Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir na tu pathyavihInasya bhaiSajAnAM zatairapi // bhAratIya cikitsA shaastr| vinApi bheSajaiAdhiH pathyAdeva nivarttate / vyAsa pUnamacanda tanasukha vaidya, vyaavr-raajpuutaanaa| For Private And Personal Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir // zrIH // pthy| [Arogya rahane kA svAdhIna upAya] SSSS lekhakavyAsa pUnamacanda tanasukha vaidya / / "vaidya gAiDa," "Ayurveda meM buddhi bar3hAne kA upAya," HOW "pAsa gariSTa ke prayoga aura vyAkhyA," "tAta kI OS: davAye," "rIti rivAja aura svAsthya," "pAnI lagane kI bImArI aura saMgrahaNI kA ilAja," "rajasvalA sambandhI bImAriye aura unakA upAya," "rajasvalA ke samaya pAlana karane yogya prArogya niyama," zrAdi 2 pustakoM ke lekhaka aura hindI vaidya kalpataru ke zrAnarerI sampAdakaAll Rights Reserved. RSS69568965SSSSSSS prakAzaka paM0 mIThAlAla vyAsa, vyaavr-raajpuutaanaa| (DAka vyaya cAra AnA 560686SSSSSSSSSSSSSSS lya ru01) For Private And Personal Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir mudraka-bAbU vizvambharanAtha bhArgava, "sTainDarDa presa," [rAmanAtha bhavana] ilaahaabaad| For Private And Personal Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [1] // zrIH / zrImAn mahatA cimanasiMhajI sAhaba, raIsa, aura myunisipala kamiznara, vyaavr| mahodaya, svAsthya sambandhI pustakeM likhane kI abhiruci zrApa hI kI kRpA se utpanna huI thI, prArambha meM zrApa hI ne aisI pustake likhane ke liye hameM utsAhita kiyA thA, aura yaha bhI Apa hI kI zubha preraNA kA pariNAma hai ki isa samaya taka Arogya rakSA kI kaI upayogI pustaka nikala cukI hai aura janatA dvArA pasanda kI gaI haiN| ataH bhApa ke ina AbhAroM ko dhyAna meM rakha kara banuna kAmaya se icchA thI ki sarva sAdhAraNa ke upayoga meM prAnne vAlI svAsthya sambandhI koI pustaka Apa kI sevA meM arpaNa kI jaave| astu yaha 'pathya' prAja Apa kI sevA meM bheTa kiyA jAtA hai, svIkAra kIjiye / yaha pathya ke rUpa meM sarva sAdhAraNa ke liye hita kara hai / AzA hai ki Apa ko apanI icchAoM kI pUrti hotI dekhakara santoSa hogaa| vyAsa pUnamacanda tanasukha vaidya For Private And Personal Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bhuumikaa| H ARE sa rogya vardhaka sAdhana aura pathya kI AvazyakatA ra pratyeka vyakti ko rahatI hai, parantu yaha jAna kara duHstra hotA hai ki janatA kA bahuta bar3A samudAya isa viSaya meM Ajakala eka dama ajAna hai| ajAna hI nahIM kintu aise mithyA vicAra bho unake hRdaya meM jar3a jamA baiThe haiM jo ulTe apathya ke rUpa meM zarIra ko hAni pahuMcAte haiN| Ajakala pathya aura usake nAma se vyavahAra kiyA jAtA hai vaha lAbha ke sthAna meM hAni hI adhika pahuMcAtA hai, yaha aneka bAra aneka sthAnoM para siddha ho cukA hai / loga vAstava meM pathya kI asalI bAteM jAnate to nahIM aura jo kucha mana meM Thoka a~cA, vA paramparA se suna liyA, usI ko 'ThIka' padhya mAna baiThate haiM aura phira kaSTa uThAte haiN| prArogya rahane kA lAmA aAdhAra pathya hI para hai aura bomArI meM to isakI upakAritA aura AvazyakatA aura bhI bar3ha jAtI hai para isakA barAbara pAlana na karane se anekoM ko apane hI hAtho duHkha bhugatanA par3atA hai| aura cikitsA acchI hone para bhI kAragara nahIM hotii| prAyaH dekhA gayA hai ki loga bImAra hone para cikitsA ke liye saikar3oM khaca karate haiM, nAmI 2 vaidyoM ko bulAte haiM, aura acchI se acchI davA lene kA prabandha karate haiM, para kevala yogya pathya kI kamI aura usa para pUrI AsthA na rakhane se ve lAsa nahIM uThAte, aura bahuta dinoM taka bImAra rahakara cikitsaka ke sAre prayatnoM ko bigAr3a dete haiN| vaidya kitanI hI cikitsA kare, para yadi rogA For Private And Personal Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathya na rakhe to use kucha bhI lAma nahIM hotaa| davA to do cAra rattI hI hotI hai, para kupathya usakI apekSA na jAne kitane gunA adhika kara liyA jAtA hai| phira davA kAragara ho bhI to kaise ho? cikitsA kA pahilA pAyA pathya hai| hamArA nijakA anubhava hai ki kitane hI rogI oSadhi se nahIM kintu kevala pathya kI kRpA aura pratApa se prArogya huye haiM aura aba taka jIvana kA Ananda bhoga rahe haiN| aura idhara kitane ho rogI bar3hiyA 2 auSadhiye sevana karake bhI kupathya ke kAraNa nIroga nahIM huye, tathA bIca 2 meM aneka bAra poche uthala gaye, aura anta meM asAdhya avasthA meM pahu~ca gye| kitane hI rogoM vaidya ke yatA dene para bhI manA kI huI vastuyeM khA jAte haiM, vA mana cAhA vyavahAra karate haiM, jisase unheM zIghra ArogyatA nahIM miltii| ve Dara se apane kupathya kA hAla bhI yathA samaya nahIM kahate, aura usase vizeSa kaSTa uThAte haiM / para bahuta se rogI aise bho dekhe gaye haiM jo vaidyajo kI AjJA ko paramezvara kI prAjJA mAna kara unake Adeza ke viruddha kucha bhI nahIM karate aura usI se ve Arogya bhI zIghra ho jAte haiM / ataH svAsthya kI icchA rakhane vAloM ko cikitsaka kI icchA aura AdezA. nusAra yathoka pathya kA pAlana avazya karanA cAhiye / aura yadi kabhI bhUla se kupathya ho bhI jAye to use chipAnA nahIM cAhiye kintu apane cikitsaka ko usakI sUcanA avazya kara denI cAhiye jisase samaya para usakA yogya pratikAra kiyA jA ske| pathya kI mahimA to logoM ko zAta avazya hai, para usa para dRr3ha 'zrAsthA' bhaneko ko nahIM hotI hai, jisakA eka mAtra kAraNa yaha hai ki ve svayaM pathya sambandhI jAnakArI nahIM rakhate aura isI se ve kupathya se na baca kara prAyaH kaSTa uThAte haiN| For Private And Personal Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bImArI meM to cikitsaka kucha pathya sambandhI Adeza kara bhI dete haiM para tandurustI meM pathya kA pAlana kisa prakAra karanA cAhiye isa kI jAnakArI nahIM milatI / bImArI meM bhI vaidya ko itanA avakAza nahIM hotA ki ve pratyeka bAta ke liye eka eka rogI ko vyaurevAra smjhaa| isake liye to moTI 2 bAteM svayaM rogI vA usake ghara vAloM hI ko zota rahanI caahiye| parantu aisA na hone ke kAraNa bahuta bAra rogo apanI hI samajha ke anusAra kArya karate haiN| jo bahuta karake kupaNya meM sahAyatA dene vAle hote haiN| hindI sAhitya meM sarva sAdhAraNa ko jAnakArI paidA karA dene vAlI aisI pustake nahIM haiM ki jinase ve svayaM samajha kara lAbha uThA sake / kaI zAkhIya pustake haiM bhI to kaTu, tIkSaNa, tika, madhura, Adi vaijJAnika zabda guNoM ke sambandha meM likhe rahate haiM, jo vaidyA ke atirika sarva sAdhAraNa ke liye vizeSa upayogI nahIM hote haiN| astu! bahuta samaya se isa bAta kI AvazyakatA pratIta hotI thI ki sarva sAdhAraNa jisase pathya sambandhI prAvazyaka moTI 2 bAte sahaja meM jAna sake isakA prayatna ho| hamAre mitroM ne isake liye eka pustikA likha dene ke liye hamase bahuta samaya pahile hI anurodha kiyA thA, parantu cikitsA ke kArya ke Age itanA avakAza nahIM milA ki aba se pahile yaha pustaka upasthita kI jA sakatI / isa pustikA kA prArambhika aMza kucha varSa pahile "pathya aura usa kI AvazyakatA" ke zIrSaka se 'sudhAnidhi' meM prakAzita karAyA gayA thA, para aba taka yaha apUrNa hI rhaa| hAla meM isakA kucha aura aMza 'hindI vaidyakalpataru' meM bhI nikAlA gayA aura logoM ne use bahuta pasanda bhI kiyA tathA sampUrNa pustaka prakAzita kara dene ke liye tAkIda bhI kI, tadanusAra For Private And Personal Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir unakI icchA pUrti ke liye yaha 'pathya' hindI janatA ke sAmane upasthita kiyA jA rahA hai| AzA hai loga isase jAnakArI prApta kara yathA avasara lAbha uThAne kA prayatna kreNge| isa pustaka meM zAstrIya kaThina bAteM chor3a do gaI haiM, tathA sAdhAraNa avasthA meM rogo ko svayaM jitane jJAna kI AvazyakatA hotI hai utanA ho vivecana kiyA gayA hai, kyoMki vizeSa likhane se viSaya kaThina ho jAtA jo sarva sAdhAraNa ke kAma kA nahIM hotaa| yaha pustikA vizeSa kara unhIM logoM ke liye likho gaI hai jo isa viSaya meM kucha bhI jAnakArI nahIM rakhate, aura isI se kaI sthAnoM para Avazyaka bAto ko punarukti bhI karanI par3I hai| AzA hai ki sAhitya ke marmajJa isake prati anucita vicAra na kreNge| isa pustaka kA upayoga kara nIrogAvasthAmeM-usI prakAra bImArI meM tathA vaidya aura bImAra donoM hI samAna rUpase lAbha utthaaskeNge| bImArI meM isa pustakake par3hate rahanese rogoko sahasA kupathya karane kI icchA utpanna ho nahIM hogo, tathA usake liye kauna vastu pathya hai aura kauna apathya, use vaha svayaM hI jAna legA aura usI ke anusAra calane ke liye utsAhita bhI hogaa| vaidha ko bhI hara eka bAta samajhAne ke liye apanA bahuta sA samaya kharca nahIM karanA pdd'egaa| kevala uka rogo ke liye pathya sambandhI koI vizeSa prAvazyaka vyavasthA dene kI koI hogI vahI use batA denI paryApta hogI rogI ila pustaka meM usakA bhI noTa kara anyAnya bAtoM ke sAtha 2 use bhI yAda rakha skegaa| aura unake anusAra cala skegaa| vaidya ko nizcintatA rahegI ki rogo isa pustaka dvArA saceta rahakara pathya meM koI gar3abar3a ajAnameM nahIM kara baiThegA aura usase use ArAma For Private And Personal Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hone kA adhika vizvAsa rhegaa| astu AzA hai yaha pustaka rogI aura cikitsaka donoM hI ke liye lAbha dAyaka hogI aura ve isakA lAbha uThAkara zrArogyatA ke upAyoM kI vRddhi meM sahAyaka hoNge| isa pustaka ko prakAzita karane ke liye hameM apane mitra zrImAn seTha pUsAmala jI podI se Arthika mahAyatA milI hai evaM isake prakAzita hone ke pahile hI aneko ne isake grAhaka bana kara isa pustaka kI upayogitA kI kadara kI hai ataH hama unake prati kRtajJatA prakAza karate haiN| byAvara vyAsa pUnamacanda tanasukha vaidya, 78 / pauSabadI 24 AnarerI sampAdaka --hindo caiTa. kalpataru For Private And Personal Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'pathya' kA sUcI patra / viSaya pRSTa saMkhyA zrArogya rahane kA svAdhIna upAya pathya kI mahimA pathya rakhane kI AvazyakatA yahI pathya nahIM kahalAtA pathya para zrAja kala kI zraddhA ... pathya rakhane kA zrAvikAra bhArata meM huA hai roga dUra karane meM pathya hI pradhAna sAdhana hai bImAra bhI pathya nahIM rakhate Aja kala ke pathya se loga mayabhIta ho gaye haiM apar3ha audyoM ne pathya kA AtaGka phailAyA hai bhayAnaka pathya pathya ke sambandha meM bure bhAva phaila gaye haiM pathya ke prabandhaka pathya meM anucita hastakSepa ... batAye pathya para loga calate hI nahIM pathya para phira zraddhA rakhI jAve pathya ke ambandha meM kucha (75) smaraNa rakhane yogya vacana 17 pathya kI zAstrIya prazaMsA pathya sambandhI jAnane yogya kucha bAteM pathya ke mUladravya-padArtha-kaise ho; ... ... pathya bhale prakAra taiyAra kiyA jAve banAyA jAve ... 122800 m Gon c ww www For Private And Personal Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya pRSTasaMkhyA pathya hamezA niyata samaya para denA cAhiye ... 31 pathya niyata parimANa meM diyA jAve ... pathya ke samaya rogI kA citta zAnta rahe vaisA udyoga ho pathya dene kA DhaGga pathya sambandhI kucha (54) noTa .... nIrogAvasthA meM pathya (58) viSayoM para upadeza ... bImArI meM pathya sAmAnya pathya sarva jvara maleriyA jvara-mausimI bukhAra maccharoM se bacane ke upAya nikAlA-madhura jvara sannipAta jvara nyUmoniyA-gujarAtI purAnA jvara-jIrNajvara jvara-nirbalAvasthA jvara meM upadrava atisAra Ama kI daste :::::::::::::: ajIrNa mandAgni tathA saMgrahaNI (pAnIlagane kIvyAdhikApathyApathya) 64 masA-arza sardI-jukhAma kAla zvAsa kSaya For Private And Personal Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya pRSTa saMkhyA 106 nakasIra pANDu roga yakRta roga udararoga, zotharoga, jalandhara roga meda roga zrAma vAta vAta vyAdhi rakavikAra ( dAda, pAMca, khAja) kamI sUjAka garmI pradara kusuvAvar3a-garbhapAta suvAvar3a-prasUti kabjI malAvarodha nAzaka kucha saumya auSadhiya dhAtusnAva, nirbalatA, svamadoSa bAlakoM kA pathya chUta kI bImAriye 40 inaphlunjA zItalA oro-bodarI khula khuliyA-kukara khAMsI roga nibalAvasthA - ~ For Private And Personal Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir [4] pRSTa saMkhyA viSaya dUdha cAvala gehUM 153 zvara 155 papa sAbUdAnA bAjarI javAra 156 157 makI 157 java 158 moTha caklA tura kIdAsa ur3ada canA seke huye dhAmya (phUlI, pAnI, paramala, mADavA, ... muramure, Adi) aMgAra, baTiyA, roTaro, roTA, pur3I, sogarA, khAkharA, besar3a kI roTI, misThIrorI, ber3IroTI, khAgA ... paToliyA dAla daliyA thUlI khicar3I ghATa khoca khAriyA For Private And Personal Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya pRSTa saMkhyA 166 besana maidA lukhI copar3anA ghata taila namaka lAla miraca hIMga garma masAlA pAka podInA "rAdhaniyA 177 278 khA~Da khaTAI dahI chAcha nIbU bhAlU bukhArA kAcarI imalI prazaMvalA prAcAra kairauMdA For Private And Personal Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya pRSTa saMkhyA aAnAra dAne kaThorI kA~jI sAga bar3I pApar3a caMdaliyA methI harI jimIkanda kolA vRntAka toraI bhiMDI paravala bathutrA bhAlU karelA mogarI gavAra phalI pravartI ratAlU gAjara cholA (kacA canA) For Private And Personal Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir viSaya maTara bAlAra pAlaka cacalo kI phalI matIrA pAla poI gobhI kodA lahasuna dANA methI kara sAgarI kumaTiyA kvArapAThA sahajane kI phalI TameTA kar3hI gaTTA harephala nAraMgI dADima OM 272 64 205 205 kelA zrAma kairI 206 For Private And Personal Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTa saMkhyA 207 viSaya kharabUjA jAmuna bera ... kakar3I bAlama kakar3I kAcarA siMghAr3A nAsapAtI sItAphala jAmaphala eraNDa kakar3I ghIyAtoruI aMjIra sahatUta sakarakanda sUkhe phaTsa bAdAma piztA kAjU 212 chuhAre piNDa khajUra kisamisa munakkA dAkha ciraJjI aMjIra 212 ... 213 23 For Private And Personal Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pRSTa saMkhyA 214 214 4 biSaya mUMgaphalI akharoTa nAriyala-girI miThAI mAve kI miThAI maide kI miThAI besana kI miThAI kSAra ... ilAyacI pAna ... vAyu kA pathyA pathya (vAyukAraka tathA vAyunAzaka ) pitta kA pathyApathya (pittakAraka tathA pittanAzaka) phakA pathyApathya (kaphakAraka tathA kaphanAzaka ) bhArI-dera se pacane vAlI vastuye... halako-jaldI pacane vAlI vastuyeM basanta Rtu meM pathyApathya grISma Rtu meM pathyApathya varSA Rtu meM pathyApathya zarada Rtu meM pathyApathya sardI kI hemanta Rtu meM pathyApathya svacchatA jala ... For Private And Personal Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) viSaya pRSTha saMkhyA jala ke sambandha meM Ayurvevika zrAdeza vegadhAraNa 241 dAMtana taila mardana vyAyAma snAna havA khAne jAnA sonA-nidrA zahada davAoM para pathya ... ilAja kisa baidya se karAnA cAhiye ghar3I 2 ilAja badalanA burA hai ... dezI khAdya padArtha ... hamArI anya pustake For Private And Personal Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 'pathya / ' ( Arogya rahane kA svAdhIna upAya ) 13 nIroga rahane kI pahalI sIr3hI - sAdhana - eka 'pathya' hI hai| yaha kevala hamAre pUjanIya zrAyurveda kA hI siddhAnta nahIM hai; kintu jagat ke sabhI cikitsAtatvajJa isa bAta kI prAmANikatA ko svIkAra karate haiN| isameM kiJcit bhI sandeha nahIM / bhAratavAsiyoM meM Aja 'pathya' ke sambandha meM jo itane UMce bhAva haiM, usakA kAraNa kevala andha paramparA athavA jhUThI zraddhA aura nirA vizvAsa hI nahIM hai, kintu yaha satya hai ki manuSya ke svAsthya sudhAra ke liye 'pathya' se sarala aura kama kharca kA tathA apane svAdhIna koI sAdhana athavA upAya taka nahIM jAnA gayA hai / phira yadi pathya- paraheja- se hone vAle pUrva lAbhoM ke kAraNa hama bhAratavAsI zArIrika avyabasthA ke 'sudhAra meM isakI vizeSa AvazyakatA samajheM tathA usake prati itanA adhika manoyoga pragaTa kareM, to koI Azcarya kI bAta nahIM hai / pathya kI mahimA - Ayurveda meM to pathya kI bar3I prazaMsA kI gaI hai| yaha roga dUra karane meM auSadhiyoM se bhI adhika guNa vAlA aura prabhAva zAlI samajhA tathA mAnA gayA hai| hamAre yahAM roga nAza karane ke upAyoM meM svAsthya banAye rakhane athavA pIchA svAsthya prApta karane meM yaha siddhAnta vAkya mAnA gayA hai, ki "binA zrauSa For Private And Personal Use Only "
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dhiyoM ke sevana kiye bhI hama loga kevala eka pathya ke dvArA hI phira se nIrogatA prApta kara sakate haiM ; parantu yadi auSadhiyoM kA sevana to bahuta kare kintu pathya ko na rakhe to kisI davA se bhI ArogyatA-tandurustI prApta karanA bahuta hI kaThina arthAt durlabha hotA hai|" pathya rakhane kI AvazyakatA manuSyoM ko pathya rakhane kI AvazyakatA prAkRtika hai / zArIrika bigAr3a jise hama bhASA meM 'roga' nAma se pukArate haiM, vaha tathA manuSyoM kI prakRti aneka prakAra ko hotI hai / khAna, pAna, rahana, sahana, pratyeka kA bhinna 2 prakAra-ruci kA hotA hai| ataH deza, kAla, rUr3hi aura svabhAva Adi saba eka samAna na hone se sabhI avasthAoM meM saba ke liye eka hI prakAra kA koI niyama upakArI nahIM Thahara sakatA hai| astu manuSyoM ko bhinna bhinna avasthA meM bhinna bhinna prakAra se khAna, pAna, Adi sevana karanA ucita hotA hai, kyoMki jo vastu eka ko lAbhakArI hotI hai, vaha kabhI kabhI dUsaroM ko muAphika nahIM AtI hai| eka vastu se eka roga ko zAnti milatI hai, aura dUsaroM kI usale vRddhi hotI hai| zIta deza se UpaNa deza vAsiyoM meM hara bAta meM bhinnatA rahatI hai| dhanADhayA aura garIboM ke khAna, pAna aura rahana, sahana meM antara hotA hai, aise hI gA~voM kI apekSA nagaravAsiyoM meM aura mAMsAhAriyoM kI apekSA banaspatiseviyoM meM bhinnatA rahatI hai, tathA zIta kI apekSA gropma meM jo bheda mAlUma par3atA hai, usase nizcaya hotA hai ki bhinna bhinna avasthAtrA meM bhinna bhinna prakAra se pathya rakhane ko AvazyakatA manuSya jAti ko hai| For Private And Personal Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 3 ) yahI pathya nahIM kahalAtA yadyapi Aja pathya kI vyAkhyA hama kucha aura hI samajhe baiThe haiM ; taila, gur3a khaTAI se bacanA aura khAre khaTTe kA upayoga na karanA mAtra hI pathya paraheja kahalAtA hai; parantu vaidyaka zAstra meM pathya kA itanA saMkIrNa artha vA aisA viMgar3A huA bhAva nahIM hai jitanA ki Aja ke akasIra(?)dhoM se isake prati hameM prAyaH upadeza milA karatA hai / baidaka zAstra meM pathya kI vyAkhyA isa prakAra huI hai, hinduoM ke Adarza grantha caraka saMhitA meM kahA hai ki pathyaM yatho na petaM yaca cokaM manasaH priyam / yacA priyamapathyaMJcAni niyataM tanna lakSayate // jo 2 vastu prANa yAtrA-jIvana nirvAha ke liye upayogI ho aura mana ko priya ho ve saba pathya haiN| arthAt manuSya kA zarIra jisa avasthA meM jisa prakAra ke rahana sahana aura khAna pAna Adi se tandurusta hotA ho, vA raha sakatA ho, usI rIti ke upayoga hI ko pathya kahate haiM aura isase viparIta jisase zarIra kA svAsthya bigar3ane kI sambhAvanA ho vA bigar3A huA ho, vaha sudharane ke sthAna meM adhika bigar3e use apathya kahate haiN| para hama loga aise unma bhAvoM ko lekara pathya rakhate ho. aisA kvacita hI kahIM dRSTi gocara hotA hai, sacamuca isa vilAsitApUrNa samaya meM logoM ko zAstrIya pathya se ruci bhI nahIM rahI hai| pathya para Ajakala kI zraddhA Ajakala hama loga pathya karate haiM, vaha usake guNoM kI zraddhA ke kAraNa yathoka vicAra se nahIM karate haiM ; kintu usake apUrva For Private And Personal Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir lAbhoM kA upadeza hamane pUrvajoM se suna rakkhA hai usase, athavA purAne samaya se apane kuTumbiyoM meM isake pAlana karane kI rUr3hi pracalita rahane se, tathA zrAyurveda meM isakI lubhAne vAlI prazaMsAyeM jo Ajakala kabhI kisI avasara para kevala pramANa ke taura para sunAI par3atI hai, usase pathya ke zaraNa meM hama loga jAte haiN| (bhale ho jAya)-parantu kevala khAna, pAna kA adhUrA aura vaha bhI itanA saMkucita ki jo kabhI kabhI to ulTA apathya ke rUpa meM apanA prabhAva karatA hai, asala meM vAstavika pathya nahIM hai ; kintu pathya ke nAma se kevala zarIra ko eka prakAra zrAvazyaka vastuoM ke upayoga karane se bhI vaMcita rakhanA, aura vRthA hI kaSTa denA hai| pathya kA AviSkAra bhArata meM huA hai___ hama logoM ke liye yaha eka prasannatA kI bAta hai ki pathya kI mukhya khoja hamAre isI deza meM huI hai / isa viSaya para jitanA prakAza zrava taka saMsAra meM huA samajhA jAtA hai, usameM hamAre RSi praNIta Ayurveda kA nAma agraNIya hai| ( davAI ke sAtha siddha pathya Ayurveda kA mahAna gaurava hai, jagat ke kisI bhI cikitsA zAstra meM isa bhAMti pathyayukta bhaiSajya nahIM dekhA hai| pathya prayoga ke viSaya meM pAzcAtya cikitsA Ayurveda se kahIM nIce hai yaha bAta z2ora se kahI jA sakatI hai-madrAsa vaidha sammelana ke sabhApati ke vaaky-)| isa viSaya meM hamAre yahAM sAdhAraNa vastu ke liye itanA anubhava kiyA gayA hai, ki Aja ke ucca koTi ke vaijJAnika aura prathakkaraNa karane vAle bhI usa taha taka nahIM pahuMca sake haiN| kintu kheda hai ki hama Ayurveda ke bhakta banate huye bhI ajJAna ke kAraNa ucita aura Avazyaka pathya ko na rakha kara apane For Private And Personal Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hAthoM apane Ayurveda kI apratiSThA ke kAraNa banate haiM aura use nIcA dikhAne kA apayaza lekara apane svAsthya ko bigAr3ate haiN| roga dUra karane meM pathya hI pradhAna sAdhana hai__ isa sudhare huye z2amAne meM rogoM ko dUra bhagAne ke liye lagabhaga 75000 auSadhiyoM kA AviSkAra eka akelI elopethI cikitsA meM nikala cukA hai aisA pAzcAtya DAkRroM kA kahanA hai / isake atirika na jAne vIsiyoM prakAra kI navIna cikitsA paddhatiyAM bhI aura pracalita huI haiN| auSadhiyoM ke sAtha gaUlocana, kADalivara Aila, bovarIla, lobIjha eksTrAkR zrAphamITa, cikinasopa, haDDiyoM se nikAlA huA phAsaphorasa, jAnavaroM ke peTa meM se AyA huA pepasina, kahAM taka nAma le prANI yantraja praNAlI Animal Organo therrapy meM aisI hI auSadhaM khAsakara upayoga kI jAtI hai, eDarinAlina Adrenalin, serevina eNDa mAyelina Cerebrine & Myelin serebina Cerelbrin, ekastAka ava DiuDinAla membrena Extract of Duodenal Membrane, inaphanDibulera ekasTAka Infundibular Extract miusina Mucin, ebherivAna ekaTaka (Ovarian Extract TAiyelina Ptyalin, reDa bonamyAro ekastai kR Red Bone Marrow Extract spArmina Spermin thAimasa glAnDa Thymus gland thAireuDa granthi ke prayoga-Thyroid Glandd Preparations, ityAdi glAnikAraka padArthoM kA bhI vyavahAra kiyA jAne lagA hai, phira bhI rogoM kI saMkhyA ulTI bar3hate bar3hate do hajAra ke Upara taka pahuMca gayI hai| para zoka hai, ki hama yaha saba jAnate huye bhI isake pratikAra For Private And Personal Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kA saccA upAya nahIM hU~r3hate haiN| isake liye hameM kahIM dUra nahIM jAnA hai, kaI varSoM taka jAMca par3atAla karane kI AvazyakatA bhI nahIM hai, hai to kevala yahI hai, ki apane prAcIna granthoM kA anuzIlana kreN| hamAre Ayurveda meM isakA upAya bar3A sIdhA aura sarala batAyA gayA hai| para Aja to 'ghara AyA nAga na pUjiye, bA~bI pUjana jAya / ' vAlI kahAvata caritArtha ho rahI hai| phira hajAra koI kucha kahe usa para vizvAsa le AnA kahAM? Apa saca mAniye isa siddhAnta meM kabhI vilakSaNatA mAlUma nahIM pdd'egii| yadi ucita aura Avazyaka pathya kA pracAra auSadhiyoM ke sthAna meM bar3hAyA jAve, aura loga isake prati banAvaTI nahIM kintu saccA anurAga rakheM to yaha bAta satya hai, ki jagat ke prANiyoM ko prakRti ke viruddha bArambAra miksacaroM se apane peTa ko aspatAla banAnA nahIM par3e / dhana dharma kI rakSA hogI, aura dyau aura DAkaroM ko cikitsA sambandha meM kAma karane ko bahuta kama raha jAyagA sAtha hI netAoM ko hamAre deza kI tandurustI kI isa kaGgAlo ke liye itanA cintita na honA pdd'egaa| naiva lolimbarAja jI kavi ne ThIka hI kahA hai ki"pathye sati gadArtasya kimoSadha niSevaNaiH' arthAt pathya kA sevana kiyA jAya to auSadhiyoM ke upayoga karane kI AvazyakatA ho na pdd'e| tAtparya yaha hai, ki pathya rakhane se zarIra meM sahasA koI bigAr3a nahIM hotA aura yadi kadAcit kabhI kucha ho jAya to zodha ho apane Apa pathya se dUra ho jAtA hai |atH auSadhiyoM kI taba AvazyakatA hI nahIM hotI hai| bImAra bhI pathya nahIM rakhate zAstra meM isake sambandha meM cAhe kucha hI kyoM na likhA rahe, For Private And Personal Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir parantu svAsthyAvasthA kI kauna kahe, loga bImArI meM bhI pathya barAbara nahIM rakhate haiN| pathya kI salAha dene vAlA Aja zatra meM ginA jAtA hai / rogiyoM ko Adeza karate samaya vicAre vaidhoM ko jisa bhAva kA sAmanA karanA par3atA hai vaha bhagavAna hI jAnatA hai / yadhapi rogiyoM ko ucita khurAka se vaJcita rakha kara bai. usa vastu kA svaya lAbha uThAne vA upabhoga karane kI icchA to parokSa rIti se bhI nahIM karatA hai aura na pathya nAmaka vyavasthA jo Ayurveda meM varNita huI hai, vaha una likhane vAle mahAnubhAvoM ne koI svArthAndhapana se kI hai, phira bhI pathya ke liye jAna bUjha kara Aja bhI upekSA-lAparavAhI-ko jAtI hai, usase sacamuca 'apane paira apanI kulhAr3I' vAlI kahAvata caritArtha ho jAtI hai| Ajakalake pathyase loga bhayabhIta hogaye haiM___ Ayurveda meM isakI khUba carcA rahane ke kAraNa vartamAna bIsavIM zatAbdi ke manuSyoM ko prasanna honA to dUra rahA varan kitane hI-nahIM ! nahIM !! svayaM Ayurveda ke bhaka bane huye loga bhI-pathya ke nAma se klaSita hai, aura isI kAraNa Ayurveda dvArA cikitsA karAne se udAsIna bhI haiN| bhalAI ke sthAna burAI vAlI avasthA huI hai| hama logoM kI nA samajhI vA vicArapUrvaka dhyAna na dene ke kAraNa avasthA yahAM taka pahuMcI hai, ki dUsare cikitsA zAstra bhI Ayurveda ko alpajJatA ke kAraNe meM eka kAraNa ise bhI aura-vaha bhI mukhya ginane lage haiM; aura avasara prApta hone para apane vicAroM ko darzAte huye pathya ko aoTa meM Ayurveda para kaTAkSa karate haiN| mahAnubhAvoM, ! pathya ke nAma se Aja jo ghaNA kI jAtI hai, usameM Ayurveda zAstra kA koI kusUra nahIM hai| vaidhaka meM aisA For Private And Personal Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kahIM bhI upadeza nahIM hai ki jisameM pathya kI anucita svecchAcAritA aAja kI samAna ginI gayI ho / varan isa avasthA ke upasthita karanevAle isa samaya ke Ayurveda ke upAsaka kahalAnevAle hI eka saMkhyA ke vaidha hai, jinhoMne apane baTuoM kI kRpA se Ayurveda ke premiyoM meM isakA aAtaGka khar3A kara diyA hai| apar3ha vaidyoM ne pathya kA AtaGka phailAyA hai AtaGkakA kAraNa yaha nahIM ki pathya rakhane se rogiyoM ko apane jovanameM hAni uThAnI par3I ho vA roga zAnta karane meM Apatti kA sAmanA karanA par3A ho; parantu bAta kucha aura hI hai| idhara pichale varSoM se vaidya kauna hai vA kauna honA cAhiye aura kisakI cikitsA karAnI Avazyaka hai, isakA mahatva hama bhUla baiThe haiN| ___ isameM saMzaya nahIM ki rAjya kI rokaToka na rahane se aAjakala aneka nAmadhArI cikitsaka bana baiThe haiM, jo khAdyAkhAdya padArthoM kI pUrI jAnakArI nahIM rakhate haiM aura apanI anabhijJatAke kAraNa saMzaya hI saMzaya meM rogI ko kaI eka upayogI aura lAbhakArI vastuoM takake sevana karane kI manAI pathyake nAmase karadene meM hI apanA bhalA samajhate haiM / jisase rogo ko idhara to bImArI se bhUkha nahIM lagatI hai aura haradama aruci banI hI rahatI hai aura vaha usase dina prati dina durbala vA zakti- hIna hotA calA jAtA hai, udhara vaidya jI ke jJAna kI apUrNatA ke doSa se pathya kI ekabAragI kaThinAI aura bhI anna tathA baladAyaka padArtha pahuMcane meM bAdhA DAla detI hai| yahAM taka ki kaI vastueM usa roga meM lAbhakArI hone para bhI unase use dUra rahanA par3atA hai, jisase For Private And Personal Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pUrA svAsthya prApta karane meM dera lagatI hai aura bImArI ke dina bar3o becainIse nikAlane ko use lAcAra honA par3atA hai| yahI eka mukhya kAraNa hai, ki jisase sAre deza meM pathya kA AtaGka choTe aura bar3oM meM adhika se adhika bar3hatA jA rahA hai aura isase vaidhoM kI cikitsA bhI ghaTa rahI hai| aba logoM kA yaha sAdhAraNa vicAra horahA hai ki vaidyoM meM pathya kI kaThinAI pahale daraje kI hotI hai aura binA koI khAsa kAraNa upasthita hue ve aba vaidho se cikitsA karAnemeM prAyaH ghabar3Ate haiN| bhayAnaka pathya eka aura bhI kAraNa hai ki aneka "mahAvaidya" apane upacAroM se bhI azraddhA utpanna kara rahe haiN| isa zreNI ke loga gintI ke kucha nirdiSTa Certain prayogoM se jagat bhara kI sampUrNa bImAriyoM ke miTA dene meM apane ko pravINa Expert samajhakara pratyeka roga ke liye "muha Ane vAlI" davAiyoM-pArA, rasakapUra, hiMgula, bhilAvAM, haratAla, vA tA~vA Adi kA upayoga karAte haiM aura apanA vA auSadhakA mahatva aura gopyatva adhika bar3hAne ke liye tathA apane pathya sambandhI jJAna ke ghATe se ve sevanakartA tathA usake kuTumbiyo ko itanA bhaya meM DAla dete haiM merI batAyI amuka cIjoM ke sivAya yadi kucha bhI muha meM DAla liyA to avasthA bigar3a kara aisI aura jaisI ho jAvegI aura phira kucha bhI upAya na lgegaa| yaha inhIM logoM kA siddhAnta vAkya hai ki "pathyaM tu kaThinaM vadet" aura manuSya jIvana ko barabAda karane vAlI auSadhiyoM ke liye zAyada itanI kaThi. nAI kucha kAma kI hotI bhI hogI para ve to eka bAra For Private And Personal Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aura kuTumbiyoM parAbhUti batAne ke usa gaz2aba ( 10 ) hI koI vastu kaI dinoM taka lagAtAra rogI ko lene ke liye bAdhya kara dete haiM aura vaha bhI binA namaka (!) vicArA rogo duHkhI hokara bhI ArogyatA kI zubha AzA se saba kucha mAnane ke liye tayAra hai| para vAstava meM aise upacAroM se unakA roga haTatA hai vA nahIM yaha to bhagavAna hI jAnate haiN| para unase milane bheTane evaM bImArI meM sahAnubhUti batAne ke liye AnevAle mitroM aura kuTumbiyoM para rogo kI donatA tathA usa gaz2aba ke pathya kA bhayAnakapana unake diloM meM jAdU kA asara kara jAtA hai aura isakI jAna kArI rakhane vAle ve apanI avasthA meM binA vizeSa lAcAra bane kabhI bhI kahane ko isa Ayurveda ke TrITameNTa meM pathya ke vazIbhUta banane ke liye taiyAra nahIM hote haiN| ve loga yaha jAnane kI AvazyakatA nahIM samajhate-yA unako jatAne kA koI sAdhana hI nahIM kiyA jAtA hai ki DAkTarI ke sivAya anya jitanI cikitsAeM Aja kala hoto haiM, ve sabhI Ayurveda ko hI nahIM; kintu isake Azraya meM apanA jIvana nikAlane kA prapaJca karane vAlI Ayurveda se bhinna koI dUsarI hI paithI hai| " isake sAtha hI eka bAta yaha bhI hai ki acche kI apekSA khoTI aura acambhe kI bAteM bahuta phailatI hai; aura yo pathya kI jabaradastI logoM ke hRdaya meM dUra dUra taka jama jAtI hai| ___ jaba roga kI bar3hatI mAlUma hotI hai taba svAsthya ke anya niyamoM kI ora dhyAna na dekara aura auSadha prayoga aura nidAna meM apanI kamo na samajhakara kaI nImahakoma apanA aparAdha vA bhUla bacAne kA mahatva prakaTa karane ke liye binA sacce pramANa aura AdhAra ke kevala