Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2535 tIrthaMkara zrI ajitanAtha jI zrI digambara jaina atizaya kSetra baMdhA jI (TIkamagar3ha) ma.pra. jyeSTha, vi.saM. 2066 jUna, 2009 mUlya 45ejibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAntarasa kA saMvedana sAnaMda ekAnta meM AcArya zrI vidyAsAgara jI kapola-yugala pr| kriyA-pratikriyA kI paristhiti pratikalana kisa rUpa meM haiparIkSaNa calatA rahatA hai yadi karuNA yA kaThoratA nayanoM meM jhalakegI saha-dharmI sama kucha gambhIra ho AcAra-vicAroM para hI rudanatA kI ora mur3egA vaha, isa kA prayoga hotA hai adharoM kI manda maskAna se isakI abhivyakti yadi kapola caMcala spandita hote hoM mRdu muskAna ke binA ThasakA legA vaha! sambhava hI nahIM hai| yahI kAraNa hai, ki vAtsalya-rasa ke AsvAdana meM prAya: mA~ dUdha pilAte samayahalakI-sI madhuratA....phira apane aMcala meM kSaNa-bhaMguratA jhalakatI hai bAlaka kA mukha chipA letI hai| osa ke kaNoM se yAnI, na hI pyAsa bujhatI, na Asa zAnta-rasa kA saMvedana vaha bujhatA basa zvAsa kA dIyA vaha! sAnanda-ekAnta meM hI ho phira tuma hI batAo, aura taba vAtsalya meM zAnta-rasa kA ekAkI ho saMvedI vaha...! antarbhAva kaisA? raMga aura taraMga se rahita mA~ kI goda meM bAlaka ho saravara ke antaraMga se mA~ use dUdha pilA rahI ho apane raMgahIna yA raMgIna aMga kA bAlaka dUdha pItA huA saMgama honA hI saMgata hai Upara mA~ kI ora nihAratA avazya, zAnta-rasa kA yahI saMga hai adharoM para, nayanoM meM yahI aMga! aura mUkamATI (pRSTha 157-159) se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 jUna 2009 sampAdaka pro. ratanacandra jaina kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla 462039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara. ke. mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka parama saMrakSaka saMrakSaka AjIvana vArSika 5,00,000 51,000ru. 5,000ru. 1100 ru. 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| mAsika jinabhASita antastattva kAvya : zAntarasa kA saMvedana sAnaMda ekAnta meM : AcArya zrI vidyAsAgara jI * muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ * muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ * sampAdakIya varSa 8, dRSTivAda' meM varNita laukikazAstra parasamaya (ajainazAstra) haiM * pravacana kAladravya prabhAvaka nahIM (tRtIya aMza) * sthAna badalatI pustakeM * AzAvAditA * kavitA maiM hU~ vo nahIM * jijJAsA samAdhAna samAcAra : AcArya zrI vidyAsAgara jI lekha * ekamAtra jinendradeva hI sacce deva haiM : sva0 paM0 kailAzacandra jI zAstrI * tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana (paMcama aMza) paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA * jainadharma meM sarasvatI-upAsanA * nigodiyA jIva evaM Adhunika vijJAna : pro0 sAgaramala jaina : DaoN0 kapUracandra jaina : DaoN0 surendrakumAra jaina 'bhAratI' muni zrI praNamyasAgara jI : paM. ratanalAla bainAr3A aGka 6 A. pR. 2 A. pR. 3 A.pU. 4 lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogA / pRSTha 2 : DaoN0 azokakumAra jaina, gvAliyara 24 9 16 18 22 2 2 2 283 27 29 26 30 15, 17, 21, 23
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya 'dRSTivAda' meM varNita laukikazAstra parasamaya (ajaina zAstra) haiM bhagavAn kI divyadhvani se niHsRta dvAdazAMgazruta ke bArahaveM aMga dRSTivAda meM mantratantrazAstra, nimittazAstra, jyoti:zAstra, cikitsAzAstra (Ayurveda), kalAzAstra, zilpazAstra, vAstuzAstra, kAmazAstra, nRtyazAstra, gItazAstra, gaNitazAstra Adi laukikazAstroM kA varNana hai| yathA- dRSTivAda meM pA~ca adhikAra haiM : parikarma, sUtra, prathamAnuyoga, pUrvagata aura cuulikaa| inameM cUlikA pA~ca prakAra kI hai- jalagatA, sthalagatA, mAyAgatA, rUpagatA aura AkAzagatA inake lakSaNa isa prakAra haiMjalagatA cUlikA 1. "---jalagatA--- jalagamaNa-jalatthaMbhaNakAraNa-maMtataMta-tavaccharaNANi vnnnnedi|" (dhavalA / pu0 1/1,1,2/ pR0 114) / anuvAda- jalagatA cUlikA meM jala meM gamana aura jalastambhana ke kAraNabhUta mantra, tantra aura tapazcaryArUpa atizaya kA varNana hai| 2. "tattha jalagayA jalatthaMbhaNa-jalagamaNahetubhUdamaMta-taMta-tavacacharaNANaM aggitthaMbhaNa-bhakkhaNAsaNapavaNAdikAraNapaoe ca vnnnnedi|" (jayadhavalA / bhAga 1/ pR. 127) / anuvAda- jalagatA cUlikA jalastambhana aura jala meM gamana ke kAraNabhUta maMtra, taMtra aura tapazcaraNa kA tathA agni kA staMbhana, agni kA bhakSaNa, agni para baiThanA aura agni para tairanA ityAdi kriyAoM ke kAraNabhUta prayogoM kA varNana karatI hai|| 3. "tatra jalagatAyAM--- jalagamanahetavo mantrauSadha-tapovizeSA niruupynte|" (dhavalA / pu09/4,1,45/ pR0209)| anuvAda- jalagatA cUlikA meM jalagamana ke hetubhUta mantra, auSadha aura tapovizeSa kA nirUpaNa hai| 4."tatra jalastambhana-jalavarSaNAdihetubhUtamantra-tantrAdipratipAdikA--- jalagatA cuulikaa|" (tattvArthavRtti/ 1/20/ pR. 149 A0 supArzvamatI jii)| anuvAda- jala ko rokane, jala ko varSAne Adi ke hetubhUta mantratantrAdi kA jo pratipAdana karatI hai, vaha jalagatA cUlikA hai| sthalagatA cUlikA 1. "thalagayA NAma--- bhUmigamaNa-kAraNamaMtataMtatavaccharaNANi, vatthuvijaM, bhUmisaMbaMdhamaNNaM pi suhAsuhakAraNaM vnnnnedi|" (dhavalA / Sa.khaM0/pu01/1,1,2/ pR0 114) / anuvAda- sthalagatA cUlikA---pRthvI ke bhItara gamana karane ke kAraNabhUta mantra, tantra aura tapazcaraNarUpa Azcarya Adi kA, vAstuvidyA kA aura bhUmi sambandhI anya zubhAzubha kAraNoM kA varNana karatI hai| 2. "sthalagatAyAM---yojanasahastrAdigatihetavo vidyA-maMtra-taMtratapovizeSA niruupynte|" (dhavalA / Sa. khaM./ pu.9/4,1, 45 / pR.210)| anuvAda- sthalagatA cUlikA meM hajAroM yojana jAne kI kAraNabhUta vidyA, maMtra, taMtra aura tapavizeSoM kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| .. 3. "thalagayA kulaselameru-mahIhara-giri-vasuMdharAdisu caTulagamaNakAraNa-maMta-taMta-tavaccharaNANaM vaNNaNaM knndd'|" (jayadhavalA / ka. pA./ bhA.1 / pR. 127) / anuvAda- sthalagatA nAma kI cUlikA kulAcala, meru, mahIdhara, giri aura pRthvI Adi para capalatApUrvaka (zIghra) gamana ke kAraNabhUta maMtra, taMtra aura tapazcaraNa kA varNana karatI hai| 2 jUna 2009 jinabhASita -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAyAgatA cUlikA 1. "mAyAgayA---iMdajAlaM vnnnnedi|" (dhavalA / Sa.khaM./ pu. 1 / 1, 1, 2 / pR. 144) / anuvAda- mAyAgatA cUlikA mAyA arthAt indrajAla (jAdU) ke kAraNabhUta mantra, tantra aura tapazcaNa kA varNana karatI hai| 2. "mAyAgatAyAM--- mAyAkaraNahetuvidyA-mantra-tantra-tapAMsi niruupynte|" (dhavalA / Sa.khaM./ pu.9/4, 1,45/pR.210)| anuvAda- mAyAgatA cUlikA meM mAyA (jAdU) karane kI hetubhUta vidyA, maMtra, taMtra aura tapa kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| rUpagatA cUlikA 1. "rUvagayA---sIha-haya hariNAdi-rUvAyAreNa pariNamaNahedu-maMtra-taMta-tavaccharaNANi, citta-kaTTa-leppaleNa-kammAdilakkhaNaM ca vnnnnedi|" (dhavalA / Sa.khaM./pu.1 / 1,1,2 / pR. 114) / anuvAda- rUpagatA cUlikA meM siMha, ghor3A hariNAdi ke rUpAkAra meM pariNamana ke hetu maMtra, taMtra aura tapazcaraNa kA tathA citrakarma, kASThakarma, lepyakarma aura lenakarma Adi ke lakSaNa kA varNana karatI hai| 2. "rUpagatAyAM---cetanAcetanadravyANAM rUpaparAvartanahetuvidyA-maMtra-taMtratapAMsi narendravAda-citra-citrAbhAsAdayazca niruupynte|" (dhavalA / Sa. khaM./ pu.9 / 4 , 1, 45 / pR. 210) / anuvAda- rUpagatA cUlikA meM cetana aura acetana dravyoM ke rUpa badalane kI kAraNabhUta vidyA, maMtra, taMtra evaM tapa kA tathA narendravAda, citra aura citrAbhAsAdi kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| 3. "rUpagatA cUlikA siMhakarituraga---tapazcaraNAdIn citrakASThalepyotkhananAdilakSaNa-dhAtuvAdarasavAda-khanyAvAdAdIMzca vrnnyti|" (go.jI./ jI.ta.pra./bhAga 2 / gaa.361-362)| anuvAda- rUpagatA cUlikA siMha, hAthI ghor3A --- Adi ke rUpa badalane meM kAraNabhUta maMtra, taMtra tapazcaraNa Adi kA tathA citra, kASTha, lepya, utkhanana Adi ke lakSaNa evaM dhAtuvAda, rasavAda tathA khanyAvAda (khadAna sambandhI zAstra) kA varNana karatI hai| AkAzagatA cUlikA AkAzagatAyAM---AkAzagamanahetubhUta-vidyA-maMtra-taMtra-tapovizeSA niruupynte|" (dhavalA/Sa.khaM./pu.9/ 4,1, 45 / pR. 210) / anuvAda- AkAzagatA cUlikA meM AkAzagamana kI kAraNabhUta vidyA, maMtra, taMtra va tapavizeSa kA nirUpaNa kiyA jAtA hai| dRSTivAda ke pUrvagata nAmaka adhikAra meM caudaha pUrvo kA varNana hai| unameM se 10veM vidyAnuvAdapUrva, 11veM kalyANavAdapUrva, 12veM prANAvAya (prANAvAda) pUrva evaM 13veM kriyAvizAlapUrva meM nimnalikhita laukika zAstroM kA varNana haividyAnuvAda pUrva "vijJANuvAdaM NAma puvvaM--- aGgaSThaprasenAdInAM alpavidyAnAM saptazatAni, rohiNyAdInAM mahAvidyAnAM paJcazatAni antarikSa-bhaumAGga-svara-svapna-lakSaNa-vyaJjanachinnAnyaSTau mahAnimittAni ca kthyti|" (dhavalA/ Sa.khaM. / pu. 1/1,1,2 / pR.122)| ___anuvAda- vidyAnuvAdapUrva aMguSThaprasenA Adi sAta sau alpavidyAoM kA, rohiNI Adi pA~ca sau mahAvidyAoM kA, aura antarikSa, bhauma, aMga, svara, svapna, lakSaNa vyaMjana evaM cihna, ina ATha mahAnimittoM kA varNana karatA jUna 2009 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalyANavAdapUrva "kallANa-NAmadheyaM NAma puvvaM---ravizazinakSatratArAgaNAnAM cAropapAdagativiparyaya-phalAni zakunivyAhRtamahadbaladeva-vAsudeva-cakradharAdInAM garbhAvataraNAdi mahAkalyANAni ca kthyti|" (dhavalA/Sa.khaM./ pu.1 / 1,1,2 / pR. 122) / anuvAda- kalyANavAdapUrva meM--- sUrya, candramA, nakSatra aura tArAgaNoM ke cArakSetra (bhramaNakSetra), upapAdasthAna gati, vakragati tathA unake phaloM kA, pakSiyoM ke zabdoM kA aura arahaMta (tIrthaMkara) baladeva, vAsudeva tathA cakravartI Adi ke garbhAvatAra Adi mahAkalyANa kA varNana hai| AcArya vIrasena ne dhavalA (Sa.khaM./ pu.1 / pR. 122 evaM pu. 9/ pR. 222) meM ATha mahAnimittoM ko vidyAnuvAdapUrva ke antargata batalAyA hai, kintu jayadhavalA (bhAga 1 / pR. 132) meM kalyANavAdapUrva ke antargata nirUpita kiyA hai| prANAvAyapUrva 1. "pANAvAyaM NAma puvvaM--- kAyacikitsAdyaSTAGgamAyurvedaM, bhUtikarma jAGgaliprakramaM prANApAnavibhAgaM ca vistareNa kthyti|" (dhavalA / Sa.khaM./ pu.1/1,1,2/pR. 123) / anuvAda- prANAvAyapUrva----zarIracikitsA Adi aSTAMga Ayurveda, bhatikarma (zarIra Adi kI rakSA ke lie kiye gaye bhasmalepana, sUtrabandhanAdi karma), jAMguliprakama (viSavidyA) aura prANAyAma ke bheda-prabhedoM kA vistAra se varNana karatA hai| "zarIrabhANDakarakSArthaM bhasmasUtrAdinA yatpariveSTanakaraNaM tad bhuutikrm|" (pra. sA. pU. pR. 181 / dhavalA/ Sa. khaM./ pu.1 / pR.123 / paa.tti.)