eka nirdaya aura jAlima gayA apanA dharma pratyakSa huA 120 / pUrvabhava kA anurAga
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ luTeroM ke paMjoM meM phaMse haiM...... Apa jaise pavitra javAna tathA sukumArikA taraMgalolA ke rakta se maMdira kA maMDapa dUSita ho, yaha ucita nahIM hai| maiM Apako baMdhana-mukta kara isa vanapradeza ke chora taka pahuMcA detA hUM......' taraMgalolA harSa se nAca utthii| vaha bolI-zAsanadeva tumhArA kalyANa kreN|' rudrayaza ne padmadeva ke sAre baMdhana khola die| vaha bolA-'Apa donoM pahale kaMbala para baiThe...... maiM Apako guptamArga se bAhara le jAUMgA..... parantu usase pUrva maiM sArI jAMca-par3atAla kara letA hUM...... aise to aba sabhI nidrAdhIna hoMge aura zarAba ke naze meM dhuta hokara par3e hoMge......' _ 'bhAI! tumhArA yaha upakAra avismaraNIya hogA...' parantu tumhArA to koI ahita nahIM ho jAegA?' 'maiM bhI Apake sAtha hI sAtha isa naraka se nikala jaauuNgaa| tumako mukta kara vApasa AUMgA to saradAra mere Tukar3e-Tukar3e kara ddaalegaa| aba AdhI rAta bIta cukI hai...... tuma zAMti se baiThe raho..." maiM nirIkSaNa kara AUM / ' taraMgalolA bolI-'svAmin ! Apa to atyaMta zAMta bana gae the|' 'maiM bhI to kyA kara sakatA thA? yadi bala prayoga kara chUTane kA prayatna karatA to tumhArI jindagI para khatarA maMDarAne laga jaataa| isalie maiM kevala namaskAra-mahAmaMtra kA jApa karate-karate khar3A thaa| parantu tumhArI kathA ne isa durdAnta dasyu ke hRdaya ko badalA hai, aisA pratIta hotA hai|' padmadeva bolaa| donoM rAhata kA anubhava karate hue kaMbala para baiTha ge| mukti kA Ananda pazu-pakSiyoM ko bhI harSavibhora kara detA hai to bhalA manuSyoM kA to kahanA hI kyA? lagabhaga ardhaghaTikA ke pazcAt rudrayaza guphAgRha meM AyA aura dhIre se bolA-'mArga niSkaMTaka hai| tuma donoM mere pIche-pIche zAMtabhAva se cale Ao, paraspara bAtacIta na karate hue, AvAja na karate hue calane meM surakSA hai| hameM prabhAta hone taka calanA hI calanA hai| anyathA saradAra padacihna dekhakara hameM pakar3a sakatA 'hama taiyAra haiM', kahakara padmadeva khar3A huaa| taraMgalolA bhI khar3I ho gii| rudrayaza ne apane hAtha meM do lakar3I ke khaMDa le rakhe the| vaha Age claa| donoM usake pIche calate-calate guphAgRha se bAhara nikle| guphAnagarI zAMta thI... mArga meM bhI koI nahIM thA..... phira bhI rudrayaza cAroM ora dekhatA huA, cauMkannA hokara aMdhere meM dhIre-dhIre Age bar3ha rahA thaa| padmadeva aura taraMgalolA bhI usake pIche-pIche sAvadhAnIpUrvaka cala rahe the| gupta mArga saMkarA aura guphA jaisA thaa| usake nukkar3a para pahuMcakara rudrayaza bolA-'Apa jhukakara caleM anyathA sira chata se ttkraaegaa| mArga choTA aura pUrvabhava kA anurAga / 121
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMdhakAramaya hai| maiM prakAza karatA haM,' yaha kahakara usane lakar3I ke donoM Tukar3oM ko paraspara ghisA, donoM sulaga utthe| prakAza hone lgaa| tInoM usa saMkare mArga se jhukakara calane lge| prakAza kSINa thaa| tInoM dhIredhIre calate-calate guphA mArga ke bAhara ke dvAra para A phuNce| rudrayaza eka lohe kI kIla ko dhIre-dhIre ghumAne lgaa| kucha hI kSaNoM meM dvAra khula gayA, zilA khisaka gii| tInoM bAhara A ge| rudrayaza ne gupta tarIke se dvAra punaH baMda kara diyaa| __aMdherI rAta parantu svaccha AkAza.... caMdra kA maMda prakAza cAroM ora chiTaka rahA thaa| rudrayaza isa pradeza ke sabhI mArgoM kA jJAtA thA, isalie vaha eka pagaDaMDI ke mArga se Age bddh'aa| padmadeva aura taraMgalolA bhI usake pIche-pIche calane lge| kucha dUra jAne para hiMsra pazuoM ke zabda sunAI dene lge| padmadeva bolA-'mitra! hiMsra pazuoM ke zabda A rahe haiN|' _ 'hAM bhAI! parantu Darane kI koI bAta nahIM hai| merI kamara meM churikA hai aura rAste meM sUkhI lakar3I mila jAegI' rudrayaza ne khaa| vanapradeza gAr3ha aura bhayaMkara thaa| tArAoM kA kSINa prakAza gAr3ha vana ke aMdhakAra kA bhedana karane meM asamartha thaa| kintu inheM aMdhakAra meM dekhane kI Adata par3a gaI thii| rudrayaza cAhatA thA ki sUryodaya se pUrva vanapradeza ko lAMghakara maidAna meM pahaMca jAnA lAbhadAyaka hogaa| taba pIche kA koI bhaya nahIM rhegaa| tInoM vizrAma kie binA hI avirala gati se Age bar3ha rahe the| kAMTe, patthara, Ubar3a-khAbar3a bhUmi unake lie gati-rodhaka nahIM the| samaya ke sAtha-sAtha tInoM cala rahe the| prabhAta kA samaya huaa| pau phttii| pakSiyoM kA kalarava sunAI dene lgaa| prAta:kAla kI pavana-lahareM tAjagI aura prasannatA bichAne lgiiN| vanapradeza pUrA huA.... sAmane parvatoM vAlI bhUmi dikhAI pdd'ii| rudrayaza bolA-'tuma donoM thaka gae, aisA pratIta ho rahA hai| kintu isa prakAra cale binA pahuMcane kA koI upAya nahIM hai| aba sAmane dIkhane vAlI TekarI ke pAsa pahuMcane para maidAna dikhAI degA aura phira koI bhaya nahIM hai|' padmadeva bolA-'mitra! tumane hameM jIvanadAna diyA hai....... merI eka prArthanA hai| tumheM svIkAra karanI hogii|' rudrayaza ne haMsate hue kahA-'pahale hama usa TekarI para pahuMca jaaeN| vahAM hamAre viSaya meM kisI ko koI patA nahIM lgegaa| phira bhI dasyurAja ke hAtha laMbe haiM...... isalie bhayamukta honA hamArA pahalA kadama hai|' rudrayaza kA kathana upayukta thaa| prabhAta velA kI eka ghaTikA bItate-bItate 122 / pUrvabhava kA anurAga
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve tInoM eka TekarI ke pRSThabhAga meM rahe maidAna meM pahuMca ge| tInoM eka vRkSa ke nIce vizrAma lene baiThe... taraMgalolA ke donoM caraNa sUja gae the....... padmadeva ke caraNa kAMToM se lahaluhAna ho gae the|...... phira bhI mukti ke Ananda ke Age yaha darda gauNa bana gayA thaa| rudrayaza bolA-'bahina! kala tumane upavAsa kiyA thaa| maiM rAste se kucheka phala le AyA hUM...' tuma unheM khAkara apanI kSudhA zAMta karo..... aba hama saMpUrNarUpa se nirbhaya sthAna meM pahuMca cuke haiN| dekho, yahAM se Adhe kosa kI dUrI para eka sundara sarovara hai... vahAM prAta:kArya se nivRtta hokara phira tuma donoM Age bar3ha jAnA....... kucha dUrI para cAra-pAMca gAMva bhI haiN| kisI bhI gAMva meM kauzAMbI kA rAstA pUcha lenaa|' padmadeva bolA-'mitra merI praarthnaa.....|' 'bolo...|' 'tuma bhI hamAre sAtha calo...... jIvanadAtA kA satkAra karane kA mujhe avasara do' padmadeva ne khaa| 'hAM bhAI! tuma hamAre sAtha hI calo.... tuma aba luTeroM ke saradAra ke pAsa to jAoge nahIM..... to hamAre vahIM rhnaa| pitAjI tumako kisI dhaMdhe meM jor3a deMge.... ve tumhArA upakAra kabhI nahIM bhuuleNge|' taraMgalolA ne khaa| 'bahina! tumhArI karuNa kathA ne mere hRdaya ke paMkha khola DAle haiM...... jaba taka maiM apane pApoM kA prAyazcitta nahIM kara lUMgA taba taka mujhe zAMti nahIM milegI...... maiM apane mArga para calA jaauuNgaa|' / _ 'mitra! tumhArI bhASA saMskArita-sI laga rahI hai| tuma yathArtha meM luTere nahIM ho| kyA paricaya doge?' padmadeva ne khaa| ___ rudrayaza eka gaharA ni:zvAsa chor3ate hue bolA-'merA paricaya svayaM mujhako hI mathane vAlA hai| mere pitAjI vArANasI nagarI ke mahApaMDita haiM...... maiM unakA ikalautA putra huuN| merA nAma rudrayaza hai| kintu burI saMgati ke kAraNa maiM apane kuladharma ke prati sajaga nahIM rahA aura yauvana ke prAraMbha hote hI coriyAM, lUTakhasoTa Adi meM laga gyaa| pitAjI ko bahuta duHkha huA aura unhoMne mujhe kulakalaMka mAnakara ghara se nikAla diyaa| eka gAMva meM luTere saradAra se paricaya huA aura maiM unakA sAthI bana gyaa| maiM apane kuladharma-jainadharma ko bhUla gayA..... vRddha pitA kI mamatA bhI bhUla gayA.....mAMsAhAra, zarAba, paranArIgamana, juA, lUTa, hiMsA Adi kriyAoM meM tanmaya ho gyaa| yahI merA paricaya hai|' 'rudrayaza! to tuma hamAre sAtha hI clo| maiM tumhArA pUrNa sahayoga kruuNgaa|' padmadeva ne khaa| taraMgalolA ne bhI khUba Agraha kiyA, parantu rudrayaza apane nizcaya se pUrvabhava kA anurAga / 123
