Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana lekhaka : DaoN. hukamacanda bhArilla zAstrI, nyAyatIrtha, sAhityaratna, ema.e., pIeca. DI. zrI ToDaramala smAraka bhavana, e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 sampAdaka : bra. yazapAla jaina prakAzaka : paNDita ToDaramala smAraka TrasTa e - 4, bApUnagara, jayapura - 302015 phona : (011) 2707458, 2705581
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ : 10 hajAra : 3 hajAra hindI: prathama do saMskaraNa (6 apraila, 2001 se adyatana) tRtIya saMskaraNa (28 maI, 2009) zruta paMcamI gujarAtI : prathama tIna saMskaraNa (9 apraila 2001 se adyatana) yoga : 13 hajAra : 26 hajAra mUlya : gyAraha rupaye TAipasaiTiMga : trimUrti kampyUTarsa e-4, bApUnagara, jayapura - 302015 kahA~/kyA krama nAma 1. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 2. bhakti aura dhyAna 3. jIvana maraNa aura sukha-duHkha 36 4. maiM svayaM bhagavAna hU~ 5. apane meM apanApana 6. apanI khoja 7. ekatA kI apIla 8. ayodhyA samasyA para vArtA 107 mudraka : prinTa 'o' laiNDa bAIsa godAma, jayapura
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya (tRtIya saMskaraNa) suprasiddha AdhyAtmika pravaktA tattvavettA : DaoN. hukamacanda bhArilla ke atyadhika upayogI evaM atyanta mahattvapUrNa nibaMdhoM kA yaha saMkalana jaina adhyAtma ekeDamI ina nArtha amerikA (JAANA) ke anurodha para videzoM meM rahanevAle adhyAtmapremI bhAratIya bhAI-bahinoM ke lie vizeSa rUpa se taiyAra kiyA gayA hai| __ ve ise 2003 ke julAI mAha ke prathama saptAha meM Ayojita jaina esosiyezana ina nArtha amerikA (JAANA) ke dvivArSika sammelana meM vitarita karanA cAhate haiN| dhyAna rahe isa sammelana meM daza hajAra se adhika bhAI-bahina sammilita hote haiN| isa prakAzana meM vividha viSayoM se saMbaMdhita vividhaprakAra ke ATha nibaMdhoM kA samAveza kiyA gayA hai; jo isaprakAra haiM - 1. NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana, 2. bhakti aura dhyAna, 3. jIvana-maraNa aura sukha-duHkha, 4. maiM svayaM bhagavAna hU~, 5. apane meM apanApana, 6. apanI khoja, 7. ekatA kI apIla, 8. ayodhyA samasyA para vaartaa| ukta nibaMdhoM meM jahA~ eka ora paMcaparameSThI ke svarUpa para prakAza DAlanevAlA NamokAra mahAmaMtra' jaisA nibaMdha hai tathA bhakti aura dhyAna kI carcA hai to dUsarI ora bhagavAna AtmA aura usakI khoja se saMbaMdhita nibaMdha haiM; isIprakAra eka ora 'jIvana-maraNa aura sukha-duHkha' jaise zAzvata mUlyoM kI carcA kI gaI hai to dUsarI ora unakA sAmAjika aura rASTrIya cintana ekatA kI apIla aura ayodhyA vArtA meM prasphuTita huA hai| DaoN. bhArilla jitane saphala pravacanakAra haiM, utane hI siddhahasta lekhaka bhI haiN| unake dvArA lagabhaga 72 choTI-bar3I pustakoM kA praNayana huA hai, jinameM se kucha kA to ATha bhASAoM meM anuvAda huA hai aura sabakucha milAkara 42 lAkha kI saMkhyA meM chapakara samAja ke ghara-ghara meM pahuMca cukI haiN| prastuta kRti kA adhyayana kara Apa svayaM unakI lekhanI se abhibhUta hue binA nahIM rheNge| hamArA vizvAsa hai ki DaoN. bhArilla ke vicAroM kI pratinidhi ukta kati se pAThakoM ko unake sulajhe hue vicAroM ko jAnane kA avasara to milegA hI, unakI AkarSaka lekhana zailI, sarala-subodha bhASA evaM prabhAvaka vyaktitva kA bhI paricaya prApta ho sakegA, jisase unake zeSa sAhitya ke adhyayana kI preraNA bhI prApta hogI, unake pravacanoM ko sunane kI bhAvanA jAgrata hogii| isI bhAvanA se pustaka ke anta meM unake prakAzanoM kI sUcI bhI dI gaI hai| nayanAbhirAma AvaraNa va sundara kalevara meM prastuta karane kA zreya prakAzana vibhAga ke prabhArI akhila baMsala ko jAtA hai| Apa sabhI NamokAra mahAmaMtra kA hArda samajhakara bhava kA abhAva kareM - isI bhAvanA ke sAtha -bra. yazapAla jaina, ema.e. prakAzana maMtrI paNDita ToDaramala smAraka TrasTa, jayapura
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 251 251 251 201 prastuta saMskaraNa kI kImata kama karanevAle dAtAroM kI sUcI 1. zrImatI mInA jaina dha.pa. kozalakizorajI jaina, bhiNDa 2. zrI AzISakumAra manISakumArajI jaina, bhiNDa 3. zrI sagunacanda vinodakumArajI jaina, gohada 4. zrImatI saritA jaina dha.pa. saMjIvakumArajI jaina, gvAliyara 5. zrImatI zazi jaina, dillI 6. zrI prakAzajI jaina, kucar3auda 7. zrI bhAgacandajI jaina, gohada 8. zrI kevalaprasAdajI jaina, gohada 9. zrI pArasajI siMghaI, gohada 10. zrI vinayakumArajI jaina, bhiNDa 11. zrI prItamacandajI jaina, gohada 12. zrI ratanalAla rAkezakumArajI jaina, gohada 13. zrI bhAgacanda sunIlakumArajI jaina, gohada 14. zrImatI ekatA jaina dha.pa. vinayakumArajI jaina, gohada 15. zrI baMgAlImalajI jaina, gohada kula yoga 3315 201 201 201 201 201 201 201 201
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana NamokAra mahAmaMtra jainasamAja kA sarvAdhika zraddheya evaM sarvamAnya mahAmaMtra hai| jainiyoM ke sabhI sampradAya ise mAnate haiM aura sabhI loga pratidina isakA jApa karate haiN| ___ jainiyoM meM tIna cIjeM aisI haiM jo jainiyoM ke sabhI sampradAyoM ko samAnarUpa svIkAra haiN| unameM sarvaprathama sthAna to NamokAra mahAmaMtra ko hI prApta hai, dUsare sthAna parabhaktAmara stotra hai aura tIsare sthAna para mahAzAstra tattvArthasUtra AtA hai, jise mokSazAstra ke nAma se bhI jAnA jAtA hai| ___ yahA~ hamAre vicAra kA mUla bindu mukhyarUpa se NamokAra mahAmaMtra hI hai| ise anAdinidhana mahAmaMtra bhI kahA jAtA hai; kyoMki isameM jinheM namaskAra kiyA gayA hai; ve paMca parameSThI anAdi se hote Aye haiM aura anantakAla taka hote raheMge tathA unheM namaskAra karanevAle bhI anAdi se haiM aura anantakAla taka raheMge bhii| bhale hI isa mahAmaMtra ko isa rUpa meM kisI ne bhI prastuta kiyA ho; kintu bhAva kI dRSTi se to yaha anAdi-ananta hI hai| yahA~ eka prazna saMbhava hai ki NamokAra mahAmaMtra meM aisI kyA vizeSatA hai ki jisake kAraNa pratyeka jainI pratidina prAta:kAla ise eka sau ATha bAra nahIM to kama se kama nau bAra to bolatA hI hai| sampUrNa jainasamAja meM samAna rUpa se mAnya yaha mahAmaMtra pratyeka jainI ko saMkaTakAla meM to yAda AtA hI hai, pratyeka zubhakArya ke Arambha meM bhI isakA smaraNa kiyA jAtA hai| pratyeka pAlaka apane bAlakoM ko do-tIna varSa kI avasthA meM hI isa mahAmaMtra ko sikhA detA hai| isaprakAra yaha jaina samAja ke bacce-bacce ko yAda hai|
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana ukta sandarbha meM jaba hama isake artha para vicAra karate haiM to eka bAta atyanta spaSTarUpa se sAmane AtI hai ki isameM paMcaparameSThI ko namaskAra karane ke atirikta aura kucha bhI to nahIM kahA gayA hai| NamokAra mahAmaMtra kA sIdhA-sAdA artha isaprakAra hai arahantoM ko namaskAra ho, siddhoM ko namaskAra ho, AcAryoM ko namaskAra ho, upAdhyAyoM ko namaskAra ho aura loka ke sarvasAdhuoM ko namaskAra ho| - aisA hone para bhI isakI itanI lokapriyatA kyoM hai ? gambhIratA se vicAra karane para eka bAta atyanta spaSTarUpa se jJAta hotI hai ki isameM kisI vyakti vizeSa ko namaskAra nahIM kiyA gayA hai, apitu una sabhI mahAna AtmAoM ko smaraNa kiyA gayA hai, jinhoMne nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA kara paMca parameSThI pada prApta kiye haiM, kara rahe haiM aura bhaviSya meM kreNge| vyaktivizeSa kI mahimA se sampradAya panapate haiM aura guNoM kI mahimA se dharma kI vRddhi hotI hai| isIlie to hamAre yahA~ kahA gayA hai ki - jisane rAga-dveSa kAmAdika jIte saba jaga jAna liyaa| saba jIvoM ko mokSamArga kA nispRha ho upadeza diyaa| buddha, vIra, jina, hari, hara, brahmA yA usako svAdhIna kho| bhakti bhAva se prerita ho yaha citta usI meM lIna rho| jo sarvajJa hai, vItarAgI hai aura hitopadezI hai; hama to unake hI caraNoM meM sira navAte haiM, vaha cAhe mahAvIra ho, cAhe buddha ho, cAhe jina ho, cAhe hari ho, cAhe hara ho, cAhe brahmA ho| cAhe koI bhI ho, para yadi ve sarvajJa-vItarAg2I haiM to hamAre lie vandanIya haiM, prAtaHsmaraNIya haiN| ___mAtra vyaktivizeSa kI ArAdhanA karane vAlA dharma sArvakAlika nahIM ho sakatA, sArvabhaumika nahIM ho sakatA aura sArvajanika bhI nahIM ho sktaa|
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana vyaktivizeSa anAdi-ananta nahIM hone se sArvakAlika nahIM hote, kSetravizeSa sambandhita hone se sArvabhaumika nahIM hote aura jAtivizeSa se sambandhita hone se sArvajanika nahIM ho sakate; para paMca parameSThI anAdi se hote Ae haiM aura anantakAla taka hote raheMge, ataH sArvakAlika haiM; DhAI dvIpa meM sarvatra hI hote haiM, ata: sArvabhaumika haiM aura jAti vizeSa se sambandhita na hone se sArvajanika bhI haiN| paMca parameSThI kA ArAdhaka hone ke kAraNa hI jainadarzana sArvakAlika, sArvabhaumika evaM sArvajanika hai / jainadarzana ke anusAra nija bhagavAna AtmA kI sAdhanA karanevAle hI sAdhu kahalAte haiM aura sAdhuoM meM hI jo variSTha hote haiM, unheM AcArya aura upAdhyAya pada prApta hote haiN| AtmA kI sAdhanA se pUrNatA ko prApta puruSa hI arihanta aura siddha banate haiM / isaprakAra AtmasAdhaka aura arihanta va siddha hI paMca parameSThI haiM, jinheM isa NamokAra mahAmaMtra meM namaskAra kiyA gayA hai| isa NamokAra mahAmaMtra kI dUsarI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki isameM kisI se kucha mAMga nahIM kI gaI hai, isameM bhikhArIpana nahIM hai; pUrNata: niHsvArthabhAva se paMca parameSThI ke prati bhaktibhAva prakaTa kiyA gayA hai, usake badale meM kucha bhI cAhA nahIM gayA hai| jagata ke anya jitane bhI maMtra haiM, una sabhI meM kucha na kucha mAMga avazya jAtI rahI hai| aura kucha nahIM to yahI kahA jAyegA ki sarva zAntiM kurukuru svAhA / yadyapi isameM bhI vyaktigata rUpa se kucha bhI nahIM cAhA gayA hai, sabake lie pUrNa zAnti kI kAmanA kI gaI hai, jo bahuta acchI bAta hai; kyoMki jo kucha cAhA gayA hai, vaha sabake lie cAhA gayA hai, sabake hita ke lie cAhA gayA hai; viSaya - kaSAya kI pUrti kI kAmanA nahIM kI gaI hai, zAnti kI hI kAmanA kI gaI hai; tathApi cAhA to gayA hI hai, mAMga to kI hI gaI hai|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana yaha to Apa jAnate hI haiM ki bhAratIya saMskRti meM mAMgane ko sarvAdhika burA batAyA gayA hai| kahA bhI gayA hai ki - - rahimana ve nara mara gaye jo nara mAMgana jA~ya / unase pahale ve mare jina-mukha nikasata nA~hi // ukta chanda meM mAMganevAloM ko mare hue ke samAna batAyA gayA hai| kahA gayA hai ki jo kisI ke daravAje para mAMgane jAte haiM, samajha lo ve loga mara hI gae haiM; kyoMki mAMganA svAbhimAna khoye binA sambhava nahIM hai aura jinakA svAbhimAna samApta ho gayA hai, ve jindA hokara bhI mRtaka samAna hI haiN| isameM eka bAta aura bhI kahI gaI hai ki mAMganevAle to mRtaka samAna haiM hI, para mAMgane para manA karanevAle to unase bhI gaye bIte haiN| unheM to mAMganevAloM se bhI pahale gara gayA smjho| mAMgane para to viSNu bhagavAna ko bhI bAbaniyA bananA par3A thA, phira auroM kI to bAta hI kyA hai ? aisI bhAratIya saMskRti meM ki jisameM mAMgane ko itanA hIna samajhA gayA ho; usameM, jisameM kucha mAMga prastuta na kI gaI ho, vaha maMtra mahAmaMtra bana gayA to Azcarya kI kyA bAta hai ? kucha loga kahate haiM ki NamokAra mahAmaMtra meM bar3I hI udAratA se loka ke sabhI sAdhuoM ko namaskAra kiyA gayA hai / udAratA kI vyAkhyA karate hue ve yaha kahane se bhI nahIM cUkate haiM ki jaina sAdhu aura jainetara sAdhuoM ko isameM binA bhedabhAva kie samAnarUpa se namaskAra kiyA gayA hai| kyA 'Namo loe savvasAhUNaM' kA sacamuca yahI bhAva hai? yA phira jainetaroM ko prasanna karane ke lie yaha kaha diyA jAtA hai ? yadyapi yaha bAta satya hai ki isameM kisI sAdhu vizeSa kA nAma lekara namaskAra nahIM kiyA gayA hai, kisI sampradAya vizeSa kA bhI nAma nahIM liyA gayA hai, kisI dharma kA bhI nAma nahIM liyA gayA hai; tathApi isameM ve sAdhugaNa hI Ate haiM, jo paMca parameSThI meM zAmila haiM, aTThAIsa mUlaguNoM ke dhArI haiM; jo jaina paribhASA ke anusAra chaThaveM - sAtaveM guNasthAna kI bhUmikA meM jhUlanevAle haiM
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana yA usase bhI Upara haiN| ata: yaha sunizcita hai ki 'Namo loe savvasAhaNaM' meM vItarAgI bhAvaliMgI jaina santa hI Ate haiM; kyoMki jaina paribhASA ke anusAra ve hI loka ke sarvasAdhu haiM, anya nhiiN| sAmAnyarUpa se paMcaparameSThI kA smaraNa karanA, namaskAra karanA pratyeka jaina kA prAthamika kartavya hai; jise pratyeka jaina pratidina NamokAra mahAmaMtra ke jApa ke mAdhyama se nibhAtA hI hai aura nibhAnA bhI caahie| jinase hamArA upakAra na huA ho, jinase hamArA sAkSAt paricaya bhI na ho; para jo bhI paramapada meM sthita haiM, paMcaparameSThI meM Ate haiM; ve sabhI hamAre lie samAnarUpa se pUjya haiM, unameM bhedabhAva karanA ucita nahIM hai| una sabhI ko samAnarUpa se smaraNa karanA hI Namo loe savvasAhUNaM' pada kA mUla prayojana hai| __hamAre pratyakSa upakArI to ve jJAnI gRhastha dharmAtmA bhI ho sakate haiM, jo abhI paMcaparameSThI meM zAmila nahIM haiN| ve bhI pUjya to haiM hI, para paMcaparameSThI ke samAna pUjya nhiiN| aSTadravya se pUjya to paMcaparameSThI hI haiN| unhIM ko NamokAra mahAmaMtra meM sthAna prApta hai, jJAnI gRhastha dharmAtmAoM ko nhiiN| __isa sandarbha meM eka bAta aura bhI ullekhanIya hai ki NamokAra mahAmaMtra kI mahimA batAnevAlI gAthA meM NamokAra maMtra ko saba pApoM kA nAza karanevAlA kahA gayA hai| vaha gAthA mUlataH isaprakAra hai - eso paMca NamoyAro savva paavppnnaasnno| maMgalANaM ca savvesiM paDhamaM hohi maMgalam / / yaha namaskAra mahAmaMtra saba pApoM kA nAza karanevAlA aura saba maMgaloM meM pahalA maMgala hai| __isa gAthA ke artha samajhane meM bhI bhArI bhUla hotI hai| saba pApoM kA nAza karane kA artha yaha samajhA jAtA hai ki bhUtakAla meM hamane jo bhI pApa kie haiM, isa mahAmaMtra ke uccAraNa mAtra se una sabakA nAza binA phala die hI ho
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana jAtA hai| ___ yadi aisA hai to phira hama sabhI loga pratidina ise bolate hI haiM; ata: hamAre purAne sabhI pApoM kA nAza ho jAnA cAhie thA, para aisA to dikhAI nahIM detA hai; kyoMki pratidina NamokAra mahAmaMtra bolanevAloM ke bhI pApa kA udaya dekhA jAtA hai, pApa ke udaya meM unheM aneka pratikUlatAoM kA sAmanA bhI karanA par3atA hai| yaha saba hama pratidina dekhate haiM, pratyakSa anubhava karate haiN| isase bacane ke lie yadi yaha kahA jAe ki hameM isa para pakkA bharosA nahIM hai, vizvAsa nahIM hai; ata: hamAre pApoM kA nAza nahIM hotA hai| ___ are bhAI, na sahI hameM vizvAsa, para kyA kisI ko bhI vizvAsa nahIM hai? lAkhoM loga pratidina NamokAra mahAmaMtra bolate haiM aura lagabhaga sabhI ke thor3Abahuta pApa kA udaya dekhane meM AtA hI hai| pApa ke udaya meM pratikUlatAe~ bhogate hama sabhI ko sadA dekhate hI haiN| jAne do NamokAra mahAmaMtra bolanevAloM ko, para NamokAra mahAmaMtra meM jinheM namaskAra kiyA gayA hai, unheM bhI to pApodaya dekhane meM AtA hai| hamAre vItarAgI santoM para jo upasarga hote haiM, ve sabhI pApodaya ke hI to pariNAma haiN| jaba unake hI pApoM kA nAza nahIM huA to unakA nAma lene se hamAre pApoM kA nAza kaise hogA? yaha eka aisA prazna hai jo pratyeka vicAraka ke hRdaya ko Andolita karatA hai| isa para gambhIratA se vicAra karate haiM to yahI pratIta hotA hai ki jo vyakti jisa samaya isa mahAmaMtra kA bhAvapUrvaka, samajhapUrvaka smaraNa karatA hai, usake hRdaya meM usa samaya koI pApabhAva utpanna hI nahIM hotA, yahI saba pApoM kA nAza honA hai athavA zubhabhAva ke kAla meM pUrvabaddha karmoM ke honevAle saMkramaNAdi ko bhI liyA jA sakatA hai| prazna :- yadi usa samaya pApabhAva utpanna nahIM hote' mAtra itanA hI Azaya hai to phira saba pApoM ke nAza kI bAta kyoM kahI gaI hai ?
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana uttara :- pApa aneka prakAra ke haiM; hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura prigrh| ye sabhI pApabhAva NamokAra maMtra ke smaraNa ke kAla meM utpanna nahIM hote - isakAraNa hI 'saba' zabda kA prayoga hai| yahA~ 'saba' zabda kA artha vartamAna meM utpanna honevAle hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla aura parigraha ke pariNAma hI haiN| isameM bhUtakAla meM kie gae pApoM se koI tAtparya nahIM hai| yadi bhUta, bhaviSya aura vartamAna ke sabhI dravya-pApa evaM bhAva-pApa NamokAra maMtra ke bolane mAtra se naSTa ho jAte hote to phira AtmadhyAnarUpa tapa kI kyA AvazyakatA thI, upazama zreNI-kSapakazreNI mAMDane kI kyA AvazyakatA thI ? sabhI karmoM kA nAza NamokAra maMtra ke bolane se hI ho jaataa| isIprakAra yadi NamokAra maMtra bolane mAtra se sabhI pApa nAza ko prApta ho jAte hote to phira koI pApa karane se DaratA hI kyoM ? dinabhara jI-bharakara pApa karo aura sAyaM ko NamokAra maMtra bola lo, saba pApoM kA nAza ho hI jaaegaa| isaprakAra to yaha mahAmaMtra pApiyoM ko abhayadAna denevAlA ho jaaegaa| ___ ata: yahI sahI hai ki jisa samaya hama NamokAra maMtra bolate haiM, usa samaya koI pApabhAva hamAre mana meM bhI utpanna nahIM hotaa| yaha bAta anubhavasiddha bhI hai; kyoMki jaba-jaba bhI hamArA mana paMcaparameSThI ke smaraNa-cintana meM rahatA hai, tabataka koI pApabhAva mana meM nahIM AtA, pariNAma nirmala hI rahate haiN| ___ isa para yadi koI kahe ki NamokAra mahAmaMtra ke smaraNa se bhUtakAla ke pApoM kA nAza nahIM hotA to NamokAra maMtra bolane se lAbha hI kyA hai ? kyA akele vartamAna pApabhAvoM se bacane ke lie hI isakA jApa kareM ? kyA isa mahAmaMtra kA itanA hI mAhAtmya hai ? isa bhAva to hameM yaha nahIM pusaataa| are bhAI, yaha bAta to aisI hI huI ki jaise kisI seTha ne sAyaM 6 baje se prAtaH 6 baje taka ke lie rAta kI caukIdArI para eka caukIdAra ko rakhA, para usake yahA~ dina ke 12 baje corI ho gaI to kahane lagA ki caukIdAra rakhane se kyA lAbha hai ? haTAo isa caukIdAra ko|
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana para bhAI, kyA yaha socanA sahI hai ? are rAta kA caukIdAra rakhA hai to rAta ko corI nahIM huI, bhale hI dina ko ho gii| isase acchI caukIdArI aura kyA ho sakatI hai ki caukIdAra ke kAraNa cora rAta ko to corI na kara sakA, para dina ko corI karane meM saphala ho gyaa| isase to caukIdAra kI upayogitA hI siddha huI hai| yadi Apa cAhate haiM ki bhaviSya meM dina ko bhI corI na ho to eka caukIdAra dina ko bhI rkho| isIprakAra jaba yaha siddha ho gayA ki jisa samaya NamokAra mahAmaMtra kA smaraNa hotA rahA, usa samaya pApabaMdha nahIM huA; taba yadi hama cAhate haiM ki hameM kabhI bhI pApabaMdha na ho to hameM sadA hI paMcaparameSThI kA smaraNa rakhanA caahie| yahI sadviveka hai, saccI samajha hai| jisa kArya kA jitanA phala hai, usase adhika mAna lene se to kucha kArya siddha honevAlA nahIM hai| yadyapi NamokAra mahAmaMtra meM kucha mAMgA nahIM gayA hai; tathApi hama usake smaraNa se sabhI pApabhAvoM se baca jAte haiN| yaha saba paMcaparameSThI ke smaraNa kA hI pratApa hai| ___AcArya kundakunda ke mokSapAhur3a meM bhI isI bhAva kI poSaka gAthAe~ prApta hotI haiM; jo isaprakAra haiM - aruhA siddhAyariyA ujjhAyA sAhu paMca prmetthtthii| te vihu ciTThahi Ade tamhA AdA hu me srnnN|| sammataM saNNANaM saccArittaM hi sattavaM cev| cauro ciTThahi Ade tamhA AdA hu me saraNaM / inakA hindI padyAnuvAda isaprakAra hai : arahaMta siddhAcArya pAThaka sAdhu haiM parameSThi pnn| saba AtamA kI avasthAe~ AtamA hI hai zaraNa // samyak sudarzana jJAna tapa samabhAva samyak aacrnn| saba AtamA kI avasthAe~ AtamA hI hai shrnn||
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana kundakundazataka meM saMkalita ye dUsarI va tIsarI gAthAe~ AcArya kundakunda ke aSTapAhur3a ke mokSapAhur3a kI 104 vIM evaM 105vIM gAthAe~ haiN| AcArya kundakunda kI ye gAthAe~ apane Apa meM mahAmaMtra haiN| inameM saralasubodha bhASA meM atyanta mahattvapUrNa bAta kahI gaI hai| ukta gAthAoM kI pahalI hI paMkti meM paMcaparameSThI kA smaraNa kiyA gayA hai| hamAre sarvAdhika priya mahAmaMtra NamokAra maMtra meM bhI paMcaparameSThI ko hI namaskAra kiyA hai| ____ AcArya kundakunda kI ukta gAthAoM meM bhI NamokAra maMtra ke samAna binA kisI mAMga ke paMcaparameSThI kA smaraNa kiyA gayA hai| isalie maiM kahatA hU~ ki yaha gAthA AcArya kuMdakuMda kA NamokAra mahAmaMtra hai| ___ AcArya kundakunda jina-adhyAtma paramparA ke pratiSThApaka AcArya haiN| unake granthoM meM jina-adhyAtma kA atyanta vizuddha pratipAdana hai| unakI lauhalekhanI se prasUta antastattva ketalasparzI pratipAdaka samayasArAdi grantharAja jina-adhyAtma ke kSetra meM vigata do hajAra varSoM se prakAzastambha kA kArya kara rahe haiN| yadyapi NamokAra mahAmaMtra meM kucha mAMgA nahIM gayA hai, para usake bAda Ane vAlI paMktiyoM meM arahantAdika kI zaraNa meM jAne kI bAta avazya kahI gaI hai| kahA gayA hai - cattAri saraNaM pavvajjAmi, arahaMte saraNaM pavvajAmi, siddhe saraNaM pavvajAmi, sAhU saraNaM pavvajAmi, kevalipaNNattaM dhammaM saraNaM pvvjaami| ukta paMktiyoM meM arihanta, siddha, sAdhu aura kevalIbhagavAna dvArA kahe gaye dharma kI zaraNa meM jAne kI bAta kahI gaI hai| yahA~ zaraNa meM jAne kI bAta ke mAdhyama se zaraNa kI mAMga to kara hI lI hai, para AcArya kuMdakuMda ne to nijabhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAne kI hI bAta kI hai| "tamhA AdA hu me saraNam" kahakara ve nija AtmA kI zaraNa meM jAne kI hI bAta karate haiN|
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana yadi paMcaparameSThI se kucha mAMga na karane ke kAraNa hI NamokAra mahAmaMtra mahAna hai to phira AcArya kundakunda kI ukta gAthA nizcita rUpa se usase bhI adhika mahAna hai; kyoMki kundakunda to para kI zaraNa meM jAne kI bAta hI nahIM krte| ve to apane AtmA kI zaraNa meM jAne kI bAta karate haiN| isa gAthA meM ve AtmA kI zaraNa meM jAne kI bAta ko sayukti siddha karate haiN| isa bAta kI carcA karane ke pUrva meM NamokAra maMtra ke bAda AnevAle maMgala, uttama aura zaraNa batAnevAle pATha ke saMdarbha meM eka mahattvapUrNa bAta kI ora ApakA dhyAna AkRSTa karanA cAhatA huuN| ___ NamokAra mahAmaMtra meM to pAMcoM hI parameSThiyoM kA smaraNa kiyA gayA hai; para maMgala, uttama aura zaraNa batAte samaya AcArya aura upAdhyAya ko chor3a diyA hai| kyA Apa jAnate haiM ki aisA kyoM kiyA gayA hai ? ____ mukti prApta karane ke lie sAdhu honA anivArya hai, arahanta honA anivArya hai, siddha honA bhI anivArya hai; kyoMki siddha honA hI to mukti prApta karanA hai, para mukta hone ke lie AcArya aura upAdhyAya honA anivArya nahIM hai| yahI kAraNa hai ki maMgala, uttama aura zaraNa kI carcA meM unheM zAmila nahIM kiyA gayA hai| na kevala itanI hI bAta hai ki mukti ke lie AcAryapada Avazyaka nahIM hai, apitu bAta to yahA~ taka hai ki AcArya jabataka AcAryapada para haiM, tabataka unheM kevalajJAna kI prApti nahIM hotii| unake aneka sAdhu ziSyoM ko kevalajJAna ho jAtA hai, para unheM nahIM hotaa| jaba ve AcAryapada chor3akara sAmAnya sAdhupada dhAraNa karate haiM aura Atmasanmukha hote haiM, tabhI kevalajJAna hotA hai| yadyapi yaha satya hai ki AcArya aura upAdhyAya parameSThiyoM ko sarvasAdhuoM meM zAmila kara liyA gayA hai, unheM chor3A nahIM gayA hai; tathApi unheM gauNa to kiyA hI gayA hai aura gauNa karane kA ekamAtra kAraNa mukti prApta karane meM ukta
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana padoM kI koI upayogitA nahIM honA hI hai| ___ yahA~ prazna ho sakatA hai ki sAdhuoM meM AcArya aura upAdhyAyoM ko zAmila karane ke sthAna para AcAryoM meM sAdhuoM ko zAmila karanA cAhie; kyoMki AcArya bar3e haiM, sAdhuoM ke bhI guru haiM, unake bhI pUjya haiN| ataH AcAryoM ke nAma kA spaSTa ullekha honA cAhie thA aura sAdhuoM ko usameM zAmila kara lenA cAhie thaa| ___are bhAI, yahA~ choTe-bar3e kA savAla nahIM hai| bAta yaha hai ki AcArya parameSThI sAdhu parameSThI bhI haiM hI, para sAdhu parameSThI AcArya nahIM hai| tAtparya yaha hai ki AcArya parameSThI apane 36 mUlaguNa ke dhArI to hote hI haiM tathA sAdhuoM ke 28 mUlaguNa bhI unake hote hI haiM, kintu sAdhu mAtra 28 mUlaguNoM ke hI dhArI hote haiM, unake AcAryoM ke 36 mUlaguNa nahIM hote| ____ bAta yaha hai ki AcArya sAdhu aura AcArya- donoM eka sAtha haiM, para sAdhu mAtra sAdhu hI hai; ata: unakA samAveza AcArya pada meM sambhava nahIM hai| __yadi koI kahe ki eka ora to Apa kahate haiM ki AcArya aura upAdhyAyoM ko maMgala, uttama aura zaraNa meM zAmila nahIM kiyA gayA hai kyoMki ye pada muktimArga meM Avazyaka nahIM haiM, sAdhaka nahIM haiM; apitu bAdhaka haiM aura dUsarI ora kahate haiM ki unheM sAdhu pada meM zAmila kara liyA gayA hai| kyA ye paraspara virodhI bAteM nahIM haiM ? nahIM; kyoMki ye to vibhinna apekSAoM kA digdarzana haiM, isameM koI virodhAbhAsa nahIM hai| dUsarI bAta yaha bhI to hai kijoAcAryoM ko sAdhupada meM zAmila kiyA gayA, vaha unake sAdhu pada ke kAraNa hI kiyA gayA hai, AcAryapada ke kAraNa nhiiN| ata: mukhya bAta to yahI hai ki mukti ke mArga meM anAvazyaka hone se AcArya aura upAdhyAya pada ko gauNa kiyA gayA hai| gajaba kI bAta to yaha hai ki AcAryoM aura upAdhyAyoM se dIkSAdi lI jAtI hai, upadeza kI prApti hotI hai, phira bhI unakI zaraNa meM jAne ko to gauNa