| 2. "prANAnAmAvAdaH prarUpaNamasminniti prANAvAdaM dvAdazaM pUrvaM, tacca kAyacikitsAdyaSTAGgamAyurveda bhUtikarma jAGgalikaprakramam ilA-piGgalA-suSumnAdi-bahuprakAraprANApAnavibhAgaM dazaprANAnAm upakArakApakArakadravyANi gatyAdyanusAreNa vrnnyti|" (go. jI. / bhA. 2 / gA. 365-366 / pR. 611) / anuvAda- prANoM kA AvAda (kathana) jisameM haiM, vaha prANAvAda nAmaka bArahavA~ pUrva hai| vaha kAyacikitsA Adi aSTAMga Ayurveda, jananakarma, jAMguliprakrama, gaNita, ilA, piMgalA, suSumnA Adi aneka prakAra ke zvAsocchvAsa ke vibhAga kA tathA dasa prANoM ke upakAraka-apakAraka dravya kA gati Adi ke anusAra varNana karatA hai| Ayurveda ke ATha aMga- 'zAlAkyaM kAyacikitsA, bhUtatantraM, zalyam agadatantraM rasAyanatantraM bAlarakSA, bIjabarddhanamiti Ayurvedasya assttaanggaani|' (jayadhavalA / ka.pA./ bhAga 1 / pRSTha 135) / "bhUta, yakSa, rAkSasa aura pizAca Adi se janya bAdhA ke nivAraNa kA kathana karanevAlA zAstra bhUtatantra kahA jAtA hai| isameM sabhI prakAra ke devoM Adi ko zAnta karane kI vidhi batalAI gaI hai|" (vishessaarth| jayadhavalA / ka.pA./ bhAga 1 / pR.135)| kriyAvizAlapUrva 1. "kiriyAvisAlaM NAma puvvaM--- lekhAdikA dvAsaptatikalAH straiNAzcatuHSaSTiguNAn zilpAni kAvyagaNadoSakriyAM chandoviciti-kriyAM ca kthyti|" (dhavalA / Sa.kha./ pu. 1/1,1,2 / pR.123)| anuvAda- kriyAvizAla nAma kA pUrva--- lekhana Adi 72 kalAoM kA, strIsambandhI 64 guNoM kA, zilpakalA kA, kAvya-sambandhI guNadoSavidhi kA aura chandanirmANakalA kA varNana karatA hai| 2. "kiriyAvisAlo NaTTa-geya-lakkhaNa-chaMdAlaMkAra-saMDhisthipurisalakkhaNAdINaM vaNNaNaM kunni|" (jayadhavalA / ka.pA./ bhA.1 / pR. 135) / anuvAda- kriyAvizAla nAmaka pUrva meM nRtyazAstra, gItazAstra, lakSaNazAstra, chandazAstra, alaMkArazAstra aura napuMsaka, strI tathA puruSa ke lakSaNa Adi kA varNana hai| (saMgItazAstra, zilpAdivijJAna-go.jI./jI.ta.pra./ 4 jUna 2009 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ gAthA 366 / pU. 611) / uparyukta sabhI zAstra parasamaya (ajaina zAstra ) haiM yahA~ prazna uThatA hai ki uparyukta zAstra jinendradeva ke mukha se nikale haiM, to kyA ye jainoM ke lie mAnya haiM, kyA ye jainasiddhAnta (SaDdravyoM, sAta tattvoM aura karmasiddhAnta ke jinopadiSTa svarUpa) para AdhArita haiM? kyA unameM varNita viSaya jainoM ke lie zraddhA ke yogya hai, kyA unameM varNita maMtra-taMtra ke prayoga tathA unake prabhAva se jalastaMbhana bhUmipraveza, AkAzagamana, indrajAla (jAdU), mAraNa, uccATana, vazIkaraNa Adi ke prayoga jainadharmasammata aura manuSya ke lie hitakara haiM? tIrthaMkara kevala tIrtha (mokSamArga) kA upadeza dete haiM, ataH unake dvArA praNIta zAstra kevala vahI hote haiM, jinake adhyayana, cintana, manana aura tadukta AcaraNa se karmoM kA kSaya hotA hai| ve kahate bhI haiM ki jJAniyoM ko kevala usI zAstra ke viSaya kA dhyAna karanA cAhie, usI ke anusAra AcaraNa karanA cAhie aura usI kA cintana karanA cAhie, jisase jIva ora karmoM ke sambandha kA viccheda hotA hai taddheyaM tadanuSTheyaM tadvicintyaM manISibhiH / yajjIvakarmasambandhavizleSAyaiva jAyate // 40 / 11 / jJAnArNava / / tIrthaMkaroM ko mantratantra, jyotiSa, aSTAMganimitta, Ayurveda, saMgIta, nRtya, kAma Adi viSayaka laukika zAstroM ke praNayana kI AvazyakatA nahIM hotI, kyoMki prathama to ve mokSa ke hetu nahIM haiM, dUsare ve loka meM laukika janoM ke dvArA hI praNIta hote haiM aura sadA pracalita rahate haiM, jaisA ki zrI brahmadevasUri ne kahA Geng "vItarAgasarvajJapraNItAgamArthAdvahirbhUtaiH kudRSTibhiryatpraNItaM dhAtuvAda- khanyavAda - haramekhala-kSudravidyAvyantaravikurvANAdikamajJAnijanacittacamatkArotpAdakaM dRSTvA --- / " (dravyasaMgrahaTIkA / gA. 41 / pR. 156 ) / yahA~ 'dRSTivAda' kI rUpagatA cUlikA meM varNita dhAtuvAda, rasavAda, khanyavAda Adi sambandhI maMtrataMtra ko mithyAdRSTiyoM dvArA praNIta jinAgamabAhya zAstra kahA gayA hai| isalie prazna uThatA hai ki cUMki uparyukta mantratantrAdi zAstra bhagavAn kI divyadhvani se udbhUta hue haiM aura dvAdazAMgazruta meM unheM sthAna bhI milA hai, to kyA unakA adhyayana aura tadukta AcaraNa jIva aura karmoM ke vizleSa kA kAraNa hai? yadi nahIM hai, to bhagavAn ne unakA prarUpaNa kyoM kiyA aura dvAdazAMga zruta meM unheM sthAna kyoM milA? isa prazna kA samAdhAna AcArya vIrasena ne vaktavyatA ke tIna bheda batalAkara kiyA hai| vaktavyatA ke tIna bheda AcArya vIrasena ne dhavalA (pu. 1 / 1, 1, 1 / pR. 83) evaM jayadhavalA TIkA (bhAga 1 / gA. 1 / pR. 8889) meM kahA hai ki " vaktavyatA (kathana) tIna prakAra kI hotI hai- svasamayavaktavyatA, parasamayavaktavyatA aura tadubhayavaktavyatA jisa zAstra meM svasamaya (svamata) kA hI varNana kiyA jAtA hai, prarUpaNa kiyA jAtA hai athavA vizeSarUpa se jJAna karAyA jAtA hai, use svasamayavaktavya kahate haiM aura usake bhAva ko svasamayavaktavyatA / parasamaya (paramata ) mithyAtva ko kahate haiM- "paramasayo micchttN|" (dhavalA / pa khaM. / pu. 1 / pR. 83) / usakA jisa prAbhRta yA anuyoga meM varNana kiyA jAtA hai, prarUpaNa kiyA jAtA hai yA vizeSajJAna karAyA jAtA hai, vaha parasamayavaktavya kahalAtA hai aura usakA bhAva parasamayavaktavyatA / jahA~ svasamaya aura parasamaya donoM kA nirUpaNa karake parasamaya ko doSayukta dikhalAyA jAtA hai aura svasamaya kI sthApanA kI jAtI hai, use tadubhayavaktavya kahate haiM aura usake bhAva ko tadubhayavaktavyatA" (dhavalA / Sa. kha. / pu. 1 / 1, 1, 1 / pR. 83 ) / vIrasena svAmI kasAyAhuDa (bhAga 1 ) kI jayadhavalA TIkA meM zruta ke gyAraha aMgoM ko to svasamaya ghoSita karate haiM- "jeNevaM teNekkArasaNhamaMgANaM vattavvaM sasamao" (ja.dha. /ka.pA./ bhA. 1 / pR. 120 ), kintu bArahaveM aMga dRSTivAda ko 'tadubhaya' arthAt svasamaya aura parasamaya donoM batalAte haiM- "tado diTTivAdassa jUna 2009 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vattavvaM tdubho|" (ja. dha. / ka.pA./ 1 / pR. 136) / isakA spaSTIkaraNa karate hue anuvAdaka vidvAnoM ne 'vizeSArtha' meM kahA hai- "svasamaya, parasamaya aura tadubhaya ke bheda se vaktavyatA tIna prakAra kI hai, isakA pahale kathana kara hI Aye haiN| jisameM kevala jaina mAnyatAoM kA varNana kiyA gayA ho, usakA vaktavya svasamaya (jainamata) hai| jisameM jainabAhya mAnyatAoM kA kathana kiyA gayA ho, usakA vaktavya parasamaya (ajainamata) hai| aura jisameM parasamaya kA vicAra karate hue svasamaya kI sthApanA kI gaI ho, usakA vaktavya, tadubhaya hai| isa niyama ke anusAra AcAra Adi gyAraha aMga aura sAmAyika Adi caudaha aMga svasamaya vaktavyarUpa hI haiM, kyoMki inameM parasamaya kA vicAra na karate hue kevala svasamaya kI hI prarUpaNa kI gayI hai| tathA dRSTivAda aMga tadubhayarUpa hai, kyoMki eka to isameM parasamaya kA vicAra karate hue svasamaya kI sthApanA kI gayI hai, dUsare Ayurveda, gaNita, kAmazAstra Adi anya viSayoM kA bhI kathana kiyA gayA hai|" (jayadhavalAsahita kasAyapAhuDa / pR. 136) / isakA abhiprAya yaha hai ki dRSTivAda meM jo mokSa meM anupayogI mantratantrazAstra, nimittazAstra, jyotiHzAstra cikitsAzAstra. (Ayarveda). kAmazAstra, natyazAstra, gItazAstra, kalAzAstra, zilpazAstra, vAstuzAstra, gaNitazAstra Adi varNita haiM, ve parasamaya haiM arthAt ajainazAstra yA mithyAzAstra haiN| svasamayavaktavyatA ko dRSTAnta dvArA samajhAte hue zvetAmbara AcArya zrI haribhadrasUri likhate haiM "tatra yasyAM (vaktavyatAyAM)--- svasamayaH svasiddhAntaH AkhyAyate yathA paJca AstikAyAH, tadyathAdharmAstikAya ityAdi, tathA prajJApyate yathA gatilakSaNo dharmAstikAya ityAdi, tathA prarUpyate yathA sa evAsaMkhyAtapradezAtmakAdisvarUpaH, tathA darzyate dRSTAntadvAreNa yathA matsyAnAM gatyupaSTambhakaM jalamityAdi - -- tathaivaiSo'pi jIvapudgalAnAM gatyupaSTambhaka ityAdi--- seyaM svsmyvktvytaa|" (anuyogadvAra/haribhadraTIkA / abhidhAnarAjendrakoza / bhAga 6/pra. 832 / jayadhavalAsahita kasAyapAhuDa / bhA.1 / pR. 88 / paa.tti.)| anavAda- jisa vaktavyatA meM svasamaya arthAt svasiddhAnta kA kathana kiyA jAtA hai, jaise pA~ca astikAya haiM ityAdi, isa prakAra prajJApana kiyA jAtA hai, jaise dharmAstikAya kA lakSaNa gatihetutva hai, isa prakAra prarUpaNa kiyA jAtA hai, jaise vaha asaMkhyAtapradezI Adi hai, tathA dRSTAnta dvArA isa prakAra samajhAyA jAtA hai ki jaise jala machaliyoM ke calane meM sahAyaka hotA hai, vaise hI dharmadravya jIva aura pudgaloM kI gati meM sahAyaka hai---aisI vaktavyatA svasamayavaktavyatA hai| yadyapi maMtrataMtra, jyotiSa, aSTAMganimitta, Ayurveda, vAstuvidyA Adi zAstroM meM ukta prakAra se na to svasamaya (jainasiddhAnta : SaDdravya, sAta tattvAdi) kA varNana hai, na parasamaya (ajaina mata ke siddhAntoM) kA, isalie ukta zAstroM ko na to svasamaya kahA jA sakatA hai, na prsmy| tathApi siddhAnta) kA kathana na hone kI apekSA unheM parasamaya kahA gayA hai| ukta zAstroM kA kisI matavizeSa ke anuyAyiyoM se sambandha nahIM hai, ve sabhI matAvalambiyoM meM samAna haiN| unakI utpatti vi janoM ke dvArA huI hai aura sabhI logoM ke laukika jIvana meM ve kathaMcit upayogI hote haiN| ataH jainaajaina sabhI sampradAyoM meM unakA yathAyogya upayoga kiyA jAtA hai tathA ve gRhasthoM ke lie kathaMcit upAdeya, kintu mumukSuoM ke lie sarvathA heya hote haiM, yahI batalAne ke lie dRSTivAda meM unakA varNana hai tathA isI tathya ko dRSTi meM rakhate hue bhagavAn RSabhadeva ne gRhasthAvasthA meM apane gRhastha putroM ko unakI zikSA dI thii| duHzruti, bAhyazAstra, laukikazAstra ukta tathya ko dRSTi meM rakhate hue AcArya jJAnasAgara jI ne jayodaya mahAkAvya meM gRhasthoM ke lie unakA adhyayana kathaMcit upayogI batalAkara kahA hai ki ye zAstra RSiyoM kI bhASA meM duHzrati kahe gaye haiM- "ArSavAcyapi duHshrutiirimaa:---|" (jayodaya mahAkAvya / pUrvArdha / sarga 2/zloka 63) / AcArya jJAnasAgara jI ne Age kahA hai 6 jUna 2009 jinabhASita -