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ vicalita nahIM huaa| donoM ko sarovara kI ora prasthita karA svayaM dUsare mArga para Age bar3ha gyaa| mArga vRkSazUnya thA..... apane uttarIya meM phaloM ko bAMdha taraMgalolA padmadeva ke pIche-pIche cala pdd'ii| parantu jaba taka mana meM bhaya thA, mauta sira para maMDarA rahI thI, taba taka thakAna kA anubhava nahIM ho rahA thA aura bhaya dUra hote hI thakAna eka sAtha zarIra para utara AI aura aba eka kadama calanA bhI bhArI ho gyaa| sau-pacAsa kadama calane ke pazcAt taraMgalolA bolI-'svAmInAtha! mere paira sUja kara khaMbhe jaise ho gae haiN| aba maiM eka paira bhI Age nahIM cala sktii|' "priye! yahAM to koI vRkSa bhI dikhAI nahIM detA...' dhUpa tIvra hone ke bAda calanA kaThina ho jAegA...... bAyeM hAtha kI ora kucha vRkSa dIkha rahe haiM, vahAM koI jalAzaya honA caahie| hama usI ora caleM' yaha kahakara padmadeva ne taraMgalolA kA hAtha pkdd'aa| donoM calane lage..... parantu taraMgalolA ke paira uTha nahIM rahe the| yaha dekhakara padmadeva ne priyatamA ko donoM hAthoM se uThAkara kaMdhe para biThA diyA...' mAno ki phUloM kA gucchA uThAyA ho..... aura vaha vRkSoM kI ora cala pdd'aa| taraMgalolA bolI-'svAmin ! merA bhAra uThAkara Apa caleM, yaha mujhe pasanda nahIM hai| mujhe nIce utAro.....' 'pagalI maiM puruSa hUM...... patnI bhAra nahIM hotI, vaha to preraNA hai...... are! vaha bhI bhAra nahIM hotI jo puruSa ke mana ko bhA jAtI hai...... aura tuma jaisI suMdarI to bhAra kaise?.......' ___ bIca meM hI taraMgalolA bolI-'nahIM, prANeza! mujhe nIce utAro..... nahIM to maiM saugaMdha duuNgii|' 'parantu tuma cala nahIM paaogii|' 'tumhArA hAtha pakar3akara avazya cala sakU~gI,' taraMga ne khaa| padmadeva ne patnI ko nIce utaaraa| donoM dhIre-dhIre calane lge| vRkSarAjI ke pAsa pahuMca kara unhoMne dekhA ki eka nirmala jalavAlI choTI saritA baha rahI hai| donoM ne prAta:karma saMpanna kiyaa| padmadeva gAMva kI khoja meM eka TekarI para car3hA aura atyaMta harSa ke sAtha taraMgalolA ke pAsa Akara bolA-'priye! yahAM se lagabhaga eka kosa kI dUrI para gAMva dIkha rahA hai| hama vahAM caleM aura do-cAra dina vahIM vizrAma kreN|' ve Age bddh'e| Age eka tAlAba ke pAsa aaye| donoM ne punaH hAtha, paira, mukha dhoe| phira donoM ne ThaMDe pAnI se AMkhoM ko chidd'kaa| phira jalapAna kiyaa| grAma-nAriyAM jala bharane isI tAlAba kI ora A rahI thiiN| isa jor3I ko 124 / pUrvabhava kA anurAga
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ dekha ve tAlAba se kucha dUra hI khar3I raha giiN| unake nayanoM meM Azcarya ubhara rahA thA..... aisI suMdara jor3I kisI prakAra ke vAhana ke binA yahAM kaise A gaI? taraMgalolA ne eka yuvatI se pUchA-bahina gAMva meM jAne kA rAstA kauna-sA hai?' bahina ne rAstA batAyA aura donoM usI ora cala pdd'e| padmadeva ne dekhA ki gAMva durga se ghirA huA nahIM hai, parantu vividha latAoM se zobhita thora kI bAr3a gAMva ke cAroM ora hai aura tUMbe una beloM para laTaka rahe haiN| vividha phUla bhI vahAM zobhita the| donoM gAMva meM praviSTa hue| 20. vedanA kI badalI taraMgalolA ke alaMkAroM kI peTI lene tvarita caraNoM se calatI haI sArasikA mukhya mArga para AI taba usake mana meM yaha vicAra ubharA ki.....' taraMga kA yaha sAhasa atyaMta bhayaMkara hai..... aura yadi vaha alaMkAroM ke sAtha palAyana karegI to padmadeva aura taraMga-donoM kA apavAda hogA aura unakA jIvana kalaMkita ho jAegA..... aba kyA karUM? sakhI ne mujhe vizvAsa ke sAtha bhejA hai| yadi maiM usakA kArya saMpAdita na karUM to vaha kitanI duHkhI hogI? aise paraspara virodhI vicAra sArasikA ke hRdaya ko matha rahe the aura manuSya jaba vicAroM kI taraMgoM meM phaMsa jAtA hai taba usakI gati svayaM maMda ho jAtI hai| sArasikA kI tvarita gati svayaM maMda ho gii| rAjamArga para kucha dUra calane para acAnaka usake kAnoM meM ye zabda par3e-kauna? sArasI?' sArasikA cauMka kara vahIM khar3I raha gii| usake pitA ghara jAne ke lie sAmane se A rahe the| sArasikA aba svayaM ko chupAne kI sthiti meM nahIM thii| vaha bolI-'hAM, pitAjI...... 'abhI tuma kisa ora gaI thI?' pitA ne nikaTa Akara puuchaa| 'apanI sakhI ke eka prayojana ke lie gaI thI....parantu bahuta pratIkSA karane para bhI kArya nahIM huaa|' sArasikA ne jhUThI bAta khii| _ 'terA rAtri meM isa prakAra akelI AnA kyA ucita hai? aisA kauna sA kArya thA?' "usake sagapana kI carcA cala rahI hai| taraMga kI icchA thI ki maiM dhanadeva seTha ke putra padmadeva kaisA hai, isako dekha aauuN| isa bAta kI kisI ko khabara na lage, isalie isa samaya jAnA pdd'aa| parantu padmadeva nahIM mileN| itane vizAla bhavana meM maiM kaise jAUM, isI cintana meM maiM bAhara khar3I-khar3I socatI rhii| koI bhavana se bAhara pUrvabhava kA anurAga / 125
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ AyA hI nahIM anta meM thakakara vahAM se nikala gaI / ' 'dekha beTA ! aba to sAre bAjAra bhI baMda ho gae haiM aura nagaraseTha kA bhavana bhI baMda ho gayA hogaa| tU ghara cala prAtaH vahAM jaanaa|' 'kintu merI sakhI pratIkSA kara rahI hogI / ' 'isakI koI cintA nahIM hai| tU abhI akelI vahAM jAe, yaha ucita nahIM hogA / ' pitAzrI ne kahA / sArasikA ne bAta ko ucita DhaMga se rakhA thA, phira bhI pitA ke sAtha ghara jAne ke sivAya dUsarA rAstA nahIM thA / 'acchA' kahakara vaha pitA ke sAtha ghara kI ora cala pdd'ii| pitA ne calate-calate kahA- 'aisA kArya to dina meM honA cAhie / prAtaH tU jAkara padmadeva ko dekhakara phira apanI sakhI ko batA denA / ' sArasikA kucha nahIM bolii| vaha mana hI mana soca rahI thI sakhI pratIkSA meM vahIM khar3I hogI" vaha akulAhaTa kA anubhava bhI kara rahI hogI parantu aba kyA ho ? usake gRhatyAga kI bAta to kisI ke samakSa nahIM kI jA sktii| sArasikA bhArI hRdaya se ghara AI aura mAM ke sAtha kucha batiyA kara zayyA para jA so gii| nIMda kahAM se Ae ? prAtaH seThAnI mujhe aura taraMga ko na dekhakara kitanI ciMtA karegI? aura yaha bAta kaba taka chupAI jA sakegI ? isase to acchA hotA ki taraMgalolA vahAM se lauTa AtI isa prakAra ke vicAroM meM DUbatIutaratI sArasikA zayyA para karavaTeM badalatI rhii| bahuta dera bAda vaha nidrAdhIna huI / use yaha jJAta nahIM thA ki isa samaya donoM premI hRdaya eka naukA meM baiThakara yamunA ke jala-pravAha para aThakheliyAM karate hue pravAsa kara rahe haiN| prAtaHkAla hote hI vaha utthii| mAtA bhI jAga gaI thii| mAM prAtaH kAla ke ghara ke kAmoM meM laga gaI thii| vaha jhADU se makAna kI saphAI meM laga gaI thii| sArasikA ne socA, are mere jaisI javAna lar3akI ghara meM ho aura mAM ko ghara kA sArA kAma karanA par3e? nahIM nahIM "nagaraseTha kI kanyA ke prati mamatA aura prema hai to kyA usake samakSa apane karttavya ko bhI bhulA denA cAhie? becAre bhole mAM-bApa isa viSaya meM mujhe kucha kahate nahIM saMtAna ko jisa prakAra sukha ho, usI prakAra karane meM mAtA - pitA prasanna rahate haiM ? ye vicAra Ate hI sArasikA mAM ke pAsa daur3I aura mAM ke hAtha se buhArI lekara bolI- 'mAM ! yaha saba Apa kyoM karatI haiM?' 'beTI ! ghara kA kAma to ghara ke AdamI hI kareMge ?' 'Apa mAlA-jApa kreN| maiM kucha hI samaya meM sArA kAma nipaTA detI huuN|' yaha kahakara sArasikA ghara kI saphAI meM laga gii| usI samaya makAna ke daravAje para kisI ne dastaka dii| sArasikA dvAra 126 / pUrvabhava kA anurAga