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana kiyA hai aura jina siddha va sAdhuparameSThI se koI pratyakSa upakAra sambhava nahIM hotA, unakI zaraNa cAhI gaI hai| isase bhI yahI pratIta hotA hai ki isameM mokSa aura mokSamArga ke prati ati bahumAna vyakta karanA hI mUla uddezya hai, zaraNa meM jAne kA artha isase adhika kucha nahIM / mukti aura muktimArga meM arahanta, siddha aura sAdhu pada to Ate haiM, para AcArya aura upAdhyAya pada AnA anivArya nahIM hai / AcArya pada to prazAsana kA pada hai aura upAdhyAya pada adhyApana kA pada hai; donoM meM hI mAthe para bhAra rahatA hai| jabataka mAthe para bhAra rahegA, tabataka kSapaka zreNI mA~r3anA saMbhava nahIM hai, kSapakazreNI nirdhAra vyaktiyoM ko hI hotI hai| ukta sampUrNa vivecana se sahaja hI yaha niSkarSa nikalatA hai ki NamokAra mahAmaMtra meM jo zaraNa kI bAta kahI gaI hai, vaha bhI kucha mAMga nahIM hai; apitu bahumAna kI bAta hI hai; tathApi para kI zaraNa kI bAta kahI to gaI hai na, para AcArya kuMdakuMda to para kI zaraNa meM jAne kI bAta hI nahIM karate / ve to sApha-sApha kahate haiM - arahaMta siddhAcArya pAThaka, sAdhu haiM parameSThI paNa / saba AtamA kI avasthAe~, AtamA hI hai zaraNa // arahanta, siddha, AcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhu- ye saba haiM kyA ? Akhira eka AtmA kI hI avasthAe~ haiM na? eka nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI utpanna huI avasthAe~ haiM na ? to phira hama inakI zaraNa meM kyoM jAveM, hama to usa bhagavAna AtmA kI hI zaraNa meM jAte haiM, jisakI ye avasthAe~ haiM, jisake Azraya se ye avasthAe~ utpanna huI haiN| sarvAdhika mahAna, sarvAdhika upayogI, dhyAna kA dhyeya, zraddhAna kA zraddheya evaM paramazuddhanizcayanayarUpa jJAna kA jJeya to nija bhagavAna AtmA hI hai, usakI zaraNa meM jAne se hI mukti ke mArga kA Arambha hotA hai, muktimArga meM gamana hotA hai aura muktimahala meM pahu~canA sambhava hotA hai / -
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 13 - siddha bhagavAna to mukta hI haiM tathA arahanta, AcArya, upAdhyAya aura sarvasAdhu muktimArga ke pathika haiM tathA samyagdarzana, jJAna aura cAritra - ina tInoM kI ekatA muktimArga hai| muktidazA, muktimArga ke pathikarUpa sAdhakadazA tathA muktimArga rUpa sAdhanadazA sabhI AtmA kI hI avasthAe~ haiM / ye sabhI avasthAe~ nijabhagavAna AtmA ke Azraya se hI utpanna hotI haiN| isalie nijabhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAnA hI sukhI hone kA ekamAtra upAya hai| | paMcaparameSThI hamAre lie paramapUjya haiM, prAtaH smaraNIya haiM, vandanIya haiM, abhinandanIya haiM aura samyagdarzana, jJAna aura cAritra sAkSAt mukti kA mArga haiN| hameM parameSThI pada meM sthita honA hai aura samyagdarzana - jJAna - cAritrarUpa ratnatraya kI ArAdhanA hI paMca parameSThI pada meM sthita honA hai| isaprakAra hamAre jIvana meM paMcaparameSThI evaM ratnatraya kA mahattvapUrNa sthAna hai| para ye paMcaparameSThI pada aura ratnatraya dharma sabhI AtmA kI hI avasthAe~ haiM / inheM prApta karane ke lie nija bhagavAna AtmA kA jJAna, zraddhAna aura dhyAna Avazyaka hai| ataH yahA~ AtmA kI hI zaraNa meM jAne kI bAta kahI gaI hai| yahA~ eka prazna sambhava hai ki zaraNa meM jAne kI bAta to do dravyoM ke bIca meM hI sambhava hai, svayaM kA svayaM kI zaraNa meM jAnA kisaprakAra sambhava hai ? are bhAI ! nija bhagavAna AtmA ko jAnanA, pahicAnanA aura usameM jamanA - ramanA hI AtmA kI zaraNa meM jAnA hai| trikAlIdhruva nija bhagavAna AtmA ko jAnanA aura yaha jAnanA ki 'yahI maiM ha~' nija bhagavAna AtmA kI samyagjJAnarUpa upAsanA hai, nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAnA hai; tathA usI trikAlIdhruva nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita karanA, 'ye hI maiM hU~' - aisI dRr3ha pratIti karanA hI AtmA kI samyagdarzanarUpa upAsanA hai, nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAnA hai; trikAlIdhruva nija bhagavAna AtmA meM lIna ho jAnA, rama jAnA, jama jAnA, samA jAnA, usI kA dhyAna karanA, nija bhagavAna AtmA kI samyakcAritra rUpa upAsanA hai, nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAnA hai|
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana isI bAta ko samayasAra kI AtmakhyAti nAmaka TIkA meM samAgata 15veM kalaza meM isaprakAra kahA hai - ( anuSTup ) eSa jJAnaghano nityamAtmA siddhimabhIpsubhiH / sAdhyasAdhakabhAvena dvidhaika: smupaasytaam|| (harigIta) hai kAmanA yadi siddhi kI nA citta ko bhrmaaiye| yaha jJAna kA ghana piNDa cinmaya AtamA apnaaiye| basa sAdhya-sAdhaka bhAva se isa eka ko hI dhyaaiye| ara Apa bhI paryAya meM paramAtamA bana jaaiye| svarUpa kI prApti ke icchuka puruSoM ke lie sAdhya-sAdhaka bhAva ke bheda se - do prakAra se, isa jJAna ke ghanapiNDa eka bhagavAna AtmA kI hI nitya upAsanA karane yogya hai| yahA~ AcArya mahArAja upadeza de rahe haiM, Adeza de rahe haiM ki he AtmArthI puruSo ! AtmA kA kalyANa cAhanevAle satpuruSo !! tuma nirantara jJAna ke ghanapiNDa Ananda ke rasakanda isa bhagavAna AtmA kI hI upAsanA karo, ArAdhanA karo; cAhe sAdhyabhAva se karo, cAhe sAdhakabhAva se karo, para eka nija bhagavAna AtmA kI hI upAsanA kro| upAsanA karane yogya to ekamAtra yaha jJAna kA ghanapiNDa aura Ananda kA rasakanda eka bhagavAna AtmA hI hai, anya koI nhiiN| yahA~ AtmA kI upAsanA karane kA tAtparya nija AtmA kI pUjAbhakti karane se nahIM hai, stuti-vandanA karane se bhI nahIM hai, namaskArAdi karane se bhI nahIM hai; apitu use sahI rUpa meM jAnane se hai, pahicAnane se hai, usakA anubhava karane se hai, usI meM samA jAne se hai; usI kA nitya dhyAna karane se hai, dhyAna rakhane se hai; usako hI sarvasva mAnane se hai; usI meM pUrNataH samarpita ho jAne se hai| yahI nija bhagavAna AtmA kI upAsanA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana kI vidhi hai, ArAdhanA kI vidhi hai, sAdhanA kI vidhi hai| nija bhagavAna AtmA kI yaha upAsanA do prakAra se hotI hai - (1) sAdhyabhAva se aura (2) sAdhakabhAva se| cauthe guNasthAna se lekara caudahaveM guNasthAna taka sAdhakadazA hai aura siddha avasthA sAdhyadazA hai| athavA cauthe guNasthAna se bArahaveM guNasthAna taka sAdhakadazA hai aura arahanta aura siddha dazA sAdhyadazA hai| paryAya meM pUrNatA kI prApti ho jAnA sAdhyadazA hai aura Atmopalabdhi hokara pUrNatA kI ora agrasara honA sAdhakadazA hai| athavA AtmA meM upayoga kA kendrita honA aura phira bAhara A jAnA - isaprakAra bAra-bAra andara jAnA aura bAhara AnA sAdhakadazA hai aura upayoga kA nirantara Atmonmukha hI rahanA, bAhara AnA hI nahIM sAdhyadazA hai| zubhopayoga aura zuddhopayoga meM jhUlanA sAdhakadazA hai aura zuddhopayoga meM anantakAla taka ke lie samA jAnA sAdhyadazA hai| AtmA kI siddhadazA amala bhI hai aura acala bhI hai; parantu arahanta avasthA amala to hai, para acala nahIM; kyoMki usameM yoga ke nimitta se AtmapradezoM meM caMcalatA pAI jAtI hai, calAcalapanA pAyA jAtA hai| isa dRSTi se vicAra kareM to akelI siddhadazA hI sAdhyabhAva hai,Atma jJAnI kI zeSa sabhI dazAe~ sAdhakabhAva meM AtI haiN| __ pUrNa vItarAgI va sarvajJa ho jAne se, amalatA prApta ho jAne se tathA upayoga ke nirantara Atmasanmukha hI rahane se, nirantara zuddhopayogI hone se jaba arahanta bhagavAna ko bhI sAdhyadazA meM le lete haiM to phira usake pahale ke dharmAtmA jIva sAdhakadazAvAle kahe jAte haiN| upayoga kA Atmasanmukha honA hI AtmA kI saccI upAsanA hai| jaba vaha upayoga nirantara Atmasanmukha hotA hai to usa upAsanA ko sAdhyabhAva kI upAsanA kahate haiM aura jaba vaha kabhI-kabhI Atmasammukha hotA hai to use sAdhakabhAva kI upAsanA kahate haiN|
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana para eka bAta to nizcita hI hai ki AtmA kI upAsanA to Atmasanmukha hone meM hI hai, AtmajJAna meM hI hai, AtmadhyAna meM hI hai, apane meM apanApana sthApita karane meM hI hai| inhIM kA nAma nizcayaratnatraya hai - nizcaya - samyagdarzana, nizcaya - samyagjJAna aura nizcaya - samyakcAritra hai| tAtparya yaha hai ki nizcayasamyakdarzana - jJAna - cAritra kI prApti hI nija bhagavAna AtmA kI upAsanA hai, nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA hai, nija bhagavAna AtmA kI sAdhanA hai, nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAnA hai| isaprakAra yaha sunizcita huA ki nirantara Atma dhyAna kI dazA hI sAdhyabhAva kI upAsanA hai aura kabhI-kabhI AtmadhyAna kI dazA kA honA, sAdhakabhAva kI upAsanA hai / AtmA ke kalyANa ke icchuka puruSoM ko, cAhe ve sAdhyabhAva se upAsanA kareM yA sAdhakabhAva se upAsanA kareM, para upAsanA to nitya nija bhagavAna AtmA kI hI karanA caahie| 16 yaha nija bhagavAna AtmA kI upAsanA hI AtmA kI zaraNa meM jAnA hai| ukta gAthA meM AcArya kundakunda ne isI kI bhAvanA bhAyI hai| ukta gAthAe~ mokSapAhur3a kI 104 evaM 105vIM gAthAe~ haiM aura usake ThIka pahale 103vIM gAthA meM AcArya kahate haiM - NaviehiM jaM NavijaI jhAijja jhAiehiM aNavarayaM / thutvaMtehiM thuNijaI dehatthaM ki pi taM muNaha || he bhavyajIvo ! jinako sArI duniyA namaskAra karatI hai, ve bhI jinako namaskAra kareM; jinakI sArI duniyA stuti karatI hai, ve bhI jinakI stuti kareM evaM jinakA sArI duniyA dhyAna karatI hai, ve bhI jinakA dhyAna kareM; - aise isa dehadevala meM virAjamAna bhagavAna AtmA ko jAno / " vandanIya puruSoM dvArA bhI vandanIya, stuti yogya puruSoM dvArA bhI stutya evaM jagata ke dvArA dhyeya puruSoM kA bhI dhyeya yaha bhagavAna AtmA hI zaraNa meM jAne yogya hai - yaha jAnakara hI AtmA kI zaraNa meM jAne kI bAta kahI gaI hai|
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 17 1 paMcaparameSThI bhagavantoM ne bhI jisakI zaraNa grahaNa kI hai; usa bhagavAna AtmA ko hI jAnane kI preraNA dI gaI hai isa gAthA meM / use hI jAnane pahicAnane kA Adeza diyA hai AcArya bhagavanta ne aura usI meM jama jAne, rama jAne kA upadeza AtA hai tIrthaMkaroM kI divyadhvani meM / - yaha bAta dvAdazAMgarUpa divyadhvani kA sAra hai, yahI bAta lAkha bAta kI bAta hai, aura yahI koTi granthoM kA sAra hai| jaisAki nimnAMkita paMktiyoM meM kahA gayA hai - lAkha bAta kI bAta yahai nizcaya ura lAo / tori sakala jaga danda - phanda nija Atama dhyAo / / koTi graMtha ko sAra yahI hai ye hI jinavANI ucaro hai| daula dhyAya apane Atama ko mukti ramA toya vaiga varai hai / ' ukta paMktiyoM meM atyanta spaSTa rUpa se yaha kahA gayA hai ki adhika bAta karane se kyA lAbha hai, lAkha bAta kI bAta to yaha hai ki jagata ke danda-phanda prapaMcoM ko chor3akara eka nija bhagavAna AtmA kA hI dhyAna dharo / ukta paMkti meM prakArAntara se yaha bhI kaha diyA gayA hai ki eka AtmA ke dhyAna ke atirikta jo bhI hai, vaha sabhI danda - phanda hI hai| karor3a graMthoM kA sAra bhI yahI hai aura sampUrNa jinavANI meM bhI yahI AyA hai, sampUrNa jinAgama meM bhI yahI kahA gayA hai ki apane AtmA kA dhyAna dharo / yadi tuma aisA kara sake to muktirUpI kanyA atizIghra hI tumhArA varaNa karegI, tumhAre gale meM varamAlA DAla degii| muktirUpI kanyA prApta karane ke lie tumheM muktirUpI kanyA kA dhyAna dharane kI AvazyakatA nahIM hai, tuma to svayaM kA dhyAna dharo / nija bhagavAna AtmA ko hI jJAna kA jJeya banAo, dhyAna kA dhyeya banAo; muktirUpI kanyA svayaM upasthita hokara tumhArA varaNa karegI, tumhAre gale meM varamAlA ddaalegii| 1. paMDita daulatarAma : chahaDhAlA, caudhI DhAla, chanda 9 2. paMDita daulatarAma : bhajana kI paMkti
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana muktirUpI kanyA unakA varaNa nahIM karatI hai, jo usakA dhyAna dharate haiM; kintu unakA hI varaNa karatI hai, jo nija bhagavAna AtmA kA dhyAna dharate haiN| vaha AtmA para rIjhanevAloM para hI rIjhatI hai| tAtparya yaha hai ki mukti, mukti kA dhyAna dharanevAloM ko prApta nahIM hotI, trikAlIdhruva nija bhagavAna AtmA kA dhyAna dharanevAloM ko hI prApta hotI hai| isIlie ina gAthAoM meM nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAne kI bAta kahI gaI hai| ___ eka yuvaka jIvanasAthI banAne ke lie eka yuvatI ko dekhane gyaa| donoM hI atyanta sundara aura saba prakAra se suyogya the| eka-dUsare ko dekhakara donoM hI eka-dUsare para mohita ho gye| yadyapi donoM ne hI eka-dUsare ko pasanda kara liyA thA, para kucha dera taka koI kucha nahIM bolaa| bhAratIya yuvatiyA~ to sahaja saMkocI hotI hI haiN| ataH pahale lar3akI ke bolane kA to koI savAla hI nahIM thA, para yuvaka bhI usakI sundaratA dekhakara stabdha-sA raha gyaa| vaha usa yuvatI para AvazyakatA se adhika rIjha gayA thaa| ataH usake hRdaya meM AzaMkAoM ke bAdala maMDarAne lge| __vaha socane lagA - yaha to bahuta hI sundara hai, mujhe to yaha pUrNata: pasanda A gaI hai, para kahIM aisA na ho jAe ki yaha mujhe nApasanda kara de| yadi isane mujhe nApasanda kara diyA to merA to jInA hI muzkila ho jaavegaa| ___ vaha isa bhaya se AkrAnta ho gayA ki kahIM yaha mujhe asvIkAra na kara de| hIna bhAvanA se grasta vaha usase aura koI bAta na kara vyAkula hokara yaha pUchane lagA "maiM tumheM pasanda AyA yA nahIM ?" svabhAva se hI saMkocI bhAratIya lalanA kucha bhI na bola sakI to usakI AzaMkA aura bhI prabala ho uThI; ata: vaha aura bhI adhika dIna ho gayA aura atyanta mAyUsI se kahane lagA -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana "kyA maiM tumheM sacamuca hI pasanda nahIM AyA ?" usake bAra-bAra pUchane para bhI vaha lar3akI hA~ yA nA to na kaha sakI, para nIcI nigAha kie hue hI dhIre se bolI "kyA maiM Apako pasanda A gaI hU~?" "hA~, hA~; ekdm| tuma to devAMganAoM se bhI sundara ho; para maiM tumheM pasanda AyA yA nahIM ?" - ekadama asta-vyasta-sA yuvaka bolA, para lar3akI nIcI nigAha kie mAtra muskurA kara hI raha gii| susabhya evaM susaMskRta bhAratIya kanyAe~ apanI sahamati isaprakAra hI vyakta karatI haiN| maunaM sammati lakSaNam - mauna sammati kA hI lakSaNa hai- isa bAta ko jAnanevAle viveka ke dhanI to saba samajha hI jAte haiM, para Akula-vyAkula vaha yuvaka kucha bhI na samajha sakA; apitu usakI AzaMkA aura bhI adhika prabala ho utthii| ata: ghabar3Akara vaha usake hAtha-paira jor3ane lagA aura kahane lagA ki tuma mujhe asvIkAra na kara denA, anyathA merA jInA hI muzkila ho jaavegaa| usakI yaha vyAkulatA dekhakara kanyA usase virakta ho gaI; kyoMki use to aisA pati cAhie thA ki jisakI vaha vinaya kare, para yahA~ to ulTA hI hone lagA thaa| jisaprakAra aise hIna vyaktitva ke dhanI puruSoM ko bhAratIya lalanAe~ pasanda nahIM karatI; usIprakAra mukti paryAya para bhI isa sImA taka rIjhanevAloM ko mukti nahIM miltii| jisaprakAra apane pauruSa se gauravAnvita puruSoM ke gale meM hI suyogya kanyAyeM varamAlA DAlatI haiM; usIprakAra bhagavAna svarUpa apane AtmA para rIjhe puruSoM ke gale meM hI muktirUpI kanyA varamAlA DAlatI hai| ___jo vyakti mokSa arthAt siddhadazA kI sukhakaratA-sundaratA dekhakara-jAnakara usakI mahimA se itane AkrAnta ho jAte haiM ki unheM apanA svabhAva hI tuccha
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana bhAsita hone lagatA hai; ve usa yuvaka ke samAna hIna bhAvanA se grasta ho jAte haiM aura mukti (siddhadazA) kI kAmanA meM paMcaparameSThI ke sAmane gir3agir3Ane lagate haiM - aise logoM ko mukti prApta nahIM hotii| dIna-hIna vyavahAra meM lIna puruSoM ko mukti prApta nahIM hotii| isa bAta ko banArasIdAsajI isaprakAra vyakta karate haiM lIna bhayau vivahAra meM ukati na upajai koi| dInabhayau prabhu pada japai mukati kahA~ sauM hoi|| isIkAraNa AcArya kuMdakuMda bhI ukta gAthAoM meM anya saba vikalpoM ko tor3akara nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAne kI bAta karate haiN| ve kahate haiM ki jaba paMcaparameSThI pada aura samyagdarzana-jJAna-cAritra AtamA kI hI avasthAe~ haiM to phira hama AtmA kI hI zaraNa meM kyoM na jAe~, yahA~vahA~ kyoM bhaTakeM ? are bhAI! para bhagavAna yA paryAyarUpa bhagavAna kI zaraNa meM jAnevAle bhagavAnadAsa banate haiM, bhagavAna nhiiN| yadi svayaM hI paryAya meM bhagavAna bananA ho to nija bhagavAna AtmA kI hI zaraNa meM jAnA hogA, use hI jAnanA-pahicAnanA hogA, usameM hI apanApana sthApita karanA hogA, usakA hI dhyAna dharanA hogA, usameM hI samA jAnA hogA - isa bAta ko kabhI bhUlanA nahIM caahie| isaprakAra ina gAthAoM meM bhagavAna banane kI vidhi bhI batA dI gaI hai| isaprakAra hama dekhate haiM ki NamokAra maMtra to mahAna hai hI; para AcArya kundakunda kI ye gAthAyeM bhI kama mahAna nahIM haiM, eka apekSA to usase bhI adhika mahAna haiN| NamokAra mahAmaMtra meM jinheM smaraNa kiyA gayA hai; una paMcaparameSThiyoM ke smaraNapUrvaka hama yahI bhAvanA bhAte haiM ki sabhI AtmArthI bhAI-bahina nija bhagavAna AtmA kI zaraNa meM jAkara, nija AtmA meM hI jamakara-ramakara ananta sukhI hoN| - isI maMgala bhAvanA ke sAtha virAma letA huuN| 1. nATaka samayasAra nirjarAdvAra, chanda 22
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 bhakti aura dhyAna vizva meM jitane bhI dharma haiM, unameM adhikAMza yaha mAnate haiM ki jagata meM koI eka aisI IzvarIya sattA hai, jisane isa jagata ko banAyA hai aura vahI isa jagata kA niyaMtraNa bhI karatI hai / usakI marjI ke binA eka pattA bhI nahIM hilatA / isa sandarbha meM jaina-darzana kI mAnyatA ekadama spaSTa hai ki aisI koI sattA isa jagata meM nahIM hai, jo isa jagata kA niyaMtraNa karatI ho, jisane ise banAyA ho yA jo isakA vinAza kara sakatI ho / jainadarzana kI yaha eka aisI vizeSatA hai ki jo use vizva ke anya darzanoM se alaga evaM svataMtra darzana ke rUpa meM sthApita karatI hai| yahA~ eka prazna upasthita hotA hai ki jina darzanoM meM Izvara ko jagata kA karttA-dhartA niyatA svIkAra kiyA gayA hai, unameM to usakI bhakti vividha prakAra se kI jAtI hai aura kI bhI jAnI cAhiye; kyoMki sabakucha usakI kRpA para hI nirbhara hai, vahI duSToM ko daNDa detA hai aura sajjanoM kI sambhAla karatA hai; bhaktoM ko anukUlatA pradAna karatA hai aura virodhiyoM kA nigraha karatA hai; para jisa darzana meM aise kisI bhagavAna kI sattA svIkAra nahIM kI gaI ho, usameM bhakti kI kyA upayogitA ho sakatI hai ? phira bhI jaina loga bhI pUjA-pATha karate haiM, bhakti karate haiM, unake yahA~ bhakti sAhitya bhI hai| isa sabakA kyA aucitya hai ? jainadarzana meM niHsvArtha bhAva kI bhakti hai / usameM kisI bhI prakAra kI kAmanA ko koI sthAna prApta nahIM hai| jainadarzana ke bhagavAna to vItarAgI, sarvajJa aura hitopadezI hote haiN| ve kisI ko kucha dete nahIM haiM, mAtra sukhI hone kA mArga batA dete haiN| jo vyakti unake batAye -
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 22 mArga para cale, vaha svayaM bhagavAna bana jAtA hai| ataH jinendra bhagavAna kI bhakti una jaisA banane kI bhAvanA se hI kI jAtI hai| jaisA ki tattvArthasUtra ke nimnAMkita maMgalAcaraNa se spaSTa hai| mokSamArgasya nettAraM bhettAraM karmabhUbhRtAm / jJAtAraM vizvatattvAnAM vande tadguNalabdhaye // jo mokSamArga ke netA haiM. karmarUpI parvatoM ke bhedana karane vAle haiM aura vizva ke samasta tattvoM ko jAnane vAle haiM; arthAt jo hitopadezI, vItarAgI aura sarvajJa haiM; ukta guNoM kI prApti ke lie maiM unheM namaskAra karatA huuN| ukta chanda meM bhagavAna ke guNoM ko smaraNa karate hue mAtra bhagavAna banane kI bhAvanA vyakta kI gaI hai; bhagavAna se kucha karane kI prArthanA nahIM kI gaI hai, na hI unase kucha mAMgA gayA hai| jainadarzana meM bhagavAna kI vItarAgatA para sabase adhika bala diyA gayA hai / jaba koI AtmA arahaMta banatA hai to sabase pahale vaha vItarAgI hotA hai, usake bAda sarvajJa aura usake bhI bAda jaba usakI divyadhvani khiratI hai, taba vaha hitopadezI vizeSaNa ko sArthaka karatA hai| isa taraha yaha siddha hai ki vItarAgI hue binA sarvajJatA sambhava nahIM hai aura vItarAgI - sarvajJa hue binA hitopadezI honA sambhava nahIM hai| ukta sandarbha meM bhagavAna pArzvanAtha kI stuti meM likhA gayA nimnAMkita chanda draSTavya hai : -: kamaThe dharaNendre ca svocitaM karma kurvati prabhustulya manovRti: pArzvanAtha: jino'stu naH // he bhagavAna pArzvanAtha ! kamaTha ne Apa para upasarga kiyA aura dharaNendra ne rakSA karane kA bhAva kiyaa| unhoMne apanI-apanI vRtti ke anusAra ucita hI kArya kiyA; kyoMki kamaTha ko Apase dveSa thA aura dharaNendra ko rAga aura rAgadveSa karane vAloM kI vRtti aura pravRtti aisI hI hotI hai| para he bhagavAna ApakI manovRtti donoM meM samAna hI rahI; na to Apane upasarga karane vAle kamaTha se dveSa
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna 23 kiyA aura na rakSA ke bhAva karane vAle dharaNendra se rAga hI kiyA; donoM para samAna rUpa se samatAbhAva hI rakhA; ataH Apako namaskAra ho / yahA~ yaha bAta kitanI spaSTa hai ki Apane rakSA karane vAle se rAga nahIM kiyA aura upasarga karane vAle para dveSa nahIM kiyA; isIkAraNa hama Apako namaskAra karate haiN| yadi Apa dharaNendra se rAga aura kamaTha se dveSa karate to hama Apako namaskAra nahIM karate; kyoMki aisA to sabhI saMsArI jIva dina-rAta karate hI haiM aura isI kAraNa duHkhI bhI haiN| yadi Apa bhI aisA hI karate to Apa meM aura unameM kyA antara rahatA? dekho, kitanA antara hai donoM dRSTikoNoM meM / jahA~ eka ora karttAvAdI darzanoM meM duSToM ke dalana ke lie hI bhagavAna avatarita hote haiM, bhaktoM kI rakSA karane ke lie bhagavAna daur3e-daur3e phirate haiM, bhagavAna bhagata ke vaza meM haiM - yaha kahA jAtA hai; vahA~ akarttAvAdI jainadarzana meM bhagavAna ko pUrNa vItarAgI rUpa meM hI pUjA jAtA hai| bhaktoM kA bhalA karanA to bahuta dUra, yadi ve unheM anurAga kI dRSTi se dekheM to bhI hama unheM bhagavAna mAnane ko taiyAra nahIM haiN| isIprakAra duSToM kA dalana karanA to bahuta dUra, yadi bhagavAna duSToM ko dveSa kI najara se dekheM to bhI hama unheM bhagavAna mAnane ko taiyAra nahIM haiN| jainiyoM ke bhagavAna to vItarAgabhAva se sahaja jJAtA-dRSTA hote haiN| ve jAnate sabakucha haiM, para karate kucha bhI nahIM / unheM kucha karane kA vikalpa bhI nahIM uThatA, yadi kucha karane kA vikalpa uThe to ve bhagavAna hI nahIM haiN| hita kA upadeza bhI sarvAMga se khirane vAlI unakI divyadhvani meM sahaja hI prasphuTita hotA hai, ve usameM bhI kucha karate - dharate nahIM haiN| yahI hai jainiyoM ke bhagavAna kA saccA svarUpa, para Aja hama jainI bhI unake isa sacce svarUpa ko bhalI-bhA~ti kahA~ jAnate haiM ? karttAvAdI darzanoM kI dekhA-dekhI hama bhI unakI stuti kartA-dhartA ke rUpa meM hI karane lage haiN| yaha saba hamArA ajJAna hI hai / jinavANI meM bhI yadi kahIM isaprakAra ke kathana Aye hoM to unheM bhI vyavahAra kA kathana samajhanA caahie| unheM vAstavika kathana
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana mAnakara apanI zraddhA ko vicalita nahIM karanA cAhie / jaba jainiyoM ke bhagavAna bhaktoM kA kucha karate hI nahIM haiM to phira unakI bhakti loga kareMge hI kyoM ? Apa niHsvArthabhAva kI bhakti kI bAta karate haiM, para Aja niHsvArthabhAva kI bhakti karanevAle kitane haiM ? aura niHsvArthabhAva kI bhakti kI bAta svAbhAvika bhI to nahIM hai, vaijJAnika bhI to nahIM hai; kyoMki binA prayojana to loka meM koI kucha karatA dekhA hI nahIM jAtA / are bhAI ! svArthapUrti ke lie kI gaI bhakti bhI koI bhakti hai, vaha to vyApAra hai; vyApAra bhI halake stara kA / loga bhagavAna ke pAsa jAte haiM aura kahate haiM ki yadi mere baccoM kI tabiyata ThIka ho gaI to 101 rupaye kA chatra car3hAU~gA / kyA yaha bhakti hai ? jaba Apa DaoNkTara ke pAsa jAte haiM, taba kyA DaoNkTara se bhI aisA hI kahate haiM ki ApakI phIsa yA davA kI kImata taba dU~gA ki jaba mere bacce kI tabiyata ThIka ho jAvegI / tumhArA to bhagavAna para DaoNkTara ke barAbara bhI bharosA nahIM hai / yadi hotA to kAma ho jAne ke bAda chatra car3hAne kI bAta kahA~ se AtI ? bhagavAna ne kaba kahA hai ki tuma mujhe chatra car3hAo to maiM tumhAre bacce ThIka kara dU~gA / ye saba ajJAna kI bAteM haiM, bhakti kI nhiiN| asalI bhakti to bhagavAna guNoM meM anurAga kA nAma hai| kahA bhI hai, 'guNeSvanurAga: bhakti: ' / guNoM meM anurAga to ni:svArthabhAva se hI hotA hai| sacce bhakta bhI niHsvArthabhAva se hI bhakti karate haiM / niHsvArthabhAva kI bhakti vaijJAnika aura svAbhAvika bhI hai| ise hama krikeTa ke khilAr3I ke udAharaNa se bhalI-bhA~ti samajha sakate haiN| eka vyakti krikeTa kA vizva stara kA ballebAja bananA cAhatA hai / tadartha abhyAsa karane ke lie eka prazikSaka bhI rakhatA hai, jo jeTha kI dupaharI kI kar3I dhUpa meM sAtha-sAtha rahakara use abhyAsa karAtA hai; isa kAraNa vaha usakI samucita vinaya bhI karatA hai; tathApi usakA citra apane kamare meM nahIM lagAtA hai| citra to vaha apane ghara meM vizvaprasiddha ballebAjoM ke hI lagAtA hai, gAvaskara
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna aura kapiladeva ke hI lagAtA hai| yadyapi yaha satya hai ki pratyakSa upakArI to vaha prazikSaka hI hai, para usakA Adarza vaha prazikSaka nahIM, vizvastarIya ballebAja haiN| usakA Adarza vaha ballebAja kaise ho sakatA hai, jisakA nAma raNajI TrAphI meM bhI nahIM AyA hai, jile kI TIma meM bhI nahIM AyA hai ? yadyapi vizvaprasiddha ballebAjoM se usakA pratyakSa samparka nahIM hai, ve use kucha sikhAte nahIM haiM, batAte nahIM haiM, sikhA sakate bhI nahIM haiM, batA sakate bhI nahIM haiM; unase unakA patra-vyavahAra bhI nahIM hai, usane unheM sAkSAt dekhA taka nahIM hai, mAtra TI.vI. para hI dekhA hai; tathApi usake hRdaya meM binA kisI apekSA ke unake prati utkRSTa koTi kA bahumAna kA bhAva banA rahatA hai; kyoMki ve usake Adarza haiM, use una jaisA hI bananA hai| kyA usa vyakti kA vizvastarIya ballebAjoM ke prati vaha bhakti kA bhAva svAbhAvika nahIM hai, vaijJAnika nahIM hai, sahaja nahIM hai ? yadi hai to phira niHsvArthabhAva se kI gaI jainiyoM kI bhakti sahaja kyoM nahIM hai, svAbhAvika kyoM nahIM hai, vaijJAnika kyoM nahIM hai ? kyA kisI laukika kAmanA se kI gaI bhakti hI svAbhAvika hotI hai, sahaja hotI hai ? 25 jainadarzana ke anusAra bhagavAna kI bhakti kA uddezya jaba una jaisA bananA hI hai, taba usake prati sahajabhAva se bhakti kA bhAva honA bhI asvAbhAvika kaise ho sakatA hai ? jinase hamArA pratyakSa samparka hai, jo hameM tattvajJAna sikhAte haiM yA anyaprakAra se hamArA upakAra karate haiM; unake prati kie gae vinayabhAva ke pIche kadAcit hamArA svArthabhAva bhI raha sakatA hai; para jinase hamArA kabhI samparka bhI na rahA ho, jo hamArA koI kArya bhI na karate hoM; unake prati vinayabhAva to ekadama niHsvArthabhAva se hI hogA na ? yahI kAraNa hai ki jainiyoM kI bhakti niHsvArthabhAva kI hI bhakti hotI hai aura vaha sahaja hI hotI hai, svAbhAvika hI hai; isameM koI asvAbhAvikatA