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nimittazAstra Adi bhI bhagavAn kI vANI se udbhUta hue hai, to bhI ve prathamAnuyoga Adi zAstroM ke samAna AdaraNIya nahIM hai| dekho, mastaka bhI zarIra kA aMga haiM aura paira bhI, phira bhI paira mastaka ke samAna zreSTha aMga nahIM mAne jaate|" nAnuyogasamayeSvivAdaraH syAnnimittakamukheSu bho nara! vAktayA samuditeSu cAhatAM mUrdhavat kva pAdayoH sdnggtaa|| (jayodaya / pUrvArdha / 2/64) AcArya jJAnasAgara jI Age kahate haiM- "samajhadAra manuSya ko yAda rakhanA cAhie ki bhagavAn arahaMta kI vANI meM bhI jAnane yogya, prApta karane yogya aura chor3ane yogya, aisA tIna taraha kA kathana AtA hai| mAtAe~ apane choTe baccoM ko DarAne ke lie 'vuci AyI' Adi zabda kahA karatI haiM, to mAtA ke mu~ha se ye zabda nikale hai, aisA mAnakara kyA ve saMgraha karane yogya hote hai? (ve to sunakara bhUla jAne yogya hote haiN|)" jJApyamApyamatha hApyamapyadaH zrIgiro'pi smiyaadvshNvdH| mAturuccaraNamAtrato vucItyAdi saGkalitumeti kinnucit|| (vahI / 2 / 65) / isa dRSTAnta se spaSTa ho jAtA hai ki dRSTivAda aMga meM varNita uparyukta parasamaya (ajaina zAstra) jinapraNIta nahIM hai, apitu parapraNIta arthAt lokapraNIta hI haiN| jinendradeva ne unakA kathana mAtra kiyA hai aura isakA prayojana hai, mumukSu ke lie unheM tyAjya btlaanaa| aparAjitasUri ne bhI uparyukta zAstroM ko bAhyazAstra kahA hai "strIpuruSalakSaNaM nimittaM,jyotirjJAnaM, chandaH,arthazAstraM, vaidyaM,laukika-vaidikasamayAzca baahyshaastraanni|" (bhagavatI-ArAdhanA / vijayodayA TIkA / gAthA 613 / pR. 421) / kArtikeyAnaprekSA ke TIkAkAra zabhacandra ne bhI ukta laukika zAstroM ke adhyayana-adhyApana-cintana ko niSphala batalAte hue parasamaya arthAt bAhyazAstra ghoSita kiyA hai| yathA "tasya puMsaH svAdhyAyaH zAsvAdhyayanaM niSphalaM viddhi---yaH pumAn yuddha-kAmazAstraM paThati pAThayati cintayati c| yuddhazAstra--- gajAzvaparIkSA-naranArIlakSaNasAmudrika-jyotiSka-vaidyaka-mantratantrauSadhi-yantrAdizAstraM kAmazAstraM vA rasAyana-kukkoza-strI sevAdiSu zrutaM kAmakrIDAsanazAstram adhyeti parAn adhyApayati adhyaasyti| kIdaka san? rAgadveSAbhyAM pariNata:--- lokavaJcanArthaM prtaarnnnimittm|" (kA.a./ TIkA / gaa.464)| AcArya kundakunda aura unake TIkAkAra AcArya jayasena ne bhI mantratantra, jyotiSa, Ayurveda Adi ko laukikazAstra batalAte hae unakA adhyayana, adhyApana aura prayoga karanevAle nirgranthoM ko laukika muni kahA hai "vastrAdiparigraharahitatvena nirgrantho'pi--- vartate yadi--- aihikaiH karmabhiH, bhedAbhedaratnatrayabhAvanAzakaiH khyAtipUjAlAbhanimittaiotiSa-mantravAdi-vaidikAdibhiraihikajIvanopAyakarmabhiH sa laukiko vyAvahArika iti bhnnitH|" (tAtparyavRtti / pravacanasAra / 3/69) / jJAnArNavakAra AcArya zubhacandra ne vidyAnuvAdapUrva ke mantroM ko kumArga aura kudhyAna kA hetu batalAyA hai aura kahA hai ki bahuta se muniyoM ne kevala kutUhala ke lie arthAt camatkAra dikhAne kI icchA se unheM granthoM meM prakaTa kiyA hai - bahUni karmANi muniprviirairvidyaanuvaadaatprkttiikRtaani| asaMkhyabhedAni kutUhalArthaM kumArgakudhyAnagatAni snti|| 40 / 41 / jnyaanaarnnv| bRhadravyasaMgraha-TIkAkAra brahmadevasUri ne bhI jyotiSa, mantratantra Adi ke prayoga kA uddezya prayojanavizeSa se ajJAniyoM ke citta meM camatkAra utpanna karanA batalAyA hai- "ajJAnijana-cittacamatkArotpAdakaM - jUna 2009 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 jyotiSkamantravAdAdikaM dRSTvA --- / " (dra.saM./ TIkA / gAthA 41 ) / kucha Adhunika jaina vAstuzAstrI tarka dete haiM ki vAstuvidyA ko vIrasena svAmI ne dhavalATIkA meM dvAdazAMgazruta ke antargata batalAyA hai aura AdipurANa ( parva 16 / zloka 122 ) meM AcArya jinasena ne kahA hai ki bhagavAn RSabhadeva ne gRhasthAvasthA meM apane putra anantavijaya ko vizvakarmA ke mata ( takSakakarma - bar3haIkarma) aura vAstuvidyA (vAstukArakarma) kI zikSA dI thI, ataH vAstuvidyA svasamaya (jainazAstra) hai| = yaha tarka tarkasaMgata nahIM hai| pUrva meM sodAharaNa siddha kiyA gayA hai ki jisa zAstra meM SaDdravya, sAta tattva Adi jainasiddhantoM kA varNana hotA hai, use hI svasamaya (jainazAstra) kahA gayA hai| vAstuzAstra meM ina jainasiddhAntoM kA varNana nahIM hai, ataH vaha svasamaya nahIM, apitu parasamaya (ajainazAstra) hai| yaha tathya bhI sAmane lAyA gayA hai ki dvAdazAMgazruta ke dRSTivAda aMga meM kevala svasamaya kA kathana nahIM hai, parasamaya kA bhI kathana hai aura usameM varNita mantratantra, jyotiSa, Ayurveda, vAstuvidyA, nRtya, gIta, citrakalA, kAmazAstra Adi parasamaya haiM, jinheM jainAcAryoM ne duHzruti, bAhyazAstra evaM laukika zAstra nAmoM se abhihita kiyA hai| ataH vAstuvidyA ko svasamaya ( jainazAstra) kahanA ukta AgamapramANoM ke viruddha hai / 1 dRSTivAda meM indrajAla (jAdU), mAraNa, uccATana, vazIkaraNa Adi sambandhI bahurUpiNI, kAtyAyanI Adi vidyAoM tathA nRtyazAstra, gItazAstra, kAmazAstra Adi kA bhI kathana hai tathA bhagavAn RSabhadeva ne apane putra bharata ko nRtyazAstra, vRSabhasena ko gAndharvazAstra (saMgItavidyA) aura bAhubalI ko dhanurveda tathA kAmazAstra kI zikSA dI thii| (AdipurANa / parva 16 / zloka 119 - 124) / ataH uparyukta tarka se ina zAstroM ko bhI svasamaya (jainazAstra) mAnanA hogaa| yadi inheM svasamaya nahIM mAnA jA sakatA, to vAstuzAstra ko bhI svasamaya nahIM mAnA jA sktaa| parasamaya hote hue bhI jaina gRhasthoM ke lie unakA adhyayana Adi sarvathA heya nahIM hai, smaraNIya sirpha yaha hai ki ve saba bAhyazAstra yA laukika zAstra haiN| cU~ki vAstuvidyA svasamaya (jainazAstra) nahIM hai, ataH bhagavAn RSabhadeva dvArA par3hAI gayI vAstuvidyA meM jainatattvavijJAna evaM jainakarmasiddhAnta kI dRSTi se koI bhI prarUpaNa honA asaMbhava hai| dhavalA aura AdipurANa meM bhI vAstuvidyA kA kevala nAmollekha hai, usake kisI viziSTa svarUpa kA pratipAdana nahIM kiyA gayA hai, ataH spaSTa hai ki vAstuvidyA meM kevala vividha bhavanoM kI vaijJAnika evaM AkarSaka nirmANa zailiyoM kI dRSTi se hI sArA varNana rahA hogaa| Adhunika Teknikala saMsthAnoM meM par3hAye jAnevAle ArkiTekcara kA jo svarUpa hai, vaisA hI svarUpa dhavalA aura AdipurANa meM ullikhita vAstuvidyA kA bhI samajhanA caahie| jaise Adhunika ArkiTekcara (architecture) parasamaya ( laukikazAstra) hote hue bhI, sabhI gRhasthoM ke lie upayogI hai, vaise hI ukta granthoM meM varNita vAstuvidyA parasamaya hote hue bhI, jaina-ajaina sabhI ke lie upayogI rahI hogii| jaise Adhunika ArkiTekcara (vAstukalA) meM manuSyoM ko adRzyarUpa se hAni-lAbha, sukha-duHkha pahu~cAnevAlI yA apamRtyu- anapamRtyu kA kAraNa bananevAlI koI daivI yA IzvarIya zakti antarnihita nahIM hai, vaise hI prAcIna vastuvidyA meM bhI usakA antarnihita honA asaMbhava hai| jUna 2009 jinabhASita bulabule-nAdA~ jarA phUla kI sUrata 1 raMge-camana se banAye saikar3oM 2 natIjA kucha bhI ho lekina sabere hI se hoziyAra | saiyAda haiN| hama apanA kAma karate haiN| dUrandeza fikre-zAma karate haiM / - yagAnA caMgejI ratanacandra jaina
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ tRtIya aMza kAladravya prabhAvaka nhiiN| ___ AcArya zrI vidyAsAgara jI isa pravacana ke prathama evaM dvitIya aMza Apa 'jinabhASita' ke gata akoM meM par3ha cuke haiN| yahA~ tatIya aMza prastuta hai| vyavahArakAla hokara ve sote nhiiN| chaha kArakoM meM kAla ko kisa rUpa meM svIkArA caubIsa ghaMTA vahA~ para yaha kAma calatA rahatA hai| gayA hai? udAharaNa ke taura para kAla kA vizleSaNa kareM, vahA~ para caubIsa ghaMTe kaise calate haiM? yahA~ ke caubIsa to jaise kumbhakAra ke cAka ke nIce eka kIla hai, vaise | ghaMTe vahA~ para calate haiN| ye jitane bhI kAla, vyavahArakAla hI kIla kI bhA~ti kAla upasthita hai| vahA~ ghUmane kA haiM, ve jIva aura pudgala ke pariNamana para AdhArita haiN| kAma kAla kA nahIM hai| jaise kahA hai kundakunda deva se lekara akalaMkadeva taka nyAyavida jitane "sUraja cA~da chipe nikale Rtu phira-phira kara bhI AcArya haiM, sabane isI rUpa se svIkAra kiyA hai| Ave" kAla nahIM AtA, Rtu AtI hai| Rtu kA nAma | vyavahAra kAla kI utpatti hama logoM ke dvArA nahIM kAla nahIM hai, kAla ke Upara Aropa AtA hai| isI | hotI, kintu hameM kevala usakA jJAna hotA hai| ghar3I kA prakAra Apane jaise kahA ki madhyAhna-kAla Apa kisako | kA~TA vahA~ se khisakA, eka ghaMTA ho gyaa| kintu vaha kahate haiM? pariNamana isa kA~Te meM huA, na ki kAla meM, kAla to eka bahuta acchA bindu pakar3A aapne| chaha ananta kAla se vidyamAna hai| kAla AtA hai, yaha kathana AvazyakoM meM sAmAyika kA kAla nirdhArita kiyA gayA | ThIka nahIM, kyoMki usake pAsa paira nahIM haiN| pariNamana hai| kAla nirdhArita nahIM kiyA gayA hai| cU~ki chaha Avazyaka karatA hai| sthAna se sthAnAntara nahIM jAtA, isakA nAma nirdhArita kiye gaye haiN| ataH kAla ke mAdhyama se ye | kAla hai|| jJAta ho jAte haiN| inake mAdhyama se vaha kAla jo nizcaya | isalie yaha mAna lo ki apaharaNa ke mAdhyama kAla se utpanna ho rahA hai, samayAdika usakA jJApana se yahA~ para 'siddha' ho sakatA hai| yahA~ ke kAlANu kAma hotA hai| isase jyAdA aura kucha bhI nahIM kahA