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ kholane gii| usane dekhA nagaraseTha ke vahAM se ratha AyA hai aura rathika vahAM daravAje para khar3A hai| sArasikA ne pUchA-'kyoM?' 'seThAnIjI Apako yAda kara rahI hai|' 'bahina taraMga to kuzala hai na?' 'maiMne bahina taraMga ko to dekhA nhiiN| seThAnI kI AjJA se maiM yahAM AyA huuN|' 'jarA tthhro| maiM to Ane hI vAlI thii|' kahakara sArasikA ghara meM gii| kucha kSaNoM pazcAt mAM kI AjJA le bAhara AI aura ratha meM baiTha gii| nagaraseTha ke ghara para pratidina seTha aura seThAnI prAtaH jaldI uThakara pratikramaNa kara rahe the....... putravadhueM bhI prAtaH kArya kara rahI thiiN| seThAnI ne taraMgalolA ko na dekhakara usake khaMDa kI ora Upara gii| usane socA, taraMgalolA kabhI vilamba se nahIM uThatI, Aja uThane meM vilamba kaise ho gayA? kyA jvara, sustI yA anya kucha....? are! sArasikA bhI nahIM uThI! vaha to bahuta niyamita hai| isa prakAra vicAra karatI-karatI seThAnI sunaMdA putrI taraMgalolA ke kakSa ke pAsa pahuMcI.... dvAra baMda thA...... usane dhakkA dekara dvAra kholA...... bhItara koI nahIM thaa| tatkAla use yAda AyA...... kala donoM chata para gaI thIM....... kyA abhI taka vahIM so rahI haiM? yaha yAda Ate hI seThAnI chata para gaI...... chata para kauna ho? dAsI pahale hI donoM zayyAeM chata se uThAkara nIce le calI thiiN| chata sApha thii| donoM kahAM gaI? becArI mAM ko aisI kalpanA kahAM se ho ki vaha jahAM apanI priya putrI kI khoja kara rahI hai vahIM vaha abhI krUra DAkuoM ke paMjoM meM phaMsa gaI hai...... apane pUrvabhava ke pati ke saath| sunaMdA devI dhIre-dhIre nIce utrii| usane socA, saMbhava hai donoM sakhiyAM jaldI uThakara bAhara nikala gaI ho....... itanA hone para bhI mAM kA mana kaise mAne? usane tatkAla rathika ko sArasikA ke ghara jAne kI AjJA dI aura sArasikA ko bulAne kA Adeza diyaa| kanyA ke viSaya meM mAtA ko anya koI saMzaya hone kA avasara nahIM thA.... kyoMki kanyA saMskArita thI...' atyaMta lAr3a-pyAra meM palI-pusI hone para bhI bar3I vinIta aura AjJAkArI thii| sunaMdA ne socA saMbhava hai taraMga sArasikA ke ghara calI gaI ho! ratha Ane ke bAda seThajI prAtarAza lekara baiThe hI the ki rAjadarabAra se unheM bulAvA AyA aura pUrvabhava kA anurAga / 127
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve munIma ko atyAvazyaka sUcanAeM de eka ratha meM baiThakara rAjabhavana kI ora cala die| seThajI ko gae kucha hI samaya bItA thA ki vahAM sArasikA ko lekara ratha bhavana ke vizAla prAMgaNa meM A khar3A huaa| ciMtAtura seThAnI dvAra ke pAsa hI khar3I thii| sArasikA ko ratha se utarate dekha seThAnI kA mana kucha zAMta huA..... parantu yaha kaise? sArasikA akelI kyoM? kyA taraMgalolA vahIM ruka gaI? mAtA-pitA kI AjJA ke binA vaha kabhI kahIM AtI-jAtI nhiiN| sArasikA nikaTa aaii| seThAnI ne pUchA-'are! akelI kyoM? taraMga tere vahAM akelI ruka gaI?' yaha prazna sunate hI sArasikA samajha gaI ki taraMgalolA lauTI nahIM hai...... lagatA hai apane priyatama ke sAtha calI gii| yadi yaha bAta phailegI to nagaraseTha para kalaMka AyegA aura loga aMgulI-nirdeza kareMge taba nagaraseTha ko zarmindA honA par3egA...' apanA sira jhukAe calanA hogaa| vaha gaMbhIra svaroM meM bolI-'Apa mere sAtha putrI ke kakSa meM caleM..... vahAM sArI bAta batAUMgI......" ekAnta meM bAta... seThAnI ko Azcarya haA "vaha maunabhAva se sArasikA ke sAtha UparI maMjila para gii| sArasikA ne pUchA-'bApU! kahAM haiM?' 've to abhI-abhI rAjabhavana meM gae haiM......" 'phira kaba lauTeMge?' yaha kahA nahIM jA sktaa| parantu tU aise prazna kyoM kara rahI hai? taraMgalolA kahAM gaI hai? 'dekho mAM! Apako dhairya rakhanA hogA..... taraMgalolA kahAM hai? maiM jAnatI haM...... parantu usakA patA lagAne mujhe eka sthAna para jAnA hogA .... vahAM se Ane ke bAda maiM Apako sArI bAta batAUMgI...... anyathA taraMgalolA ko sAtha lekara AUMgI' sArasikA ne khaa| 'parantu vaha hai kahAM?' 'yaha jJAta karane ke lie hI to maiM jA rahI haiN|' 'cala, maiM bhI tere sAtha calatI huuN|' 'mAM! prazna vicitra hai| pahale mujhe jAMca lene do...... phira maiM Apako sArI bAta batA dUMgI..." bAta aisI hai ki Apa tathA bApU ke sivAya yaha bAta koI jAna na pAe...' yaha kahakara sArasikA vahAM se mudd'ii| seThAnI avAk banakara vahIM khar3I raha gaI.....yaha sArA kyA hai? taraMgalolA kahAM hai? yahIM hai to phira sArasikA kisakI khoja karane jA rahI hai? kahAM jA rahI hai? vaha itanI gaMbhIra kyoM dIkha rahI hai? kyA beTI ko ApekSaka 128 / pUrvabhava kA anurAga
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ nAma kI vyAdhi ho gaI hai ? kyA taraMga sArasikA ke ghara bhojana karane ruka gaI hai ? sArasikA to sarapaTa sopAna zreNI se utara kara nIce A gii| seThAnI jaba nIce AI taba taka sArasikA bhavana ke bAhara nikala cukI thii| seThAnI kucha bhI nahIM samajha skii| dUsaroM ke kAnoM taka bAta na jAe aisI kyA bAta ho sakatI hai? kyA taraMgalolA ne AtmahatyA kara lI ? kyA kisI sAdhvI ke pAsa calI gaI? isa prakAra cintAmagna hokara vaha anahone praznoM ke sAtha gaMbhIra hokara vahIM eka jhUle para baiTha gaI ? sArasikA kI pratIkSA karane lagI / pratIkSA kI ghar3iyAM dIrgha hotI haiN| seThAnI bAra-bAra jAlI se mArga kI ora dekha rahI thI / sArasikA jaba rAjamArga para AI taba taka logoM kA AvAgamana pracura mAtrA meM ho gayA thaa| vAhanoM kA AnA-jAnA bhI ho rahA thaa| sArasikA ne AkAza kI ora dekhakara yaha anumAna lagA liyA thA ki divasa kA dUsarA prahara kabhI kA prAraMbha ho cukA hai| vaha dhanadeva seTha ke bhavana ke pAsa pahuMcI aura mukhya dvAra se bhItara dekhate hI cauNkii| dhanadeva seTha svayaM vahAM khar3e the aura padmadeva ke mitroM se padmadeva kI khoja karane ke lie kaha rahe the / bhavana meM aneka vyakti padmadeva kI Toha meM nikala par3e the / sArasikA ko jo jAnanA thA, vaha jJAta ho gayA padmadeva aura taraMgalolA- donoM rAta meM hI palAyana kara gae haiM" kisa dizA meM gae haiM ? usI samaya eka vRddha munIma jaisA vyakti gaMbhIra vadana se bAhara niklaa| vaha nikaTa AyA taba sArasikA ne pUchA - 'pUjya zrI komala madhura svara ! ! vRddha munIma ne sArasikA kI ora dekhA / sArasikA ne pUchA - 'seThajI ke bhavana meM Aja itanI halacala kyoM hai ? kyA choTe seThajI kA vivAha hone vAlA hai ?' 'oha ! putrI ! Aja ke lar3akoM para koI vizvAsa nahIM hotA / kala rAtri meM choTe seTha binA kucha batAe, kahIM cale gae haiN| ekAkI putra kA isa prakAra calA jAnA mAtA-pitA ke lie cintA kA kAraNa ho jAtA hai " hama sabhI unakI khoja meM vyagra ho rahe haiN|' vRddha munIma ne calate-calate kahA / sArasikA tatkAla vahAM se nagaraseTha ke bhavana kI ora cala pdd'ii| dina kA dUsarA prahara pUrA ho usase pUrva hI sArasikA bhavana meM praviSTa ho gii| rAjabhavana se seThajI lauTa Ae the| sunaMdA ne seThajI se abhI kucha nahIM kahA thaa| use bhaya thA ki taraMgalolA bAhara gaI hai, yaha jAnate hI seThajI bhojana nahIM kreNge| nagaraseTha ne bhojana karate-karate pUchA- 'taraMga kahAM hai? kyA kara rahI hai ?' 'Aja vaha apanI sakhI ke ghara bhojana karane gaI hai| ' pUrvabhava kA anurAga / 129