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 nahIM hai / jainiyoM ke bhagavAna viSaya kaSAya aura usakI poSaka sAmagrI to dete hI nahIM, ve to alaukika sukha aura zAnti bhI nahIM dete; mAtra saccI sukha-zAnti prApta karane kA upAya batA dete haiN| yaha bhI eka adbhuta bAta hai ki jainiyoM ke bhagavAna bhagavAna banane kA upAya batAte haiM / NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana N jagata meM aisA koI anya darzana ho to batAo ki jisameM bhagavAna apane anuyAyiyoM ko svayaM ke samAna hI bhagavAna banane kA mArga batAte hoM / bhagavAna meM lIna ho jAne kI bAta, unakI kRpA prApta karane kI bAta to sabhI karate haiM; para tuma svabhAva se to svayaM bhagavAna ho hI aura paryAya meM bhI bhagavAna bana sakate ho - yaha bAta mAtra jainiyoM ke bhagavAna hI kahate haiM; sAtha meM ve bhagavAna banane kI vidhi bhI batAte haiM / bhagavAna kahate haiM ki bhAI ! tuma kisI anya paramezvara ke pratibimba mAtra nahIM ho, tuma to svayaM paramezvara ho; tuma kisI ke aMza bhI nahIM, tuma to svayaM paripUrNa bhagavAna ho; tuma kisI kI parichAI bhI nahIM ho, tuma svayaM mUlatattva ho; tumheM kisI anya meM lIna nahIM honA hai, svayaM meM hI samA jAnA hai; tumheM kisI anya ke prati samarpita nahIM honA hai, apane meM hI samarpita ho jAnA hai; tumhArA kalyANa koI anya nahIM karegA, tumheM svayaM hI apanA kalyANa karanA hai| tuma apanA kalyANa karane meM pUrNata: samartha ho, usameM anya ke sahayoga, samarpaNa, sevA, AzIrvAda kI raMcamAtra AvazyakatA nahIM hai| jainadarzana kA mArga pUrNa svAdhInatA kA mArga hai / dekho to gajaba kI bAta hai na ki hamAre sabase bar3e grantharAja tattvArtha sUtra ke pahale hI sUtra meM bhagavAna banane kI vidhi batA dI hai| aisA koI pratibandha nahIM lagAyA ki tuma itanA sIkhakara Ao, itanI sAdhanA karo; taba tumheM bhagavAna banane kI vidhi batAI jAyegI / kyA kahA, tattvArtha sUtra meM bhagavAna banane kI vidhi nahIM batAI hai, mokSamArga batAyA hai| are bhAI, mokSamArga aura bhagavAna banane kI vidhi meM kyA antara
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna 27 hai ? mukti meM jAnA hI to bhagavAna bananA hai| jo jIva mukti meM pahu~ca gaye, ve hI to bhagavAna haiN| kyA Apa itanA bhI nahIM jAnate ki jainiyoM meM unhIM ko to bhagavAna kahate haiM, jo mukti ko prApta kara lete haiM / mukti prApta jIva hI siddha bhagavAna haiN| jainiyoM ke bhagavAna kisI ko apanA bhakta nahIM banAnA cAhate haiM, ve to sabhI bhavyoM ko bhagavAna banane kA hI upadeza dete haiN| ve to yahI cAhate haiM ki sabhI jIva mukti ke mArga para calakara bhagavAna banakara siddhazilA meM Akara unhIM kI bagala meM unakI barAbarI se virAjamAna ho jAveM / jagata meM Apa kisI udyogapati yA vyApArI ke pAsa jAoge to vaha tumheM acchI naukarI de sakatA hai, naukarI meM tumhArI tarakkI kaise hogI - isakA upAya batA sakatA hai; para tumheM vahI udyoga lagAne kA upadeza nahIM degA, vidhi bhI nahIM batAyegA; kahegA yaha to hamAre vyApAra kA rAz2a hai| vaha to yaha cAhegA bhI nahIM ki Apa vahI udyoga lagAveM, vahI vyApAra kareM; para jainiyoM ke bhagavAna sabhI ko bhagavAna banane kI hI vidhi batAte haiM / are bhAI, bhagavAna to bhagavAna banane kI vidhi batAte haiM, para hama to unake batAye mArga para nahIM cala sakate haiM na? ataH hamAre kisa kAma kI hai vaha vidhi ? hameM to kucha aisA mArga batAveM ki jisa para hama cala skeN| are bhAI, bhagavAna to yaha kahate haiM ki tuma svayaM bhagavAna ho aura bhagavAna bana bhI sakate ho| isIlie ve tumheM bhagavAna banane kI vidhi bhI batAte haiM, para tuma kahate ho ki hama isa mArga para cala nahIM skte| aisI anutsAha kI bAta kyoM karate ho ? koI bhI samajhadAra vyakti pA~ca lAkha ke hAthI se yaha nahIM kahatA ki eka gilAsa pAnI lAnA, para pA~ca varSa kI kanyA se kahatA hai; kyoMki vaha lA sakatI hai, hAthI nahIM lA sktaa| jaba loka meM bhI koI samajhadAra vyakti usase vaha kAma karane ke lie nahIM kahatA, jo usa kAma ko kara nahIM sakatA; apitu usase hI kahatA hai, jo kara sakatA hai to kyA bhagavAna yA AcAryadeva tumase bhagavAna banane
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 28 kI bAta binA soce-samajhe kara rahe hoge ? kyA ve itanA bhI nahIM samajhate ki tuma kara sakate ho yA nahIM ? bhagavAna banane kA kArya tuma kara to sakate ho, para sabase bar3I bAdhA tumhArI yahI mAnyatA hai ki hama to yaha kArya kara hI nahIM skte| ataH tuma isa mAnyatA ko chor3a do aura utsAha se bAta ko smjho| are bhAI, bhagavAna tumheM bhagavAna banane kI vidhi batA rahe haiM aura bhagavAna banane kI preraNA bhI de rahe haiM; - yaha hamArA aura tumhArA mahAna bhAgya hai| cakravartI kI sundaratama kanyA hamAre gale meM varamAlA DAlane ko Ave aura hama mu~ha phera leM to samajha lenA cAhiye ki hamArA bhAgya hI phira gayA hai| isIprakAra bhagavAna hameM mukti kA mArga batAveM aura hama mu~ha phera leM to isase bar3A abhAgya hamArA aura kyA hogA ? ataH inkAra mata karo, unakI isa sahaja sarala hitakArI bAta ko hama saba natazira hokara prasannatA se svIkAra kara leM - isameM hama sabakA bhalA hai| vItarAgI - sarvajJa bhagavAna ne hameM bhagavAna banane kI jo vidhi batAI hai, vaha bhI samyagdarzana - jJAna - cAritra rUpa hone se atyanta sarala, sahaja evaM svAdhIna hai / para se bhinna nija bhagavAna AtmA ke darzana kA nAma samyagdarzana hai. para se bhinna nija bhagavAna AtmA ke jAnane kA nAma samyagjJAna hai aura para se bhinna nija AtmA meM jamane - ramane kA nAma samyakcAritra hai / samyagdarzana - jJAna - cAritra - ina tInoM meM hI AzrayabhUta tattva ekamAtra nija bhagavAna AtmA hI hai; ataH sarvaprathama use jAnanA atyanta Avazyaka hai| hama jarA isa bAta para vicAra kareM ki hamAre mandiroM meM jinendra bhagavAna kI jo mUrtiyA~ virAjamAna haiM, ve kisa mudrA kI haiM ? janma se lekara mokSa jAne taka to unake jIvana meM eka se eka acchI aneka mudrAyeM AI hoMgI, para hamane unakI dhyAna mudrA hI kyoM cunI ? hamAre gharoM meM hamane apanI tasvIreM bhI lagA rakhI haiM, para ve sabhI hamArI rAgamudrAoM kI tasvIreM haiN| zAdI-vivAha kI pati-patnI kI jor3e se sajIsaMvarI tasvIreM hI adhikAMza gharoM meM laTakI mileMgI / tIrthaMkaroM kI bhI zAdiyA~
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna huI thiiN| unakI bhI vaisI mudrAyeM kyoM nahIM banAI gaI mUrtiyoM meM; jabaki anya dharmoM meM aisA hotA bhI hai| rAma-sItA, zaMkara-pArvatI, viSNu-lakSmI kI mUrtiyA~ isIprakAra kI banAI jAtI haiN| para jaina tIrthaMkaroM kI sabhI mUrtiyA~ dhyAna mudrA meM hI kyoM milatI haiM ? jaba isa bAta para gambhIratA se vicAra karate haiM to eka bAta atyanta spaSTa dikhAI detI hai ki dhyAna cAritra kA sarvotkRSTa rUpa hai; dhyAna avasthA meM hI kevalajJAna hotA hai, anantasukha pragaTa hotA hai; anantavIrya kI prApti bhI dhyAnAvasthA meM hI hotI hai| ata: dhyAna mudrA hI dharmamudrA hai, sarvazreSTha mudrA hai| dhyAna sarvazreSTha hai, para kisakA dhyAna ? apane AtmA kA; para kA nahIM, paramAtmA kA bhI nhiiN| nijabhagavAna AtmA ke dhyAna se hI kevalajJAna kI prApti hotI hai| Aja taka jitanI bhI AtmAoM ko sarvajJatA kI prApti huI hai, una sabhI ko nija bhagavAna AtmA ke dhyAna se hI huI aura bhaviSya meM bhI jinheM sarvajJatA kI prApti hogI, vaha bhI nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI honevAlI hai| ata: AtmadhyAna hI dharma hai| ___ AtmA kA dhyAna karane ke lie use jAnanA Avazyaka hai| isIprakAra apane AtmA ke darzana ke lie bhI AtmA kA jAnanA Avazyaka hai| isaprakAra AtmadhyAna rUpa cAritra ke lie tathA AtamadarzanarUpa samyagdarzana ke lie AtmA kA jAnanA jarUrI hai tathA AtmajJAna rUpa samyagjJAna ke lie to AtmA kA jAnanA Avazyaka hai hii| antata: yahI niSkarSa nikalA ki dharma kI sAdhanA ke lie ekamAtra nija bhagavAna AtmA kA jAnanA hI sArthaka hai| ___ sunakara nahIM, par3hakara nahIM; AtmA ko pratyakSa anubhUti pUrvaka sAkSAt jAnanA hI AtmajJAna hai aura isIprakAra jAnate rahanA hI AtmadhyAna hai| isaprakAra kA AtmajJAna samyagjJAna hai aura isIprakAra kA AtmadhyAna samyakcAritra hai| jaba aisA AtmajJAna aura AtmadhyAna hotA hai to usIsamaya AtmapratIti bhI sahaja ho jAtI hai, AtmA meM apanApana bhI sahaja A jAtA hai, atIndriya Ananda kA vedana bhI usIsamaya hotA hai; sabakucha ekasAtha hI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 30 utpanna hotA hai aura sabakA milAkara eka nAma AtmAnubhUti hai / jaba yaha AtmAnubhUti pragaTa hotI hai, taba viSaya kaSAya kI ruci to samApta ho hI jAtI hai, sAtha meM anubhUti kI saghanatA ke anupAta meM viSayakaSAya kI vRtti aura pravRtti bhI kama hotI jAtI hai| jaba isa anubhUti kA viyoga kAla antarmuhUrta se bhI kama raha jAtA hai to sAdhu dazA pragaTa ho jAtI hai aura jaba yaha anubhUtirUpa saghana AtmadhyAna kI dazA lagAtAra antarmuhUrta taka raha jAtI hai to ananta-atIndriya-Ananda ke sAtha-sAtha sarvajJatA bhI prApta ho jAtI hai| ataH samyagdarzana-jJAna-cAritra ke lie, AtmAnubhUti ke lie, ananta atIndriya-Ananda aura sarvajJatA kI prApti ke lie ekamAtra nija bhagavAna AtmA ko hI jAnanA hai, jAnate rahanA hai| yahI mArga hai, sanmArga hai, muktimArga hai, paramArtha hai, bhagavAna banane kA upAya hai, ekamAtra karane yogya kArya hai, zeSa saba akArya haiM, jI ke jaMjAla haiN| yaha saba to nizcaya muktimArga hai, bhagavAna banane kA pAramArthika paMtha hai; sAtha meM vyavahAra muktimArga bhI hotA hai na? ww hA~, hotA hai, avazya hotA hai; para vyavahAra mokSamArga kise kahate haiM yaha jAnate ho ? nizcayamokSamArga mAne vAstavika mokssmaarg| jisake prApta hone para niyama se mukti kI prApti ho, use hI nizcayamokSamArga kahate haiM / ukta ratnatraya hI nizcayamokSamArga hai| isa ratnatraya ke sAtha bhUmikAnusAra rahanevAlA zubharAga aura 'sadpravRtti ko vyavahAramokSamArga kahA jAtA hai| usameM vrata zIla-saMyama - tapatyAga Adi sabhI zubhabhAvarUpa vRttiyA~ A jAtI haiN| - jaba nizcayasamyagdarzanajJAnacAritrarUpa mukti kA mArga antara meM pragaTa hotA hai, taba se jabataka mukti prApta nahIM ho jAtI, tabataka ke kAla meM usa jJAnI dharmAtmA kA jo bAhya dharmAcaraNa hotA hai, aNuvratAdirUpa zubhabhAva hote haiM, tadanukUla sadpravRtti hotI hai; use hI sahacArI hone se vyavahAramokSamArga kahate
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna haiN| vaha vAstavika mokSamArga nahIM hai, mokSamArga kA sahacArI hai| ata: use bhI upacAra se vyavahAramokSamArga kaha diyA jAtA hai| kyA nija bhagavAna AtmA ko jAnate rahane kA nAma hI dhyAna hai, jAnate rahane ke atirikta aura kucha bhI nahIM karanA hai? hA~, bhAI ! bAta to aisI hI hai| upayoga ke AtmA para kendrita hone ke atirikta aura aisA kyA hai, jise dhyAna kahA jAya ? jaba Apase yaha kahA jAtA hai ki Apa dhyAna karo to Apa upayoga ko kendrita karane ke atirikta aura karate bhI kyA haiM ? jaba Apa kisI se yaha kahate haiM ki mujhase to dhyAna hotA hI nahIM hai to usakA yahI artha hotA hai na ki ApakA upayoga Atmakendrita nahIM hotA hai| padmAsana to Apa lagA hI lete haiM, hAtha para hAtha rakhakara bhI baiTha hI jAte haiM, dRSTi ko bhI nAzAgra kara hI lete haiM, rIr3ha kI haDDI ko ekadama sIdhI rakhate hI haiM, para aisA kyA bAkI raha gayA ki Apa kahate haiM ki dhyAna lagatA hI nhiiN| yahI na ki AtmA ke dhyAna meM mana nahIM lagatA aura to saba kriyA-prakriyA to pUrI kara hI lete haiM, para mana nahIM lgtaa| yaha mana kA nahIM laganA kyA hai ? upayoga kA AtmA para kendrita nahIM honA hI mana kA nahIM laganA hai| bAhya kriyA-prakriyA kA abhyAsa karane se kucha bhI honevAlA nahIM hai, jaba taka bhagavAna AtmA kA svarUpa hamArI samajha meM nahIM AyegA, tabataka mana AtmA meM laganevAlA nahIM hai| jaba mana AtmA ko jAnatA hI nahIM hai, pahicAnatA hI nahIM hai to Akhira vaha lage bhI kahA~ ? ___mana AtmA meM lage isake lie AtmA ke sacce svarUpa ko pahale jinavANI ke mAdhyama se, AtmA ke svarUpa ko jAnane vAle satpuruSoM ke mAdhyama se, adhyayana-manana-cintana ke mAdhyama se, tarka-vitarka ke mAdhyama se gaharAI se jAnanA hogA; taba vaha bhagavAna AtmA hamAre atIndriya jJAna kA jJeya banegA, dhyAna kA dhyeya banegA aura zraddhAna kA zraddheya banegA; tabhI usameM apanApana sthApita hogA, tabhI para se apanApana TUTegA, paryAya meM apanApana TUTegA;
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana ekamAtra trikAlI dhruva jJAnAnanda svabhAvI nijabhagavAna AtmA meM apanApana sthApita hogaa| __ are bhAI! AtmakalyANa karanA hai to, bhagavAna bananA hai to ekamAtra nija bhagavAna AtmA ko jAnane-pahicAnane meM zakti lagAvo, sakriya ho jAvokalyANa ke mArga para calane kA ekamAtra yahI upAya hai| __ AtmA kI bAta zAstroM meM likhI hai, para usakA rahasya jJAniyoM ke hRdaya meM rahatA hai| ataH zAstroM ke adhyayana ke sAtha-sAtha jJAniyoM kA satsamAgama bhI Avazyaka hai, unakI vANI kA zravaNa bhI Avazyaka hai| par3hane aura sunane se bhI kAma nahIM calegA; kyoMki jabataka use tarka kI kasauTI para kasakara usakI parIkSA nahIM kareMge, tabataka vaha apanA nahIM bana pAvegA, zAstroM aura guruoM kA banakara raha jAvegA, hama to mAtra sUcanA vibhAga ke daphtara banakara raha jaaveNge| jisaprakAra sUcanA vibhAga ke daphtara meM sarvaprakAra kI sUcanAoM kA saMgraha rahatA hai, para vaha vibhAga unase alipta hI rahatA hai; usIprakAra hama bhI par3hakara, sunakara dUsaroM ko sunA deMge yA naye grantha likha deMge, para vaha satya apanA nahIM bana paavegaa| jaba hama use tarka kI kasauTI para kasakara svIkAra kareMge to hamArI usake prati zraddhA jAgRta hogii| pariNAmasvarUpa hama sarvazakti lagAkara usa paramasatya kA anubhava karanA cAheMge aura samaya para hameM vaha anubhava prApta hogA bhii| dharma ke nAma para mAtra bAhya pravRtti meM ulajhe rahakara samaya kharAba nahIM karanA caahie| bAhya sadAcAra aura zubhabhAva jJAnI dharmAtmAoM ke jIvana meM bhI hotA hai aura honA bhI cAhie; para vaha AtmA kA dharma nahIM hai, AtmA kA dharma to nija bhagavAna AtmA ko jAnanA-pahicAnanA aura usameM jamanA-ramanA hI hai| yaha bAhyAcAra evaM sadAcAra ke niSedha kI bAta nahIM hai, para usameM hI dharma mAnakara santuSTa ho jAne ke niSedha kI bAta avazya hai; kyoMki vahIM santuSTa ho jAne se AtmA kI khoja kA kAma zithila ho jAtA hai, samApta ho jAtA hai|
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna zithila aura samApta hone kI kyA bAta kareM, sacamuca to AtmA kI khoja kA kArya Arambha hI nahIM hotA hai aura yaha AtamA bAhya kriyAkANDa meM hI ulajhakara raha jAtA hai| jainadharma kI yaha mAnyatA hai ki eka dravya dUsare dravya kA bhalA-burA nahIM karatA hai| eka dravya dUsare dravya kA kucha karatA hI nahIM hai to phira bhale-bure kA savAla hI kahA~ uThatA hai| jaba yaha bAta satya hai to phira dUsare dravya kI kriyA se kisI AtmA kA dharma kaise ho sakatA hai ? ata: yaha sunizcita hai ki AtmA kA dharma AtmA meM hI hotA hai, dehAdi meM nahIM, dehAdi kI kriyA meM bhI nhiiN| ___ jainadarzana ke anusAra para meM kucha karanA kaThina nahIM, azakya hai| ataH dharma bhI para meM kucha karane rUpa nahIM ho sktaa| AtmA kA svabhAva jJAna hai, jAnanA hai; ata: jAnanA AtmA kA sahaja dharma hai,AtmA ko jAnate rahanA bhI AtmA kA sahaja dharma hai|atH AtmajJAna aura AtmadhyAna AtmA ke sahajadharma haiN| isalie inase koI kaThinAI kA savAla hI nahIM utthtaa| tasvIre khudA hRdaya ke Aine meM hai, jaba cAhI gardana jhukAI dekha lii| isameM kahA gayA hai ki khudA kI tasvIra tere hRdayarUpI-darpaNa meM hai, ata: tU jaba cAhe gardana jhukAkara use dekhA jA sakatA hai| para bhAI, yaha bAta to islAma kI hai, hamArI nhiiN| are bhAI, kyA gardana jhukAnA koI AsAna kAma hai ? vizeSakara usa svAbhimAnI deza meM jahA~ kahA jAtA hai ki gardana kaTA sakate haiM para gardana jhukA sakate nhiiN| svAbhimAniyoM ke lie to gardana jhukAnA bhI mauta se kama nahIM hai| jaba kabhI hamArI gardana meM darda ho jAtA hai to gardana kA hilAnA bhI asaMbhava ho jAtA hai, jhukAnA to bahuta dUra kI bAta hai| itanI takalIpha uThAkara bhI, svAbhimAna khokara bhI yadi gardana jhukA bhI lI to bhI kyA milane vAlA hai ?
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 34 darzana bhI khudA ke nahIM, khudA kI tasvIra ke hoNge| hameM kisI kI tasvIra ke darzana nahIM karanA hai, hameM kisI anya khudA ke bhI darzana nahIM karane haiN| hama to svayaM khudA haiM na ? kambakhtI isa rUha kI aisI hai ki khuda khudA hokara bhI bandA najara AtA hai / are bhAI, hama kisI ke bandA nahIM, khuda khudA haiN| hama kisI ke bhakta nahIM, varan svayaM bhagavAna haiN| hameM kisI anya khudA ke darzana nahIM karanA haiM; svayaM ko hI jAnanA-pahicAnanA hai / svayaM ko jAnane ke lie, dekhane ke lie gardana jhukAne kI AvazyakatA nahIM hotI hai, apitu jJAna paryAya ko trikAlI dhruva meM lagAnA hotA hai, apane bhagavAna AtmA ko jJAna kA jJeya banAnA hotA hai| yahI kAraNa hai ki hamArI jo dhyAna kI mudrA hai, usameM hamArI gardana jhukI nahIM rahatI hai, apitu ekadama sIdhI rahatI hai aura sIdhI rahanI caahie| bahuta se loga kahate haiM ki dhyAna meM hameM apanI nAka ko dekhanA cAhie, nAka kI noka dekhanA caahie| koI kahate haiM ki Ate-Ate zvAsa-prazvAsa ko dekhanA cAhie; para isameM to nAka ke darzana hoMge; AtmA ke nahIM / dharma to AtmA ke darzana kA nAma hai; nAka ke darzana yA zvAsa-prazvAsa ke darzana kA nAma nahIM / isa para yadi koI kahe ki jainadarzana meM bhI to dhyAna meM nAzAgradRSTi kI bAta kahI gaI hai| hA~, hA~, nAzAgradRSTi kI bAta kahI gaI hai, para nAka ke darzana kI to nahIM khii| nAzAgradRSTi aura nAka ke darzana meM bahuta antara hai| khulI A~kha paradarzana kI nizAnI hai aura banda A~kha so jAne kI, pramAda kI nizAnI hai / na paradarzana meM dharma hai aura na pramAda meM / dharma to Atmadarzana kA nAma hai, dharma to apramAda dazA kA nAma hai| nAzAgradRSTi Atmadarzana aura apramAda kI pratIka hai| kyoM aura kaise ? yadi hameM AtmA kA darzana karanA hai to pramAda chor3akara upayoga ko Atmasanmukha karanA hogaa| cU~ki Atmadarzana ina A~khoM se saMbhava nahIM hai; ataH
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhakti aura dhyAna 35 ina para se upayoga ko haTAnA hogaa| A~khoM ko na banda karanA hai, na kholanA hai aura na nAzAgra hI karanA hai; A~khoM meM kucha karanA hI nahIM hai, una para se to upayoga haTAnA hai aura AtmA para le jAnA hai / aisI sthiti meM A~khoM kI sthiti kaise rahegI, kyA cAhe jaisI raha sakatI hai? nahIM, nAzAgra hI rahegI; kyoMki nAzAgra honA hI jJAnI- dhyAnI kI A~kha kI sahaja avasthA hai| A~kha bhIcane meM bhI upayoga lagegA: aura khole rakhane meM bhI upayoga lagegA; para nAzAgratA meM upayoga kI AvazyakatA nahIM hai| upayoga A~kha para se haTakara AtmA meM calA jAve to A~kha sahaja nAzAgra ho jAtI hai| A~kha nAzAgra hotI hai, para nAka dikhatI nahIM; kyoMki dikhAI to AtmA de rahA hai / jaba nAka dikhatI hai to AtmA nahIM dikhatA aura jaba AtmA dikhatA hai to nAka nahIM dikhatI / chadmasthoM kI yahI sthiti hai / ataH yaha spaSTa hai ki nAzAgradRSTi kA artha nAka ko dekhanA nahIM hai| maiM Apase pUchatA hU~ ki jaba bhagavAna ko kevalajJAna huA thA, taba ve kyA kara rahe the ? kucha nhiiN| para kA to kucha bhI nahIM kara rahe the; para apane AtmA kA dhyAna avazya kara rahe the / to basa, samajha lIjie ki para kA kucha bhI karanA dharma nahIM hai; kyoMki para kA karate-karate Aja taka kisI ko kevalajJAna nahIM huaa| AtmA kA dhyAna hI dharma hai, kyoMki Ajataka jitane jIvoM ko kevalajJAna kI prApti huI hai, sabhI ko AtmA kA dhyAna karate-karate hI huI hai| ataH AtmA kA dhyAna hI dharma hai| AtmA kA dhyAna karane ke lie pahale use jAnanA jarUrI hai; ataH dharma karane kI icchA rakhanevAle ko sarvaprathama AtmA ko jAnane kA, pahicAnane kA prayAsa karanA caahie| yahI mArga hai, zeSa saba amArga haiM, chalAvA mAtra haiN| sabhI AtmArthIjana nija bhagavAna AtmA ko jAnakara, pahicAnakara, usakA hI dhyAna dhareM; - isa pAvana bhAvanA se virAma letA hU~ /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jIvana-maraNa aura sukha-duHkha pratyeka vyakti ke jIvana-maraNa aura sukha-duHkha ke kAraNa usI ke andara vidyamAna haiM / koI anya vyakti na to use mAra hI sakatA hai aura na hI use bacA sakatA hai| ata: anya jIvoM ko apane jIvana-maraNa aura sukha-duHkha kA kAraNa mAnanA sabase bar3I bhUla hai aura isa bhUla ke kAraNa hI hama vyartha hI dUsaroM ko mitra - zatru mAnakara rAga-dveSa kiyA karate haiN| yadi eka bAra yaha paramasatya hamArI samajha meM A jAya to hamArI anaMta AkulatA sahaja hI samApta ho sakatI hai| isa paramasatya kA udghATana AcArya kundakundadeva ne nimnAMkita gAthAoM isaprakAra kiyA hai - meM jo maNNadi hiMsAmi ya hiMsijAmi ya parehiM sattehiM / so mUDho aNNANI NANI etto du vivarIdo || AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haresi tumaM kaha te maraNaM kadaM tesiM // AukkhayeNa maraNaM jIvANaM jiNavarehiM paNNattaM / AuM Na haraMti tuhaM kaha te maraNaM kadaM tehiM // jo maNNadi jIvemi ya jIvijjAmi ya parehiM sattehiM / so mUDho aNNANI NANI eto du vivarIdo // AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuMca Na desi tumaM kahaM tae jIvidaM kadaM tesiM // AUdayeNa jIvadi jIvo evaM bhaNaMti savvaNhU / AuMca Na diMti tuhaM kahaM Nu te jIvadi kadaM tehiM //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 jIvana-maraNa aura sukha-duHkha jo appaNA du maNNadi dukkhidasuhide karemi satteti / so mUDho aNNANI NANI etto du vivarIdo // ina gAthAoM kA hindI padyAnuvAda isaprakAra hai maiM mAratA hU~ anya ko yA mujhe mAre anyjn| yaha mAnyatA ajJAna hai jinavara kaheM he bhavyajana / / nija AyukSaya se maraNa ho yaha bAta jinavara ne khii| tuma mAra kaise sakoge jaba Ayu hara sakate nhiiN| nija AyukSaya se maraNa ho yaha bAta jinavara ne khii| ve maraNa kaise kareM taba jaba Ayu hara sakate nhiiN| maiM hU~ bacAtA anya ko mujhako bacAve anyjn| yaha mAnyatA ajJAna hai jinavara kaheM he bhavyajana // saba Ayu se jIvita raheM yaha bAta jinavara ne khii| jIvita rakhoge kisataraha jaba Ayu de sakate nhiiN| saba Ayu se jIvita raheM yaha bAta jinavara ne khii| kaise bacAveM ve tujhe jaba Ayu de sakate nhiiN| maiM sukhI karatA duHkhI karatA hU~ jagata meM anya ko| yaha mAnyatA ajJAna hai, kyoM jJAniyoM ko mAnya ho|| ye gAthAe~ mUlata: samayasAra ke baMdhAdhikAra kI gAthAe~ haiM, jinameM eka mahAna satya kI ora jagata kA dhyAna AkarSita kiyA gayA hai| ina gAthAoM meM tIrthaMkara paramAtmA kI sAkSI pUrvaka yaha bAta atyanta spaSTa rUpa se kahI gaI hai ki jo vyakti yaha mAnatA hai ki maiM dUsaroM ko mAratA hU~ yA dUsare mujhe mArate haiM; maiM dUsaroM kI rakSA karatA hU~ yA dUsare merI rakSA karate haiM; maiM dUsaroM ko sukhI-duHkhI karatA hU~ yA dUsare mujhe sukhI-du:khI karate haiM; vaha vyakti mUr3ha hai, ajJAnI hai; tathA jJAniyoM kI mAnyatA isase viparIta hotI hai| tAtparya yaha hai ki eka dravya ko dUsare dravya kA kartA-dhartA-hartA mAnanA ajJAna hai, mithyAtva hai| 1. samayasAra : baMdhAdhikAra gAthA 247 se 253
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana isa mahAna siddhAnta ko jagata ke samakSa rakhate hue AcAryadeva ne karaNAnuyoga ko AdhAra banAkara jo vajanadAra yuktiyA~ prastuta kI haiM, ve apane Apa meM adbhuta haiM, akATya haiN| 38 apanI bAta ko siddha karate huye AcAryadeva kahate haiM ki jaba sau indroM kI upasthiti meM, cAra jJAna ke dhArI gaNadharadeva kI upasthiti meM tIrthaMkara paramAtmA arahaMtadeva ne apanI divyadhvani meM DaMke kI coTa para yaha bAta kahI hai ki jagata kA pratyeka prANI apane Ayukarma ke kSaya se maraNa ko prApta hotA hai aura Ayukarma ke udaya se hI jIvita rahatA hai to phira koI kisI ke jIvana-maraNa kA uttaradAyI kaise ho sakatA hai ? jaba tuma kisI ke Ayukarma kA haraNa nahIM kara sakate ho to phira use mAra bhI kaise sakate ho ? isIprakAra jaba koI anya vyakti tumhAre Ayukarma kA haraNa nahIM kara sakatA hai to vaha tumheM bhI kaise mAra sakatA hai ? yahI bAta jIvana ke saMdarbha meM bhI kahI jA sakatI hai| jaba pratyeka prANI apane Ayukarma ke udaya se jIvita rahatA hai aura jaba tuma kisI ko Ayukarma de nahIM sakate ho to phira tuma usakI rakSA bhI kisaprakAra kara sakate ho ? isIprakAra jaba koI anya vyakti tumheM Ayukarma nahIM de sakatA hai to phira vaha tumhArI rakSA bhI kisa prakAra kara sakatA hai ? prakAra sukha-duHkha ke sandarbha meM bhI ghaTita kara lenA caahie| pratyeka jIva apane zubhakarma ke udayAnusAra laukika sukha prApta karatA hai, anukUla saMyoga prApta karatA hai aura apane azubhakarma ke anusAra duHkha prApta karatA hai, pratikUla saMyoga prApta karatA hai| yaha paramasatya jinendra bhagavAna kI vANI meM AyA hai / tuma kisI ko bhI zubhAzubhakarma nahIM de sakate ho to use sukhI - duHkhI bhI kaise kara sakate ho ? isIprakAra jaba koI tumheM zubhAzubhakarma nahIM de sakatA hai to vaha tumheM bhI sukha-duHkhI kaise kara sakatA hai ? tAtparya yaha hai ki pratyeka prANI apane sukha-duHkha evaM jIvana-maraNa kA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha 39 karttA-dharttA harttA svayaM hI hai, apane bhale-bure kA uttaradAyI bhI pUrNata: svayaM - hI hai| isa paramasatya se aparicita hone ke kAraNa hI ajJAnIjana apane sukhaduHkha evaM jIvana-maraNa kA kartA-dhartA harttA anya jIvoM ko mAnakara akAraNa hI unase rAga-dveSa kiyA karate haiM / ajJAnI ke yaha rAga-dveSa- moha pariNAma hI usake ananta duHkhoM ke mUla kAraNa haiN| para meM mamatva evaM kartRtva buddhi se utpanna ina moha-rAga-dveSa pariNAmoM ko jar3amUla se ukhAr3a pheMkane vAle isa mahAsiddhAMta ko jagata ke sAmane rakhakara AcArya kundakundadeva ne hama saba kA mahAna upakAra kiyA hai; kyoMki jagatajanoM ke jIvana kA sarvAdhika samaya isI ciMtA aura AkulatA - vyAkulatA meM jAtA hai ki koI hameM mAra na DAle, duHkhI na kara de; maiM pUrNa surakSita rahU~, jIvita rahU~, sukhI rhuuN| apanI surakSA ke upAyoM meM hI hamArI sarvAdhika zakti laga rahI hai, buddhi laga rahI hai, zrama laga rahA hai| adhika kyA kaheM - hamArA sampUrNa jIvana hI isI ke lie samarpita hai, isI cintA meM bIta rahA hai| par3ausI-par3ausI se AtaMkita hai, AzaMkita haiM; eka-dUsare ke viruddha SaDyaMtra racane meM saMlagna haiM, surakSA ke nAma para vinAza kI taiyArI meM magna haiM; nirAkulatA aura zAnti kisI ke bhI jIvana meM dikhAI nahIM detI / isa mUr3ha jagata ne apanI surakSA ke nAma para saMsAra ke vinAza kI itanI sAmagrI taiyAra kara lI hai ki yadi usakA zatAMza bhI upayoga meM A jAve to sampUrNa mAnava jAti hI samApta ho sakatI hai| Azcarya aura maje kI bAta to yaha hai ki hamane isa mAraka kSamatA kA vikAsa surakSA ke nAma para kiyA hai, yaha saba amaratA ke lie kI gaI mRtyu kI hI vyavasthA hai / ghaTiyA mAla ko bar3hiyA pekiMga meM prastuta karane kA abhyasta yaha jagata hiMsaka kAryoM ke lie bhI ahiMsaka zabdAvalI prayoga karane meM itanA mAhira ho gayA hai ki machaliyA~ mArane kA kAma bhI matsya pAlana udyoga ke nAma se karatA hai, kITANunAzaka (enTI bAiTiksa) davAoM ko bhI jIvana rakSaka davAiyA~