hai| | kareMge, anyathA vahA~ ke munirAjoM ko kAlANuoM ko sAtha - bAraha baje haiN| ye bAraha baje kyA vastu hai? kAla | meM lekara AnA pdd'egaa| kyoMki vahA~ para (videha kSetra hamezA pakar3a meM nahIM AnevAlI cIja hai| bAraha baja Adi meM) kAla kA parivartana nahIM hotA hai| kAla kA gaye, isakA artha ghaMTI laga gii| yaha pudgala kI pariNati | vahA~ para kucha prabhAva hai hI nahIM, hamezA hamezA mukti hai aura hamane buddhi ko pakar3a rakhA hai| subaha uThe, vandanA | hai| kI, phira isake uparAMta svAdhyAya kiyA, phira isake apaharaNa ke dvArA yahA~ para bhI paJcama kAla meM uparAMta AhAra-caryA kI utanA kAla chor3A, kAla chor3A | mukti hotI hai aura Aja bhI vahA~ para vijayA kI kA artha dUsarA koI Avazyaka usameM niyukta na ho jAya, talahaTI meM caturtha kAla cala rahA hai| vahA~ para jAkara yaha kAla ke Upara sirpha Aropa hai, isake alAvA yadi | abhI bhI mukti ho sakatI hai| unhoMne kahA, vijayArdha kAla ko pakar3anA cAhate ho to pkdd'o| 'tiloyapaNNatti' | ke kone meM aisI vyavasthA hai| yadi Apako cAhie, to Adi granthoM meM jo ullekha milatA hai ki svargoM meM kAla | sabase acchA hai| kyoMki Apa loga jyotirloka jAne pakar3a meM nahIM AtA, cU~ki vahA~ para rAta bhI nahIM, dina | kI taiyArI kara rahe haiN| to sabase acchA hai ki vijayA bhI nhiiN| dina hI hai vahA~ para, dina hai, to vahA~ para | ko pkdd'o| vahA~ para mukta ho sakate haiM, lekina dhyAna kAla kA vyavahAra kaisA hotA hogA, unako sonA (zayana) | rakhanA, Apa loga mukta nahIM ho sakate haiN| hai hI nhiiN| unako (devoM ko) nidrAnidrA, pracalA-pracalA, yahA~ para na yogya saMgati milatI hai aura na hI styAnagRddhi Adi mahAnidrAoM kA udaya hai hI nahIM, udIraNA | Apake pAsa tatsambandhI sAmagrI milatI hai, isalie mukti bhI nahIM hotii| kevala nidrA kA udaya hai| usase prabhAvita | nahIM mila sktii| kAla ke Upara Apa cintana kIjiye - jUna 2009 jinabhASita ,
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuta acchA ApakA prazna hai, hamAre AvazyakoM meM kAla / kahanA cAhatA hU~ ki kAla cetanA ko unhoMne svIkAra nahIM aataa| umra ko ginane ke lie to sthiti-baMdha huA | nahIM kiyaa| yadi kAla cetanA svIkAra kI hotI to bahuta huA aura usa sthiti ko batAnevAlA kAla hai| kyoMki | adbhuta bAta ho jaatii| lekina vaha hai nahIM, isalie pariNamana hamAre andara ho rahA hai| 'jyA vayohAnau' hamAre | usako unhoMne svIkAra taka nahIM kiyaa| kAla ke viSaya kAraNa usako bolanA caahie| meM cintana ho rahA hai, yaha nizcita bAta hai| cintana bhI Ayu-karma ke eka-eka niSeka pratisamaya usakI | binA kAla ke nahIM ho sktaa| kAla ke dvArA ho rahA kvAnTiTI aura kvAliTI ke sAtha nirjarita ho rahe haiN| hai, aisA nahIM 'kArISo'gni' jaise udAsIna rUpa se usa kSaya ko prApta ho rahe haiN| usake mAdhyama se vaha nApA | kArya meM sahayoga karatI hai| usI prakAra dekho, upAdhyAya jA rahA hai| hA~ itane kAla ke bAda ve karma aMza raheMge | parameSThI kA kAma kArISo'gniH' se huA nahIM kaha sakate, kaise? isalie kAla ke Upara Aropa A rahA hai| vaha | to kAla se huA kaise kaha sakate haiM? 'vidyA kAlena to zuddha vargaNA jaisA hai| | pacyate' isakA kyA artha hai? suno mahArAja! bahuta saMkSepa zukla lezyAvAlA pardA hai| usI prakAra kI pravRtti meM hama kahanA cAhate haiN| Apane jo kucha bhI khA liyA, kAla dravya kI hai| kintu usa parde ke Upara philma kI| usI samaya pacatA nhiiN| koI bhI parivartana hotA nhiiN| chAyA par3a rahI hai| isalie Apa usI ko saba kucha audArika zarIra ko dhAraNa karanevAle kI apekSA se kahA mAna rahe haiN| khela samApta huA, phira koI nahIM baitthtaa|| hai| usI prakAra jyoM hI Apane grahaNa kara liyA, tyoM usa kArya kA bhrama hai Apa logoM ko, vaha kArya kAla hI vaha zakti kA rUpa dhAraNa kara letA hai, aisA bhI ke dvArA saMcAlita hai, aisA nhiiN| anya dravya jo (maiTara) | nhiiN| kSayopazama dazA meM krama se vaha praur3hatA AtI calI pudgala aura jIva haiM, ye azuddha haiN| inakI azuddhiyoM | jAtI hai, eka samaya meM nahIM A sktii| kAla kA artha kA prabhAva saba logoM para par3a rahA hai| ve hI kAraNa | vahA~ para kucha pariNamana ho aura ApakI yogyatA meM, pratyaya bana jAte haiM aura matijJAna, zrutajJAna Adi-Adi | kSayopazama meM pariNamana ho, Adi-Adi apekSita hai| yaha kA jo vibhAjana ho rahA hai, yaha saba karmoM kI dena | upAdAna kI yogyatA ke lie kAla para Aropa diyA hai, kAla kI dena nhiiN| ina sabameM jo sAmAnya rUpa se | hai| eka choTI sI bAta kahakara samApta kara detA huuN| pariNamana kA kAraNa hai, vaha kAla hai| jaise khicaDI AdhA ghaMTe meM pakatI hai. sana liyA 'vartanApariNAmakriyA paratvAparatve ca kAlasya' na, AdhA ghaMTe meM khicar3I pakatI hai, to kyA karanA cAhie? (ta.sU.5/22) yaha kahA, lekina yaha dhyAna rakhanA, pratyeka | aura kucha nahIM, dAla milA do, cAvala milA do, pAnI dravya apanI paryAyoM ko paidA karane kI kSamatA, upAdAna milA do, ghola rakha do, aura agni para rakha do, aura zakti, yogyatA svayaM rakhatA hai| usake udghATana meM vaha | baMda kara do, AdhA ghaMTe meM dekha lenA paka jaayegii| eka kAladravya nimitta hone se vartayitA isa prakAra kahA jAtA | vyakti ne suna liyA aura rakha dI khicar3I pakane, dUsare hai| vastutaH apane Apa meM kAla dravya vartayitA nahIM ho | vyakti ne isakA Azaya samajha liyaa| ThIka hai, usane sktaa| sTova yA sigar3I ke Upara le jAkara rakha dii| aura AdhA ___isakA spaSTIkaraNa sabhI granthoM meM diyA gayA hai| ghaMTe meM A jAnA 'vidyA kAlena pacyate' isI taraha 'khicar3I kAla ko udAsIna kAraNa kahA jAtA hai| koI bhI kArya | kAlena pacyate' paka gii| cAhe sAMsArika ho yA muktimArga saMbaMdhI ho, ve sAre- aba vaha dekhatA hai are! kyoM nahIM pakI? galata ke-sAre karmoM para hI AdhArita haiN| hai 'vidyA kAlena pacyate' aisA nhiiN| 'kAla' AdhA ghaMTA cetanAtraya meM kAlacetanA nhiiN| jo rakhA, use sigar3I ke Upara rakhanA caahie| taba khicar3I cauthI bAta yaha hai ki apane yahA~ tIna cetanA | pakatI hai| 'kAlena pacyate', kAla ke dvArA hI kArya ho batAI gaI haiN| AcArya kundakundadeva ne karma-cetanA, | rahA hai| isalie na mUMga DAlo, na cAvala DAlo, na pAnI karmaphala-cetanA aura jJAna cetanA kA varNana paJcAstikAya | DAlo aura rakha do 'pacyate khicdd'ii'| nahIM pakI, isalie meM gAthA 38-39 meM kiyA hai| maiM isa samaya itanA hI | kAla ko hauA na bnaao| 10 jUna 2009 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA- jyotiSa zAstra Adi kA jitanA kArya hai,| zeSa rahane para prathama samyaktva ke grahaNa karane ke yogya graha, nakSatra Adi isa muhUrta meM honA caahie| isa muhUrta | hotA hai| isase adhika kAla zeSa rahane para nahIM hotA, meM gamana karanA cAhie, kAla ko dekhakara hI sArA kArya | yaha eka kAla labdhi hai| kiyA jAtA hai, yadi inako na mAneM to jyotiSa kI kyA dUsarI kAla labdhi kA sambandha karmasthiti se hai| upayogitA rahegI? utkRSTa sthitivAle karmoM ke zeSa rahane para yA jaghanya samAdhAna- suno, hamane kAla kA niSedha to nahIM sthitivAle karmoM ke zeSa rahane para prathama samyaktva kA kiyaa| hamane pahale batAyA thA ki cAka kI kIla kI| lAbha nahIM hotaa| to phira kisa avasthA meM hotA hai? bhA~ti kAla hai| jaba ba~dhane vAle karmoM kI sthiti antaH koDAkor3I kIla ko kAla kI upamA dI gaI hai yA cAka | sAgaropama par3atI hai aura vizuddha pariNAmoM ke vaza se ko yA kuMbhakAra ko yA kuMbhakAra ke hAtha ko, kisako sattA meM sthita karmoM kI sthiti saMkhyAta hajAra sAgaropama kAla kI upamA dI hai batAo, suno, samayasAra to sabhI | kama antaH kor3Akor3I sAgaropama prApta hotI hai, taba yaha loga par3hate haiN| lekina kAraNa kArya kI vyavasthA meM unakA | jIva prathama samyaktva ke yogya hotA hai| bilkula DhIlA kAma hai| yaha kAla kI dena nahIM hai, tIsarI kAlalabdhi bhava kI apekSA hai| yaha dhyAna rakhanA, hamArI buddhi kI dena hai| ye tIna prakAra kI kAla labdhiyA~ haiN| unameM yaha kAlalabdhi kAla ko nApane kI apekSA se AropavAlI kAlalabdhi dhavalA jI kA vAcana ho rahA thaa| prazna huA | alaga hai aura karmasthiti ko lekara ke jo parivartana ki upazama samyagdarzana kaba prApta hotA hai? anAdi | hote haiM bhAva ityAdi ke, vaha alaga hai aura bhavasthiti mithyAdRSTi ko kaba hotA hai? jisa samaya ardhapudgala- ko lekara ke kAlalabdhi alaga hai| aisI tIna kAla parAvartana-kAla avaziSTa rahatA hai, taba vaha upazama | labdhiyA~ btaaiiN| samyagdarzana prApta hotA hai| jyAdA avaziSTa ho to nhiiN| | samyagdarzana kaise hotA hai? to uttara hetu 'ardhayaha eka nApa-taula kAla ke mAdhyama se kaha diyaa| kintu | pudgalaparAvartana kAla zeSa rahane para hotA hai', yaha raTA kAlalabdhi kitane prakAra kI hotI hai? Apa logoM ne | huA hai| ardhapudgalaparAvartana kAla kyA vastu hai, yaha kabhI sunA, paMDita jI! Apa batAo, kAlalabdhi kitane nirNaya bahuta mahattvapUrNa hai| svAdhyAya to hama karate haiN| prakAra kI hotI hai? hameM patA nahIM, hara vyakti kahatA lekina Aja taka nirNaya nahIM huaa| varSoM ho gaye kAla hai| kAla labdhi, sarvArthasiddhi Apa par3hiye, usameM likhA labdhi ke bAre meM carcA krte| lekina yaha carcA dhavalA huA hai jI Adi ke alAvA anyatra kahIM nahIM AtI hai| yadi 'tatra kAlalabdhistAvat- karmAviSTa AtmA bhavyaH | AtI bhI hai to koI bhI rucipUrvaka sunanA nahIM caahtaa| kAle'rddhapadgalaparivartanAkhye'vaziSTe prathama-samyaktva- dhavalA grantha meM yaha bAta AtI hai ki yaha jIva grahaNasya yogyo bhavati nAdhike iti iyamekA kaallbdhiH|' | tIna karaNapUrvaka samyagdarzana ko prApta kara letA hai aura aparA karmasthitikA kAlalabdhiH / utkRSTa- samyagdarzana ke prApta hote hI "aparIta-saMsAro ananto sthitikeSu karmasu jaghanyasthitikeSu ca prathamasamyaktva- sammattassa uvaladdhe" "anantasaMsAro chettUNa addhaM lAbho na bhvti| kva tarhi bhavati? antaH koTAkoTI- puggalaparimettaM kadA" ye paMktiyA~ dhavalAjI meM aneka bAra sAgaropamasthitikeSu karmasu bandhamApadyamAneSu vizuddha- AI haiN| inakA artha yaha hai ki yaha kArya kAla ke pariNAmavazAt satkarmasu ca tataH saMkhyeyasAgaropama dvArA nahIM ho rahA hai| sahastronAyAmantaHkoTAkoTIsAgaropamasthitau sthApiteSa eka pvAinTa rakhA hai- anantakAla hai saMsAra kA prathamasamyaktvayogyo bhvti|apraa kaallbdhirbhvaapekssyaa| jisakA 'aparIto saMsAro' 'anantasaMsAro' aba vaha bhavya (sa. si. 2/3) jIva, tIna karaNoM ke mAdhyama se ananta saMsAra ko aba yahA~ kAlalabdhi batalAte haiM- karmayukta koI | samyagdarzana kI mahimA se arddhapudgala parAvartana mAtra kara bhI bhavya AtmA ardhapudgala parivartana nAma ke kAla ke | detA hai| jUna 2009 jinabhASita //