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ seTha aura adhika na pUchakara, bhojana meM magna ho ge| sArasikA AI taba taka seThajI bhojana se nivRtta hokara khar3e ho gae the| sArasikA ko dekhate hI seThAnI sunaMdA ne pUchA- 'kyA huA ?' 'Apa tathA seThajI - donoM taraMga ke citrakakSa meM caleM / ' kahakara sArasikA agrasara huii| seTha kucha samajha nahIM sake, isalie patnI se pUchA - 'kyA bAta hai ? ' 'sArasikA kucha kahanA cAhatI hai" caleM" seTha-seThAnI - donoM citrakakSa meM sArasikA ke pIche-pIche aae| donoM ke bhItara Ane ke pazcAt sArasikA ne citrakakSa kA dvAra baMda kara kahA- 'maiM khoja kara AI hUM" merA saMzaya sahI huA hai" parantu jaba taka maiM Apako pUrI bAta nahIM batAUMgI, taba taka Apa kucha bhI nahIM jAna paayeNge|' seTha kucha nahIM samajha pA rahe the| ve bole-'terA kaisA saMzaya ? bAta kyA hai? kyA samajhanA hai? mujhe kucha bhI samajha meM nahIM A rahA hai / ' 'merI sakhI apane pUrvabhava ke pati ke sAtha kala rAtri meM calI gaI, yaha bAta kahanA cAhatI hUM" aisA kabhI ho 'pUrvabhava kA pati ? sArasikA ! yaha tU kyA kaha rahI hai nahIM sakatA" merI taraMga bIca meM hI sArasikA bola par3I - 'bApU! Apa utAvale na hoN| pahale sArI bAta suneN|' kahakara sArasikA ne taraMgalolA kI pUrvabhava kI sArI bAta khii| usa dina upavana meM usako hue jAtismaraNa jJAna kI, phira pUrvabhava ke pati ko prApta karane ke uddezya se citrita citrapaTToM kI, una citroM ko dekhakara padmadeva ko hue jAtismRti jJAna kI Adi sArI bAteM saMkSepa meM kaha sunAI / anta meM dhanadeva seTha ke vahAM dekhI - sunI bAta bhI batA dii| seTha-seThAnI - donoM vajrAhata se ho gae the| ve avAk bana ge| kucha kSaNoM pazcAt seTha bole- 'sArasikA ! yadi tU mujhe yaha bAta pahale batA detI to maiM taraMga kA sagapaNa padmadeva ke sAtha kara detA / ' 'maiM Apako kaise kahatI ? taraMga cAhatI thI ki aisI bAta mAtA-pitA ke samakSa na jAe to ThIka aura gata rAtri meM maiMne use bahuta samajhAyA, parantu vaha itanI adhIra bana gaI thI ki yadi padmadeva usako nahIM milate to vaha prANatyAga kara aisA usane nirNaya bhI kara liyA thA maiM usake alaMkAra lene vahAM se mArga meM mujhe pitAjI mila gae aura mujhe ghara jAnA par3A detI calI 'donoM kisa dizA meM gae haiM, kyA tU jAnatI hai?' thI 'nahIM, mere sAtha to kevala apane priyatama se milane jitanI bAta hI huI vahAM pahuMcane ke pazcAt usane aisA sAhasa karane kA nizcaya kiyA 130 / pUrvabhava kA anurAga
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'oha! aba kyA kiyA jAe?' sunandA ne ni:zvAsa chor3ate hue khaa| sArasikA bolI-'mAM! dhairya rakhane ke atirikta aura koI upAya nahIM hai| Apa apane vizvasta vyaktiyoM ko padmadeva kI khoja ke lie bhejeM...... aura yaha jAhira kareM ki taraMgalolA mere ghara rahane A gaI hai...... isake sivAya mujhe koI mArga nahIM diikhtaa|' __ nagaraseTha ne kahA-'terI bAta sahI hai...... parantu mujhe dhanadeva seTha ke vahAM jAnA par3egA aura Aja hI vAgdAna kI ghoSaNA kara dhanadeva ko sArI bAta batAnI par3egI....... tabhI kula kA gaurava akhaMDa raha skegaa|' seThAnI ne tatkAla prazna kiyA-vAgdAna?' _ 'hAM, yahI eka nirApada mArga hai| yadi donoM ko isakA patA lagegA to donoM jahAM kahIM hoMge tatkAla yahAM lauTa AeMge saMbhava hai padmadeva ke mitra vizeSa jAnate hoM aura vAgdAna kI bAta ko ve padmadeva taka pahuMcA deM'-kaha nagaraseTha khar3e hue| __yaha vedanA kI badalI kaba bikharegI? taraMga kaba lauTegI? vaha isI nagarI meM hai athavA anyatra? aise aneka prazna mAM ke hRdaya ko bIMdha rahe the| 21. kulmASa hastI taraMgalolA aura padmadeva-donoM gAMva meM praviSTa he| ve eka saMkarI galI se Age bar3ha rahe the| padmadeva Age cala rahA thaa| usake pIche-pIche taraMgalolA cala rahI thii| taraMgalolA ke vastra rAtri-pravAsa ke kAraNa kahIM-kahIM se phaTa gae the| kintu baMdhanamukti ke Ananda se ve AkaNThamagna the..... donoM rUpa-raMga meM asAdhAraNa the| taraMgalolA devakanyA ke sadRza aura padmadeva devakumAra jaisA laga rahA thaa| gAMva ke strI-puruSa, bAlaka aura vRddha gharoM se nikala kara apane-apane dvAra para khar3e isa advitIya jor3I ko nihAra rahe the| ye kauna hoMge? kahAM se Ae haiM? itane rUpavAn hone para bhI naMge paira cala rahe haiM? Adi-Adi prazna unake mana meM ubhara rahe the| donoM zAMtabhAva se calate cale jA rahe the| nirbhayatA meM hI deha kA darda kama pIr3A detA hai| taraMgalolA ke pairoM meM choTe-choTe ghAva ho rahe the| usake paira sUja gae the| padmadeva kI bhI yahI dazA thI...... donoM thake hue laga rahe the| eka vayovRddha kisAna sAmane milaa| padmadeva ne pUchA-'dAdA! yahAM koI vizrAma yogya sthAna hai?' 'hAM, bhAI! Apa dUsare gAMvavAsI se lagate haiN| kucha dUrI para eka caurAhA hai| vahAM rAma maMdira hai| usI ke pAsa choTI dharmazAlA hai...... acchA, to tuma kahAM se A rahe ho?' vRddha ne prazna kiyA? pUrvabhava kA anurAga / 131
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttara kyA deM? phira bhI padmadeva bolA - 'bApU! karma kA bhoga sabako bhoganA par3atA hai jo kucha hamAre pAsa thA, use gaMvAkara hama bhaTakate-bhaTakate yahAM Ae haiN|' 'usa dharmazAlA meM tuma ArAma se vizrAma karanA / ' donoM usa dharmazAlA ke pAsa phuNce| unhoMne dekhA, jamIna svaccha thii| taraMgalolA bolI- 'svAmI! sthala suMdara aura svaccha hai| Apa kahIM se bhojana le AeM to kucha zAnti mile|' padmadeva ne muskarAte hue kahA - 'priya ! bhUkha to mujhe bhI lagI hai jaba maiM tumhArI kAyA kI ora dekhatA hUM to bhArI vedanA se bhara jAtA hUM tuma komala kalI-sI komala, kahAM vanapradeza kA pravAsa ! priye ! tumhAre lie khAdya-sAmagrI kahAM se lAUM ? hamAre pAsa dhana nahIM hai| eka kaur3I bhI nahIM hai| vastra bhI pUre nahIM hai| jo kucha thA vaha luTa gayA hai aura bhojana ke lie hAtha pasAranA mere lie mRtyu ko varaNa karane jaisA hai| jinake mana meM kulAbhimAna hai ? ve kabhI hAtha nahIM psaarte| ve puruSArtha meM vizvAsa karate haiN| parantu priye ! maiM tumhArI akulAhaTa dekha nahIM sktaa| eka nagaraseTha kI kanyA bhojana ke lie tarase ! hAya re vidhi! bhAgya kI kaisI viDambanA ! priye! mere mana meM kitanA bhI kulAbhimAna kyoM na ho, maiM tumhAre lie saba kucha karane ko taiyAra huuN| mujhe kisI ke ghara jAkara bhojana mAMganA svIkAra nahIM hai| tuma zAMta raho, abhI maiM isakA prabaMdha karatA huuN|' taraMgalolA snehAtura nayanoM se svAmI ko nihAratI rahI / padmadeva pAMthazAlA se bAhara niklaa| usane dekhA ki ATha-dasa azvArohI idhara hI cale A rahe haiN| vaha vahIM khar3A raha gyaa| ye sabhI azvArohI rakSaka the| unameM eka vyakti nAgarika jaisA laga rahA thaa| usake vastra sapheda the aura vaha sabhI se bhinna azva para ArUr3ha thaa| padmadeva ne socA- 'ye kauna hoMge ?' itane meM hI azvArohiyoM kI TolI pAMthazAlA ke atyaMta nikaTa A gii| nAgarika-sA lagane vAle azvArohI kI dRSTi padmadeva para par3I padmadeva bhI usako dekhakara cauMkA azvArohI ne apane azva ko vahIM roka liyA aura phurtI se nIce utarA itane meM hI padmadeva bhI apAra harSa se bola uThA - ' 'kauna ? kulmAza hastI ?' itane meM hI kulmAza hastI Age bar3hA aura padmadeva ke caraNoM meM luTha gayA aura saMbhalakara bolA-'Apa yahAM ? mitra ! bhagavAn ne mere Upara parama kRpA kI hai|' donoM eka-dUsare ke gale mile aura vahIM nIce baiTha ge| vaha bolA- 'nagaraseTha ke vahAM aura Apake pitAzrI ko prAtaH patA claa| donoM parivAra Akula-vyAkula ho gae nagaraseTha Apake pitAzrI se milane Ae sArasikA ke dvArA sArA vRttAnta jJAta huaa| nagaraseTha ne apanI kanyA ke vAgdAna kI ghoSaNA kii| mujhe 132 / pUrvabhava kA anurAga parantu kahAM