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana kahatA hai| isaprakAra yaha jagata hathiyAroM kA aMbAra lagAkara apane ko surakSita karanA cAhatA hai; para bhAI hathiyAra to mRtyu ke upakaraNa haiM, jIvana ke nahIM; isa sAmAnya tathya kI ora ApakA dhyAna kyoM nahIM jAtA ? hathiyAroM ke prayoga se Aja taka kisI kA jIvana surakSita to huA nahIM, mauta kA tANDava avazya huA hai| isa paramasatya ke spaSTIkaraNa ke lie maiM ApakA dhyAna isa tathya kI ora AkarSita karanA cAhatA hU~; bhArata meM lagabhaga eka karor3a jaina rahate haiM, yadi unake gharoM kI talAzI lI jAve to eka pratizata gharoM meM bhI koI bhI zastra nahIM milegaa| jaina maMdiroM kI to yaha hAlata hai ki Agneya zastra to bahuta dUra, kisI bhI maMdira meM eka lAThI bhI prApta nahIM hogii| zastroM se vihIna isa ahiMsaka samAja kA eka bhI vyakti zastroM se bemauta nahIM maratA, sabhI apanI sahaja mauta se hI marate haiN| dUsarI ora dekheM to paMjAba ke ghara-ghara meM hathiyAra haiM aura gurudvAre to hathiyAroM se bhare par3e haiN| jaba bhI kisI gurudvAre kA sainikoM dvArA oNparezana hotA hai to ve hathiyAroM ke pahAr3oM se paTe milate haiM, phira bhI ve loga surakSita nahIM haiN| hama pratidina samAcAra-patroM meM par3hate haiM ki Aja itane mare aura Aja itane mare / nahIM marane kA to koI savAla hI nahIM hai, basa aba to itanA hI dekhanA hotA hai ki Aja kitane mare ? aisA koI dina nahIM jAtA ki jisa dina paMjAba yA kazmIra meM dasa-bIsa hatyAyeM na hotI hoN| yaha saba kyA hai ? isase to yahI siddha hotA hai ki zastra surakSA ke sAdhana nahIM haiM, apitu mauta ke hI mauna AmaMtraNa haiM; kyoMki jinake pAsa hathiyAra nahIM hote, ve hathiyAroM se nahIM marate; para jinake pAsa hathiyAra hote haiM, ve prAyaH hathiyAroM hI mAre jAte haiM / mAna lIjie mere pAsa dasa hajAra rupaye haiM aura ve rupaye mujha nihatthe se koI chInanA cAhatA hai to use hathiyAra lAne kI koI AvazyakatA nahIM hai,
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha 41 eka DaMDA hI paryApta hai| DaMDA bhI mArane kI AvazyakatA nahIM hai, dikhAnA hI paryApta hai; kyoMki DaMDA dikhAne mAtra se hI use rupaye prApta ho jAyeMge / isaprakAra merA zastroM se maranA to bahuta dUra, DaMDe se piTanA bhI saMbhava nahIM hai; kintu yadi kisI hathiyAra vAle ko lUTanA ho to luTeroM ko hathiyAroM se susajjita hokara hI AnA hogaa| luTere usake rupaye to lUTeMge hI, jAna se bhI mAra sakate haiM; kyoMki usase unheM sadA khatarA banA rahegA / isaprakAra yaha sunizcita hai ki hathiyAra surakSA ke sAdhana nahIM, mauta ke hI saudAgara haiM / phira bhI kucha loga kahate haiM ki hamAre hathiyAroM ke bhaya se hama para koI AkramaNa karane kI himmata hI nahIM karegA, ataH hama surakSita rheNge| aisA socane vAloM se merA kahanA yaha hai ki yadi yaha mAna bhI liyA jAya ki tumhAre zastroM ke bhaya se tuma para koI AkramaNa nahIM karegA; para jaba tuma svayaM bImAra hokara maroge, taba kyA hogA ? isa AzaMkA se Akula-vyAkula isa jagata ne aneka prakAra kI auSadhiyoM kA nirmANa kiyA hai / 'koI mAra na deM' - isa AzaMkA se eka prakAra kI goliyA~ (aNubama) banAI haiM to 'bImAriyoM se svayaM hI na mara jAve' - isa bhaya se dUsare prakAra kI goliyA~ (davAiyA~) banAI haiN| jIvana rakSaka (enTIbAiTiksa) davAiyoM kA utpAdana isakI isI AkAMkSA kA pariNAma hai| isaprakAra yaha svayaM ko goliyoM ke bala para maraNa bhaya se mukta karanA cAhatA hai, para Ajataka to koI sadeha amara ho nahIM pAyA hai| lAkhoM logoM ko dama tor3ate hama pratidina dekhate hI haiN| isIprakAra sukhI rahane aura duHkha dUra karane ke lie bhI isane dardanAzaka davAoM kA nirmANa kiyA hai / khAnA-pInA, uThanA-baiThanA, sonA, sabhI prakAra ke bhogoM ko bhoganA evaM bhogasAmagrI ikaTThI karanA bhI isakI isI AkAMkSA ke pariNAma haiN| para itanA saba-kucha kara lene ke bAda bhI na to yaha amara hI ho sakA hai aura na hI sukhI hI; kyoMki amara aura sukhI hone kA jo rAstA isa jagata
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana ne cunA hai, vaha samyak nahIM hai| na to zastra surakSA ke sAdhana hI haiM aura na davAiyA~ duHkha dUra karane meM samartha haiM; kyoMki na to ve loga surakSita hI dikhAI dete haiM, jo zastroM kI surakSA meM rahate haiM aura na ve sukhI hI dikhAI dete haiM, jo pratidina dasa-pA~ca goliyA~ to khAte hI haiN| zastroM se surakSA kI bAta to paMjAba ke udAharaNa se spaSTa ho hI cukI hai, rahI bAta jIvana rakSaka davAiyoM se surakSA evaM dardanAzaka davAiyoM se sukhI hAne kI bAta, so bhAI! bhAratavarSa meM aise aneka nagna digambara saMta mileMge, jinhoMne jIvana meM eka bhI golI nahIM khAI hogii| dina meM eka bAra zuddha sAtvika AhAra lenevAle, dUsarI bAra jala kA biMdu bhI grahaNa nahIM karane vAle vItarAgI saMta sausau varSa kI Ayu paryanta pUrNa svastha dikhAI dete haiM aura apanI pUrNa Ayu ko calate-phirate AtmasAdhanA meM rata rahate Ananda se bhogate haiM; jabaki pratidina aneka goliyAM khAne vAle dina-rAta bhakSya-abhakSya pauSTika padArtha bhakSaNa karanevAle jagatajana bharI javAnI meM hI javAba dene lagate haiN| isaprakAra yaha atyaMta spaSTa hai ki na to hathiyAra surakSA ke sAdhana haiM, aura na hI bhogopabhoga sAmagrI tathA auSadhiyA~ sukhI hone kA vAstavika upAya haiM; Ayukarma kA udaya jIvana kA AdhAra hai aura zubhakarmoM kA udaya laukika sukhoM kA sAdhana hai| ye karma bhI jIva svayaMkRta zubhAzubha bhAvoM ke anusAra svayaM hI bAMdhatA hai| isaprakAra yaha prANI apane jIvana-maraNa aura sukha-du:kha kA pUrNa uttaradAyI svayaM hI hai, anya kisI kA isameM raMcamAtra bhI hastakSepa nahIM hai| isI bAta ko yahA~ bar3I dRr3hatA se prastuta kiyA gayA hai ki jo yaha mAnate haiM ki maiM dUsaroM ko mAratA hU~ yA unakI rakSA karatA hU~ athavA dUsare mujhe mArate haiM yA ve merI rakSA karate haiM; ve mUr3ha haiM, ajJAnI haiM; aura jJAnI isase viparIta haiM; kyoMki jJAnI aisA nahIM mAnatA vaha to yaha svIkAra karatA hai ki pratyeka vyakti apane-apane sukha-duHkha aura jIvana-maraNa kA pUrNa uttaradAyI svayaM hI hai, koI kisI ke jIvana-maraNa aura sukha-duHkha kA kartA-hartA-dhartA nahIM hai| dUsaroM ko mArane, bacAne yA duHkhI-sukhI karane ke vikalpa meM ulajhe
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha athavA koI mujhe mAra na de, duHkhI na kara de, - isa kalpanA se bhayAkrAMta athavA koI mujhe bacAle yA sukhI kara de- isa bhAvanA se dIna-hIna isa jagata ko samajhAte hue AcAryadeva kahate haiM ki he bhAI! tU eka bAra gaMbhIratA se vicAra to kara ki kyA terI Ayu zeSa rahate koI tujhe mAra sakatA hai, Ayu samApta ho jAne para bhI kyA koI tujhe bacA sakatA hai, azubha karmoM kA udaya rahate kyA tujhe koI sukhI kara sakatA hai tathA zubhakarmoM kA udaya vidyamAna hone para bhI kyA tujhe koI duHkhI kara sakatA hai ? yadi nahIM to phira kyoM vyartha hI bhayAkrAnta hotA hai, dIna-hIna hokara kisI ke sAmane gir3agir3AtA bhI kyoM hai? __ anirNaya kI sthiti meM par3e hue saMzayagrasta prANI ke bhaya aura dInatA kA eka hI kAraNa hai aura vaha hai anya ko apane jIvana-maraNa aura sukha-duHkha kA kAraNa mAnanA / isIprakAra isake abhimAna kA kAraNa bhI yaha mAnanA hai ki maiM dUsaroM ko mAra sakatA hU~, bacA sakatA hU~; sukhI-du:khI kara sakatA huuN| 'maiM dUsaroM ko mAra sakatA hU~ - isa mAnyatA se utsAhita hokara yaha dUsaroM ko dhamakAtA hai, apane adhIna karanA cAhatA hai| isIprakAra 'maiM dUsaroM ko bacA sakatA hU~' - isa mAnyatA ke AdhAra para bhI dUsaroM ko apane adhIna karanA cAhatA hai| sukhI-duHkhI kara sakane kI mAnyatA ke AdhAra se bhI isIprakAra kI pravRttiyA~ vikasita hotI haiN| isaprakAra hama dekhate haiM ki para meM hastakSepa karane kI kutsita bhAvanA hI isake mana ko azAnta karatI hai, Akula-vyAkula karatI hai, dIna-hIna banAtI hai| yadi hama cAhate haiM ki hamArA citta azAMta na ho, Akula-vyAkula na ho, bhayAkrAMta na ho, dIna-hIna na ho to hameM AcArya kundakunda kI ukta paMktiyoM para gaharAI se vicAra karanA cAhie, cintana karanA cAhie, manana karanA caahie| kisI anya ke kucha karane-dharane se to hamArA hita-ahita hotA hI nahIM hai, kisI ke AzIrvAda aura zApa se bhI kucha nahIM hotaa| loka meM kahAvata bhI hai ki kauoM ke kosane se Dhora (pazu) nahIM mrte|'
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 44 yadi kauoM ke kosane se pazu marane laga jAveM to jagata meM eka bhI pazu kA bacanA sambhava nahIM hai; kyoMki loka meM kosane vAle kauoM kI kamI nahIM hai| AzIrvAda ke sandarbha meM bhI yahI bAta hai| pratyeka mA~ apane pratyeka bAlaka ko atyaMta pavitra hRdaya se bharapUra AzIrvAda detI hai, para eka hI mA~ kA eka bAlaka vizvavidyAlaya meM sarvocca sthAna prApta karatA hai aura dUsarA anuttIrNa ho jAtA hai| eka jilAdhIza bana jAtA hai aura dUsare ko caparAsI bananA par3atA hai| yadi mA~ ke AzIrvAda se kucha hotA ho to donoM bAlakoM ko eka-sA phala prApta honA cAhie, para aisA dekhane meM nahIM AtA / saccI bAta to yaha hai ki yadi AzIrvAda se kucha hone kI bAta hotI to kisI kA bhI kucha bhI aniSTa hone kI sambhAvanA hI samApta ho jAtI; kyoMki pratyeka mA~ apane pratyeka beTe ko bharapUra AzIrvAda detI hI hai| isase yahI pratiphalita hotA hai ki pratyeka vyakti ke sukha-duHkha va jIvanamaraNa usake svayaM ke karmAnusAra hI hote haiN| 'jaisA karoge, vaisA bharoge' kI sUkti ko sArthaka karane vAlA AcArya kundakunda kA yaha kathana logoM ko apane AcaraNa sudhArane kI bhI pAvana preraNA detA hai| zraddhA hI AcaraNa ko dizA pradAna karatI hai| jabataka hamArI zraddhA hI samyak na hogI, tabataka AcaraNa bhI samyak honA sambhava nahIM hai| jabataka chAtroM kI zraddhA yaha rahegI ki par3hane se kyA hotA hai, vizvavidyAlaya meM sarvocca sthAna to prAdhyApakoM kI kRpA se hI prApta hotA hai; tabataka chAtroM kA mana par3hane meM kaise lagegA ? ve to prAdhyApakoM ko prasanna karane ke lie unake gharoM ke hI cakkara kaatteNge| jabataka koI lipika yaha mAnatA rahegA ki kAma karane se kyA hotA hai. padonnati to adhikAriyoM ke prasanna hone para hI hogI; tabataka usakA mana kAma karane meM kaise lagegA, vaha to adhikAriyoM kI sevA meM hI saMlagna rhegaa| jabataka vyApArI yaha samajhate raheMge ki ImAnadArI se Ajataka koI karor3apati nahIM banA, karor3apati banane ke lie to U~cA - nIcA karanA hI par3atA
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha hai| tabataka koI vyApArI ImAnadArI ke cakkara meM kyoM par3anA cAhegA, vaha to U~cA-nIcA karane meM hI vyasta rhegaa| jabataka mukhyamaMtrI yaha samajhate raheMge ki janatA kI sevA karane se kyA hotA hai, kursI to tabhI taka surakSita hai, jabataka pradhAnamaMtrI prasanna hai; tabataka koI mukhyamaMtrI janatA kI samasyAyeM sulajhAne meM kyoM mAthA mAregA, vaha to pradhAnamaMtrI ko prasanna karane ke lie dillI meM hI DaTA rhegaa| isaprakAra hama dekhate haiM ki mithyA zraddhA ke kAraNa, galata vizvAsa ke kAraNa, ulTI mAnyatA ke kAraNa Aja deza kI kyA durgati ho rahI hai| yadi yaha zraddhA palaTa jAve to canda dinoM meM hI deza kA nakzA palaTa sakatA hai| chAtra yaha socane lage ki prAdhyApakoM ke ghara ke cakkara kATane se kyA hotA hai, vizvavidyAlaya meM sarvocca sthAna to sarvAdhika adhyayana karane vAle chAtra ko hI prApta hogaa| lipika yaha socane lage ki adhikAriyoM ke cakkara kATane se kyA hotA hai, padonnati to acchA kAma karane se hI hogii| vyApArI yaha socane lage ki beImAnI se sthAI lAbha prApta nahIM kiyA jA sakatA hai; kyoMki kATha kI hA~DI bAra-bAra nahIM car3hatI, kisI-kisI ko aura kabhI-kabhI hI dhokhA diyA jA sakatA hai, sabhI ko sadAkAla dhokhe meM rakhanA sambhava nahIM hai| yadi sthAI lAbha prApta karanA hai to ImAnadArI se hI kAma karanA hogaa| mukhyamaMtrI bhI yaha samajhane lage ki pradhAnamaMtrI kI cApalUsI karane se kyA hotA hai, pada to tabhI taka surakSita hai, jabataka janatA janArdana caahegii| basa, itanA viveka jAgRta hote hI, zraddhA palaTate hI chAtra prAdhyApakoM ke ghara ke cakkara nahIM kATeMge, par3heMge; lipika adhikAriyoM kI gulAmI nahIM kareMge, kAma kareMge; vyApArI bhI beImAnI na kareMge, ImAnadArI se vyApAra kareMge aura mukhyamaMtrI dillI meM hI nahIM jame raheMge, apane prAnta meM hI rahakara janatA kI sevA kareMge; unakI samasyAyeM suneMge, samajheMge, suljhaayeNge| jisa dina aisA hogA, usa dina deza kA nakzA badala jaayegaa| isIprakAra jabataka yaha AtmA yaha mAnatA rahegA ki maiM dUsaroM ko mAratA
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana hU~, sukhI-duHkhI karatA hU~ yA dUsare mujhe mArate haiM, bacAte haiM, sukhI-du:khI karate haiM; tabataka dUsaroM se rAga-dveSa-moha bhI karatA rhegaa| ____ kartRtva ke abhimAna meM grasta yaha AtmA yA to dUsaroM ko DarAyegA, dhamakAyegA; unheM apane AdhIna rakhanA cAhegA; nahIM rahane para svayaM kheda-khinna hogA, duHkhI hogA, saMtapta hogA aura tanAvagrasta ho jAyegA yA phira parAdhInatA kI vRtti se dUsaroM se DaregA, unakI cApalUsI karegA, unakI gulAmI karegA, unake prasanna na hone para kheda-khinna hogA aura dIna-hIna hokara tanAvagrasta ho jaayegaa| para yadi yaha AtmA AcArya kundakunda ke nirdezAnusAra yaha svIkAra karale, yaha zraddhAna karale ki na to maiM kisI ko mAra-bacA sakatA hU~ aura na sukhI-du:khI hI kara sakatA hai tathA na anya koI mujhe mAra sakatA hai, na sukhIdu:khI kara sakatA hai to sarvaprakAra ke tanAvoM se mukta ho jAyegA, sahaja ho jAyegA, sarala ho jAyegA; sarvaprakAra se nizcinta ho jaayegaa| kucha loga kahate haiM ki janasAmAnya ke sAmane isa paramasatya kA udghATana karake AcAryadeva unase kyA apekSA karate haiM ? tAtparya yaha hai ki unake isa pratipAdana kA jana-sAmAnya ko kyA lAbha hai ? ____ AcAryadeva kahate haiM ki janasAmAnya ke sAmane isa paramasatya ke udghATana se to pratyeka prANI ko lAbha hI lAbha hai| tanAva kI kamI honA bhI apane Apa meM eka upalabdhi hai, jo isa paramasatya ke samajhane se nizcata rUpa se kama hotA hai| dUsarI bAta yaha hai ki isa jagata ke bhole prANI apane bhale-bure kI jimmedArI par3osiyoM para DAlakara vyartha hI unase rAga-dveSa kiyA karate haiM, yadi ve isa satya ko hRdayaMgama karaleM to unakA par3osiyoM se vairabhAva nizcitarUpa se kama hogaa| Aja jaba koI yuvaka apanI jIvanasaMginI cunane ke uddezya se kisI yuvatI to dekhane jAtA hai to pahalI hI jhalaka meM isa nirNaya para pahu~ca jAtA hai ....ki saMbaMdha karane yogya hai yA nhiiN| yadyapi nirNaya para pahu~cane meM ghaMToM nahIM lagate,
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha _47 mahInoM to lagate hI nahIM; tathApi vaha apanI bhAvanA ko vyakta nahIM karatA, yahI kahatA hai ki hA~-hA~, saba ThIka hai, para uttara ghara pahu~ca kara vahA~ se deNge| kyoM ? kyoMki vaha acchI taraha se jAnatA hai ki yadi vaha abhI hI apanI nApasaMdagI vyakta kara degA to vAtAvaraNa bojhila ho jAyegA, cAya-pAnI bhI saMkaTa meM par3a jAyegA aura pasaMdagI vyakta kara dene para pitA ko saudA karane kA avasara nahIM rahegA; ata: vaha caturAI se kAma letA hai| ___ mAna lIjie ki vaha Apake yahA~ lar3akI dekhakara Apake par3ausI ke ghara bhI gayA; kyoMki usakI unase purAnI jAna-pahacAna thI, jaisA ki aksara hotA hI hai| jaba usake ghara pahu~cane ke mahInoM bAda usake pitA kA uttara AyA ki hamAre lar3ake kA abhI tIna varSa zAdI karane kA vicAra nahIM hai to Apa udvelita ho jAte haiN| are bhAI ! yadi abhI zAdI karane kA vicAra nahIM thA to phira lar3akI dekhane hI kyoM gayA thA ? para bAta yaha hai ki bhAratIyoM kA manA karane kA tarIkA hI yaha hai aura yaha ThIka hI hai; kyoMki kisI lar3akI ko ayogya batAkara inkAra karanA acchI bAta to nahIM hai; ata: samajhadAra loga isIprakAra kA uttara dete haiN| unakA isaprakAra kA uttara pAkara Apake citta meM eka AzaMkA khar3I ho jAtI hai ki lar3ake ne lar3akI ko to ekadama pasaMda kara liyA thA, para bAda meM par3osa meM gayA thA; ho sakatA hai ki par3osI ne use bhar3akAyA ho, isIlie inkArI kA uttara AyA hai| isaprakAra kI kalpanA karake Apa vyartha hI par3osI se dveSa karane lagate haiN| ___maiM yaha nahIM kahatA ki par3osI ne use baragalAyA nahIM hogA; kyoMki bhArata meM aise par3osiyoM kI bhI kamI nahIM hai, galI-galI meM aise par3osI mila jAyeMge; para yaha avazya kahanA cAhatA hU~ ki par3osiyoM ke baragalAne se kucha hotA nahIM
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 48 hai| yadi par3osiyoM ke baragalAne se saMbaMdha ruka jAte hote to Aja eka bhI kanyA kI zAdI sambhava na hotI; kyoMki baragalAne vAle par3osiyoM kI kamI nahIM hai, para isakAraNa Ajataka eka bhI kanyA kuMvArI nahIM rahI / asalI bAta yaha hai ki jise svayaM hI saMbaMdha ThIka nahIM lagatA, ve hI baragalAne vAloM ke cakkara meM Ate haiM; jise solaha Ane jaMca jAtA hai, una para baragalAne vAloM kA koI asara nahIM hotA; kyoMki saba jIvoM ke sabhI laukika kArya apanI kramabaddhaparyAyAnusAra evaM apane karmodayAnusAra hI hote haiN| purANoM aura itihAsoM meM aise hajAroM udAharaNa mila jAveMge jo lar3akA kisI lar3akI para rIjha gayA to mA~-bApa ke lAkha manA karane para bhI nahIM mAnatA; yahA~ taka ki rAjapATa, dhana-sampatti, ghara-parivAra sabhI se vaMcita kyoM na honA pdd'e| yaha satya hama sabake khyAla meM acchI taraha A jAve to vyartha meM hI hone vAle ananta rAga-dveSoM se bacA jA sakatA hai| dUsaroM ke socane, kahane aura karane se hamArA kucha bhI bhalA-burA nahIM hotA, hamArA bhalA-burA pUrNata: hamAre karmAnusAra hI hotA hai / isapara yadi koI kahe ki yadi aisA hai to hama par3osiyoM se rAga-dveSa na karake karmoM se rAga-dveSa kareMge; unase kahate haiM ki he bhAI ! eka bAra tuma par3osiyoM se rAga-dveSa karanA to chor3o, phira karmoM se bhI rAga-dveSa karanA sambhava na hogA; kyoMki karma bhI to tumhAre kie huye hI haiM, tumane hI para padArtho se rAga-dveSa karake jo karma bA~dhe the, ve hI to udaya meM Akara iSTa-aniSTa rUpa se phalate haiN| isameM karmoM kA kyA doSa hai ? doSa to pUrNata: tumhArA hI hai| isa para yadi tuma kaho ki yadi aisA hai to hama svayaM se rAga-dveSa kareMge, para aisA nahIM hotA; kyoMki jaba bAta svayaM para AtI hai to saba zAMta ho jAte haiN| jaba kAMca kA gilAsa dUsaroM se phUTatA hai to hama bar3abar3Ate haiM, para jaba svayaM se phUTa jAtA hai to cupacApa zAMta raha jAte haiM, kisI se kucha nahIM kahate / isIprakAra jaba Apa yaha samajheMge ki jo bhI sukha-duHkha va anukUlatA
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha pratikUlatA prApta ho rahI hai, vaha saba mere pUrvakRta karmoM kA hI pariNAma hai to sahaja samatAbhAva jAgRta hogA, zAnti se saba sahana kara sAmyabhAva dhAraNa kara leNge| ___ ataH rAga-dveSa kama karane kA saralatama upAya apane sukha-duHkha kA kAraNa apane meM hI khojanA hai, mAnanA hai, jAnanA hai| ___yaha kaise sambhava hai ki hamAre pApa kA udaya ho aura hameM koI sukhI kara de| isIprakAra yaha bhI kaise sambhava hai ki hamAre puNya kA udaya ho aura hameM koI duHkhI karade / yadi aisA hone laga jAve to phira svayaMkRta pApa-puNya kA kyA mahattva raha jAyegA ? ukta sandarbha meM AcArya amitigati kA nimnAMkita kathana dhyAna dene yogya hai - svayaM kRtaM karmayadAtmanA purA, phalaM tadIyaM labhate zubhAzubham / pareNa dattaM yadi labhyate sphuTa, svayaM kRtaM karma nirarthakaM tadA // nijArjita karma vihAya dehino, na kopi kasyApi dadAti kiNcn| vicAyane vamananyamAnasa:, paro dadAtIti vimucca zemuSIm / isa jIva ke dvArA pUrva meM jo zubha aura azubha karma svayaM kie kahe gaye haiM, unakA hI phala use vartamAna meM prApta hotA hai| yaha bAta pUrNataH satya hai, kyoMki yadi yaha mAnA jAya ki sukha-duHkha dUsaroM ke dvArA kiye jAte haiM to phira svayaM kie gaye sampUrNa karma nirarthaka siddha hoNge| ___ apane dvArA kiye gaye karmoM ko chor3akara isa jIva ko koI bhI kucha nahIM detaa| jo kucha bhI sukha-duHkha ise prApta hote haiM, ve saba isake hI zubhAzubha karmoM ke phala haiN| isalie mana ko anyatra na bhaTakA kara, ananya mana se isa bAta kA vicAra karake pakkA nirNaya karake he bhavyAtmA ! 'sukha-duHkha dUsare dete
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 50 haiM' - isa viparIta buddhi ko chor3a do| yadi hama jIvanabhara pApa karate raheM, phira bhI koI hameM una pApa karmoM ke phala bhogane se bacAle, duHkhI na hone de, sukhI karade to phira hama pApa karane se DareMge hI kyoM ? basa kisI bhI taraha ho, use hI prasanna karane meM juTe raheMge; kyoMki sukha-duHkha kA saMbaMdha apane karmoM se na rahakara para kI prasannatA para AdhArita ho gayA / yaha mAnyatA to pApa ko protsAhita karane vAlI hone se pApa hI hai| isIprakAra yadi hama jIvanabhara puNya kArya kareM, phira bhI koI hameM duHkhI karade to phira hama sukhI hone ke lie puNya kArya kyoM kareMge, basa usakI hI sevA karate raheMge, kisI bhI prakAra kyoM na ho, use hI prasanna rakheMge / bure kArya karane meM hatotsAhita evaM acche kArya karane meM protsAhita to yaha jIva tabhI hogA, jabaki use isa bAta kA pUrA bharosA ho ki bure kArya kA burA phala aura acche kArya kA acchA phala nizcitarUpa se bhoganA hI hogA / isI bAta para vyaMgya karate hue kisI kavi ne likhA hai are jagata meM vaha Izvara kyA kara sakatA hai insApha / are prArthanA kI rizvata para kara detA jo mApha // yadi isa jagata meM koI Izvara hai aura vaha pApiyoM ke bar3e-bar3e pApoM ko bhI, prArthanA karane mAtra se pApamukta kara detA hai to vaha dayAsAgara bhale hI kahalA le, para nyAya nahIM kara sakatA hai, nyAyavAna nahIM hai; kyoMki usane aparAdhI ko daMDa na dekara svayaM kI cApalUsI karane mAtra se aparAdhamukta kara diyA, jo sarAsara anyAya hai / hama kisI prANI ko mArA yA duHkhI kiyA to kSamA karane kA adhikAra bhI usI kA hai, jise hamane kaSTa pahu~cAyA hai| use saMtuSTa kie binA Izvara ko kisI ko bhI kSamA karane kA adhikAra kahA~ se prApta ho gayA ? yaha kriyA to pApoM ko protsAhita karanevAlI huI; kyoMki phira koI pApa karane se DaregA hI kyoM ? usake pAsa to pApoM ke phala ko binA bhoge hI bacane kA upAya
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ jIvana-maraNa aura sukha-duHkha 51 vidyamAna hai| AcArya kundakunda kahate haiM ki pratyeka vyakti ko laukika anukUlatA evaM pratikUlatA apane-apane karmodayAnusAra hI prApta hotI hai; usameM kisI kA bhI, yahA~ taka ki kisI sarvazaktimAna bhagavAna kA bhI hastakSepa saMbhava nahIM aura yahI nyAyasaMgata bhI hai| 'maiM dUsaroM ko mAratA hU~ yA bacAtA hU~ athavA sukhI-duHkhI karatA hU~ yaha mAnyatA abhimAna kI jananI hai aura 'dUsare jIva mujhe mArate haiM, bacAte haiM, sukhI - duHkhI karate haiM' - yaha mAnyatA dInatA paidA karatI hai, bhayAkrAMta karatI hai, azAMta karatI hai, AkulatA - vyAkulatA paidA karatI hai| ataH yadi hama abhimAna se bacanA cAhate haiM, dInatA ko samApta karanA cAhate haiM, AkulatA - vyAkulatA aura azAMti se bacanA cAhate haiM, nirdhAra honA cAhate haiM to ukta mithyA mAnyatA ko tilAMjali de denA hI zreyaskara hai, jar3amUla se ukhAr3a pheMkanA hI zreyaskara hai - sukhI aura zAMta hone kA ekamAtra yahI upAya hai| tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra ne pratyeka vastu kI pUrNa svataMtra sattA svIkAra kI hai aura yaha bhI spaSTa kiyA hai ki pratyeka vastu svayaM pariNamanazIla hai, usake pariNamana meM parapadArtha kA koI hastakSepa nahIM hai / yahA~taka ki paramapitA paramezvara bhI usakI sattA kA kartA hartA nahIM hai / jana-jana kI hI nahIM, apitu kaNa-kaNa kI svataMtra sattA kI udghoSaNA tIrthaMkara mahAvIra kI vANI meM huI hai| dUsaroM ke pariNamana yA kArya meM hastakSepa karane kI bhAvanA hI mithyA, niSphala aura duHkha kA kAraNa hai| - maiM kauna hU~, pRSTha - 60 -
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 maiM svayaM bhagavAna hU~ jainadarzana kI sabase bar3I vizeSatA yaha hai ki vaha kahatA hai ki sabhI AtmA svayaM paramAtmA haiM / svabhAva se to sabhI paramAtmA haiM hI; yadi apane ko jAneM, pahicAneM aura apane meM hI jama jAyeM, rama jAyeM to pragaTarUpa se paryAya meM bhI paramAtmA bana sakate haiM / jaba yaha kahA jAtA hai to logoM ke hRdaya meM eka prazna sahaja hI utpanna hotA hai ki 'jaba sabhI paramAtmA haiM' to 'paramAtmA bana sakate haiM' - isakA kyA artha hai ? aura yadi 'paramAtmA bana sakate haiM ' yaha bAta sahI hai to phira 'paramAtmA haiM' - isakA koI artha nahIM raha jAtA hai; kyoMki bana sakanA aura honA- donoM ekasAtha saMbhava nahIM haiM / - bhAI, isameM asaMbhava to kucha bhI nahIM hai; para Upara se dekhane para bhagavAna hone aura ho sakane meM kucha virodhAbhAsa avazya pratIta hotA hai, kintu gaharAI se vicAra karane para saba bAta ekadama spaSTa ho jAtI hai / eka seTha thA aura usakA pA~ca varSa kA eka ikalautA beTA / basa do hI prANI the / jaba seTha kA antima samaya A gayA to use cintA huI ki yaha choTA sA bAlaka itanI vizAla sampatti ko kaise saMbhAlegA ? - ataH usane lagabhaga sabhI sampatti becakara eka karor3a rupaye ikaTThe kiye aura apane vAlaka ke nAma para baiMka meM bIsa varSa ke lie sAvadhi jamAyojanA (phiksa DipAjiTa) ke antargata jamA karA diye / seTha ne isa rahasya ko gupta hI rakhA, yahA~ taka ki apane putra ko bhI nahIM