apathya For Private And Personal Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) kara lene ke sambandha meM use tathA usake sahacaroM paricArakoM ko khUba phaTakAra batAte hue yaha nirbhama kahate haiM ki vinA pathya meM bigAr3a kiye aisA ho ho nahIM sakatA, aura apanA pallA chuTAne ke liye yahAM taka kaha baiThate haiM, ki "aba maiM isakI cikitsA bhI nahIM karatA, tuma to pathya ko bigAr3a lete ho aura mujhe badanAmI dene ko taiyAra ho / maiM yaha nahIM cAhatA tuma dUsarA prabandha kro|" usa samaya vaidha jo ke ina vacanoM se rogI ke gharavAloM para jo bItatI hai use sAro umara bhUla nahIM skte| vicAre jaise taise use phira manAkara usase cikitsA karAte haiM / yadi kahIM daivayoga se ArAma na huA to vaidha jo apanI isa apratiSThA ko bacAte hue yaha pracAra karate phirate haiM, ki amuka ne apanA pathya ThIka nahIM rakhA, vigAr3a diyA, jisase auSadhi guNa na kara sko| isase bhI logoM ke mana meM yaha bhAva baiTha jAtA hai, ki Ayurveda ke pathya ke bigAr3a se itanA aniSTa ho sakatA hai aura ve isase yathA sambhava dUra rahane kA yatna karate haiN| aise aise kaI kAraNa upasthita hogaye, ki jinase pathya kA Dara logoM ke hRdaya meM bar3hatA hI jAtA hai| aba isake lAbha ke sthAna meM loga samajhane lage haiM, ki yadi bI (?) ke kahe pathya meM kabhI kiMcit bhI bhUla ho jAya to mahAn anartha hojAnA bahuta sambhava hai| isI se aneka loga Ayuveda kA mahatva jAnate hue bhI cikitsA karAte bhaya khAte haiM, aura apanI Ayu bhara ko sabhI avasthAoM meM nirogatA prApta karane ke liye vaioM kI zaraNa meM nahIM pahuMcate haiM, yahI nahIM apane mitrAdikoM ko bhI apanA anugAmI banAne ke liye unakI asvasthatA meM sahRdayatA ke bhAva se apane manogata vicAroM ko prakaTa kara unake bho hRdayoM ko nirbala aura zaMkita karate rahate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 12 ) pathya ke sambandha meM bure bhAva phaila gaye haiM__ anapar3ha vaidyoM ke avicAra aura anucita kRtyoM se pathya ke sambandha meM jo bure bhAva hama logoM meM phaila gaye haiM, unase bhI kahIM adhika doSa aura hAni svAsthya ke uttama vicAroM kI kamI aura mUrkhatA ke kAraNa hama sarvasAdhAraNa kI isa ora upekSA kI dRSTi rakhanA samajhanI caahiye| Aja jana sAdhAraNa yaha bilakula bhUla baiThA hai ki pathya kyA hotA hai aura kaise karanA cAhiye / isake liye sahRdayoM ko aphasosa to yoM ho rahA hai, ki jisa vidyA kA pahile pahila yahAM prAdurbhAva huA hai, bhArata meM jahAM itanI jAMca par3atAla kara khAna pAna aura rahana sahana ke liye bArIko DhUMr3ha nikAlI gayI hai, jahAM ke loga eka samaya saba eka dama isI ke bhakta the, vahAM aAja pathya rakhane vAle aura usakI vyavasthA dene vAle donoM ko hI yaha zocanIya dazA ho gaI hai, ki jisase Ayurveda kI jo hAni hotI hai, vaha to eka ora rahI varan svayaM unako bhI aneka prakAra ke kaSToM kA sAmanA karanA par3atA hai| phira bhI isake sudhAra kI ora dhyAna na pahuMcAnA Azcarya se bar3hakara kyA kahA jA sakatA hai ? pathya ke prabandhaka cikitsA saMsAra meM praviSTa rahate hama apane adhikAra aura jJAna kA yaha kaha kara anucita upayoga nahIM kara rahe haiM ki hama loga sacamuca pathya rakhanA bhUla gaye haiN| aAja pathya kI vaha Adarza praNAlI na rahane se hI saikar3e 50 kI mRtyu to kevala isakI gaira vyavasthA se hI hotI hai| aneka dhanADhayoM ke yahAM bhI isI kuvyavasthA ke kAraNa bhUkhoM marate prANAnta ho jAte haiM; aura ThIka isase ulTA nimna zreNI ke logoM ke For Private And Personal Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 13 ) bImAroM ko taMgI rahate hue bhI adhika khilAkara binA mauta mArate haiM / yaha to prati dina kA anubhava hai, ki samaya par3ane para prAyaH sabhI bImAra hone para DAkura vA vaidya kI salAha to lete haiM, unheM phIsa Adi dekara dravya kA bhI kharca karate haiM; parantu jisa pathya ke AdhAra para jIvana aura lAbha hAni hai usakI sArI bAgaDora bUr3hI DokariyoM kehI hAtha rahatI hai / cAhe cikitsaka ne amuka amuka vastu sevana karane vA zrAhAra vihAra karane kI prAjJA na do ho; parantu svayaM bImAra manake vazIbhUta vana kara chipake apathya kara baiThatA hai; aura bur3hiyAM rogI kI icchA ko gharauvA batAne ke liye ajJAnatAvaza pUrNa karane meM sahAyaka hotI hai, aura isa para bhI turrA yaha hai ki vaidha jI ke pUchane para kabhI saca nahIM kahatIM, baran pathya kA mahatva batalAtI huI apane ko samajhadAra siddha karatI huI sIdhA muha rakha ke uttara detI haiM ki "zrApa kI AjJAnusAra kevala dAlakA pAnI hI diyA thA, aura kucha bhI nahIM diyaa"| aise jhUTha bolakara bicAre vaidyoM aura DAkRroM ko Thaga kara unheM vizeSa parizrama aura vicAra meM DAlatI hai| bhalA jahAM pathya ke liye itanI ajJAnatA hai, vahAM rogiyoM kA kalyANa dhurandhara vaidyoM kI cikitsA hone para bhI kaise ho? pathya meM anucita hastAkSepa rogI ko binA icchA ke usake bandhugaNa vizeSa kara striyAM to Agraha karake kucha na kucha adhika khilAne meM hI usakA bhalA samajhatI haiM / ve bicArI azikSA aura svAsthya ke niyamoM aura usake lAbhoM kI anabhijJatA ke kAraNa yaha nahIM samajhatI haiM ki isa thor3I sI vastu se hI kitanI hAni pahuMca sakatI hai| unake sAre udyoga aura prayatna kI prasannatA isI meM rahatI For Private And Personal Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hai, ki rogI kaise hI kucha bhI adhika khA le, cAhe usakA pariNAma kaisA hI kyoM na ho, ve usa samaya usakI cintA nahIM karatIM / unakA yaha siddhAnta vAkya hai, ki "khAtA pItA na mare UMghatarA mrjaay|" milane julanevAle bho mUrkhatAvaza isI kA upadeza karate haiM ki do grAsa bhI adhika anna peTa meM kisI bhI prakAra jaise taise pahuMcA diyA jAyA kare to bahuta uttama / para ve apanI buddhi se itanA vicAra karane kA kaSTa bhI nahIM uThAte haiM, ki yadi rogI ruci se khAya to phira bImArI hI kaisI ? aura binA ruci ke peTa meM DAlanA mAno mAMdagI meM mRtyu kA jaldI AvAhana karane kA udhoga karanA hai| ye loga bArabAra pUcha karake svayaM nedhoM ko bhI dika karate haiM, aura kaI bAra apathya karane vAlI vastuoM ke liye bho unase jabarana AjJA prApti ke liye bhI bharasaka prayatna karate haiN| aura rogoM ke durbhAgya se kabhI kabhI kisI na kisI rUpa meM thor3I bahuta saphalatA inheM mila ho jAtI hai| kahAM / pathya kI upekSA to hama logoM ke gharoM meM yahAM taka ko jAne lagI hai ki spaSTa Adeza kara dene para bhI vo aura DAkuroM ke kathana kA pUrA pAlana nahIM huA karatA hai / calate phirate aura acchI pAcana zakti vAle manuSya ke pathya meM yadi vaidyakIya salAha ke uparAnta thor3A bahuta antara bhI ho jAya to utanA aniSTakArI nahIM hotA hai / parantu mRtyu zayyA para par3e hue mandAgni vAle nirbala rogI ke pathya meM yadi vaidha kI sUcanA ke viruddha thor3A bhI antara kiyA jAya to bahuta bhayaGkara hai / ataH aisI avasthA meM to vaidya kI zrAzA kA pUrA pUrA pAlana hI zreya hai| para ajJAnI manuSya isa viSaya meM apanI adhika caturAI kA upayoga kara upacAraka kI sArI AzA ko bhaGga karake khela bigAr3a dete haiM / saikar3o aura hajAroM For Private And Personal Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bomArI ke khAna, pAna meM aisI galatiyA~ aura asAvadhAnI dekha kara citta ko bar3A ho kheda hotA hai| aura paricArako kI buddhi para dayA AjAtI hai| khAna, pAna kI ina bhUloM se lAparavAhI aura ajJAnatA se aneko akAla mRtyu ko prApta hogaye, jisake udAharaNa hamAre ho sAmane nahIM varana isakA vyavasAya karane vAle saba ke sAmane banate haiN| . batAye pathya para loga calate hI nahIM___ yaha kahate zoka hotA hai, ki laidyoM kI kI huI sUcanAoM para yathokta amala nahIM hotA hai, aura cikitsaka ko rogo ke yahA~ se bAhara hone ke sAtha hI isa viSaya ke anadhikAro hone para bhI ghara ke kuTumbI par3osI aura bUr3ho vidhavAeM siddha vaidya bana baiThatI hai| rogI ko jahA~ eka ghuTa utaranA bhI kaThina aura vaha bho anAvazyaka hotA hai, vahAM usako DarAke dhamakA ke z2abaradasto kara ke bharA kaTorA gale meM A~dhAkara peTa meM bharate haiN| kaho yaha apane hAthoM kitanA aniSTa hotA hai / muha se bolane kI zakti rakhane vAle to phira bhA bar3e udyoga se isase thor3o bahuta rakSA pA sakate haiM, aisA hama anumAna kara le parantu jaba dUdha muMha baccoM ke sAtha, jo bolane kI zaki nahIM rakhate, isa prakAra vartAva kiyA jAtA hogA taba unakI kyA gati hotI hai, yaha to bhagavAna hI samajhate haiN| baccA jyohI rone lagA ki mAtA jhaTa stana pAna karAne lagatI haiM, para rone kA asalI kAraNa jAnane kI darakAra nahIM hotii| baccoM ko dUdha adhika pI lene se hI ajIrNa huaA ho, dasta lagate ho, vamana hotA ho, usI se cAhe vaha rotA ho taubhI inakI vahAM paravAha kauna karatA hai ? aAja kI|striyA~ to kevala ghar3I ghar3I stanapAna karAne meM hI unake pathya kA bahuta bar3A For Private And Personal Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 16 ) niyama pAlana kara lenA samajhatI haiN| phira mRtyu saMkhyA jo bar3ha rahI hai, usake lie aura kAraNoM ke khojane kI AvazyatA hI kyA hai? ___ vaidha jI bahuta vicAra ke pazcAt pathya ke liye haz2Ara kaheM, lAbha batAve, para ghara kI striyA~ hI kyoM bUr3he aura javAna bhI Tasa se masa nahIM hote haiM / dUdha to bukhAra meM cikitsaka kI pAzA mila jAne para bhI abalAoM ke khyAla se to saba avasthAoM meM jahara hI samajhA jAtA hai| barpha ke lie to kucha pUchiye ho mata / aise aise pathya ke sambandha meM aba aneka prakAra se andhAdhundhI hone lagI hai| pathya para phira zraddhA rakhI jAve / __ aba ise aura adhika na bar3hA kara yahI prazna karane kI icchA hotI hai ki bhalA yaha to kahiye kyA inhIM vicAroM ko rakhate hue hama pathya kI manazA pUrI kara rahe haiM? kyA aisI avasthA ke liye hI zAstroM meM isa para itanA vivecana kiyA gayA hai ? yadi Apa Aja kala jaisA ki bartAva kiyA jA rahA hai use hI pathya kA saccA svarUpa aura lAbhakArI mArga samajhate haiN| to Apa sacamuca bahuta bhUla meM haiN| ataH yaha apane tathA apane kuTumba ke kalyANa ke liye bahuta ucita aura Avazyaka hai ki isa sambandha meM zAstra meM jo AjJA hai use dhyAna se par3heM, sune aura sunAveM aura usake anusAra calane ke liye dRr3ha citta ho; kyoMki niroga rahane ke liye pathya meM hI sudhAra karane kI saba se bar3I zrAvazyakatA hamAre dhanvantari bhagavAna taka ne mAnI hai| kevala eka pathya ke sahAre hI aneka bhayaGkara rogI binA auSadhoM ke bhI ArAma hote hamane apanI AMkho dekhe haiN| isI lie kahate haiM, ki apane apane gharoM meM ArogyatA devI kI ArAdhanA ke liye For Private And Personal Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pabhya ko usa Adarza praNAlI ko phira se niyamita pracalita kara zoka santApa se baciye / sAtha hI vaicoM kA bhI kartavya hai, ki ve anAvazyaka pathya kA vRthA bojha DAla kara rogI ko niSprayojana becaina na banAyA kareM |nhiiN to aba samaya ne palaTA khA liyA hai, aura ve apane ina kRtyoM se Ayurveda kI hAni kara svayaM hAsyAspada bneNge| pathya ke sambandha meM kucha smaraNa rakhane yogya vacanaH(1) isa saMsAra meM pathya se bar3hakara Arogya dene vAlI koI bhI vastu nahIM hai| (2) manuSya ke liye pathya rakhanA vaidyakazAstra meM nitAnta AvazyakIya mAnA hai| (3) svAsthya kI icchA rakhane vAle pratyeka manuSya ko pathya se calanA caahiye| (4) bImArI meM pathya kI ora vizeSa dhyAna rakhanA hitakArI hotA hai| (5) bImAra ko hI pathya se calanA cAhiye so bAta nahIM hai| kintu niroga ko bhI pathyApathya ke niyamoM ko pAlane kI aura bhI adhika AvazyakatA rahatI hai| (6) baccoM ke pathya kI ora mAtA pitAoM kA vizeSa lakSya rahanA cAhie, kyoMki ve bola kara koI bAta nahIM kara sakate haiN| (7) AyurvedazAstra meM pathya se hone vAle lAbhoM kA vistAra se varNana kiyA gayA hai| () aneka rogoM kA mUla kAraNa pathyApathya sambandhI ajJAnatA hI hai| For Private And Personal Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 18 ) (E) pathya ke vigAr3a se hI aneka bImAriyAM jagata meM phailatI haiN| (10) pathya rakhane se sahasA roga kA AkramaNa nahIM hotA hai| ___ (11) bar3I bar3I bImAriyAM pathya se calane vAle manuSyoM ko nahIM hotI hai| (12) pathya meM rahane se, binA auSadha bhI roga dUra ho jAte haiN| (13) pathya na rakhane se sAdhAraNa roga bhI anta meM asAdhya ho jAte haiN| (14) asAdhya bImariyAM pathya rakhane se hI prArAma hotI hai| (15) aneka bImAriyAM to kevala pathya meM sudhAra karane se hI dUra ho jAtI haiN| __(16) auSadhiyoM kA guNaH pathya rakhane para hI pUrA pUrA mila sakatA hai| (17) yadi pathya na rakhA jAve to hamAra davAiyAM liyA kareM, para roga miTanA kaThina ho he tA hai| (18) saMgrahaNI bavAsIra, kuSTa, kSaya Adi bhayAnaka roga to pathya rakhane se hI ArAma ho sakate haiN| (16) pathya meM calane se haijA Adi saMkrAmaka rogoM se bacAva rahatA hai| ( 20 ) dAyamulamarIja (piNDarogI ) ke liye pathya hI eka unake jIvana kA sahArA hotA hai| (21) jIvana barabAda karane meM kupathya ke barAbarI karane vAlA eka bhI padArtha nahIM samajhA gayA hai| . For Private And Personal Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 16 ) (22) jo kupathya karane ke vazIbhUta hojAte haiM unheM auSadhi lenA vRthA hI hai| (23) pathya meM calane vAloM ko vaidyoM, hakImoM aura DAkRroM ke pAsa ghar3I ghar3I zikAyata nahIM karanI par3atI hai| (24) tandurustI haz2Ara niyAmata, kevala eka pathya se hI raha sakatI hai| (25. ) strI, dhana Adi se zarIra kI kImata adhika samajho gaI hai ; para usakI rakSA kevala eka pathya se hI ho sakatI hai| (26) pratidina auSadhi khAte raheM ; kintu pathya na rakheM to Arogya nahIM raha sakate haiN| (27) bImAra par3ane se kuTumbiyoM ko jo keza hotA hai use hama pathya ke sahAre ho zIghra miTA sakate haiN| (28) pathya eka aisA anamola padArtha hone para bhI usakI kucha bhI kImata nahIM denI par3atI hai| (26) nIrogatA prApta karane ke liye auSadhi kA to kharca bhI hotA hai para pathya rakhane se kharca adhika honA to dUra rahA ulTA ghaTa jAtA hai| ( 30 ) manuSya ke svAsthya sudhArane ke liye pathya se bhI sarala aura kama kharca aura apane svAdhIna kaI upAya aba taka jAnA nahIM gayA hai| (31) pratyeka manuSya ke pAsa roga se bacane athavA use dUra karane kA jo saba se bar3A zastra hai vaha yahI eka pathya hai| (32) vicAra ke sAtha pathya kA sevana karane se nIrogatA adhika dina TikatI hai| (33) yadi hama cAhate haiM ki barAbara kamAte raheM aura For Private And Personal Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pAhA ( 20 ) bImAra hokara par3anA na par3e to pathya rakhane kA abhyAsa karanA caahiye| (34) kupathya se Darane vAle khAnadAnoM se leza, duHkha, santApa, roga prAdi dUra hI rahate haiN| (3) pathya sambandhI jJAna vaidyoM aura DAkRroM ke liye hI nahIM kintu sarva sAdhAraNa ke liye bhI utanA hI kAma kA samajhA gayA hai| (36) Adeza milane para pathya ke sambandha meM kabhI upekSA nahIM karanI caahiye| (37) koI hameM pathya ke rakhane ke liye kahe vA na kahe para hameM to cAhiye ki apanA lAbha samajha kara sadA pathya se hI rahA kreN| (38) bImAra ko pathya ke sambandha meM cikitsaka kI aAmA kA pAlana yathoka karanA caahiye| (36) pathya meM binA cikitsaka kI sammati liye apanI ala nahIM daur3AnI caahiye| (40 ) kupathya na karane ke liye mana ko sadA vaza meM rakhanA caahiye| (41) bImArI meM kupathya ko ora mana bahuta daur3atA hai para binA cikitsaka kI AjJA ke muMha meM kucha bhI na DAlanA caahiye| (42) bImArI meM muMha vaza meM rakhanA, roga ke jIta lene kA eka bar3A sAdhana hai|| (43) mana ke vazIbhUta hokara kupathya kAraka vastu ko thor3I sI khAne kI icchA batA kara vaidya se usakI AjJA prApta karane kA bArabAra prayatna karanA apane hI liye hAnikAraka For Private And Personal Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 21 ) (44) kupathya thor3A sA bho-bahuta hAnikAraka hotA hai| (45) yadi bImArI meM tumhArA mana aneka kupathya kAraka vastuoM ko ora jAtA ho to una saba bastuoM ko yAdadAzta DAyarI meM kara rakho aura zrArAma hone para unheM sevana kara apanI icchA ko pUrNa kara lo| (46 ) jo pathya kupathya ke sambandha meM jJAna nahIM rakhate haiM, unakI sammati para ila viSaya meM kabhI vizvAsa nahIM karanA caahiye| (47) milane julane vAle gharUpA batalAne ke liye prAyaH kupathya karane meM bhI sahAyatA de diyA karate haiM / isa viSaya meM bImAra ko svayaM sAvadhAna rahanA ucita hai| (48) triyAM pathya kupathya ko ora bahuta kama dhyAna detI hai ataH unake dvArA kupathya ho jAne kA bar3A bhaya hai, isase sAvadhAnI rakhanI caahiye| (46) striyAM kabhI kabhI avicAra se z2abaradastI bhI kupathya karA baiThatI haiN| (50) jisa khAna pAna vA rahana sahana se prArogyatA prApta karane meM dera lagatI ho vA usase vaha roga bar3hatA ho usI ko kupathya kahate haiN| (51) binA icchA ke z2abaradastI kucha khA lenA bhI kupathyahI samajhanA caahiye| (52 ) pathya rakhanese Ajataka koI nahIM marA para kupazya se prati dina mRtyu saMkhyA bar3hatI huI dekharahe haiN| (53) ghara kI bur3hiyAM chipAkara bhI kupathya karA detI haiN| para yadi kabhI aisI bhUla hojAya to cikitsaka ko phaurana khabara kara dene meM bImAra kA bhalA hai| For Private And Personal Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 22 ) (54) ke vinA pUche bhI jo kupathya ho jAnekI bAta kahadete haiM ve jaldI nIrogatA pAte haiN| (55) kupathya karalenese bhI kahIM adhika bhUla use chipAnA hai| (56) kupathya ho jAnekI khabara dene meM kabhI nahIM zaramAnA caahiye| (57 ) kupathyako chipAne vAle duHkha pAte haiN| (58) nedya ko kupathya ho jAne kI sUcanA jitanI jaldI milegI utanAhI bImArakA kalyANa hogaa| (8) jo loga kupathya ho jAne kI bAta prakaTa karadiyA karate haiM unakA sudhAra jaldI kiyA jA sakatA hai| (60) kupathya chipA nahIM rahatA hai, ataH hameM use chipAnA cAhiye bhI nhiiN|| (61) bAra bAra kupathya karanevAle bImArase cikitsaka kI sahAnubhUti ghaTa jAtI hai| (62) jisakI cikitsA ho usI ke AdezAnusAra pathya rakhanA lAbhakArI hai| (63) kisa rogameM kauna pathya aura kauna apathya hai isake nirNayameM cikitsaka kI bAtahI mAnanIya hai| (64) pathyake sambandhameM cikitsakane jo zrAjJA dI ho usakA akSarazaH pAlana karanA caahiye| (65) kabhI kabhI cikitsaka kI spaSTa AjJA milajAne parabhI mUrkhatAvaza gharakI striyAM saMzayameM unakA pAlana nahIM karatI haiN| para isa prakAra karanA hAnikAraka hai| (66) cikitsaka kI AjJAnusAra na khAnese koI maratA nahIM hai parantu adhika khAlenese ajINakA anubhava saba kisIne anekoM bAra kiyA hogaa| For Private And Personal Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (67) pathyake lAbha aura usake pAlana karanekI Adata bacapanameM hI DAlanI caahiye| (68) yadi hama vaidhaka jJAna nahIM rakhate haiM to kisIbhI bImArako pathyake sambandhameM hameM kabhI kucha bhI salAha na denI caahiye| (66) khAnepIneke sambandha rogIpara kabhI z2abaradastI nahIM karanI caahiye| (70 ) eka akele khAnapAnako hI pathya kupathya nahIM kahate haiM kintu usake sAthahI rahanasahanakA bhI samAveza AjAtA hai| (71) pathyameM AhAra aura bihAra. donoMkI gaNanA samajhanI caahiye| { 72 ) bImArImeM gharavAloMkI sabase adhika sevA suzrUSA isImaiM samajhanI cAhiye ki ve rogIko kupathyase bacAye rkheN| (73 ) pathya rakhanevAlA koI dusarekA upakAra nahIM karatA hai, kintu svayaM hI usakA lAbha uThAtA hai| (74) pathyApathya jAnaneke liye AyurvedakA ArogyazAstra dekhanA caahiye| (1) Izvarase pratidina prArthanA karanI cAhiye ki vaha hameM kupathyase dUra rahanekI zuddha buddhi pradAna kare / pathya kI zAstrIya prshNsaa| pathye sati gadArtasya kimauSadha niSevaNaiH / prathye'sati gadArtasya ki mauSadha niSevaNaH // lolimbarAja, vaidyjiivn| For Private And Personal Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 24 ) binApi bheSajai vyAdhi pathyA deva nivttte| natu pathya vihInasya bhaiSajAnAM zatairapi // baMgasena, bhAvaprakAza / Alokya vaidya tantrANi yatnAdeSa nibdhyte| vyAdhitAnAM cikitsA, pathyApathya vinizcayaH // nidAnauSadhapathyAni trINi yatnena cintayet / tenaiva rogAH zoryante zuSke nIra ivAkurAH // rutu sarvAsvapathyAni yathAsvaM parivarjayet / tAstvapathyai vivardhante doha dairiva vIrudhaH // vinA'pi bheSajai yAdhiH pathyAdeva viliiyte| natu pathya vihInasya bheSajAnAM zatairapi // doSAndRSyAndezakAlau sAtmyaM sattvaM balaM vayaH / vikRti bheSajaM vahnimAhAraM ca vizeSataH / / nirIkSya mAtemAnvaidhazcikitsAM kurtumuvtH| pathyAni yojayennityaM yathAsvaM sarvarogiSu // yoga ratnAkara / nityaM hitA hAra vihAra sevo samIkSyakArI viSayeSvasataH / dAtAsamaH satyaparaH kSamAvA nAptopasevo ca bhavatyarogaH // vaagbhtt| pathya sambandhI Anane yogya kucha baateN| pathya meM rahanA sadA lAbhakArI hai, ArogyAvasthA se bhI kahIM adhika bImArI meM isase lAbha pahuMcatA hai| yaha bImAroM kA prANa hai, tandurustI kA jIvana hai, dehakA rakSaka hai, zakti dene vAlA hai, kSINa hue deha ko phira se hRSTa puSTa banAtA hai, cikitsA kI saphalatA bhI bahuta kucha isI para avalaMbita hai ataH bImAra kI sevA suzruSA karane vAloM ko cAhiye ki ve For Private And Personal Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathyakI upayogitA aura mahatva ko dhyAna meM rakhate huye, apanI jimmevArI ko samajha kara cikitsaka kI icchAnusAra bar3e prema se pathya kI suvyasthA rakheM jisa se rogI ko zIghra zrArogyatA mile| yaha satya hai ki boMmAra ke pathya kA prabandha uttama ho to asAdhya aura prAzA chor3e hue rogobhI kabhI kabhI thor3e samaya meM aura binA vizeSa kaThinAI ke zrArAma ho jAte haiN| ___ bImAra ke pathya meM dhyAna karane yogya 5, 4 bAteM aisI haiM ki yadi lakSya sahita prayatna kiyA jAve-upacAraka ucita rIti se vyavahAra kare-to AzAtIta lAbha pahuMca sakA hai| sabase prathama to pathya kI vyavasthA vaidya kI icchAnusAra rakhI jAve aura isameM unhoM ko zrAjJA zirodhArya kI jAve / vaidha jo kahe vahI khAna pAna diyA jAve tathA rahana sahana zrAdi bhI vaha batalAve vaisA hI rakhA jaave| dvitIya pathya jina vastuoM kA diyA jAve unake mUla padArtha bar3hiyA aura Uce prakAra-jAti ke ho / bAjAra meM saste ke nAma se bikane vAle dhAnya tathA khAdha padArtha nikase aura bigar3e svAda ke hote haiM jo rogI ko zakti banAye rakhane kA guNa-pUrAguNa nahIM rakhate haiN| tRtIya pathya acchI taraha se bidhi pUrvaka taiyAra kiyA huA yathA sambhava svAdiSTa honA caahiye| caturtha pathya hamezA niyata samaya aura niyata mAtrA ( mAtrA samaya samaya para vaidha-gogo ko sudhA aura agni tathA AvazyakatA kA vicAra kara ghaTAtA bar3hAtA rahatA hai ) meM diyA jaave| paMcama pathyake samaya rogIkA citta zAnta rahe aura vaha use svAda aura ruci se sevana kara sake isakI vyavasthA rakhI jaaye| aura bhI aise hI viSayoM ko lekara lagna ke sAtha pathya kA. yukti pUrvaka prabandha kiyA jAve to khAna pAna ke pathya ko lekara rogI ko 'kaMTAlA' For Private And Personal Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir * 26 ) jhunjhUla-mAlUma na ho aura vaha jaldI Arogya ho jAne ke kAraNa adhika dina taka pathya ke vaza meM bhI rahane ke liye bAdhya na ho athavA use honA na pdd'e| cikitsA zAstra ke niyamAnusAra jisa prakAra rogI kI avasthA prakRti aura roga Adi kA nirNaya karake auSadha dI jAtI hai, usI prakAra pathya kI vyavasthA bhI itane hI vicAra ke pazcAt kI jAtI hai karanI par3atI hai / vaidha, upacAraka ko pathya ke sambandha meM acchI taraha samajhA detA hai ki vaha amuka prakAra kA khAna pAna aura rahana sahana ukta rogoM ke liye rakhe / rogI kI prakRtike badalAva ke sAtha 2 auSadha kI bhAMti pathya meM bhI Avazyaka sudhAra-pheraphAra kiyA jAtA haihotA rahatA hai tabhI rogI ke zIghra Arogya hone kI AzA ko jA sakatI hai| para kitane hI vaidha isa suniyama ko acchI taraha nahIM jAnate vA jAnate huye bhI upekSA rakhate haiM aura pathya ke sambandha meM cikitsA karate samaya prArambha meM vyaure vAra salAha nahIM dete haiM, jisase yaza prApta karane ke nirbhaya aura sulabha mArga se haTe rahate haiM, jo rogI evaM vaidya donoM ke hita kI dRSTi se ucita nahIM kahA jA sktaa| __ prAyaH dekhA gayA hai ki sAdhAraNa rogoM meM nato kucha jAnane kI icchA hI rahatI hai aura na vaidya kucha vyavasthA hI detA hai| yo to davA 'garma pAnI meM lI jAve vA ThaMDe meM, jyAdA garma karake lI jAve vA kAMso tapa, pAnI iMTa bujhAyA diyA jAve vA kelu bujhAyA ityAdi ke liye to bar3I pUcha tAcha kI jAtI hai mAno itanI sI bAta hI meM guNa avaguNameM bar3A antara par3a jaaygaa| para khAna pAna aura rahana lahana meM Avazyaka sudhAra karane kI salAha mila jAne para bhI usakI parvAha nahIM kI jAtI hai| For Private And Personal Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir gur3a khAveM aura gulagule kA paraheja pUche vAlI avasthA upasthita kI jAtI hai| vaidhaka vyavasAyake niyamAnusAra vaidha kA kartavya hai ki vaha auSadha dene ke sAtha hI pathya rakhane sambandhI sabhI Avazyaka vAte bhI-rogI ke upacAraka ko kaha deM aura kathanAnusAra prabandha bhI ThIka kiyA gayA hai vA nahIM isakI dekha bhAla bhI rkheN| para dekhate haiM ki pichale samaya se pathya para se logoM kI AsatA ghaTa jAne se vA pathya pAlane meM kaSTa hone se bahuta bar3A samudAya vinA lAcAra huye apane jIbha ke svAda ko chor3ane kA sAhasa nahIM karatA isa se jahAM pathya rakhane ke liye kucha kahA sunA na jAve vahIM jarUrata par3ane para ilAja karAne daur3ate haiN| pathya ko vyavasthA na dene vAle vaidyoM ko bar3e mAna se pUjA karate haiM, lAbha pahuMcAte haiM aura prazaMsA karate phirate haiM isa se apanI rojI kA khyAla kara aneka bar3e 2 vaidyoM ne bhI grAhako ko ghaTane na dene ke liye pathya jaisI ArogyakArI praNAlI ko 'jIbha ke svAdI' logoM ko pratyeka avasthA meM batAnA banda kara apanA vyavasAya sthira rakhanA cAhA hai / para rogI ko apane kalyANa ke liye vaidya kahe yA na kahe svayaM bImAra vA upacAraka ko Age ho kara bar3I namratA se pathya ke sambandha meM saba pUcha lenA cAhiye aura isa ke liye vaidya ko socane vicArane ke liye saMkSepa meM rogI ko jo 2 muAphika na par3ate hoM ve kaha bhI denA cAhiye jisa se vaidha jo ko salAha dene meM subhItA rahe / dhyAna rahe-apanI icchAnusAra For Private And Personal Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vaidha ko ghumA phirA kara 'hAM' bharAne ke liye koI yuktivAudyoga na kiyA jAve / na usa para vizeSa dabAva hI DAlA jaave| 'thor3A ho lUMgA,-maiM jyAdA to khAtA hI nahIM, mujhe bhAtA hI nahIM, mujhase khAyA ho nahIM jAtA~kA vizvAsa utpanna karake kabhI zrAjJA prApta na kI jAve, kintu vaidyajI ko apanI svataMtra rAya dene kA avasara diyA jaave| yadi rogI apanI kucha icchA prakAzita kare to usakI sUcanA vaidya jI ko avazya kara dI jAve para rogI ke dabAva meM zrAkara z2abaradastI koI zrAkSA prApta karane kI koziza na kI jAve / avazya ho asAdhya rogoM meM vaidha evaM rogI donoM pathya ke liye vizeSa sAvadhAnI rakhate haiM / aura davA ke samAna hI pathya ko bhI mahatva dete haiM / vyavasthA patrake sAtha hI yaha batalA diyA jAtA hai ki amuka prakAra kA khAna pAna diyA jAve aura havA Adi kA prabandha rakhA jaave| mRtyu ke bhaya se Dara kara sannipAta Adi avasthA meM pathya kA khyAla pUrA 2 rakhA jAtA hai, phira bhI kabhI 2 loga mana cAhA khilA pilA kara rogo ko bigAr3a dene meM nahIM cUkate haiM aura apanI bhUla ke liye pazcAtApa karane kA avasara upasthita kara dete haiM ataH vaidhoM ko cAhiye ki ve kevala salAha de dene ke bharose para hI nizcinta na ho baiThe kintu unake kathanAnusAra kArya kiyA bhI gayA hai vA nahIM usakI dekha rekha bhI rkheN| pathya ke mUla dravya-padArtha-kaise ho ? pathya jina vastuoM kA diyA jAve ve bar3hiyA aura U~cI koTi-kvAlITI ( Superior quality ) kI ho yaha pahile kahA jA cukA hai| dhAnya Adi saba acche aura For Private And Personal Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pake huye hone cAhiye / vyApArI loga prAyaH dravya kamAne kI dRSTi se bigar3I vastuoM ko bhI acche rupa meM batA kara dhana kamAne kA prapaMca kiyA karate haiM aura kharIdAroM ko dhokA dete haiM ataH bahuta sAvadhAnI se padArtha kharIde jAveM / adhapake vA halakI kisma-kvAlITI ke dravyoM kA upayoga bImAroM ke pathya meM na kiyA jAve / sAdhAraNa avasthA meM halake dhAnyoM kI banI vastuyeM itanA nukasAna nahIM karatI vA usa nukasAna kA anubhava nahIM hotA, poSaNa dravyoM kI kamI se unase zakti jitanI prApta honI cAhiye utanI nahIM hotI para phira bhI Arthika avasthA se yadi halake dhAnya hI vyavahAra karane ko svAsthAvasthA meM lAcAra honA par3e to cintA nahIM, para bImArI meM halake dhAnyAdi padArtha vA kharAba gAya kA dUdha vyavahAra kiyA jAve to pathya le lene para bhI rogI ko usakA guNa pUrA 2 nahIM milatA jisase jIvanI zakti jaldI 2 nahIM bar3hatI vA ghaTatI huI ruka nahIM jaatii| kAraNa yahI hai ki pathya ke padArtha halake, purAne sar3e, gale, hone se ve nikase-nirguNa vAle hote haiM, unameM pUrA guNa nahIM rahatA, ve zakti bar3hAne kA guNa nahIM rakhate, unakA svAda svAbhAvika nahIM hotA, unakA rUpa, gandha kucha aura hI prakAra kA hotA hai astu asvasthAvasthA meM jo khAna pAna diyA jAve unake padArtha uttama jAti ke ho| __ pIne kA pAnI bhI acche kuMe kA, halakA, mIThA aura svaccha aura acchI taraha se chanA huA, tAjA honA caahiye| pathya bhale prakAra taiyAra kiyA jAvebanAyA jAva-pathya acchI taraha se pakAyA jaave| kaJce, adhapake, bale huye yA dhuzrAM lage pathya na to svAdiSTa hote haiM aura na guNa hI karate haiM / pathya tAkIda For Private And Personal Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM teja agni se na banAyA jAve jisase usakA 'hINa bala jaave'| na itanI kama agni se taiyAra kiye jAve ki pUrA pake-sike bhI nahIM vA dhue se khAre ho jAveM / pathya bahuta sAvadhAnI se, svacchatA se banAye jAve, unameM kaMkara, reta, sa, keza Adi na ho isakA khAsa dhyAna rakhA jAve, kAraNa bImArI kI hAlata meM rogo kA citta ina coz2oM se bar3A hI uttejita ho jAtA hai| bImArI meM svAda aura ruci badala jAne ke kAraNa rogI kI icchA vA svabhAva tandurustoM ke samaya sA nahIM hotA, isa se vaha bhUkha na hone se bhojana meM kucha na kucha khoDa-kamI nikAlatA hI rahatA hai| kabhI kahatA hai dAla patalI ho gaI hai, kabhI jADI-gADhI bahuta batalAtA hai, namaka nahIM DAlA, mirace bahuta DAla dI, bahuta le Aye, garma hai, ThaNDI ho gaI hai ityAdi aneka prakAra se vaha kucha na kucha kamI-acchA aura svAdiSTa pathya banA hone para bhI batalA detA hai para usake liye ' ThIka ho banI hai' kA pIchA javAba de kara jidda nahIM karanI cAhiye kintu usako icchAnusAra turaMta ho vyavasthA kara denI cAhiye jisale usakA citta zAnta rahe aura santoSa ho| z2arA hoziyArI aura samaya sUcakatA ko kAma meM lAne se rogI vahI vastu ruci ke sAtha khA sakatA hai aura mUrkhatA vA jiddha karane para usakA citta vyAkula hokara bar3A kaSTa pAtA hai-chojatA hai| paricAraka ko cAhiye ki rogI ko pathya svaccha thAlI meM parosa kara le jAve, sAgapAta saba jude jude kaToriyoM