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ ApakI Toha meM bhejaa| praNAzaka nagara kI ora jAne para bhI Apake koI samAcAra prApta nahIM hue| maiMne socA, vanapradeza ke kisI choTe gAMva meM Apa ruke hoM prakAra khoja karate-karate maiM yahAM pahuMcA aura bhAgyavaza Apa yahAM mila gae / ' isa abhI taka kulmAza kI dRSTi taraMgalolA para nahIM par3I thii| padmadeva ke iMgita karane para usane nagaraseTha kI kanyA kI ora dekhA aura bolA- 'devI! ApakI sthiti dekhate hue pratIta hotA hai ki Apa atyaMta pIr3A meM hai| Apake parivAra vAle Apake viraha meM Akula-vyAkula haiN| Apa zIghra mere sAtha caleM aura apane parivAra se mileN| Apake pitAzrI ne tathA seTha dhanadeva ne patra likhakara Apako ghara lauTa Ane kA Agraha kiyA hai / ' usane patra padmadeva ko diyaa| padmadeva ne patra par3hakara taraMgalolA ko de diyaa| phira kulmAza hastI donoM ko eka brAhmaNa ke ghara le gyaa| vahAM vizuddha bhojana kI vyavasthA ho gii| bhojana Adi se nivRtta hone ke pazcAt brAhmaNI ne taraMgalolA ke phaTe pairoM para gAya ke ghI se mAliza kii| donoM ne kAphI vizrAma kiyA / kSudhA kI zAnti se samUcI thakAna kAphUra ho gyii| aparAhna meM kulmAza hastI, sabhI rakSaka aura ye donoM praNAzaka nagara kI ora prasthita hue| kulmAza kA bhavana bhI isI nagarI meM thaa| sAMjha ke samaya sabhI vahAM pahuMca ge| kulmAza ne eka uttama kakSa meM donoM ko utaaraa| donoM ke lie uSNa jala kI vyavasthA kI aura kucha suvarNa mudrAeM dekara apane vyaktiyoM ko uttama vastra kharIdane bhejaa| padmadeva aura taraMgalolA snAna Adi se nivRtta hue| rAtribhojana kA pratyAkhyAna hone ke kAraNa donoM rAtri ke prathama prahara meM hI nidrAdhIna ho ge| dUsare dina kulmAza hastI ne apane dUta ko kauzAmbI nagarI meM bhejakara nagaraseTha aura dhanadeva seTha ke vahAM sAre samAcAra kahalA die| do-tIna dina rahakara padmadeva aura taraMgalolA svastha ho gae aura nae paridhAna pahanakara mUla sthiti meM A ge| una donoM ke mana meM eka zalya cubha rahA thA ki mAtA-pitA ko banA kahe, ghara se palAyana karane ke kAraNa aba unako muMha kaise dikhAeMge ? donoM ko yaha prazna jhakajhora rahA thA parantu mAtA-pitA ke darda kA vicAra karate hue donoM ko yahI pratIta ho rahA thA ki pUrvajanma ke premabaMdhana ke Avezavaza huI bhUla mAtA-pitA ke AzIrvAda se miTa jaaegii| do kosa jAne para padmadeva ne ratha rukavAyA aura svayaM ghor3e se utarakara taraMgalolA ke ratha meM baiTha gayA, kyoMki ratha meM taraMgalolA akelI thI usake sAtha bAtacIta karane vAlA koI nahIM thA / sAMjha hote-hote ve vaisAlika nagara meM aae| vahAM pAMthazAlA meM rahakara sUryAsta se pUrva bhojana se nivRtta hone ke lie baiThe / bhojana ke aMta meM jalapAna pUrvabhava kA anurAga / 133
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ karate-karate kulmAza hastI ne kahA-'mitra! yahAM se kevala do-tIna kheta jitanI dUrI para eka vizAla vaTavRkSa hai| vaha vRkSa mahAn tIrthasthala hai|' 'tIrthasthala!' padmadeva ne prazna kiyA? 'hAM, bhagavAn mahAvIra kevalajJAna se pUrva yahAM Ae the aura isI vaTavRkSa ke nIce vAsa kiyA thaa| isIlie isa sthAna ko vaisAlika kahA jAtA hai aura gAMva kA nAma bhI vaisAlika par3a gayA hai| kiMvadaMtI hai ki isa vRkSa kI pUjA ke nimitta deva, dAnava, kinnara, vidyAdhara yadA-kadA yahAM Ate rahate haiN|' dUsare dina sabhI usa vaTavRkSa ko dekhane gae aura vRkSa kI vizAlatA se sabhI Azcaryacakita raha ge| phira sabhI ne zAlAMjanA nagarI meM vizrAma kara dUsare dina kauzAmbI kI ora prasthAna kara diyaa| 22. maMgala vivAha vatsadeza kI rAjadhAnI kauzAmbI nagarI! samRddha aura suNdr| cAroM ora bikhare upvn| indra kI alakApurI bhI itanI ramaNIya hogI yA nahIM? yaha prazna darzaka ke mana meM ubhare binA nahIM rahatA thaa| padmadeva ke mAtA-pitA, mitra, munIma, dAsa-dAsI kulmAza hastI ke saMdeza se parama pramudita hokara nagara se Der3ha kosa kI dUrI para sthita eka suMdara upavana meM Akara pratIkSArata the| isI prakAra taraMgalolA ke parivArajana, dAsa-dAsI bhI vahIM Thahara gae the| dina kA prathama prahara cala rahA thaa| eka vRkSa ke nIce jAjama bichAkara nagaraseTha aura dhanadeva seTha paraspara bAtacIta kara rahe the| bAta hI bAta meM nagaraseTha bole-'seThajI! hameM do azvArohiyoM ko agavAnI meM bhejanA caahie|' _ 'hAM, merA mana bhI bahuta vihvala ho rahA hai|' kahakara dhanadeva khar3e hue....... mArga kI ora dekhA...' ve tatkAla ullAsabhare svaroM meM bole-'seThajI! khar3e hokara dekheM, sabhI A rahe haiN| nagaraseTha tatkAla khar3e hue|' kucha dUrI para baiThI striyAM bhI khar3I ho gaIM aura sabhI mArga kI ora dekhane lgiiN| sabane rakSakoM sahita ratha ko Ate dekhaa| sabhI ke hRdaya ullasita ho ge| mAtra ardhaghaTikA meM kulmAza hastI A pahuMcA.... usake pIche-pIche eka azva para padmadeva pahuMcA ekAkI putra! dhanadeva aura padma kI mAtA ke nayanoM se AMsU bahane lge| 134 / pUrvabhava kA anurAga
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmadeva azva se nIce utarA aura mAtA-pitA ke caraNoM meM nata ho gayA aura gadgad svaroM meM bolA- 'pitAzrI ! mere se akSamya aparAdha ho gayA mAtA ne padma ke sira ko cUmA aura pitA ne padma ko chAtI se lagAyA / itane meM hI taraMgalolA kA ratha bhI A gyaa| nagaraseTha, AThoM bhAI, mAtA aura bhAbhiyoM ne ratha ko ghera liyaa| taraMgalolA ratha se nIce utrii| lajjAvaza usane apanA sira mAtA ke vakSasthala meM chupA liyaa| nagaraseTha ne putrI ke mastaka para hAtha pherate hue kahA - 'beTI ! tUne apane bApa ko abhI taka nahIM phcaanaa| terI jAtismRti kI bAta mere kAnoM taka pahuMca pAtI to tujhe itanA sAhasa nahIM karanA par3atA / ' 'pitAzrI ! maiM apane aparAdha kI kSamA kaise mAMgUM ?' kahate-kahate taraMgalolA ro pdd'ii| pitA ne bhAvabhare svaroM meM kahA- 'beTI! mAM-bApa ke hRdaya saMtAna ke lie itane vizAla hote haiM ki koI usakI kalpanA hI nahIM kara sktaa| kisI prakAra kA kSobha mana meM mata rkhnaa| sArasikA ne mujhe sArI bAta batAI aura usI dina maiMne vAgdAna tere manonIta sAthI ke sAtha kara diyA thaa|' taraMgalolA ke AThoM bhAI apanI bahina ke prati premabhAva darzAne lage aura sabhI bhAbhiyoM ne atyaMta Ananda kA bhAva pradarzita kiyaa| ardhaghaTikA vahAM vizrAma kara sabhI vidA hue| usI rAta nagaraseTha ke bhavana para donoM parivAra ekatrita hue aura padmadeva ne apane pravAsa kI kathA kahI / mAtra eka rAta meM bhoge paritApa kI bAta ko sunakara sabhI ke hRdaya vedanA se pIr3ita ho gae / mRgasira zuklA chaTha ! isa mAMgalika dina meM dhUmadhAma ke sAtha padmadeva aura taraMgalolA vivAha - sUtra meM baMdha ge| dhanadeva apanI ekAkI putrI taraMgalolA ko nagaraseTha ne bahuta dhana diyA ne nagaraseTha ko vacana diyA ki vaha apane putra padmadeva ko videza bhramaNa ke lie nahIM bhejegaa| sAta dina taka bArAta nagaraseTha ke anurodha para rukI rhii| vidAI kI velA ! aura jaba kanyA ko vidAI dene kA samaya AyA taba Ananda aura ullAsa se mukharita vAtAvaraNa karuNa bana gyaa| ekAkI kanyA ATha-ATha bhAiyoM kI ekamAtra bahina kanyA rA ghara kI lakSmI hotI hai, yaha sabhI jAnate the phira bhI taraMga kI bhAbhiyoM, mAtA, bhAI aura sakhiyoM - sabhI ke nayana sajala ho gae the| devI sunaMdA kA dabA rudana phUTa pUrvabhava kA anurAga / 135