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA / udghATana nahIM ho sktaa| yaha siddhAnta bhI utanA hI bAta kahI jA rahI hai| karanA cAho to Aja bhI kara | satya hai| isalie "hetudvayAviSkRtakArya-liGgA' aisA sakate ho, cAho to| parantu hama to kAla ke Upara nirbhara | samantabhadra mahArAja jI ne kahA hai| hamAre pAsa upAdAna ho cake haiN| aba kyA kreN| bhAgya ko kosanA cAhie, | hai, upAdAna kA pariNamana apanI yogyatA ke anusAra bhAgya meM nahIM likhA, nahIM, yaha saba gar3abar3a hai| bAta | hotA hai, parantu bAharI jo kAraNa haiM, unake binA nahIM karate hI kAla AtA hai| ho sakatA, yaha siddhAnta hai| isako bilkula svIkAra "alaMdhyazaktirbhavitavyateyaM, hetudvyaavisskRtkaarylinggaa| | kara lenA caahie| anIzvaro janturahaM kriyAtaH, saMhatya kAryeSviti saadhvvaadiiH||" | dhavalA jI meM kAla dravya ke bAre meM kaI bAra (svayambhUstotra-supArzvajinastavanam 3)| yaha kathana AyA hai ki yaha samyagdarzana kI mahimA hai samantabhadra mahArAja garjanA karate haiM- A jAte to | ki anantakAla ko usane ardha pudgala parAvartana mAtra patA nahIM kyA krte| prakRti, sthiti, anubhAga aura pradeza | kara diyaa| 'isI samaya honA thA', 'eka samaya meM honA baMdha ye cAroM, karmoM ke bheda haiN| kAla ke mAdhyama se | thaa'| ye saba carcAyeM Agama se viparIta haiN| hamako kahane usakI yogyatA itanI hI raha sakatI hai| eksapAyarI DeTa... | meM Dara nahIM lagatA, Apako Dara lagatA ho to alaga kAla kI nahIM hotii| eksapAyarI DeTa oNpha kAla ...kyA |bAta kii| kabhI aisA likhA huA milatA hai? | jIva kAla ke kAraNa bhramita nahIM hotA, moha ke kAla Adi ke mAdhyama se yaha jAnA jAtA hai, kAraNa bhramita hotA hai| yadi kAla ke kAraNa bhramita hote isalie kAla para to yaha Aropa AtA hai| isake pariNAma | haiM to sabhI ko honA caahie| kAla asaMkhyAta hai arthAt ke mAdhyama se kAla jJAta ho jAtA hai| vyavahArakAla kA asaMkhyAta kAlANu haiN| kyA kahA, batAo- kAla dravya utpattisrota nizcaya kAla hai| vastutaH yaha dhyAna rakhanA asaMkhyAta haiM, jIva ananta haiM aura pudgala anantAnanta kAla kabhI bhI gaNanA meM nahIM aataa| yaha hama logoM haiN| ananta AkAza dravya ke lie bhI kAla niyata hai| kI baddhiyoM ke mAdhyama se 'itane pariNamana ke bAda itane | to yaha sApekSa kathana hai| ghaMTA hote haiM,' aisA hama gaNanA karake batA dete haiM, vastutaH yadi aisA hotA to usake lie byaurA dete, lekina kAla kI gaNanA hotI nhiiN| buddhi kI apekSA to gaNanA | koI byaurA nahIM miltaa| kAla kI mahimA nahIM, AtmA ho hI nahIM sktii| jisa prakAra koI eka-eka aNu ke ratnatraya kI mahimA hai| isalie jo vyakti Aja kI gaNanA nahIM kara sakatA, kyoMki usakA eka-eka samyagdarzana ko nizcita kara dete haiM ve isameM lage hue pariNamana paryAyagata hai| ekasamayavartI paryAya kI gaNanA | haiM ki kAla mila jAyegA to ardha padagala parAvartana kAla nahIM ho sktii| buddhi ke dvArA atIta aura anAgata donoM | ko hama kisI bhI prakAra se ThIka kara deNge| kyA ThIka ko milA kara hamane usake Upara Aropa lagA diyaa| kara doge, kabhI ThIka nahIM kara skte| kAla para nirbhara tIna kAloM kI jaba vivakSA hotI hai, taba vyavahAra | nahIM honA caahie| kAla, ardhapudgalaparAvartanakAla Adi kA vizleSaNa kiyA "kAla: kalirvA" isa paMkti meM Aye hue 'vA' jA sakatA hai| vastutaH kAla kA vizleSaNa nahIM kiyA zabda kA artha hai ki kAla para jyAdA thopo nhiiN| ' zrotuH' jA sktaa| yaha nizcita bAta hai| kA abhiprAya aura 'pravaktaH' kA vacanA'naya-nirapekSa vacanazaMkA- svacatuSTaya meM jo kAla zabda kA prayoga vyavahAra inake Upara nirbhara hai| artha kA anartha hama kara huA hai, vaha kisa sandarbha meM AyA hai? sakate haiN| grahaNa karanevAlA bhI kara sakatA hai| yaha usakI samAdhAna- 'kAlastu heyaH' isa prakAra AyA hai|| baddhi para nirbhara hai| baddhi moha se bhramita hai, kAla ke bAhara para nirbhara hokara jo dekha rahe hai, usake lie khaa| dvArA nahIM, kAla ke dvArA kabhI buddhi bhramita nahIM hotI hai| svakAla kA artha apanI yogyatA hai aura apane upAdAna hai| aba dekho, eka samyagjJAnI hai aura vahIM para baiThA se vartana karane kI kSamatA pratyeka dravya meM hai, vahI dravya | eka mithyAjJAnI hai| kAla donoM ke bIca meM eka hai| kA vartayitA hai| kintu anya kAraNa. ke binA usakA | mAna lo eka hai aura asaMkhyAta to hai hii| vaha (kaoNmana) 12 jUna 2009 jinabhASita -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka hokara bhI donoM tarapha kAma kara rahA hai| madhya dIpaka / lekina usase bhI kucha nahIM hotaa| baMdha TUTane ke lie bana karake, eka ke lie mithyAjJAna kA kAraNa ho rahA | kAraNa, apane pariNAma aura AtmapuruSArtha, ve karane caahie| hai aura eka ke lie samyagjJAna kA kAraNa ho rahA hai| pAriNAmika bhAva aura kAla ke dvArA baMdha kI prakriyA aba mithyAjJAnavAlA kaha rahA hai ki maiM kyA kara nahIM TUTatI hai| dhyAna kI vivakSA meM isakI upayogitA sakatA huuN| kyoMki 'kAlosti' Apa yaha bola sakate | jyAdA kahI gaI hai, samyagdarzana kI prApti meM kahIM bhI haiN| aba vaha samyagdRSTi kahatA hai, tumhArA bhAgya hI nahIM kahI gaI hai, lekina yaha viSaya kAla kA cala aisA hai| vaha bhI samyagdRSTi hai isalie kaha rahA hai| rahA hai| isalie bAda meM ina saba kA spaSTIkaraNa deNge| kAla A gayA, bhAgya A gyaa| basa, ye donoM eka dUsare / dhyAna ekAgratA se prApta hotA hai| anya jitane bhAvoM meM praviSTa hoNge| duniyA ke kAryoM ke lie to buddhi kAma | ko yAda rakhate haiM, ve saba karmoM para nirbhara hokara raha kara rahI hai| yaha nizcita hai ki usake dvisthAnIya prakRtiyoM jAte haiM, karmoM kI ora dRSTi jAne meM kAraNa hone se kA udaya nahIM hotA, to vaha jinavANI kI prarUpaNA karane | anya bhAvoM ko apanA dhyeya na banAkara svabhAva bhAva kI yogyatAvAlA nahIM ho sktaa| dvisthAnIya meM sthAna ko apanA dhyeya bnaao| isa prakAra samayaprAbhRta Adi kyA cIja hai? na kuNDalapura hai, na nainAgiri hai, na aura meM kundakunda deva ne kahA hai| lekina usako samyagdarzana koI cIja hai, yaha sthAna kyA hai? jo karmoM kI anubhAga | kI prApti meM kAraNa nahIM kahA hai| samyagdarzana kI prApti zakti hotI hai, use sthAna kahate haiN| yadi dvisthAnIya, ke lie darzanamohanIya kA upazama, kSaya, kSayopazama kahA tristhAnIya, catuHsthAnIya anubhAga baMdha hai, to koI suna | hai| usa dhyAna ke lie kSAyika bhAva ko bhI apanA nahIM sakatA aura sunA bhI nahIM sktaa| kucha bhI nahIM | viSaya nahIM banAyA, aisA kahA hai| kyoMki kSAyika bhAva kara sktaa| basa, usakI cikitsA alaga hI hotI hai| ko bhI svabhAva bhAva nahIM kahA hai| niyamasAra meM zaMkA bhagavAn bhI nahIM kara skte| koI bhI nahIM kara sakatA, | uThAI hai ki svabhAva bhAva kyA hai? kevala jAnanA dekhanA isalie karmasiddhAnta ko lekara calanA caahie| pratyeka | hI svabhAva bhAva hai, jo traikAlika hotA hai| pariNamana yadi karma para nirbhara hai, to pAriNAmikabhAva zaMkA- kyA pAriNAmika bhAva aura svabhAva bhAva mokSamArga meM koI kArya nahIM krtaa| yaha yadi nizcita | alaga-alaga haiM? hai to pAriNAmika bhAvoM ko granthoM meM kisalie yAda kiyA samAdhAna- jo karma nirapekSa bhAva hotA hai usako hai| kAraNa ke rUpa meM yAda nahIM kiyA, yaha dhyAna rkho| pAriNAmika bhAva kahate haiN| pAriNAmikabhAva se mukti nahIM milatI, yaha siddhAnta hai| zaMkA- jJAtA draSTA svabhAva aura pAriNAmika bhAva hamArA kahane kA abhiprAya yaha hai ki pAriNAmika | kyA alaga-alaga haiM? bhAva na mukti kA kAraNa hai aura na baMdha kA kAraNa samAdhAna- hama yaha kahanA cAhate haiM ki vaha hai| audayika bhAva kathaJcit baMdha kA kAraNa hai aura | pAriNAmika bhAva kisI karma ke upazama, kSaya, kSayopazama kSAyopazamika Adi bhAva mukti ke kAraNa haiN| yadi se nahIM hotA hai| isalie unhoMne jJAtA draSTA khaa| yadi hama kAraNa-kArya kI vyavasthA ko lekara cala rahe haiM, kevalajJAna ko grahaNa karate haiM. to vaha kevalajJAnAvaraNa to vahA~ para kAla kI bAta nahIM kahI hai| are! karmodaya | karma ke kSaya se utpanna hotA hai. isalie vaha karmasApekSa aisA hI honA thA, aisA bhI nhiiN| ho gyaa| aba kAla kI vivakSA meM paMDita jI kI jo zaMkA- pAriNAmika bhAva kI kyA upAdeyatA hai? | zaMkA thI usakA nirAkaraNa kara detA huuN| samAdhAna- pAriNAmika bhAva kI upAdeyatA yaha | prAta:kAla, madhyAhnakAla, sAyaMkAla Adi jo kAla hai ki hama svabhAva ko yadi dRSTi meM rakhate haiM, to baMdha hai. vaha kevala chaha AvazyakoM meM phiTa karanA hai aura kI prakriyA meM honevAlA jo audayika bhAva hai, usameM | rAtri saMbaMdhI jo Avazyaka haiM, unameM phiTa karanA hai| kamI AtI hai| bAteM karane se kamI nahIM aatii| nizcaya | kAla ko aupacArika rUpa meM dekara nApa Adi kI apekSA aura vyavahAra kI carcA karane baiThe haiN| pahale eka bAta | jAnanA caahie| jisa prakara jvara nApane kA tharmAmITara kahI thI, karma siddhAMta ke sAre-ke-sAre grantha raTa liye, hotA hai usI prakAra kAla ko samajhanA cAhie, isake jUna 2009 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ alAvA aura kucha nhiiN| AcAryazrI-(zrotAoM kI ora) Apa logoM ke "niSkriyANi ca" isako Apa niSkriya na | lie nahIM? hA~, koI bAta nhiiN| lekina muni mahArAja khiye| yaha sUtra bahuta acchA hai| jisa dizA meM