meM hoM, khAne kI saba cIjeM karIne se rakhI huI ho, namaka, miraca Adi saba malAle rogI kI tatkAlina ruci ke anusAra DAle huye ho aura vaha subhIte ke sAtha unheM le sake aise pAtroM meM ho| yadi rogI kI zakti na ho to vaha bistara para baiThA baiThA hI le sake aisI For Private And Personal Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vyavasthA kI jAve / pathya svAdiSTa banA huA hai ki nahIM, usameM namaka jyAdA to nahIM par3a gayA hai isakI jAMca par3atAla rogI ke pAsa pathya le jAne ke pahile hI kara lI jaave| rogI jaba binA svAda kA vA kucha khAmI vAlA pathya dekhatA hai to vaha bImArI se hRdaya kamajora hone ke kAraNa bahuta duHkhita hotA hai, pathya banAne vAle para tathA lAne vAle para use bar3A krodha zrAtA hai para navIna taiyAra kara aura lAne kI AzA dene kA sAhasa na kara vA mana ko kAbU meM na rakha kara krodha ke zrAveza meM pathya hI nahIM letA vA z2abaradastI binA mana-duHkha mAnatA huaA-letA hai jo lAbha nahIM karatA hai| usakA citta azAnta ho jAne ke kAraNa vaha pathya ke ahAra vihAra sambandhI anya niyamoM kI ora bhI paravAha nahIM rakhatA jisase vomAro bar3hane meM sahAyatA milatI hai| pathya hamezA niyata samaya para denA cAhiye pathya hamezA niyata samaya para hI denA cAhiye / ghar3I 2 vA kabhI kisI samaya aura kabhI kisI samaya denA zArIrika niyamoM aura prakRti ke anusAra ThIka nahIM hai| mAravAr3I meM kahate bhI haiM ki Taimasara roTI khAne se vaha sIrI hotI hai| manuSya ko jJAna tantuoM kA svabhAva hI kucha aisA hai ki ve sadA prAdata-niyama kA anusaraNa karatI haiN| pAcaka indriyoM ko eka dina 10 baje anna pacAnA par3e to ve dUsare dina phira 10baje hI anna pacAne ke liye taiyAra hotI hai, utsuka banatI hai vA rahatI hai para usa samaya pacAne kI vastu na milane se unheM hatAza honA par3e athavA binA samaya bhojana karane se unheM z2abaradastI binA TAima pacAne ke liye lAcAra udhata honA par3e, athavA usake pacAne meM DIla ho, inake atirikta vaidya For Private And Personal Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rogI ko jIvanI zakti kA andAjA lagA kara AvazyakatAmusAra pathyA ke liye samaya, saMkhyA aura parimANa nirdhArita karatA hai para usake anusAra na calane se jaldI ArogyatA nahIM milatI astu vaidya jisa jisa samaya pathya dene ke liye kAhe usI 2 samaya ( rogI kI icchA se thor3A antara bhI kiyA jA sakatA hai ) pathya diyA jaave| yaha nahIM ki jaba padhya bane taba pathya diyA jaave| pathya kisa 2 samaya diyA jAve aura kitanI bAra diyA jAve yaha vaidya ilAja ho ke sAtha batalA dete haiM / para sAdhAraNa rogoM meM aisI pUrNa vyavathA nahIM bhI kI jAtI hai| rogI ko bhUkha lage tabhI pathya denA cAhiye yaha eka zAstrIya sAdhAraNa niyama hai, mAmUlI avasthA meM isI siddhAnta ke anusAra rogI, ko pathya diyA jAve, para asAdhya aura kaThina rogoM meM pathya kI khAsa vyavasthA rakhanI cAhiye aura niyata samaya meM niyata parimANa kAhI pathya diyA jAve / dhyAna rahe vinA vaidha kI khAsa AjJA ke 4)ghaNTe ke bIca meM pathya kabhI na diyA jaave| ghaDI 2 khilAne se eka to diyA huA pathya pacatA nahIM hai / peTa ko ArAma nahIM milatA, davA ko apanA asara karane meM pUrA samaya nahIM milatA ataH eka bAra diyA huA pathya paca jAne para dUsarI vAra denA cAhiye / samaya para pathya dene se davA dene kA samaya bhI ThIka DhaGga se nirdhArita kiyA jA sakatA hai| bAra 2 rogI ko pathya lene ke liye taGga karane se vaha vyAkula ho jAtA hai| kAraNa bImArI meM aruci rahane se use bAra 2 pathya lene kA kAma mahA bhArata jaMcatA hai isa se use dika na kiyA jaave| - smaraNa rahe niyata samaya kA yaha matalaba nahIM lagAyA jAve ki rela ke TAima ke anusAra hI vyavasthA rakhI jAve / For Private And Personal Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir rogo sotA hoto use pathya kA samaya samajha kara jagAyA na jAve na rogo kI icchA vinA jabaradastI diyA hI jaave| pathya niyata parimANa meM diyA jAvepathya niyata parimANa meM ho denA cAhiye / vaidha, rogI kI avasthA vicAra ke pathya ko mAtrA nizcita karatA hai / isake liye usakI pAcana zakti, jovana zakti kA hAsa, zakti banAye rakhane kI AvazyakatA aura roga Adi kaI eka viSayoM para vicAra kiyA jAtA hai / ataH vaidha jitanA khAne ko batalAve utanA ho diyA jAve / kabhI kama aura kabhI jyAdA (binA sUkSma vicAra kiye) pathya denA gogo ke liye sadA lAbhakArI nhiiN| kabhI svAda se vA anya kisI kAraNa se rogo khAto adhika jAtA hai parantu vaha pacatA nahIM jisase roga dUra karane meM ulTo bAdhA hotI hai| kaI rogoM meM adhika pathya khAsa taura para hAIna bhI karatA hai astu kaThina rogoM meM isakA dhyAna barAbara rakhA jAve / sAdhAraNa avasthA meM taula kara pathya dene kI vyavasthA honI sahaja nahIM ataH pathya dene vAle ko hI isakA andAja rakhanA cAhiye ki rogo jarUrata se adhika svAda ke vazIbhUta hokara na svA jAve / rogo ko kama khAne ke liye nAdirazAhI hukma denA vA jyAdatI karanA, dhamakAnA ThIka nahIM kintu yukti se use samajhA kara adhika khAne se bacAnA caahiye| pathya ke samaya rogI kA citta zAnta rahe vaisA udyoga ho pathya ke samaya rogo kA citta zAnta rahe isakA khAsa pravandha kiyA jAye / usake pAsa pathya ke samaya kisI prakAra For Private And Personal Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 34 ) kI gar3abar3a na ho, bhIr3a na ho, makAna svaccha ho, dhuA~ Adi na AtA ho, durgandha kahIM se na AtI ho asvacchatA na ho, khAsa vizvAsu AdamiyoM ke atirikta koI dUsarA pAsa na ho aisI vyavasthA rakhI jAve / vyApAra vA kAma kAja sambandhI carcA usa samayarogI ke sAmane na kI jAve / usa samaya mIThI tathA madhura zAntidAyaka bAta karanI cAhiye tathA yukti se usakI icchAoM ko vaidya ke AdezAnusAra phera kara prasanna banAye rkheN| aura kisI viSaya meM bhI uttejita na hone deN| Upara kahI bAtoM ko dhyAna meM rakha kara pathya sevana karAyA jAve to usa pathya se pUrA 2 lAbha pahu~catA hai, jo haz2Ara davAno se bhI honA kaThina hai / kAraNa yaha sadA satya hai ki davA se bhI khAna pAna roga ghaTAne meM adhika madada dete haiN| : pathya dene kA DhaGga' pathya isa DhaGga se diyA jAve ki usa para rogI ko aruci vA abhAva (ghaNA) utpanna na hone paaye| kAraNa prabhAva ho jAne para cAhe jaisA lAbhakArI aura uttama tathA svAdiSTa pathya bhI rogI ko nahIM rucatA hai / aura binA ruci khAyA, pathya bhI nakasAna hI karatA hai| bImAra ko sadA eka hI prakAra kA pathya svAda nahIM lagatA, kucha dina bAda vaha use nahIM bhAtA aura dUsarI cIjo kI aora usakA mana daur3A karatA hai, jo svAbhAvika hI hai| ataH isakA dhyAna rakhate huye samaya 2 para vaidha kI aAzAnusAra pathya meM phera phAra karate rahane kA dhyAna rakhanA caahiye| para isake liye yaha nahIM ki jo cAhA pathya For Private And Personal Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 35 ) de diyA / pathya ke sambandha meM vaidya kI zrAjJA hI sarvopari samajho jAve, aura rogoM kI ruci kI khabara vaidya ko barAbara karate rahanA cAhiye, jisase vaha rogI kI avasthA, jarUrata roga aura ruci para bhale prakAra vicAra kara samaya para pathya meM ucita pheraphAra karatA rhe| pathya kI vyavasthA karanA mAmUlI kAma nahIM hai| isake liye vyavahArika jJAna kI jarUrata hotI hai| cAhe jo vyakti pathya ko yukti ke sAtha sevana karA kara rogI ko rAjI nahIM rakha sktaa| pathya dene vAle meM dhairya, zAnti, tatparatA aura sahanazIlatA ke guNa bhI hone cAhiye / ye guNa puruSoM kI apekSA striyoM meM vomArI ke samaya vizeSa rUpa se pAye jAte haiN| isase pathya dene kA kAma striyoM ke jimme ho rakhanA ThIka hai parantu striya ArogyatA ke niyamoM se eka dama ajAna hone se, bhUla se, mUrkhatA se vA dhRSTatA se pathya ke sthAna meM kupathya karA baiThatI hai, AdezAnusAra prabandha nahIM karatI, apanI akala lagA kara kucha kA kucha kara baiThatI hai, athavA rogI ko jabaradastI khilAne meM aura adhika khilAne ke udyoga hI meM sadA lagI rahatI hai| sAtha hI apame kiyoM kA sApha 2 kahatI bhI nahIM haiM isase akelI striyoM para aura khAsa kara asAdhya rogoM meM pathya jaimA mahatva kA kAma sauMpa kara nizcinta ho baiThanA vA vizvAsa rakhanA ucita nahIM kahA jA sakatA / isake liye rogI kA koI bar3A sambandhI jisa para rogI kI zraddhA bahuta ho aura rogI usake kahe ko mAnatA bhI ho use jimmevAra bananA cAhiye aura prabandha rakhanA cAhiye / .: ...pathya dene vAloM ko Upara kiye vivecana ke sivAya au bhI kitanI hI bAtoM para dhyAna rakhanA cAhiye jisase rogI ko For Private And Personal Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 36 ) anucita kaSTa vA kleza na ho aura pathya bhI saralatA se diyA jA ske| bImArI caubIsoM ghaNTe hI eka sI nahIM rahatI hai| kabhI kama aura kabhI jyAdA hotI hai, ataH jaba jyAdA ho usa samaya rogI ko pathya ke liye anurodha karanA ucita nhiiN| kyoMki aise samaya usakA citta zAnta nahIM hotA aura usase use pathya nahIM bhAtA hai, para loga isakA vicAra na kara apanI icchAnusAra jaba cAhA tabhI khAne ke liye rogI ko bAdhya karate haiM para usa samaya use bhUkha na hone se vA ruci se na khAye jAne se vaha pathya ulaTA plezakArI hotA hai| binA bhUkha ke khAyA jAne para guNa bhI nahIM karatA aura na acchI taraha vaha khAyA ho jAtA hai| . rogI ko apano ruci anusAra pathya lene denA cAhiye athavA vaidya salAha de utanA denA cAhiye / para adhika khAne ke liye Agraha karanA vA jabaradastI utsAhita banAnA Thoka nahIM / prAyaH dekhA gayA hai ki jaba rogI ko pathya nahIM bhAtA hai, use anicchA hotI hai taba bhI yahI salAha dI jAtI hai ki 'zrAMkha mIca kara pAnI kI guTaka hI se utAra lo'| usake nahIM khAne kI zikAyata-ganaganATa-dUsaroM ke sAmane kara ulhanA dilAnA vA dUsare ke sAmane pastahimmata batAnA aura usase use dabAne-lAcAra karane meM kisI rUpa meM dUsare se sahAyatA prApta karane kA udyoga karake binA ruci ke bhI rogI ko khAne ke liye lAcAra karanA sarvathA nindanIya hai| pathya ke liye rogI se utAvala nahIM kI jAve / azaktatA ke kAraNa rogI turaMta hI uTha kara pathya lene kI icchA nahIM karatA vaha dhIre 2 vicAra karatA 2 uThatA hai ataH zAnti ke sAtha rogI cAhe usa taraha se pathya lene meM sahAyatA dI jAve / For Private And Personal Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 37 ) uThate hI, thakAvaTa se pathya lene kI himmata nahIM hotI, usakA zvAsa phUla jAtA hai ataH kucha dera Thahara kara-bIsAI khA lene para-pathya denA zurU karanA cAhiye / bImAra ko palavAr3A (karavaTa) pherale meM bhI kabho 2 bahuta parizrama hotA hai, vaha usa samaya pUrA bola taka ha sktaa| astu bImAra ko baiThAke para kucha dera taka ghosAmI (rest) khAne denA cAhiye / prAsa bhI dhore 2 diyA jAve jaldI 2 lene se vaha ghabar3A jAtA hai, kiyA huA nikala jAtA hai| pathya sambandhI kucha noTa (1) rogo ko pathya harabAra tAjA diyA jaave| subaha kA zyAma aura zyAma kA subaha na diyA jAve / 4 ghaNTe se pahile kA taiyAra kiyA pathya na diyA jaave| roTo, sAga, zrAdi ThaMDe, bAsI, poche garma kiye huye na diye jAveM / ThaNDe, bAsI pathya meM svAda nahIM rahatA hai, pauSTika rasa nikala jAtA hai, kucha vikAra bhI paidA ho jAtA hai, pacatA bhI dera se hai ataH rogI ko jaba z2arUrata ho tabho tAjA pathya taiyAra karake diyA jaave|| (2) rogo ko pathya hamezA halakA, jaldI pacane vAlA aura tAkata dene vAlA denA caahiye| (3) rogI ko pathya kabhI usakI ruci se adhika na diyA jaave| (4) rogI ko pathya adhika lene ke liye usa para dabAva vA sakhI na kI jaave| (5) rogI ke pathya meM zleSmakArI vastuyeM na dI jaaveN| (6) ghomAroM meM ghata, khAMDa, miThAI, maide kI cIjeM, zrAdi saba hAni karate haiM / jaba roga dUra ho jAya taba inakA sevana kabhI 2 thor3A 2 jarUrata ho to ruci ke anusAra karanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - (7) rogI ke pathya meM sIjate ghata milA dene vA 'mauna' DAlane kI kuprathA kA upayoga kabhI na karanA cAhiye / khIcar3I thUlI, daliyA roTI Adi meM ghI milA kara dene se vaha dera meM pacatI hai| kabhI 2 usase kaI upadrava ho jAte haiM, sUjana, pANDu, udaravikAra, maMdAgni, jvara, khAsa, zvAsa, atisAra Adi ho jAte haiM vA bar3ha jAte haiN| para ko isakA patA bhI nahIM lgtaa| (8) rogI kI thAlI meM khurAka ekadama bahuta sI na le AnA cAhiye, kyoMki vaha adhika khurAka dekha kara Dara jAtA hai, use aruci utpanna ho jAtI hai, vaha apanI icchAmujaba khurAka bhI nahIM le pAtA ataH prArambha meM thor3A pathya lAnA cAhiye aura rogI phira icchA kare to dUsarI bAra aura le AnA cAhiye para Alasyavaza, dUsarI bAra phira lAne kI takalIpha se bacane ke liye ekavAra meM hI adhika le AnA acchA nhiiN| (E) rogI ko pathya rasoI ghara meM yA usake nikaTa hI nahIM denA cAhiye kyoMki vaha vahAM aneka prakAra ke vyaJjana bane dekha kara unake khAne kI icchA pragaTa karatA hai, usake liye koziza karatA hai, haTha karatA hai aura mana ko vaza meM na rakha kara khA bhI letA hai athavA lAcAra hokara de denA bhI par3atA hai| ataH use yAda meM vA dRSTi meM kupathya vAlI vastuyeM na zrAne denI cAhiye aura isakA khAsa prabandha rakhanA caahiye| (10) rogI jahAM rahatA hai vahAM koI khAdya padArtha nahIM rakhanA cAhiye aura na vahAM koI kucha khAve vA khAtA huA jaave| (11) bImAra ko mAlUma na hone denA cAhiye ki ghara meM kyA 2 vastuyeM banI haiM vA banAI gaI hai| For Private And Personal Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir . (12) jahAM taka ho, ghara meM kisI ke bImAra hone para kupathyakArI padArtha na to banAnA cAhiye aura na bAjAra se lAkara khAnA hI caahiye| (13) rogoM ko kabhI 2 bhUkha kI mAlUma hI nahIM par3atI hai / ataH yukti se use yAda dilA kara kucha khilA denA z2arUrI (14) kaI bImAra yaha nahIM jAnate ki unheM kitanI bhUkha lagI hai aura kitanA khAnA cAhiye, ataH unheM apacana na ho utanI khurAka de denI cAhiye para adhika na dI jaave| ... . (15) kitane hI rogI svAda zrAdi ke kAraNa adhika khA lene ke liye prayatna karate haiM, para unheM yukti se manA kiyA jAve, phira khAne ke liye salAha dI jAve, parakhAne ko 'nA' kaha dene se vaha rUSTa ho jAtA hai aura mAnasika cintA karatA hai'ghuTatA hai| .(16) rogoM kI thAlI meM khAte kucha baca rahe to use khA lene ke liye dabAva na DAlA jAve / kaI loga kaha dete haiM ki 'itere vAste ave pAcho kaI le jAUM', 'ito kaThe, nAkuM', thAro paTho dUjo kuMNa khAve', 'khAyo' hI nahIM ne yUMhI takalIpha dii| 'khAvaNAM kekhA hai maMgAvaraNA hai' 'yUro yUhI par3iyo hai'| para ina vacanoM se rogI ko Antarika duHkha hotA hai jisakA anubhava paricAraka ko mAlUma nahIM par3atA hai para usase roga ke ghaTane meM mAnasika rukAvaTa pahuMcatI hai| (17) khurAka jo baca jAve, vaha rogI ke kamare se turaMta bAhira lejAI jaave| . (18) kitane hI kuTaiva vA bAlasya ke kAraNa rogI se bacA huA pathya usake mAMce ke nIce rakha-sirakA dete haiM para usase For Private And Personal Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 40 ) vahAMdhaNA-sUga utpanna hone lagatI hai, makkhI macchara Adi bahuta A jAte haiM / jo svAsthya ke liye ahitakara hai| kaI isa liye vahIM thAlI sirakA dete haiM ki rogI phira mAMgegA taba deMge, para yaha svAsthya kI dRSTi se jaMgalI aura kharAba rivAja hai| (16) pathya lete 2 usa para kisI kAraNa se, makkhI Adi se, abhAva,ghRNA vA sUga AjAve to vaha turaMta vahAM se haTA denA cAhiye kyoMki vaha use phira AMkha se dekhanA to dUra nAma sunanA bhI kabhI 2 pasanda nahIM karatA hai / yadi vaha turaMta hI vahAM se haTAyA na jAye to khAyA huA bhI saba pIchA nikala jAtA hai aura usa para hamezA ke liye 'TokAra' baiTha jAtI hai| ___ (20) jisa khurAka para rogI ko ekavAra sUga A jAto hai, abhAva ho jAtA hai, vaha phira rogI ke pAsa nahIM lAI jAye aura na usake sAtha koI aura vastu lAI jAve, nahIM to usake sAtha kI vastuoM para bhI abhAva ho jAyA karatA hai| (23) dhyAna meM rahe rogI na khAne lAyaka pathya corI karake khA letA hai bAjAra se maMgA letA hai ghara ke AdamI de dete haiM, luka chipa kara par3osI mitra, naukara, no, bAlaka Adi kupathya karane meM sahAyatA dete / para cauthAI peThA [mAvekA ] athavA eka jalebI bhI bomAra ko pochA bImAra kara dene uthalAne meM kAphI hai| (22) bahuta mahanata se acchA huA rogo bhI pathya ko thor3I sI gaphalata se bhI pIchA bhayaGkara sthiti meM yA jAtA hai| (23) rogI ke pAsa svacchatA khUba rakho jaaye| usake kapar3e latte tathA praur3hane bichAne ke bistara Adi saba sApha ho isa kI samhAla rakhI jAve / For Private And Personal Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 41 ) (24) rogI ke praur3hane bichAne ke vistara dUsare tosare dinadhUpa meM DAla denA caahiye| (25) rogI ke kamare meM havA acchI taraha zrAve tathA jAve usako tajabIja rakho jAve, para rogI ke Upara sIdhI havA kA jhokA na Ave isake liye usakA bichonA kucha bhAr3a meM rakhA jAve tathA kapar3e khUba or3hAye rakhanA cAhiye / bArI vAranoM para cika DAla denA acchA rahatA hai| (26) sardI laga jAne ke Dara se havA rokane kI apekSA rogIko khUba kapar3oM se garma kapar3oM se or3he rakhanA aura havA kI roka na karanA hajAra acchA hai| (27) rogI ke kamare meM roja dhUpa Ave-prakAza ho aisA prabandha rakhanA cAhiye, tathA aise sthAna meM hI bImAra ko rakhanA caahiye| (28) rogI ke kamare meM dhadhakate huye koyale bArI bArane baMda karake kabhI na rakhanA cAhiye / isa se gesa ke kAraNa bar3A dhurA pariNAma nikalatA hai| (26) rogo ke pAsa bahuta bhIr3a na kI jAve / bhIr3a se bacane ke liye rogo ke pAsa ke kamare meM baiThane kA prabandha kiyA jAve aura jo milane vAle AveM ve vahAM unake ghara vAloM se milale / tathA jo rogoM ke pAla jAnA hI cAhe to unake liye ghara vAle ailA prabandha kareM ki eka eka milane jAne diyA jAve aura jaba vaha do cAra miniTa meM pIchA AjAbe taba dUsare ko jAne diyA jaave| (30) rogo ko ghar3I 2 uThane kI takalIpha nahIM denI cAhiye / sannipAta khAsa kara gujarAtI roga meM bAra 2 uThane baiThane se rogI bahuta bar3hatA hai ataH isakI samhAla kI jaave| For Private And Personal Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 42 ) (31) bImAra ko cAhiye ki use bhUkha ho usase kama khAve / vaidyaka zAstra meM batAyA hai ki peTa anna se do pAMtI aura jala se 1 pAMtI bharanA cAhiye tathA eka pAMtI peTa khAlI rakhanA caahiye| .: (32) sUkhe, bAsI, sar3e huye, adhapake, jale hue, dhuAM lage bhUTa tathA ve svAde padArtha kisI avasthA meM bhI na khAye jAveM / (33) pathya ko khUba cabA cabA kara khAnA cAhiye jisase vaha jaldI paca jAve aura prAMtoM ko mihanata na ho| jinakI pAcana zaki kamajora hai unheM jarUra cabA 2 kara khAnA caahiye| (34) jo bImAra calate phirate hote haiM unheM khAna pAna bahuta niyamalara karanA cAhiye tathA bhArI cIjeM nahIM khAnI caahiye| (35) pyAsa lagane para pAnI jarUra pInA cAhiye / upacArakako cAhiye kI vaha isa meM roka Toka na kare para tApa, maMdAgni Adi meM thor3A 2 pInA caahiye| (36) hara eka ko yaha samajha rakhanA cAhiye ki kaI vastuyeM asala meM halakI hotI haiM, jaldI pacatI hai parantu yadi ve bahuta khA lI jAyeM to dera meM pacatI hai jaise cAvala, maMga tathA ve saMskAra se bhArI bhI ho jAtI hai jaise bINaja, dAlakA sIrA, Adi ataH halakI vastuyeM bhI adhika na khAI jAveM tathA halakI saMskAra kI huI aura bhI kama khAI jaaveN| (37) kaI vastuyeM svabhAva hI se bhArI hotI haiM jaise ur3ada / isakI dAla banAkara khAne para bhI dera se pacatI hai phira vaha adhika khA lI jAve to aura bhI dera se pacatI hai| para vahI yadi saMskAra kI jAve, usake laDDu banAye jAve to vaha For Private And Personal Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir aura bhI bhArI ho jAtI hai| eka to padArtha hI bhArI hai phira saMskAra se aura bhI bhArI ho jAtA hai aura bahuta dera se pacatA hai| (38) pathyake samaya tathA vahapaca na jAve taba taka mAnasika cintA-vicAra kucha nahIM karanA caahiye| (36) zakti hoto pathyake pazcAta kucha TahalanA caahiye| parayAda rahe jaldI 2 calanA vA bahuta dUra jAnA nukasAna karatA hai| (40) pezAba-TaTTI kI hAjata kabhI rokanA nahIM cAhiye / hAjata hone para TaTTI na jAne se vA pezAba na karane se aneka bar3I 2 bImAriye paidA ho jAtI hai vA bar3hatI hai| (41) subaha-khAsa kara jvarAvasthA meM rogI kucha pathya na le to cintA nahIM para saMdhyA ko kucha na kucha denA z2arUrI hai (nirane kAlaje nahIM sUvaNA chiije|) (42) svaccha havA ke barAbara hI yadi koI mahatva kI vastu hai to vaha svaccha aura uttama anna hai| (43) yAda rakhanA cAhiye ki jo anna acche-svathya aAdamI ko phAyadA pahuMcAtA hai vaha bImAra ko aura bhI bImAra kara detA hai, aura jo anna bImAra ko phAyadA pahuMcAtA hai usako lene se acchA AdamI kamajora ho jAtA hai| ataH avasthAnusAra khAna pAna liyA jaave| (44) bImArIkI khAsa hAlatameM jisa cIjako rogIkA mana khAne ko cAhe vaha cIja use de dene se jitanI hAni nahIM hotI parantu bImArI ke bAda kamajorI meM de dene se bhArI hAni hotI hai| For Private And Personal Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (44 ) (45) jvarameM khaTTI carako vastuoM para mana bahuta calatA hai| para khaTTAI se kamajorI ke kAraNa sUjana zrAjAtI hai, pANDu ho jAtA hai, jvara jaldI dUra nahIM hotA tathA aneka prakAra kI vyAdhiye uTha khar3I hotI haiN| (46) bImAra ke liye rahana sahanake pathyameM svaccha vAyukA AnA, svaccha jala ponA, svacchatA rakhanA, pAkhAnA, morI, nAradA, pezAba jagaha Adi kA sApha rakhanA, aura sUrya kA prakAza Ane denA bahuta jarUrI aura lAbhadAyaka hai| inameM se kisI eka meM kharAbI vA kamI rahane se bImArI jaldI dUra nahIM hotI hai| (47) rogo ko hamezA dhule huye svaccha vastra pahinAnA cAhiye / bImArI meM pasInA Adike kAraNa kapar3e jaldI kharAba ho jAte haiM, unameM badabU Ane lagatI hai ataH 5 / 4 dina se kapar3e z2arUra vadalA denA caahiye| (48) rogIke kapar3e jaldI kharAba hote haiN| usI prakAra vIchAne kA patharanA tathA takiyA bhI jaldI mailA ho jAtA hai ataH unakI kholI badalAnA cAhiye tathA dhUpa bhI dikhAnI cAhiye / (38) maile patharanoM meM sar3ana hotI hai, badabU AtI haijo rogI ko lagAtAra nukasAna pahuMcAtI hai ataH praur3hane bichAne ke kapar3e svaccha ho aura svaccha raheM isakA prabandha barAbara rakhanA caahiye| (50) rogI kekamare meM sAmagrI bahuta na rahane denI caahiye| adhika sAmagrI se saphAI nahIM hotI hai| jIrSa vyAdhi [purAnI bImArI ] meM isakA jyAdA khyAla rakhanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 45 ) (5.3) rogI ke kamare meM cAhe jahAM na thUkanA cAhiye aura rogI ke thUkane ke liye khAsa baratana rakhanA cAhiye / (52) rogI ke kamare meM jahAM tahAM pAnI Dhola kara, cIkhalA' nahIM karanA caahiye| (53) malamUtra ke pAtra rogI ke kamare meM hI par3e rakhanA ucitana hI kintu AvazyakatA ke samaya le AnA cAhiye aura pIche bAhara hI rakhane caahiye| (54) rogI ke kamare meM ghAsaleTakI teja rozanI nahIM rakhanI cAhiye / na vinA cimanI kI lAlaTena hI rakhanA cAhiyeyaha bahuta nukasAna karatI hai isakA dhuMA roga bar3hAne meM madada detA hai / mIThe tela kA dIyA acchA hai| tIbra vyAdhi meM ghRta kA dIpaka jalAnA caahiye| nirogAvasthA meM pathya bImAra ho ko pathya rakhanA cAhiye vA pathya meM rahanA cAhiye, yaha bAta nahIM hai / bImAra se bhI kahIM adhika nirogA vasthA meM pathya rakhane kI jarUrata hai, kAraNa bImAra hokara usakA ilAja karane kI apekSA bImAra hI nahIM isakA sAdhana rakhanA vA prayatna karanA adhika zreSTha hai| yaha haraeka ko acchI taraha samajha lenA cAhiye / isI siddhAnta ko mAnya karake hama gharU ciTTiyoM meM apane nijI aura premI logoM ko likhA karate haiM ki 'zarIra ro jApatorakhAvasI, arthAt hita AhAra vihAra sevana krsii| hAM yaha saca hai ki bImAra ke pathya meM thor3I sI bhUla ho jAya vA sAdhAraNa kupathya kara liyA jAve to bar3A nukasAna hotA hai parantu tandurustI meM sAdhAraNa kupathya kA burApariNAma pratyakSa meM nahIM dIkhatA, para roja 2 For Private And Personal Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kupathya kiyA jAve, kabhI kisI prakAra kA kupathya aura kabhI dUsarI taraha kA kupathya kiyA jAve to usase jarUra tandurustI bigar3a jAtI hai / kupathya hamezA cAhe hama kisI avasthA meM ho -hAnikara hai| nirogAvasthA meM kupathya kA phala turaMta aura pratyakSa nahIM hotA para usakA burA asara zarIra para apanA prabhAva karatA rahatA hai aura jaba zarIra ko (Resisting Power) sahana zakti ghaTa jAto hai to thor3e se kupathya se hI acAnaka tandurustI bigar3a jAtI hai aura kabhI 2 to bar3I 2 bImAriya utpanna ho jAtI hai jo sahaja meM aura thor3e prayatna meM dUra nahIM hotii| ataH hamArI khAna pAna sambandhI bhUloM se bImAra na honA par3e isake liye pathya rakhanA bahuta jarUrI hai aura aMdhAdhundha jo pAyA vahI khA liyA peTa meM ala liyAisase bacanA caahiye| tandurustI meM nimna prakAra le khAna pAna tathA rahana sahana rakhanA hitakara hai| inakA pAlana karane se sahasA roga kA AkramaNa nahIM hotA hai aura zarIra niroga banA rahatA hai| (1) bhojana roja niyata samaya para-Temasara-karanA caahiye| (2) eka bAra ruci anusAra bhojana kara lenA cAhiye-jIma lenA cAhiye para ghar3I meM kucha khAyA aura ghar3o pIche dUsarI cIja khAI-yaha ThIka nahIM, isase pAcana zakti meM bigAr3a ho jAtA hai prAMtoMko pArAmI nahIM milatI aura dhIre 2 kamajora hokara ve maMdAgni karoga utpanna kara detI hai ataH bAra bAra nahIM khAnA cAhiye / mAravAr3I samAja meM bAlaka tathA javAna loga isa niyama kA pAlana nahIM karate, ghe bAjAra se kabhI kucha aura kabhI kucha kharIda kara ghar3I 2 khAte rahate hai para isase zarIra tAkata vAlA hone ke sthAna meM kamajora hotA hai / jo jaba prAthA maMha meM DAla liyA roga paidA karatA hai.| ......... For Private And Personal Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (3) bhojana ThUsa kara nahIM khAnA caahiye| svAda ke bazIbhUta hokara hama akasara adhika khA jAte haiN| kabhI,2 mitroM ke yahAM jImanoM meM adhika manavAra se bahuta khA jAte haiM para vaha zarIra ko nukasAna pahuMcAtA hai ataH roja kucha na kucha kama hI khAnA cAhiye / yadi kabhI adhika khAne ke liye lAcAra honA par3e to dUsare dina nahIM khAnA cAhiye vA kama khAnA caahiye| (4) adhika khaTTa, adhika mIThe pA bahuta carake padArtha nahIM khAne cAhiye na bahuta parimANa meM inheM sevana karanA caahiye| (5) roz2a 2 bhArI cIja nahIM khAnI cAhiye, kintu kabhI kucha khAlI kamo 2 / 3 dina taka nahIM bhI khAI isa taraha se mIThAI kA vyavahAra karanA caahiye| (6) svAda ke vazIbhUta hokara hI na khAnA cAhiye kintu isake liye peTa se salAha bhI lenI caahiye| (7) zrAcAra taila khaTAI, mIThA, mere ko cIjeM Adi roja 2 nahIM khAnI cAhiye / na bahuta khAnI caahiye| () koI bhI vastu khAne ko lI jAve para vaha adhika na lene se hAni nahIM karatI hai| (6) jo bhuzrAfika na ho vaha nahIM khAnI caahiye| (10) mausima meM jo phaTasa-rasAla aura sAga Adi zrAve ve jarUra sevana kiye jAveM para kama aura kisI 2 din| (11) roja eka hI prakAra kA bhojana nahIM karanA cAhiye kintu samaya 2 para badalanA caahiye| . . (12) bhojana prAtaH 10 1 11 baje aura zAma ko 6 / 6 // baje khAnA caahiye| :: (13) bhojana sApha jagaha meM karanA cAhiye / gIle. maile, durgandha vAle sthAna meM jahAM dhutrAM prAtA ho vahAM nahIM jImanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 48 ) (14) bhojana zAnti pUrvaka karanA cAhiye / (15) bhojana karane baiThe taba hAtha paira ko khUba sApha dhonA cAhiye / binA hAtha paira dhoye bhojana para baiTha jAne se kitane hI rogakArI parimANu bhojana ke sAtha peTa meM hAtha para se cale jAte hai aura unase kitane hI saMkrAmaka roga paidA ho jAte haiN| (16) bhojana meM viruddha AhAra nahIM honA cAhiye / dahI dUdha, rAyatA khora, acAra khIra, acAra dUdha, gaTTe khIra, kar3hI dUdha zrAdi sAtha 2 sevana na kiye jaayeN| loga svAda ke kAraNa khaTTe mIThe tathA eka dUsare se viruddha vAle padArtha sAtha mila kara khA jAte haiM para ve eka prakAra kA rogotpAdaka viSa paidA karate jo acAnaka tIvra roga paidA kara zarIra ko jokhima meM DAla dete haiM ataH thAlI meM jo vastu Ave vahI khAnA jarUrI hai yaha nahIM, kintu jo lAbhakArI ho vahI sevana kI jaave| (37) bhojana meM pahile bhArI arthAt mIThAI, khora, gdhINa, Adi aura phira halakI cIjeM khaaveN| phala bhojana ke pahile khAnA cAhiye / kelA kakar3I mUlA, dAr3ama, bhojana ke bAda khAveM / aravI, bhIDI Adi ___ (18) sardI kI mausima meM yadi dADama vagaira khAne kI icchA ho to dhUpa meM baiTha kara khAnI cAhiye aura una para ThaNDhA pAnI na pIkara garma pInA cAhiye jisase ThaNDa na lagane paave| (16) bhojana ke bIcameM thor3Ara jala pInA caahiye| bhojana ke bAda pAnI pInA kharAba hai kaI loga bhojana ke bAda Dakala 2 pAnI pI jAte haiM para usase anna dera se pacatA hai| (20) bhojana ke samaya pAnI thor3A pInA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 8 ) (21) bhojana jaldI 2 na kiyA jAve kintu pratyeka grAsa khUba cabA 2 kara nigalA jaave| binA cabAye jaldI nigala jAne se khAyA anna dera meM pacatA hai, AtoM ko parizrama bahuta karanA par3atA hai| bahuta logoM ko to jaldI 2 khAne ke kAraNa hI kaI bAra bImAra honA par3atA hai| (22) ThaMDI roTo tathA sAga vagairaha nahIM khAne cAhiye na ThaMDI koI vastu pIchI garma karake khAnI cAhiye / / (23) jala sApha-svaccha pInA cAhiye, tRSA rakhane se khUna sUkhatA hai, garmI bar3hatI hai / bhUkha lagI ho usa samaya jala pInA, peTa kA goga paidA karatA hai / usI prakAra pyAsa meM khAne se gulma roga hotA hai ataH pyAna lage usa samaya jala pInA cAhiye aura bhUkha lage taba bhojana karanA caahiye| (24) bhojana karane ke bAda baiThe rahanA vA so jAnA acchA nahIM kintu kucha samaya taka dhIre 2 ghUmanA caahiye| . (25) bhojana se uThane ke bAda bahuta dUra paidala jAnA, jaldI jaldI calanA, daur3anA, savArI karanA, kasarata karanA, mehanata kA kAma karanA, snAna karanA, tapatApanA burA hai ataH ghaNTe Adha ghaNTe taka aArAmI Rest karanA caahiye| ___ (26) dina meM lonA burA hai para garmI kI mausima meM hAni nahIM karatA hai| (27) dhUpa meM naMge paira nahIM phiranA cAhiye na paira gIle rakhanA caahiye| (28) prAtaH jaldI uThanA cAhiye, aura saba se pahile zaucAdi se nipaTa kara bhagavAn kA smaraNa karanA cAhiye / (26) mala tyAga hamezA niyata samaya jarUra tyAganA cAhiye aura TaTTI meM bahuta samaya na lagAnA cAhiye, vahAM idhara For Private And Personal Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 50 ) udhara ke vicAra karane se dasta derase lagatI hai aura phira dhIre 2 samaya adhika lagane kI Adata ho jAtI hai / _(30) TaTTI bahuta sApha rahanI caahiye| loga isakI svacchatA ke prati bahuta dhyAna nahIM dete para svAsthya ko bigAr3ane meM TaTTI kI sar3AMda durgandhi hI adhika hAni pahuMcAtI hai ataH isakI saphAI ke liye vizeSa dhyAna rakhanA cAhiye / cane se 2 / 4 mahIne meM TaTTI kA makAna putavA denA cAhiye aura pharza para canA vA phinAila chir3akavAnA caahiye| __ (31) pezAba athavA TaTTI kI hAjata ho taba saba kAma chor3a pahile