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ pdd'aa| sabhI ko yaha khyAla thA ki kanyA kA sasurAla nagarI meM hI hai, yaha paradeza jAne vAlI nahIM hai,..... itanA hone para bhI jisane kanyA ko pAlA-posA ho, navataruNI banAyA ho, saMskArita kiyA ho, kanyA ko apanA aMgarUpa mAnA ho, usa kanyA ko vidAI dete samaya mAtA-pitA ke hRdaya meM khalabalI paidA ho, yaha sahaja hai| ratha meM baiThate-baiThate taraMgalolA mAtA-pitA ke caraNoM meM nata ho gaI...... usake nayanoM se avirala rUpa se azrudhArA baha rahI thii| mAtA ne kanyA ko chAtI se lagAkara kahA-'taraMga! dhyAna rkhnaa| usa ghara ko apanA ghara smjhnaa| sAsasasura sabhI kI sevA karanA ... sabhI ke prati namra rahanA, kartavya ko vismRta mata karanA...... ahaMkAra mata karanA...' choToM kI avahelanA mata krnaa| Aja se tere sira para do uttaradAyitva kA bhAra A jAtA hai-eka to pitRkula kI kIrti ko akhaMDa rakhanA aura dUsarA patikula ko apanA banAnA-ina donoM uttaradAyitvoM ko kuzalatApUrvaka nibhAnA...... mujhe pUrNa vizvAsa hai ki tU apane kula kA dIpaka bnegii|' taraMgalolA meM bolane kI zakti nahIM thii| bhAbhiyoM ne bhI nananda bAI ko gale lagAkara kahA-'bahina! hama kyA kheN| kahanA bahuta cAhatI haiM, parantu hRdaya bhara AyA hai..... Izvara tumako sadA Anandamaya rakhe aura tuma sadA prasanna rho|' sabhI bhAI udAsa se khar3e the....... unhoMne apanI choTI bahina ke pITha para hAtha pherate hue AMsuoM ke sAtha AzIrvAda ke phUla bikhere| anta meM taraMga pitAjI se milii| nagaraseTha ne sajala nayanoM se kahA-'taraMga! tU catura hai, buddhimAna bhI hai| kyA kahUM? eka bAta tU sadA yAda rakhanA ki yaha sukha, yaha vaibhava aura yaha rUpa-yauvana atyaMta caMcala hai, asthira hai| dharma hI eka sthira hai| tU dharma ko kabhI mata bhuulnaa| jaise namaskAra-mahAmaMtra se tUne vipattiyoM kA pAra pA liyA, vaise hI dharma meM zraddhA rakhanA' yahI merA AzIrvAda hai| isa prakAra pitRgRha ke tyAga ke kSaNa viSAdamaya ho gae..... aura taraMgalolA apane svAmI ke pAsa ratha meM baiTha gii| vividha vAdya baja utthe| sArA vAtAvaraNa zabdamaya bana gyaa| jaise vadhUpakSa ke manuSyoM ke hRdaya vedanA se vyathita ho rahe the, vaise hI varapakSa ke manuSya harSa se ullasita ho rahe the| dhanadeva seTha ko Aja atyanta Ananda kA anubhava ho rahA thA..... eka to khoyA putra prApta ho gayA thA aura dUsare meM mAnavaloka kI lakSmI kI vadhUrUpa meM praapti| padmadeva aura taraMga kA svarNaratha dhanadeva ke bhavana para phuNcaa| padmadeva kI 136 / pUrvabhava kA anurAga
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA kalyANI ne navadaMpatI ko asalI motiyoM kI bauchAra kara vardhApita kiyaa| phira navadaMpatI ko kuladevI ke maMdira meM le ge| vahAM kula paraMparA ke anusAra vara-vadhU ne kuladevI ke samakSa kucha kriyAeM saMpanna kii| sAyaM dhanadeva seTha ke yahAM bhoja kA kAryakrama thaa| bhojana-samAraMbha se nivRtta hone ke pazcAt dhanadeva seTha ne sabhI ko yathAyogya bheMTa dekara visarjita kiyaa| __ padmadeva mitroM se ghirA baiThA thA aura taraMgalolA apane pArivArika striyoM se ghirI huI thii| rAtri kA pahalA prahara pUrA huaa| padmadeva kI mitra maMDalI jamI baiThI thii| sabhI padmadeva ke sAhasa kI prazaMsA kara rahe the| eka mitra bolA-tuma donoM ko mukti dilAne vAle rudrayaza kI khoja karanI caahie| usane mahAn upakAra kiyA hai... yadi usakA hRdaya karuNAmaya nahIM huA hotA to na jAne tuma donoM kI kyA dazA hotI? padmadeva bolA-'mitra! rudrayaza ko khojanA zakya nahIM hai, kyoMki vaha apane pApa kA prAyazcitta karane ke lie calA gayA hai| vaha kisa dizA meM gayA, yaha bhI jJAta nahIM hai| usane kucha bhI nahIM btaayaa| isalie use kaise khojA jAe? maiMne sunA hai ki jaba nagaraseTha ne luTeroM kI bAta mahArAjA ko batAI taba mahArAjA udayana ne kahA thA ki padmadeva ko sAtha meM lekara luTeroM ke AvAsa-sthala ko jAnanA cAhie aura usa para rAjya kA kabjA honA caahie| parantu kaThinAI yaha hai ki guphAnagarI ke guptamArga ko hamane rAtri meM dekhA thA, ataH usakA spaSTa citra hamAre mastiSka meM nahIM hai| yadi rudrayaza mila jAe to yaha kArya sarala ho sakatA hai, anyathA nhiiN| isalie maiM rudrayaza kI Toha meM do-cAra vyaktiyoM ko bhejuuNgaa|' padmadeva kI bAta ucita lgii| rAtri ke dUsare prahara kI tIna ghaTikAeM bIta cukI thiiN| padmadeva kI mAtA ne taraMgalolA ko UparI maMjila meM zRMgArita zayanakakSa meM bheja diyaa| ___phUloM kI mahaka se mahakatA zayanakakSa... eka svarNakhacita paryaMka para masRNa zayyA bichI thI.....' zayyA para pacaraMgI kauzeya kI cAdara bichI huI thii| paryaMka ke cAroM ora vividha puSpoM kI mAlAeM kalAtmaka DhaMga se yojita thii| laga rahA thA mAno vaha puSpoM kA paradA ho athavA puSpoM se zobhAyamAna snehila shyyaa| usameM do dizAoM meM do dIpaka jhilamilA rahe the| unakA maMda-maMda prakAza pUre khaMDa meM bikhara rahA thaa| eka tripadI para svarNathAla par3A thaa| pUre kakSa ko surabhita karane ke lie aneka gandhadravya chir3ake hue the| abhI sabhI bAtoM meM mazagUla ho rahe the| padmadeva kI mAM ne eka-eka kara sabako vidA kiyaa| mAM padmadeva ke khaMDa meM gii| mAM ko dekhate hI padmadeva khar3A ho gayA aura bolA-'kyoM mAM?' pUrvabhava kA anurAga / 137
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'padma! aba sabhI ko ArAma karane do....... becAre dAsa-dAsI aneka divasoM se kAryarata rahane ke kAraNa thaka gae haiN|' mAM kI bAta sunakara sabhI mitra khar3e ho gae aura mAM ko namana kara vidA hone lge| padmadeva jo cAhatA thA, vaha mila gyaa| mAM ko namana kara vaha bhI UparI maMjila para zayanagRha meM jAne ke lie prasthita huaa| tar3aphate hRdaya! tarasate nayana! hRdaya meM ubharatI ananta bAteM! yauvana kI tRSA! milane kI AkAMkSA! __ aise samaya meM nara-nArI ke hRdaya meM kyA-kyA hotA hai| vaha to ve hI jAna sakate haiM...... zayanakakSa kA dvAra khulA thaa| padmadeva dvAra meM praviSTa huaa| taraMgalolA ke sAmane baiThI cAroM paricArikAeM cauMkI aura khar3I hokara bolIM-'deva! komala kalI ko saMbhAlapUrvaka rakhanA.... kahIM kumhalA na jAe.....' yaha kahakara sabhI calI giiN| padmadeva ne zayanakakSa kA dvAra baMda kara diyaa| 23. bAraha varSa padmadeva Aja parama sukha kA anubhava kara rahA thaa| usane mana hI mana socA-svargaloka ke sukha bhogane vAle devatAoM ke pAsa bhI taraMga jaisI suMdara strI kahAM hai? mere bhAgya sikaMdara the, isalie mujhe yaha yoga prApta huA hai| mana meM aise vicAra karatA huA padmadeva zayanagRha kA dvAra baMda kara lajjA kI pratimUrti taraMgalolA ke nikaTa gyaa| taraMgalolA ke aMtar meM vigata bhava ke viyoga ke pazcAt isa madhura milana kI rAtri kA harSa thaa| parantu usa samaya vaha lajjAmaNI kI latA kI bhAMti saMkucita hokara baiTha gaI thii| usake hRdaya meM aneka bAteM karane kA bhAva jAgRta thaa| milana ke sumadhura kSaNoM ko kaise Anandamaya banAyA jAe, isakI kalpanA bhI vaha kara cukI thii| svAmI jyoM hI khaMDa meM Ae tatkAla unake gale meM phUlamAlA pahanAkara caraNoM meM luThane kI bAta bhI usane soca lI thii| parantu padmadeva ko dekhate hI vaha zarmindI hokara baiTha gii| padmadeva do kSaNoM taka priyatamA ke manorama vadana kI ora dekhatA rahA, phira tatkAla svarNathAla meM par3I eka puSpamAlA uThAkara taraMgalolA ke gale meM DAla dii| 138 / pUrvabhava kA anurAga