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ batAyA, mAtra eka atyanta ghaniSTha mitra ko isa anurodha ke sAtha batAyA ki vaha usake putra ko yaha bAta tabataka na batAye, jabataka ki vaha paccIsa varSa kA na ho jaave| pitA ke acAnaka svargavAsa ke bAda vaha bAlaka anAtha ho gayA aura kucha dinoM taka to bacI-khucI sampatti se AjIvikA calAtA rahA, para anta meM rikzA calAkara peTa bharane lgaa| caurAhe para khar3e hokara jora-jora se AvAja lagAtA ki do rupaye meM relave sTezana, do rupaye meM relave stteshn| __aba maiM Apa sabase eka prazna pUchanA cAhatA hU~ ki vaha rikzA calAnevAlA bAlaka karor3apati hai yA nahIM? kyA kahA? nhiiN| kyoM? kyoMki karor3apati rikzA nahIM calAte aura rikzA calAnevAle karor3apati nahIM huA krte| are bhAI, jaba vaha vyakti hI karor3apati nahIM hogA, jisake karor3a rupaye baiMka meM jamA haiM to phira aura kauna karor3apati hogA? ___ para bhAI bAta yaha hai ki usake karor3apati hone para bhI hamArA mana use karor3apati mAnane ko taiyAra nahIM hotA; kyoMki rikzAvAlA karor3apati ho-yaha bAta hamAre citta ko sahaja svIkAra nahIM hotii| Ajataka hamane jinheM karor3apati mAnA hai, unameM se kisI ko bhI rikzA calAte nahIM dekhA aura karor3apati rikzA calAye-yaha hameM acchA bhI nahIM lagatA; kyoMki hamArA mana hI kucha isaprakAra kA bana gayA hai| _ 'kauna karor3apati hai aura kauna nahIM hai?'- yaha jAnane ke lie Ajataka koI kisI kI tijorI ke noTa ginane to gayA nahIM; yadi
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana jAyegA bhI to batAyegA kauna? vasa bAharI tAma-jhAma dekhakara hI hama kisI ko bhI karor3apati mAna lete haiN| dasa pA~ca naukara-cAkara, munIma - gumAste aura baMgalA, moTarakAra, kala-kArakhAne dekhakara hI hama kisI ko bhI karor3apati mAna lete haiM; para yaha koI nahIM jAnatA ki jise hama karor3apati samajha rahe haiM, ho sakatA hai ki vaha karor3oM kA karjadAra ho| baiMka se karor3oM rupaye udhAra lekara kala-kArakhAne khula jAte haiM aura bAharI ThATha-bATa dekhakara anya loga bhI seThajI ke pAsa paise jamA karAne lagate haiM / isaprakAra garIboM, vidhavAoM, brahmacAriyoM ke karor3oM ke ThATha-bATa se hama use karor3apati mAna lete haiM / 54 isa saMbhAvanA se bhI inkAra nahIM kiyA jA sakatA hai ki jise hama karor3apati sAhUkAra mAna rahe haiM, vaha logoM ke karor3oM rupaye pacAkara divAlA nikAlane kI yojanA banA rahA ho / ThIka yahI bAta sabhI AtmAoM ko paramAtmA mAnane ke sandarbha meM bhI hai| hamArA mana ina calate-phirate, khAte-pIte, rote-gAte cetana AtmAoM ko paramAtmA mAnane ko taiyAra nahIM hotA, bhagavAna mAnane ko taiyAra nahIM hotaa| hamArA mana kahatA hai ki yadi hama bhagavAna hote to phira dara-dara kI Thokara kyoM khAte phirate ? ajJAnAMdhakAra meM DUbA hamArA antara bolatA hai ki hama bhagavAna nahIM haiM, hama to dIna-hIna prANI haiM; kyoMki bhagavAna dIna-hIna nahIM hote aura dIna-hIna bhagavAna nahIM hote / abataka hamane bhagavAna ke nAma para mandiroM meM virAjamAna una pratimAoM ke hI bhagavAna ke rUpa meM darzana kiye haiM, jinake sAmane hajAroM loga mastaka Tekate haiM, bhakti karate haiM, pUjA karate haiM; yahI kAraNa hai ki hamArA mana DATe-phaTakAre jAnevAle janasAmAnya ko bhagavAna mAnane ko taiyAra nahIM hotA / hama socate haiM ki ye bhI koI bhagavAna ho sakate haiM kyA? bhagavAna to ve haiM, jinakI pUjA kI jAtI hai, bhakti kI jAtI hai| saca bAta to yaha hai ki hamArA mana hI kucha aisA bana gayA hai ki
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ 1 use yaha svIkAra nahIM ki koI dIna-hIna jana bhagavAna bana jAve / apane ArAdhya ko dIna-hIna dazA meM dekhanA bhI hameM acchA nahIM lagatA / 55 bhAI, bhagavAna bhI do taraha ke hote haiM- eka to ve arahaMta aura siddha paramAtmA, jinakI mUrtiyA~ mandiroM meM virAjamAna haiM aura una mUrtiyoM ke mAdhyama se hama una mUrtimAna paramAtmA kI upAsanA karate haiM, pUjana- bhakti karate haiM; jisa patha para ve cale, usa patha para calane kA saMkalpa karate haiM. bhAvanA bhAte haiN| ye arahaMta aura siddha kAryaparamAtmA kahalAte haiM / dUsare, dehadevala meM virAjamAna nija bhagavAna AtmA bhI paramAtmA hai, bhagavAna hai; ise kAraNaparamAtmA kahA jAtA hai / jo bhagavAna mUrtiyoM ke rUpa meM mandiroM meM virAjamAna haiM; ve hamAre pUjya haiM, paramapUjya haiM; ataH hama unakI pUjA karate haiM, bhakti karate haiM, guNAnuvAda karate haiM; kintu dehadevala meM virAjamAna nija bhagavAna AtmA zraddheya hai, dhyeya hai, paramajJeya hai; ataH nija bhagavAna ko jAnanA, pahicAnanA aura usakA dhyAna karanA hI usakI ArAdhanA hai / samyagdarzana - jJAna - cAritra kI utpatti isa nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI hotI hai; kyoMki nizcaya se nija bhagavAna AtmA ko nija jAnanA hI samyagjJAna hai, use hI nija mAnanA, 'yahI maiM hU~' - aisI pratIti honA samyagdarzana hai aura usakA hI dhyAna karanA, usI meM jama jAnA, rama jAnA, lIna ho jAnA samyakcAritra hai / aSTadravya se pUjana mandira meM virAjamAna ' para - bhagavAna' kI kI jAtI hai aura dhyAna zarIrarUpI mandira meM virAjamAna 'nija - bhagavAna' AtmA kA kiyA jAtA hai / yadi koI vyakti nija- AtmA ko bhagavAna mAnakara mandira meM virAjamAna bhagavAna ke samAna svayaM kI bhI aSTadravya pUjana karane lage to use vyavahAra- vihIna hI mAnA jAyegA; vaha vyavahArakuzala nahIM, apitu vyavahAramUr3ha hI hai / se
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana isIprakAra yadi koI vyakti Atmopalabdhi ke lie dhyAna bhI mandira meM virAjamAna bhagavAna kA hI karatA rahe to use bhI vikalpoM kI hI utpatti hotI rahegI, nirvikalpa AtmAnubhUti kabhI nahIM hogI; kyoMki nirvikalpa AtmAnubhUti nija bhagavAna AtmA ke Azraya se hI hotI hai / nirvikalpa AtmAnubhUti ke vinA samyagdarzana- jJAna - cAritra kI utpatti bhI nahIM hogI / -isaprakAra use samyagdarzana - jJAna - cAritra kI ekatArUpa mokSamArga kA AraMbha hI nahIM hogaa| - 56 jisaprakAra vaha rikzAvAlA bAlaka rikzA calAte hue bhI karor3apati hai; usIprakAra dIna-hIna hAlata meM hone para bhI hama sabhI svabhAva se jJAnAnandasvabhAvI bhagavAna haiM, kAraNa paramAtmA haiM - yaha jAnanA - mAnanA ucita hI hai / isa sandarbha meM maiM Apase eka prazna pUchanA cAhatA hU~ ki bhArata meM abhI kisakA rAja hai ? kAMgresa kA " 44 'kyA kahA, kAMgresa kA ? nahIM bhAI ! yaha ThIka nahIM hai; kAMgresa to eka pArTI hai, bhArata meM rAja to janatA-janArdana kA hai; kyoMki janatA jise cunatI hai, vahI bhArata kA zAsana calAtA hai; ata: rAja to janatAjanArdana kA hI hai / " " ukta sandarbha meM jaba hama janatA ko janArdana (bhagavAna) kahate haiM to koI nahIM kahatA ki janatA to janatA hai, vaha janArdana arthAt bhagavAna kaise ho sakatI hai? para jaba tAttvika carcA meM yaha kahA jAtA hai ki hama sabhI bhagavAna haiM to hamAre citta meM anekaprakAra kI zaMkAe~AzaMkAe~ khar3I ho jAtI hai, para bhAI gaharAI se vicAra kareM to svabhAva seto pratyeka AtmA paramAtmA hI hai- isameM zaMkA- AzaMkAoM ko koI sthAna nahIM hai /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ prazna : yadi yaha bAta hai to phira ye jJAnAnandasvabhAvI bhagavAna AtmA vartamAna meM ananta du:khI kyoM dikhAI de rahe haiM ? uttara : are bhAI, ye saba bhUle hue bhagavAna haiM, svayaM ko - svayaM kI sAmarthya ko bhUla gaye haiM; isIkAraNa sukhasvabhAvI hokara bhI anantadukhI ho rahe haiN| inake dukha kA mUlakAraNa svayaM ko nahIM jAnanA, nahIM pahicAnanA hI hai| jaba ye svayaM ko jAneMge, pahicAneMge evaM svayaM meM hI jama jAyeMge, rama jAyeMge; taba svayaM hI anantasukhI bhI ho jaaveNge| 57 - 1 jisaprakAra vaha rikzA calAnevAlA bAlaka karor3apati hone para bhI yaha nahIM jAnatA hai ki 'maiM svayaM karor3apati hU~' - isIkAraNa daridratA kA dukha bhoga rahA hai / yadi use yaha patA cala jAve ki maiM karor3apati hU~, mere karor3a rupaye baiMka meM jamA haiM to usakA jIvana hI parivartita ho jAvegA / usIprakAra jabataka yaha AtmA svayaM ke paramAtmasvarUpa ko nahIM jAnatA-pahicAnatA hai, tabhItaka anantadukhI hai; jaba yaha AtmA apane paramAtmasvarUpa ko bhalIbhA~ti jAna legA, pahicAna legA to isake dukha dUra hone meM bhI dera na lgegii| kaMgAla ke pAsa karor3oM kA hIrA ho, para vaha use kA~ca kA Tukar3A samajhatA ho yA camakadAra patthara mAnatA ho to usakI daridratA jAnevAlI nahIM hai; para yadi vaha usakI sahI kImata jAna le to daridratA eka kSaNa bhI usake pAsa Tika nahIM sakatI, use vidA honA hI hogaa| isIprakAra yaha AtmA svayaM bhagavAna hone para bhI yaha nahIM jAnatA ki maiM svayaM bhagavAna hU~ / yahI kAraNa hai ki yaha anantakAla se ananta dukha uThA rahA hai / jisa dina yaha AtmA yaha jAna legA ki maiM svayaM bhagavAna hI hU~, usa dina usake dukha dUra hote dera na lgegii| isase yaha bAta sahaja siddha hotI hai ki hone se bhI adhika mahattva jAnakArI hone kA hai, jJAna hone kA hai / hone se kyA hotA hai? hone ko to yaha AtmA anAdi se jJAnAnandasvabhAvI bhagavAna AtmA hI hai, para isa bAta kI jAnakArI na
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana hone se, jJAna na hone se jJAnAnandasvabhAvI bhagavAna hone kA koI lAbha ise prApta nahIM ho rahA hai| 58 hone ko to vaha rikzA calAnevAlA bAlaka bhI garbha zrImanta hai, janma se hI karor3apati hai; para patA na hone se do roTiyoM kI khAtira use rikzA calAnA par3a rahA hai| yahI kAraNa hai ki jinAgama meM samyagjJAna ke gIta dila kholakara gAye haiM / kahA gayA hai ki "jJAna samAna na Ana jagata meM sukha kau kAraNa / iha paramAmRta janma- jarA - mRtu roga nivAraNa // isa jagata meM jJAna ke samAna anya koI bhI padArtha sukha denevAlA nahIM hai| yaha jJAna janma, jarA aura mRtyu rUpI roga ko dUra karane ke lie parama- amRta hai, sarvotkRSTa auSadhi hai / " aura bhI dekhie - " je pUraba ziva gaye jAhiM aru Age jaihaiM / so saba mahimA jJAnatanI munInAtha kahai haiM // Ajataka jitane bhI jIva ananta sukhI hue haiM arthAt mokSa gaye haiM yA jA rahe haiM athavA bhaviSya meM jAveMge, vaha saba jJAna kA hI pratApa haiaisA muniyoM ke nAtha jinendra bhagavAna kahate haiM / " samyagjJAna kI to ananta mahimA hai hI, para samyagdarzana kI mahimA jinAgama meM usase bhI adhika batAI gaI hai, gAI gaI hai| kyoM aura kaise ? mAnalo rikzA calAnevAlA vaha karor3apati bAlaka aba 25 varSa kA yuvaka ho gayA hai| usake nAma jamA karor3a rupayoM kI avadhi samApta ho gaI hai, phira bhI koI vyakti baiMka se rupaye lene nahIM AyA / ataH 2. paNDita daulatarAma : chahaDhAlA. caturtha DhAla. chanda 4 2. vahI, caturtha DhAla, chanda 8
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ - 59 baiMka ne samAcAra-patroM meM sUcanA prakAzita karAI ki amuka vyakti ke itane rupaye baiMka meM jamA haiM, vaha eka mAha ke bhItara Akara le jaave| yadi koI vyakti eka mAha ke bhItara nahIM AyA to lAvArisa samajhakara rupaye sarakArI khajAne meM jamA karA diye jaaveNge| usa samAcAra ko usa yuvaka ne bhI par3hA aura usakA hRdaya praphullita ho uThA, para usakI vaha prasannatA kSaNika sAbita huI; kyoMki agale hI kSaNa usake hRdaya meM saMzaya ke bIja aMkurita ho gye| vaha socane lagA ki mere nAma itane rupaye baiMka meM kaise ho sakate haiM? maiMne to kabhI jamA karAye hI nhiiN| merA to kisI baiMka meM koI khAtA bhI nahIM hai| phira bhI usane vaha samAcAra dubArA bArIkI se par3hA to pAyA kI vaha nAma to usI kA hai, pitA ke nAma ke sthAna para bhI usI ke pitA kA nAma aMkita hai ; kucha AzA jAgRta huI, kintu agale kSaNa hI use vicAra AyA ki ho sakatA hai, isI nAma kA koI dUsarA vyakti ho aura sahaja saMyoga se hI usake pitA kA nAma bhI yahI ho| isaprakAra vaha phira zaMkAzIla ho utthaa| isaprakAra jAnakara bhI use pratIti nahIM huI, isa bAta kA vizvAsa jAgRta nahIM huA ki ye rupaye mere hI haiN| ata: jAna lene para bhI koI lAbha nahIM huaa| isase siddha hotA hai ki pratIti binA, vizvAsa binA jAna lene mAtra se bhI koI lAbha nahIM hotaa| ata: jJAna se bhI adhika mahattva zraddhAna kA hai, vizvAsa kA hai, pratIti kA hai| ___ isIprakAra zAstroM meM par3hakara hama saba yaha jAna to lete haiM ki AtmA hI paramAtmA hai (appA so paramappA), para antara meM yaha vizvAsa jAgRta nahIM hotA ki maiM svayaM hI paramAtmasvarUpa hU~, paramAtmA hU~, bhagavAna huuN| yahI kAraNa hai ki yaha bAta jAna lene para bhI ki maiM svayaM paramAtmA hU~, samyakzraddhAna binA dukha kA anta nahIM hotA, caturgatibhramaNa samApta nahIM hotA, sacce sukha kI prApti nahIM hotii|
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana samAcAra-patra meM ukta samAcAra par3hakara vaha yuvaka apane sAthiyoM ko bhI batAtA hai| unheM samAcAra dikhAkara kahatA hai ki "dekho, maiM karor3apati hU~ aba tuma mujhe garIba rikzevAlA nahIM smjhnaa|" - isaprakAra kahakara vaha apanA aura apane sAthiyoM kA manoraMjana karatA hai, ekaprakAra se svayaM apanI ha~sI ur3AtA hai| ___ isIprakAra zAstroM meM se par3ha-par3hakara hama svayaM apane sAthiyoM ko bhI sunAte haiN| kahate haiM-'dekho hama sabhI svayaM bhagavAna haiM, dIna-hIna manuSya nhiiN|'-isprkaar kI AdhyAtmika carcAoM dvArA hama svayaM kA aura samAja kA manoraMjana to karate haiM, para samyakzraddhAna ke abhAva meM bhagavAna hone kA sahI lAbha prApta nahIM hotA, AtmAnubhUti nahIM hotI, sacce sukha kI prApti nahIM hotI, AkulatA samApta nahIM hotii| isaprakAra ajJAnIjanoM kI AdhyAtmika carcA bhI AtmAnubhUti ke binA, samyagjJAna ke binA, samyakzraddhAna ke binA mAtra bauddhika vyAyAma banakara raha jAtI hai| samAcAra-patroM meM prakAzita ho jAne ke uparAnta bhI jaba koI vyakti paise lene baiMka meM nahIM AyA to baiMkavAloM ne reDiyo sTezana se ghoSaNA kraaii| reDiyo sTezana ko bhArata meM AkAzavANI kahate haiN| ataH AkAzavANI huI ki amuka vyakti ke itane rupaye baiMka meM jamA haiM, vaha eka mAha ke bhItara le jAve, anyathA lAvArisa samajhakara sarakArI khajAne meM jamA karA diye jaaveNge| AkAzavANI kI usa ghoSaNA ko rikze para baiThe-baiThe usane bhI sunI, apane sAthiyoM ko bhI sunAI, para vizvAsa ke abhAva meM koI lAbha nahIM huaa| isIprakAra aneka pravaktAoM se isa bAta ko sunakara bhI ki hama sabhI svayaM bhagavAna haiM, vizvAsa ke abhAva meM bAta vahIM kI vahIM rhii| jIvanabhara jinavANI sunakara bhI, par3hakara bhI, AdhyAtmika carcAyeM karake bhI AtmAnubhUti se achUte raha gye|
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ samAcAra-patroM meM prakAzita evaM AkAzavANI se prasArita ukta samAcAra kI ora jaba svargIya seThajI ke una abhinna mitra kA dhyAna gayA, jinheM unhoMne marate samaya ukta rahasya kI jAnakArI dI thI, to ve tatkAla usa yuvaka ke pAsa pahu~ce aura bole - "beTA! tuma rikzA kyoM calAte ho?" 61 usane uttara diyA- " yadi rikzA na calAyeM to khAyeMge kyA?" unhoMne samajhAte hue kahA - " bhAI tuma to karor3apati ho, tumhAre to karor3oM rupaye baiMka meM jamA hai / " atyanta gamagIna hote hue yuvaka kahane lagA "cAcAjI, Apase aisI AzA nahIM thI; sArI duniyA to hamArA majAka ur3A hI rahI hai, para Apa to bujurga haiM, mere pitA ke barAbara haiM; Apa bhI / " vaha apanI bAta samApta hI na kara pAyA thA ki usake mAthe para hAtha pherate hue atyanta sneha se ve kahane lage " nahIM bhAI, maiM terI majAka nahIM ur3A rahA huuN| tU sacamuca hI karor3apati hai / jo nAma samAcAra-patroM meM chapa rahA hai, vaha terA hI nAma hai / " - atyanta vinayapUrvaka vaha bolA - "aisI bAta kahakara Apa mere citta ko vyartha hI azAnta na kreN| maiM mehanata-majadUrI karake do roTiyA~ paidA karatA hU~ aura ArAma se jindagI basara kara rahA huuN| merI mahattvAkAMkSA ko jagAkara Apa mere citta ko kyoM udvelita kara rahe haiM / maiMne to kabhI koI rupaye baiMka meM jamA karAye hI nhiiN| ataH mere rupaye baiMka meM jamA kaise ho sakate haiM?" atyanta gadgad hote hue ve kahane lage "" bhAI tumheM paise jamA karAne kI kyA AvazyakatA thI? tumhAre pitAjI svayaM bIsa varSa pahale tumhAre nAma eka karor3a rupaye baiMka meM jamA
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana karA gaye haiM, jo aba byAja sahita daza karor3a se bhI adhika ho gaye hoNge| marate samaya yaha bAta ve mujhe batA gaye the|" / yaha bAta sunakara vaha ekadama uttejita ho gyaa| thor3A-sA vizvAsa utpanna hote hI usameM karor3apatiyoM ke lakSaNa ubharane lge| vaha ekadama garma hote hue bolA___ "yadi yaha bAta satya hai to Apane abhItaka hameM kyoM nahIM batAyA?" ve samajhAte hue kahane lage - "uttejita kyoM hote ho? aba to batA diyaa| pIche kI jAne do, aba Age kI soco|" "pIche kI kyoM jAne do? hamAre karor3oM rupaye baiMka meM par3e rahe aura hama do roTiyoM ke liye mu~hatAja ho gaye / hama rikzA calAte rahe aura Apa dekhate rhe| yaha koI sAdhAraNa bAta nahIM hai, jo aise hI chor3a dI jAve; Apako isakA javAba denA hI hogaa|" "tumhAre pitAjI manA kara gaye the|" "Akhira kyoM?" "isalie ki bIsa varSa pahale tumheM rupaye to mila nahIM sakate the| patA calane para tuma rikzA bhI na calA pAte aura bhUkhoM mara jaate|" "para unhoMne aisA kiyA hI kyoM?'' "isalie ki nAbAligI kI avasthA meM kahIM tuma yaha sampatti barbAda na kara do aura phira jIvanabhara ke lie kaMgAla ho jAvo / samajhadAra ho jAne para tumheM byAja sahita ATha-daza karor3a rupaye mila jAveM aura tuma ArAma se raha sko| tumhAre pitAjI ne yaha saba tumhAre hita meM hI kiyA hai| ata: uttejanA meM samaya kharAba mata kro| Age kI soco|" - isaprakAra sampatti sambandhI saccI jAnakArI aura usa para pUrA . vizvAsa jAgRta ho jAne para usa rikzevAle yuvaka kA mAnasa ekadama
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ badala jAtA hai, daridratA ke sAtha kA ekatva TUTa jAtA hai evaM 'maiM karor3apati hU~' - aisA gaurava kA bhAva jAgRta ho jAtA hai, AjIvikA kI cintA na mAlUma kahA~ calI jAtI hai, cehare para sampannatA kA bhAva spaSTa jhalakane lagatA hai / isIprakAra zAstroM ke paThana, pravacanoM ke zravaNa aura aneka yuktiyoM ke avalambana se jJAna meM bAta spaSTa ho jAne para bhI ajJAnIjanoM ko isaprakAra kA zraddhAna udita nahIM hotA ki jJAna kA ghanapiNDa, Ananda kA rasakanda, zaktiyoM kA saMgrahAlaya, ananta guNoM kA godAma bhagavAna AtmA maiM svayaM hI huuN| yahI kAraNa hai ki zraddhAna ke abhAva meM ukta jJAna kA koI lAbha prApta nahIM hotA / 63 kAlalabdhi Ane para kisI Asannabhavya jIva ko paramabhAgyodaya se kisI AtmAnubhavI jJAnI dharmAtmA kA sahaja samAgama prApta hotA hai aura vaha jJAnI dharmAtmA use atyanta vAtsalyabhAva se samajhAtA hai ki he Atman! tU svayaM bhagavAna hai, tU apanI zaktiyoM ko pahicAna, paryAya kI pAmaratA kA vicAra mata kara, svabhAva ke sAmarthya ko dekha, sampUrNa jagata para se dRSTi haTA aura svayaM meM hI samA jA, upayoga ko yahA~vahA~ na bhaTakA, antara meM jA, tujhe nija paramAtmA ke darzana hoNge| jJAnI guru kI karuNA-vigalita vANI sunakara vaha nikaTa bhavya jIva kahatA hai -- "prabho ! yaha Apa kyA kaha rahe haiM, maiM bhagavAna kaise ho sakatA hU~? maiMne to jinAgama meM batAye bhagavAna banane ke upAya kA anusaraNa Ajataka kiyA hI nahIM hai| na japa kiyA, na tapa kiyA, na vrata pAle aura na svayaM ko jAnA - pahicAnA aisI ajJAnI - asaMyata dazA meM rahate hue maiM bhagavAna kaise bana sakatA hU~?" -- atyanta snehapUrvaka samajhAte hue jJAnI dharmAtmA kahate haiM-" bhAI, ye bananevAle bhagavAna kI bAta nahIM hai, yaha to bane banAye bhagavAna kI bAta -
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana hai| svabhAva kI apekSA tujhe bhagavAna bananA nahIM hai, apitu svabhAva se to tU banA-banAyA bhagavAna hI hai| aisA jAnanA-mAnanA aura apane meM hI jamajAnA, ramajAnA paryAya meM bhagavAna banane kA upAya hai| tU ekabAra sacce dila se antara kI gaharAI se isa bAta ko svIkAra to kara; antara kI svIkRti Ate hI terI dRSTi parapadArthoM se haTakara sahaja hI svabhAvasanmukha hogI, jJAna bhI antaronmukha hogA aura tU antara meM hI samA jAyagA, lIna ho jAyagA, samAdhistha ho jaaygaa| aisA hone para tere antara meM atIndriya Ananda kA aisA dariyA umar3egA ki tU nihAla ho jAvegA, kRtakRtya ho jaavegaa| ekabAra aisA svIkAra karake to dekh|" "yadi aisI bAta hai to Ajataka kisI ne kyoM nahIM batAyA?'' "jAne bhI de, isa bAta ko, Age kI soc|" "kyoM jAne deM? isa bAta ko jAne binA hama ananta duHkha uThAte rahe, svayaM bhagavAna hokara bhI bhogoM ke bhikhArI bane rahe aura kisI ne batAyA taka nhiiN|" "are bhAI, jagata ko patA ho to batAye aura jJAnI to batAte hI rahate haiM, para kauna sunatA hai unakI; kAlalabdhi Aye binA kisI kA dhyAna hI nahIM jAtA isa ora / suna bhI lete haiM to isa kAna se sunakara usa kAna se nikAla dete haiM, dhyAna nahIM dete| samaya se pUrva batAne se kisI ko koI lAbha bhI nahIM hotaa| ata: aba jAne bhI do purAnI bAtoM ko, Age kI soco| svayaM ke paramAtmasvarUpa ko pahicAno, svayaM ke paramAtmasvarUpa ko jAno aura svayaM meM samA jaavo| sukhI hone kA ekamAtra yahI upAya hai| kahate-kahate guru svayaM meM samA jAte haiM aura vaha bhavyAtmA bhI svayaM meM samA jAtA hai / jaba upayoga bAhara AtA hai to usake cehare para apUrva zAnti hotI hai, saMsAra kI thakAna pUrNataH utara cukI hotI hai, paryAya kI pAmaratA kA koI cihna cehare para nahIM hotA, svabhAva kI sAmarthya kA gaurava avazya jhalakatA hai|
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ AtmajJAna, zraddhAna evaM AMzika lInatA se Arambha mukti ke mArga para ArUr3ha vaha bhavyAtmA cakravartI kI sampadA aura indroM jaise bhogoM ko bhI tuccha samajhane lagatA hai / kahA bhI hai " cakravartI kI sampadA ara indra sArikhe bhoga / kAgavITa sama ginata haiM samyagdRSTi loga // " - pitA ke mitra rikzevAle yuvaka se yaha bAta rikzA sTeNDa para hI kara rahe the| unakI yaha saba bAta rikze para baiThe-baiThe hI ho rahI thI 1 itane meM eka savArI ne AvAja dI "ai rikzevAle ! sTezana calegA?" usane saMkSipta-sA uttara diyA- " nahIM / " "kyoM? calo na bhAI, jarA jaldI jAnA hai, do rupaye kI jagaha pA~ca rupaye le lenA, para calo, jaldI clo|" " 65 "nahIM; nahIM jAnA, eka bAra kaha diyA na / " " kaha diyA para usakI bAta jAne do, aba maiM Apase hI pUchatA hU~ ki kyA vaha aba bhI savArI le jAyegA? yadi le jAyegA to kitane meM? dasa rupaye meM, bIsa rupaye meM ? kyA kahA, kitane hI rupaye do, para aba vaha rikzA nahIM calAyegA / "kyoM?" 'kyoMki aba vaha karor3apati ho gayA hai|" 44 'are bhAI, abhI to mAtra patA hI calA hai, abhI rupaye hAtha meM kahA~ Aye haiM?" ?? "kucha bhI ho, aba usase rikzA nahIM calegA; kyoMki karor3apati rikzA nahIM calAyA karate / 2
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana isIprakAra jaba kisI vyakti ko AtmAnubhavapUrvaka samyagdarzanajJAna pragaTa ho jAtA hai, taba usake AcaraNa meM bhI antara A hI jAtA hai| yaha bAta alaga hai ki vaha tatkAla pUrNa saMyamI yA deza saMyamI nahIM ho jAtA, phira bhI usake jIvana meM anyAya, abhakSya evaM mithyAtva poSaka kriyAe~ nahIM rahatI haiN| usakA jIvana zuddha sAtvika ho jAtA hai, usase hIna kAma nahIM hote| __ vaha yuvaka savArI lekara sTezana to nahIM jAvegA, para usa seTha ke ghara rikzA vApisa dene aura kirAyA dene to jAvegA hI, jisakA rikzA vaha kirAye para lAyA thaa| pratidina zAma ko rikzA aura kirAye ke dasa rupaye de Ane para hI use agale dina rikzA kirAye para milatA thaa| yadi kabhI rikzA aura kirAyA dene na jA pAve to seTha ghara para A dhamakatA thA, muhallevAloM ke sAmane usakI ijjata utAra detA thaa| Aja vaha seTha ke ghara rikzA dene bhI na jaavegaa| use vahIM aisA hI chor3akara cala degaa| taba phira kyA vaha seTha usake ghara jAyegA? ___ hA~ jAyegA, avazya jAyegA; para rikzA lene nahIM, rupaye lene nahIM; apanI lar3akI kA riztA lekara jAyegA; kyoMki yaha patA cala jAne para ki isake karor3oM rupaye baiMka meM jamA haiM, kauna use apanI kanyA dekara kRtArtha na honA cAhegA? ___ isIprakAra kisI vyakti ko AtmAnubhava hotA hai to usake antara kI hInabhAvanA to samApta ho hI jAtI hai, para sAtizaya puNya ke pratApa se loka meM bhI usakI pratiSThA bar3ha jAtI hai, loka bhI usake sadvyavahAra se prabhAvita hotA hai| aisA sahaja hI nimitta-naimittika sambandha hai| jJAta ho jAne para bhI jisaprakAra koI asabhya vyakti usa rikzevAle se rikzevAloM jaisA vyavahAra bhI kadAcit kara sakatA hai ; usIprakAra
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ maiM svayaM bhagavAna hU~ 67 kucha ajJAnIjana una jJAnI dharmAtmAoM se bhI kadAcit asadvyavahAra kara sakate haiM, karate bhI dekhe jAte haiM; para yaha bahuta kama hotA hai| yadyapi abhI vaha vahI mailA-kucelA phaTA kurtA pahane hai, makAna bhI TUTA-phUTA hI hai; kyoMki ye saba to taba badaleMge, jaba rupaye hAtha meM A jaaveNge| kapar3e aura makAna zraddhA-jJAna se nahIM badale jAte, unake lie to paise cAhie, paise; tathApi usake citta meM Apa kahIM bhI daridratA kI hInabhAvanA kA nAmonizAna bhI nahIM paayeNge| usIprakAra jIvana to samyakcAritra hone para badalegA, abhI to asaMyamarUpa vyavahAra hI jJAnI dharmAtmA ke dekhA jAtA hai, para unake citta meM raMcamAtra bhI hInabhAvanA nahIM rahatI, ve svayaM ko bhagavAna hI anubhava karate haiN| ___ jisaprakAra usa yuvaka ke zraddhA aura jJAna meM to yaha bAta eka kSaNa meM A gaI ki maiM karor3apati hU~; para karor3apatiyoM jaise rahana-sahana meM abhI varSoM laga sakate haiN| paisA hAtha meM A jAya, taba makAna bananA Arambha ho, usameM bhI samaya to lagegA hii| usa yuvaka ko apanA jIvana-stara uThAne kI jaldI to hai, para adhIratA nahIM; kyoMki jaba patA cala gayA hai to rupaye bhI aba mileMge hI; Aja nahIM to kala, kala nahIM to parasoM; barasoM laganevAle nahIM haiN| usIprakAra zraddhA aura jJAna to kSaNabhara meM parivartita ho jAte haiM, para jIvana meM saMyama Ane meM samaya laga sakatA hai| saMyama dhAraNa karane kI jaldI to pratyeka jJAnI dharmAtmA ko rahatI hI hai, para adhIratA nahIM hotI; kyoMki jaba samyagdarzana-jJAna aura saMyama kI ruci (aMza) jaga gaI hai to isI bhava meM, isa bhava meM nahIM to agale bhava meM, usameM nahIM to usase agale bhava meM saMyama bhI AyegA hI; anantakAla yoM hI jAnevAlA nahIM hai| ata: hama sabhI kA yaha parama pAvana karttavya hai ki hama saba svayaM ko sahI rUpa meM jAneM, sahI rUpa meM pahicAneM, isa bAta kA gaharAI se