hAjata dUra karanI cAhiye / zaMkA mArane se kaI roga ho jAte haiM, kabjI kI Adata par3a jAtI hai / (32) dAtana hamezA karanA cAhiye / peTa ke bure parimANu vApha-zvAsa dvArA aAkara dAMtoM para rAtako jama jAte haiM, ve acchI taraha sApha na karane se pIche bhojana vA pAnI ke sAtha peTa meM jAkara kaI prakAra ke roga paidA karate haiM, pAcana zakti bigAr3a dete haiM / muMha meM bAsa AtI hai, dAMta kharAba ho jAte haiM, vastuoM kA svAda barAbara mAlUma nahIM par3atA astu dAMta hamezA sAfa rakhe jaayeN| (33) dAMtana baMbUla vA nIma kA hamezA prAtaH zauca se nivRta hokara karanA caahiye| aMgulI se dAMtana kara lene se pUrA lAbha nahIM hotaa| * daMtamaJjana acchA hoto usase bhI dAMta sApha kiye jA sakate haiN| -------------------- __*nIce likhe danta maMjana ke prayoga acche aura lAbhadAyaka hai ataH inameM se jo pasanda par3e use tayAra karake kAma meM laaveN| (1) nIma kI lakar3I kA koyalA tolA 10, saindhava tolA 2, sapheda jIrA sekA tolA 1, sogI phUlI tolA! For Private And Personal Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (34) dAMtoM ko bhojana ke bAda bhI roja sApha karanA caahiye| (35) dAMtoM kI saphAI jo acchI rakhatA hai usake dAMta vRddhAsthA meM bhI majabUta rahate haiN| (36) prati saptAha kSaura karAnI caahiye| (37) kasarata jarUra karanI cAhiye / sabhI logoM ko thor3I bahuta aura nahIM to apane 2 ghara hI meM kasarata karanI caahiye| isase zarIra niroga aura phurtilA rahatA hai, aura sahasA koI roga AkramaNa nahIM kara paataa| likhane par3hane kA kAma karane vAloM ko jarUra aisA koI kAma roja karanA cAhiye jisameM mihanata ho / kasarata roja niyata samaya para karanI cAhiye para tAkata bar3hAne kI icchA se bahuta adhika karanI burI hai| tamAlapatra tolA 1, pIpala tolA 1, akalakarA tolA 1, kapUra tolA :-vidhi-psabako alaga 2 pIsa kara milA leM / maJjana bahuta bArIka pIsA jAve isakA khAsa dhyAna rkheN| (2) phulAyA morathUthA tolA 1, sogI phulAI tolA 2 phulAI phiTakarI tolA 3 cAka tolA 8, lauMga tolA 2-saba ko bArIka pIsakara milA leN| (3) kapUra tolA 1, katthA tolA 1, hirAdakhanI tolA 1, ilAyacI tolA 1 mAjUphala tolA 1-ina sabako bArIka pIsa milA leN| (4) bAdAma ke chor3oM ke koyale tolA 10, cAka tolA 10, TaMkaNa tolA 1, soDA tolA 1, morathUthA mAsA 3, dAlacInI, tamAlapatra, akalakarA, pIpala, lauMga, kapara, mAjUphala katthA ye saba prAdhA 2 tolA le| sabako bArIka pIsakara cUrNa banA leN| For Private And Personal Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 52 ) (38) zarIra meM zakti ho utanA kAma karanA caahiye| (36) roja nahIM to kabhI 2 to jarUra taila masalAnA caahiye| paira ke taluoM meM tathA zira meM taila jarUra lagAnA caahiye| (40) snAna roja karanI cAhiye / sardI meM ThaMDe nahIM to garma jala se kI jAve / banda makAna meM jahAM havA kA jhoMkA badana para na lagatA ho vahAMkaranI cAhiye / havA lage vahAM snAna nahIM karanI cAhiye / snAna karane ke pazcAt zarIra ko sUkhe aMgoche se jarUra pochanA cAhiye, phira svaccha aura sUkhe kapar3e pahinanA caahiye| (41) kapar3e svaccha aura sardI garmI se bacAne vAle hone cAhiye / banIyAna-kabajA bahuta sAfa pahinanA cAhiye / sardI meM Una ke tathA ruIdAra kapar3e pahine jaaveN| ruI ke koTa se zarIra kAcA ho jAyagA yaha vicAra logoM kA galata hai| (42) vAyu sevana-khule maidAna meM karane jarUra jAnA cAhiye / havA kA jhoMkA na lage isake liye khUba kapar3e pahine huye hone caahiye| (43) ThaMDI havA calatI ho usa samaya muMha se zvAsa na lekara nAka se zvAsa lenA cAhiye jisase jukhAma, nyUmoniyA kI zikAyata na hone paave| (44) vanda makAna meM nahIM sonA caahiye| muMha Dhaka kara nahIM sonA caahiye| praur3hane bichAne ke bistara sApha hone (45) makAna ke bArI bArane khule rakhe jAveM jisase tAjI havA sadA milatI rahe tathA prakAza aura dhUpa bhI AtI rhe| yadi ThaNDa kA bhaya ho to zraur3hane ke kapar3e vizeSa zarIra para rakkhe jAveM tathA parade lagA diye jAvepara eka dama khir3akiye banda na kI jaaveN| caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (46) khATa para sonA cAhiye / jamIna para sone se ThaNDI kA asara adhika hotA hai pharza kI sIla (Dampness) svAsthya ko bigAr3atI hai| (47) kamare meM jalatI koyaloM kI aMgeTho rakhakara na sonA cAhiye, nahIM to koyaloM ko gesa se usa kamare meM, sone vAloM ko hAni pahuMcatA hai, ve aceta ho jAte haiM, unakA jo ghabar3AtA hai, ulTo hotI hai| sardI ko mosima meM aise kaI kesa hote hai ataH lAvadhAna rahanA cAhiye / (48) saMkrAmaka roga phailA huA ho una dinoM meM khAlI peTa bAhara nahIM jAnA cAhiye kintu, kucha khAkara bAhara nikalanA cAhiye jisase bImArI ke dhAvA hone kA bhaya kama ho, paira meM moje pahinane cAhiye, rogo ke muMha ke pAsa apanA muMha na le jAnA cAhiye, aura apane pAsa (Eucalyptus oil) se tara kiyA rUmAla rakhanA caahiye| (46) mancha le bacAva karanA caahiye| (50) bhIr3a meM nahIM baiThanA caahiye| (53) paira ThaMDe honA koI na koI bImArI kA rUpa hai ataH paira sadA garma raheM isakA pravandha rakhanA cAhiye / gole meM khule paira kabhI nahIM phiranA caahiye| (52) varSa meM 10-20 dina kAma kAja se phurasata lekara pUrNa ArAmI (Complete rest) karanA caahiye| (53) bImAra ke pApta bahuta nikaTa apanA muMha vagairaH nahIM le jAnA cAhiye, nahIM to bImArI ke bure parimANu apane zvAsa meM cale Avai aura nukasAna uThAnA pdd'e| (54) 'Temasara' rAta ko so jAnA cAhiye aura zAnti pUrvaka so jAnA cAhiye, nIMda kI kamI se acchI khUrAka bhI tAkata For Private And Personal Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 54 ) nahIM detI hai, zani ghaTatI jAtI hai aura zarIrika taula Weight bhI ghaTa jAtA hai| adhika sone se meda bar3hatI hai| (55) niyamita bhojana karane se dIrgha jIvana prApta hotA hai / (56) bahuta se logoM kA qhayAla hai ki puSTi-kAraka padArthoM ke adhika vyavahAra se hI adhika bala hotA hai kintu puSTikAraka padAthoM ko sevana kara acchI taraha haz2ama nahIM kara sakate unake liye vaha bhojana viSa kA kAma karatA hai| (57) jo loga acchI taraha agni cetana na hone para lAlasAvaza ajIrNa hI meM bhojana karate haiM ve agnimAMdha, amlapitta, zUla, prameha Adi rogoM ke dvAra hokara akAla maraNa kA muMha dekhate haiN| (58) khAna pAna ke bigAr3a bhinna 2 prakAra ke svAdiSTa padAtha tathA miThAiyoM ko sevana karane kI ruci Ajakala logoM kI bahuta ho gaI hai / anya sudhAroM kI bhA~ti bhojana kI taiyArI meM bhI aneka prakAra ke sudhAra (?) hote jA rahe haiM para ina sudhAroM kI kRpA se saikar3oM prakAra ke svAdiSTa kintu aprAkRtika padArtha banane lage haiM jo svAda ke rUpa meM dhIre 2 viSa kA sA asara karate haiN| saumya khAdya padArthoM ke sthAna Aja tAmasI khAna pAnoM kA pracAra bar3ha rahA hai| Aja jo rasoiyAdhuMAdhora-caraparAhaTa aura tamatamAhaTa vAle zAka banAtA hai tathA kaI prakAra ke svAdiSTa pakvAnna banAnA jAnatA hai vaha huziyAroM meM ginA jAtA hai, usakI saba jagaha pratiSThA hotI hai, usakI ghara 2 cAhanA rahatI hai, ugne apane yahA~ rakhane aura usakA banAyA bhojana karane ke liye sabhI icchuka rahate haiM, parantu koI isa bAta kA vicAra nahIM karatA ki aise svAdiSTa kintu azakRtika padArtho se zarIra ko kyA lAbha aura kyA hAni pahu~catI hai ? logoM ne svAda hI ko guNa mAna For Private And Personal Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 55 ) liyA hai para yaha g2alata hai, svAda ke moha meM ve yaha nahIM jAnate aura na jAnakara sahajahI meM vizvAsa karate haiM ki caraparAhaTavAle zAka pAna se, svAdiSTa pakvAnnoM se, tathA kahane ko lajjatadAra rasoI se zarIra meM tAqata-poSaNa pahu~cane ke sthAna AmAzaya bigar3a kara aneka prakAra ke roga paidA hote haiM jo dhIre dhIre pravala rUpa dhAraNa kara zarIra ko naSTa kara dete haiM / aise khAna pAna se kalejA (lovara) vigar3a kara susta ho jAtA hai jisase kucha samaya pazcAt anna varAbara pAcana nahIM hotA aura bAra 2 ajIrNa hotA rahatA hai, kabhI ulTI hotI hai, kabhI jI macalAtA hai, kabhI peTa phUla jAtA hai, kabhI peTa meM darda hotA hai, kabhI sira meM pIr3A hotI hai aura kabhI mu~ha meM chAle ho jAte haiM, ina ke sivAya utsAhamanda tathA dUsare kaI roga paidA ho jAte haiM para jIbha ko vaza meM na rakha sakane ke kAraNa aise rogoM se bhugate huye bhI Ajakala ke svAdiSTa padArthoM ko dekhate hI use khAne ke liye koI nA kahane kI himmata nahIM rakhate, bhUkha na hone para bhI, peTa bharA huA hone para bhI, bhojana kiye ko dera na huI hone para bhI mvAda se bahuta adhika khA liyA jAtA hai ki jisakA anta meM pariNAma sivAya vomArI paidA hone ke aura kucha nahIM ho sakatA hai| khAne ke pahile apane peTa kI avasthA samajha lenI cAhiye, para svAdiSTatA ke Age peTa z2abaradastI ThUmA jAtA hai, usa samaya peTa meM usake liye jagaha hai vA nahIM isakA khyAla nahIM kiyA jAtA kintu jitanA khAyA jA sake utanA khA liyA jAtA hai / yahA~ taka kI ajIrNa ho rahA ho, khaTTI DakAreM AtI ho, chAtI meM jalana mAlUma par3atI ho, dasta kI kabjiyata ho, to bhI svAdiSTa padArtha ko khAne ke liye inkAra kaise kiyA jAve ? para logoM ko samajhanA cAhiye ki ulTI, apacana, aruci, sira pIr3A, khaTTI DakAra Adi saba ajIrNa ke For Private And Personal Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cihna haiM aura ajIrA eka prakAra kA gupta viSa hai jo na jAne kaba kisa taraha se manuSyoM kA nAza kara detA hai jisakA pahila anumAna nahIM lagAyA jA sktaa| sAdhAraNa avasthA meM aise khAna pAna kA burA asara usI dina mAlUma nahIM par3atA hai isI se loga nirbhaya hokara va ajAna meM rahakara svAdiSTa padArthoM se peTa ko bharate haiM aura samajhAne para bhI sAvadhAna nahIM hote haiM / svAsthya jJAna kI kamI ke kAraNa aba kAma kAja se chuTTI ke dinoM meM, naye dinoM meM, tathA utsavoM aura prAnanda ke avasaroM meM svAdiSTa ke nAma se poSaNa meM hona padArthoM kA sevana kara loga Anandita banate haiM para aneka bAra isa prakAra svAdiSTa padArthoM se Anandita hokara hama parokSa meM apanI roga pratibandha zani gaMvA dete haiM aura phira thor3I sI sI garmI se pIr3ita ho kara kaSTa uThAte haiN| svAsthya ke liye saba se burA roga ajIrNa hai para ajorsa na hone pAve isakI koI samhAla nahIM rakhate haiN| ajIrNa meM bhojana karanA viSa ke samAna hai, zAstra meM isake liye bar3I 2 AjJAya hai para prAyaH dekhA gayA hai ki kitane ho to ajIra meM svAdiSTa, aprAkRtika, kintu viruddha aura bhArI bhojana kara ajIrNa ko aura bhI puSTi pradAna karate haiM, ve lamajhate nahIM vA jAnakara mUkhoM kI bhAMti paravAha nahIM karate ki svayaM unhoMne hI peTa kI sAmarthya se kahIM adhika bhojana karake ajIrNa rUpI viSa utpanna kiyA hai aura aba usameM phira adhika khAkara ajIrNa rUpI viSa meM vRddhi karanA mAno apane kRtyoM se hI mauta ko jaldI bulAnA hai| jina logoM ko ajIrNa se dUsare roga paidA ho jAte haiM ve roga kA kAraNa na samajha nedhoM aura DAkTaroM se-mujhe ulTI hotI hai, mujhe daste lagatI hai, peTa phUla rahA hai-ityAdi zikAyata karake davA mAMgate haiN| vaidya jI roga For Private And Personal Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 57 ) kA kAraNa lamajha kara unheM laMghana karane kA tathA pathya rakhane kA upadeza dete haiM jisase unake peTa kI sar3AMda dUra hokara koThA-AmAzaya sApha ho jAye / para isa prakAra kI sAdI auSadhiya dene vA ilAja batalAne se ve kahA karate haiM ki "kharca par3a jAya to koI paravAha nahIM hai, parantu mujhe koI bar3hiyA, kImatI, akasIra davA vA bhasma Adi dojiye, kharca ke vAste vicAra na kariya. parantu merA roga eka do dina meM zAnta ho jAve aisA kariye, sAtha hI sAtha khUrAka bhI jArI rahe aisI davA dIjiya, mujhase laMghana nahIM ho sakatA na pathya hI rakhA jA sakatA hai" / vicAre apane roga kA mUla kAraNa nahIM samajhate isase ve yadi ailA kaheM to isameM koI anokhI bAta nahIM hai / tandurusta rahane ke icchuka logoM ko yaha sadA smaraNa rakhanA cAhiye ki prathama to roga kA mUla kAraNa hU~Dha kara use dUra karane kA yatna karanA cAhiye phira roga ko zAnta karane ke upAyoM kI yojanA karanI cAhiye / roga dUra karane kA saba se bar3hiyA yahI mArga hai| kevala davAoM se hI roga dUra karane kA vizvAsa rakhanA galata hai kyoMki bahuta davAyaM khAne se phAyadA hotA nahIM dekhA gayA kintu ulTA nukasAna hI pahuMcatA hai| bhojana meM hoDAhoDa (dekhA dekho) karane se bhI hAni hoto hai / amuka do laDDU khAtA hai to maiM tIna khA sakatA hUM, tuma eka roTI lo to maiM do lU, jo tuma eka laDaDU lo to maiM bhI eka laDDU le lU, isa prakAra dekhA dekho se loga adhika bhojana karake apane AmAzaya ko bigAr3a kara jarA bhI nahIM hicakicAte haiM ? phira ajIrNa, ulTI, dasta, Adi se pIr3ita hote haiM para prArambhameM isakA vicAra nahIM rakhate aura bhojana karate samaya svAda ke vazIbhUta hokara hoDA hoDa karake adhika strAnA khA jAte haiN| logoM ko isa bAta kA vicAra karanA For Private And Personal Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( pU.) cAhiye ki hoDAhou dvArA ve kyoM binA jarUrata anna ko barabAda karate haiM aura svayaM pIr3ita bhI hote haiM ? hoDAhoDI se adhika khAnA mAno peTa meM anna ke rUpa meM viSa pahuMcAnA hai, yaha to apane hI hAtha se apane paira meM kulhAr3I mArane ke barAbara hai| yadi anna ko kahIM gIlI jagaha meM do cAra dina rakheM to usameM sar3AMda-durgandha utpanna hokara badabU nikale binA nahIM rahatI hai, usI prakAra AmAzaya meM adhika DAlA huA bhojana bhI pacatA nahIM kintu bAtoM meM sar3ane lagatA hai aura usase badabU, khaTTApana, ulTI, DakAra Adi jo mAlUma hotI hai vaha eka prakAra manuSya ko sAvadhAna karatI hai ki bhAiyo ! hoziyAra ho jAvo! tumhAre peTa meM sar3ana paidA hogaI hai aura yadi yogya pratIkAra nahIM kiyA gayA to pariNAma azubha hogaa| para to bhI loga binA samajhe ajII meM khAnA khAkara aura bhI adhika sar3AMda paidA karate haiN| . khAne meM ati Agraha-yaha bho zarIra ko hAni pahuMcAtA hai| merI saugandha, tumhArI saugandha, mere aAgraha se itanA aura khAiye, merI manavAra se lIjiye, maiM to manavAra karane ava hI AyA hUM, merI manavAra bhI nahIM loge? kyA mujha se nArAz2a ho? Adi 2 'apaNAyata' aura premakI bAte jIma lene ke pazcAta karake, jImanevAle para davAva DAlakara kucha aura khA lene ke liye lAcAra karanA kisI rUpa meM bhI ucita nahIM, loga adhika khAne se aAnanda samajha kara, khAnevAle ko adhika parosadete haiM aura vicAre khAne vAle anicchA hone para bhI nArAz2agI ke Dara se adhika parosA huA khA kara apane peTa ko bigAr3ate haiM / manavAra ! karanevAloM ko yaha samajhanA cAhiye ki ve manavAra dvArA dUsaroM para prema pragaTa karane haiM para parokSa meM usase dUsaroM ko hAni pahu~catI hai| ataH yaha For Private And Personal Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 48 ) prema nahIM kintu eka prakAra kA zatrutva hai, astu bhojana meM ati Agraha karake vizeSa khilAne kI z2arUrata nahIM hai, na acchApana hI hai| kitane hI loga manavAra hI se bhara peTa khAte haiM aura jo manavAra unakI jimAnevAlA na kare to burA samajhate haiM isaliye kahIM 2 z2abaradastI manavAra karanI par3atI hai| para yaha rivAz2a burA hai| nAstA (jala-pAna) bhI hAnikara hai Ajakala nAstA bhI manuSya ke zraAmAzaya ko bigAr3anevAlA eka bar3A sAdhana ho calA hai| acchI taraha khAye huye hoM aura peTa meM jagaha na hoM to bhI jala-pAna karane kA avasara upasthita ho jAtA hai / jahA~ do dosta ikaTThe huye ki nAstA ( blATIGga pArTI ) karane kI carcA chir3a jAtI hai aura nAstA kiyA jAtA hai, para yaha bar3I bhUla hai jimakA khyAla nahIM kiyA jAtA hai / pahile to jitanA mila jAya utanA hI peTa meM DAlane ko taiyAra hojAte haiM aura pIche yadi unako ajIrA vA ulTotrAdi ho to davA lene daur3ate haiM para ajIrNa tathA ulTI to kevala jala pAna ke usa z2ahara ko bAhara nikAlane ke prayAsa mAtra hai jise ve sahaja meM samajha nahIM skte| dekhA dekho isase bhI zarIra ko hAni pahu~catI hai / par3osI ke yahA~ ghevara bane haiM to apane ghara meM bhI vahI banane cAhiye, cAhe bAlaka bImAra hI kyoM na ho, cAhe ajIrNa hI kyoM na ho rahA ho, parantu par3ausI ke jo banA hai vahI apane yahA~ bhI bananA cAhiye / nahIM to paraspara vyavahAra meM khAmIbhAvegI, kamI par3egI aura lobhI bhI samajha jAveMge / ye saba bure qhayAla haiM jo lava tyAga dene ke yogya hai / dekhA dekhI le kaI hAniye hotI hai jisakI samajha tatkAla bhale hI na par3e parantu adhika samaya bAda usase zarIra tathA peze, donoM ko nukasAna avazya pahu~catA hai| khAna pAna se For Private And Personal Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bImArI meM pathya (DIET) pathya kI mahimA vomArI meM vizeSa mAlUma par3atI hai aura isakI AvazyakatA bhI tabhI adhika samajhI jAtI hai ataH bImArI meM pathya kA pAlana barAvara kiyA jAye / pathya ke sambandha meM yaha bAta sadA smaraNa rakhane kI hai ki tandurusta aura bImAra ke khAna pAna meM sadA farka rahatA hai / tandurusta hAlata meM jo padArtha hitakArI hotA hai vahI padArtha bImArI meM usI AdamI ko nukasAna bhI kara sakatA hai| kitane hI padArtha svabhAva se hitakArI hote haiM aura tandurustI meM unakA upayoga bekhaTake kiyA jA sakatA hai para bImArI meM vehI padArtha hAni bhI pahuMcAne vAle ho jAte haiM ataH tandurustI ke samaya kA khAna-pAna bImArI ke samaya bhI lAbhadAyaka samajha kara upayoga karate rahanA sadA ucita nhiiN| bImArI meM roga jaldI dUra ho isI kA dhyeya rakhanA par3atA hai astu bImArI dUra hone meM jina sAdhanoM se sahAyatA milatI ho ve hI sAdhana tathA khAna-pAna hitakara samajha kara-pathya mAnakara sevana karanA cAhiye aura isake liye roja ke khAnapAna meM yogya pheraphAra karake rogAnusAra bhinna 2 prakAra kA pathya pAlana karanA caahiye| bImAra ke liye pathya pasanda karate samaya isa bAta kA dhyAna rakhanA z2arUrI hai ki vaha pathya prathama to usa roga ko dUra karanevAlA ho athavA roga ke kAraNa ko dUra karane meM madada dene vAlA ho, zakti dAyaka ho (bomArI meM gega-por3A ke kAraNa sahana-zakti-Resisting power itanI ghaTa jAtI hai ki vaha uka roga se ArAma hone taka apanA TikAva-sAmanA nahIM kara sakatA ataH zakti banAye rakhane ke liye zakti dAyaka pathya kA sevana karanA Avazyaka hai)| jaldI paca jAtA ho aura svAdiSTa bhI ho| ina guNoM ke sAtha 2 vaha rogI ke mutrAfika bhI zrAtA ho aura usa para usakI ruci bho ho| For Private And Personal Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 61 ) sAmAnya pathya (General Diet ) nimna khAdya padArtha zrAdi prAyaH sabhI rogoM meM pathya ke rUpa meM vizeSa vyavahAra meM Ate haiN| AvazyakatA hone para inameM se zravasthAnusAra rogI ke liye jo 2 hitakArI hoM aura munAfika bhI hoM unakI vyavasthA karanI cAhiye / sAdhAraNa avasthAmeM vaidya pathya nahIM batalAte para rogI ko cAhiye ki vaha sadA pathya meM rahe aura nIce likhI vastuoM meM se jo pasanda zrAve unakA upayoga kare / dren (Acute ) athavA navIna taruNa rogoM meM, atyanta nirvalAvasthA meM, madAgni meM tathA khAsa kara jvarAdi vyAdhiyoM maiM inakA upayoga vizeSa kiyA jAtA hai| purAne tathA jIrNa ( Chronic ) rogoM meM tathA khAsa 2 bImAriyoM meM aura bhI kaI prakAra ke khAdya padArtha tathA phala phUla ( Fruits) Adi bhI diye jA sakate haiM jinakI vyAkhyA zrAge bhinna 2 rogoM ke pathya meM kI jAvegI / pazya dUdha -- ( pAcana na hotA ho athavA rogI durbala hoto dUdha meM jala, pIpala, soMTha, tulasI Adi uSNadravya vA cane kA pAnI vA soDA milA kara garma karake chAna kara thor3A 2 bAra bAra 334 ghaNTe ke antara se diyA jAve / ) apathya bAsI padArtha bahuta samaya pahile taiyAra kiye huye padArtha | bhArI cIjeM (bATiyA, roTA, sogarA, ghATa, khIca, khAriyA, bATI, cIlar3A, sIrA, lApasI, miThAI, khIra, rabar3I, mAvA, pUr3I, sUkhe phUTsa Adi / For Private And Personal Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir taila [ 69 ] maMga kA pAnI (yadi laMghana ! mitthaaii| karAyA ho to anna prArambha mAve kI cIjeM gADhA kiyA karane ke pahile do tIna dUdha mASA,gujA, peThA aadi| samaya diyA jAve) ghRta-khAsa kara adhika bhUne mUgoM kI dAla (maMdAgni mAtrA meM, kapha ke roga meM, meM sAdhAraNa dAlakI apekSA maMdAgnimeM, tathA ykRtrogmeN| jaldI pacatI hai| AcAra maMga kI dAla dahI bar3e (rAyatA) java kA pAnI Barley sIjatI meM ghRta DAlakara taiyAra water bAvalo kA mAMDa kiye padArtha (thUlI meM, maMgo meM, khIcar3I meM, daliye meM cAvaloM kI phUlI cAvaloM meM, moNa vAlI roTI, sAbUdAnA (pAnI vA dUdha meM taiyAra kiye huye|) moNa vAlo pur3I aadi|) khaTAI (amacUra, kAcarI) daliyA (bAjarI kA mUMga kI / AmalI khaTTA dahI) dAla ke saath|) adhika khAnA, cAvala (binA khAMDa ke) vAra bAra khAnA thUlI dUdha-dUhane ke pazcAt ThaNDA khicar3I to 4 ghaNTe aura garma kiyA paToliyA 6ghaNTe bAda piinaa| gehUM kI roTI gehUM kA aMgAra bATiyA caMdaliye kA zAka kara vRntAka sthaa jamIkanda For Private And Personal Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 63 ) AMvalA sendhA namaka bar3iyeM pApar3a ghRta kI seva ghRta kA mogara seva anAra (ThaMDa ke rogoM nahIM) nAraMgI drAkSa, minakA dAkha phAlasA nIbU (?) dhRta (taruNa vyAdhi meM bahuta kama, kapha ko bImArI meM bilakula nahIM, anyAvasthA meM sAdhAraNa taura pr|) khAMDa (kapha na ho to dUdha meM vA sAbUdAne meM milAkara thor3I sevana kI jaave|) jala asvaccha aura binA chanA jala svaccha jala bAsI paanii| tAjA aura chAnA huzrA dina kA garma kiyA rAta ko ( garmI kI Rtu meM bAsI aura rAta kA garma kiyA dina pAnI ThaMDA hotA hai usa se ko sevana krnaa| vaha bhI nirmala sevana kiyA jA sakatA hai|) For Private And Personal Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 64 ) IMTa avasthA meM ) garma kiyA jala adhika ubAlA jala ( tIkSNa bImAriyoM meM tathA saMkrAmaka rogoM ke samaya / ) bujhAyA jala (sAdhAraNa rahana-sahana ( 1 ) rogI ke kamare meM havA acchI taraha AtI aura jAtI rahe isake liye bArI bArane khule rakhe jAveM (tIvravyAdhi, atyanta nirvalA casthA tathA zotakAla meM Caution rukAva ke sAtha isakA upayoga ho / ) (2) rogI ke kamare meM uji yAlA zrAtA rahe vaisA prabandha rakheM (3) yomAra ke zarIra para havA kA jhokA na lagane pAve isakI khAsataura para samhAla rakhI jAve ( rogo kA zarIra garma kapar3oM se khUba DhakA rakhA jAve tathA usa kI khATa bArI bArane ke pAsa nahIM bichAI jAve / ) Spangala garma jala meM ThaMDA jala milA kara pilAnA / (1) rogI ke kamare meM havA bilakula na Ane denA / (2) rogI ne bichAne tathA pahinane ke kapar3oM kA | acchA prabandha na rakhanA / (3) havA kA jhokA zarIra para lagane denA ( kAphI z2arU rata anusAra garma kapar3e zarIra para na rakhanA / ) (4) svacchatA na rakhanA (5) kamare meM grahastha kI bahuta sI vastuyeM par3I rakhanA bhIr3a rakhanA / (6) maile kucaile kapar3e pahinanA (7) dhUpa tathA ujiyAle kI roka rakhanA / (8) kamare meM jahAM tahAM For Private And Personal Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 65 ) (4) rogoM ke or3hane,bichAne pAnI Dhola kara 'cokhalA' tathA pahinane ke kapar3e samaya karanA samaya para yadale jaaveN| kapar3e (E) zakti se adhika paribahuta sApha aura dhule huye zrama krnaa| rakhe jaayeN| (10) bahuta bolnaa| (5) rogI ke kapar3oM ko (11) dhandhe kA phika kabhI 2 dhUpa bhI dikhA dI krnaa| jaaye| (12) kamare meM AdamiyoM (6) rogI ke kamare meM kI bahuta bhIr3a hone denaa| bhIr3a na hone dI jaave| (13) rogI ko ghar3I 2 (7) rogI ke kamare meM uThAnA, baiThAnA tathA batasvacchatA rakho jaave| laanaa| (8) rogI ke kamare meM (14) rogI ko dika prodratA vA zola Damp- karanA, DarAnA va dhmkaanaa| neSS na hone pAve isake liye vahAM zrAma pAla pAnI ma DholA jaave| (8) rogI ke kamare meM dhUpa agarabattI, roja jalAI jaave| (10) rogI ko kisI prakAra kI khecala-parizrama na karane denaa| (11) rogI ko sadA eka se Temperature tApa mAna vAle sthAna meM rakhanA caahiye| (binA khAsa jaka For Private And Personal Use Only
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 66 ) rata ke rogI ko kabhI bhItara aura kabhI bAhara na bhAnA caahiye)| (12) rogI ko prasanna rkhnaa| (13) rogo ke sAtha mRdu vyavahAra tathA miSTa bhASaNa karanA cAhiye yadi vaha kupathya kara bhI le to use kaTu vAkya kahanA vA dhamakAnA vA DarAnA nahIM cAhiye kinta, samajhAnA caahiye| sarva jvara-FEVER. sAmAnya pathya meM jo 2 khAdya padArtha batalAye haiM unameM se aneka dravya jvara meM vicAra ke sAtha upayoga kiye jA sakate jvara ke prArambha meM 112 Taka laMghana kiyA jAve to acchA hai| laMghana se roga ke kAraNa dUra ho jAte haiN| laMghana zaki anusAra kiyA jAve, jo guNa laMghana se hotA hai vahI sAdhAraNa avasthA meM kucha kama aura halakA khAne se ho jAtA hai / laMghana itanA nahI kiyA jAve ki jisase zakti bahuta ghaTa jAve ( sannipAta Adi jvaroM meM laMghana adhika bhI karAnA par3atA jvara meM pathya jahAM taka ho 'tarala padArtha kA diyA jAve tathA vaha bhI thor3A 2 kintu bAra bAra diyA jAve / sAdhAraNa For Private And Personal Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 67 ) avasthA meM za3 ghaNTe ke antara se pathya diyA jaave| miyAdo bukhAra meM tathA taruNa jvara meM cIMgaTa tathA mIThA na diyA jAve / bhArI padArtha bhI na diye jaaveN| jvara se zraAmAzaya meM eka prakAra kA bigAr3a utpanna ho jAtA hai ataH khAna pAna kI samhAla rakho jAve / jvara dUra hojAne para bhI paraheja kaI dina taka rakhanA cAhiye, snAna, ThaMrI havA kA sevana, adhika ghuumnaa| bhArI cIjeM khAnA, parizrama karanA Adi saba tAkata pIchI na A jAve taba taka sevana karanA kupathya hai| pathya apathya dUdha-kapha jvara ho to bhArI ann| nahIM athavA uSNa davAoM snigdha bhojana ke sAtha, sAdhAraNa avasthA miitthaaii| meM thor3I khAMr3a milA lI adhika ghRta milI cIjeM jAve, tulasI, sATha, pIpala sIjatI meM ghRta milAI kesara, dAlacInI, va java vstuyeN| ke pAnI ke sAtha liyA chaach| jaave| khaTAI (vamana va tRSA ke halakA ann| upadrava ke binaa|) kama bhojn| atibhojana / maMga kI dAla (binA prakRti viruddha bhojn| dhoii)| ThaMDA bAsI bhojana / saabuudaanaa| puudd'ii| java kA paanii| kacaur3I (tAva utara jAne cAvala (kapha ho to nahIM) para ruci ke liye thor3I daliyA lUkhA sI kabhI lI bhI jA sakatI khicar3I lUkhI thulI ThaMDI cIjeM khaanaa| For Private And Personal Use Only
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra roTI gehUM kI lUkhI zraMgAra bATiyA khA vRntAka | methI sukhI-harI bar3I (daste lagatI ho to nahIM) caMdaliyA / podInA / anAra aMgUra nIbU www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pApar3a | svAda ke liye khIMciyA kama mAtrA meM zrAdraka saindhava ke sAtha mina kA dAkha ( saindhava pIpala milA kara garma kara ke bhI dI jA sakatI hai / ) seva (pitta adhika ho va pAcana zakti kA bigAr3a ho to) nAraMgI ( pitta adhika ho vamana va tRSA kA upa drava ho to / ) 37 22 ( 68 ) 23 nIbU kA zrAcAra- ( lUNiyA) mogara talA huA ( kama miraca kA ) kI (tAva na ho seva ghRta usa samaya zraruci ko dUra Tsa khAnA / bAra 2 bhojana / For Private And Personal Use Only
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (6 ) karane ke liye, thodd'ii|) AlU bukhArA ( tRSA va ghamana meM tathA kabhI kabhI khaTAI kI pUrti ke liye bhI isakA upayoga kiyA jA sakatA hai|) kaThorI ( sAdhAraNa tApa hI ho to svAda ke liye|) harA dhniyaa| caay-duudhkii| tulasI kI cAya dUdha kI paan| kddh'ii| ThaMDA jala piinaa| svaccha jl| iMTa vujhAyA ala garma karake TharahA kiyA jala garma jala popala ke chor3oM ko jalA kara use jala meM bujhA de aura phira chAna 2 kara pilaav| ThaNDA jala (vamana vA tRSA kA upadrava ho to|) barapha- vamana va For Private And Personal Use Only
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 70 ) ( tRSA kI zAnti ke liye, pitta jvara meM, para saMghAtika jvara meM, tathA miyAdI bukhAra meM nhiiN| soDAvATara-vamana va tRSA ke upadrava meN| lemaneDa-pitta jvara tRSA va vamana meN| para nikAsA tathA sannipAta meM nhiiN| pAnI thor3A2 bAra bAra pInA caahiye| yadi adhika tRSA hoto eka bAra bahuta sA pilA denA cAhiye jisa se tRpti ho jAyegI aura tRSA bhI zAnta ho jAvegI athavA vaha pIchA nikala pAvegA aura ulTI ke vikAra ko bhI apane sAtha nikAla degA / aisI bhavasthA meM ThaNDA jala hI denA caahiye| khaTAI denI z2arUrI ho to AcAra, AMvalA, nIbU vA AlUbukhAre kI khaTAI dI jaave| dahI kI khaTAI bhI dI jA sakatI hai| For Private And Personal Use Only
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 71 ) rahana mahana(1) pUrNa vizrAma karanA caahiye| (2) nirvAta sthAna meM rahanA caahiye| (3) zarIra ko kapar3oM se Dhake rkhnaa| (4) garma kapar3e phinnaa| (5) mAnasika zrama nahIM krnaa| (6) svacchatA rkhnaa| (7) svaccha makAna meM anya sAmAnya pathya meM rahana sahana batalAyA hai vaisA krnaa| sveda lenA uttama hai| nala kI mAlisa (sardI va thakAna se jvara ho to) brahmacarya kA paaln| (1) parizrama krnaa| (2) kasarata krnaa| (3) havA meM baiThe rahanA va havA meM ghUmane jaanaa| (4) kapar3e kAphI aura badana ko sardI se bacAve baise na phinnaa| (5) chAtI khulI rkhnaa| (6) rAtri meM bAhira niklnaa| (7) snAna krnaa| (8) rAtri meM jaagnaa| (E) dina meM sonaa| (10) z2ora 2 se bAta krnaa| (11) zarIra ke ThaMDA pAnI lgaanaa| (12) dhUpa meM baiThanA va phirnaa| (13) tela masalAnA (sardI ke bukhAra meM manA nahIM hai|) (14) bukhAra kA samaya ciMtana krnaa| For Private And Personal Use Only
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 72 ) maleriyA jvara-mausamI bukhAra / Malarial Fever. khAnapAna tathA rahana sahana 'sarva jvara' meM batalAyA hai usake anusAra rakhA jaave| isa jvara meM laMghana vizeSa na karAyAjAve / (1) prArambha meM halakA sA julAba lenA acchA haiM (2) jvara meM prArambha meM davA lene kI zAstroM meM manAI hai para isa tAva meM davA lenA anucita nahIM / (3) tulasI kA upayoga jvara meM va jvara na ho usa samaya lenA lAbhakArI hai / (4) dUdha kA sevana ati hitakArI hai / jvara ke samaya ThaNDa lage taba - pathya kapar3e zraur3hanA, tApanA, seMkanA, pAnI kI garma botaleM pAsa rkhnaa| garma pAnI pInA | garma garma cAha vA tulasI kI cAha pInA / jaba zarIra garma ho jAve kapar3e aur3hane ke kama kara denA garma upacAra baMda kara denA / barpha (ulTI, tRSA vA dAha ho to) soDAvAhara lemaneDa apathya ThaNDA pAnI pInA / dhUpa meM baiThanA / tAva kA samaya citavana karanA / bhojana karanA dahI, chAcha, mUlA kAkar3I, makiye, bhArI cIz2a khAnA / taba ! garma upacAra karanA khUba zraur3hanA havA kI cauphera se roka denA / For Private And Personal Use Only
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 73 ) nIbU drAkSa dAr3ama nAraMgI AlUbukhArA garma pAnI pInA zRta zIta pInA pAnI pIne ko bahuta kama pIpala ke choDo kA pAno ! dnaa| pInA ghRta zarIra ke hAthoM pairoM kI hatheliyoM ke masalAnA pasInA lenaa| ___ jvara jisa samaya utara gayA ho taba (jvara pAnA banda na ho usa samaya tk|) bhArI cIz2e dera se pacane jala ubAlA piyA jAve vAlA aahaar| ThapaDI cIjeM khAnA, makiye khaanaa| adhika bhojana krnaa| ghata adhika lenaa| ThaMDe jala se snAna karanA ThaMDa kA bacAva na rakhanA / noTa-pitta jvara meM tathA maleriyA jvara meM jaba zarIra garma ho gayA ho aura dAha atyanta ho taba ThaNDA upacAra, tathA ThaNDA pathya denA cAhiye jisase dAha zAnta ho / For Private And Personal Use Only