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraMgalolA cauMkI are! jo mujhe pahale karanA thA, vaha svAmI ne kara DAlA.. padmadeva patnI ke nikaTa baiTha gyaa| taraMga jyoM hI pati ke caraNoM meM nata hone lagI, tatkAla padmadeva ne use donoM hAthoM se uThA liyA aura usako bAhupAza meM jakar3a liyaa| prema to pUrvabhava se saMcita thA hI...... yuvA hRdaya the....... yauvana kI uSmA chalaka rahI thI.... madhura mIThI rAta thI.... donoM ke mana meM vividha vArtA karane kI tamannA thii| aura pati-patnI kI bAteM to ananta hotI haiM, aisA rasakavi kahate haiN| ye bAteM kabhI pUrI nahIM hotI...... pratidina nae-nae rUpoM meM ubharatI rahatI haiN| priyA aura priytm| mAno saMsAra meM do ke sivAya koI hai hI nahIM, isa tamannA ke sAtha donoM eka-dUsare meM samA ge| praNaya mAdhurI..... donoM meM se kisI ko khyAla nahIM rahA ki prAta:kAla ho gayA hai| isa prakAra donoM kA samaya bItane lgaa| aura....... sArasikA kA vivAha isI nagarI ke eka kulIna naujavAna ke sAtha ho gayA...... vaha bAra-bAra apanI sakhI se milane aatii| sArasikA ke Agraha ke kAraNa eka dina padmadeva aura taraMgalolA-donoM usake ghara bhojana ke lie ge| vahI dina premavaza nagara-tyAga kA sAhasika dina thaa| usakI smRti se sArasikA, usakA pati vimalakumAra, padmadeva aura taraMgalolA-sabhI bahuta harSita hue| isa ghaTanA ko bIte eka varSa ho gayA thaa| laga rahA thA ki yaha to kala kI hI ghaTanA hai| sukha kI zayyA meM soe hue manuSyoM ko samaya kA khyAla nahIM rhtaa| Ananda, vinoda, mastI aura yoga se rahane vAle taraMgalolA aura padmadeva isa prakAra jIvana bitA rahe the, mAno unakA pANigrahaNa kala hI huA ho| rudrayaza ko khojane meM saphalatA nahIM milii| aneka prayatna kie, para saba vyrth| bAraha varSa bIta ge| parantu dhanadeva aura unakI patnI kalyANI pautra kA muMha dekhane kI tamannA liye samaya bitA rahI thii| eka dina kalyANI ne apane putra padmadeva se kahA-'beTA! taraMga kA Arogya to uttama hai, phira bhI nagarI ke rAjavaidya ko bulAkara jAMca karA lenI caahie|' _ 'Arogya uttama hai to phira mAM! jAMca kyoM?' pUrvabhava kA anurAga / 139
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'beTA! nArI kA sahI sukha aura rUpa mAtRtva meM chupA hotA hai| tumhArA vivAha hue bAraha varSa bIta gae... nanheM bAlaka ke kalarava ke binA bhavana sUnAsUnA sA lagatA hai| kyA tujhe aisA anubhava nahIM hotA?' padmadeva bolA-'mAM! yaha to bhAgya kA khela hai| phira bhI maiM rAjavaidya ko bulA kara jAMca karA luuNgaa|' mAM prasanna ho gii| dUsare dina...... rAjavaidya kI bAta bhUlakara padmadeva aura taraMgalolA donoM bhavana ke pIche ke upavana meM jAne lge| upavana atyaMta suMdara aura manamohaka thaa| upavana ke dvAra para jAte hI dvArapAla ne kahA-'seThajI! Aja upavana meM munivara padhAre haiN|' 'manivara!' padmadeva ne Azcarya vyakta kiyaa| 'hAM, seThajI! ve upavana ke eka azoka vRkSa ke nIce dhyAnastha khar3e haiM,' mAlI ne khaa| 'caleM, hama munidarzana kreN|' taraMgalolA ne khaa| donoM sacitta vastueM-puSpamAlAeM Adi vahIM chor3akara muni ke pAsa pahuMce ..... munizrI dhyAnastha the...... unake netra ardha muMde hue the..... hAtha sIdhe the...... unake zarIra para kevala eka jIrNa vastra thA...... taraMga aura padmadeva bhaktibhare nayanoM se munizrI ko nihArate hue vahIM khar3e raha ge| zAMtamUrti ko dekha donoM kA hRdaya Ananda se ota-prota ho gyaa| zAnta rasa Tapaka rahA ho, aisA pratIta hone lgaa| ___ lagabhaga ardhaghaTikA ke pazcAt muni ne AMkheM kholiiN| donoM ne mastaka jhukAkara vandanA kii| padmadeva ne caraNa sparza kiyaa| muni ne AzIrvAda dete hue kahA-'donoM mukti prApta kro|' donoM ne munizrI ko dharmadezanA dene kA Agraha kiyaa| muni ne dharmadezanA dii| ratnatrayI kA mahattva samajhAyA aura dharma utkRSTa maMgala hai, sArabhUta hai, isakI vyAkhyA kii| dharmadezanA se prabhAvita hokara taraMgalolA bolI-'bhagavan! Apane isa avasthA meM itane kaThora mArga para calane kA nirNaya kyoM liyA? kaise liyA?' muni bole-'bhadre! kAraNa ke binA kArya nahIM hotaa| yadi maiM yaha kahUM ki mere tyAgamArga ke nimitta Apa donoM haiM to Apako Azcarya hogaa|' donoM AzcaryabharI dRSTi se muni ko dekhane lge| muni ne madhura svaroM meM kahA-'vAstava meM Apa donoM mere tyAgamArga para calane meM nimitta bane haiM, isako samajhAne ke lie mujhe sArI bAta kahanI pdd'egii|' 140 / pUrvabhava kA anurAga
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'batAeM bhagavan! hama yaha jAnane ke lie atyaMta utsuka haiM,' padmadeva ne ullAsapUrvaka khaa| muni do kSaNa ke lie mauna ho ge| 24. sarvatyAga ke mArga para taraMga aura padmadeva Azcarya se abhibhUta the| ve jAna nahIM pA rahe the ki munizrI ke munijIvana ke ve nimitta haiN| ve bAra-bAra munizrI ke tejasvI Anana ko dekha rahe the| munizrI ne mauna kholA, bole-'muniyoM ko apane pUrva jIvana kI smRti nahIM karanI cAhie, parantu upasaMhAra kI dRSTi se maiM apane vigata jIvana kA vRttAnta kaha rahA hUM.' ApakA Azcarya bhI upazAMta hogA aura mujhe yaha bhI sahI pratIta ho jAegA ki maiMne Apako sahI rUpa meM pahacAnA hai|' varSoM pahale kI bAta hai| vigata janma meM caMpAnagarI ke pAsa eka vanapradeza meM pAradhiyoM ke aneka parivAra nivAsa karate the| sabhI parivAra zAMti se raha rahe the| mere pitA dhanurvidyA meM pAraMgata the| unakA nizAnA kabhI vyartha nahIM hotA thaa| hamArA vyavasAya zikAra, khetI aura mastImaya jIvana bitAnA mAtra thaa| hama svayaM apane rAjA the| hamAre Upara kisI kA anuzAsana nahIM thaa| maiM jaba yuvA huA taba mAtApitA-donoM mRtyu ke grAsa bana ge| mere eka bahina bhI thii| bahina kA vivAha ho gyaa| maiM akelA apanI jhoMpar3I meM apane DhaMga se mastIbharA jIvana jI rahA thaa| maiM bhI pitA kI taraha nizAnebAja huaa| puNya-pApa jaisI carcAeM hama nahIM karate the| hama kevala grAmadevatA ke prati zraddhA rakhate the| eka bAra hamAre mukhiyA kI kanyA kA vivAha mahotsava huaa| usameM bala parIkSaNa kI mukhya zarta thii| eka pUnama kI rAta meM bala parIkSaNa kI pratispardhA huI...... maiM vijayI huA.... mukhiyA kI kanyA vAsarI ke sAtha merA vivAha ho gyaa| hamArA saMsAra calane lgaa| lagna kI pahalI rajanI meM maiMne patnI vAsarI ko hAthIdAMta dene kA vacana diyaa| eka dina usako prApta karane niklaa| gaMgA ke taTa para sarovara meM hAthI jalakrIr3A karane aayaa| maiMne ullAsabhare bhAvoM se hAthI ko nizAnA banA bANa chodd'aa| nizAnA cUka gyaa| vaha bANa eka cakravAka ko lagA aura vaha lahUluhAna hokara dharatI para A giraa| cakravAka ko isa sthiti meM dekhakara cakravAkI ne vedanAbharA krandana kiyaa| vaha maiM dekha nahIM skaa| maiMne jIvana meM aneka zikAra kie the| zikAra ke niyamoM kA pAlana bhI maiM karatA thaa| prema dIvAne jor3e meM se kisI ko mAranA niyama viruddha thaa| mere se yaha aparAdha ho gyaa| merA hRdaya rone lgaa| cakravAkI kI karuNa dazA aura vedanAbhare rudana ko sunakara merA hRdaya cUra-cUra ho gyaa| maiMne citA jalAkara cakravAka kI dAhakriyA kii| cakravAkI priyatama ko akele jalate dekha, vaha bhI pUrvabhava kA anurAga / 141
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ usI citA meM kUda pdd'ii| merA hRdaya ro pdd'aa| aba maiM vahAM akelA thaa| maiM bhI usI jalatI citA meM kUda par3A aura jalakara rAkha ho gayA / vahAM se marakara maiM vArANasI ke mahApaMDita ke ghara meM putrarUpa meM utpanna huA aura merA nAma rakhA rudrayaza muni do kSaNa mauna rahe / padmadeva aura taraMgalolA apane pUrvabhava se gUMthI huI isa vArtA ko sunane meM tanmaya ho rahe the| muni ne Age kahA- 'maiM apane paitRka saMskAroM ko tilAMjali dekara coroM ke girohoM meM jA milaa| maiM usa dasyu TolI kA nAyaka banA aura na jAne kyA-kyA atyAcAra kie zarAba, mAMsa aura vyabhicAra mere dainaMdina ke vyavahAra the| eka dina gaMgA ke kinAre maiMne Apa donoM ko dekhaa| Apa donoM eka-dUsare meM otaprota the| maiMne apane sAthiyoM ke sAtha tumako ghera liyA aura sAre alaMkAra chInakara tuma donoM ko saradAra ke pAsa le aayaa|' 'zreSThiputra! aba sArA vRttAnta tumako yAda A rahA hai, aisA pratIta ho rahA hai| parantu eka bAta mujhe kahanI hai ki tuma donoM mere isa tyAga mArga ke nimitta kaise bane ? maiMne zreSThiputra ko eka khaMbhe se bAMdha diyA thA aura taraMgalolA vahAM ekatrita striyoM ko apane pUrvabhava kI kathA kaha rahI thii| usa vRttAnta ko