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana anubhava kareM ki svabhAva se to hama sabhI sadA se hI bhagavAna hI haiMisameM zaMkA- AzaMkA ke lie kahIM koI sthAna nahIM hai| rahI bAta paryAya kI pAmaratA kI, so jaba hama apane paramAtmasvarUpa kA samyagjJAna kara usI meM apanApana sthApita kareMge, apane jJAnopayoga (pragaTajJAna) ko bhI sampUrNata: usI meM lagA deMge, sthApita kara deMge aura usI meM lIna ho jAveMge, jama jAveMge, rama jAveMge, samA jAveMge, samAdhistha ho jAveMge to paryAya meM bhI paramAtmA (arahaMta - siddha) banate dera na lgegii| 68 are bhAI ! jainadarzana ke isa adbhuta paramasatya ko ekabAra antara kI gaharAI se svIkAra to karo ki svabhAva se hama sabhI bhagavAna hI haiN| para aura paryAya se apanApana tor3akara ekabAra dravya-svabhAva meM apanApana sthApita to karo, phira dekhanA antara meM kaisI krAnti hotI hai, kaisI adbhuta aura apUrva zAnti upalabdha hotI hai, atIndriya Ananda kA kaisA jharanA jharatA hai / isa adbhuta satya kA Ananda mAtra bAtoM se AnevAlA nahIM hai, antara meM isa paramasatya ke sAkSAtkAra se hI atIndriya Ananda kA dariyA umar3egA / umar3egA, avazya umar3egA; ekabAra sacce hRdaya se sampUrNataH samarpita hokara nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA to karo, phira dekhanA kyA hotA hai? bAtoM meM isase adhika kucha nahIM kahA jA sakatA hai / ataH yaha maMgalabhAvanA bhAte hue virAma letA hU~ ki sabhI AtmAe~ svayaM ke paramAtmasvarUpa ko jAnakara, pahicAnakara svayaM meM hI jamakara, ramakara ananta sukha-zAnti ko zIghra hI prApta kareM / paryAya kI pAmaratA ke nAza kA upAya paryAya kI pAmaratA kA cintana nahIM; svabhAva ke sAmarthya kA zraddhAna hai, jJAna hai| svasvabhAva ke jJAna, zraddhAna aura dhyAna kA nAma hI dharma hai; dharma kI sAdhanA hai, ArAdhanA hai, upAsanA hai, dharma kI bhAvanA hai, dharmabhAvanA haiM / - bAraha bhAvanA : eka anuzIlana, pRSTha- 173
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 apane meM apanApana samyagdarzana, jJAna, cAritra hI saccA mokSamArga hai, anAdikAlIna anaMta duHkha ko dUra karane kA ekamAtra upAya hai / ata: hameM inheM samajhane meM pUrI zakti lagAnA cAhie, inheM prApta karane ke lie prANapaNa se juTa jAnA cAhie / inake svarUpa ko samajhane ke lie hameM jainadarzana meM pratipAdita tattvavyavasthA ko samajhanA hogA; kyoMki tattvArtha ke zraddhAna ko hI samyagdarzana kahA gayA hai / tattvArtha sAta hote haiM - jIva, ajIva, asrava, baMdha, saMvara, nirjarA aura mokSa / I jIvatattva anAdi-nidhana dravyarUpa bhagavAna hai aura mokSatattva sAdi pragaTa dazArUpa bhagavAna hai| bhagavAna svabhAvI AtmA kA prakaTarUpa se paryAya meM bhagavAna bananA hI mokSa prApta karanA hai / yahI kAraNa hai ki jainadarzana kahatA hai ki svabhAva se to hama sabhI bhagavAna haiM hI, para yadi apane ko jAneM, pahicAneM aura apane meM hI jama jAyeM, rama jAyeM to prakaTarUpa se paryAya meM bhI bhagavAna bana sakate haiM / apane ko pahicAnanA, jAnanA hI samyagdarzana aura samyagjJAna hai tathA apane meM hI jama jAnA, rama jAnA samyakcAritra hai / ina samyagdarzana, samyagjJAna aura samyakcAritra kI ekarUpatA hI mokSamArga hai, sukhI hone kA saccA upAya hai / yadyapi yaha bhagavAna AtmA ananta guNoM kA akhaNDa piNDa hai, ananta zaktiyoM kA saMgrahAlaya hai; tathApi mokSamArga meM prayojanabhUta jina guNoM kI carcA jinAgama meM sarvAdhika prApta hai, unameM zraddhA, jJAna aura cAritra guNa pramukha haiM /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 - NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana inameM jJAna guNa kA kArya satyAsatya kA nirNaya karanA hai, zraddhA guNa kA kArya apane aura parAye kI pahicAna kara apane meM apanApana sthApita karanA hai aura acche-bure kA nirNaya hama apane rAga ke anusAra karate haiN| dhyAna rahe, rAga cAritra guNa kI vikArI paryAya hai| isa jagata meM koI bhI vastu acchI-burI nahIM hai| unameM acche-bure kA nirNaya hama apane rAgAnusAra hI karate haiN| raMga na gorA acchA hotA hai na sA~valA, jisake mana jo bhA jAya, usake lie vahI acchA hai| hama gore raMga ke lie tarasate haiM aura gorI camar3I vAle yUropiyana ghaMToM naMge badana dhUpa meM isalie par3e rahate haiM ki unakA raMga thor3A-bahuta hama jaisA sA~valA ho jaave| __dUsaroM kI bAta jAne bhI deM, hama svayaM apanA ceharA gorA aura bAla kAle pasanda karate haiN| jarA vicAra to karo, yadi cehare jaise bAla aura bAloM jaisA ceharA ho jAve to kyA ho? tAtparya yaha hai ki jagata meM kucha bhI acchA-burA nahIM hai| acche-bure kI kalpanA hama svayaM apane rAgAnusAra hI karate haiN| isa jagata meM na acche kI kImata hai na sacce kI, apanApana hI sarvAdhika mahattvapUrNa hai; kyoMki sarvasva-samarpaNa apanoM ke prati hI hotA hai / yahI kAraNa hai ki mukti ke mArga meM sarvAdhika mahattvapUrNa zraddhA guNa hai, zraddhA guNa kI nirmala paryAya samyagdarzana hai| para aura paryAya se bhinna nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita karanA hI samyagdarzana hai, nija bhagavAna AtmA ko nija jAnanA hI samyagjJAna hai aura nija bhagavAna AtmA meM hI jamanA-ramanA samyakcAritra hai| ___ yahA~ Apa kaha sakate haiM ki vidvAnoM kA kAma to saccAI aura acchAI kI kImata batAnA hai aura Apa kaha rahe haiM ki isa jagata meM na saccAI kI kImata hai aura na acchAI kii|
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane meM apanApana bhAI, hama kyA kaha rahe haiM, vastu kA svarUpa hI aisA hai| eka karor3apati seTha thaa| usakA eka ikalautA beTA thaa| "kaisA?" "jaise ki karor3apatiyoM ke hote haiM, sAtoM vyasanoM meM paarNgt|" usake par3osa meM eka garIba vyakti rahatA thaa| usakA bhI eka beTA thaa| "kaisA?" "jaisA ki seTha apane beTe ko cAhatA thA, sarvaguNasampanna, par3hanelikhane meM hoziyAra, vyasanoM se dUra, sadAcArI, vinyshiil|" seTha roja subaha uThatA to par3osI ke beTe kI bhagavAna jaisI stuti karatA aura apane beTe ko hajAra gAliyA~ detaa| kahatA- "dekho vaha kitanA hoziyAra hai, pratidina prAta:kAla mandira jAtA hai, samaya para sokara uThatA hai aura eka tU hai ki abhI taka so rahA hai / are nAlAyaka mere ghara meM paidA ho gayA hai, so gulacharre ur3A rahA hai, kahIM aura paidA hotA to bhUkhoM maratA, bhUkhoM..... ' are abhAge .......... |" ___ bIca meM hI bAta kATate hue putra kahatA-"pitAjI, aura cAhe jo kucha kaho, para abhAgA nahIM kaha skte|" "kyoM?" "kyoMki, jise Apa jaisA kamAU bApa milA ho, vaha abhAgA kaise ho sakatA hai? abhAge to Apa haiM, jise mujha jaisA gamAU beTA milA hai|" eka dina par3ausI kA beTA skUla nahIM gyaa| use ghara para dekhakara seTha ne kahA-"beTA! Aja skUla kyoM nahIM gaye?" - bacce ne uttara diyA-"mAsTarajI kahate haiM ki skUla meM Dresa pahinakara Ao aura pustakeM lekara aao| maiM pApA se kahatA hU~ to
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana uttara milatA hai ki kala lA deMge, para unakA kala kabhI AtA hI nahIM hai, Aja eka mAha ho gyaa| ata: Aja maiM skUla hI nahIM gayA huuN|" ___ pucakArate hue seTha bolA-"beTA cintA kI koI bAta nhiiN| apanA vo nAlAyaka pappU hai na / vaha hara mAha naI Dresa silAtA hai aura purAnI pheMka detA hai / pustakeM bhI hara mAha phAr3atA hai aura naI kharIda lAtA hai| bahuta-sI DreseM aura pustakeM par3I haiM / le jaavo|" __aba jarA vicAra kIjie, seTha jisakI bhagavAna jaisI stuti karatA hai, use apane nAlAyaka beTe ke utArana ke kapar3e aura phaTI pustakeM dene kA bhAva AtA hai aura apane usa nAlAyaka beTe ko karor3oM kI sampatti de jAne kA pakkA vicAra hai| kabhI svapna meM bhI yaha vicAra nahIM AyA ki thor3I-bahuta kisI aura ko bhI de duuN| ___ aba Apa hI batAiye ki jagata meM apane kI kImata hai yA acche kI, sacce kI? acchA aura saccA to par3ausI kA beTA hai, para vaha apanA nahIM; ata: usake prati rAga bhI sImita hI hai, asIma nhiiN| apanA beTA yadyapi acchA bhI nahIM hai, saccA bhI nahIM hai; para apanA hai; apanA hone se usase rAga bhI asIma hai, ananta hai| isase siddha hotA hai ki apanApana hI sarvAdhika mahattvapUrNa hai| Ajataka isa AtmA ne dehAdi para-padArthoM meM hI apanApana mAna rakhA hai / ata: unhIM kI sevA meM sampUrNata: samarpita hai| nija bhagavAna AtmA meM eka kSaNa ko bhI apanApana nahIM AyA hai| yahI kAraNa hai ki usakI ananta upekSA ho rahI hai / deha kI saMbhAla meM hama caubIsoM ghaMTe samarpita haiM aura bhagavAna AtmA ke lie hamAre pAsa sahI mAyanoM meM eka kSaNa bhI nahIM hai| bhagavAna AtmA ananta upekSA kA zikAra hokara sotelA beTA banakara raha gayA hai| ___ hama isa jar3a nazvara zarIra ke prati jitane satarka rahate haiM ki AtmA ke prati hamArI satarkatA usake sahasrAMza bhI dikhAI nahIM detii|
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane meM apanApana yadi yaha jar3a zarIra asvastha ho jAve to hama DaoNkTara ke pAsa daur3edaur3e jAte haiM; jo vaha kahatA hai, use akSarazaH svIkAra karate haiM; jaisA vaha kahatA hai, vaise hI calane ko nirantara tatpara rahate haiM; usase kisI prakAra kA tarka vitarka nahIM krte| yadi vaha kahatA hai ki tumheM kaiMsara hai to binA mIna-mekha kiye svIkAra kara lete haiN| vaha kahe oNparezana atizIghra honA cAhie aura eka lAkha rupaye kharca hoMge, to hama kucha bhI AnA-kAnI nahIM karate, makAna becakara bhI bharapUra sIjana ke samaya oNparezana karAne ko taiyAra rahate haiM / DaoNkTara kI bharapUra vinaya karate haiM, lAkhoM rupaye dekara bhI unakA AjIvana ehasAna mAnate haiM / para jaba AtmA kA DaoNkTara batAtA hai ki Apako mithyAtva kA bhaMyakara kaiMsara ho gayA hai, usakA zIghra ilAja honA cAhie to usakI bAta para eka to hama dhyAna hI nahIM dete aura dete bhI haiM to hajAra bahAne banAte haiM / pravacana kA samaya anukUla nahIM hai, hama bahuta dUra rahate haiM, kAma ke dinoM (vIkaDeja) meM kaise A sakate haiM? na mAlUma kitane bahAne khar3e kara dete haiN| Akhira zarIra ke ilAja kI itanI apekSA aura AtmA ke ilAja kI itanI upekSA kyoM? isakA ekamAtra kAraNa zarIra meM apanApana aura bhagavAna AtmA meM parAyApana hI to hai / jabataka zarIra se apanApana TUTegA nahIM aura bhagavAna AtmA meM apanApana AegA nahIM, tabataka zarIra kI upekSA aura bhagavAna AtmA ke prati sarvasva samarpaNa saMbhava nahIM hai| sarvasva samarpaNa ke binA Atmadarzana-samyagdarzana saMbhava nahIM hai| yadi hameM Atmadarzana karanA hai, samyagdarzana prApta karanA hai to deha ke prati ekatva tor3anA hI hogA, AtmA meM ekatva sthApita karanA hI hogaa| deha se bhinnatA evaM AtmA meM apanApana sthApita karane ke lie deha kI malinatA aura AtmA kI mahAnatA ke gIta gAne se kAma nahIM calegA, deha ke parAyepana aura AtmA ke apanepana para gaharAI se maMthana karanA hogaa|
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana " pala rudhira rAdha mala thailI, kIkasa basAdi taiM mailI / nava dvAra baheM ghinakArI, asa deha kare kima yArI // ; kapha aura carbI Adi se mailI yaha deha mAMsa, khUna, pIpa Adi maloM kI thailI hai| isameM nAka, kAna, A~kha nau daravAje haiM jinase nirantara ghRNAspada padArtha bahate rahate haiM / he Atman ! tU isaprakAra kI ghinAvanI deha se yArI kyoM karatA hai?" " isa deha ke saMyoga meM, jo vastu palabhara AyagI / vaha bhI malina mala-mUtramaya, durgandhamaya ho jAyagI // kintu raha isa deha meM, nirmala rahA jo AtamA / vaha jJeya hai zraddheya hai, basa dhyeya bhI vaha AtamA // ?? isa deha kI apavitratA kI bAta kahA~ taka kaheM ? isake saMyoga meM jo bhI vastu eka pala bhara ke lie hI kyoM na Aye, vaha bhI malina ho jAtI hai, mala-mUtramaya ho jAtI hai, durgandhamaya ho jAtI hai| saba padArthoM ko pavitra kara denevAlA jala bhI isakA saMyoga pAkara apavitra ho jAtA hai / kue~ ke prAsuka jala aura aThapahare zuddha ghI meM maryAdita ATe se banA haluA bhI kSaNabhara ko peTa meM calA jAve aura tatkAla vamana ho jAve to use koI dekhanA bhI paMsada nahIM krtaa| aisI apavitra hai yaha deha aura isameM rahanevAlA bhagavAna AtmA paramapavitra padArtha hai / 44 " Ananda kA rasakanda sAgara zAnti kA nija AtamA / saba dravya jar3a para jJAna kA ghanapiNDa kevala AtamA / / " " yaha parama pavitra bhagavAna AtmA Ananda kA rasakaMda jJAna kA ghanapiNDa, zAnti kA sAgara, guNoM kA godAma aura ananta zaktiyoM kA saMgrahAlaya hai / 1. paNDita dautalarAma : chahaDhAlA, pA~cavI DhAla, azucibhAvanA 2. DaoN. hukamacanda bhArilla : bAraha bhAvanA, ekatva bhAvanA 1. DaoN. hukamacanda bhArilla : bAraha bhAvanA azucibhAvanA
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane meM apanApana 75 isaprakAra hamane deha kI apavitratA tathA bhagavAna AtmA kI pavitratA aura mahAnatA para bahuta vicAra kiyA hai, par3hA hai, sunA hai; para deha se hamArA mamatva raMcamAtra bhI kama nahIM huA aura AtmA meM raMcamAtra bhI apanApana nahIM aayaa| pariNAmasvarUpa hama vahIM ke vahIM khar3e haiM, eka kadama bhI Age nahIM bar3ha pAye haiN| deha se apanApana nahIM TUTane se rAga bhI nahIM TUTatA; kyoMki jo apanA hai, vaha kaisA bhI kyoM na ho, use kaise chor3A jA sakatA? isIprakAra AtmA meM apanApana sthApita hue binA usase aMtaraMga sneha bhI nahIM umdd'taa| ata: hamAre cintana kA vindu AtmA kA apanApana aura deha kA parAyApana honA caahie| isI se AtmA meM ekatva sthApita hogA, deha se bhinnatA bhAsita hogii| nija bhagavAna AtmA meM apanApana hI samyagdarzana hai aura nija bhagavAna AtmA se bhinna dehAdi padArthoM meM apanApana hI mithyAdarzana hai| apanepana kI mahimA adbhuta hai| apanepana ke sAtha abhUtapUrva ullasita pariNAma utpanna hotA hai| Apa plena meM baiThe videza jA rahe hoM; hajAroM videziyoM ke bIca kisI bhAratIya ko dekhakara ApakA mana ullasita ho uThatA hai / java Apa usase pUchate haiM ki Apa kahA~ se Aye haiM? taba vaha yadi usI nagara kA nAma le de, jisa nagara ke Apa haiM to ApakA ullAsa dviguNita ho jAtA hai / yadi vaha ApakI hI jAti kA nikale to phira kahanA hI kyA hai ? yadi vaha dUsarI jAti, dUsare nagara yA dUsare deza kA nikale to utsAha ThaMDA par3a jAtA hai| ___ isa ullAsa aura ThaMDepana kA ekamAtra kAraNa apanepana aura parAyepana kI anubhUti hI to hai| apane meM apanApana Ananda kA janaka hai, parAyoM meM apanApana ApadAoM kA ghara hai; yahI kAraNa hai ki apane meM apanApana hI sAkSAt dharma hai aura parAyoM meM apanApana mahAadharma hai|
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 1 apane meM se apanApana kho jAnA hI ananta duHkhoM kA kAraNa hai aura apane meM apanApana ho jAnA hI ananta sukha kA kAraNa hai / anAdikAla se yaha AtmA apane ko bhUlakara hI ananta duHkha uThA rahA hai aura apane ko jAnakara, pahicAnakara, apane meM hI jamakara, ramakara, ananta sukhI ho sakatA hai| 76 duHkhoM se mukti ke mArga meM apane meM apanApana hI sarvAdhika mahattvapUrNa hai / eka seTa thA aura usakA eka do-DhAI varSa kA ikalautA beTA / ghara ke sAmane khelate-khelate vaha kucha Age bar3ha gyaa| ghara kI khoja meM vaha digbhramita ho gayA aura pUrva ke bajAya pazcima kI ora bar3ha gayA / bahuta khojane para bhI use apanA ghara nahIM milaa| gharavAloM ne bhI bahuta khoja kI, para pAra na pdd'ii| vaha rAta use galI-kUcoM meM hI rote-rote bitAnI par3I / prAta:kAla taka usakI hAlata hI badala gaI thI, kapar3e gaMde ho gaye aura ceharA malina, dIna-hIna / bahuta kucha prayatnoM ke bAda bhI na use ghara milA aura na gharavAloM ko vaha / bhIkha mAMgakara peTa bharane ke atirikta koI rAstA na rhaa| thor3A bar3A hone para loga kahane lage- kAma kyoM nahIM karatA? Akhira eka halavAI kI dukAna para bartana sApha karane kA kAma karane lagA / putra ke viyoga meM seTha kA ghara bhI asta-vyasta ho gayA thaa| aba na kisI ko khAne-pIne meM rasa raha gayA thA aura na Amoda-pramoda kA prasaMga hii| ghara meM sadA mAtama kA vAtAvaraNa hI banA rahatA / aise gharoM meM gharelU naukara bhI nahIM Tikate; kyoMki ve bhI to haMsI-khuzI ke vAtAvaraNa meM rahanA cAhate haiM / ataH unakA caukA bartana karane vAlA - naukara bhI naukarI chor3a kara calA gayA thA / ata: unheM eka gharelU naukara kI AvazyakatA thI / Akhira usa seTha ne usI halavAI se naukara kI vyavasthA karane ko kahA aura vaha sAta-ATha sAla kA bAlaka apane hI ghara meM naukara bana kara A gayA /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane meM apanApana aba mA~ beTe ke sAmane thI aura beTA mA~ ke sAmane: para mA~ beTe ke viyoga meM duHkhI thI aura beTA mA~-bApa ke viyoga meN| mA~ bhojana karane baiThatI to mu~ha meM kaura hI nahIM diyA jAtA, beTe ko yAda kara karake rotI-bilakhatI huI kahatI 66. "na jAne merA veTA kahA~ hogA, kaisI hAlata meM hogA ? hogA bhI yA nahIM? yA kisI ke yahA~ caukA bartana kara rahA hogA ? " * vahIM khar3A beTA eka roTI mA~gatA to jhir3aka detI " jA abhI kAma kara, bacegI to phira dU~gI / kAma to karatA nahIM aura bAra-bAra roTI mA~gane A jAtA hai / " usI beTe ke lie rotI-bilakhatI aura use hI roTI mA~gane para jhir3akatI / kyA hai yaha saba ? Akhira vaha mA~ du:khI kyoM hai ? kyA kahA, beTe ke abhAva meM? veTA to sAmane hai / beTe ke abhAva meM nahIM, beTe meM apanepana ke abhAva meM hI vaha mA~ parezAna ho rahI hai, duHkhI ho rahI hai| usakA beTA nahIM khoyA hai, beTA to sAmane hai, beTe kI pahicAna kho gaI hai, beTe meM apanApana kho gayA hai| mAtra pahicAna kho jAne, apanApana kho jAne kA hI yaha duSpariNAma hai ki vaha ananta duHkha ke samudra meM DUba gaI hai, usakI sampUrNa sukha-zAnti samApta ho gaI hai / use sukhI hone ke lie beTe ko nahIM khojanA, usameM apanApana khojanA hai| eka dina par3osina ne kahA - " ammaajii| eka bAta kahU~, burA na mAnanA yaha lar3akA abhI bahuta choTA hai, isase kAma jarA kama liyA kareM aura khAnA bhI thor3A acchA diyA kareM, samaya para diyA kareM / " seThAnI ekadama krodhita hotI huI bolI - " kyA kahatI ho? yaha kAma karatA hI kyA hai ? dina bhara par3A rahatA hai aura khAtA bhI kitanA hai? tumheM kyA patA - dina bhara caratA hI rahatA hai|"
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana bahuta kucha samajhAne para bhI vaha seThAnI yaha mAnane ko taiyAra hI nahIM hotI ki bacce ke sAtha kucha durvyavahAra kiyA jA rahA hai| kyA hai - isa sabakA kAraNa? ekamAtra apanepana kA abhAva / 78 kahate haiM - mAtAyeM bahuta acchI hotI haiM / hotI hoMgI, para mAtra apane baccoM ke lie, parAye baccoM ke sAtha unakA vyavahAra dekhakara to zarma se mAthA jhuka jAtA hai / yaha sabhI mAtAoM kI bAta nahIM hai; para jo aisI haiM, unheM apane vyavahAra para eka bAra avazya vicAra karanA caahie| ekabAra eka dUsarI par3osina ne bar3e hI saMkoca ke sAtha kahA 'ammAjI ! mere mana meM eka bAta bahuta dinoM se A rahI hai, Apa nArAja na hoM to kahU~? bAta yaha hai ki yaha naukara zakala se aura akala se saba bAtoM meM apanA pappU jaisA hI lagatA hai / vaisA hI gorA- bhUrA, vaise hI ghuMgharAle bAla; saba-kucha vaisA hI to hai, kucha bhI to antara nahIM aura yadi Aja vaha hotA to hotA bhI itanA hI bar3A / " "" usakI bAta sunakara seThAnIjI ullAsita ho uThIM, unake lAr3ale beTe kI carcA jo ho rahI thI, kahane lagIM - " lagatA to mujhe bhI aisA hI hai| ise dekhakara mujhe apane beTe kI aura adhika yAda A jAtI hai / aisA lagatA hai, jaise yaha merA hI beTA ho / " seThAnI kI bAta sunakara utsAhita hotI huI par3osina bolI - " ammAjI ! apane pappU ko khoye Aja ATha varSa ho gaye haiM, abataka to milA nahIM; aura na aba milane kI AzA hai| usake viyoga meM kabataka duHkhI hotI rahogI ? merI bAta mAno to Apa ise hI goda kyoM nahIM le letI ?" usane itanA hI kahA thA ki seThAnI tamatamA uThI 44 'kyA bakatI hai ? na mAlUma kisa kujAta kA hogA yaha ? "
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ apane meM apanApana 79 seThAnI ke isa vyavahAra kA ekamAtra kAraNa beTe meM apanepana kA abhAva hI to hai| vaise to vaha beTA usI kA hai, para usameM apanApana nahIM hone se usake prati vyavahAra badalatA nahIM hai| __ apanA hone se kyA hotA hai? jabataka apanApana na ho, tabataka apane hone kA koI lAbha nahIM miltaa| yahA~ apane se bhI adhika mahattvapUrNa apanApana hai| bhAI, yahI hAlata hamAre bhagavAna AtmA kI ho rahI hai| yadyapi vaha apanA hI hai, apanA hI kyA, apana svayaM hI bhagavAna AtmA haiM, para bhagavAna AtmA meM apanApana nahIM hone se usakI ananta upekSA ho rahI hai, usake sAtha parAye beTe jaisA vyavahAra ho rahA hai| vaha apane hI ghara meM naukara bana kara raha gayA hai| __yahI kAraNa hai ki AtmA kI sudha-budha lene kI ananta preraNAyeM bhI kAragara nahIM ho rahI haiM, apanApana Aye binA kAragara hoMgI bhI nhiiN| isalie jaise bhI saMbhava ho, apane AtmA meM apanApana sthApita karanA hI ekamAtra kartavya hai, dharma hai| isIprakAra calate-calate vaha lar3akA aThAraha varSa kA ho gyaa| eka dina isa bAta kA koI Thosa praNAma upalabdha ho gayA ki vaha lar3akA unhIM seThajI kA hai| ukta seThAnI ko bhI yaha vizvAsa ho gayA ki vaha sacamuca usakA hI lAr3alA beTA hai| aba Apa batAiye- aba kyA hogA? hogA kyA? vaha seThAnI jora-jora se rone lgii| seThajI ne samajhAte hue kahA___ "aba kyoM rotI hai? aba to ha~sane kA samaya A gayA hai, aba to tujhe terA putra mila gayA hai|"
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana rote-rote hI seThAnI bolI - " mere beTe kA bacapana bartana malatemalate yoM hI ananta kaSToM meM nikala gayA hai, na vaha par3ha-likha pAyA hai, na khela - khA paayaa| na hAya rAma ! mere hI A~khoM ke sAmane usane ananta kaSTa bhoge haiM, maiMne use DhaMga kA khAnA hI diyA aura na palabhara nizcita ho ArAma hI karane diyA, jaba dekho taba kAma meM hI lagAye rkhaa|" 80 jo seThAnI isa bAta ko svIkAra karane ko kataI taiyAra na thI ki vaha usa bAlaka se bahuta kAma karAtI hai aura khAnA bhI DhaMga kA nahIM detI hai, vahI aba ikabAliyA bayAna de rahI hai ki maiMne bahuta kAma karAyA hai aura khAnA bhI DhaMga kA nahIM diyA / yaha saba apanepana kA hI mAhAtmya hai / aba kyA use yaha samajhAne kI AvazyakatA hai ki jarA kAma kama liyA kareM aura khAnA bhI acchA diyA kareM / aba kAma kA to koI savAla hI nahIM raha gayA hai aura khAne kI bhI kyA bAta hai, aba to usakI sevA meM sabakucha hAjira hai / vyavahAra meM isa parivartana kA ekamAtra kAraNa apanepana kI pahicAna hai, apanepana kI bhAvanA hai / isIprakAra jabataka nija bhagavAna AtmA meM apanA apanApana sthApita nahIM hogA, tabataka usake prati apanepana kA vyavahAra bhI saMbhava nahIM hai / ina dehAdiparapadArthoM se bhinna nija bhagavAna AtmA meM apanApana sthApita honA hI eka abhUtapUrva adbhuta krAnti hai, dharma kA Arambha hai, samyagdarzana hai, samyagjJAna hai, samyakcAritra hai, sAkSAt mokSa kA mArga hai, bhagavAna banane, samasta duHkhoM ko dUra karane aura ananta atIndriya Ananda prApta karane kA ekamAtra upAya hai / nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA hI vAstavika dharma hai; kyoMki nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA kA nAma hI samyagdarzana- jJAna- cAritra hai / bAraha bhAvanA : eka anuzIlana, pRSTha- 168 -
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja apane meM apanApana hI dharma hai aura para meM apanApana hI adharma hai; isalie jJAnI dharmAtmA nirantara isaprakAra kI bhAvanA bhAte rahate haiM ki mohAdi mere kucha nahIM maiM eka hU~ upyogmy| hai moha-nirmamatA yahI ve kaheM jo jAne smy| dharmAdi mere kucha nahIM maiM eka hU~ upyogmy| hai dharma nirmamatA yahI ve kaheM jo jAne smy|| maiM eka darzana-jJAnamaya nita zuddha hU~ rUpI nhiiN| ye anya saba paradravya kiMcit mAtra bhI mere nhiiN| dharmAdi paradravyoM evaM mohAdi vikArIbhAvoM meM se apanApana chor3akara upayogasvarUpI zuddha nija bhagavAna AtmA meM apanepana kI dRr3ha bhAvanA hI dharma hai, ananta atIndriya Ananda kI prApti kA mArga hai; ataH nija bhagavAna AtmA ko jAnane-pahicAnane kA yatna karanA cAhie aura nija bhagavAna AtmA ko prApta karane kA prayatna karanA caahie| prazna : hama to bahuta prayatna karate haiM, para vaha bhagavAna AtmA hameM prApta kyoM nahIM hotA? uttara : bhagavAna AtmA kI prApti ke lie jaisA aura jitanA prayatna karanA cAhie; yadi vaisA aura utanA prayatna kareM to bhagavAna AtmA kI prApti avazya hI hotI hai| saccI bAta to yaha hai ki bhagavAna AtmA kI prApti kI jaisI tar3apha paidA honI cAhie; abhI hameM vaisI tar3apha hI paidA nahIM huI hai| yadi antara kI gaharAI se vaisI tar3apha paidA ho jAve to phira bhagavAna AtmA kI prApti meM dera hI na lge| 1. samayasAra padyAnuvAda 36-38
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana bhagavAna AtmA kI prApti kI tar3aphavAle vyakti kI sthiti kaisI hotI hai? ise hama usa bAlaka ke udAharaNa se acchI taraha samajha sakate haiM ki jisakI mA~ mele meM kho gaI ho| eka pA~ca varSa kA bAlaka mA~ ke sAtha melA dekhane gayA thaa| mele kI apAra bhIr3a meM ve donoM bichur3a gye| eka pulisa caukI para mA~ pahu~cI aura usane beTA khone kI riporTa likhAI; dUsarI pulisa caukI para beTA pahu~cA aura usane mA~ ke khone kI riporTa likhAnA caahii| para usakI riporTa ko sahI rUpa meM koI likhatA hI nahIM hai| insapekTara ne kA~sTebala se pUchA-"kauna hai?" kA~sTebala ne uttara diyA-"eka khoyA huA bAlaka AyA hai|" bAlaka ne bIca meM hI Tokate hue kahA-"insapekTara sAhaba maiM nahIM, merI mA~ khoI hai; maiM to Apake sAmane hI khar3A huuN|" / ___ DapaTate hue kA~sTebala bolA-"cupa raha, kahIM mA~ bhI khotI hai? khote to bacce hI haiN|" Akhira unhoMne yahI riporTa likhI ki eka khoyA huA bAlaka AyA hai| jo bhI ho; aba bAlaka se pUchatAcha Arambha hotI hai| "kyoM bhAI, tumhArA nAma kyA hai?" 'pappU' "tumhArI mA~ kA kyA nAma hai?" 'mammI' "tuma rahate kahA~ ho?" "apane ghara meM" bAlaka ke aise uttara sunakara pulisavAle Apasa meM kahate haiM ki jaba yaha bAlaka apanI mA~ ko pahicAnatA hI nahIM hai, usakA nAma taka bhI nahIM jAnatA hai to isakI mA~ ko kaise khojA jAya?