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 74 ) havA kI roka Toka vizeSa na honI cAhiye kamare meM garmA ho to bAhara baraMDe vAtIbArI meM sonA caahiye| maleriyA kA prakopa jaba adhika ho taba jala uvAlA pInA cAhiye tathA tulasI kI cAha roz2a lenI caahiye| inase AkramaNa kA bhaya kama ho jAtA hai| sabase adhika sAvadhAnI maccharoM se bacane kI rakhanI cAhiye, maleriyA kA viSa maccharoM ke kATane se zarIra meM praveza hotA hai ataH maccharoM se bacane ke liye palaMga para maserI DAlI jAve, makAna meM gaMdhaka kA dhaMdhA kiyA jaave| jise jvara bhAjAve use to maccharoM se bacane kI khAsa tajavIz2a rakhanI cAhiye / maccharoM se macane ke khAsa upAya nIce likhe jAte haiM AzA hai loga par3ha kara lAbha utthaayeNge| maccharoM se bacane ke upAya / varSA kAla AgaI / maccharoM kA upadrava bhI bar3ha claa| bhAgyavAn aura zrImanta loga masaharI Adi se apanA apanA bacAva lakSmI kI kRpA se kara leNge| kintu garIboM kA hAla burA hai ve isake bhoga banakara pahile to apanI nidrA mukha se nahIM lepAte haiM, unakI tatkAlIna pIr3A bhI sahate haiM aura pazcAt maleriyA jvara se asvasthya hokara kaSTa uThAte haiN| yaha hAla kucha nayA nahIM hai, varSoM se aisA hI dekhate A rahe haiM parantu sarva sAdhAraNa ke liye aisA koI sArvajanika prayatna nahIM hotA ki khAsa maccharoM kI utpatti hI ghaTa jaay| loga maccharoM ke upadravoM ko prAyaH = mahIne bhUla jAte haiM, varSAkAla meM svayaM macchara hI apanI bhinna bhinnAhaTa se yAda dilAte haiM For Private And Personal Use Only
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( y ) para usa samaya pahile se taiyAra na hone evaM saMgaThana kI nyUnatA se kucha upAya nahIM hotA vA kiyA jAtA isase zrAye varSa varSAkAla meM maccharoM kI pIr3A satAtI hai / yadyapi cAroM ora se inase rakSA pAne ke liye pukAra ho rahI hai parantu aba taka na to koI gIvAna banA hai aura na koI upAya hI kAragara huA hai| para vAstava meM yadi hama yaha cAhate hoM ki hama logoM kA svAsthya acchA banA rahe to maccharoM ke pratIkAra ke liye Avazyaka udyoga pratyeka ko karanA cAhiye / maccharoM ke nAza se kevala unake DaMsa vA maleriyA kI pIr3A hI kama nahIM hogI kintu parokSa meM anyAnya bImAriyoM ke kAraNa bhI dUra hoMge aura saphAI kI aura adhika dhyAna rahane se tandurustI kA bhI zrAnanda milegA jisase kitanI hI cintAyeM kama ho jAvegI / macchara Asa pAsa utpanna hI na ho isake liye ghara meM kahIM pAnI jamA na hone pAve isakA dhyAna rakhA jAve, moriye sApha rakhI jAveM, unameM cune kA pAnI DAlA jAve / rasoI ghara sathA jahAM jhUThe baratana sApha kiye jAte haiM vahAM saphAI rakhI Ave, cAhe jahAM baiTha khAna pAna na kiyA jAve jisase ghara meM hara sthAna para jhUThana zrAdi ke kAraNa makkhI macchara paidA hoM vA rheN| jahAM baratanoM kA dhovana - mailA jhUThA pAnI zrathavA jhUThanaDAlI jAve, vaha jagaha 2/3 dina meM cUne se sApha karAdI jAyA kreN| tathA ho sake to thor3A ghAsaleTa tela bhI vahA~ DAla diyA jAve / varSA kA jala sar3aka para vA galI meM ghara ke sAmane vA Asa pAsa na bahakara, zeSa kucha par3A raha jAya isake liye sAvadhAnI rakhI jAve, par3e huye pAnI meM 1 saptAha ke bAda macchara paidA hone lagate haiM athavA paidA hue maccharoM kI vRddhi hone meM sahAyatA milatI hai| kIcar3a na ho aura ghara meM sIla bhI paidA na ho isakA dhyAna bhI rakhA jAve / ityAdi sAdhana For Private And Personal Use Only
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir macchara utpanna na ho isake liye varSA kAla meM avazya kiye jAveM para smaraNa rahe eka ghara meM acchA sAdhana rahane para bhI yadi par3ausI idharaH upekSA se varte to vahAM se macchara utpanna hokara, phailakara sAre mahalle vA nagara ko kaSTa pahuMcA sakate hai, smaraNa rahe par3ausI bhI hamArI taraha itanI hI khabaradArI rakhegA yaha mAna lenA ucita nahIM ataH ghara meM maccharoM kA upadrava na hone pAve isake liye bhI sthAnika khAsa prayatna kiye jaaveN| ___ saMdhyA ko ghara meM dhuAM kiyA jAve, agni para nIma ke patte, gugala, aura thor3A gandhaka DAlakara makAna ke bArI bArane banda kara diye jAyeM jisase vahAM macchara nahIM pAte tathA vahAM ke bhaga jAte haiN| kevala chANoM ke upale-kaMDe ke dhueM se bhI macchara bhaga jAte hai / lobAna, kapara, menthala kI gaMdha tathA dhueM se macchara nahIM pAte haiM / macchara aMdhiyAre meM rahanA pasanda karate zrataH sandhyA ko sone ke makAna ke daravAje tathA khir3akiyoM ko banda kara diye jAve jisase bAhara se Akara macchara ghara meM praveza na kara sake / sandhyA samaya macchara gharoM meM A ghusate haiM para yadi makAna aura khAsa kara sone ke kamare banda raheM to ve vahAM sthAna na pAkara dUsarI jagahoM para jA aAzraya lete haiM phira rAta ko idhara se udhara bArI bArane, daravAje khule rahane para bhI prAyaH nahIM paate| ___ varSA kAla meM eka ora to maccharoM kA upadrava rahatA hai dUsarI ora garmI satAtI hai, yadi maccharoM se bacane ke liye kucha or3hA jAve to garmI se vyAkulatA hotI hai aura nahIM or3hA jAve to macchara kATate haiM ataH isa Apatti se bacane ke liye-macchara na kAMTe usake liye nimna upAya jo bahuta vAra anubhava kiyA jA cuke hai kAma meM lAne caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir yukalipsa tela tolA 1 tillI kA taila tolA 5 mizrita karake zIzI meM rakha chodd'eN| sote samaya thor3A sA yaha tela zarIra para, hAtha, pAMva tathA muMha para mala liyA jaave| isase macchara pAsa nahIM AvaMge aura na kaatteNge| yaha taila sugandha meM bhI acchA hotA hai jo sabhI ko pasanda par3a sakatA hai| yaha maccharoM se bacane ke liye acchA sakrAMmaka upAya hai, sugandha bhI burI nahIM hai aura mahaMgA vizeSa nahIM par3atA hai| jo loga ise prApta nahIM kara sakate haiM unheM tila ke tela meM thor3A ghAsalaiTa aura kapUra milA kara hAtha paira meM lagAnA caahiye| tArapIna kA tela bhI isI prakAra malane se macchara nahIM kATate haiN| rosamarI kA tela, tathA laimana grAsa taila, bhI isI taraha upayogI hai| nIbU kA taila muMha hAtha paira aura zarIra ke khule aMga para lagAne se macchara nahIM kATate haiN| ___ ina saba tailo se kSaNika hita hotA hai| tela kI sugandha jyoM hI kI kama huI ki macchara phira zrAne lagate haiN| inase ghaNTe aAdha ghaNTe asara rahatA hai| ___macchara kAle, lAla, pIle aura hare raMga para vizeSa pAte haiM ataH inase bacane ke liye sapheda raMga ke kapar3e vyavahAra meM lAye jaayeN| For Private And Personal Use Only
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 78 ) nikAla'-madhura jvara / khAna pAna tathA rahana sahana sarva jvara meM kahA hai vahIM rakhA jAve para saratI se kAma liyA jaaye| vizeSa pathya nIce kahA hai vaha rakhA jaave| isameM pathya kA pAlana yathA vidhi kiyA jaave| tIvra jvara hai ataH pathya meM sAvadhAnI rakhanI caahiye| adhika khAlene para jvara kA vega bar3ha jAtA hai ataH jarUrata se jyAdA khAne ko na liyA jaave| jahAM havA bahuta na AtI ho vahAM rahanA cAhiye / pathya apathyamaMga kI dAla / miitthaaii| bAjarI kA daliyA luukhaa| khttaaii| dUdha ( kapha na ho to, soMTha ThaMDI ciijeN| milA kara vA tulasI ke bhArI ciij'e| sAtha diyA jaave|) ghRta, roTI (upadrava nahIM ho to) chAcha, dahI bdd'o| zarabata, cNdaalyaa| sIrA, lApasI! vRntaak| upadrava hoto laMghana ThaNDA jala karAyA jaave| ThaNDA garma ekatra kiyA moTha kA yUSa jala barpha milAyA jala iMTa bujhAyA ( sAdhAraNa soDAvATara avasthA meM tathA nikAlA lemaneDa barpha For Private And Personal Use Only
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 9 ) Dhala jAne para) adhika ubAlA (tIva avasthA meM) rahana sahana(1) rogI ke kamare meM (1) havA khUba Ane denaa| havA adhika na Ave vaisA (2) ThaNDa se bacAva nahIM prabandha krnaa| rkhnaa| (2) khir3akiye sAdhA- (3) rogI kA aMga Dhake raNa taura para banda kara denA nahIM rkhnaa| vA parade lagA denaa| (4) bArI bArane khule (3) bImAra ko khATa para rkhnaa| hI rakhanA bAhira ghUmanA (5) bAhara ghUmanA phirnaa| phiranA nahIM caahiye| (6) parizrama krnaa| (4) kamare meM sadA eka (7) snAna krnaa| sI uSNatA rahe vaisA prabandha rkhnaa| (1) pasIne kI davA denA (2) tAva utAra dene kI davA denaa| (3) tASa jaldI rokane / kI davA denaa| toba avasthA meM rogo ke pAsa cAhe jise na Ane denA caahiye| dhUpa roma karanA, saMkrAmaka nAzaka drava (gomUtra, nIma jala, cUne kA pAnI, areThe kA pAnI zrAdi) se Agantuka ke hAtha paira ghulA kara bhItara jAne denA cAhiye / rogI ke kamare meM bhIr3a na hone denaa| For Private And Personal Use Only
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (80 ) sannipAta jvara / tIna avasthA meM pathya kI ora dhyAna davA kI bhAMti barAbara rakhanA caahiye| roga kucha kama ho tathA upadrava ghaTa jAve taba pathya kI sakhI kucha ghaTA denI caahiye| laMghana karAnA caahiye| para kabhI 2 dRdha laMghana meM bhI zakti banAye rakhane ke liye diyA jAtA hai| ThaNDA jala, kapha kArI vastuye, miThAI, ghRta isameM bhUla se bhI pratyakSa meM vA apratyakSa meM na dene caahiye| sannipAta dUra ho jAve taba sarva jvara meM kahA pathya denA caahiye| apathya laMghana ( upadrava ke cihna upadgava ke samaya anna dUra ho taba taka-para yadi denA, ThaNDI cIz2e denA, nirbalatA adhika ho to miThAI thor3I bhI denA, kama samaya taka) zlezyakArI vastuyeM denA, hare dUdha (dUdha kA vikAra phUTasa khAnA, sUkhe phaTasa dUra karane vAlI tathA khAnA pAcana auSadhe milA kara mizrI thor3A 2-dekho 'dUdha') ( upadrava kama ho jAne dAla kA pAnI (upadrava para bhI ghRta, miThAI, kaphakama hojAne para) kArI cIje, bhara peTa anna roTI (upadrava dUra ho nahIM denA caahiye|) jAve taba) pathya For Private And Personal Use Only
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) ubAla kara ThaNDA karake ThaNDA jala pInA denaa| subaha kA ubAlA rAta ko dina kA ubAlA zAma aura rAta kA ubAlA dUsare taka aura zAma kA ubAlA dina ko denaa| subaha taka hI diyA jaaye| brph| jala kA prabandha barAbara shrbt| Upara likhe anusAra rakheM rahana sahana(1) havA kI roka rakhanA (1) havA kA bacAva na para eka dama rukAva nahIM rakhanA jisase rogI ko krnaa| ThaNDa AkramaNa kara jaave| (2) svacchatA khUba rkhnaa| (2) ThaNDa laga jAne denaa| (3) bhIr3a na hone denaa| (3) bAhara ghuumnaa| (4) rogI ko pUrI ArA (4) zarIra ke ThaNDA pAnI mI meM rakhanA Complete lgaanaa| Rest (5) snaan| (5) kapar3e latte zraur3hane kA prabandha acchA rkhnaa| (6) sardI se bacAva rakhanA (7) rogI ko zAnta rkhnaa| zrAdreka, tulasI, pAna, upayogI hai| bAlukA sveda, seka, nasya bhI upayogI haiN| For Private And Personal Use Only
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nyuumoniyaa-gujraatii| tridoSa jvara Pneumonia sannipAta kI bhAMti pathya rakhanA cAhiye para laGghana utanA rakhane kI jarUrata nahIM hai / dUdha isameM lAbha karatA hai, kapha kI bAdhA rahane para bhI yaha zakti dAyaka hone se isakA sevana karAnA z2arUrI aura lAbhakArI hai| dUdha ke sthAna mRGga kI dAla kA pathya bhI kAma meM lAyA jA sakatA hai| dUdha meM soTha, pIpala, soDA vA cane kA pAnI milA kara denA cAhiye / upadrava kama ho jAne para pathya kI sakhtI kama kara denI cAhiye para sardI se pUrA 2 bacAva rakhanA cAhiye / ThaNDa na laga jAve nahIM to roga uthalA khA jaavegaa| darda para seMka barAbara karate rahanA caahiye| pathya apathya bhArI vastu dAla mUMga kI ( upadrava vinA upadrava zAnta huye ghaTane para zakki rakhane vAlI vA 10 dina nikale pahile khurAka cAha, kAphI,tulasI dUdha vA dAla ke sivAya soMTha, samaya samaya para dUdha anna denaa| ke sAtha denaa| jala ThaNDA jala ubAlA denA caahiye| (1) havA kA jhokA zarIra rahana sahana para lagane denaa| (2) garma kapar3e na pahinanA (1) garma kapar3e phinnaa| (3) aMga khulA rakhanA (2) kamare meM havA garma (4) bAra bAra uThanA baiThanA tathA sUkhI rkhnaa| vA duraTaTTI pezAba krnejaanaa| For Private And Personal Use Only
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 3 ) (3) havA kamare meM adhika na zrAve isake liye daravAjoM para parade lagA denaa| para rokanA nhiiN| (4) sardI se bacAva rkhnaa| (5) rogo ko sampUrNa bArAmI denaa| (6) rogI ko bahuta bolane nahIM denaa| (7) rogo ko idhara udhara karavaTeM badalane tathA ghar3I 2 uThane baiThane na denaa| (E) kamare meM dUsarA sAmAna nahIM rkhnaa| (8) bhIr3a kamare meM nahIM hone denaa| (10) rogI ko zArIrika kucha bhI mahanata na karane denA / TaTTo pezAba bhI vahIM kraanaa| (1) tAva kama karane vAlI davAyeM denaa| jvara kI miyAda pUrI ho jAne para vA upadrava dUra ho jAne para jvara kA sAmAnya pathya rakhanA caahiye| jaldI bAhara na AnA caahiye| kapha kartA vastu na khAnI caahiye| isa bImArI meM rogI asAdhya avasthA meM pahuMca jAne, prAzA chor3a dene para bhI aneka Arogya ho jAte haiM ataH prAzA, dhairya aura zAnti se antima zvAsa taka upAcAra cAlU rakhanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 4 ) sardI kI mausima meM isake aAkramaNa prAyaH huA karate haiM ataH havA z2ora se ThaMDI calatI ho usa samaya muMha se ThaNDI sAMsa nahIM lenA cAhiye kintu nAka se zvAsa lenA cAhiye / chAtI ko DhakI rakhanA caahiye| Unake kapar3e pahinanA caahiye| rAta ko AMgana meM na sonA cAhiye / sIlavAlI jagaha meM nahIM rahanA cAhiye / gale meM galapaTa laperanA cAhiye / yukalipsa taila sUMghanA cAhiye / jinheM nyUmoniyA bAra bAra hotA ho unheM sardI se sadA bacate rahanA cAhiye / garma jala meM thor3A namaka milA kara nAka ko bhItara se dhonA cAhiye tathA kulle bhI karanA caahiye| prapathya purAnA jvara-jIrNa jvara / Hectic Fever. pathya kI sakhtI bahuta nahIM rakhanI cAhiye, kevala itanA dhyAna rakhA jAve ki pAcana zakti para z2ora par3e vaisA khAna pAna na kiyA jaave| ThaMDI kA prabandha rkheN| pathya dUdha-amRta hai-pIpala adhika bhojana / milA kr| bhojana para bhojn| mutrAphika zrAve ve saba garma khAna paan| khAna pAna thor3I mAtrA meM bhArI bhojn| liye jaaveN| mitthaaii| hare saag| rbddii| .phUTsa mAvA, khIra, nAraMgI (dopahara ko sardI sIrA (ajavAyana DAla kara aMgUra na ho to le kamo thor3A sA liyA bho seva / jA sakatA hai|) For Private And Personal Use Only
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 5 ) nIbU (icchAnusAra bAlUbukhArA | koI bho. chAcha khaTTAIle AMvalA / parantu bahuta kaThorI / kama sAga meM pakI khaTAI leN| ghata dahI prakRti viruddha khAna pAna rAyatA AcAra (nIbU ko chor3a kara) laMghana svaccha aura halakA jala rahana sahana(1) bAhara zakti anusAra havA khAne jaanaa| (2) sardI se bacAva krnaa| (3) havA badalane dUsare gAMva jAnA (4) auSadhoM se siddha kiyA taila mardana krnaa| (2) sardI kA prabandha na rkhnaa| (2) parizrama bahuta krnaa| (3) banda makAna meM rhnaa| (3) vyAyAma, parizrama krnaa| (4) snAna roz2a karanA jvara nirbalAvasthA / jvara cale jAne para zarIra kaI dina taka nirbala rahatA hai| jvara to nahIM hotA para zakti dhIre2 pAtI hai| jvara chUTa jAne para kArya karane kI icchA prabala ho jAtI hai isase kabhI 2 zakti se bhI adhika mahanata ho jAtI hai yadyapi usa samaya usakA pariNAma mAlUma nahIM par3atA parantu mithyA bihAra ke kAraNa kucha samaya meM jvara pIchA bAjAtA hai ataH dhIre 2 zakti anusAra kAma kAja meM laganA cAhiye / sardI kA bacAva rakhanA cAhiye, eka dama parahez2a ko nahIM chor3a denA cAhiye / ina dinoM For Private And Personal Use Only
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir meM bhUkha khUba lagane lagatI hai, isase hara eka cIz2a kI ora mana daur3atA hai para parahez2a na rakhane se, aura cAhe jo khAlene se vA adhika khAlene se bukhAra phira AdheratA hai vA tAkata jaldI nahIM pAtI hai.astu nirbalAvasthA meM bhI pathya rakhanA z2arUrI hai| hAM pahile sI sakhtI kI z2arUrata nahIM / bhArI cIz2a, mIThA eka dama jyAdA nahIM khAnA cAhiye, nahIM to zrAma ho jAne se phira jvara zrA jAne kI AzaMkA rahatI hai| ina dinoM meM tAkata kI davA lI jAtI hai isase usa davA kA pathya bhI dhyAna meM rakhanA cAhiye, nahIM jaba pakI khaTAI lene meM hAni nhiiN| niyata samaya para bhojana bhUkha ho usase kama bhojana paraheja dhIre 2 kama karanA jala-kuyekA tAz2A svaccha rahana sahana(1) ghUmane jAnA (2) havA badalane dUsare gAMva jAnA apathyaH bAra bAra khaanaa| jyAdA khaanaa| khaTAI bahuta khaanaa| tAkata ke liye bAdAma kA sIrA lenaa| radhINa meM bahuta ghRta lenaa| (1) parizrama bahuta karanA (2) ThaNDI se bacAva rakhane kA prabandha na karanA (3) snAna ThaNDe jala se krnaa| -.' For Private And Personal Use Only
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 87. ) jvara meM upadrava / jvara meM kahe anusAra hI pathya rkhnaa| jo upadrava ho usakA pathya bhI pAlana karanA caahiye| jvara meM zIta meM AjAne para- . apathyaH ThaNDa lagane denaa| . ThaNDI vastu denaa| ThaNDA pAnI pilaanaa| zarabata denaa| anna denaa| pathya garma peya pilaanaa| cAha-tulasI, kAphI, kI cAya denaa| soMTha kA kvAtha denaa| hAtha paira meM tela mslaanaa| hAtha paira tpaanaa| garma pAnI se seMka krnaa| auSadha bhairavarasa amRta saMjIvanI guTI amara sundarI guTI divAlamuSka loga kA kAtha kastUrI atisAra / DIARRHEA prAyaH apacana se daste lagatI haiM zrataH bhUkha ho usase jyAdA aura bhArI cIz2a nahIM khAnI cAhiye / kabhI 2 garmI se For Private And Personal Use Only
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathya bhI daste laga jAtI haiM ataH taba ThaNDA pathya liyA jaave| kharAba pAnI se bhI dasto kA vikAra ho jAtA hai ataH svaccha aura halakA jala pInA cAhiye / dastAvara pathya isameM lAbhadAyaka nhiiN| apathya prArambha meM1dina laMghana | bhArI ann| kara lenA vA kama khaanaa| ThaMDA bAsI anna / dUdha-bakarI vA gAya kA atyanta garma vastu / (soDA vA cUne ke pAnI ke garmAgarma pey| sAtha / ) navA zranna / daal| miitthaaii| caavl| ghRt| maMga shraakhe| gehuuN-medaa| tUra kI daal| besana kI ciij'| khicdd'ii| gudd'-khaaNdd'| rotto| kacce phl| javAra kI rottii| saaNtthaa| sAga (kama khaaveN)| shraamr| shraadrek| lhsun| kaitha (ktthorii)| naariylgirii| jaamun| kolaa| daadd'm| kaakdd'ii| sev| nibN| patalI cIjeM (kaDhI vagaira) bhAMga (jo pIte ho vA jinheM muzrAphika ho|) thuulo| vathA ! For Private And Personal Use Only
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 48 ) . cAvalo kA mAMDa zrAmaguThalo kharAba jala piinaa| jala adhika piinaa| jala kama pInA caahiye| ubAlA huzrA pInA caahiye| pAnI ke sthAna chAcha pI jaave| rahana sahana(1) rest-pArAmI krnaa| (2) peTa para phalAnela kA kapar3A baaNdhnaa| (3) sardI aura khAsa kara peTa ke sardI na lagane pAve isakA prabandha krnaa| (4) peTa masalAnA (z2arUrata ho to) (1) kasarata krnaa| (2) snAna krnaa| (3) nIMda na lenaa| (4) cintaa| (5) krodh| (6) mala mUtra kI zaMkA ko roka rakhanA (vegadhAraNa) (7) dhUpa meM phirnaa| (5) ThaNDa meM baitthnaa| (8) mAlisa krnaa| zrAma kI daste / Dysentery. atisAra meM kahA huA pathya pAlana kreN| prArambha meM halakA julAba leve / rAdha lohI kI daste dhore 2 zrArAma hotI hai ataH koI bhI davA 5 / 4 dina taka lagAtAra lekara dekhanI cAhiye / upavAsa na karAve kintu zakti rakhane vAlA pathya diyA jaave| For Private And Personal Use Only
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 40 ) apathya dUdha-cane kA pAnI mi miThAI lAveM bakarI kA dUdha ho to adhika marice aura bhI acchA / chAcha dahI ghata sAbUdAnA sAtu cAvala ThaNDI bAsI vastuyeM lenA. hare phrUTsa (seva, naraMgI, varpha anAra) ThaMDI cIz2a lenaa| vireca vAlI halakI davAyeM sevana krnaa| pAnI pAnI adhika piinaa| uvAlA pAnI pInA caahiye| sauMpha kaark| rahana sahana(1) svaccha havA meM rahanA (2) peTa meM ThaNDI havA (2) peTa para garma kapar3A lagane denaa| bAMdhe rkhnaa| (2) ThaNDa se bacAva na (3) alasI kA peTa para krnaa| seka krnaa| (3) snAna / (4) bImAra hone para Rest karanA caahie| nimna likhita yAtoM para vizeSa dhyAna rakhanA cAhie / (1) parizrama kI thakAna para kapar3e lase se zarIra acchI taraha DhakA rahe aura havA na lagane pAye isakA sadA dhyAna raksA jaaye| For Private And Personal Use Only
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 3) - (2) kapar3e latte saba sApha aura svaccha pahine jAveM / (3) jahAM dhUpa na pAtI ho usa makAna meM adhika samaya taka nahIM ThaharanA caahie| (4) jahAM havA durgandhayukta vA asvaccha rahatI' ho vA baMda rahatI ho vahAM nivAsa nahIM karanA caahie| (5) jala sApha kiyA huzrA, yadi ho sake to ubAlA huA piyA jaave| (6) kacce phala na khaaveN| ... (7) mausimI rasAla (phrUTama) adhika parimANa meM aura bAra bAra sevana na kiye jaayeN| (E) peTa meM ThaMDI havA na lagane pAve isake liye baniyAna vA kabz2A zrAdi haradama pahine rheN| (E) varSA ke jala meM bahuta dera taka bhIgate na raheM aura vizeSa kara 2 / 3 varSA ho cukane para-garmI miTa jAne para na bhiigeN| (10) ajIrNa ho usa prakAra bhojana na kiyA jaave| (11) khAnapAna niyamita aura sAdhAraNa kiyA jaaye| (12) mirca, garma masAle, miSTAna hare sAga AdikA vyavahAra adhika na kiyA jaave| (13) julAva na liyA jaave| sAtha hI kannA kI zikAyata bhI ho to sAdhAraNa auSadhi se thor3I mAtrA meM dUra kI jaave| kucha loga isa bImArI meM peTa kA darda samajha kara tathA dastoM kI zikAyata dekha kara 'pecurI' dharana Talane kA anumAna For Private And Personal Use Only
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kara lete haiM aura peTa masalavAte haiM vA nasa khaTakAte haiM aura pazcAt gur3akA sIrA jalebI vA mITho koI cIz2a khAnA jarUrI samajhate haiM para isase ulTo hAni pahuMcatI hai / mIThe se maror3A ho jAtA hai| ajIrNa-Dyspepsia ajIrNa ho jAne para 1 vA 2 TaMka ( samaya ) kucha na khAnA cAhiye phira halakA bhojana kreN| purAne ajIrNa meM pathya kA pAlana kaI dina taka barAbara kiyA jAve para dhyAna rahe bahuta parahez2a rakhane se nukasAna bhI pahuMcatA hai ataH ruci anusAra supAcya halakA bhojana kiyA jaave| purAne ajIrNa meM kupathya kI ora mana bahuta jotA ha para mana ko vaza meM rakha kara bhArI cIz2a nahIM khAnI caahiye| havA khAne (ghUmane) subaha zyAma roz2a jAnA caahiye| vizrAma Rest karanA caahiye| peTa ko bhI ArAmI denA caahiye| jinheM bAra bAra ajIrNa ho jAtA ho unheM khAna pAna meM khAsa taura para sudhAra karanA cAhiye, kama khAnA cAhie halakA aura jaldI paca jAve vaisA khAnA cAhiye, phUTsa adhika khAne cAhie, pUr3I miThAI, adhika ghRta tathA mAve kI vastu nahIM khAnI cAhiye, koI bhI vastu ho, use khUba cabA cabA kara phira peTa meM utAranI caahiye| pathya apathya halakA pAcana hojAve bigar3A huA tathA bhArIH vaisA AhAra karanA cAhiye anna khaanaa| kama khAnA ( bhUkha ho / vAsI anna khaanaa| For Private And Personal Use Only
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (63) bAra bAra bhojana krnaa| bahuta khA lenA mAvA khIra usase kucha kama khAnA caahiye|) taila, marica tathA khaTAI ke parahez2a kI vizeSa z2arUrata nahIM (tIna ajIrNa meM) nIMbU prAvalA jAmuna podInA rabar3I tulasI khAjA pUr3I cIlar3Aber3A roTI roTA miThAI adhika ghRta maide kI vastuyeM khAMDa ghRta vRttAka dahI-khaTTA nahIM chAcha karelA dhaniyA-harA tathA sUkhA kaThorI kAjI hIMga dAr3ama maMga kI dAla khicar3I cAvala AIka pApar3a bar3I For Private And Personal Use Only
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kaira dANAmethI pAna cUne kA jala jala - garma jala pInA soDA vATara lemaneDa nIbU kI sikaMjI www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( pRSTha ) rahana sahana - (1) prakRti ke niyamAnu sAra rahanA (2) ghUmanA (3) svacchatA rakhanA (4) tAz2I havA kA sevana karanA (5) havA badalane bAhara jAnA bahuta pAnI pInA / cAya kA sevana rakhanA rAta ko pAnI kI tRSA rakhanA / (1) rAta ko jAganA / (2) baiThe rahanA / (3) bahuta dAtoM ko ragar3anA / samaya taka (4) gande aura durgandha makAna meM rahanA / (5) tAjI havA na khAnA (6) dAMtoM ko sApha na rakhanA / purAne ajIrNa meM garma-dAha, ana tathA adhika masAle vAle padArtha sevana nahIM karane cAhiye / maMdAgni tathA saMgrahaNI / Chronic Dysentery or Sprue Indigestion (pAnI lagane kI vyAdhi kA pathyApathya / ) isa roga meM anna baMda karake dUdha vA dahI vA chAcha anumAna se 20/25 aura isase bhI adhika dina taka lagAtAra sevana For Private And Personal Use Only
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 5 ) kI jAve / jaba ArogyatA mAlUma de taba dhore dhore pIchA anna prArambha kiyA jAve aura kaI dina taka halakA pathya leN| Arogya hojAne para bhI kaI dina taka pathya barAbara rakheM, miThAI vagaira na khAveM, na adhika hI khAveM jaba 3 / 4 mahIne acchI taraha nikala jAve tara thor3A 2 aura kabhI 2 'mIThA' vagairaH lenA cAhiye / isase pahile mIThA khAne se sudharA huA rogI bhI pIchA uthala jAtA hai| aneka loga chipa kara khA jAte haiM, anna baMda hotA hai una dinoM meM bhI khA lete haiM aura jaba pIche anna zuru kara dete haiM taba bhI jaldI khAne ke liye prayata meM rahate haiM jisase akasara gar3abar3a ho jAyA karatI hai aura jaldI zrArAmI nahIM milatI hai| anna isa roga meM banda kara denA bahuta hitakara hai| prathama to dUdha vA chAcha svayaM roga nAzaka hai, dvitIya kevala dUdha kA prayoga rahane se kupathya karane kA avasara rogI ko bahuta kama milatA hai aura yadi kucha dina-rogI bhArI cIjeM (kupathya) na khAne pAve to vaha turanta aura nizcaya-yadi Ayu ho to-Arogya ho jAtA hai / prAyaH dekhA hai ki anna barAbara cAlU rakha kara cikitsA karane se jaldI ArAmI nahIM milatI hai, kabhI 2 to lAbha hotA hI nahIM hai| pathya isI roga meM acchA rakhane kI z2arUrata hai, kAraNa jo kucha khAyA jAtA hai vaha peTa meM jAtA hai parantu peTa kI bAteM kamajora hotI haiM usase isakA burA asara turaMta mAlUma par3atA hai aura kaI dina taka usakA prati phala svarUpa-kaSTa uThAnA par3atA hai / yadi bAra bAra kupathya kiyA jAve to phira, Arogya hone kI prAzA bhI kama rahatI hai aura vaidya bhI usake prati khAsa taura para (Interest ) nahIM lete haiN| anna vanda karake dUdha vA dahI vA chAcha sevana kI Ave taba For Private And Personal Use Only
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 6 ) pathya dUdha (pAcana kartA auSadhoM - ke sAtha) dahI ( jIrA, hIMga saindhava ke sAtha) chAcha (jIrA, hIMga saindhava ke sAtha) jalaz2arUrata ho to sauMpha kA ark| jala svaccha aura halakA pInA caahiye| jala kama piinaa| rahana sahana(1) pUrNa vizrAma Rest (2) zakti anusAra thor3A thor3A ghuumnaa| (3) sardI se bacAva rkhnaa| (4) kapar3e lattoM se zarIra DhaMkA rkhnaa| (5) svaccha kapar3e pahinanA (3) prasanna rhnaa| (7) acche sApha sthAna meM rhnaa| (8) zahara ke bAhara ghUmanA (6) dAtauna donoM samaya krnaa| apathya : anna lenaa| mIThA khaanaa| adhika mAtrA meM dUdha vA dahI lenaa| prabhAta kA dUdha zAma taka lenaa| jala asvaccha piinaa| jala adhika piinaa| (1) kAma kAja meM lage rhnaa| (2) adhika ghUmanA (tAkata prApta karane kI icchA se zakti uparAnta ghUmanA) (3) sardI se bacAva rakhane kA prayatna na rkhnaa| (4) kapar3e latte asvaccha phinnaa| (5) cintA, kleza zrAdi krnaa| (6) zahara meM hI idhara udhara ghuumnaa| (7) TAima anusAra kAma na krnaa| (E) dAtauna na krnaa| (E) samaya para nahIM sonaa| For Private And Personal Use Only
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maannaa| (10) samaya para nidrA lenaa| (10) gande makAna meM rhnaa| (11) kabhI kabhI snAna (11) vaidya kA kahA na krnaa| anna zurU karane ke pazcAt anna pIchA dhIre dhIre bar3hAyA jaave| tAkIda karane se pIcho gar3abar3a hojAtI hai / andAz2a se nahIM kintu roz2a taula kara vaidya kI icchAnusAra anna liyA jaave| adhika na khAve, bhArI cIz2a na khaaveN| dUdha dahI chAcha mUMga kI dAla sAbUdAnA cAvaloM kA mADa cAvalo kI phUlI cAbala ( kabhI kabhI aura thor3A) javAra anAra nAraMgI seva eraNDa kAkar3I kaTorI ( kucha dinoM bAda, sajana na ho to) apathya adhika khaanaa| bAra bAra khaanaa| bhArI cIje khaanaa| miitthaaii| jaldI jaldI khAnA ( binA cabAyeM) adhika ghRt| khaaNdd| sIrA, tudd'ii| praacaar| gehUM bArIka pIse huye| tUrakI dAla (kucha dina taka) cNvlaa| mttr| udd'd| vyuaa| For Private And Personal Use Only
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 8 ) mausaMbI roTI saindhava kAlI miraca aruci ho taba vA kabhI kabhI anna badalane ke liye Upara likhI cIz2oM ke sivAya anya halakI cIjeM paitthaa| j'miiknd| kAkar3I, kaacre| naariyl| ratAlU / jv| bair| aNjiir| supaarii| rNdhii| laalmirc| namaka arArUTa Dabala roTI khicar3I Adi bhI sevana kI jaave| sAga bhI liye jAveM / para kama khAveM aura roz2a roz2a eka hI prakAra kA sAga na khaave| samaya para khAnA / kama khaanaa| jala kama poveM halakA aura svaccha jala : adhika jala piinaa| bhArI jala piinaa| roTI khAte samaya bahuta piinaa| pove rahana sahana(1) dUdha ke samaya jo rahana sahana kA pathya rakhA vahI cAlU rakhA jaave| (2) anna cabA cabA kara (1) dUdha vA chAcha ke samaya jo rahana sahana kA apathya rastrA vahI cAlU / For Private And Personal Use Only
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir khAveM (3) bhojana tAkIda meM nahIM kareM kintu zAntipUrvaka ___ jImeM / (4) eka jagaha baiThe nahIM rahanA (5) mana meM 'Arogya ho gaye' kA dRr3ha saMkalpa rkheN| (6) vyAyAma ( bahuta durbala na ho to) (2) anna binA cabAye yA thor3A cabAye giTa (nigala) jaanaa| (3) bhojana jaldI jaldI krnaa| (4) jAgarana krnaa| (5) dhUpa meM ghuumnaa| (6) ghUmane, havA khAne nahIM jaanaa| (7) vegadhAraNa krnaa| (E) sardI se bacane ke liye kAphI kapar3e na pahina kara lAparavAhI rkhnaa| 8) cintA krnaa| (10) kAma kAja dekhanA, krnaa| (11) saTTA krnaa| (12) likhane par3hane kA kAma bahuta krnaa| (13) bure sthAna meM rahanA (14) svacchatA kA prabandha na rkhnaa| (15) sIla vAlI jagaha meM rhnaa| (16) bImArI kI cintA krnaa| For Private And Personal Use Only
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (10) (17) brahmacarya kA pAlana na krnaa| (18) eka jagaha baiThe rahanA (16) adhika parizrama krnaa| isa roga kA ilAja hamAre yahAM zartiyA kiyA jAtA hai| anna banda karake dUdha, dahI vA chAcha ke anupAna sedavA dI jAtI hai aura rogI jaldI zrArAma hotaa| jo isa roga se pIr3ita ho ve hamArI salAha se lAbha utthaaveN| masA-arza / ( Piles.) dasta sAfa roz2a pAjAve isakA prabandha rkhnaa| kabjI . karane vAlI koI vastu sevana na kI jAve / eka sthAna para bahuta dera taka nahIM baiThe rahanA cAhiye / svaccha havA meM ghUmanA bahuta hitakara hai| niyamita vyAyAma kreN| pathya apathya dUdha (kisI kisI ke dUdha se khUna par3ane laga dAha kAraka anna jAtA hai ataH mulA kabajI karane vAle anna phika na ho to na bhArI vastuyeM pAcana meM hAni karane vAlI cIjeM chAcha (citraka milA kara ur3ada para khUna par3atA ho zrAma tabacitraka krIchAlana taila milAI aave|) zrAmalI dahI For Private And Personal Use Only