sunakara mujhe jAtismRti jJAna huaa| pAradhI ke bhava meM mere hAthoM hue bhayaMkara aparAdha kI smRti ho AI / isa bhava meM punaH aisA aparAdha na ho, mujhe nArakIya yAtanAeM na bhoganI par3e - yaha bhAvanA mere hRdaya meM ubharI aura taba maiM Apa donoM ko sahI-salAmata vanapradeza se bAhara le AyA maiMne nizcaya kara liyA thA ki mujhe pApakarma kA saghana prAyazcitta karanA hai aura mujhe suyoga milA AcArya bhagavAn ke darzana hue aura maiMne apanI sArI bAta unheM batAkara unake pAsa dIkSita ho gayA usake pazcAt maiMne Agama adhyayana meM apanI vRttiyoM ko lagA diyaa| gyAraha varSoM taka guru kI sannidhi meM rahakara jJAnAbhyAsa kiyA" guru ne mujhe ekAkI vihAra kI AjJA dI yaha AjJA gItArtha hone ke bAda hI prApta hotI hai merA ahobhAgya thA ki mujhe AjJA mila gaI" Akasmika r3haMga se maiM yahAM A pahuMcA aura mere upakArI Apa donoM yahIM mila ge| maiM AtmasaMyama se apane kalyANamArga meM AnandapUrvaka raha rahA hUM aura isa anuttara dharma kA upadeza detA huuN|' muni kI jIvanakathA sunakara donoM vicAramagna ho gae ho gae unake mana meM yahI vicAra A rahA thA ki eka samaya yaha viSarUpa luTerA Aja amRtamaya bana gayA hai aura apane kRta doSoM ke nivAraNa ke lie svayaM mokSamArga meM puruSArtha kara rahA hai| dhanya hai isake jIvana ko ! dhanya hai isake puruSArtha ko aura dhanya hai isakI AlocanAvRtti ko unake nayana sajala taraMgalolA ne praznAyita dRSTi se padmadeva kI ora dekhA padmadeva priyatamA kI AMkhoM meM ubhare bhAva ko jAna gyaa| taraMgalolA kI AMkheM kaha rahI 142 / pUrvabhava kA anurAga
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ thIM- 'priyatama ! saMsAra kA svarUpa kitanA bhayaMkara hai|' padmadeva ne patnI kA bhAva samajhakara munizrI se kahA - ' jaise Apane apanA mArga cunA hai, vaise hI hameM bhI kalyANa kA mArga btaaeN| Aja hamane saMsAra kA svarUpa yathArtha meM jAna liyA hai| Apa hameM isa saMsAra - aTavI se ubAra leM / ' 'bhAI! ati kaThina kArya hai| sneha, mamatA, prema, sukha-saMpatti - ina sabakA tyAga karanA choTI bAta nahIM hai| tyAga aura tapa ke binA isa indrajAla se nahIM bacA jA sktaa|' muni ne kahA / 'munivara ! hama taiyAra haiM' - padmadeva aura taraMgalolA donoM bola pdd'e| munizrI bole- 'bhavyAtman ! ye vicAra uttama haiN| inake binA saMsAra se nistAra asaMbhava hai| roga, zoka, duHkha, bhaya, kleza, janma-mRtyu, vRddhAvasthA Adi se bacAva saMyama kI sAdhanA se hI ho sakatA hai| aise to tuma ananta bhavoM se saMsAra meM paribhramaNa kara rahe ho unako chor3eM abhI ke do bhavoM para vicAra kareM to samajha meM AegA ki saMsAra kitanA asAra hai, prema, sukha yA moha ananta saMsAra kA hI sUcaka hai| jaba taka zarIra svastha ho, zakti ho taba taka saMyama kI ArAdhanA kI jA sakatI hai| tuma donoM svastha ho, zakti saMpanna ho / yahI avasara hai - sarvatyAga kA / ' 'mahAtman! ApakI vANI hamAre raga-raga meM ghara kara gaI hai| hama cAhate haiM ApakA anusaraNa karanA, sarvatyAga ke mArga para calanA / Apa hameM patha - darzana deM / ' 'jaisA cAho vaisA karo' muni ne kahA / padmadeva ne tatkAla mAlI ko bulAyA aura kahA - ' bhAI ! tU bhavana meM jA aura mere mAtA-pitA ko batA de ki hama donoM ne sarvatyAga ke mArga para calane kA nizcaya kara liyA hai| nagaraseTha ke bhavana para bhI yaha samAcAra tatkAla de denA / ' mAlI do kSaNa ke lie avAk bana gayA aura dardabhare hRdaya se bhavana kI ora daudd'aa| AbhUSaNa utArane lge| padmadeva aura taraMgalolA- donoM apane zarIra ke munizrI bole- 'Atman ! pUrA vicAra kara leN| yaha mArga jIvanaparyaMta kA mArga hai| sAvadhika nahIM hai| moha-mamatA ko chor3anA sarala nahIM hai| pUrI taiyArI ho to isa mArga ko apanAnA / ' donoM ne saharSa svIkRti dI / itane meM hI mAtA-pitA aura dAsa-dAsI sabhI A ge| sabhI ne padmadeva aura taraMgalolA ko samajhAne kA AkrandanabharA prayatna kiyaa| parantu ve donoM apane nizcaya se vicalita nahIM hue| donoM ne vahIM apane hAthoM luMcana kara liyaa| aba unakA muMDita mastaka sUrya kI kiraNoM se camaka rahA thaa| donoM ke sira para rakta ke bindu ubhara aae| pUrvabhava kA anurAga / 143
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtA kalyANI jora-jora se cillA rahI thii| usI samaya nagaraseTha pUre parivAra ke sAtha vahAM A phuNcaa| taraMgalolA ko usa sthiti meM dekha sabhI ro pdd'e| sArA vAtAvaraNa rudanamaya ho gyaa| dAsa-dAsI, bhAI-bhaujAI, mAM-bApa-sabhI kI AMkhoM se ajasra azrupravAha baha rahA thaa| sabhI kiMkartavyavimUr3ha the| kevala do vyakti hI Ananda vadana liye khar3e the-padmadeva aura trNglolaa| nagaraseTha ne munizrI ko vandanA kI aura phira taraMga se bolA-'taraMga! tuma donoM ne jo nizcaya kiyA hai, usakA maiM virodha nahIM karatA, kyoMki vaha mArga uttama hai| maiM svayaM saMsAra ke kIcar3a meM phaMsA huA hUM....' usako tyAgane kI merI zakti nahIM hai.... parantu tumhArI bhAvanA dekhakara maiM svayaM ko dhanya mAnatA huuN| sarvatyAga kA mArga kaMTIlA hai, vipattiyoM se bharA par3A hai| una sabako sahane kI kSamatA vAlA puruSa hI ise svIkAra kara sakatA hai| tuma dhanya ho, tumhArA mArga zubha ho, kalyANamaya ho|' mAtA, bhAI, bhAbhI sabhI subaka-subaka kara ro rahe the| padmadeva aura taraMgalolA-donoM ne sabhI ko saMsAra ke svarUpa kA digdarzana karAyA aura anta meM sarvatyAgamaya mArga ke anusaraNa meM puruSArtha karane kI preraNA dii| . padmadeva ne sabako batAyA ki ye munIzvara hI luTere rudrayaza haiM, jinhoMne mujhe aura taraMga ko luTeroM se bacAkara mukta kiyA thA aura svayaM mukti ke mArga para agrasara ho gae haiN| sabhI munIzvara kI ora dekhane lge| nagarI meM ye samAcAra vAyuvega se prasRta ho ge| nara-nArI ke samUha usa upavana meM Ane lge| nagarI ke eka upAzraya meM bhagavAna mahAvIra kI ziSyA thIM...... ve bhI upavana meM A phuNcii| logoM ne isa tyAga kI bhUri-bhUri prazaMsA kii| sArasikA bhI apane tInoM bAlakoM ke sAtha vahAM A phuNcii| usake nayana zrAvaNa-bhAdrapada barasA rahe the| aura madhyAhna se pUrva isa upavana meM eka mahAn utsava jaisA ho gyaa| dIkSA saMpanna ho gii| taraMgalolA sAdhvIzrI ke sAtha nagara ke upAzraya meM calI gaI aura padmadeva munizrI ke sAtha anyatra vihAra kara ge| 144 / pUrvabhava kA anurAga
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamamanISI muni dulaharAjajI ke rUpAntarita upanyAsa Arya sthUlabhadra aura kozA mahAbala malayAsundarI vIra vikramAditya nala damayantI pUrvabhava kA anurAga vaira kA anubaMdha citralekhA alabelI AmrapAlI bandhana TUTe . tApasakanyA RSidattA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIkSA AgamamanISI muni dulaharAja jIvana paricaya janma : 14 julAI 1922, kolAra golDa phIlDa (karnATaka) : 25 akTUbara 1948, chApara (rAja.) zikSAnikAya : 8 pharavarI 1966, DAbar3I (rAja.) sAjhapati : 29 akTUbara 1981, aNuvrata vihAra, dillI AgamamanISI : 27 janavarI 2004, jalagAMva (mahArASTra) bahuzruta pariSad sadasya : 16 sitambara 2010, saradArazahara (rAjasthAna) ciraprayANa : 19 janavarI 2011, zrIDUMgaragar3ha (rAjasthAna) vizeSa : dIkSA dina se nirantara AcArya mahAprajJa kI sevA meM rhe| Agama-zodha kArya meM prArambha se hI saMlagna / AcArya mahAprajJa ke zatAdhika pustakoM ke smpaadk| terApaMtha dharmasaMgha meM prathama aMgrejI ke jnyaataa| hindI-saMskRta-prAkRtagujarAtI-kannar3a Adi bhASAoM ke pratibhAsaMpanna vidvaan| zatAvadhAnI, sAhityakAra, cintaka, vaktA, kavicetA aura lekhanI ke dhnii| sudUra yAtrAoM meM avirala shyaatrii| ISBN 81-7195-179-1 vijjAka pamakkhiI jaina vizva bhAratI 91178817111951796 // Rs60/