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja ___ unakI bAteM sunakara bAlaka socatA hai ki jisa nAma se maiM mA~ ko rojAnA bulAtA hU~, kyA vaha nAma, nAma hI nahIM hai? mammI kahakara jaba bhI bulAtA hU~, mA~ hAjira ho jAtI hai| phira bhI ye loga kahate haiM ki maiM mA~ kA nAma bhI nahIM jaantaa| ___ bAlaka yaha soca hI rahA thA ki pulisavAlA phira pUchane lagatA hai- "terI mA~ moTI hai yA patalI hai, gorI yA kAlI, lambI yA ThiganI?" bAlaka ne to kabhI socA bhI na thA ki mAtAe~ bhI chaha prakAra kI hotI haiM, usane to apanI mA~ ko kabhI ina rUpoM meM dekhA hI na thaa| usane to mA~ kA mA~pana hI dekhA thA, rUpa-raMga nahIM, kada bhI nhiiN| vaha kaise vatAye ki usakI mA~ gorI hai yA kAlI, lambI hai yA ThiganI, moTI yA patalI hai? ye to sApekSa sthitiyA~ haiN| dUsaroM se tulanA karane para hI kisI gorA yA kAlA kahA jA sakatA hai, lambA yA ThiganA kahA jA sakatA hai, moTA yA patalA kahA jA sakatA hai| __ maiM Apase hI pUchatA hU~ ki maiM gorA hU~ yA kAlA, lambA hU~ yA ThiganA, moTA hU~ yA patalA? ___ maiM to jaisA hU~, vaisA hI hU~; na gorA hU~, na kAlA hU~; na lambA hU~, na ThiganA hU~ aura na moTA hI hU~, na patalA hii| merI bagala meM eka aMgreja ko khar3A kara deM to usakI apekSA mujhe kAlA kahA jA sakatA hai, kisI aphrIkana ko khar3A kara deM to gorA bhI kahA jA sakatA hai; kisI Thigane AdamI ko khar3A kara do to lambA kahA jA sakatA hai aura mujhase bhI lambe AdamI ko khar3A kara do to ThiganA bhI kahA jA sakatA hai| isIprakAra kisI moTe AdamI ko khar3A kara do to mujhe patalA kahA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana jA sakatA hai aura mujhase bhI patale AdamI ko khar3A kara do to moTA bhI kahA jA sakatA hai / 84 maiM kisI kI apekSA bhale hI moTA-patalA yA gorA kAlA ho sakatA hU~, para nirapekSapane to jaisA hU~, vaisA hI hU~ / usane apanI mA~ kI tulanA kisI dUsare se kI hI na thI / ataH vaha kaise batAye ki usakI mA~ kaisI hai? usake niruttara rahane para pulisavAle kahate haiM ki vaha to apanI mA~ ko pahicAnatA hI nahIM hai, para kyA yaha bAta saca hai? kyA vaha bAlaka apanI mA~ ko pahicAnatA nahIM hai ? pahicAnanA alaga bAta hai aura pahicAna ko bhASA denA alg| ho sakatA hai ki vaha apane bhAvoM ko vyakta nahIM kara sakatA ho, para pahicAnatA hI na ho - yaha bAta nahIM hai: kyoMki yadi usakI mA~ usake sAmane A jAve to vaha eka kSaNa meM pahicAna legA / eka bImA ejenTa ne kucha varSa pUrva usakI mA~ kA eka bImA karavAyA thA / ataH usakI DAyarI meM saba kucha noTa hai ki usakI lambAI kitanI hai, vajana kitanA hai, kamara kitanI hai aura sInA kitanA hai / - ata: vaha yaha saba kucha batA sakatA hai, para usake sAmane vaha mA~ A jAye to pahicAna na paavegaa| yadi pUchA jAya to DAyarI nikAla kara dekhegA aura phItA nikAla kara nApane kI koziza karegA; para saba bekAra hai; kyoMki jaba usane nApa liyA thA, taba sInA 36 iMca thA aura kamara 32 iMca, para Aja sInA 32 iMca raha gayA hogA aura kamara 36 iMca ho gaI hogii| isIprakAra zAstroM meM par3hakara AtmA kI nApa-jokha karanA alaga bAta hai aura AtmA kA anubhava karake pahicAnanA, usameM apanApana sthApita karanA alaga bAta hai /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja jo bhI ho, jaba bAlaka kucha bhI na batA sakA to pulisavAloM ne bAlaka ko eka aise sthAna para khar3A kara diyA, jahA~ se mele meM AnevAlI sabhI mahilAyeM nikalatI thiiN| bAlaka kI surakSA ke lie eka pulisavAle ko bhI sAtha meM khar3A kara diyA aura bAlaka se kahA__ "yahA~ se nikalanevAlI pratyeka mahilA ko dhyAna se dekho aura apanI mA~ ko khojo|" isase eka hI bAta phalita hotI hai ki bAlaka ko apanI mA~ svayaM hI khojanI hogI, kisI kA koI vizeSa sahayoga milanevAlA nahIM hai; pulisavAloM kA bhI nhiiN| isIprakAra pratyeka AtmArthI ko apane AtmA kI khoja svayaM hI karanI hogI, kisI dUsare ke bharose kucha honevAlA nahIM hai, guru ke bharose rahane para bhI AtmA milanevAlA nahIM hai| apanI madada Apa karo'-yahI mahAsiddhAnta hai| kisI bhI mahilA ke vahA~ se nikalane para pulisavAlA pUchatA"kyA yahI terI mA~ hai?" bAlaka uttara detA- 'nhiiN|' aisA do-cAra bAra hone para pulisavAlA cir3hacir3hAne lagA aura bolA "kyA nahIM-nahIM karatA hai, jarA acchI taraha dekh|" kyA mA~ ko pahicAnane ke lie bhI acchI taraha dekhanA hotA hai, vaha to pahalI dRSTi meM hI pahicAna lI jAtI hai, para pulisavAle ko kauna samajhAye? ___pulisavAle kI jhallAhaTa evaM DATa-DapaTa se bAlaka, jo mA~ nahIM hai, use mA~ to kaha nahIM sakatA; yadi Dara ke mAre kaha bhI de, to bhI use mA~ mila to nahIM sakatI; kyoMki usa mA~ ko bhI to svIkAra karanA
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana cAhie ki yaha bAlaka merA hai / yadi kAraNavaza mA~ bhI jhUTha-mUTha kaha de ki hA~ yaha bAlaka merA hI hai / para usase vaha bAlaka usakA ho to nahIM jaayegaa| ___ Apa kaha sakate haiM ki vaha mahilA bhI aisA kyoM kahegI? para maiM kahatA hU~- kaha sakatI hai, bA~jha ho to bAlaka ke lobha meM kaha sakatI hai aura pulisavAle to kisI se bhI kucha bhI kahalA sakate haiN| kyA Apa yaha nahIM jAnate? para bAta yaha hai ki itane mAtra se mA~ ko bAlaka aura bAlaka ko apanI mA~ to nahIM mila jaavegii| isIprakAra guru bAra-bAra samajhAyeM aura samajha meM na Ane para hameM bhalA-burA kahane lageM to hama bhaya se, ijjata jAne ke bhaya se kaha sakate haiM ki hA~samajha meM A gayA, para itanA kahane mAtra se to kArya calanevAlA nahIM hai| ijjatavAle seTha ne gurujI se pUchA- "bhagavAna ! AtmA kaisA hai aura kaise prApta hotA hai?" gurujI ne pA~ca minaTa samajhAyA aura pUchA"AyA samajha meM?" seTha ne vinayapUrvaka uttara diyA- "nahIM gurujI" gurujI ne pA~ca minaTa aura samajhAyA aura phira pUchA"aba AyA?" 'nahIM' uttara milane para vyAkulatA se gurujI phira samajhAne lage, udAharaNa dekara samajhAyA aura phira pUchA "aba to AyA yA nahIM?" 'nahIM' uttara milane para jhallAkara bole"mAthe meM kucha hai bhI yA gobara bharA hai?" ghabarAkara seThajI bole-"aba samajha meM A gayA"
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja 87 ijjatavAle the na, ijjata jAtI dikhI to binA samajha meM Aye hI kaha diyA, para bAlaka to ijjatavAlA nahIM hai na? / ____ ata: vaha mA~ ke mile binA kahanevAlA nahIM hai; kyoMki use ijjata nahIM, mA~ caahie| jinheM AtmA se adhika ijjata pyArI hai, unheM ijjata hI milatI hai, AtmA nhiiN| ___ jaba bAra-bAra bAlaka nA kahatA rahA to pulisavAlA jhallAkara bolA- "maiM dhUpa meM kyoM khar3A rahU~, mA~ to tujhe hI khojanI hai| ata: maiM vahA~ chAyA meM baiThA hU~, tU sabhI mahilAoM ko dekha; jaba mA~ mila jAve, taba mujhe batA denaa|" __ aisA kahakara pulisavAlA dUra chAyA meM jA baitthaa| bAlaka ne bhI rAhata kI sAMsa lI; kyoMki pulisavAlA kucha sahayoga to kara hI nahIM rahA thA; vyartha hI TokA-TokI kara dhyAna ko bhaMga avazya kara rahA thaa| kama se kama aba usake cale jAne para bAlaka pUrI zakti se, svataMtratA se mA~ ko khoja to sakatA hai| isIprakAra jaba sAdhaka AtmA kI khoja meM gaharAI se tatpara hotA hai, taba use anAvazyaka TokA-TokI yA carcA-vArtA pasanda nahIM hotI; kyoMki vaha usake dhyAna ko bhaMga karatI hai| usa bAlaka ko apanI mA~ kI khoja kI jaisI tar3apa hai, AtmA kI khoja kI vaisI tar3apa hameM bhI jage to AtmA mile binA nahIM rhe| vaha bAlaka acchI taraha jAnatA hai ki yadi sAyaM taka mA~ nahIM milI to kyA hogA? ghanI aMdherI rAta use pulisa caukI kI kAlI koTharI meM akele hI bitAnI hogI aura na mAlUma kyA-kyA bItegI usa para? bAta mAtra itanI hI nahIM hai / yadi mA~ milI hI nahIM to sArA jIvana bhIkha mAMgakara gujAranA par3a sakatA hai / isakA khyAla Ate hI vaha kA~pa uThatA hai, saba-kucha bhUlakara apanI mA~ kI khoja meM saMlagna ho jAtA hai|
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana kyA usa bAlaka ke samAna hameM bhI yaha kalpanA hai ki yadi jIvana kI saMdhyA taka bhagavAna AtmA nahIM milA to cAra gati aura caurAsI lAkha yoniyoM ke ghane aMdhakAra meM ananta kAla taka bhaTakanA hogA, ananta duHkha bhogane hoNge| yadi hameM isakI kalpanA hotI to hama yaha bahumUlya mAnavajIvana yoM hI viSaya kaSAya meM barbAda nahIM kara rahe hote / 88 usa bAlaka se yadi koI kahe ki bahuta dera ho gaI dhUpa meM khar3ekhar3e; jarA idhara Ao, chAyA meM baiTha jAo; kucha khAo-pio, khelokUdo, mana bahalAo; phira khoja lenA apanI mA~ ko, kyA jaldI hai abhI abhI to bahuta dina bAkI hai| to kyA vaha bAlaka usakI bAta sunegA, zAnti se chAyA meM baiThegA, icchita vastu prema se khAyegA, khelegA - kUdegA, mana bahalAyegA? yadi nahIM to phira hama aura Apa bhI yaha saba kaise kara sakate haiM, para kara rahe haiM; - isase yahI pratIta hotA hai ki hameM AtmA kI prApti kI vaisI tar3apa nahIM hai, jaisI usa bAlaka ko apanI mA~ kI khoja kI hai| isalie maiM kahatA hU~ ki AtmA kI prApti ke lie jaisA aura jitanA puruSArtha cAhie, vaha nahIM ho rahA hai- yahI kAraNa hai ki hameM bhagavAna AtmA kI prApti nahIM ho rahI hai| yaha bAta bhI nahIM hai ki vaha bAlaka bhUkhA hI rahegA; khAyegA, vaha bhI khAyegA, para use khAne meM koI rasa nahIM hogaa| dhUpa bardAzta na hone para thor3e samaya ko chAyA meM bhI baiTha sakatA hai, para dhyAna usakA mA~ kI khoja meM hI rhegaa| khelane-kUdane aura manoraMjana kA to koI prazna hI nahIM hai / isIprakAra AtmA kA khojI bhI bhUkhA to nahIM rahatA, para khAnepIne meM hI jIvana kI sArthakatA use bhAsita nahIM hotI / yadyapi vaha svAsthya ke anurUpa hI bhojana karegA, para abhakSya bhakSaNa karane kA to prazna hI upasthita nahIM hotA / kamajorI ke kAraNa vaha aneka suvidhAoM
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja ke bIca bhI raha sakatA hai, para usakA dhyAna sadA AtmA kI ora hI rahatA hai / khelane-kUdane aura manoraMjana meM manuSya bhava kharAba karane kA to prazna hI upasthita nahIM hotaa| ___jaba mA~ kI khoja meM vyasta bAlaka kA mana khela-kUda aura manoraMjana meM nahIM lagatA; taba AtmA ke khojI ko yaha sava kaise suhA sakatA hai? saMyoga to puNya-pApAnusAra jaise hote haiM, vaise hote haiM, unameM hI vaha apanA jIvana-nirvAha karatA hai / yadi puNyayoga huA to use adhikatama laukika suvidhAyeM bhI upalabdha ho sakatI haiM, rahane ko rAjamahala bhI mila sakatA hai; yadyapi vaha rAjamahala meM rahegA, use jhoMpar3I meM parivartita nahIM karegA; tathApi vaha una anukUla saMyogoM meM magna nahIM hotA, usakA antara to nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA meM hI rata rahatA hai| jisaprakAra saMdhyA ke pUrva bAlaka ko mA~ milanI hI cAhie; usIprakAra jIvana saMdhyA ke pUrva hameM bhagavAna AtmA kI prApti honA hI cAhie-aisA dRr3ha-saMkalpa pratyeka AtmArthI kA honA cAhie; tabhI kucha ho sakatA hai| ___ mAnalo melA prAta: 10 baje AraMbha huA thA aura zAma ko 6 baje samApta honA hai| isaprakAra kula melA 8 ghaMTe kA hai| mAnalo hamArA jIvana bhI kula 80 varSa kA hogaa| isa hisAba se 10 varSa kA eka ghaMTA huaa| mAnalo 10 baje hamArA janma huA to 11 baje hama 10 varSa ke ho gye| isI prakAra 12 baje 20 varSa ke, 1 baje 30 varSa ke, 2 baje 40 varpa ke, 3 baje 50 varSa ke, 4 baje 60 varSa ke, 5 baje 70 varSa ke aura 6 baje pUre 80 varSa ke ho jaaveNge| dina ke do baja gaye haiM; para abhI taka mA~ nahIM milI to vaha bAlaka Akula-vyAkula ho uThatA hai; kyoMki use kalpanA hai ki yadi zAma taka mA~ na milI to usakA kyA hogA?
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana are, bhAI ! hamAre to cAra baja gaye haiN| cAra baja gaye haiM arthAt hama to sATha varSa ke ho gaye haiM aura abhI taka AtmA nahIM milaa| aise hI do ghaMTe aura nikala gaye, dasa-bIsa varSa aura nikala gaye to phira kyA hogA hmaaraa| usa bAlaka ke samAna hameM bhI isa bAta kI kalpanA hai yA nahIM? jarA, eka bAra gaMbhIratA se vicAra to kro| ___ yaha bahumUlya jIvana yoM hI bItA jA rahA hai aura hama raMga-rAga meM hI masta haiM; kyA hogA hamArA? ___ AtmakhojI kI dRSTi bhI usa bAlaka jaisI hI honA caahie| jisaprakAra vaha bAlaka apanI mA~ kI khoja kI prakriyA meM aneka mahilAoM ko dekhatA hai, para usakI dRSTi kisI bhI mahilA para jamatI nahIM hai / yaha patA calate hI ki yaha merI mA~ nahIM hai; vaha najara phera letA hai; usI ko dekhatA nahIM rhtaa| yaha nahIM socatA ki yaha merI mA~ to nahIM hai, para hai to sundara; kisI na kisI kI mA~ to hogI hI; patA calAo ki yaha kisakI mA~ hai?- aise vikalpoM meM nahIM ulajhatA; usake sambandha meM vikalpoM ko lambAtA nahIM hai; apitu tatkAla tatsambandhI vikalpoM se nivRtta ho jAtA hai| usIprakAra AtmArthI ko bhI cAhie ki vaha parapadArthoM ko jAnate samaya, unake sambandha meM vyartha hI vikalpoM ko lambA na kare / jisa prayojana se unakA jAnanA banA hai, usakI siddhi hote hI tatsambandhI vikalpoM ko virAma de de; kisI bhI prayojanabhUta-aprayojanabhUta parapadArtha ko jAnakara use hI jAnate rahanA AtmArthI kA lakSaNa nahIM hai| apanI mA~ kI khoja karanevAlA bAlaka kisI anya mahilA kI sundaratA para rIjhatA nahIM hai; use to apanI mA~ cAhie, dUsarI mahilAoM se use kyA upalabdha honevAlA hai? apanI mA~ kI khoja meM vyasta bAlaka ke pAsa dRsarI mahilAoM kA saundarya nirakhane kA samaya hI kahA~ hai,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja una para rIjhane yogya mAnasa hI usake pAsa kahA~ hai? vaha to apanI mA~ kI khoja meM hI Akula-vyAkula hai| isIprakAra parapadArthoM ke avalokana se, unapara rIjhane se isa bhagavAna AtmA ko kyA milanevAlA hai? AtmArthI ke pAsa itanA samaya bhI kahA~ hai ki vaha dUsaroM kI sundaratA nirakhatA rahe ; kisI AtmArthI ke pAsa parapadArthoM para rIjhane yogya mAnasa bhI kahA~ hotA hai? vaha to apanI AtmA kI khoja ke lie sampUrNataH samarpita hotA hai| dUsare kI mAtAoM ko jAnA to kyA, nahIM jAnA to kyA? apanI mA~ milanI caahie| usIprakAra dUsare padArthoM ko jAnA to kyA, nahIM jAnA to kyA; apanI AtmA jAnane meM AnA cAhie, pahicAnane meM AnA cAhie; kyoMki hameM ananta Ananda kI prApti to nija bhagavAna AtmA ke jAnane se hI honevAlI hai| yahI kAraNa hai ki jinAgama meM svadravya ke Azraya se sugati aura paradravya ke Azraya se durgati honA batAyA gayA hai| __ jisaprakAra vaha bAlaka anya mahilAoM ko jAnatA to hai, para unakI ora lapakatA nahIM hai; unase lipaTatA nahIM hai; para jaba use apanI mA~ dikha jAvegI to mAtra use jAnegA hI nahIM; usakI tarapha lapakegA bhI; usase lipaTa bhI jAvegA; usameM tanmaya ho jAvegA, ekameka ho jAvegA, Anandita ho jaavegaa| usIprakAra AtmArthI AtmA bhI paradravyoM ko jAnate to haiM, para unameM jamate, ramate nahIM haiM; para jaba yaha nija bhagavAna AtmA usake jJAna kA jJeya banegA to, taba vaha use bhI mAtra jAnatA hI nahIM rahegA, apitu usI meM jama jAvegA, rama jAvegA, usI meM tanmaya ho jAvegA, usI meM apanApana sthApita kara legA, ananta Anandamaya ho jaavegaa| usakI yaha atIndriya Anandamaya nijAvalokana kI dazA hI samyagdarzana hai, samyagjJAna hai, samyAcAritra hai, mukti kA mArga hai, sukhI hone kA ekamAtra upAya hai, paramAtmA banane kI prakriyA hai, dharma hai;
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana adhika kyA kaheM - jIvana meM karane yogya ekamAtra kArya yahI hai, ise hI svadravya kA Azraya kahate haiM aura yahI sugati bhI hai, baMdha kA nirodha bhI isI se hotA hai| 92 acchA to aba kalpanA kIjie ki usa bAlaka ko mA~ dikhAI de gaI aura usane use acchI taraha pahicAna bhI liyA ki yahI merI mA~ hai to phira vaha daur3akara mA~ ke pAsa jAyegA yA pulisavAle ke pAsa yaha sUcanA dene ki merI mA~ mila gaI hai| nizcita rUpa se vaha mA~ ke hI pAsa jAyegA; kyoMki eka to vaha mA~ ke viyoga meM tar3apha rahA thA aura dUsare yaha bhI to khatarA hai ki jabataka vaha pulisa ko sUcanA dene jAtA hai tabataka mA~ phira A~khoM se ojhala ho gaI to. ataH vaha tejI se daur3akara mA~ ke pAsa pahu~cegA; pahu~cegA hI nahIM, usase lipaTa jAyegA; mA~ aura beTA tanmaya ho jAveMge, abheda ho jAveMge, eka rUpa ho jAveMge / usIprakAra jaba isa AtmA kI dRSTi meM nija bhagavAna AtmA AtA hai, taba yaha guru ko yA kisI anya ko yaha batAne nahIM daur3atA ki mujhe AtmA kA anubhava ho gayA hai; apitu nija bhagavAna AtmA meM hI tanmaya ho jAtA hai, apane meM hI samA jAtA hai, ekarUpa ho jAtA hai, abheda ho jAtA hai, vikalpAtIta ho jAtA hai / jaba vaha mA~ kI ora daur3A to pulisavAlA bhI ghabar3AyA aura usake pIche vaha bhI daudd'aa| pulisavAle kI ghabarAhaTa kA kAraNa yaha thA ki yadi baccA bhI bhIr3a meM gAyaba ho gayA to muzkila ho jAyegI; kyoMki usakI to riporTa likhI huI hai| pulisa kI kasTaDI se bAlaka kA gAyaba ho jAnA, usakI naukarI jAne kA kAraNa bhI bana sakatA hai| jaba pulisavAlA vahA~ pahu~cA to kyA dekhatA hai ki vaha bAlaka kisI adher3a mahilA se ekameka ho rahA hai, donoM eka-dUsare se tanmaya ho rahe haiM /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja unheM ekAkAra dekhakara bhI apanI Adata ke anusAra pulisavAlA ghur3akakara pUchatA hai- "kyA yahI hai terI mA~ ?" kyA aba bhI yaha pUchane kI AvazyakatA thI? unake isa bhAvuka sammilana se kyA yaha sahaja hI spaSTa nahIM ho gayA thA ki ye hI ve bichur3e hue mA~-beTe haiM, jinakI eka-dUsare ko talAza thii| jo isa sammilana ke adbhuta dRzya ko dekhakara bhI na samajha pAye, usase kucha kahane se bhI kyA hogA? usIprakAra AtmAnubhavI puruSa kI dazA dekhakara bhI jo yaha na samajha pAye ki yaha AtmAnubhavI hai, use batAne se bhI kyA honevAlA hai? __ pulisavAloM kI vRtti aura pravRtti se to Apa paricita hI haiM, unase ulajhanA ThIka nahIM hai; kyoMki yaha batA dene para bhI ki yahI merI mA~ hai, ve yaha bhI kaha sakate haiM ki kyA pramANa hai isakA? jaisA ki loka meM dekhA jAtA hai ki khoI huI vastu pulisa kasTaDI meM rakhI jAtI hai, kesa calatA hai, aneka vastuoM meM milAkara pahicAnanA hotA hai, taba bhI mile to mile, na mile to na mile| __ merI yaha ghar3I yahIM para raha jAve aura ise koI pulisa meM jamA karA de to samajhanA ki aba hameM isakA milanA bahuta kaThina hai / kesa calegA, usIprakAra kI aneka ghar3iyoM meM milAkara mujha se pahicAna karAI jaavegii| maiM Apase hI pUchatA hU~ ki eka kampanI kI eka sI ghar3iyoM meM kyA Apa apanI ghar3I pahicAna sakeMge? nahIM to phira samajha lIjie ki merI ghar3I milanA kitanA durlabha hai? ___ ata: pulisavAloM se ulajhanA ThIka nahIM hai, ve jo pUche cupacApa uttara dete jAvo, isI meM bhalAI hai; kyoMki yadi unhone mA~ aura beTe donoM ko hI pulisa kasTaDI meM rakha diyA to kyA hogA? yaha jagata bhI pulisavAloM se kama thor3e hI hai, isase ulajhanA bhI ThIka nahIM hai; jagata ke loga yaha bhI to pUcha sakate haiM ki kyA pramANa
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana hai ki tuma jJAnI ho; to kyA jJAnIjana phira isa bAta ke pramANa bhI peza karate phireMge ? pramANa peza karane para una pramANoM kI prAmANikatA para saMdeha kiyA jAyegA / ataH jJAnIjana isaprakAra ke prasaMgoM meM jagata se ulajhate nahIM haiN| isI meM sabakI bhalAI hai| 94 kyA vaha bAlaka isa bAta kI ghoSaNA karatA hai ki mujhe merI mA~ mila gaI hai / bAlaka yA mA~ ke khone para to yahA~-vahA~ talAza bhI kI jAtI hai aura samAcArapatroM meM vijJApana bhI nikAlA jAtA hai, para mila jAne para to koI ghoSaNAe~ nahIM karatA, vijJApana nahIM nikAlatA / isIprakAra AtmA kI khoja kI prakriyA meM to pUchatAcha ho sakatI hai, hotI bhI hai, honA bhI cAhie; para AtmA kI prApti ho jAne para ghoSaNA kI AvazyakatA nahIM hotI, vijJApana kI bhI AvazyakatA nahIM hotI / khoye hue logoM ke phoTo to samAcArapatroM meM chape dekhe haiM, para mile hue logoM ke phoTo to Ajataka nahIM dekhe| yadi koI chapAye to yahI samajhA jAtA hai ki yaha to svayaM ke sampanna hone ke pracAra kA halkApana hai / isIprakAra jJAnI hone kI ghoSaNAe~ bhI sastI lokapriyatA arjita karane kI hI vRtti hai, pravRtti hai / bAlaka ko mA~ mila gaI, itanA hI paryApta hai, use mA~ milane kA yaza nahIM cAhie; isIprakAra jJAniyoM ko to AtmA kI prApti hI paryApta lagatI hai, unheM AtmajJAnI hone kA yaza mohita nahIM karatA / bAlaka ko to mA~ kA milanA hI paryApta hai, vaha to usI meM magna hai, atyanta santuSTa hai, pUrI taraha tRpta hai, use anya koI vAMchA nahIM rahatI / isIprakAra jJAnI dharmAtmAoM ko to AtmA kI prApti hI paryApta hai, ve to usI meM magna rahate haiM usI meM santuSTa rahate haiM; usI meM pUrI taraha tRpta rahate haiM, unheM anya koI vAMchA nahIM rahatI / ve isa bAta ke lie lAlAyita nahIM rahate ki jagata unheM jJAnI samajhe hI / 1
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja bAlaka ko mA~ mila gaI, basa, vaha to usameM magna hai, tRpta hai; para mA~ ke sAmane eka samasyA hai ki bAlaka ke khone para usane eka ghoSaNA kI thI ki jo vyakti bAlaka ko usase milAyegA, khoja lAyegA; use vaha 500 rupaye puraskAra degii| aba vaha puraskAra kise diyA jAyapulisa ko, bAlaka ko yA mA~ ko? . pulisa ne to kucha kiyA hI nahIM, mA~ ko to bAlaka ne hI khojA hai aura bAlaka ko mA~ ne khojA hai| pulisa to puraskAra pAne yogya nahIM aura mA~ puraskAra denevAlI hai; aba bAlaka hI zeSa rahatA hai, para bAlaka ko to puraskAra nahIM, mA~ cAhie thI, jo use mila gaI hai; aba use puraskAra meM koI rasa nahIM hai| vaha to apanI mA~ meM hI itanA tRpta hai ki puraskAra kI ora usakA lakSya hI nahIM hai| ___ bhAI, pulisa kA koI yogadAna hI na ho, yaha bAta bhI nahIM hai| Akhira bAlaka ne apanI mA~ kI khoja pulisa kI surakSA meM hI kI hai, pulisa ke mArgadarzana meM hI kI hai, yadi pulisa kI surakSA use na milI hotI to bAlakoM ko ur3Ane vAlA koI giroha use ur3A le gayA hotaa| ___ yadi pulisavAle mArmika bindu para use khar3A nahIM karate to mA~ kI khoja meM bAlaka yahA~-vahA~ mArA-mArA phiratA aura mA~ hAtha na lgtii| pulisa ne use aisA sthAna batAyA ki jahA~ se pratyeka mahilA kA nikalanA anivArya-sA hI thA, tabhI to use mA~ mila skii| ataH puraskAra pulisa ko hI milanA caahie| itane zrama ke bAvajUda bhI pulisa ko puraskAra ke atirikta aura milA hI kyA hai? bAlaka ko to mA~ mila gaI, mA~ ko bAlaka mila gayA, pulisa ko kyA milA? yaha puraskAra mila rahA hai, so Apa vaha bhI nahIM denA cAhate- yaha ThIka nahIM hai| - isIprakAra jJAnI guruoM ke saMrakSaNa aura mArgadarzana meM hI AtmA kI khoja kA puruSArtha prAraMbha hotA hai / yadi guruoM kA saMrakSaNa na mile to
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana yaha AtmA kuguruoM ke cakkara meM phaMsakara jIvana barbAda kara sakatA hai| tathA yadi guruoM kA sahI dizA-nirdeza na mile to aprayojanabhUta bAtoM meM hI ulajhakara jIvana barbAda ho jAtA hai / ata: Atmopalabdhi meM guruoM ke saMrakSaNa evaM mArgadarzana kA bhI mahattvapUrNa sthAna hai| gurujI apanA kArya (AtmonmukhI upayoga) chor3akara ziSya kA saMrakSaNa aura mArgadarzana karate haiM; usake badale meM unheM zreya ke atirikta milatA hI kyA hai? Atmopalabdhi karanevAle ko to AtmA mila gayA, para guruoM ko samaya kI barbAdI ke atirikta kyA milA? phira bhI hama unheM zreya bhI na denA cAheM- yaha to nyAya nahIM hai| ataH nimittarUpa meM zreya to guruoM ko hI milatA hai, milanA bhI cAhie, upAdAna nimitta kI yahI saMdhi hai, yahI sumela hai| __ jisaprakAra usa bAlaka ne apanI mA~ kI khoja ke lie vizva kI sabhI mahilAoM ko do bhAgoM meM vibhAjita kiyaa| eka bhAga meM akelI apanI mA~ ko rkhaa| dUsare bhAga meM zeSa sabhI mahilAoM ko rkhaa| usIprakAra AtmA kI khoja karane vAloM ko bhI vizva ko do bhAgoM meM vibhAjita karanA Avazyaka hai| eka bhAga meM svadravya arthAt nija bhagavAna AtmA ko rakheM aura dUsare bhAga meM paradravya arthAt apane AtmA ko chor3akara sabhI padArtha rakhe jaaveN| jisaprakAra usa bAlaka ko apanI mA~ kI khoja ke sandarbha meM dekhane-jAnane yogya to sabhI mahilAyeM haiM; para lipaTane-cipaTane yogya mAtra apanI mA~ hI hai; usIprakAra AtmArthI ke lie bhI dekhane-jAnane yogya to sabhI padArtha haiM; para jamane-ramane yogya nija bhagavAna AtmA hI hai, rati karane yogya to sugati ke kAraNarUpa svadravya hI hai, apanApana sthApita karane yogya apanA AtmA hI hai, durgati ke kAraNarUpa paradravya nahIM; isIlie mokSapAhur3a meM kahA gayA hai
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanI khoja 97 "paradravya se ho durgati nija dravya se hotI sugti| yaha jAnakara rati karo nija meM ara karo para se virti||" apanI mA~ ko khojane kI jisaprakAra kI dhuna-lagana usa bAlaka ko thI, AtmA kI khoja kI usIprakAra kI dhuna-lagana AtmArthI ko honA caahie| AtmArthI kI dRSTi meM svadravya arthAt nija bhagavAna AtmA hI sadA UrdhvarUpa se vartanA caahie| gaharI aura saccI lagana ke binA jagata meM koI bhI kArya siddha nahIM hotA, taba phira Atmopalabdhi bhI gaharI aura saccI lagana ke binA kaise saMbhava hai? sabhI AtmArthI bhAI paradravya se virakta ho svadravya kI ArAdhanA kara Atmopalabdhi kareM aura ananta sukhI hoM- isI maMgala bhAvanA se virAma letA huuN| 1. AcArya kundakunda : mokSa pAhuDa gAthA 16 vizvavikhyAta samasta darzanoM meM jainadarzana hI eka aisA darzana hai, jo nija bhagavAna AtmA kI ArAdhanA ko dharma kahatA hai; svayaM ke darzana ko samyagdarzana, svayaM ke jJAna ko samyagjJAna aura svayaM ke dhyAna ko samyakcAritra kahakara ina samyagdarzana-jJAna- cAritra ko hI vAstavika dharma ghoSita karatA hai| Izvara kI gulAmI se bhI mukta karanevAlA anaMta svataMtratA kA udghoSaka yaha darzana pratyeka AtmA ko sarvaprabhutAsampanna paramAtmA ghoSita karatA hai aura usa paramAtmA ko prApta karane kA upAya bhI svAvalambana ko hI batAtA hai| yadyapi pratyeka AtmA svabhAva se svayaM paramAtmA hI hai; tathApi yaha apane paramAtmasvabhAva ko bhUlakara svayaM pAmara bana rahA hai| paryAyagata pAmaratA ko samApta kara svabhAvagata prabhutA ko paryAya meM pragaTa karane kA ekamAtra upAya paryAya meM svabhAvagata prabhutA kI svIkRti hI hai, anubhUti hI hai| svabhAvagata prabhutA kI paryAya meM svIkRti evaM svabhAvasanmukha hokara paryAya kI svabhAva meM sthiratA hI samyagdarzana-jJAna- cAritra hai| - bAraha bhAvanA : eka anuzIlana, pRSTha-173
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 ekatA kI apIla lisTara ( igleMDa) meM honevAle paMcakalyANaka pratiSThA mahotsava ke avasara para paMcakalyANaka samiti evaM jaina zosala grupa ke tattvAvadhAna meM 21 julAI, 1988 I. se 23 julAI, 1988 I. taka jaina vizva kaoNnphrensa Ayojita thii| isameM bhAga lene ke lie deza-videza ke aneka gaNamAnya loga upasthita the, jinameM bhaTTAraka zrI cArukIrtijI, zravaNabelagolA (karnATaka ) sarvazrI zreNikabhAI kastUrabhAI ahamadAbAda, sAhU azokakumArajI jaina dillI, dIpacaMdajI gArDI bambaI, sI. ena. saMghavI bambaI, ratanalAlajI gaMgavAla kalakattA evaM nirmalakumArajI seThI lakhanaU Adi pramukha the| vizva jaina kaoNnphrensa ke jisa satra meM merA vyAkhyAna thA, usa satra kA saMyojana zrI nirmalakumArajI seThI ko karanA thA / ataH hama eka sAtha sTeja para to the hI, unhoMne hI upasthita samAja ko merA paricaya bhI diyA thaa| usa sabhA maiMne jaina samAja kI ekatA evaM zAkAhAra para vicAra vyakta kiye the, jinakA saMkSipta sAra isaprakAra hai - Aja atyanta prasannatA kI bAta hai ki isa mahAna utsava meM jainasamAja ke sabhI sampradAya ekatrita haiM aura milajulakara sabhI kArya sampanna kara rahe haiN| malina vastuoM ko bhI nirmala kara denevAlA gaMgA kA atyanta nirmala jala bhI jaba ghar3oM meM kaida ho jAtA hai to dUsaroM ko pavitra kara dene kI usakI kSamatA to samApta ho hI jAtI hai, vaha svayaM hI dUsaroM ke chU lene mAtra se apavitra hone lagatA hai| gaMgA ke pavitra jala meM binA kisI bhedabhAva ke sabhI nahAte haiM aura apane ko pavitra anubhava karate haiM, parantu jaba loga gaMgA kA jala apane ghar3oM meM bhara