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jamIkanda (bahuta hitakara AMvalA haraDe khicar3I cAvala mAkhana kaThorI nAraMgI dAr3ama seva cavalA bAjarI vRttAka karelA kAju navIna anna madya atyanta rukSa anna jalanavIna jl| bahuta jala piinaa| cAya tayA kAphI kA adhika sevana krnaa| (1) pUrva kA pavana sevana krnaa| (2) mUla mUtrAdi ke vegoM kA dhAraNa krnaa| (3) savArI krnaa| (4) gaddI * takiyoM para baitthnaa| (5) ghUmanA nhiiN| aMgUra vathutrA gulakanda moTha rahana sahana(1) paidala dhIre dhIre bahuta dUra taka roz2a ghUmanA, baiThe na rhnaa| (2) khulI havA, bagaico, tathA talAba ke pAsa pAsa ghuumnaa| (3) kaThina vastu-kursI, beMca, pATa Adi para vaitthnaa| For Private And Personal Use Only
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 102 ) khUnI bavAsIra garma vastuyeM sevana krnaa| maakhn| ThaMDI vastu sevana tathA lee tila dhii| barpha (mase ke bAMdhanA) bAjarI pAna nvsaadr| cNdliyaa| shraaNvlaa| naariyl| siiNghaadd'aa| daadd'm| seva / naarNgii| jalaTaMDA jala pInA rahana sahana-- (1) zItala vastu kA (1) garma vastuoM kA vyavahAra / sevana karanA (2) mase para ThaMDe jala kI khUba dhAra denaa| svAdiSTa virecana-arza roga meM dasta sApha lAne ke liye atyanta umadA vastu hai| sardI-jukhAma / (Coryza) sardI se aneka bImAriye paidA ho jAtI haiM ataH sardI se bacAva rakhanA bahuta jarUrI hai aura yadi deva vazAt sardI laga For Private And Personal Use Only
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 103 ) jAve to usakA upAya bhI turanta karanA cAhiye / lAparavAhI rakhane se kaI dina kaSTa uThAnA par3atA hai aura kabhI kabhI kSaya jaisI bImAriya utpanna hone kA mUla kAraNa bhI sardI ho samajhI jAtI hai / jukhAma mAlUma hote ho ghara meM baiTha rahanA cAhiye aura saba kAma kAja chor3a kara 1 vA 2 dina ArAmI karanA cAhiye / pravAhI padArtha bahuta kama aura dera meM pone caahiye| eka se tApa mAna vAle kamare meM eka do dina rahanA caahiye| bAhaya pathya apathya prArambha meM halakA julAba / ThaNDI vstye| lenA caahiye| bhArI ciijeN| 24 ghaNTe taka kucha na muulii| khAnA caahiye| shrnaar| gur3a kI banI cIje (gur3a- naarNgii| rAba sIrA-garmA garma liyA khAMDa kI ciij| jAve) cane khAnA / nAka meM se pAnI bahuta zrAve taba ) sAdhAraNa avasthA meM khAna pAna kA vizeSa paraheja nahIM hai parantu rahana sahana meM vizeSa sudhAra rakhane kI jarUrata hai| jala ThaMDA jala piinaa| 24 ghaMTe taka pAnI nhiiN| pAnI bAra bAra aura adhika piinaa| pAnI kama piinaa| uSNa jala piinaa| piinaa| For Private And Personal Use Only
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (1) snAna krnaa| (2) khule badana bAhara ghuumnaa| (3) parizrama karanA (4) kAma kAja meM phaMse rhnaa| (5) sIla vAlI jagaha meM rahana sahana(1) garma kapar3e pahine rkheN| (2) sardI se bacAva rkhe| (3) paira tathA chAtI kI rakSA ThaMDa se khAsa taura para kI jAve inheM sadA Dhake rkheN| garma rkheN| (4) moje pahiranA caahiye| (5) gale meM galapaTa laperanA cAhiye (6) uSNa sthAna meM rahanA caahiye| (7) garma vistara meM leTa rahanA caahiye| (E) garma jala meM rAI DAla bAra phira use ubAla kara pAda snAna karanA caahiye| saMghanAemoniyA kArba (canA, navasAdara milA kara) kapUra, yUkalpiTasa tela garma jala se 20 miniTa taka kulle krnaa| nAka ke bAhara airaNDa kI mAMgI garma karake lgaanaa| tulasI kI cAha lenaa| For Private And Personal Use Only
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ( 1.05 ) bAra 2 sardI laga jAve use havA badalane jAnA cAhiye aura subaha ghUmane jAne kI Adata DAlanI cAhiye / garma jala meM namaka milA kara nAka dhonA tathA kulle karanA cAhiye / garma jala meM poTAsa paramagenAda milA kara nAka dhonA cAhiye | www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kAsa | prakRti ke jo muzrAphika na ho ve vastuyeM sevana nahIM karanI cAhiye / ThaNDa se zarIra ko bacAye rakhanA cAhiye / snigdha vastu para jala - ThaNDA jala nahIM pInA cAhiye / pathya gehUM maMga bakarI kA dUdha (pIpala vA soMTha milA kara ) ghRta ( kama ) Upara pAnI nahIM pInA cAhiye, pApar3a talA huA ghRta, kAsa vAle ko lenA cAhiye / thUlI khicaDI bar3I vRntAka tUradAja caMdaliyA apathya ThaNDI vastuyeM sevana karanA kaphakArI vastu khAnA mUlA khaTAI dahI mIThAI sIrA girI dAma, bora, khIra maide kI vastuyeM ur3ada bAsI vastu bhaiMsa kA dUdha For Private And Personal Use Only
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pApar3a rahana sahana(2) sUkhI havA meM rhnaa| (2) chAtI para seka karanA (3) mauje pahine rkhnaa| havA badalane jaanaa| rAtri meM bahuta bhojana ThaNDA jala (3) uNDo tathA sIla vAlo jagaha meM rhnaa| (2) dina meM sonaa| (3) kapar3oM se chAtI vagaira aMga barAbara Dhake na rkhnaa| (4) ThaNDI havA zvAsa meM lenaa| zvAsa / (Asthina.) jvara meM tathA kAsa meM kahA huzrA pathya pAlana krnaa| bhUkha ho usase kucha kama khAnA, ajIrNa na ho jAya isakA dhyAna rakhanA cAhiye / jaba zvAsa kA daurA na ho una dinoM meM vyAyAma karanA cAhiye / sardI se bacAva rakhanA cAhiye / garma havA meM rahanA caahiye| chAtI ke kapar3e Dhole rakhane caahiye| snAna garma pAnI se kI jaave| havA tAjI leveM, kabz2I na hone denaa| dhUlI tathA dhUpa se bacAva karanA cAhiye / bhArI khurAka, bAsI anna, lUkhA anna, dahI, khAMDa khaTAI na khAnA caahiye| kSaya / Consumption or Phthisis. bhayaGkara roga hai / zAnti pUrvaka dhairya ke sAtha barAbara pathya kA pAlana rakhanA cAhiye / davA se bhI pathya adhika lAbha pahuMcAtA hai| isa roga meM jaldI pace aura tAkata de lailA pathya For Private And Personal Use Only
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hiiNg| ( 107 ) denA cAhiye / acchI aura svaccha havA meM rahanA aura zakti anusAra ghUmanA isameM bahuta z2arUrI hai| pathya bahuta dina taka rakhanA caahiye| isa roga meM ajIrNa ho jAya utanA khAna pAna na lenA cAhiye / thor3A 2 kintu bAra 2 tIna cAra ghaNTe se pathya denA cAhiye / dUdha isa roga meM amRta hai| jIvana (cyavanaprAza avaleha) bhI bahuta lAbha pahuMcAtA hai| pathya apathya dUdha na pace to cane ke bhArI cIz2a khaanaa| pAnI ke sAtha / dRdha acchI rUkhI vastuyeM sevana krnaa| gAya kA vA bakarI kA ho) khaTTe pdaarth| sAbUdAnA viruddha bhojn| yava krelaa| tUra kI dAla dhiiN| thalI lAla mric| khIcar3I muulaa| daliyA (dUdha ke sAtha) AlU / bakarI kA dUdha, dahI, ghRta / kaaNdaa| ghRta vAle padArtha taila bAdAma tathA olIva ke sivAya), mIThA rasa kacce tathA pacane meM kaThina zrAna (bahuta thor3A) ho aise phl| khajUra vAyu karane vAle padArtha dADima (cavalA) phAlasA canoM kA saag| seva gehUM mAkhana For Private And Personal Use Only
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 108 ) aMgUra prAvalA lahasuna ubAlA pAnI ThaMDA karake rahana sahana(1) garma jala se snAna krnaa| (2) acche aura svaccha vastra phirnaa| (3) svaccha sthAna meM rahanA (4) zarIra kI svacchatA rkhn|| (5) mAlA phinnaa| (6) sugandhita vastu suughnaa| (7) cAMdanI meM baitthnaa| (8) kapUra sNghnaa| (8) gAnA sunnaa| (10) brahmacarya rkhnaa| (11) vastikA (picakArI enimA) (12) paidala ghuumnaa| (13) sonA = (ghnntte)| (14) garma kapar3e phinnaa| (15) paira garma rkhnaa| (16) mauje phinnaa| cIlar3A, atyAhAra (bahuta bhojana) upavAsa bahuta thor3A bhojn| binA samaya bhojn| (1) dasta kI davA lenaa| (2) brahmacarya na rkhnaa| (3) gandI havA meM rhnaa| (4) parizrama krnaa| (5) dama car3he utanI mehanata krnaa| (6) kapar3e sAfana rkhnaa| (7) makAna meM gaMdagI rkhnaa| (8) bahuta jaagnaa| (E) dina meM sonaa| (10) shok| (11) krodh| . (12) khudgaanaa| (13) makAna banda karake sonaa| (14) vAIsIkala para baitthnaa| (15) pAna / (16) mala mUtrAdike vegoM ko roknaa| For Private And Personal Use Only
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir (17) jaMgala, parvata vA samudra kI havA khAnA (18) bakarI ke baccoM ke sAtha rhnaa| (16) dhUla, dhUpa se dUra rahanA (20) makAna meM dhUpa krnaa| (21) khule makAna meM rhnaa| (22) sardI se bacAva karanA (23) svaccha aura tAz2I havA jitanI adhika mile utanA hI acchaa| (24) prANAyAma noTa-aisA koI khAna pAna na kareM jisase mala aura zukra ko hAni pahuMce / acchI havA meM rahanA isa roga meM jIvana hai / brahmacarya kA pAlana karanA caahiye| nakasIra / (Epistaxis) Disease of Nose. ThaNDI vastuyeM sevana karanA cAhiye / prAMvale jala meM pIsa kara ghRta milA kara zira para lagAnA caahiye| nIbU kA rasa, phiTakar3I, droba kA rasa va anya ThaMDhI cIz2a sUMghanA caahiye| donoM hAtha kucha samaya taka Upara ko uThAye rakhanA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 110 ) ghRta, misarI, kesara inako milAkara garma karake sUMghanA isameM bahuta hitakArI hai| peThe kA pAka khAnA cAhiye / apathya pANDu rog| ( Anaemia. ) tAjI havA aura halakA bhojana isa roga kA asalI pathya hai| isa roga meM anna banda karake kevala dRdha hI kucha dina sevana karanA lAbhadAyaka jaldI hotA hai / pathya halakA bhojana bhArI anna / bhUkha se kama bhojana mitthaaii| siiraa| dasta lagAnA (prArambha meM) ddotthaa| java-junA puudd'ii| gehUM ciildd'aa| cAvala ghRta adhika lenaa| maMga bAra bAra khaanaa| tuhara dAla hiiNg| caMdaliyA ur3ada / baiMgana (pIlIye meM nahIM) khttaaii| AMvalA 'garma ciijeN| 'pAna / For Private And Personal Use Only
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 111 ) / asvaya chAcha meM sUjana ho to / maMgaphalI dahI | nahIM / AcAra supArI pathya niyata samaya para roja liyA jaaye| jalasvaccha jala / asvaccha jala rahana sahana (1) parizrama karanA (1) acchI havA meM rhnaa| (2) mAnasika cintA karanA (2) khulI havA meM rhnaa| (3) sardI se bacAva na (3) garma kapar3e phinnaa| krnaa| (4) zakti anusAra ghUmane (4) vega dhAraNa karanA jaanaa| (5) brahmacarya na rakhanA (5) bagIcoM kI havA khaanaa| (6) banda makAna meM rahanA (6) havA badalane dUsare gAMva (7) svacchatA na rakhanA jaanaa| (7) fikara chodd'naa| yakRta rog| ..(Disease of the Liver.) yakRta ke rogoM ke sambandha meM pathya ko lekara vizeSa vyAkhyA hamAre zrAyurveda meM nahIM milatI hai, para Aja kala lovara sambandho bImAriye adhika hone lagI haiM ataH yakRta sambandhI rogoM kA pathya khAsa taura para uddhRta kiyA gayA hai AzA hai sarva sAdhAraNa isase lAbhAnvita hoNge| For Private And Personal Use Only
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 112 ) khAMr3a (Sugar) zrATA-medA (Starch) snigdha padArtha-ghRta taila (carbI fat) bahuta karake yakRta kI kriyA-pitta-se pAcana hote haiM para yakRta meM kisI prakAra kA vikAra paidA ho jAne se pAcana kriyA susta ho jAtI hai aura uparoka khAye padArtha barAbara pAcana nahIM hote haiM aura yakRta kA sudhAra hone ke sthAna adhika aura adhika bigAr3a hotA jAtA hai ataH yakRta kI bImAriyoM meM yakRta ko ArAmI denI cAhiye, yaha ArAmI uparoka padArthoM ke na sevana karane se hI mila sakatI hai| yakRta kI bImArI meM aisA pathya ho jo binA yakRta kI kriyA ke bhI paca jaave| aise pathya meM dUdha saba se zreSTha hai| avasthA meM sudhAra hone para dhore 2 thor3I mAtrA se prArambha karake anya padArtha bhI diye jA sakate haiN| pathya thor3A 2 diyA jAve yadi jarUrata ho to dina meM kaI bAra de diyA jAve para eka bAra meM hI bahuta na diyA jAve 45 ghaNTe bAda thor3A 2 pathya diyA jaave| akelA dUdha kaI dina taka lene para rogo ko aruci ho jAtI hai ataH prArambha meM kucha dina dUdha dekara phira patalA aura halakA pathya diyA jAve aura jyo 2 bhUkha bar3he tyo 2 pathya bar3hAyA jaave| jise yakRta kI bImArI ho use maleriyA grasta deza chor3akara anyatra svasthyaprada sthAna meM cale jAnA caahiye| hamezA vyAyAma karanA cAhiye / vyAyAma bhI aisA ho jisameM peTa aura zvAMsa kI kriyA meM prabhAva pdd'e| paira dvArA ghUmane se abhISTa siddha nahIM hotA ataH ghor3e kI savArI tathA prANAyAma karanA vizeSa zreSTha hai| jamanASTika tathA aGga mardana kI kasarata bhI lAbhadAyaka hai| purAnI bImArI meM jala vAyu badalanA caahiye| samudra kinAre kI havA isameM lAbhadAyaka hai, zahara vAloM ko gA~voM meM kucha dina jA basane se bhI lAbha pahuMcatA hai| snAna karate rahanA For Private And Personal Use Only
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 113 ) cAhiye para snAna ke bAda aGga ko bhale prakAra mardana karake pochanA cAhiye / vASpasnAna isameM vizeSa lAbhadAyaka hai| sUkhe sthAna meM rahanA caahiye| jahAM eka sI Rtu rahatI ho vahAM adhika samaya taka nivAsa karanA cAhiye / garmI se eka dama sardI meM aura sardI se eka dama garmI meM nahIM jAnA cAhiye, sardI se bacAva rakhanA cAhiye , ThaNDa na lagane paaye| isakI samhAla rakhI jaave| garma kapar3e pahinejAveM brahmacarya kA pAlana bahuta z2arUrI hai / isa roga meM saba kAma niyama pUrvaka hone cAhiye / nimna cAra viSaya pathya ko lekara sadA dhyAna meM rakhane cAhiye : (1) niryAmata-AhAra / (2) niyata samaya para-zayana / (3) yathA samaya-snAna / (4) yathocita vyAyAma / pathya apathya khAMr3a kama bArIka vATA zrATA (tIvra roga meM) tAje phala eraNDa kAkar3I snigdha padArtha dhRta taila pUrNa vizrAma taila vAle padArtha acche kapar3e pahinanA sthli acchI havA sevana karanA garma masAlA ArAma hote hI bAhara ghUmane jaanaa| maidA For Private And Personal Use Only
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 114 ) udara roga, zotha roga, jalandhara roga (Dropsy.) aadi| ina rogoM meM jaldI aura nizcaya lAbha uThAne ke liye anna banda karake kevala gAya kA dUdha sevana karanA cAhiye / tIvAvasthA meM kabhI kabhI UMTanI kA dUdha bhI lAbhadAyaka hotA hai| namaka ina rogoM meM bahuta nukasAna pahuMcAtA hai ataH sevana na kiyA jAve / dasta roja sApha Ave vaisA prayatna karanA caahiye| pathya apathya gehUM laMghana recana dUdha mUMga kI dAla eraNDa taila java karelA cavalA bhArI anna mIThAI namaka kabjI karane vAlI vastuyeM medA besaNa ajavAyana (bhojana ke pazcAt Adraka lavaNa jalanahIM pInA vA kama pInA / vASpa kA jala pInA cAhiye / khaTAI chAcha, rAyatA, dahI amacura amalI Ama ur3ada ghRta For Private And Personal Use Only
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir / 115 ) / ThaMDI vAsI ciijeN| pUr3I rahana sahana( 1) ThaMDa, sardI se dUra (1) dina meM sonaa| rhnaa| (2) parizrama bahuta krnaa| (2 sUjana vAlA sthAna (3) kAsIda krnaa| UMcA rkhnaa| (4) banda aura gande makAna (3) svaccha havA sevana meM rhnaa| karanA meda roga / (Inst.ity) carbI vAle padArtha kama khAne caahiye| kasarata khUba karanI cAhiye, mAtaH sAyaM bahuta dUra taka roja ghUmane jAnA caahiye| rAta ko nidrA kama lenI cAhiye aura eka jagaha para bahuta dera taka baiThe nahIM rahanA caahiye| pathya apathya laMghana gehUM dUdha (kevala) bhArI cIz2a javAra mIThAI cAvala java rabar3I vRntAka maMga vilA chAcha phaTasa For Private And Personal Use Only
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra kSAra jala- ubAlA jala pInA / rahana sahana (1) cintA karanA / (2) parizrama karanA / (3) rAtri meM jAganA / (4) garma jala se snAna --- www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir karanA (5) vyAyAma karanA | (6) svArI para baiThanA / pathya ( 116 ) laMghana recana ( dasta lagAnA) halakA ana jaba mRga dhUlI roTo bAjarI rukhA anna (1) ArAmI se rahanA / (2) bahuta sonA / zrAmavAta / (Rheumatism ) vAta vyAdhi kI samAna hI pathya rakhanA cAhiye para isa khAsa roga meM pathya halakA aura jaldI paca jAya vaisA lenA cAhiye / (3) vyAyAma na karanA (4) ghUmane nahIM jAnA kintu eka sthAna para baiThe rahanA / dahI gur3a ur3ada apathya kaphakAraka vastu mIThAI mAvA sIrA mede kI cIz2a besa kI cIjeM For Private And Personal Use Only
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 117 ) vRntAka malAI karelA chAcha cAvala AmalI Adraka amacara dRdha (patalA, soDA milA cavalA kr|) khIca bAjarI kA nIbU (darda adhika ho taba nhiiN|) jalahalakA, svaccha aura kSAra ThaMDA jala vAlA jala pInA caahiye| ubAla kara ThaMDA kiyaa| rahana sahana(1) garma kapar3e pahinanA / (1) sardI se bacAya na (2) taila mslaanaa| rkhnaa| (3) garma jala se snAna (2) malamUtra ke vega ko roknaa| krnaa| (4) sek| (3 rAta ko jaagnaa| (5) baphArA dekara pasInA (4) adhika zrama krnaa| nikaalnaa| (5) gande aura banda makAna (6) pasIne vAle kapar3e meM rhnaa| jaldI badala denaa| 16) pUrva kA pavana sevana (7) darda vAle sthAna ko krnaa| phalAnela ke kapar3e se Dhake (7) cintaa| rkhnaa| (8) shok| (E) pavana se bcnaa| (8) krodh| (8) sardI se bcnaa| (10) udveg| For Private And Personal Use Only
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 1 ) (11) dina meM sonaa| (12) brahmacarya na rkhnaa| (13) ThaMDe pAnI se snAna karanA / (14) kAphI kapar3e nahIM phinnaa| (15) bhUmi para sonA / (16) sIla vAlI jagaha meM rhnaa| (17) vizeSa zrama krnaa| jIrNa vyAdhi hone para zrAvahavA badalane ke liye dUsarI jagaha para jaanaa| vAta vyAdhi / (Nervous Desease.) yaha bImArI dhIre 2 dUra hotI hai / yogarAja gugula isameM saba se bar3hiyA davA hai| ThaNDI cIjeM nahIM khAnI cAhiye / ThaNDa se bacanA caahiye| pathya apathya dasta lagAnA dahI chAcha maMga kI dAla thalI rAyatA bAjarI kI roTI prAcAra gehUM kI roTI khaTAI tUrakI dAla prAMvalI amacUra mUlA dhRta For Private And Personal Use Only
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 116 ) upavAsa karanA bAsI anna cavalA methI-sUkhI-harI AMvalA nIbaM caMdaliyA hIMga vRttAka pApar3a kaira kSAra gur3a (khAsa avasthA meM tathA jIrNAvasthA meN| jalajala garma karake pIchA ThaMDA karake piinaa| soddaavaattr| rahana sahana ThaNDA jala piinaa| asvaccha jl| (1) svacchatA vizeSa rakhI jaave| (2) svaccha havA sevana kiijaave| (3) ghUmane jaanaa| (1) jaagnaa| .. (2) vega dhAraNa krnaa| (3) savArI krnaa| For Private And Personal Use Only
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 120 ) rakta vikAra / (Skin Disease.) (khAja, pAMva, dAda, Adi) rakta vikAra kI bImAriyoM meM namaka nahIM khAnA caahiye| athavA sAde namaka ke sthAna saindhava khAnA caahiye| pathya prArambha meM jo 'sAdhAraNa pathya' batalAyA hai usI kA pAlana karanA caahiye| svacchatA khUba rakhanI cAhiye, kapar3e sAfa pahinane cAhiye / tAz2I havA meM ghUmane jAnA caahiye| gande aura banda makAna meM na to rahanA cAhiye aura na rAta ko sonA caahiye| zraur3hane bichAne ke kapar3e dhUpa meM roz2a rakhe jAne cAhiye / saba se alaga bhojana karanA cAhiye, khAne ke, pIne ke bartana bhI apane alaga rakhane cAhiye / areThA, sAbu, khArA, gaMdhaka vA nIma ke pAnI se zarIra ko dAda Adi sthAna ko sAfa rakhanA caahiye| dasta sApha Ave vaisA prayatna rakhA jAve / khaTAI ina rogoM meM nukasAna karatI hai| caMdaliye kA sAga lAbhakArI hai| kRmi / (Worms.) peTa meM kRmi ho jAne para dasta kI davA denI caahiye| baccoM ko akasara yaha bImArI hotI hai aura isI se jvara, zUla, maMdAgni Adi kI pIr3Aye aneka vAra hotI hai| mIThA, maidA, canA, khAMDa sevana nahIM karane cAhiye / pathya apathya julAba cAvala canA vathA ajIrNa meM bhojana maidA For Private And Personal Use Only
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir nIMbU kSAra ur3ada mIThAI vAyaviDaMga pAna dahI dUdha kAMjI hIMga gomUtra taila (roTI para lagA kara) ajavAyana / zAkabhAjI jalarahana sahana ThaNDA jala dina meM sonA sujaak| Gonorrhoea. yaha saMkrAmaka-cepa se dUsare ke lagane vAlA-roga hai / isa meM svacchatA rakhane kI aura vizeSa dhyAna rakhanA cAhiye / bahuta se loga prArambha meM ise chipA rakhate haiM parantu isase unheM bahuta hAni hotI hai| sUjAka vAle ke santAna nahIM hotI hai ataH isa roga se sadA bacanA caahiye| roga ho jAne para turanta hI dhairya ke sAtha ilAja karAnA caahiye| pathya tIdaNa (taruNa) avasthA meMhalakA aahaar| marica caTanI cAvala prAcAra phala hare khaTAI garma vastu For Private And Personal Use Only
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 122 ) thUlI zarabata amacura AmalI khicar3I bhArI cIjeM maMga kI dAla miThAI binA miraca ke hare sAgaH pUr3I halakI cIjeM roTI bAjarI jalaadhika jala pInA caahiye| cAha ThaMDhA jala, svaccha jala kAphI pInA caahiye| garma peya dUdha aura jala milA kara piinaa| rahana sahana(3) pUrI pArAmI krnaa| (1) calanA phirnaa| Complete Rest (2) asvacchatA rkhnaa| (2) bichaune para leTe rhnaa| (3) ghAva-rasI ko sAfa na rkhnaa| (3) 23 saptAha taka khAra para leTe rhnaa| (4) vyasana / (4) brhmcrth| (5) tamAkhU / (5) zuddha vicaar| (6) bhaaNg| (6) kamara ke nIce takiyA rkhnaa| (7) dasta sAfa Ave aisA prabandha rkhnaa| (E) bichaunA sakha aura ThaeDA honA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 123 ) purAnA sujAka ho jAne para pauSTika aura raka zodhaka dravya lenA cAhiye | garma vastuye garma masAlA / khaTAI sAdhAraNa pathya jo pahile prArambha meM kahA hai vaha pAlana karanA cAhiye / picakArI lagAnI caahiye| dhRta dUdha grmii| Syphilis. bhayaGkara aura burI bomArI hai| saMkrAmaka hai| isa roga ko chipAnA nahIM cAhiye kintu dhairya se ilAja turaMta karAnA cAhiye / yaha bImArI jaldI nahIM kintu dhIre 2 zrArAma hotI hai| garmI vAle kI santAna pUre mahIne kI nahIM hotI hai, aksara garbhapAta hotA rahatA hai| svacchatA adhika rakhane kI jarUrata hai| pathya sUjAka meM batalAyA hai vaha tathA 'sAdhAraNa pathya' jo pahile kahA hai vaha pAlana kiyA jaave| ThaMDI vastuyeM nahIM lI jAveM / khUna sApha kI davAyeM sevana kI jaave| namaka saiMdhava hI le| prdr| Leucorrhoea. pathya pahile 'sAmAnya pathya' meM kahA hai usakA pAlana kiyA jAve / svacchatA rakhI jAve / cAha kAphI kA sevana banda kiyA jaave| For Private And Personal Use Only
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 124 ) snAna karanA, brahmacarya rakhanA, jananendriya ko subaha sAMma ThaNDe pAnI se khUba sApha dhonA, svaccha havA sevana, ThaMDe pAnI meM baiThanA, dasta sApha zrAve vaisA prayatna rakhanA aura tAkata kI davA lenA upayogI hai| isa roga kA ilAja aura vizeSa pathya 'rajasvalA sambandhI bImAriye aura unase bacane kA upAya' nAmaka pusthaka meM hamane vistAra se kahA hai ataH use dekheN| kusuvAvar3a / Abortion. suvAvar3a kI bhAMti parahez2a rakhanA, para kucha kama dina rakhanA cAhiye / svacchatA kI ora vizeSa dhyAna diyA jaave| dUdha hitakara hai / ThaNDa na pahUMce kaise makAna meM rakhanA cAhiye para jahAM havA pAtI hI na ho, ujiyAlA na ho, vahAM rakhanA nukasAna pahuMcAtA hai| kitanI hI striyoM ko kusuvAvar3a kI Adata par3a jAtI hai / aura bAra bAra do cAra mahInoM kA garbha gira par3atA hai ataH jise ekavAra kusuvAvar3a huI ho use bhaviSya meM phira na ho isakI sAvadhAnI rakhanI cAhiye / garbhAzaya ke bhItara Avala ( ? ) Adi saba sApha nikala gaye hoM isakI samhAla rakhI jaave| suvaavdd'| Delivery. bAta aura kapha nAza karane vAle vyavahAra tathA khAna pAna sevana karane caahiye| svacchatA khUba rakhanI cAhiye / zraur3hane vichAne ke liye vistara sApha aura AvazyakatAnusAra ho| For Private And Personal Use Only
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 125 ) sardI se bacAva rakhanA cAhiye / havA kama Ave para ekadama banda nahIM kara denI caahiye| ujiyAlA bhI Ate rahanA jarUrI hai| loga khir3akiyoM ke parade Adi bAMdha kara havA vilakula roka dete haiM para svAsthya kI vRSTi se yaha acchA nahIM / sardI se bacane ke liye havA ko bhI roka denA acchA nhiiN| dhadhakate koyaloM kI sIgar3I bhItara nahIM rakhanI cAhiye / pathya bahuta bhArI vastu nahIM denI cAhiye / prArambha meM laMghana karAkara ajavAyana denA cAhiye, pIpalAmUla denA cAhiye, dUdha denA lAbha kArI hai, 5 / 7 dina bAda halakA anna dUdha sevana karanA cAhiye, tela kI mAlisa karAnI cAhiye, dhUpa kamare meM roja karAnA cAhiye / bAta vyAdhi meM kahA pathya kucha dina taka sevana karAnA caahiye| maidA, maide kI miThAI, mAvA, khora, khaTAI, mUlA, ThaMDI cIja kAkar3au, sIrA pUr3I, vagaira nahIM khAne caahiye| prArambha meM kucha dina jala ubAlA denA caahiye| . kabjI / Constipation. roja julAva lenA acchA nhiiN| phUTasa, hare sAga, nIbu nAraMgo, khajUra Adi kA sevana adhika karanA cAhiye / binA chAnA pATA khAnA caahiye| copar3a caMdaliyA kajI ko dUra karate haiM / isa sambandha meM hamAre mitra zrIyuta paM0 hanumatprasAda jo vaidha baMbaI Co. mAravAr3I auSadhAlaya kAlabA devI roDa ne 'malAvarodha cikitsA' nAmaka eka pustaka bar3I acchI likhI hai use par3hanA cAhiye mUlya / / hai / nIce malAvarodha nAzakakucha saumya auSadhiya prakAzita kI jAtI haiM-AzA hai pAThaka gaNa jarUrata ke samaya sevana kara lAbha utthaaveNge| For Private And Personal Use Only
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 126 ) malAvarodha nAzaka-kucha saumya auSadhiyeM / (1) choTI haraDa, gulAba ke phUla, kAlI dAkha, bAdAma kA magaja, saupha Ina cIjoM ko barAbara leke kUTa pIsa kara prAdhe 2 tole kI golI banAlI jAve / inameM se rAta ko sote samaya 1 yA 2 golI khAne se dasta sApha hogaa| (2) haraDa, baheDA, AMvalA, ina tInoM cIjoM ko samAna bhAga lekara tIna mAze se chaH mAze taka rAta ko sote vakta pAnI ke sAtha khAne se dasta sApha hogaa| (3) eka, do haraDa kA murabbA athavA eka muThI bhara bIja sahita kAlI munakkA ke sevana se dasta sApha hotA hai| (4) savere yA rAta ko dUdha athavA pAnI meM eka do cammaca oliva-pAIla, bAdAma rogana, yA eraMDa kA tela DAla kara ponA, yA gur3a athavA roTo ke sAtha gur3a khAnA bhI kabjiyata ko miTAtA hai| (5) eka do auMsa tAjA dAkha kA rasa nikAla ke zakkara vA namaka milA ke ponA lAbhadAyaka hai| (6) nAbhI ke cAroM ora pAnI se bhIgA huA TuvAla lapeTa rakhane se yA pole raMga ke kAMca ko sApha zozoM meM bhara ke, barAbara DATa lagA kara, cAra ghaMTe sUrya kI tApa meM rakkhA huA zuddha jala bhojana ke pIche eka do tole pIne se kabjiyata dUra hotI hai| (7) dAkha, haraDa aura zakkara yA seMdhAnamaka ina tInoM kI golI banA ke eka tolA pramANa khAne se dasta sApha hogaa| (E) gulakanda eka do tole khAkara garama dUdha pIveM / For Private And Personal Use Only
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 127 ) (E) bar3I huI, sanAkI pattI aura revaMdInI ko barAbara vajana meM lekara bArIka pIsa ke bera ke pramANa golI banA ke rAta ko sote samaya garma dUdha, yA pAnI se eka do golI khAveM / prAtaHkAla dasta sApha hogaa| (10) pAcaka sAraka cUrNa soMTha, sanAya, harDa, saiMdhava lavaNa, nisota saMcala namaka aura sauMpha ko samAna bhAga le ke bArIka pIsa ke rakkheM / rAta ko sote samaya 3--4 mAze khAne se dasta sApha hogaa| (11) maMjiSTAdi cUrNa majITha 2 // tole, gulAba ke phUla 5 tole, triphalA 10 tole, choTo harDa 5 tole sopha 2|tole, sanA 10 tole, pASANa bheda 2 // tole ilAyacI 2 // tole tukhmakAsanI // tole, gokharU 2 // tole, sorA khAra 2 // tole, ina saba bastuoM ko bArIka pIsa kara ThaMDe jala se 2 mAzA se 4 mAzA taka khAveM / isase mala aura mUtra donoM sApha hoNge| raka zodhana aura dAha zAnti ke liye bhI yaha acchA hai| (12) zivAkSAra pAcaka cUrNa soMTha, mirca, pIpala, ajamoda, seMdhAnamaka, syAhajIrA, safeda jIrA, haraDa, sAjIkhAra, saba cIjeM 1---1 tole, hIMga ( seko huI ) 4 mAze saba cIjoM kA cUrNa karake 2 mAze se 6 mAze taka khAve isase ajIrNa, malAvarodha, mandAgni aura amlapitta meM phAyadA hogaa| For Private And Personal Use Only
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 128 ) (13) abhayAdi modaka haraDa kI chAla, kAlI mirca, sauMTha, vAyaviDaMga, zrAmalA, pIpala, pIpalAmUla, taja, patraja, nAgaramothA, ye cIjeM AdhA 2 tolA dantI mUla, 1 tolA, nisota 5 tole, mizrI 3 tole, saba cIjoM kA cUrNa kara zahada meM milA ke goliyAM banAveM / prAtaHkAla pAnI se eka golI khAveM / dasta hoNge| jaba taka dasta ho ThaMDe pAnI se hAtha paira na dho garma pAnI kAma meM leN| isase koSTha kI zuddhi hokara aneka roga naSTa hote haiM / mAtrA-julAba ke liye 1 tole se 1 // tolA dasta sApha lAne ke liye 3 maashe| Upara auSadhiyoM ke jo pramANa likhe gaye haiM ve manuSyoM kI prakRti ke anusAra kama jyAdA kiye jA sakate hai|| (14)svAdiSTa virecana-zuddha gaMdhaka tolA 2 // soMpha tolA 2 // maleThI tolA 2 // sonAmukhI tolA // khAMr3a tolA 16 alaga 2 pIsa kara ekatra milaale| mAtrA mAsA 3 / 4 sote samaya ThaNDe jala se leve| (5) gulAba ke phUla tolA 1 majITha tolA 1 nisota chAla tolA ? haraDe tolA 1 sonAmukhI tolA 1 khAMDa tolA mAtrA mAsA 3 ThaNDe jala ke sAtha (16) haraDe tolA ? For Private And Personal Use Only
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 126 ) kAlI dAkha tolA 1 kIramAlAgira tolA 1 nisAtha tolA 1 kAlA namaka tolA 1 adhakacarI karake 2 // tolA carNa 10 tolA jala meM rAtri ko bhIgo deM, prabhAta ko thor3A garma karake chAna kara pI leN| acchI dasta aAtI hai| dhAtuzrAva, nirbalatA, svapnadoSa / (Spermatorrhaea ) pAcana ho vaise pauSTika anna sevana karane cAhiye / dUdha, ghRta, ur3ada Adi khAne acche haiM / khaTAI na khaaveN| prameha ho to trAsa ilAja kreN| nIce kucha sAde kintu acche prayoga likhe hai unakA sevana karanA bahuta lAbhakArI hai| (1) haraDe chAla tolA 10 mizrI tolA 10 sahata tolA 20 mAtrA mAlA 6 roja rAta ko sote samaya le, icchA hoto Upara se garma kiyA moThA dUdha poveN| (2) tulasI ke boja tolA 5 mizrI tolA 5 dUdhake sAtha phaMko / mAtrA mAsA 23 (3) prAsagandha tolA 1 hamArI likhI 'tAkata kI davA' nAmaka pustaka maMgA kara badanI cAhiye / usameM aneka anubhava kiye numakhe tAkata bar3hAne ke likha hai| For Private And Personal Use Only
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 130 / caniyA goMda tolA 1 sIghor3A tolA 1 medA lakar3I tola 1 mizrI tolA3 dUdha ke sAtha phaMko-yaha zvetapradara meM bhI bahuta guNakArI hai| mAtrA mAsA 23 (4) kAkar3A siMgI tolA 1 prAMvalA tolaa| nIma giloya tolA gokharU tolA mizrI tolA 2 mAtrA mAsA 6 dUdha ke sAtha dasta hamezA sApha Ave isakA prabandha rakhanA caahiye| .. snAna ThaMDe jala se banda makAna meM kI jAve, dhUmane jAnA cAhiye, tAjI havA sevana kI jAvaM / yava dhAnuzrAva meM upayogI khAda hai| bAlakoM kA pathya / Child Disease dRdha mAtA kA mutrAphika nAtA ho to bacce ko mAtA kA dUdha chur3A kara bakarI vA gAya kA dUdha denA cAhiye / choTe baccoM ko dRdha thor3A pAnI milA kara kucha garma karake denA vAhiye / mAtA kA dUdha sApha aura halakA ho usakI davA denI cAhiye kAraNa mAtA kA dUdha jitanA upayogI hotA hai utanA bAharI dUdha guNa nahIM krtaa| gAya kA vA bakarI kA tAjA dUdha na mile to (DabboM)kA dRdha denA cAhiye para baccaM unase For Private And Personal Use Only