Apa | ke lie, sabake lie nhiiN| ko niSkriya honA cAhie usameM niSkriya honA cAhie | yadi mAna lo, AcArya mahArAja parIkSaNa karanA cAheM aura jisa dizA meM sakriya honA cAhie usameM sakriya | ki kauna mahArAja kyA kara rahe haiN| mUlAcAra meM par3ha honA caahie| vaha aisA kaha rahA hai| yaha bahuta vicitra | lo, AcArya kA kyA lakSaNa hai, 'Acarati, parAna hai| ghar3A banAne meM kuMbhakAra nimitta nahIM aura kuMbhakAra AcArayati iti aacaaryH|' yadi mAnalo, ziSya socane ke upAdAna kAraNa se bhI ghar3A nahIM banA, kuMbhakAra ke | lage ki 'hamArA bhI sAmAyika kA samaya ho gayA aura dvArA bhI ghar3A nahIM bnaa| kamAla ho gayA, isI kA nAma bar3e mahArAja kA bhI samaya ho gyaa| bar3e mahArAja aba kundakunda deva kA samayasAra hai| kuMbhakAra nimitta nahIM | sAmAyika chor3akara A bhI nahIM skte|' aisA to nahIM ghar3A banAne kA aura jitane bhI haiM, ve haiM hI nhiiN| aba ho sakatA, yadi nahIM A sakate to parIkSA kaise kreNge| soco kuMbhakAra nimitta bhI nahIM, upAdAna bhI nhiiN| phira | 'yadi nahIM AyeMge to hamAre lie saba chUTa hai|' isalie kyA hai? hamArA kahanA hai ki kAla ko kahA~ kisa rUpa meM svIkAra kuMbhakAra kA yoga aura upayoga hI vahA~ para nimitta kiyA hai, isa para cintana karanA prAraMbha kara do| hai| hA~, kyA hai yaha, sahI bAta btaao| eka nahIM 108 | zaMkA- kyA kAla kA saMbaMdha dravya kI kucha paryAyoM bAra samayasAra kA adhyayana huaa| nimitta kucha nahIM karatA | ke sAtha hai? hai| nimitta kauna pakar3a rahA hai| usake yoga aura upyog| samAdhAna- aisA hai, pratyeka dravya meM paryAya paidA yoga, usake hAtha meM ghar3e kA AkAra A gayA aura upayoga karane kI kSamatA hai| kintu usakA jo bAhya nimitta rUpa meM ghar3e kA AkAra pahale aayaa| upayoga meM kuMbha kA kAla hai usakA sahayoga nahIM milatA, to usakA pariNamana AkAra AyA, tabhI usane saMketa diyA hAthoM ko| hA~, | usa rUpa meM nahIM hotA hai| yaha nizcita hai| isI prakAra to vaha miTTI kA lauMdA Age hai, to ghar3e ke rUpa meM | dharmAstikAya kA abhAva huA to Urdhvagamana svabhAva hone pariNata hogA, nahIM to nahIM hogaa| aba isameM koI kAla | para bhI siddhaparameSThI eka bAla mAtra bhI Age nahIM jA bhI nahIM, na kuMbhakAra hai, na hI upAdAna, koI kucha nhiiN| skte| 'dharmAstikAyAbhAvAt' (ta.sU. 10/8) yaha sUtra lauMdA upAdAna hai aura kuMbhakAra nimitta ke rUpa meM svIkAra hai| dharmAstikAya kA abhAva hone se gamana kA abhAva kiyA hai| cU~ki kuMbhakAra ke upayoga kA AdhAra kuMbhakAra | ho jAtA hai| yaha akATya niyama hai| bhItara se upAdAna hai aura hAthoM ke lie kuMbha kA AkAra jo AyA hai | hote hue bhI nimitta kA yadi abhAva hai to pariNamana vahI usake lie AdhAra hai| usakI buddhi hI saba kAma | nahIM kregaa| vartanApariNAmakriyA paratvAparatve ca kAlasya' kara rahI hai| buddhi usI para nirdhArita hai| kundakunda deva (ta.sU. 5/22) isa sUtra meM pA~ca vibhAjana kiye haiN| jo kI jaba yaha bAta sahI hai, ThIka bAraha baje haiN| bAraha isa prakAra haiMbaje kA artha kyA hai? zayana nahIM krnaa| AhAra karake vartanA- yaha nizcala kAla hai, isameM upAdAna kI Aye ho, aba koI dUsarA kAma nahIM kroge| vivakSA hai aura paratvAparatva, pariNAma aura kriyA ye jitane apane dimAga meM bahuta acchI vyavasthA rahatI hai, | bhI haiM, ye sAre-ke sAre vyavahAra kAla ke pratIka haiN| vizrAma kIjiye aap| aisA sarvArthasiddhi meM ullekha kiyA hai| nizcaya kAla zaMkA- 'tatkRtaH kAlavibhAgaH' (ta.sU. 4/14) | ke binA vyavahAra kAla nahIM ho sakatA aura vyavahAra isa sUtra kI phira kyA upayogitA hai, AcAryazrI? | kAla ke binA bhI hama yaha jJAta nahIM kara sakate ki samAdhAna- 'tatkRtaH kAlavibhAgaH' hokara bhI. | chaha Avazyaka kaba aura kahA~ para kiye jaayeN| AcAryoM hamArA yaha kahanA hai ki bAraha baje sAmAyika kA kAla | ne AjJA dI hai, usakA ullaMghana nahIM krnaa| hai| to kAla A gayA na? to sAmAyika kisake lie, | jo vartanA lakSaNavAlA hai, vaha paramArtha (nizcaya) . Apa batAo? zrotA- munimahArAja ke lie| | kAla hai| jo dravyaparivartana rUpa hai, vaha vyavahAra rUpa 14 jUna 2009 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAla hotA hai aura vaha pariNAma, kriyA, paratva, aparatva / paryAya hai| paryAya dravya ke binA nahIM hotI, usa samayarUpa se jAnA jAtA hai| jIva tathA padagala kI parivartana rUpa | paryAya (vyavahAra) kAla kA upAdAnakAraNabhUta dravya bhI jo nUtana tathA jIrNa paryAya hai, usa paryAya kI jo samaya, | kAlarUpa hI honA caahie| ghar3I Adi rUpa sthiti hai, vaha sthiti hI dravyaparyAyarUpa | zaMkA- svasamaya aura parasamaya meM jo svasamaya vyavahAra kAla hai| samaya to kAla kI hI paryAya hai| | pada AyA hai, usakA kyA abhiprAya hai? yadi yaha pUcho ki samaya kAla kI paryAya kaise hai? | samAdhAna- dekho, yahA~ para samaya kA artha AtmA to uttara yaha hai ki paryAya kA lakSaNa utpanna va nAza | nahIM kAla grahaNa karanA caahie| honA hai| samaya bhI utpanna va naSTa hotA hai isalie / 'zrutArAdhanA' (pRSTha 17-29) se sAbhAra kramazaH --- kuNDalapura meM AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kA samAdhidivasa sampanna 'samAdhimaraNa kAyaroM kA kArya nahIM hai, jo maraNa se nahIM DaratA, use AtmA kA lAbha hotA hai, punaH janma nahIM hotA, usI kA nAma samAdhimaraNa hai| AcAryazrI jJAnasAgara jI mahArAja kA jIvana sAdhanAmaya thA, kAyAkRza thI, kintu kAyA meM rahanevAlI AtmA kA bahuta yaza thaa|' ye vicAra AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne kuNDalapura ke vidyAbhavana meM AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ke 37veM samAdhidivasa para abhivyakta kiye| isake pUrva maMgalAcaraNa ke uparAMta AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ke citra kA anAvaraNa vidvAna zrI mUlacaMdra jI luhAr3iyA kizanagar3ha evaM zrI trilokacaMdra jI ajamera ne kiyaa| bar3ebAbA evaM AcAryazrI ke citra ke samakSa jJAnajyoti kA prajjvalana zrI azoka kumAra jabalapura evaM AcAryazrI kI AratI kA saubhAgya zrI dIpaka jaina dillI evaM unake parivAra ne prApta kiyaa| aneka zrAvakoM ne isa avasara para AcAryazrI ko zAstrabheMTa karane kA saubhAgya prApta kiyaa| isa avasara para zrutaArAdhanA nAmaka pustaka kA vimocana kiyA gyaa| sarvaprathama vidvAn mUlacaMdra jI luhAr3iyA ne apane udgAra vyakta karate huye kahA ki AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja na hote, to AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA nirmANa nahIM hotA aura yadi AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja na hote, to AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kA itanA acchA samAdhimaraNa na hotaa| AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne unase zikSA lekara saMyama kA jo kIrtimAna sthApita kiyA hai, usase isa sadI ko unhIM ke nAma se jAnA jAne lagA hai| isake pazcAt muni zrI vinamrasAgara jI mahArAja ne kahA ki pratyeka vyakti pratipala mRtyu kI aura agrasara ho rahA hai| mRtyu para vijaya pAnA hI saccA samAdhimaraNa hai| pUjya muni zrI mahAsAgara jI mahArAja ne kahA ki puNya na ho, to puruSArtha bhI kArya nahIM krtaa| samAdhidivasa jIvana kA sarvocya zikhara hai| muni zrI zAMtisAgara jI mahArAja ne kahA ki pratyeka vyakti ko apane jIvana meM saMskAroM kA bIjAropaNa kara lenA caahie| isake uparAMta abhinaMdana sAgara jI mahArAja ne kahA ki jIvanabhara kI sAdhanA kA pratipala samAdhimaraNa hai| saMsArI prANI ko sabase adhika mRtyu kA bhaya hotA hai| samAdhimaraNa se vaha abhaya ko prApta karatA hai| __ AcAryazrI ne aMta meM kahA ki jaba zarIra kA chUTanA hotA hai, tabhI hameM AtmA kA lAbha hotA hai| sumaraNa tabhI hotA hai jaba prabhu sumarana kiyA jAtA hai| AtmA na kabhI maratI hai na hI janma letI hai| AtmA caya ke liye dUsarI AtmA kI AvazyakatA nahIM hotii| AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kI smRtiyoM hamAre jIvana meM cetana mUrti kI taraha rheNgii| sunIla vejITeriyana jUna 2009 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka mAtra jinendra hI sacce deva haiM jaina mandiroM meM pratidina sabase prathama deva zAstraguru kI hI pUjA kI jAtI hai| paM0 dyAnata rAya jI kRta pUjA kI sthApanA kA padya isa prakAra hai prathama deva arahaMta suzruta siddhAntaju / guru nirgrantha mahanta mukatipura pantha ju| tIna ratana jagamAhiM su ye bhavi dhyAIye / tinakI bhakti prasAda parama pada paaiiye| arthAt arahanta deva, dvAdazAMga zrutarUpa siddhAnta aura mahAna nirgrantha guru mukti rUpI nagarI ke rAhagIra haiM, jagata meM ye tIna ratna haiN| bhavya jIvoM ko inakA dhyAna karanA cAhiye aura unakI bhakti ke prasAda se parama pada mokSa prApta karanA caahiye| ina tIna ratnoM meM prathama ratna arahanta deva haiM, jo vItarAgI sarvajJa aura hitopadezI hote haiN| eka mAtra yaha jinendra deva hI sacce deva haiM jisakI aisI zraddhA hai vahI saccA jaina hai / aura jisakI devaviSayaka zraddhA ThIka nahIM hai, bhale hI vaha unheM pUjatA ho, kintu vaha saccA jaina nahIM hai| devagati ke jo deva haiM, ve to devagati nAmaka karma ke udaya se devagati meM janma lene se deva haiM unameM aura / sacce deva jinendra meM to jamIna AsamAna kA antara hai / devagati ke devoM ke bhI cAra bheda haiM- bhavanavAsI, vyantara jyotiSI aura vaimAnika / ina meM se Adi ke tIna nikRSTa deva kahalAte haiM / samyagdRSTi mara kara inameM janma nahIM letA / padmAvatI dharaNendra bhavanavAsI jAti ke deva haiM, jo prathama naraka ke Upara pAtAla loka meM nivAsa karate haiM bhagavAn pArzvanAtha ke dvArA diye gaye NamokAramaMtra ke prabhAva se jalate hue nAga, nAganI marakara dharaNendra padmAvatI hue / kahA~ bhagavAn pArzvanAtha aura kahA~ nikRSTa jAti ke deva dharaNendra padmAvatI / kiMtu lakSmI ke lobhI loga bhagavAn pArzvanAtha kI upekSA karake padmAvatI ko pUjate haiM aura mandiroM meM vediyA~ banAkara unheM sthApita karate haiM / aura hamAre koIkoI nirgrantha