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatA kI apIla .99 lete haiM to vaha gaMgA kA jala, gaMgA kA jalana rahakara brAhmaNa kA jala, kSatriya kAjala, zUdra kA jala ho jAtA hai| yadi eka jAti vAle ke ghar3e ko dUsarI jAtivAlA chUle to loga usa jala ko apavitra mAnane lagate haiN| kahate haiM - tUne merA pAnI kyoM chU liyA ? vahI gaMgA kA jala jo sabako pavitra karatA thA, ghar3oM meM bhara jAne se svayaM achUta ho gyaa| usakI dUsaroM ko pavitra karane kI zakti to samApta ho hI gaI, vaha svayaM bhI dUsare ke chU lene mAtra se apavitra hone lagA / isIprakAra sabako pAvana kara denevAlA yaha jinavANI rUpI gaMgA kA jala jaba sampradAyoM ke ghar3oM meM bhara jAtA hai to usameM vaha kSamatA nahIM rahatI ki dUsaroM ke citta ko zAnta kara de, apitu sAmpradAyika upadravoM kA kAraNa banane lagatA hai; ataH yahI zreSTha hai ki gaMgAjala gaMgA meM hI rahe, use ghar3oM meM banda na kiyA jAya / gaMgA ke hI kinAre rakhe gaMgAjala se bhare ghar3e chuAchUta paidA karate haiM to kyA upAya hai isa burAI se bacane kA ? bhAI, eka hI upAya hai ki una ghar3oM ko phor3a diyA jAya; kyoMki pAnI. meM to koI doSa hai nahIM, vaha to vaisA kA vaisA hI nirmala hai; doSa to ghar3oM meM hai| ghar3oM ke phUTane para gaMgA kA pAnI gaMgA meM hI mila jAyagA; gaMgA meM milate hI vaha vahI pAvanatA prApta kara legA, pAvana karane kI zakti bhI prApta kara legA; jo usameM ghar3oM meM kaida hone ke pahale vidyamAna thI / isIprakAra sampradAyoM meM vibhakta jainatva, jo Aja sAmpradAyika sar3AMdha paidA kara rahA hai, kalaha kA kAraNa bana rahA hai; yadi vaha unmukta ho jAve to apanI pAvanatA ko to sahaja upalabdha kara hI legA, apanI pavitratA kI zakti se jaina samAja ko hI nahIM, sampUrNa duniyA ko prakAzita kara degA, sukha-zAnti kA mArga prazasta kara degaa| hamane apane hI ajJAna se bahuta-sI dIvAleM khar3I kara lI haiN| sampradAyoM
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 100 kI dIvAleM, jAti kI dIvAleM, bhASA kI dIvAleM, prAnta kI dIvAleM; cAroM ora dIvAleM hI dIvAleM haiM aura ye dIvAleM nirantara U~cI hotI jA rahI haiN| dIvAla ko aMgrejI meM vAla kahate hai| Aja hama ina vAloM-dIvAloM ke bIca vibhakta ho gaye haiN| koI khaNDelavAla hai, koI agravAla hai, koI osavAla; para jaina koI bhI dikhAI nahIM detA / yadi hama ina vAloM-dIvAloM ko girA deM aura sabhI jainatva ke mahAsAgara meM samAhita ho jAveM to hama vItarAga vANI ko jana-jana taka pahu~cA sakate haiM, aura yaha vItarAga vANI jana-jana taka pahu~cakara sampUrNa jagata ko sukha-zAnti kA mArga dikhA sakatI hai| ataH aba samaya A gayA hai ki hama sAmpradAyika bAr3oM meM kaida na raheM, jAti, prAnta aura bhASA kI sImAoM meM sImita na raheM / yadi hama ahiMsArUpI vItarAgI tattvajJAna ko asIma jagata taka pahu~cAnA cAhate haiM to hameM ina chudra sImAoM ko bhedakara inase bAhara Akara mahAvIra vANI ke sAra ko jana-jana taka pahu~cAne ke mahAna kArya meM jI-jAna se juTa jAnA caahiye| yahI sanmArga hai aura isI meM hama sabakA hita nihita hai| . ataH isa avasara para kaoNnphrensa ke karNadhAroM evaM Apa sabase maiM yaha mArmika apIla karanA cAhatA hU~ ki samaya rahate hama isa ora dhyAna deM, sabhIprakAra ke ApasI matabhedoM ko bhulAkara AgAmI pIr3hI ko saMskArita karane kA dRr3ha saMkalpa kareM, usa dizA meM sakriya hoM; anyathA hamArI isa upekSA kA pariNAma AgAmI eka nahIM aneka pIr3hiyoM ko bhugatanA hogA / hamArI isa sAmayika cetAvanI evaM ekatA kI apIla ko na kevala sabhI ne zAnti se sunA hI, apitu usakI gaMbhIratA ko gaharAI se anubhava bhI kiyaa| ukta prasaMga meM sahaja hI nikaTa samparka hone se bhAratavarSIya digambara jaina mahAsabhA ke adhyakSa zrI nirmalakumArajI seThI se digambara jainasamAja kI Aja kI samasyAoM para bhI thor3I-bahuta carcA huii| vyasta kAryakramoM ke kAraNa samayAbhAva hone se vistRta carcA to na ho sakI, para jo bhI carcA huI, usakA saMkSipta sAra isaprakAra hai : -
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatA kI apIla 101 sAmAnya aupacArika bAtacIta ke uparAnta maiMne unase kahA- digambara samAja kI zakti vyartha ke hI vivAdoM meM barbAda ho rahI hai, jaba hama zvetAmbara bhAiyoM se itanA samAyojana kara sakate haiM to thor3e-bahuta matabhedoM ke rahate Apasa meM bhI kyoM nahIM kara sakate haiM ? jitanA zrama, zakti, buddhi evaM paisA digambara samAja ApasI vivAdoM meM barbAda kara rahI hai, yadi vaha saba samAja ke hita va dharma ke pracAra meM laga jAve to digambara samAja kA kAyAkalpa ho sakatA hai, usameM naI cetanA jAgRta ho sakatI hai aura vaha Aja kI cunautiyoM ko svIkAra kara vizva ke sAmane eka Adarza upasthita kara sakatA hai| Aja kI duniyA kahA~ jA rahI hai aura hama kahA~ ulajhakara raha gaye haiN| yadi hama cAhate haiM ki digambara dharma kA pracAra-prasAra deza- videzoM meM ho to hameM isa para gambhIratA se vicAra karanA caahie| merI isa bhAvanA kI seThIjI ne bhI sarAhanA kI aura kahA ki Apane "AcArya kundakunda aura digambara jaina samAja kI ekatA"" nAmaka lekha meM bhI yaha apIla kI hai, maiMne use par3hA hai| apanI bAta ko spaSTa karate hue maiMne eka udAharaNa diyA ki eka dampati (pati-patnI) meM ugra matabheda cala rahe the, talAka kI naubata A gaI thI, donoM alaga-alaga raha rahe the| isI bIca patnI ke pitA kA patra AyA / usameM usane apanI ikalautI beTI ko likhA thA ki aba maiM pUrNataH akelA raha gayA hU~ / ataH jIvana ke antima varSa adhyAtma nagarI kAzI meM gujAranA cAhatA hU~ / usake pahale sAta dina tumhAre pAsa rahanA cAhatA huuN| tumhAre pAsa rahakara yaha dekhanA cAhatA hU~ ki tuma sukhI to ho, pati-patnI prema se to rahate ho; tumhArI sukhI gRhasthI dekhakara maiM nizciMta hokara kAzI vAsa kara sakU~gA, anyathA mere citta meM tumhArI sukha-suvidhA kA vikalpa khar3A rahegA aura merA maraNa zAnti nahIM ho sakegA / maiM sarvaprakAra nizciMta hokara jIvana ke antima dina gujAranA cAhatA hU~, merA 1. sampAdakIya : vItarAga-vijJAna, jUna 1998
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana maraNa zAnti se samAdhimaraNa ho- isake lie yaha atyanta Avazyaka hai ki maiM tumhArI ora se nizciMta ho jAU~ kyoMki aba isa duniyA meM tumhAre atirikta merA hai hI kauna ? pitA kA isaprakAra kA patra pAkara vaha cintAmagna ho gaI, sAhasa baTora kara pati ke pAsa phuNcii| dekhate hI pati vyaMgyabANa chor3atA huA bolA- "acchA aba A gaI mahArAnIjI, A gaI akala ThikAne" marmAhata vaha bolI- "cintA na kareM, maiM rahane nahIM AI hU~; yaha patra AyA hai, yahI dikhAne AI huuN|" patra lete hue pati bolA - "kisakA hai ? kyA likhA hai ?" patra dete hue patnI bolI- "pitAjI kaa|" patra par3hakara pati bolA isa patra ke saMdarbha meM mujhase kyA cAhatI ho ? maiM kyA kara sakatA hU~ ? tumhAre pitAjI ke lie| patnI bolI- "yadi hama cAheM to pitAjI kA maraNa to sudhara hI sakatA hai" "kaise?" "sAta dina taka premapUrvaka raha kr|" "prastAva to burA nahIM hai, para hamameM apasa meM prema hai kahA~ ?" "bAta prema hone kI nahIM hai, prema se rahane kA nATaka karane kI hai|" "para.........." "para kyA ? kyA hama pitAjI ke lie itanA bhI balidAna nahIM kara sakate?" "kyoM nahIM ?" isaprakAra sunizcita karake sunizcita dina para donoM hI ekasAtha milakara pitAjI ko lene sTezana pahu~ce, prema se unheM lAe, sAta dina taka isaprakAra rahe ki mAno unameM pragAr3ha sneha ho, ve Adarza dampati hoN| sAta dina bAda jaba ve unheM sTezana para vidA karane gaye, taba unheM vidA
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatA kI apIla karake apane-apane ghara jAne lage to pati ne patnI se kahA "suno, jarA vicAra to karo ki jaba hama dUsaroM ke sukha ke lie ekasAtha premapUrvaka rahane kA itanA acchA nATaka lagAtAra sAta dina taka kara sakate haiM to apane sukha ke lie yaha nATaka jIvana bhara bhI kyoM nahIM kara sakate haiM ? " patnI bolI - "kyoM nahIM ? avazya kara sakate haiM ?" - 103 isaprakAra ve donoM pati-patnI premapUrvaka rahane lge| kucha dina to prema kA nATaka rahA, para kucha dina bAda unameM sahaja premabhAva bhI jAgRta ho gayA / isIprakAra jaba hama sampUrNa jainasamAja kI ekatA ke lie zvetAmbara bhAiyoM ke sAtha premapUrvaka uTha-baiTha sakate haiM, milajulakara kAma kara sakate haiM, sabaprakAra se samAyojana kara sakate haiM, taba phira digambara samAja kI ekatA ke lie kyoM nahIM premapUrvaka uTha-baiTha sakate haiM, kyoM nahIM milajula kara kAma kara sakate haiM ? sabhI prakAra kA samAyojana bhI kyoM nahIM kara sakate haiM? jitanA antara digambara - zvetAmbara mAnyatAoM meM hai, utanA antara to hama aura Apa meM nahIM hai na ? ekabAra UparI mana se ekasAtha uThane-baiThane lageM to phira sahaja vAtsalya bhI jAgRta ho jAyegA / anAvazyaka dUrI vyartha hI AzaMkAe~ utpanna karatI hai| dUrI samApta karane kA ekamAtra upAya sahaja bhAva se najadIka AnA hI hai| isa paMcakalyANaka pratiSThA meM Apa jisaprakAra kA samAyojana kara rahe haiM aura digambara pratimAoM kI jisaprakAra pratiSThA ho rahI hai; usa para maiM koI TippaNI nahIM karanA cAhatA, mujhe koI virodha bhI nahIM hai; para yaha avazya pUchanA cAhatA hU~ ki bhArata meM hama jo pratiSThAe~ karAte haiM; ve kyA ApakI dRSTi meM aisI bhI nahIM haiM, jo Apa unakA itanA virodha karate haiM ? Apase yahI anurodha hai ki digambara dharma ke pracAra-prasAra evaM digambara samAja kI sukhazAnti va ekatA ke lie ina saba bAtoM para ekabAra gambhIratA se vicAra kreN| hamArI yaha sampUrNa vArtA atyanta snehapUrNa vAtAvaraNa meM huii| seThIjI ne bhI yahI kahA ki hama bhI yahI cAhate haiM, para hamArI kucha AzaMkAe~ haiM, jinakA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana nivAraNa hama Apase karanA cAhate haiN| maiMne kahA - "avazya pUchie, kyA pUchanA cAhate haiM ?" unhoMne kahA - "eka to Apa yaha batAiye ki Apa koI nayA paMtha to nahIM calAnA cAhate ?" maiMne kahA- "ekadama nahIM, hama koI nayA paMtha nahIM calAnA caahte| Apa hI hameM kAnajI paMthI' kahate haiM, hamane svayaM to kabhI apane ko 'kAnajI paMthI' kahA hI nhiiN|" ve bole - "kyA yaha satya hai ?" maiMne kahA - "isameM kyA zaka ?" ve phira bole - "Apa abhI to kaha rahe haiM, para phira badala na jaaiyegaa|" ___ maiMne kahA- "kyA bAta karate haiM ? hama unameM se nahIM haiM, jo kahakara badala jAte haiM; abhI taka ApakA aura hamArA vyavahAra nahIM huA hai, ata: Apa isaprakAra kI bAteM kara rahe haiN|" ve bole - "hameM vizvAsa nahIM hotaa| isalie maiM yaha bAta kara rahA huuN| Apa kaheM to maiM yaha bAta chapavA duuN|" maiMne kahA- "avazya chapavA diijie| Apa kyA maiM svayaM hI isa bAta ko likhuugaa| phira to Apako koI zaMkA nahIM rhegii|" unhoMne merI isa bAta para bahuta prasannatA vyakta kii| phira kahane lage "apana zravaNabelagolA meM sahasrAbdI samAroha para mile the, bahuta carcA bhI kI thI, para usake bAda milanA nahIM huaa| abhI mavAnA zivira ke pahale dillI meM bhI Apane carcA nahIM kii|" maiMne kahA - "rUpacaMdajI kaTAriyA ne bAta kI thI, para usa samaya vAtAvaraNa kitanA viSAkta thaa| kyA aise viSAkta vAtAvaraNa meM bhI koI carcA saphala ho sakatI hai ? carcA ke lie saumya vAtAvaraNa cAhie, sahaja vAtAvaraNa caahie| carcA mAtra carcA ke lie hI to nahIM karanI hai| kucha rAstA nikale, tabhI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ ekatA kI apIla carcA saphala hotI hai| isake lie pUrva taiyArI atyanta Avazyaka hai| Apa yA hama tabhI to koI bAta svIkAra kara sakate haiM, jaba usa bAta ko apane-apane pakSa kI janatA ko bhI svIkRta karA skeN| yadi apane pakSa kI janatA ko svIkAra na karA sake to hamAre aura Apake svIkAra karane mAtra se kyA hogA ? 105 sAmAjika ekatA ke lie vizAla dRSTikoNa se kArya karanA hogA aura aisA samAdhAna khojanA hogA, jo saMbaMdhita sabhI vyaktiyoM ko svIkAra ho sake, anyathA ekatA sambhava nahIM ho sakatI / samajhautA kA rAstA atyanta Avazyaka aura upayogI hote hue bhI sahaja va sarala nahIM hotA; isameM hamArI buddhi, kSamatA, sAmAjika pakar3a, dhairya - sabhI kasauTI para car3ha jAte haiN| phira bhI yadi donoM pakSa eka-dUsare kI kaThinAiyA~ samajheM aura sacce dila se rAstA khojeM to mArga milatA hI hai| ekabAra ekasAtha milanA-baiThanA Arambha ho jAya to bahuta-sI samasyAe~ to apane-Apa samApta ho jAtI haiN| eka bAta yaha bhI to hai ki hama aura Apa hI to sabakucha nahIM haiM, Apake sAthI - sahayogI bhI haiM aura hamAre bhI sAthI - sahayogI haiN| jabataka unase vicAra-vimarza kara pahala na kI jAve, tabataka kucha bhI sambhava nahIM / isa saba ke lie vAtAvaraNa meM bhI kucha naramI to AnI hI caahie| binA naramI ke jaba eka sAtha uThanA-baiThanA hI sambhava nahIM hai to ekatA kA rAstA kaise nikala sakatA hai? Apa jarA apane pakSa meM naramI kA vAtAvaraNa banAiye, jisase saMvAda kI sthiti bana sake / hama svayaM isa dizA meM varSoM se sakriya haiM, isa dizA meM hamane aneka mahattvapUrNa nirNaya lie haiM, aneka kaThinAiyoM ke rahate hue bhI unakA saphala kriyAnvayana bhI kiyA hai / hamAre ukta prayatnoM se sabhI samAja bhalI-bhA~ti paricita hai; unakA ullekha karanA na to Avazyaka hI hai aura na ucita hI hai| yadyapi hamAre ukta prayatnoM ke supariNAma A rahe haiM, tathApi jana-mAnasa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana badalanA itanA AsAna to nahIM; saccI lagana aura niSThApUrvaka varSoM taka isa dizA meM sakriya rahane kI AvazyakatA hai| mujhe vizvAsa hai ki eka na eka dina hamArA zreya saphala hogA hii| saphala vArtA kI nirmala bhUmikA ke lie Apako bhI kucha aise kadama uThAne cAhie, jisase Avazyaka carcA ke lie sadAzayatA kA vAtAvaraNa bana ske|" merI yaha bhAvanA jAnakara seThIjI ne jisa prasannatA se usakA svAgata kiyA thA, usase mujhe AzA baMdhI thI ki aba vAtAvaraNa meM kucha na kucha naramI avazya aayegii| kucha samaya taka mujhe aisA lagA bhI ki vAtAvaraNa sudhara rahA hai, para bAda meM phira gAr3I usI lAina para cala niklii| usake bAda abhI taka to koI prasaMga banA nahIM hai, aba dekheM kaba banatA hai ? ekatA, zAnti, sahayoga kA vAtAvaraNa jisaprakAra Aja sArI duniyA meM bana rahA hai bar3e se bar3e virodhI jisaprakAra eka Tebala para baiThakara samasyAe~ sulajhA rahe haiM; usase lagatA hai ki kAla hI kucha aisA paka rahA hai ki jisameM sabhI samIkaraNa badala rahe haiM; zatru najadIka A rahe haiM, mitra dUra jA rahe haiN| digambara samAja ke kSitija para bhI isakA asara dikhAI de rahA hai| kaha nahIM sakate bhaviSya meM kaba kyA samIkaraNa bane? ata: isa samaya bar3I hI satarkatA se samAja va dharma ke hita meM kAma karane kI AvazyakatA hai| samaya kI anukUlatA kA samAja ke hita meM upayoga kara lenA hI buddhimAnI hai; kyoMki gayA samaya phira lauTakara vApisa nahIM aataa| maiM sadA AzAvAdI rahA huuN| ata: mujhe pUrNa vizvAsa hai ki eka dina aisA avazya AyagA ki sandeha ke bAdala vighaTita hoMge aura samAja meM ekatA ke sAtha-sAtha naI sphUrti bhI aayegii|
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 ayodhyA samasyA para vArtA (6 disambara, 1962 ko ayodhyA meM tathAkathita bAbarI masjida DhahAye jAne para ) 6 disambara, 1962 ko AyodhyA meM tathAkathita bAbarI masjida DhahAe jAne ke bAda mandira-masjida vivAda ke kAraNa sampUrNa deza meM uttejanA phailI huI thI; deza meM daMge-phasAda ho rahe the| taba jayapura dUradarzana ke sTUDiyo meM DaoN. bhArilla, nyAyAdhIza kudAla sAhaba Adi gaNamAnya vyaktiyoM kA vArtA kAryakrama rakhA gyaa| DaoN. bhArilla kI vArtA ke pramukha aMza nimnaprakAra se haiM 1 prazna - ayodhyA meM rAma mandira evaM bAbarI masjida vivAda ke kAraNa sampUrNa bhArata kA vAtAvaraNa azAnta banA huA hai| Aja DaoN. bhArilla hamAre bIca upasthita haiM, Apa AdhyAtmika cintaka haiN| AdhyAtmika AsthA se yaha masalA jur3A huA hai| ApakI isa bAre meM kyA rAya hai ? DaoN. sAhaba - maryAdApuruSottama mahApuruSa bhagavAna rAma bhArata ke romaroma meM samAe hue haiN| isalie bhArata ke sabase adhika AsthA puruSa yadi koI haiM to ve haiM rAma / sArI duniyA jAnatI hai ki rAma kA janma ayodhyA meM huA thaa| unakA sAmrAjya ayodhyA meM thA / isalie, unakA mandira ayodhyA meM nahIM banegA to aura kahA~ banegA ? mandira to vahA~ bananA hI cAhie aura itanA acchA bananA cAhie ki duniyA dekhatI hI raha jaae| daraasala, savAla yaha hai ki rAma kI jo ayodhyA thI, vaha koI 10050 mITara kI nahIM thii| jainazAstroM ke anusAra to ayodhyA 12 yojana lambI aura 6 yojana caur3I thii| eka yojana cAra kosa kA arthAt ATha mIla kA hotA hai| isa taraha ayodhyA 66 mIla lambI tathA 72 mIla caur3I thii| itanI
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana 108 bar3I ayodhyA meM rAma kA janma kahA~ huA thA - yaha nizcita karanA sahaja saMbhava nahIM hai| rAma kA mandira to ayodhyA meM hI bane, sundara bane tathA bahuta vizAla bane; lekina Aja hamArI sthiti yaha hai ki hama usa sthAna se eka iMca bhI yahA~ se vahA~ honA nahIM cAhate, jisase hamAre deza meM bahuta bar3I takalIpha khar3I ho gaI hai| yaha hama sabake lie acchI bAta nahIM hai| hamAre dharmaguruoM tathA hama jaise logoM ko cAhie ki apanI janatA ko samajhAe~ ki rAma ke rAjya meM rAma sabase bar3e pratidvandvI rAvaNa ke bhAI ke lie bhI sthAna prApta thA / vartamAna yadi rAma kA rAjya yahA~ hotA to kyA rAma anya prakAra kI AsthAvAle logoM ke lie ayodhyA meM apanI AsthA ke sthAna nahIM banAne dete ? prazna- vivAda isa bAta para adhika lagatA hai ki mandira bane to kahA~ bane ? kucha loga aisI socavAle bhI ho sakate haiM ki mandira bane, cAhe na bane lekina....? isa soca meM jo vivAda kI sthiti hai - AdhyAtmika cintaka hone nAte kyA Apa yaha socate haiM ki mandira usI sthAna para bane jahA~ para Agraha hai, athavA kahIM aura bane jisase vivAda na ho ? DaoN. sAhaba - mandira nahIM banane kA to koI savAla hI nahIM hai, mandira to bananA hI cAhie tathA acche se acchA bananA cAhie, lekina yaha bAta nahIM bhUlanI cAhie ki isake sAtha sAre deza kI AsthA aura khuziyA~ jur3I huI haiN| sAre deza meM khUna kI eka bU~da bhI na bahe aura mandira bane to sAre vizva meM apane deza kI pratiSThA to bar3hegI hI aura vahI rAma kA asalI mandira bhI hogA / yadi mandira khUna-kharAbA, daMge-phasAda hokara banatA hai to vaha rAma kA asalI mandira nahIM hogA, cAhe vaha kitanA bhI bar3hiyA aura sundara kyoM na bne| isa maiM cAhatA hU~ ki koI isa viSaya ko hAra yA jIta kA muddA na banAe / vahA~ cAhe kucha bhI bane, lekina hama use koI pakSa hArA aura dUsarA jItA rUpa meM na dekheN| pratyeka bhAratIya nAgarika ko apanI jIta mahasUsa ho - aisA koI samAdhAna hameM mila-baiThakara nikAlanA caahie| hamAre saMta, dharmaguru, bahuta --
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ ayodhyA samasyA para vArtA 109 buddhimAna, samajhadAra evaM zAntipriya hote haiN| yadi ve cAheM to mila-baiThakara isa mudde kA hala nikAla sakate haiN| prazna - hama lokataMtra meM rahate haiN| lokataMtra meM jo alpasaMkhyaka haiM, unakA Adara hotA hai| unheM Adara dene kI jimmedArI bahusaMkhyakoM kI hai| to kyA Apa socate haiM ki Aja kA bahusaMkhyaka isa Adara ko dene ko taiyAra hai ? DaoN. sAhaba - use taiyAra honA caahie| merI bhAvanA to yaha hai ki 87 karor3a jo bhAratavAsI haiM, unakI bhAvanAoM kA mandira bane, sabakI bhAvanA usa mandira meM samAhita ho| usa mandira ke lie jo kArasevA ho - usameM hindU, muslima, jaina - sabhI dharma ke loga hoN| jainiyoM ke to adhikAMza tIrthaMkaroM kA janma ayodhyA meM huA hai aura unake mandira bhI vahA~ haiN| aba jo mandira bane, vaha sabhI dharmAvalaMbiyoM kA bane tathA pratyeka bhAratIya AtmA kI prasannatA kA kAma ho / rAma ne duSpravRttiyoM kA niSedha kiyA thA aura duSTa rAvaNa ko jItA thA, parantu laMkAvAsiyoM ko apane rAjya se bAhara nahIM kiyA, apitu apane sAmrAjya meM unheM mahattvapUrNa sthAna bhI diyA thaa| vaisA hI kArya Aja hama saba milakara ayodhyA meM kareM - merI yaha bhAvanA hai| - AsthA kA sambandha bhakti aura prema se jur3A hai, isalie rAma ke vizAla hRdaya ke anusAra hama sabako sAtha lekara cleN| rAma ke nAma para deza meM daMgephasAda hoM, deza aneka bhAgoM meM ba~Te - yaha na to rAma ke lie aura na rAma ke bhaktoM ke lie saubhAgya kI bAta hogI ki deza meM ekatA rahe aura usa ekatA ko hama bhAratIya saMskRti ke nAma se duniyA ke sAmane rakha skeN| prazna - rAma jana-jana ke roma-roma meM samAe hue haiN| to kyA ve rAma kisI patthara kI imArata ke mohatAja haiM ? DaoN. sAhaba ApakA kahanA to sahI hai / jaba hamArA eka majadUra kulhAr3I calAtA hai, to usake mu~ha se 'he rAma' zabda nikalatA hai| rAma kaNakaNa meM vyApta haiM, hareka mana meM vyApta haiN| phira bhI yadi yaha prazna khar3A ho hI gayA hai to hama use yaha kahakara nahIM TAla sakate ki rAma sabake hRdaya meM base -
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana haiM, isIlie unake mandira kI koI jarUrata nahIM hai| Akhira rAma hRdayoM meM base haiM na, isalie to mandira banate haiM, hRdayoM meM nahIM hote to, mandira kauna bnaataa| prazna- bhArilla sAhaba ! rAma kI maryAdA ko kAyama rakhate hue mandira bane - yaha to sahI hai, lekina jo alpasaMkhyaka loga haiM, unake mana meM koI bhaya na rahe, ve apane ko surakSita samajheM- isake lie rAstA kaise nikalegA? DaoN. sAhaba- rAstA na to nyAyAlaya nikAla sakatA hai aura na rAjanaitika loga nikAla sakate haiN| nyAyAlaya to kAnUna kI sImAoM meM baMdhA hai, vaha isa dRSTi se dekhegA-jamIna kisakI thI ? kisake nAma hai ? kyA bananA cAhie? kyA karanA cAhie ? vaha jo nirNaya degA, usase sampUrNa bhAratIya janamAnasa ko saMtoSa ho jAegA - isakI koI gAranTI nahIM hai| ho sakatA hai ki eka pakSa prasanna evaM dUsarA pakSa ekadama AMdolita ho jaae| rAjanaitika loga bhI jo nirNaya deMge vaha unake voTa baiMka ke anusAra hogaa| eka mAtra sabhI dharmoM ke dharmaguru hI koI rAstA nikAla sakate haiM; kyoMki unhoMne apanA ghara-bAra chor3akara dharma ke pracAra-prasAra ke lie hI jIvana samarpita kiyA hai| ve loga apane vizAla hRdaya se soceM aura mila-baiThakara aisA nirNaya nikAleM jo sabako mAnya ho, jisase sabhI ko prasannatA ho| nirNaya se eka pakSa prasanna evaM dUsarA pakSa nArAja ho - yaha acchI bAta nahIM hai| mujhe vizvAsa hai ki sabhI pakSoM ke dharmaguru milakara jo bhI nirNaya deMge; use sampUrNa bhArata sahaja bhAva se svIkAra kara legA; kyoMki janatA to samajhautA cAhatI hai, zAnti cAhatI hai, ekatA cAhatI hai| __yadi hamAre dharmaguru aisA rAstA nahIM nikAla pAte to hameM koI dUsarA rAstA zeSa na rahane se nyAyAlaya kI zaraNa meM hI jAnA pdd'egaa| vahA~ para sau-sau varSa taka mukadame calate haiM aura koI nirNaya nahIM nikltaa| nirNaya nikale to bhI janamAnasa ko mAnya nahIM hotaa| nirNaya nikalane taka to kitane daMge-phasAda ho jAte haiN| isalie sahI nirNaya AsthAvAna santa-dharmaguru hI nikAla sakate haiN| ve sabhI pratijJA karake baiThe ki hama sabhI ko mAnya rAstA nikAleMge,
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 111 ayodhyA samasyA para vArtA jisase kisI ko duHkha nahIM phuNcegaa| rAjanaitika loga dharmaguruoM kA mArgadarzana na kareM; lekina dharmaguru vizAla hRdaya ko lekara isa mAmale ko sulajhAyeM aura ve nirNaya lekara rAjanItijJoM se kaheM ki hamane yaha nirNaya liyA hai, Apa ise lAgU kiijie| yaha rAstA hI sahI hai| prazna- bhArilla sAhaba! kyA Apa isa bAre meM kucha kahanA cAheMge ki donoM pakSa baiThakara bAta kareM aura una bAtoM ko gauNa kareM, jo hama Apasa meM nahIM sulajhA sakate haiN| jo hama nahIM sulajhA sakate, unako hama paMcoM ke phaisale ke lie deM aura isake pIche koI zarta, koI samayasImA nizcita nahIM kreN| ApakI kyA rAya hai ? ___ DaoN. sAhaba-bAta akele mandira athavA masjida kI nahIM hai| savAla buDDI ke marane kA nahIM hai, mauta ghara dekha gaI hai - samasyA yaha hai| usa sthAna para mandira bane yA masjida - itanA hI muddA nahIM hai| hamAre muslima bhAIyoM ko aisA lagatA hai ki Aja yahA~ huA, kala mathurA meM hogA, parasoM banArasa meM hogaa| to kyA sArI masjideM mandira meM badala jAyegI ? samasyA yaha hai aura isa samasyA ke samAdhAna hetu donoM pakSoM ko nirmala hRdaya se bAta karanI hogii| yadi bAta ayodhyA taka hI sImita hotI to abataka nipaTa gaI hotii| ____ maiMne kala hI akhabAra meM par3hA ki eka bhAI kahatA hai savAla yaha nahIM hai ki vahA~ mandira banegA yA nahIM ? savAla yaha hai ki isa deza meM hindU saMskRti calegI athavA nahIM ? yaha jo bhAvanA hai, vaha samasyA ko hala nahIM hone detii| isase jaba vArtA karane baiTheMge to pIche se dabAba banegA ki yadi phaisalA hamAre pakSa meM nahIM huA to hama yaha kara deMge, hama vaha kara deNge| donoM ora se dhamakiyA~ dekara apane anukUla nirNaya karAne kA prayatna hogA aura isIlie samaya sImA bA~dhI jaayegii| vAstava meM sApha hRdaya se kAma ho to kAma 3 mAha kA bhI nahIM hai| yadi khule hRdaya se nahIM kiyA to varSoM taka nipaTanevAlA nahIM hai| prazna - bhAratIya saMskRti to hamezA prema aura sahayoga kI rahI hai| usa paramparA meM TakarAva kI sthitiyA~ kaise A gaIM aura samasyA kaisI utpanna
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 NamokAra mahAmaMtra : eka anuzIlana ho gaI ? ___ DaoN. sAhaba - yaha bAta aisI hai ki samajhaute kucha lekara aura kucha dekara hoteM haiM; lekina samajhaute meM jo adhika tyAga karegA, vaha mahAna banegA; jo jyAdA lene kA prayatna karegA, vaha mahAna siddha nahIM hogaa| jahA~ taka bhAratIya janatA kA savAla hai, vaha yaha nahIM jAnanA cAhatI ki tumane kyA diyA aura kyA liyA ? vaha to samajhautA hone para zAMti kI sAMsa legii| use samajhaute meM hI prasannatA hogii| ___bhAratIya janatA ko samajhAyA jAya ki mandira bahuta sundara aura vizAla banegA para thor3A-sA 50 kadama haTakara bnegaa| isase bhAratIya mAnasa ekadama Andolita honevAlA nahIM hai| mere kahane kA matalaba yaha hai ki bAta samajhAI jA sakatI hai| aise hI muslima bhAIyoM ko bhI samajhAyA jA sakatA hai ki masjida banegI, para 50 mITara dUra bnegii| yahA~ sundaratama prAMgaNa banegA, bAga banegA yA aura koI aisA kArya hogA, jo sabhI kA ho aura kisI kA na ho| isameM savAla udAratA kA hai; jo udAratA dikhAyegA, vaha mahAna siddha hogaa| hamArA deza dAna ke lie prasiddha hai, vaha hamezA apanA sarvasva dene ko taiyAra rahatA hai| jise mahAna bananA hai, use lene se jyAdaha bala dene para denA pdd'egaa| yahI ekamAtra rAstA hai| tuma utAvalI na karo, maiM satya kA udghATana bhI karUMgA aura saMgaThana bhI kAyama rkhuugaa| mere dvArA na satya kI kImata para saMgaThana hogA aura na saMgaThana kI kImata para satya hI chor3A jaaegaa| dharma ke lie satya jarUrI hai aura samAja ke lie saMgaThana / ataH dhArmika samAja kA kAma hai ki vaha satya kA Azraya le aura saMgaThana ko bhI banAe rkhe| vighaTana samAja ko samApta kara detA hai aura asatya dharma ko| donoM kI hI surakSA Avazyaka hai| - satya kI khoja, pRSTha-118