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 131 ) acchI taraha poSaNa nahIM hote| phIDiMga botala (kAca ke bobe ) se jo dUdha bAlakoM ko pAte haiM ve barAbara bhItara se sApha nahIM ho sakate aura usase sar3A, bigar3A dUdha usameM kucha na kucha bhItara banA rahatA hai, vaha peTa meM jAne se zrajIrNa, daste vA sUke kA roga paidA karatA hai ataH pahile phoDiMga botala ko harabAra acchI taraha garma jala se dhokara phira tAjA dUdha DAlakara pInA cAhiye / use harabAra sAvadhAnI se sApha karanA cAhiye, rabar3a kI bITI ko bhI acchI taraha sApha karanI cAhiye / dUdha meM mIThA milAne kI aisI z2arUrata nahIM hai para thor3A sA 4 / 5 mahIne ke bAda milAyA jAve to aisI hAni nahIM / chaH mAsa pahile anna nahIM denA cAhiye | miThAI, jalebI, mAve kI coz2a, Adi dekara use roja khAne ke liye hilAnA nahIM cAhiye, inase tAqata to nahIM tI para peTa meM vikAra ho jAtA hai| baccoM ke kapar3e bahuta sAfa rakhane cAhiye, zraur3hane bichAne ke vistara bhI sAfa rahane cAhiye, gande aura maile vidvAnoM se unakA svAsthya bigar3atA hai / kapar3e garma pahinane cAhiye jisase sardI kA bacAva ho sardI meM idhara udhara na phirAnA caahiye| baccoM ko roz2a snAna karAnA cAhiye aura bAhara ghUmAnA bhI cAhiye / chUta vAlI bImAriyA~ | (Epidemic Disease.) Aja kala hamAre deza meM chUta vAlI bImAriyoM kA bhI daura daurA hone lagA hai| zraye varSa kisI na kisI bImArI kI idhara vA udhara zikAyata sunAI par3atI hai / pahile inakA itanA prakopa nahIM hotA thA isaliye inake viSaya meM ajJAna rahane para bhI itanI hAni nahIM thI para ava jAnakArI na rakhanA mAno For Private And Personal Use Only
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 132 ) apanA tathA apane kuTumba kA jIvana jokhima meM DAlanA hai ataH va khAne kamAne kI aura 2 vidyArthI ke sAtha 2 chUta vAlI bImAriyoM kA jJAna rahanA bhI bahuta z2arUrI ho gayA hai| kucha loga zrAja bhI chUta vAlI bImAriyoM kI paravAha nahIM rakhate aura mAmUlI bImAriyoM kI bhAMti inameM bhI vaisA hI rahana sahana rakhate haiM para anta meM unheM usase vizeSa kaSTa uThAnA par3atA hai aisA bahuta bAra anubhava ho cukA hai ataH khAlI himmata rakha kara hI chUta vAlI bImAriyoM kI paravAha na rakhanA aura mana cAhA vartAva karanA eka bar3I bhUla hai| logoM ko cAhiye ki ve isa viSaya meM sAvadhAna raheM aura koI bhI chUta vAlI bImArI chUTa nikalane para apane mitroM aura kuTumbiyoM taka ko sAvadhAna hone ke liye zrAvazyaka sUcanA kara deM jisase unake jAna pahicAna vAloM ko bhI vRthA hI kaSTa na uThAnA par3e / / saba se prathama to rogI ko eka sAfa makAna meM alaga rakhanA cAhiye jahAM havA kA AvAgamana khUba ho / sevA suzrUSA karane vAle ke sivAya ghara ke saba logoM ko usake pAsa na baiThe rahanA cAhiye | binA z2arUrata ke bImAra ke aMga ko na chUnA cAhiye, usake muMha ke pAsa muMha na le jAnA cAhiye aura usakA mala, mUtra, kapha, thUka, seDA, Adi dUra pheMkavAnA cAhiye, upayoga meM lAye huye kapar3e lattoM ko garma pAnI se ubAla kara dhUpa meM rakhane cAhiye aura makAna ko putavA denA cAhiye, kucha samaya taka usa makAna vA kamare meM kisI ko uThanA, baiThanA, vA sonA nahIM caahiye| z2arUrata anusAra chUta nAzaka davAoM se vahAM kI saphAI bhI karAnI cAhiye / rogI ko himmata bar3hAnI cAhiye / gAMva meM bImArI phailane para saba se acchA vyaktigata bacAva kA upAya yahI hai ki kucha samaya ke liye vaha sthAna chor3a diyA For Private And Personal Use Only
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 133 ) jaave| khAna pAna meM niyamitapana aura mitAhArapana rakhA jAve / bAsI, ThaNDI, sar3I, galI bhArI vastu sevana na ko jaaveN| jala svaccha kiyA pove, z2arUrata ho to ubAlA poveN| kapar3e latte barAvara sardI garmI se bacAva kareM maile pahine jAveM / pairoM ko garma rakhane ke liye mojo kA vyavahAra kreN| niyata samaya para sojAveM, rAta ko adhika dera taka jAge nhiiN| rAta ko bAhara na ghuume| zotavAlI jagaha meM na raheM, bhUmi para na soveM, svacchatA rakheM, kapar3e latto ko dhUpa dikhAyA kareM |dhuup kreN| plega kI bImArI meM Asa pAsa bImAra hone kI khabara milate hA apanA makAna chor3a dUsare sthAna jA raheM / ghara meM cahA marA mile to Alasya na rakha kara turanta makAna chor3a bAhara cale jAvaM / vicAra hI vicAra meM samaya na khove / cahe ko hAtha se na pakar3e kintu cimaTe se pakar3a kara taila DAla kara jalA deN| TokA lagavA le / mAje pahina rakheM / sardI se bacAva rkheN| jaba vImArI miTa jAve tava poche makAna meM lauTa AveM aura use putavA dene ke bAda vahAM rheN| haijaa| (Cholera) bhayaGkara roga hai / saMkrAmaka bhI hai / isa roga meM idhara udhara kI davAyeM dene kI apekSA prArambha hI meM kisI acche vaidha se ilAja karAnA cAhiye / rogI ke pApta svacchatA rakhanI caahiye| rogA ko khulI havA meM rakhanA cAhiye / pahinane ko kapar3e-khUba ho aura garma bho ho / bImAra ko khATa para leTAnA-sulAnA cAhiye / vahAM dhUpa karanA cAhiye / mala mUtrAdi dUra le jAkara pheMkanA cAhiye, phinAila vA cane se sthAna sAfa rakhanA cAhiye / rogI ke pAsa adhika bhIr3a na hone denA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 134 ) apathya prArambha meM laMghana (jaba taka roga zAnta ho) anna denA upadrava zAnta hone para cane Adi seke dhaany| prArambha meM cAvaloM kA mAMDa dera se pacane vAlI ciijeN| vA mUga kA pAnI denA jyAdA khaanaa| caahiye| dRdha binA ubAlA pInA sAbUdAnA-phira daliyA cAvala kAMdA chAcha dUdha (cane ke pAnI ke sAtha) jala uvAla karake polA ThaNDA : asvaccha jala pInA karake diyA jaave| barpha ke Tukar3e (tRSA adhika ho to) pAnI kama denA cAhiye, pAnI ke sthAna sor3A vATara diyA jaaye| thor3A 2 pAnI bAra bAra diyA jaave| jala meM thor3A namaka milA diyA jaave| rahana sahana (1) zAnti aura dhairya rakhanA (1) snAna krnaa| (2) svacchatA (2) Aga tApanA! (3) svaccha aura tAjI havA tathA kAphI hvaa| (3) dhUpa meM baittnaa| / For Private And Personal Use Only
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathya apathya (6) Complete Rest. (4)zrama krnaa| pUrNa vizrAma (5) hAtha paira garma rakhanA (5) vyaayaam| ThaMDe ho jAya to tapA dana cAhiye / jisa samaya haije kI bImArI gAMva meM ho usa samaya tandurasta logoM ko nIce likhe anusAra pathya karanA caahiye| (1) yaha bImArI kIr3oM ke dvArA utpanna hotI hai ataH kAma meM Ane vAlI sabhI cojeM ubAla kara va garma pAnI se dhokara kAmameM lAnI cAhiye / pAnI dUdha tathA makkhiyoM ke dvArA ye kIr3e idhara udhara phailate haiM ataH jala aura dUdha auTAkara pInA cAhiye, varatana vagaira saba auTAye garma jala se sAfa karane cAhiye aura khAne kI cIjoM ko makkhiyoM se chUne na denA caahiye| 2) hAjame meM kharAbI ho vaisI cIjeM kAma meM nahIM lAnI cAhiye / kacce tathA sar3e huye phala ! kharabUjA, kakar3I ) bAsI anna, kabhI nahIM khAnA caahiye| kanda Adi ko ubAla kara vA garma jala se dhokara khAne caahiye| (3) khAlI peTa (arthAta bhUkhe) haije ke bImAra ke pAsa nahIM jAnA cAhiye / bAhira nikalane ke pahile kucha bAlenA jarUrI 4) haije ke bImAra ke pAsa jAne ke bAda hAtha para acchI . taraha garma jala tathA sAvuna se dho lenA caahiye| (5) haija ke dinoM meM thakAvaTa vA saradI vA harArata se bacanA cAhiye na aTarama saTarama khAnA caahiye| (6) haije ke dinoM meM julAva nahIM lenA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 136 ) (7) pratyeka ko dRr3ha nizcaya rakhanA cAhiye ki use haijA nahIM hogA / inphaluenjA | ( Influenza, ) InphlueJjA kI bhayaGkaratA ko samajha kara, dUradarzitA kA vicAra kara pratyeka gRhastha ko sAvadhAna rahanA cAhiye, zrIra rahana sahana tathA khAna pAna meM isa prakAra kA sudhAra kiyA jAve jisase isakA dhAvA hone kA kAraNa ho upasthita na ho / sama dAroM kA kahanA hai ki pAnI ke pahile pAla bAMdhanA cAhiye Preventior is better than cure tadanusAra nIce likhe upacAra tathA upAya, jo gata InphlueJjA ke samaya vizeSa kAragara hue samajhe gaye ve prakAzita kiye jAte haiN| AzA hai ki samaya para loga inakA upayoga kara lAbha uThAyeMge / InphlueJjA se bacane ke sAdhana / (2) jahAM taka ho isakI chUta se bacA jAye / (2) yaha bImArI dUsare kAraNoM ke sivAya khAsa kara vyaktigata samAgama, bhIr3a, zvAsa, thUka, asvacchatA aura andhere makAna meM nivAsa Adi ke prasaGga hone se athavA aise sthAnoM meM rahane se AkramaNa kiyA karatI hai / ataH InphlueJjA ke samaya inase bacAva kiyA jAye / (3) sabhA sosAiTiyoM meM mele kheloM meM, nATaka tamAzoM meM jahAM adhika samudAya ekatra ho vahAM bhIr3a meM kabhI nahIM jAnA caahiye| rela meM bhI jahAM adhika manuSya baiThe hue hoM vahAM nahIM baiThanA caahiye| bhIr3a se isake AkramaNa kA bhaya adhika hai| For Private And Personal Use Only
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 137 ) (4) kamare meM pratidina dhUpa A jAya aisA prabandha rakhanA cAhiye / svacchatA kA vizeSa dhyAna rakhA jaaye| (5) vyAyAma pratidina kiyA jaave| (6) khAnapAna Adi niyamasara kiye jaaveN| (7) khAdya padArtha uttama, upaNa, sApha aura jaldI pacane vAle saMvana kiye jAya / (1) sar3e gale ThaNDe padArtha na khAveM, na vAra bAra khAve, bAjAra kI halavAiyoM kI taiyAra kI cIjeM jahAM taka ho nahIM khAyI jaave| (8) sardI se bacAva kiyA jaave| (10) kapar3e garma pahine jAyaM, chAtI acchI taraha DhakI rahe, pairoM meM moje pahine jAveM / sardI na laga jAya isake liye kapar3e acchI taraha pahine jAyaM zarIra khulA na rakhA jaave| (36) snAna ThaNDe jala se nahIM karanI cAhiye, kintu garma jala se snAna kI jaave| (12) snAna khule maidAna meM vA kuoM para na kI jaay| havA na laga jAya ilakA snAna ke samaya pUrA dhyAna rakhA jaaye| (13) havA acchI taraha pA jA sake jaise khule makAna meM rahanA tathA sonA cAhiye / (14) InphlUeA ke dinoM meM bAlakoM ko skUla kucha dina nahIM bhejanA caahiye| (15) namaka mile garma jala se kulle tathA nAsya roja karanA caahiye| (16) bImAra hone para saba kAma kAja chor3a kara ArAma karanA cAhiye aura jaba zarIra acchI taraha ThIka ho jAya taba kAma kAja meM laganA cAhiye tathA ghara se bAhara nikalanA cAhiye / isa bImArI meM dila bahuta kamajora ho jAtA hai ataH For Private And Personal Use Only
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir binA sakhta jarUrata ke cArapAI para se bhI bImArI meM nahIM uThanA caahiye| (27) thakAvaTa mAlUma ho vaisA parizrama nahIM karanA caahiye| (18) kamarA garma rakhanA cAhiye / (16) rAta ko bahuta dera taka nahIM jAgate rahanA caahiye| (20) rogI ke kAma meM Aye hue dravya, kapar3e, dhUpa meM rakhe jAve athavA garma jala meM ubAla liye jaaveN| (21) rogI ke kAma meM Aye hue varatana agni se tapA kara vA garma jala se dhokara kAma meM lAne caahiye| (22) aMdhiyAre, vina havAvAle makAna meM na to rogI ko rakhanA cAhiye aura na svastha puruSa ko hI rahanA cAhiye ! (23) bImAra ke kapar3e roja badala denA cAhiye / 24) rogI ke malamUtra, kapha, thUka, Adi ko bahuta dUra pheMkanA caahiye| (25) cAhaM jahAM thUkanA nahIM cAhiye / isase roga phailane meM sahAyatA milatI hai| yomAra ke thUka-kapha meM bImArI ke jIva hote haiM ataH ugaladAna meM tanAzaka davAoM kA jala phinAila Adi rakhanA cAhiye aura use dUra phekanA caahiye| (26) bImAra hote hI-sardI lagane kA anumAna hote hI turanta ilAja kA prabandha karanA cAhiye / samaya vicAra meM vA lAparavAha meM vRthA nahIM gavAMnA caahiye|| (27) bImAra hone ke sAtha hI yogya pravandha tathA ilAja karAyA jAve to rogI sahaja meM hI ArAma ho sakatA hai / (28) jisa kamare meM bImAra sotA hai usameM sevA suzraSA karane vAle ke atirika koI nahIM sonA cAhiye sevA suzrapA For Private And Personal Use Only
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 136 ) karanevAle ko bhI cAhiye ki vaha lagAtAra vahAM baiThA na rahe kintu bIca bIca meM bAhara Tahala bhI aave| (26) rogI ke kamare meM havA AtI rahe / isase hita hotA hai, para havA kA jhokA rogI ke badana para nahIM laganA cAhiye tathA vAhara le kharAva havA bhItara na Ave isakA dhyAna bhI rakhanA caahiye| (30) jukhAma hote hI chAtI para tArapIna kA tela thor3A kapUra milA kara seka denA caahiye| 31) rUmAla para yukalepaTisa naila chir3aka kara roja saMghanA caahiye| 32. tulasI ke pattoM kI cAha roja lenI cAhiye / (33) amarasundarI guTo kA sevana roja karanA cAhiye, isase AkramaNa kA bhaya kama ho jAtA hai| 34) bImAra hone para jala garma kiyA huA sevana kiyA jaaye| 35) eka sera jala meM poTAsa parameganATa rattI bhara milA kara pratidina kulle kiye jAveM / nAka bhI bhItara se dhoyA jAve / yaha roga prativandha sAdhana hai| 36) yukaleTisa nela saMghanA, kulle namaka vA poTAla pAramaMganATa ke karanA, inhIM se nasya lenA, tulasI vA dAlacInI kI cAha sevana karanA Adi se isa roga ke hone kA bhaya bahuta kama ho jAtA hai| shiitlaa| Smal Ipox.) bar3I bhayAnaka bImArI hai, isase bImArI ke samaya atyanta kaSTa pahuMcane ke sivAya ceharA sadA ke liye kurUpa ho jAtA hai, kisI kisI ke netroM meM phUlI bhI par3a jAtI hai ataH isa roga meM vizeSa sAvadhAnI rakhanI cAhiye / yaha atyanta mRta For Private And Personal Use Only
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 140 ) vAlI bImArI hai| baccoM ko bImAra se dUra rakhanA cAhiye, bImAra ko svaccha jagaha meM rakhanA cAhiye, jahA~ havA Ave aura jAce paise kamare meM rakhanA cAhiye para rogo ke badana para havA kA bhokA nahIM laganA caahiye| kamare meM bomAra ke pAsa sevA suzruSA karane vAle ke sivAya dUsare ko nahIM jAnA caahiye| makAna meM dhUpa-lobAna khenA caahiye| nIma jalAnA cAhiye / bImAra ke upayoga Aye huye kapar3e dhulavAne ke bAda dUsare kAma meM lAne caahiye| zotalA na nikale ilake liye cecaka kA TIkA lagAnA bahuta lAbhadAyaka hai. 34 mahone kA bAlaka hone para TokA lagavA lenA cAhiye, bar3A hone para lagavAne se se vaha khAja karake Toke ko bigAr3a detA hai ataH choTo una meM hI lagAnA zreSTha hai TIkA lagAye huye ko zItalA kama nikalatI hai| ThaMDa se rogI ko bacanA caahiye| yukalipaTa sa tela vA kapUra vA tArabIna kA taila sUdhanA caahiye| apathya laMghana tela bhArI anna cAvala krodha pathya roTI dhUpa khaTTA vega rokanA bAjarI moTha maMga karelA bane (vraNa bharIja jAveM taba) pAnIuvAlA huaa| For Private And Personal Use Only
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 141 zrorI / ( Measles.) zItalA kI bhAMti orI bhI chUta vAlI bImArI hai| yaha baccoM ko bahuta nikalatI hai isakA TIkA abhI nahIM nikalA hai| isameM ekAeka koI upadrava uTha khar3A hotA hai, kamajorI, khA~sI, jukhAma, jvara, phephar3e meM bigAr3a, dAnoM kA pIchA baiTha jAnA Adi upadrava prAyaH hote haiN| kisI 2 ke zrAMkha meM phUlI par3a jAtI hai, kAna se rasI bahane lagatI hai| zrAvazyakatA anusAra upadrava kA upAya karanA cAhiye / ArAma hone para rogI ko jaldI bAhara havA meM nahIM nikalanA cAhiye | sardI se bacAva rakhanA cAhiye / zItalA meM batAyA pathya rakhanA caahiye| bImAra ke pAsa jise pahile orI nahIM nikalI ho use nahIM jAne denA cAhiye, baccoM kI khAsa samhAla rakhanI cAhiye ki ve bImAra ke pAsa na jAyeM nahIM to unheM bhI orI chUta ke lagane se nikala zrAvegI / isakI chUta 1 mahIne taka rahatI hai| khula khUliyA / ( Hooping Cough. ) chUta vAlI bImArI hai / ghara meM kisI eka bacce ke yaha bomArI ho jAve to dUsare baccoM ko bhI yaha jarUra ho jAtI hai aura sahaja meM tathA jaldI dUra nahIM hotI hai| lagabhaga 40 dina taka yaha khAMsI calatI hai, baccA khAMsate khAMsate hairAna ho jAtA hai, use ulTI ho jAtI hai khAyA peTa meM TikatA nahIM hai aura kamajorI itanI bar3ha jAtI hai ki kabhI to Arogya honA bhI kaThina hotA hai / ataH aise bImAra se baccoM ko alaga rakhanA For Private And Personal Use Only
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 142 ) cAhie, bImAra vAle ke sAtha khelane kUdana nahIM denA cAhiye na unake ghara ho jAne denA cAhiye / bImAra ho usakA sardI se bacAva rakhanA cAhiye, havA na lagane denI cAhiye, halakA AhAra karanA cAhiye, garma kapar3e pahinAne cAhiye, chAtI DhakI rakhanI cAhiye, kamarA garma rakhanA cAhiye / yukalipaTsa taila sUghanA caahiye| roga nirbalAvasthA / bImArI se uThe bAda rogIko 'khAne hI khAne kI laga jAtI hai| jo cIja use pasaMda hotI hai usake liye usakA jI lalacAne lagatA hai ki "kaba khAUMgA" ityAdi aura vaha use mila bhI gaI to thor3I sI se usakI tRpti nahIM hoto aisI vastu khAnA kupathya karanA hai| isase bImArI lauTa aAto hai aura bhayaMkara pariNAma nikalatA hai| bomArI miTe vAda kamajorI ko hAlata meM rogo ko kyA khilAnA cAhiye aura kyA nahIM, so DAkRra kI salAha se ThaharAnA cAhiye, kyoMki DAkara ke sivAya isa bAta ke ThaharAne kA adhikAro koI nahIM hai| bImArI kI hAlata meM DAkara roja dekha kara isa viSaya kI sUcanA detA thA, aba DAkura roja nahIM pAtA cAra pAMca roja meM dekhatA hai, usakA saba kAma narsa para A ThaharatA hai| vaha acchI hotI hai to apanA aura DAkura kA kAma akelo kara letI hai| bImArI acchI hone ke bAda khAne pIne kI lAparavAhI hone se yA ghara ke AdamiyoM ke lAr3a se rogoM ke mara jAne ke saikar3oM udAharaNa hamAre sunane meM Ate haiN| maiM kaha cukA hUM ki bImArI se uThe bAda rogI ko "khAne hA" kI sUjhatA hai| jo cIja dekha par3e use vaha khAnA cAhatA hai| isake liye vaha narsa For Private And Personal Use Only
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kI khuzAmada karatA hai, ghara ke manuSyoM se yA snehI sambandhiyoM se haTha karatA hai, royA karatA hai / ghara ke manuSya vagairaH sneha se kaho yA jhujhalAne se kaho narsa ko hAtha paira jor3a kara vaha cIja use khAne ko de dete haiN| parantu unake isa kRtya kA bhayaMkara pariNAma nikalanA bahuta sambhava haiN| kabhI 2 aisA bhI hotA hai ki bImArI acchI ho jAne para bhI bImAra ko bilakula bhUkha nahIM lgtaa| vaha anna nahIM khA sktaa| isase usameM zakti pAne meM bar3I dera lagatI hai| parantu jaba taka AvahavA tabdIla karane kI zakti usameM na A jAye taba taka narsa ko cAhiye ki use bhArI bhojana na karAve aura jo kucha khilAyA jAve vaha vakta para khilAyA jaave| bImArI ke bAda kI kamajorI meM kupathya se hI hAni nahIM hotI, bahuta dinoM se eka hI jagaha par3e rahane kI vajaha se bImAra ko asUjhana AI huI hotI hai| isase vaha kucha acchA hote hI ( apanI zakti kA vicAra na kara ) jarUrata se jyAdA ghUmane phirane lagatA hai, khulI havA meM badana khola kara baiTha jAtA hai, ghaTI gappaM mArane laga jAtA hai, dila bahalAne ke liye koI akhabAra yA nAvila par3hane lagatA hai to 4 cAra ghaMTe par3hatA hI jAtA hai / isase usakA mAthA dukhane lagatA hai| azaka manuSya ko garama kapar3e jarUra pahanane cAhiye, parantu vaha patalI malamala kA kurtA pahana kara phirane lagatA hai| isa taraha kI nAdAnI kA pariNAma yaha hotA hai ki bImAra ke zarIra meM jaldI ki nahIM pAto, azakta rogI ko baccoM kI bhAMti saMbhAlanA par3atA hai| usakA zarIra aura mana donoM kamajora ho gaye hote hai| jaba taka ye donoM Thoka rAste para na pA jAveM taba taka apanI buddhi se narsa ko inheM saMbhAlanA cAhiye / vImArI ke haTate hI rogI ko svaccha tAjI aura vipula havA kI aura bhI For Private And Personal Use Only
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir jyAdA jarUrata hotI hai| isaliye zrAvahavA badalane ke liye rogI ko subaha zAma TahalanA caahiye| jo rogI aisA nahIM kara pAte unameM bahuta dinoM taka zakti nahIM paatii| unheM bukhAra nahIM hotA, kucha dukha nahIM hotA, khA~sI nahIM pAtI na zUla uThatA hai, parantu unameM zakti nahIM bar3hatI aura unake cehare para raunaka nahIM pAtI aisI hAlata meM agara unheM nIce maMjila meM na rakha Upara kI maMjila para hI rakhA jAve to unameM kucha zaki aura hoziyArI Ane lge| jo zakhla garIbI ke kAraNa ghara chor3akara kahIM bAhara nahIM jA sakate, yadi ve eka koTharI meM se dUsarI koTharI meM ho jAkara raheM to unheM phAyadA mAlUma hone lge| jagaha palaTane kA yA AyahavA tabadIla karane kA pariNAma bahuta jalda hone lagatA hai aura isase rogI ko acchA lAbha pahuMcatA hai| yaha bAta pratidina ke anubhava kI hai| jo dhanavAna haiM, jinheM hara bAta kI anukUlatA hai unheM zrAbahavA palaTane ke liye deza para-deza meM jAnA kucha kaThina nahIM hai, parantu vicAre garova jinheM acchI taraha peTa bhara kara eka vakta bho khAne ko nahIM milatA ve kyA kareM ? unake liye dharmArtha sArvajanika prArogya gRha ( jahAM khAne pIne auSadhi pAnI dene aura sevA zuzrUSA karane kA uttama prabandha kiyA jAya ) banAye jAvege to kitane hI prANiyoM kA bacAva hogA aura kitane hI kuTumbo kI gRhasthI clegii| __bahuta se manuSyoM kA mata hai ki vImArI miTo ki rogI cagA huaaa| parantu yaha mata bhUla bharA huA hai| bImArI kI jaise bahuta sI avasthAyeM hai vaise hI bImArI ke bAda kI kamajorI kI bhI bahuta sI avasthAyeM haiN| aura usa kamajorI ke Thaharane kA samaya bhI eka sA nahIM hotaa| yadi bImArI mAmUlI huI to usake bAda kI rahane vAlI kamajorI bahuta thor3e samaya taka For Private And Personal Use Only
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 145 ) rahatI hai aura bomArI bhayaMkara huI to usake bAda kI kamajorI bhI bahuta dinoM taka rahatI hai| aura kabhI 2 to vaha nirmUla hotI hI nahIM / bImArI meM jisa taraha acchI zuzrUSA kI AvazyakatA hai, vaisI hI AvazyakatA usake vAda kI kamajorI meM bhI hai| parantu isa bAta ko saba manuSya nahIM jAnate / zreSTha zuzrUSA kA jinheM anubhava hai ve jAna sakate haiM / aura batalA sakate haiM ki narsa yadi acchA aura dayAmayI na huI to hajAroM rogI mara jAyeMge kitane hI rogI janma bhara ke liye parAdhIna ho jAyaMge aura kitane jIvana se ghabar3A kara AtmahatyA karane meM pravRtta ho jAyeMge | bImArI se baca kara prANoM kI rakSA ho jAtA aura bAta hai aura pahile kI bhAMti sazakta aura nIroga honA dUsarI bAta hai / zaka aura nIroga honA uttama zuzrUSA ke pariNAma maiM hotA hai / kabhI 2 to narsa ke acchI zuzrUSA karane para una bImAroM ko bhI phAyadA pahu~ca jAtA hai jinake bAre meM DAkTara loga hAtha sameTa liye hote haiM / I vecAra garIboM ko narsa nahIM miltii| unheM bImArI se uThate hI kamajorI kI hAlata meM hI (jaba ki zuzrUSA kI zrAvazyakatA miTa nahIM jAtI) kAma para jAnA par3atA hai| isase unakI bImArI lauTa AtI haiM aura unheM prANa chor3ane hote haiN| aise AdamiyoM ke ghara meM jAkara dekhane se unakI saccI sthiti mAlUma ho jAtI hai| ghara meM kamAne vAle zrAdamI ke bImAra par3e rahane se khAne pIne kI bhI dikkata rahatI hai| aisI hAlata meM nala kahA~ se pAveM ? sAre ghara vAle jisake zradhAra para haiM, unake bImAra ho jAne se vaha svayaM vo sA mAlUma hone lagatA hai| kyoMki bImArI kAma meM zrAne vAle kapar3e latte, auSadha, pathya Adi Avazyaka cIjeM usake sivAya aura For Private And Personal Use Only
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 146 ) kauna lAve? aise AdamI daivayoga se acche bhI ho gaye to bilakula nIroga aura zasaka nahIM ho pAte / unakI bImArI palaTatI hai aura anta meM usI bImArI meM unakA dehAnta ho jAtA hai yadi dhanavAna manuSya garIboM ke liye havA. tabadIlI ke liye tathA anyAnya bAto kA subhItA kara deMge to bahuta sI asAdhya bImAriyA~ acchI ho jaayNgii| -zuzruSA se uddhRt| dUdha / bImAra ke liye dUdha kA pathya 'amRta' hai / yaha jaldI pacatA hai, zakti bar3hAtA hai aura prakRti ko roga dUra karane meM madada detA hai| bImAro meM anya khAdya padArtha nahIM pacate, parantu dRdha halakA hone se zIghra paca jAtA hai aura zakti bhI adhika bar3hAtA hai| roga aura pIr3A ke kAraNa vImA kamajora hotA jAtA hai, usakI jIvanI zakti ghaTatI jAtI hai use rokane ke liye dUdha hI eka aisA pathya hai jo Azcarya janaka guNa karatA hai / dRdha prAyaH sabhI avasthAoM meM lAbhakArI hai, roga kI tIvAvasthA tathA jIrNAvasthA meM donoM samaya eka sA lAbhadAyaka hai| dadha kA AtmIkaraNa (aGga laganA) bhI anya khAna padArthoM kI apekSA adhika hotA hai| jvara meM uparaNatA bar3hatI hai jo khAdya padArthoM se utpanna hotI hai ataH uparaNatA utpanna honA banda karane ke liye jvara meM laMghana karane kA vidhAna hai, parantu dRdha se anna kI apekSA bahuta kama uSNatA paidA hotA hai ataH jvara meM dUdha kA upayoga karanA jarUrI aura hitakara hai| pathya meM gAya kA dUdha hI denA cAhiye, bakarI kA dRdha kSaya meM, jIrNa jvara meM, atisAra meM, pravAhikA meM, kAsa meM tathA bAlakoM ko denA For Private And Personal Use Only
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 147 ) acchA hai para ina rogoM meM gAya kA dUdha bhI zreSTha hai / bhaiMsa kA dUdha bhArI hai, dera se pacatA hai, isa liye bImArI meM denA ThIka nhiiN| tandurusta hAlata meM tAkata ke liye bhaisa kA dUdha acchA hai| gAya kA dUdha bhI tAkata ke liye acchA hai| dUdha svasthya gAya kA lenA caahiye| bomAra tathA kamajora gAya kA dUdha lAbha ke sthAna hAni pahuMcAtA hai, usameM aneka prakAra ke rogotpAdaka parimANu rahate haiM, vaha poSaNa bho Thoka nahIM krtaa| dUdha meM kITANuM bahuta jaldI paidA ho jAte haiM aura unakI vRddhi bhI turanta aura bahuta adhika hotI hai ataH vinA garma kiye dUdha ko ponA bahuta hAnikara hai| dUdha ko khUlA rakhane se kITANaM jyAdA paidA hote haiM ataH dUdha ko sadA Dhake rakhanA caahiye| saMkrAmaka roga ( haijA atisAra Adi ) phaile huye hoM usa samaya khAsa samhAla rakhanI caahiye| bAjAra meM bikane vAlA dUdha pathya ke kAma kA nhiiN| usameM mailA pAnI, rogotpAdaka jaMtu, phUla, govara, maila Adi ke sAtha, subaha zAma kA mela kiyA, gAya bakarI bhela kA paraspara milAyA huA hotA hai jo bImAra ko hAni pahuMcAne ke atirikta lAbha kama pahucAtA hai| dRdha bImAra ke liye gAya kA rUbarU duhA honA cAhiye, tabhI usakA lAbha use milegaa| saMkrAmaka roga phailA huA ho, haijA zrAdi-usa samaya bAjAra kA dUdha nahIM pInA cAhiye aura vinA acchI taraha ubAle kabhI nahIM pInA caahiye| dUdha ko bahuta gAr3hA nahIM karanA cAhiye, gAr3hA karane se dUdha ke kaI upayogI tatva naSTa ho jAne haiM, vaha pacatA bhI dera se hai| svAda patalA dUdha nahIM lagatA hai isase loga gAr3hA dUdha pIte haiM para usase tandurusta hAlata meM bhI lAbha nahIM pahucatA hai / bImAra ke liye dRdha eka acchA 'uvAlA' Ane para utAra saya karapayaH / yo balakarI paya" For Private And Personal Use Only
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 148 ) kara pInA cAhiye / mandAgni vAloM ko sannipAta Adi vasthA meM jala milAkara, ubAla kara, jaba jala bala cukatA hai saba chAna kara pilAte haiM / saMgrahaNI, mandAgni aura pAcanazakti kamajora hone para isakI thara utAra chAna kara dete haiM / dUdha para bImAra bahuta samaya taka raha sakatA hai| kitane hI rogoM meM anna banda kara dene kI jarUrata hotI hai taba kevala dUdha hI diyA jAtA hai aura usase usakI vaha bImArI dUra hokara tAqata rahatI hai| hamane saMgrahaNI, pANDu, zotha aura udara roga anekoM ko kevala dUdha dekara acche kiye haiM / koI takalIpha rogI ko mAlUma nahIM hotI hai| dUdha bar3hAte 2 cAra pAMca sera taka diyA jAtA hai aura za2 mAsa taka bhI diyA hai| manAI hai para yadi diyA jAve to hAni denA cAhiye-naya jvara ke prArambha meM dUdha kI zAstroM meM sauMTha, pIpala, tulasI vA kesara milA ke nahIM krtaa| kapha kI bomArI meM dUdha kama meM manA nahIM hai-- para taba bhI cune ke pAnI va soDe ke sAtha jarUrata hone para diyA jA sakatA hai| jisa se vaha jaldI paca jAve kabja kre| laMghana kI avasthA meM jaba rogI kamajora hotA jAtA ho usa samaya usakI jIvana-zakti banAI rakhane ke liye dUdha - thor3A 2- soMTha, pIpala, dAlacInI, tulasI vA kesara, cane kA pAnI, soDA vA kevala jala milA kara hI denA cAhiye / roga kI tIvra avasthA meM athavA pAcana zakti kamajora hone para khAMDa nahIM milAnI cAhiye / khAMDa kI apekSA dUdha meM misarI milAnA adhika lAbhadAyaka hai / sahata, minakA dAkha phrUTsa bhI milAkara diye jA sakate haiN| aneka loga ghRta milA kara bhI lete haiM para bImAra ke liye nahIM kintu tAqata ke liye hai / jo loga nirbalAvasthA meM tAkata ke lobha se ghI milA For Private And Personal Use Only
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 146 ) kara hai athavA gAdA dUdha pIte haiM ve poche jaldI bImAra ho jAte haiN| pathya apathyajvara (nikAlA chor3a kara kapha ke roga sannipAta jvara khAMsI (navIna) saMgrahaNI navIna tIbra jvara jIrNajvara kapha na ho to arza (amRta hai) raka vikAra (kisI 2 ko) mAnasika bImAriya muzAphika na Ave (ajIrNa unmAda ho jAye) mUrchA dAha chardi pANDu udara-zUla zotha durbala tAkata ke liye jIvanI zakti ko sthAyo rakhane ke liye| ___ aneka logoM ko dUdha nahIM pacatA hai, muzrAphika nahIM AtA hai unheM cane ke pAnI ke sAtha, sor3e ke sAtha, nIMbU ke rasa ke sAtha athavA cyavanaprAza avaleha ke sAtha denA cAhiye / sugandhita dravya-cAturjAta, jAyaphala, jAvaMtrI, ilAyacI, kesara, dAlacInI, bho milAnA acchA hai| For Private And Personal Use Only
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ( 150 ) prabhAta kA duhA dUdha garma karane para 11 / 12 baje taka kAma meM le AnA cAhiye / dhyAna meM rahe 5 ghaNTe bAda dUdha bigar3a jAtA hai-- bImAra ke upayogI nahIM rahatA / rabar3I, khIra, bImAra ke liye upayogI nahIM haiM / mAvA bhI kAma kA nahIM hai| dUdha meM roTI milA kara cUra kara khAne se vaha dera se pacatA hai | ataH roTo alaga vara kara phira milA kara khAnI cAhiye / kaI aisI vastu haiM jo dUdha ke sAtha khAne se bhItara nuka sAna pahuMcAtI hai ataH jaba 2 dUdha kA sevana kiyA jAye taba 2 nIce likho dUdha se viruddha cIjeM na khAyeM / dUdha ke viruddha to dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha dUdha A " 2 1, 11 1 " 40 www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir = " "5 nIMbU, khaTAI kA sAga, AmalI, dAma, namaka (saindhava kama hAni karatA hai / kulatha dahI chAcha vadhutrA sUkhe sAga jAsuna mUlI kelA - nAriyala gur3a ur3ada lahasuna -kAMdA garma padAtha tiloM kI khala-taila khicar3I | For Private And Personal Use Only kairI
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir dUdha ke AMvalA, soMTha, harar3a, khAMr3a, ye dosta mAna gaye haiN| gur3a, mUlA, aura khaTAI duzamana hai| ___ zAstra meM bhojana ke bAda dUdha pInA acchA batalAyA hai jo tandurusta hoM unheM pIte rahanA caahiye| dRdha se ajorNa ho gayA ho to soTha saidhAnamaka lenA caahiye| zrAjavAyana bho dUdha kA pAlana hai| strIra, rabar3I kA pAlana maMga kI dAla hai| mAve kA vikAra zAnta karane ke liye dasta kI davA upayogoM hai / zivAkSAra pAcana varNa lAbhadAyaka dUdha ke samAna guNa karane vAlA 'maMga kI dAla' hai| maMga kisI 7 meM prati nidhi rUpa meM sevana kiye jA sakate haiN| - prAtaH kAla kA dUdha kacha bhArI hotA hai kAraNa rAta ko gAya eka jagaha baMdhI rahatI hai ataH thor3A jala milA kara dUdha upayoga kiyA jAve zAma kA dUdha halakA hotA hai kyoki gAyeM jaMgala meM cara kara ghUma kara pAtI hai| bigar3A dUdha pIne se ati lAra. ulTI, peTa meM darda, ajIrNa, haijA Adi roga utpanna hote haiN| dUdha ke sAtha aTA bhI liye jA sakate haiN| Tapa khaTTe tathA mIThe donoM prakAra ke nizcita ho / jaise sapharajaMda aura khijUra, kAlI drAkSa aura nAraMgo, lAraMgo aura mIThA niiNbuu| garma kiye dUdha meM kinhIM 2 ko bAla AtI hai ataH isake liye do baratana lekara dUdha ko bAra 2 eka dUsare meM palaTanA cAhiye jisase dUdha meM prANavAyu adhika mila jAve aura vAla ur3a kara svAda meM maTA lge| dRdha ko eka dA nahIM pI lenA cAhiye kintu cUMTa 2 ponA cAhiye aura muMha meM accho taraha hilA hilA kara pInA cAhiye / jisase dUdha jaldI pAcana ho| For Private And Personal Use Only