sAdhu aura AryikA mAtA bhI kudevapUjA kA pracAra karate pAye jAte haiM / ve sAMsArika bhogoM kI prApti ke liye bhagavAn pArzvanAtha ko hI pUjane kA upadeza na dekara padmAvatI ko pUjane kA upadeza dete haiM aura isa taraha / 16 jUna 2009 jinabhASita sva0 paM0 kailAzacandra jI zAstrI mokSapura ke pathika banakara mithyAtva kA pracAra karate haiN| kudeva kahane se loga jainadharma se vimukha anya matoM ke devoM ko hI kudeva samajhate haiN| ve yaha nahIM jAnate ki jainadharma ke upAsaka rAgI-dveSI deva bhI kudeva haiN| sacce deva to eka mAtra vItarAgI arahanta deva hI haiN| aura ve hI pUjya haiM / jainadharma meM ratnatraya - samyardazana, samyagjJAna aura samyakcAritra hI pUjyatA ke cinha haiN| inhIM ke kAraNa AcArya upAdhyAya aura sAdhu, pUjya mAne gaye haiM, kyoMki ve ratnatraya ke dhArI hote haiN| devagati ke deva deviyoM meM to cAritra kA leza bhI nahIM hotA, taba pUjyatA kA prazna hI nahIM hai| devagati ke devoM meM bhI yadi pUjya haiM, to laukAntika deva, sarvArtha siddhi ke deva aura saudharma indra tathA usakI indrANI pUjya mAne jA sakate haiM, kyoMki ye saba manuSyabhava dhAraNa karake niyama se mokSa jAte haiN| ataH jainadharma saMsAramArgI dharma nahIM hai, mokSamArgI dharma hai / jinhe saMsAra acchA lagatA hai, unake liye yaha dharma nahIM hai| AcArya samantabhadra ne apane zrAvakAcAra ke prArambha meM hI kahA hai ki maiM usa sacce dharma kA upadeza karatA haiM, jo karmabandhana kA nAzaka hai aura prANiyoM ko saMsAra ke duHkha se chur3Akara uttama sukha se sampanna mokSa meM dharatA hai / kintu Aja ke paMcamakAla meM mokSa ke sukha meM AsthA jJAnI kI hI ho sakatI hai, ajJAnI kI nhiiN| aura jJAnI, cAritra dhAraNa karane se nahIM hotA, zraddhApUrvaka tattvajJAna se hotA hai tattvajJAna meM AtmA kA zuddha svarUpa, usake azuddha hone ke kAraNa, una kAraNoM se chUTane kA upAya ye saba Ate haiN| ina saba kI zraddhApUrvaka jo cAritra dhAraNa karatA hai, vahI saccA dharmAtmA hai aura vaha dharmAtmA jinabhakti ke prasAda se saMsAra ke sukhoM ko anAsakta bhAva se bhogatA huA krama se mokSa prApta karatA hai| kyA padmAvatI Adi zAsana devoM kI bhakti karane se yaha saba prApta ho sakatA hai ? bhagavAn tIrthaMkaroM ne hameM batalAyA ki koI bhI devIdevatA kisI ko kucha bhI dene kI zakti nahIM rakhatA / dene lenevAle to prANI ke apane hI acche bure karma haiM bure karmoM kA phala burA aura acche karmoM kA phala acchA hotA
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai| babUla ke kA~Te bone se Ama nahIM phlte| aura Ama / pUjA kA mithyAtva bhI diyaa| zravaNavelagolA ke maTha meM kA per3a lagAne se kA~Te nahIM lgte| jagata meM to corI | bhagavAn jinendra .ke gRhoM ke sAtha hI devI padmAvatI ke beImAnI ko bhI phalate phUlate dekhate haiM, yahIM kalikAla bhI gRha bane hue haiN| aura lokamUr3hatA dekhane ko milatI kA prabhAva hai| jo manuSyoM ko kupatha para le jAkara unheM | hai| saMsAramArga kA hI pathika banAtA hai| jainadharma meM gaNoM ke anarAga ko bhakti kahate haiM padmAvatI ke upAsakoM se hamArA prazna hai ki padmAvatI meM devI hone ke kAraNa kauna aise guNa haiM, jo padmAvatI aura bhagavAn pArzvanAtha meM bar3A kauna hai? koI| pUjane yogya haiM? vaha bhagavAn pArzvanAtha kI bhakta hai, usI bhI padmAvatI kA bhakta padmAvatI ko bhagavAn se bar3A nahIM | kA phala use prApta huA hai, to Apako bhI bhagavAn kaha sktaa| jina bhagavAn pArzvanAtha ke prabhAva se nAga- | pArzvanAtha kA bhakta honA cAhiye na ki devI kaa| devI nAganI dharaNendra-padmAvatI hue, unase be bar3e kaise ho sakate | devatAoM se prathama pratimAdhArI dArzanika zrAvaka bhI AtmA haiM? taba jo phala bhagavAn pArzvanAtha kI bhakti se prApta | kI vizuddhi ke kAraNa bar3A hai| isI liye paM0 AzAdhara ho sakatA hai, vaha phala padmAvatI kI bhakti se kaise prApta jI ne likhA hai ki Apatti se vyAkula hokara bhI dArzanika ho sakatA hai? bhagavAn kI upAsanA samyaktva kI upAsanA zrAvaka kabhI bhI zAsana devoM ko nahIM puujtaa| kheda hai ki hai aura padmAvatI kI upAsanA mithyAtva kI upAsanA hai| | jaina tIrthaMkaroM ne devI-devataoM ke cakra meM pha~se manuSyoM ko samyaktva kI upAsanA kA phala sAMsArika bhogoM ke sAtha | devoM se bar3A batalAkara devatva ke pada para manuSya kI pratiSThA anta meM mukti kI prApti hai aura mithyAtva kI upAsanA kI thI, manuSya use bhUlakara punaH kadevoM ke cakra meM pha~sakara kA phala ananta saMsAra hai| apane saMsAra ko ananta banA rahe haiN| yaha ananta saMsAra dakSiNa ne jahA~ hameM kundakunda jaise maharSi kA | jinakI bhakti ke prasAda se zAnta hotA hai, vahI sacce deva adhyAtma diyA, vahA~ hindUdharma ke prabhAva se padmAvatI kI / pUjanIya haiN| jainasandeza 3 sitambara 1981 (sampAdakIya) se sAbhAra hai| zrI bar3ebAbA ke maMdira kA Doma banAnA prAraMbha / ko lekara ahama phaisale liye gye| AcAryazrI ke Agamana se maMdiranirmANa meM tejagati A gayI hai| ise kuNDalapura meM saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara dekhate huye nirmANa kameTI zIghratA se kArya karane meM jaTI jI mahArAja ke AzIrvAda se nirmita ho rahe bar3ebAbA | ke vizAla maMdira kA Doma bananA prAraMbha ho gayA hai| isake banane se zIghra hI maMdira kA bhavya svarUpa dikhane sunIla bejITeriyana lgegaa| maMdiranirmANasamiti ke saMyojaka zrI vIreza seTha kuNDalapura, jilA- damoha (ma.pra.) ke anusAra Doma phiTiMga kA sampUrNa kAryazilpa ThekedAra | siMghaI arihaMta jaina 'dIvAna' kA suyaza khImajI bhAI ke dvArA kiyA jA rahA hai, jo ki isa | morenA (ma0pra0) khyAtilabdha pratiSThAcArya paM0 zrI kArya ko zIghra pUrNa karane ke liye kaTibaddha haiN| pavana kumAra zAstrI 'dIvAna' ke yazasvI suputra siMghaI Doma phiTiMga kA mahattvapUrNa kArya prAraMbha hone ke arihaMta jaina 'dIvAna' ne varSa 2009 kI hAIskUla parIkSA pUrva AcAryazrI se bhI AzIrvAda prApta kiyA gyaa|| jo ki (hindI mAdhyama se parivartita kara) aMgrejI mAdhyama AcAryazrI ne svayaM maMdira ke nirmANasthala para pahuMcakara | se dI, usameM sampUrNa pradeza kA kula parIkSAphala lagabhaga zilpakAroM ko apanA AzIrvAda pradAna kiyaa| isa | 35 pratizata Ane ke bAbajUda bhI 85 pratizata aMka prApta avasara para kuNDalapura adhyakSa saMtoSa siMghaI ke alAvA | kara AzAtIta saphalatA prApta kI hai| etadartha-AtmIya maMdira ArkiTekTa manoja somapurA, ayUba khAna, khimjiibhaaii| parijana / purajana va iSTa mitra, zubha cintakoM ne hArdika ke sAtha milakara maMdira nirmANa kameTI kI do divasIya | badhAI- zubhakAmanAe~ dI haiN| mahattvapUrNa baiThaka Ayojita kI gaI, jisameM maMdiranirmANa . siMghaI ku0 mahimA jaina - jUna 2009 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcama aMza tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana paM0 mahezakumAra jaina vyAkhyAtA caturtha adhyAya indrasAmAnikatrAyastriMzapAriSadAtmarakSalokapA- / hai / usake 3 yojana Upara jAkara zukra hai| usase 3 lAnIka prakIrNakAbhiyogyakilviSikAzcaikazaH // 4 // yojana Upara jAkara bRhaspati hai| usase 4 yojana Upara sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlovArtika evaM tattvArthavRtti jAkara maMgala hai| usase 4 yojana Upara jAkara zani hai| Adi granthoM meM ca zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| yaha jyotiSka deva sambandhI AkAzapradeza hai| vaha kula milAkara 110 yojana moTAIyukta hai aura tirachA ghanodadhivalaya paryanta phailA huA hai, aisA vyAkhyAna karanA cAhiye / tattvArthavRtti - cakAraH parasparasamuccaye vartate / tenAyamarthaH na kevalaM sUryAcandramasau jyotiSkau kintu grahanakSatraprakIrNakatArakAzca jyotiSkAH vartante / artha- cakAra zabda paraspara samuccaya ke lie hai, jisase yaha artha hai ki kevala sUryacandramA hI jyotiSka nahIM hai kintu graha, nakSatra aura prakIrNaka tAre bhI jyotiSI deva kahalAte haiM / sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabda: pUrvavikalpa samuccayArthaH / ekaikasya nikAyasyaikazaH / tato na kevalaM pUrvoktavikalpAH / kiM tarhyete indrAdayazca dazavizeSA ekaikasya nikAyasya bhavantIti samudAyArthaH / artha- 'ca' zabda pahale ke vikalpoM kA samuccaya karatA hai| ekazaH arthAt eka-eka nikAya ke, isase yaha artha phalita hotA hai ki pahale kahe hue vikalpa hI nahIM, kintu ye indra Adi dasa vizeSa bhI eka-eka nikAya ke hote haiM / bhAvArtha- jyotiSka devoM ke avasthAna kahA~-kahA~ haiM, isa kathana kA samuccaya karane ke lie sUtra meM 'ca' zabda diyA gayA hai| kalpopapannAH kalpAtItAzca // 17 // tArakAzca // 12 // sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodha sarvArthasiddhi, rAjavArtika evaM zlokavArtika me 'ca' tattvArthavRtti, tattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi TIkAoM zabda kI vyAkhyA nahIM hai| meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai / bhAvArtha - bhavanavAsI, vyantara Adi meM indra, sAmAnika Adi 10-10 bheda bhI hote haiN| isI kA jJAna karAne ke lie sUtra meM cakAra prayukta hai| jyotiSkAH sUryAcandramasau grahanakSatraprakIrNaka sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdo'nuktasamucca- pU0 AcArya vidyAsAgara jI - 'ca' zabda hone se, yArthastato'smAt samAdbhUdbhAgAdUrdhvaM saptayojanazatAni ye sthira bhI haiM, aisA artha lagA lenA caahiye| navatyuttarANyutpatya sarvajyotiSAmadho bhAvinyastArakAzcaranti / saudharmaizAnasAnatkumAramAhendrabrahmabrahmottaralAntavakA sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti, tattvArthavRtti evaM tattvArthamaMjUSA Adi granthoM meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| bhAvArtha- sUtra meM Aye 'ca' zabda kA artha 'aura' tato dazayojanAnyutpatya sUryAzcaranti / tato'zItiyojanA- piSThazukramahAzukrazatArasahastrAreSvAnataprANatayorAraNAcyutanyutpatya candramaso bhavanti / tatastrINiyojanAnyutpatya nakSatrANi yornavasu graiveyakeSu vijayavaijayantajayantAparAjiteSu sarvArthaparyaTanti / tatastrINi yojanAnyutpatya budhAH / tatastrINi siddhau ca // 19 // yojanAnyutpatya zukrAH / tatastrINiyojanAnyutpatya bRhaspatayaH / ttshctvaariyojnaanyutptyaaNgrkaaH| tatazcatvAriyojanAnyutpatya zanaizcarAzcarantIti / sa eSaH jyotiSkaviSayo nabhaH pradezo dazottarayojanazatabahalastiryagghanodadhi paryanta iti vyAkhyeyam / artha- sUtra meM 'ca' zabda anukta kA samuccaya karane ke lie hai| isa samatala bhUbhAga se Upara 790 yojana jAkara sarva jyotiSkoM meM adhobhAvI tAre calate haiM, usase 10 yojana Upara jAkara sUrya calate haiN| usake 80 yojana Upara jAkara candravimAna haiN| usase 3 yojana Upara jAkara nakSatra ghUmate haiN| usake Upara 3 yojana Upara jAkara budha 18 jUna 2009 jinabhASita hai / vahnayaruNagardatoyatuSitAvyAbA sArasvatAditya dhAriSTAzca // 25 // sarvArthasiddhi- 'ca' zabda samuccitAsteSAmantareSu dvau devagaNau / tadyathA - sArasvatAdityAntare agnyAbhasUryAbhAH / Adityasya ca bahnezyAntare candrAbhasatyAbhAH / vanyaruNAntarAle