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 152 ) zarada Rtu meM dUdha pInA bahuta lAbha pahuMcAtA hai zAstra meM kahA hai ki "zAradaM ca payaH pItaM tena jIvaMti jNtvH|| caavl| halakA aura zIghra pacane vAlA dhAnya hai / para ye khA bahuta liye jAte haiM isase prAyaH mAtrA kI adhikatA ke kAraNa dera se pacate haiN| acchI agni vAloM ko tathA parizrama karane vAlo ko cAvala khAne para pocho bhUkha jaldI laga jAtI hai| kisI 2 ko yaha bAdI bhI karate haiM, peTa meM darda ho jAtA hai, kapha kartA bhI hai ataH jise muAfika na Ave use cAvala khAne ke liye lAcAra na karanA cAhiye / cAvala meM ghRta bahuta milA kara khAte haiM para ghRta ke kAraNa ye dera se pacate haiN| tUra kI dAla ke sAtha khAnA yaha acchA hai| jise muAfika ho use sabhI rogoM meM halake pathya ke rUpa meM sevana karane cAhiye / para inameM sTArca-ATA bahuta hai isase saMgrahaNI pAnI lagane kI bImArI, prameha, kapha, zvAsa, peTa zUla, Adi meM na dene cAhiye / cAvala bAdo na kareM isake liye inake sAtha soMTha, miraca, namaka, loga milA kara sevana karane caahiye| kapha meM Adraka ke sAtha sevana karane cAhiye / cAvaloM ke sAtha khAMr3a milA kara khAnA acchA nahIM, pitta kI bImArI ke sivAya kabhI nahIM khAnA cAhiye / madAgni meM khAMr3a ke sAtha khAnA hAnikara hai / cAvala khUba cabA cabA kara khAne cAhiye, nIbU aura namaka se ye jaldo pacate haiN| cAvaloM kI phUlI cAvaloM se bahuta halakI hotI hai, ulTI meM jyAdA phAyadA karatI hai| For Private And Personal Use Only
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir pathya ( 153 ) apa saMgrahaNI maMdAgni kapha pitta roga zvAsa ulTo prameha tRSA zUla atisAra yakRta roga cAvaloM ke ajIrNa meM nariyala kA jala, dUdha, dahI vA novU phAyadA karatA hai| ___ naye cAvaloM se ajIrNa aura peTa meM darda hone lagatA hai isase bane vahAM taka purAne cAvala khAne cAhiye / cAvala pacate saba se jaldo hai para poSaNa padArtha isameM kama hotA hai| ___ eka varSa kA purAnA cAvala acchI taraha balakArI aura laghu hotA hai / phira kramazaH balakAritvaguNa naSTa hone lagatA hai| naye cAvala balakArI hote haiM kintu ce bhArI aura kapha bar3hAne vAle hote haiN| ___ cAvala bahuta sAfa kiye huve na hone cAhiye kAraNa cAvalA ke Upara ke aMza meM phosa pharasa ( I hosphorous ) aura loha ( Iron) hote haiM jo mastiSka kI zakti bar3hAte hai tathA rakta ko sApha karate haiN| ataH halake moTe cAvala hI upa yoga meM lAye jaayeN| gehuuN| sava dhAnyoM meM gahUM puSTi kara aura cAvala jaldI pacane vAle haiN| aura inakA pathya rogo ke liye hita kara hai| gehUM ko copar3a kara ghRta lagA kara khAnA cAhiye para tIvra For Private And Personal Use Only
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 154 ) avasthA meM tathA pAcana zakti kamajora ho taba copar3anA nahIM cAhiye / jvara, kAsa, kapha meM bhI ghRta nahIM lagAnA cAhiye | gehUM kA ATA bahuta bArIka nahIM pIsAnA cAhiye, na bahuta bArIka cAranI meM chAna kara bahuta dhulA hI nikAla denA cAhiye / thale maiM poSTika tatva vizeSa hai jo bahuta upayogI hai| kubjI vAle ke liye to thalA zrAMTe meM rahanA bahuta z2arUrI hai, isase dasta sAfa zrAtI hai| roTI se thalI tAkata vara hai para vaha bhUkha se jyAdA khAlI jAtI hai, andAja nahIM rahatA / paToliye se bhArI aMgAra vATiyA usase roTI, roTI se bATiyA (jAr3I roTI) aura sava se bhArI roTA hotA hai jo dera se pacatA hai| sardI meM anya tAkata kI davAoM se bhI bar3ha kara lApasI fAyadA karatI hai| kaI dina khAnI caahiye| gehUM kA gAla (sata) ThaNDA pauSTika hotA hai grISma meM lAbhakArI hai| ThaNDAI meM kATe gehUM kA sata DAlate haiM, paueika hai| pathya sabhI rogoM meM (kama lenA) pAcana zakti Thoka ho to copar3a kara khAnA | kAla meM, kapha meM, zvAsa meM, jvara meM copar3a kara nahIM khAnA cAhiye | bAta vyAdhi | saMgrahaNI atilAra prameha apathya soDA milA kara sevana karane se jaldI pacatA hai| gehUM meM 17 bhAga thUlA rahatA hai / For Private And Personal Use Only
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir muug| dUdha kI bhAMti yaha bhI saba rogoM meM pathya hai, jahAM dUdha nahIM diyA jA sakatA vahAM maMga kI dAla dI jAtI hai| yaha dUdha kA pratinidhi hai / yaha zakti vardhaka hai, mAMsa (TisUsa) banAtA hai, pacane meM halakA hai, svAdiSTa hai, nAiTrojana bhI adhika hai ataH pathya ke upayogI hai| maMga kA pAnI tovAvasthA meM tathA laMghana ke bAda anna prArambha karane ke pahile diyA jAtA hai phira patalI dAla, phira dAla aura phira roTI kI polI phira roTo dI jAtI hai / jvara meM yaha bahuta lAbhakArI hai| zrAkhe maMga kucha bAdo kiyA karate hai para dasta banda karane meM inakA pathya diyA jAtA hai| pathya apathya thor3I mAtrA meM yaha kisI laMbana meM bA laMghana ke roga meM apathya nahIM hai| samaya dUdha ke evaja meM mUMga kI dAla pathya meM saba nikaalaa| dAloM meM sarvottama dAla atilAra samajhI jAtI hai| kapha netra roga kAsa pathya jvara saabuudaanaa| jaldI pacatA hai / jaba anna nahIM pacatA hai usa samaya sAbUdAnA diyA jAtA hai| jIrNa nirvalarogo ko yaha sugrAphika Thoka zrAtA hai| jvara meM bho isakA sevana karAyA jAtA hai| rogo ko For Private And Personal Use Only
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 156 ) daliyA dAla dudha dete 2 jaba aruci ho jAtI hai taba pathya badala kara sAbUdAne kA diyA jAtA hai / yaha dUdha vA pAnI ke sAtha taiyAra karake diyA jAtA hai donoM rIti acchI hai| jahAM dUdha denA Thoka nahIM vahAM jala se taiyAra karake denA cAhiye / kaI eko kI sammati hai ki cAvala se sAbUdAnA dera se pacate haiM para anya dhAnyoM kI apekSA phira bho jaldo pacate haiN| baajrii| garma hai / jvara meM isakA daliyA mUMga kI dAla milAkara patalA 2 sevana karAyA jAtA hai| jvara meM bahuta acchA pathya hai, dasta sApha lAtA hai, zakti vardhaka hai hRdaya ko tAkata detA hai, nikAle meM yaha apane upaNatA ke guNa le zarIra ko lebIjane collaps hone nahIM detA hai| bImArI meM isakA pathya svAda lagatA hai, isakI roTI ( sogarA ) dera se pacato hai| jIrNAvasthA meM, apacana meM, maMdAgni meM nahIM denA caahiye| khIca aura bhI dera se pacatA hai| sardI kI maulima meM ghRta milAkara khAte haiM para accho agni vAloM ko hI sevana karanA caahiye| apathya nikAlA raktApitta vAyu ke rogoM meM khUna vikAra pitta ke roga garmI ko mausima meM bAjarI jinheM garma par3atI ho ve dUdha ke sAtha leM athavA khAMDa milA kara le / svAsthyAvasthA meM sogarA copar3a kara lenA For Private And Personal Use Only
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cAhiye jisa se garmI nahIM kare / sardI meM pauSTika guNa ke liye tathA sardI se rakSA pAne ke liye isake sAtha gur3a bhI khAte haiN| bAjarI gehUM se jaldI pacato hai| javAra / bImAra ko isakA pathya nahIM diyA jAtA hai| yaha rukhI aura vAdI karatI hai / atosAra meM kabjI ke liye isakI roTI do jAtI hai| apathya saMgrahaNI atisAra vAyu ke rogoM meM pitta ke rogoM meM kabjI meM mkii| pathya meM yaha bahuta upayoga nahIM kI jAtI hai| vAdI karatI hai, rakhI hai, dera se pacatI hai, peTa bhArI hojAtA hai| ghATa tathA isakA sogarA bhUkha se adhika khA liyA jAtA hai aura usase peTa tanIjatA hai, darda bhI hotA hai| dahI ke sAtha khAne se yaha jaldo pacatI hai, makiyA svAdiSTa aura anna ko rasAla hai| bImAra ke liye upayogI nahIM / maMdAgni vAloM ko nukasAna pahuMcAtA hai / jvara meM hAnikara hai| bahuta logoM kA khyAla hai ki zrAsoja kArtika meM makiye bahuta khAne se hI bukhAra zrAjAtA hai| garma 2 makiye khAkara ThaNDA pAnI pInA hAnikara hai| bahuta garma 2 khAnA bhI dAMtA ko nukasAna pahuMcAtA hai| - - - For Private And Personal Use Only
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra khAMsI zvAsa svarabhaMga java / pathya meM bahuta upayoga kiyA jAtA hai / jabakA pAnI akelA vA dUdha ke sAtha jaba anna nahIM pacatA hai taba diyA jAtA hai / maMdAgni meM, udhyatA meM, mUtrakRccha meM, vamana meM, tRSNA meM, isakA pAnI bahuta upayogI hai| dUdha nahIM pacatA hai taba dUdha ke sAtha isakA jala (Barley water) milA kara dete haiM / prameha me jaba kI roTo bahuta lAbhakArI hai / grISma Rtu meM isakA pathya ThaNDA aura zAntidAyaka samajhA jAtA hai / dhAniye isIliye grISma meM bahuta sevana kI jAtI haiN| pathya kaNTha roga tvacA roga meda roga pInasa raktavikAra Urustambha www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir kapha prameha madhumeha yakRta vikAra ( 158 ) apathya vAyu ke roga jaba navIna hI upayoga kiye jAveM / purAne hIna vIrya ho jAte haiM / For Private And Personal Use Only
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 156 ) motth| jvara meM isakI dAla ( moTha kA pAnI) pathya ke rUpa meM upayoga kI jAtI hai| nikAlA jaba bigar3a jAtA hai taba isakA uvAlA pAnI dete haiM / kabjI karatA hai, alpa bala kAraka hai| apathya vAdI ke roga pathya kapha ke rogoM meM pitta ke rogoM meM jvara raktapitta dAha kRmi kSaya unmAda cvlaa| vAyu karatA hai| yaha pathya ke rUpa meM upayoga nahIM kiyA jAtA / isake cIlar3e, bar3e ber3AroTo banAkara khAte haiM para bImAra ke liye hita kara nahIM / bImArI dUra ho jAne ke bAda bhI nirbalAvasthA meM isakA sevana nahIM karanA cAhiye / svAda se isake khAdya padArtha adhika khA liye jAte haiM jo nukasAna karate haiN| yaha dara se pacane vAlA, vAyu karatA, dhAnya hai| isa se peTa meM darda bhI hone lagatA hai| For Private And Personal Use Only
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 160 ) pathya apathya atisAra jukhAma maMdAgni nirbalAvasthA purAnI bImArI jvara cavaloM ke vikAra meM ajavAyana aura pIpala lenA guNakArI hai| tUra kI dAla / isameM projasa tatva (Nitrogen) bahuta hai| cAvala meM kama hai ataH cAvala ke sAtha milA kara khAne se donoM khAdya padArtha mila kara tAkata dete haiM / yaha bhArI hai dera se pacatI hai, khaTAI se isakA guNa-zakti vizeSa prApta hotA hai| garma masAlA milA kara khAne se yaha bAdI nahIM karatI hai| pathya smth jvara . saMgrahaNI smy' lohIvikAra gulma nirvalAvasthA durbalAvasthA saba prakAra kI dAloM kA pAlana 'kAMjI kA sevana hai| For Private And Personal Use Only
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 161 ) ajIrNa ur3ada / pathya ke rUpa meM ur3adoM kA upayoga nahIM kiyA jAtA hai| pauSTika hai, snAyutaMtra-vAyu ke rogoM meM yaha vizeSa lAbha kartA hai para pacatA dera se hai| zarIra ko bhArI karatA hai / magaja ko tAkata detA hai| apathya tAkata ke liye ( pAcana- maMdAgni zaki ThIka ho to) saMgrahaNI pakSAghAta zUla bAta vyAdhi pittavikAra dubalAvasthA kapha vIrya vardhaka snAyupIr3A (Nerveos udara roga liscase ) yakRta roga mastiSka puSTi vardhaka netra jyoti vardhaka dhAtuvikAra anidrA ur3adoM ke laDDU, pAka, khIra, Adi zItakAla meM tAkata ke liye upayoga kiye jAte haiM, inase magaja kA khAlIpana dUra hotA hai, zrAkhoM kI jyoti bar3hatI hai, sphUrti AtI hai| dhAtu vikAra ko dUra kara puSTi hotI hai| ur3ada bahuta dera se pacane vAle padArtha haiM phira isake sAtha gur3a, khAMr3a, bUrA, ghRta milA dene se aura bhI dera se pacate haiM isIse gur3a khAMDa bUrA ghata (?) aura mUlI viruddha padArtha isake mAne gaye haiN| 11 For Private And Personal Use Only
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra ( 162 ) zAstra meM atyanta hita kArI padArtha ise mAnA hai (bImArI kI avasthA meM) ur3adoM ke vikAra kA pAlana jvarAMkuza hai| www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir canA | ThaMDA hai| bAdI karatA hai / maMdAgni karatA hai / dastAvara bhI hai / pacane meM bhArI hai| seke cane khUna ko sukhAte haiM ataH unake sAtha khAMDa, gur3a, va makhAne khAne cAhiye / hare cane kapha karttA hai / ThaMDA mUtrakRccha pitta prameha pInasa pathya apathya vAyu AdhmAna dastoM kI bImArI maMdAgni peTa zUla canoM ke vikAra kA pAlana dhatUrA hai / dhatUrA svayaM jahara hai ataH vinA vaidya kI salAha ke na leveN| cane meM pauSTika tatva bahuta hai para bahuta sevana se ulaTA vIrya ko hAni pahuMcatI hai / saMke dhAnya | cAvaloM kI phUlI - halakI, zIghra pacane vAlo, yamana, tRSA maiM hitakara hoto hai / jaba anna na pacatA ho vA peTa meM nahIM TikatA ho taba cAvaloM kI phUlI jala meM bhIgo kara usakA pAnI vA bhogI phUlI khilAte haiN| ajIrNa, zragnimaMda, zratisAra meM yaha pathya hai / For Private And Personal Use Only
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 163 ) jaba kI dhAnI-ThaMDI aura mUtra ke rogoM meM pathya hai| gehUM kI dhAnI (paramala)-maMdAgni meM pathya hai| mUga (mADavA) bAjarI, (muramure) kI dhAnI jvara meM pathya hai udara roga, zUla maMdAgni meM inakA upayoga lAbha dAyaka hai| seke dhAnyoM dUdha kA sevana kiyA jA sakatA hai dUdha ke sAtha milA kara bhI sezana kiye jA sakate haiN| aMgAra bATiyA, roTI, pur3I, roTA, sogarA / bahuta samaya taka bhIjoye huye ATe ko acchI taraha gur3adA kara bhale prakAra se sekI huI roTo zrAdi jaldI pacatI hai| aMgAra bATiyA-roTI se jaldI pacatA hai, halakA hotA hai para kucha garmI karatA hai ataH kaI dina lagAtAra sevana nahIM karanA caahiye| roTI-narama hotI hai| agnimaMda ho tathA laghaMna ke bAda anna prArambha meM roTo ko polo dI jAto hai phira dhore 2 roTI dI jAtI hai / jvarAvasthA meM jaba jvara ho vA jvara cale jAne para bhI kucha dina taka roTI lUkhI khAnI cAhiye / rukhI roTI lene se bhUkha khUba lagatI hai / karaDI roTI narama ko apekSA dera se pacatI hai| ___ jADI roTo (bATiyA) dera se pacatI hai| bImAra ko nahIM denI cAhiye / nirbalAvasthA meM bhI denI burI hai| lagAtAra kaI dina taka lene se roga ka pIchA uthalA khA jAne kA Dara rahatA roTA-bhArI hotA hai| dera se pacatA hai, bhUkha se jyAdA khAne meM prAjAtA hai aura usase pAcana karane meM bar3I takalIpha For Private And Personal Use Only
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hotI hai| roTe kA gira halakA hotA hai, jaldI pacatA bhI hai para jyAdA na khAyA jAve to| pur3o-dera se pacatI hai / bImArI meM nahIM denI caahiye| garmI karatI hai / svAsthAvasthAmeM roja khAne se agnimaMda ho jAtI hai garmI karatI hai| jvara Adi bImAriye paidA ho jAne kI azaMkA ho jAtI hai| bImAra roja le to jarUra use bhugatanA par3atA hai / isase Ama ho jAtI hai / maMdAgni, saMgrahaNI, udara, zotha, pANDu, arza, jvara meM yaha apathya hai| sogarA-dera se pacatA hai, garmI karatA hai, roTo kI apekSA jyAdA khAyA jAtA hai| khAkharA-svAda ke liye athavA ruci utpanna karane ke liye isakA sevana kiyA jAtAhai thor3A aura kabhI ruci utpanna karane ke liye jvara meM diyA jAya to utanI hAni nahIM / hAni ko apekSA lAbha vizeSa hotA hai para svAda se jyAdA khA liyA jAtA hai ataH isakA dhyAna rkheN| kAsa ho to thor3o haladI milA lenI cAhiye / ajavAyana DAlanA lAbha kArI hai| besaNa ko roTo-arucime tathA muMha ke jAyake ko sudhArane ke liye jvarAvasthA meM kabho 2 dete haiM para dera se pacato hai| nirbalAvasthA meM kabhI kisI dina thor3I mAtrA meM denI vaisI hAni kara nahIM / maMdAgni meM nahIM denI caahiye| misI roTI-bImAra ke liye upayogI nhiiN| beDA roTo-bImAra ke liye upayogo nahIM bahuta dera se pacato hai, peTa meM vikAra paidA karatI hai| khAjA-bImAra ke liye upayogo nahIM / jvara, bhaMdAgni atisAra saMgrahaNI, arza, kAsa Adi sabhI rogoM meM ahita kara cIlar3A For Private And Personal Use Only
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 165 ) pttoliyaa| gehUM ke ATe kA banAyA jAtA hai / jaldI pacatA hai| atisAra meM nahIM denA caahiye| mIThA bhI diyA jAtA hai para kapha meM, kAsa meM, tathA atyanta nirbalAvasthA meM mIThA nukasAna pahuMcAtA hai| kaNTha meM jaba kucha nahIM utaratA hai vA jIbha para chAle ho jAte haiM taba paToliyA diyA jAtA hai| - - daal| pathya meM mUMga kI dAla dI jAtI hai, jvara meM moTha kI dAla bhI dete haiM / dAla patalI tathA kAThI donoM prakAra kI hotI hai para laMghana ke pazcAta tathA bhayaGkara avasthA meM patalI hI dete haiM / patalI sahaja meM pI lI jAtI hai| cane kI dAla bAdI karatI hai, dasta le AtI hai, peTa meM kisI 2 ke darda bhI ho jAtA hai, pacatI bhI dera se hai ataH peTa meM vikAra ho, mandAgni ho use cane kI dAla nahIM khAnI caahiye| loga aura soDe ke sAtha icchA kI pUrti ke liye thor3I khAI jA sakatI hai| dAla meM ghRta kama DAlanA cAhiye, ruci anusAra thor3A garma masAla:-~-pitta ke vikAra meM chor3a kara-DAlanA cAhiye, hIMga kA bagAra denA bhI acchA hai| saba prakAra kI dAleM kAMjI, kokama, nIvU tathA soDe se jaldI pacatI hai| dliyaa| bAjarI kA mUMga kI dAla ke sAtha banAyA jAtA hai, patalA patalA dete haiM / jvara meM yaha pathya upayogI samajhA jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 166 ) ghRta se copar3A bhI jAtA hai para kAsa meM, tIvra jvara meM, nahIM copar3anA cAhiye / atisAra meM yaha adhika dina taka lagAtAra sevana na karanA cAhiye / tAva kama ho jAve va garmI mAlUma de to dUdha ke sAtha vA ghRta se copar3a kara denA caahiye| bacce kI mA ko isakA sevana ThaNDa meM va varSA Rtu meM karAnA caahiye| bacce ko jaba sardI laga gaI ho taba usakI mA ko ghRta meM rAI tala kara aura vaha daliye meM milA kara sevana karAI jaave|| daliyA bahuta pauSTika nahIM hai, adhika nahIM khA lenA cAhiye na bahuta dina taka sevana karanA caahiye| yaha bImArI meM hRdaya ko kamajora nahIM hone detA hai yahI isakA mahatva kA guNa hai / bar3iyoM ke sAtha yaha svAda vizeSa lagatA hai / yaha bImAroM kA pathya hai| thuulii| gehUM kI banAI jAtI hai| koI bhI dhAnya bArIka pIsA huA hone kI apekSA dalA huA adhika guNavAlA, jaldI pacanevAlA tathA pauSTika guNavAlA hotA hai para khAne kA andAja na hone se adhika khA liyA jAtA hai aura usase peTa meM bhArIpana hojAtA hai aura pacatA bhI dera se hai| rogI ko usakI khUrAka ke anusAra isakA sevana karAnA acchA hai / yaha pathya kara khAdya padArtha hai / rogo kI ruci sadA eka hI pathya para nahIM rahato ataH kabhI kabhI badalanA bhI jarUrI hotA hai |thuulo aisI avasthA meM pratinidhi rUpa meM kAma meM lAI jA sakatI hai| jvara meM copar3anI nahIM cAhiye / kamjI dUra karatI hai / saMgrahaNI meM, maMdAgni meM ise na denA caahiye| khicar3I se thUlI adhika tAkatavara hai| For Private And Personal Use Only
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 167 ) khicdd'ii| pathya rUpa meM sevana kI jAtI hai| dastAvara hai| pacatI jaldI hai para roTI kI apekSA-andAja na hone se jyAdA khAne meM zrA jAtI hai aura adhikatA ke kAraNa-dera se pacatI hai| ghRta milA kara khAne se bhI dera se pacatI hai| dAla aura cAvala alaga 2 sIjo kara phira milA kara khAne kI apekSA khicar3I bhArI hotI hai kAraNa cAvaloM kA mAMDa usI meM rahatA hai| yaha dhupo aura tusovAlI do prakAra kI hotI hai| tUsoM vAlI dera se pacatI hai parantu usameM pauSTika tatva adhika rahatA hai / dhupI huI vAdI karato hai para vaha kucha nikasI bhI hotI hai| julAba meM yaha prAyaH sevana kI jAtI hai, ise narama 2 dhAna kahate haiM, ThaNDI nukasAna karatI hai / dUdha ke sAtha nahIM khAnI caahiye| isakA pAlana saindhava namaka hai| ghaatt| makko kA banatA hai| dera se pacatA hai| nirbalAvasthA meM ise sevana nahIM karanA caahiye| chAcha se yaha jaldI pacatA hai / kSAra tathA dahI isako jaldI pacAte haiM / bAdI karatA hai / bImAroM kA patharA nahIM hai| khIca / bahuta dera se pacatA hai| maMdAgni vAle ko nahIM khAnA cAhiye / bImAroM kA yaha pathya bhI nahIM hai / bImArI meM jaba roga pIchA uthalA khAtA ho taba isake sevana se pAcaka For Private And Personal Use Only
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 168 ) indriyoM ko parizrama bahuta karanA par3atA hai usase bukhAra bhAjAne meM madada milatI hai| apathya udara roga pANDu maMdAgni saMgrahaNI mUtra kRccha jvara nirbalAvasthA pitta vikAra khAriyA / bahuta gariSTa hai| dera se pacatA hai| mandAgni vAle ko nahIM diyA jAve / jvara meM jaba taka anna nahIM bhAtA hai taba taka yaha apathya karatA hai phira utanA nahIM parantu pacatA nahIM hai usase burA asara to hotA hI hai| svAsthyAvasthA meM bhI yaha lAbha aura svAda ke sthAna hAni adhika pahuMcAtA hai| bImAra kA pathya nahIM hai| apathya zotha atisAra udara roga pANDu mandAgni nirbalAvasthA jIrNAvasthA For Private And Personal Use Only
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 166 ) besnn| besaNa ke padArtha dera se pacate haiM, dastAvara hote haiM / nirbalA. vasthA meM adhika na khAne cAhiye / mandAgni, saMgrahaNI, jIrNavyAdhi, jvara jisa samaya teja avasthA meM ho usa samaya besaNa. kA upayoga nahIM karanA cAhiye, kama karanA cAhiye / apathya mandAgni sUjana saMgrahaNI pANDu udara zUla besaNa kA pAcana khaTAI se hotA hai| - - medaa| kajI karatA hai| dera se pacatA hai| Ama paidA karatA hai| bImArI meM yaha nukasAna karatA hai| isase nAr3iye ruka jAtI hai, bhUkha pIchI banda ho jAtI hai, roga pIchA uthalA svAjAtA hai| prAyaH sabhI rogoM meM yaha sevana karanA apathya hai |jb tabiyata Thoka ho taba bhI kama khAnA cAhiye / khAjA, pUr3I, Dor3hA, sIrA zrAdi sabhI dera se pacate haiN| For Private And Personal Use Only
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 170 ) apathya prAyaH sabhI bImAriyA~ meM jvara jIrNa jvara mandAgni tilAra sUjana saMgrahaNI kAsa kapha pANDu lIvara bacce ajavAyana, soDA isako jaldI pacAtA hai| lUkhI / bImArI meM na prAya: lUkhA hI denA cAhiye / isase anna jaldI pacatA hai, bhUkha jyAdA lagatI hai| tAqata z2arUra kama zrAtI hai aura dhIre 2 zrAtI hai para jaldI copar3a dene se agni bar3hatI nahIM tathA kaI roga dUra nahIM hote haiN| lUkhI roTI garmI bhI karatI hai / hamezA lUkhI khAnA burA hai para yadi anna jyAdA khAyA jAve (svAsthAvasthA meM) to usase lUkhI kI kamI kI pUrti ho jAtI hai| hamezA lUkhI khAne se zarIra sUkha jAtA hai| For Private And Personal Use Only
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra pathya jvara jvara nirbalAvasthA udara roga saMgrahaNI kapha kAsa www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 171 ) apathya kamajorI meM kSaya meM bImArI pitta netra roga dUra hone para khAja magaja ke roga zira pIr3A jIrNa jvara For Private And Personal Use Only copar3anA / logoM ko binA copar3e roTI, radhINa, bhAtA nahIM hai / yaha roja kA anubhava hai ki rogo roja 2 copar3ane ke liye zrAjJA mAMgate haiM aura kabhI 2 dabAva se bhI zrAjJA cAhate haiM isakA mukhya kAraNa yaha hai ki unheM yaha dRr3ha vizvAsa ho gayA hai ki kamajorI ghRta khAne se hI dUra hotI hai| para bImArI meM ghRta adhika khAnA burA hai| isase grAma paidA ho jAtI hai, bhUkha kama ho jAtI hai, kAsa zvAsa meM madada milatI hai, bukhAra (cIgaTa se) pIchA Ane lagatA hai, jurabandha jAtI hai ataH bImArI meM ghRta adhika denA nahIM cAhiye / moNa meM vA sIjatI meM bahuta se ghRta DalAte haiM aura aisA samajhate haiM ki yaha ghRta anna ke sAtha milA hone se nukasAna nahIM karatA para bAta aisI nahIM hai / isa prakAra DAlA huA ghRta nAr3iyoM ko to pacAnA hI par3atA hai para ve kamajora hone se pacA nahIM
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 192 ) sktii| aisA nahIM ki ATe ke dhokhe meM ATe ke sAtha ghRta bhI paca jAve aura nADiyoM ko mehanata ghRta ke sthAna prATe hI kI karanI pdd'e| peTa meM ghata aura pATA alaga 2 hokara bhinna 2 rUpa se pacatA hai ataH cAhe sIjatI meM ghRta DAleM, cAheM Upara se copaDe, nAr3iye maz2abUta ho, agni teja ho taba to paca jAvegA nahIM jaba avazya nukasAna kregaa| zakti aura uSNatA bar3hAne ke liye copar3ane kI z2arUrata rahatI hai para nirbalAvasthA meM yaha jaldI pacatA nahIM ataH zaki Ane taka, bhUkha barAbara lagane taka nahIM copar3anA cAhiye, kama copar3anA caahiye| ghRta kI kamI anna se kisI aMza meM pUrita ho jAtI hai| bImArI meM copar3anA z2arUrI ho to ghRta ko ubAla kara pApar3a tala ke phira vaha ghRta kAma meM lAnA cAhiye / athavA kAlI miraca pIsI ke sAtha copar3anA cAhiye athavA Upara kAlI miraca cAba lenI cAhiye / _sardI kI Rtu meM uSNatA ke liye ghRta kA sevana karanA cAhiye / ghRta ke sevana se garmI kama ho jAtI hai| pitta zAnta ho jAtI hai| copar3e para pAnI polene se khAsa ho jAtI hai| copar3e para cane, pAna vA pApar3a khAkara jala pInA cAhiye / kSaya meM, zoSa meM, ghata copar3a kara khAnA caahiye| ghRta / khAne meM ghRta hI kA upayoga karanA caahiye| jyAdA sevana karane se yaha pacatA nahIM hai / zrAma ho jAtI hai jvara bar3hajAtA hai, udara roga, sUjana, maMdAgni saMgrahaNI roga bar3ha jAte haiN| For Private And Personal Use Only
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir zIta kAla jIrNa jvara ( 173 ) pathya pitta vikArakI zAMti ke liye netra vikAra kI zAntike liye zakti bar3hAne pauSTika raar (pAcana zakti acchI ho to ) zoSa yakRta roga atisAra bAlaka vRddha kapharoga zrAma ajIrNa jvara maMdAgni pANDu udara apathya kAMsI tathA tAmra ke pAtra meM bahuta dina rakhA ghRta bigar3a jAtA hai / ghRta kA pAlana - seke mUMga, lahasuna, garma jala vA cane haiM 1 hIMga, lauMga, miracakAlI, ilAyacI jIrA, dhaniyA, zradarakha, soMTha, khaTAI, saindhava bhI pAlana karttA cIjeM haiM / ghRta ke ajIrNa meM nIbU, soMTha, kokama vA niMbolIkA sevana karanA cAhiye / mAkhana-garmI ko kama karatA hai| garamI kI mausima meM tarAvaTa pahuMcAtA hai| kSaya ke bImAra ke liye lAbhadAyaka hai / dhAtu, zroja, bala kI vRddhi karatA hai, krAnti detA hai, puSTi kara hai arza, kSaya, rakta vikAra, ardita vAyu, kAsa, netraroga meM lAbhadAyaka hai| meda bar3hAtA hai / mAkhana ke sAtha zAka khAne kI zAstra meM manAI likhI hai| For Private And Personal Use Only
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir apathya ( 174 ). taila / khAne meM upayoga nahIM karanA cAhiye / taila kA guNa mardana se hI hotA hai ataH mardana karanA taila hI acchA hai| kaI sAga taila meM taiyAra kiye jAte haiM, prAcAra bhI taila hI meM banate haiM para taila ghRta se dera meM pacatA hai| garmI bhI karatA hai / taila adhika sevana se phor3e, phunasI, netra pIr3A, arza, khUna vikAra, mUtra kRccha, upadaMza Adi roga hojAte haiM vA var3hajAte haiM / kaI davAyeM taila ke khAsa viruddha hotI haiM ataH davAyeM leveM tava taila sevana na kiyA jaave| bImAro meM maMdAgni rahane se tela kA upayoga nahIM karanA caahiye| pathya zirake lagAnA jvara mardana pitta vikAra vAta roga arza jvara-jIrNAvasthA raka vikAra jIrNa jvara (mardana) netra roga sardI meM ( masalAnA chAle ( hameM) saMgrahaNI atisAra dhAtu vikAra carma roga rana pitta tela kA pAlana kAMjI hai| taila yadi adhika sevana kiyA jAve to usakA pAlana namaka, triphalA vA dUdha cAvala hai| For Private And Personal Use Only
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 175 ) nmk| bahuta upayogI vastu hai| isake binA koI bhI khAdya svAda nahIM lagatA hai / rakta vikAra meM isa kA sevana banda kara diyA jAtA hai para isake binA anna nahIM bhAtA aura usa me kamajorI hojAtI hai| zarIra ko tandurusta rakhane ke liye namaka khAnA jarUrI hai ataH binA khAsa jarUrata ke namaka banda na karanA cAhiye / ajIrNa, peTazUla meM namaka lAbhadAyaka hai| namakoM meM saindhava saba se acchA namaka mAnA gayA hai / sAdhAraNa avasthA meM jahAM namaka banda karanA ho vahAM pratinidhi rUpa meM saindhava kA sevana kiyA jAsakatA hai| pAre kI davA lene para namaka kA sevana banda karanA cAhiye / sUjana, tathA udararoga meM bhI namaka hAni karatA hai ataH isakA sevana taba na kiyA jaave| yaha sUjana, udararoga, jalodara, khAja, netraroga, meM apathya hai| namaka adhika sevana se netraroga, pyAsa, raka pitta, koDhAdi zarIra kA durbalapana honA, keza jaldI sapheda hojAnA Adi roga utpanna hote haiN| laalmirc| bahuta mirace khAne se khuzakI, rakta vikAra, prameha, netraroga, atisAra, muMha ke chAle, gudA meM jalana, dhAtu kI nirbalatA, Adi roga hojAte haiM vA bar3hajAte haiM / arza meM se khUna Ane, lagatA hai / lAla ke sthAna kAlI miraca bImAra ko bahuta munAphika lAtI hai / hari mirace prAcAra ke kAma meM AtI haiN| para bImAra ko nahIM denA caahiye| For Private And Personal Use Only
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir ( 176 ) hiiNg| garma hai / pAcaka hai| peTa kI vAyu ko dUra karatI hai| pathya maMdAgni, zUla, udara vikAra, meda plIha, prAmadoSa, kapha ke roga vAta ke roga unmAda, apathya-garma prakRti vAle ko, pitta ke rogoM meN| garma masAlA / pAcaka hai, rucikartA hai, garma hai| pitta ke rogoM meM nahIM denA caahiye| Adraka / Ardraka se sAga svAdiSTa banate haiN| pAcana kartA, uSNa hai| bhojana ke pahile saindhava ke sAtha sadA lAbhakArI hai| isa kA sAga bhI banatA hai aura masAle ke rUpa meM bhI upayoga kiyA jAtA hai| pathya apathya aruci, gulma uSNa kaMTha khAsI raktapitta zvAsa pittaroga udara vikAra mUtrakRccha zUla pANDu jvara For Private And Personal Use Only
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir maMdAgni dopana pAcana arza ajIrNa podInA / isakI caTanI banAI jAto hai / uSNa hai| pAcaka hai, ruci kartA hai, jvara meM hitakara hai, agni dopaka hai, peTakA darda miTAtA hai| caTanI meM khaTAI DAlane se vaha rucikara z2arUra ho jAtI hai para khaTAI se yaha kitane hI rogoM meM jinameM khaTAI nukasAna karatI hai hAnikara hotI hai / haijA, ajIrNa, atiptAra, zrApharA maMdAgni, aruci tRSA, jukhAma, jvara chadi meM pathya hai| harA dhaniyA / yaha sAga meM DAlA jAtA hai| sugandha tathA svAda ke liye dAla, bar3I tathA anya sAgoM meM bhI DAlate haiM, caTanI bhI vanAI jAtI hai| rucikartA hai| thor3I mAtrA meM miyAdI bukhAra ko chor3akara anya tAvoM meM sevana kiyA jA sakatA hai| ThaMDA hai tRSNa, dAha, khAMsI, vamana meM pathya hai| garmA karatA hai / dera se pacatA hai| tAkatavara hai| bImAra ko khAMDa kI apekSA kama nukasAna karatA hai| kitanI hobImAriyoM meM khAMDa hAni karatI hai vahAM gur3a lAbhakArI samajhAjAtA hai| sardA kI mausima meM vizeSa guNa karatA hai| gur3a purAnA For Private And Personal Use Only
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir cchA hotA hai| madhu kA pratiniAya gur3a garmI kama karatA hai / yaha zotahAri, madhura kha. pazya apathya sardI lohI vikAra grahaNI (saMkoca ke sAtha) pitta ke roga parizrama karane para arza (rakAza) kapha ke roga muMha ke chAle vAyu ke roga netra roga zIta kAla meM thakAna meM coTa lagane para khUna ke nikalane para | bhA. mI mAgagsurijhAnamadira zvAsa zrI mahAvIra jaina ArAdhanA kenA rudhira vikAra mA (gAMdhInagara) R M jIrNa jvara viSama jvara kSaya gur3a kA pAlana jamIkanda hai| nayA gur3a kRmivadhata hotA hai| khaaNdd| khAMDa kA adhika sevana bImAra ko hamezA nukasAna pahuMcAtA hai / pitta kI bImAriyoM ko chor3a kara anya bImAriyoM meM khAMDa apathya hai / dUdha meM khAMDa kA vyavahAra prAyaH bopAroM ko hotA hai para anya rUpa meM mIThAI Adi mai-yaha avazya nuka For Private And Personal Use Only