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ shreyskrkssemNkraaH| aruNagardatoyAntarAle vRssbhessttkaamcaaraaH|| diSu sarvArthasiddhau c|| 32 // gardatoyatuSitamadhye nirmaannrjodigntrkssitaaH| tuSitA- | sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika, sukhabodhavyAbAdhamadhye aatmrkssitsrvrkssitaaH| avyAbAdhAriSTAntarAle | tattvArthavRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI gayI hai| mrudvsvH| ariSTasArasvatAntarAle ashvvishvaaH| sarve ete tattvArthavRtti- 'sarvArthasiddhau ca' iti pRthakpadakaraNaM svatantrAH, hiinaadhiktvaabhaavaat| | jghnysthitiprtissedhaarthm| sarvArthasiddhiM gatau jIvaH pariartha- sUtra meM 'ca' zabda samuccaya ke lie hai, | pUrNAni trayastriMzatsAgaropamANi bhuNkte| vijayAdiSu tu jaghanyausase inake madhya meM 2-2 devagaNa (samUha) aura haiN|| sthitibhtriNshtsaagropmaani| yathA- sArasvata aura Aditya ke madhya meM agnyAbha aura artha- 'savArthasiddhau ca' isa prakAra pRthak pada jaghanya sUryAbha haiN| Aditya aura vahni ke madhya meM candrAbha aura | sthiti kA niSedha karane ke lie hai arthAt savArthasiddhi satyAbha haiN| vahni aura aruNa ke bIca meM zreyaskara ko prApta jIva pUrNa 33 sAgara pramANa Ayu kA bhoga aura kSemaMkara haiN| aruNa aura gardatoya ke madhya meM vRSabheSTa | karate haiM, kintu vijayAdika meM jaghanya Ayu 32 sAgara aura kAmacAra haiN| gardatoya aura taSita ke madhya meM | pramANa hotI hai| nirmANarajas aura digantarakSita haiN| tuSita aura avyAbAdha | bhAvArtha- sarvArthasiddhi meM 33 sAgara pramANa Ayu ke madhya meM AtmarakSita aura sarvarakSita haiN| ariSTa aura | hotI hai, jaghanya nahIM hotI hai| isI kA jJAna karAne ke sArasvata ke madhya meM azva aura vizva haiN| ye saba deva | lie sUtra meM 'ca' zabda diyA hai| svatantra haiM, kyoMki inameM hInAdhikatA nahIM pAyI jAtI nArakANAM ca dvitIyAdiSu // 35 // zlokavArtika meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI rAjavArtika- 'ca' zabda samuccitaH tadantarAla- | hai|| vrtinH| 2 / teSAmantarAleSu 'ca' zabdasamuccitA dvandvavRtyA sarvArthasiddhi evaM rAjavArtika- 'ca zabdaH kimartha:? devagaNAH prtyetvyaaH| tadyathA-agnyAbhasUryAbhacandrAbhasatyA- | prkRtsmuccyaarthH| kiM ca prakRtam? 'parataH parataH pUrvA bhazreyaskarakSemakaravRSabheSTakAmacaranirmANarajodigantara- | pUrvA'nantarA' aparA sthitiriti / tenAyamartho labhyate ratnaprabhAyAM kssitaatmrkssitsrvrkssitmrudvsvshv-vishvaakhyaaH| 3 / ete | nArakANAM parAsthitirekaM saagropmm| sA zarkarAprabhAyAM agnyAbhAdayaH SoDaza devagaNA laukAntikabhedAH kthynte| jghnyaa| zarkarAprabhAyAmutkRSTA sthitistrINi saagropmnni| artha- 'ca' zabda se antarAlavartI vimAnoM kA saMgraha | sA bAlukAprabhAyAM jghnyetyaadi| ho jAtA hai| una vimAnoM ke antarAlavartI vimAnoM kA artha- zaMkA- sUtra meM 'ca' zabda kisalie diyA saMgraha 'ca' zabda se hotA hai aura dvandvavatti se una vimAnoM | hai? samAdhAna- prakRta viSaya kA: meM rahanevAle devagaNoM ko jAnanA caahiye| jaise- agnyAbha, 'ca' zabda diyA hai| zaMkA- kyA prakRta hai? samAdhAnasUryAbha, candrAbha, satyAbha, zreyaskara, kSemaMkara, vRSabheSTa, | 'parataH parataH pUrvApUrvA'nantarA aparA sthitiH' yaha prakRta kAmacara, nirmANarajas, digantarakSita, AtmarakSita, sarvarakSita, | hai ataH 'ca' zabda se isakA samuccaya ho jAtA hai| marut vasu, azva aura vizva ina nAmoM ke vimAna haiN|| isakA yaha artha prApta hotA hai ki ratnaprabhA meM nArakiyoM ye agnyAbha Adi SoDaza devagaNa laukAntika devoM ke | kI utkRSTa sthiti jo eka sAgaropama hai vaha zarkarAprabhA hI bheda kahe jAte haiN| meM jaghanya sthiti hai| zarkarAprabhA meM utkRSTa sthiti jo zlokavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti, tattvArthavRtti ina | 3 sAgaropama hai, vaha bAlukAprabhA meM jaghanya sthiti hai tInoM graMthoM meM tattvArthasUtra evaM rAjavArtika ke AdhAra para | ityaadi| . hI laukAntika devoM ke bhedoM kA varNana kiyA gayA hai| sukhabodhatattvArthavRtti- parataH parata: pUrvA pUrvA'nantarA bhAvArtha- sArasvata, Aditya Adi laukAntika devoM | parA sthitirityetasyArthasya samuccayAzcazabdaH kRtH| ke vimAnoM ke madhya meM 2-2 vimAna aura haiN| isa prakAra artha- 'pUrva-pUrva kI jo utkRSTa sthiti hai vaha 8+16-24 vimAna ho jAte haiN| inhIM kA samuccaya karane | Age-Age jaghanya ho jAtI hai' isa artha kA samuccaya ke lie sUtra meM 'ca' zabda kahA hai| karane hetu 'ca' zabda ko grahaNa kiyA hai| AraNAcyutAdUrdhvamekaikena navasu graiveyakeSu vijayA- / tattvArthavRtti- cakArAt pUrvA pUrvA'nantarA itynukRssyte| jUna 2009 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenAyamarthaH sthUlatayA ratnaprabhAyAM prathamanarakabhUmau nArakANA- | hajAra varSa kI hotI hai| cakAra se prakRta artha phalita mutkRSTA sthitirekasAgaropamaM proktaM, sA zarkarAprabhAyAM | hotA hai| dvitIyanarakabhUmau jaghanyA veditvyaa| zarkarAprabhAyAM trINi vyantarANAM c|| 38 // sAgaropamANi utkRSTA sthiti kathitA, sA bAlukAprabhAyAM sarvArthasiddhi, rAjavArtika, sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' tRtIyanarakabhUmau jaghanyasthitiH veditavyA ityAdi, tAvat | zabdaH prkRtsmuccyaarthH| tena vyantarANAmaparA sthitirdazasaptamanarake dvAviMzatisAgaropamANi jaghanyA sthitirbhvti| | vrssshsraanniityvgmyte|| artha- cakAra se Age-Age pUrva-pUrva kA anukarSaNa | artha- sUtra meM 'ca' zabda prakRta artha kA samuccaya karanA cAhiye, isakA yaha artha hai| ratnaprabhA nAmaka prathama | karane ke lie diyA gayA hai| isase aisA artha ghaTita naraka bhUmi meM nArakiyoM kI utkRSTa sthiti jo 1 sAgaropama hotA hai ki vyantaroM kI jaghanya sthiti 10,000 varSa kahI hai vaha zarkarAprabhA nAmaka dvitIya bhami meM jaghanya | hai| jAnanA caahiye| zarkarAprabhA meM jo utkRSTa Ayu 3 sAgaropama zlokavArtika- aparA sthitirdazavarSasahasrANIti kahI hai, vaha bAlukAprabhA nAmaka tRtIya narakabhUmi meM jaghanya | cazabdena smucciiyte| Ayu jAnanA cAhiye ityaadi| isI prakAra saptama pRthvI artha- vyantaroM kI jaghanya sthiti 10,000 varSa meM 22 sAgaropama jaghanya sthiti hotI hai| hai, 'ca' zabda se isakA samucca ho jAtA hai| bhAvArtha- nArakI jIvoM kI jaghanya Ayu kA krama tattvArthavRtti- vyantarANAM kinnarAdInAM dazavarSasahabatAne ke lie sUtra meM 'ca' zabda AyA hai| yathA- prathama | srANi jghnyaasthitirbhvti| cakAraH aparAsthitirityanapRthvI kI jo utkRSTa Ayu hai usameM 1 samaya aura milAne | krssnnaarthH| para dvitIya pRthvI kI jaghanya Ayu ho jAtI hai| dvitIya artha- kinnara Adi vyantaradevoM kI jaghanya sthiti pRthvI kI jo utkRSTa Ayu hai usameM eka samaya milAne | 10,000 varSa hai| sUtra meM Aye 'ca' zabda se jaghanya sthiti para tRtIya pRthvI kI jaghanya Ayu ho jAtI hai| isa prakAra | kA anukarSaNa ho jAtA hai| Age bhI jAnanA caahiye| bhAvArtha- vyantaroM kI jaghanya sthiti 10 hajAra bhavaneSu c|| 37 // varSa kI hai yaha cakAra se jAnA jAtA hai| zlokavArtika meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM hai| jyotiSkANAM c|| 40 // sarvArthasiddhi, rAjavArtika- 'ca' zabda kimartha:? zlokavArtika meM 'ca' zabda kI vivecanA nahIM kI prkRtsmuccyaarthH| tena bhavanavAsinAmaparAsthitirdazavarSa- | gayI hai| shsraanniitybhisNbdhyte| sarvArthasiddhi, rAjavArtika- 'ca zabdaH prakRtaartha- zaMkA- sUtra meM 'ca' zabda kisalie diyA | smuccyaarthH| tenaivmbhisNbndhH| jyotiSkANAM parA sthitiH hai? samAdhAna- prakRta viSaya kA samuccaya karane ke lie| plyopmmdhikmiti|' isase aisA artha ghaTita hotA hai ki bhavanavAsiyoM kI | artha- 'ca' zabda prakRta viSaya ke samuccaya ke jaghanya sthiti 10,000 varSa hai| lie hai| jisase yaha abhisaMbandha hotA hai ki jyotiSI sukhabodhatattvArthavRtti-'ca' zabdaH prkRtsmccyaarthH| | devoM kI utkRSTa sthiti sAdhika 1 palyopamapramANa hai| tena bhavaneSu ca ye vasanti prathamanikAyadevAsteSAM dazavarSa- sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdaH prakRtasamuccayArtha sahasrANi jaghanyA sthitiritybhisNbdhyte| ityevaM tena jyotiSkANAM ca parA sthitiH palyopamaM artha- 'ca' zabda prakRta ke samuccaya ke lie hai| | saatirekmitybhismbdhyte| bhavanoM meM rahanevAle prathama nikAya ke jo deva haiM, unakI artha- 'ca' zabda prakRta ke samuccaya ke lie hai| jaghanya sthiti 10,000 varSa hai aisA sambandha karanA caahiye| isase jyotiSka devoM kI utkRSTa sthiti 1 palya se tattvArthavRtti- cakAra: aparA sthitiritynukrssnnaarthH|| kucha adhika hai, aisA sambandha ho jAtA hai| artha- sUtra meM cakAra jaghanya sthiti kA anukarSaNa tattvArthavRtti- cakAraH prkRtsmuccyaarthH| tena karane ke lie hai| jyotiSkANAM parA sthitiH palyopamAdhikamiti jnyaatvym| bhAvArtha- bhavanavAsI devoM kI jaghanya Ayu 10 / artha- cakAra prakRta viSaya kA samuccaya karane 20 jUna 2009 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke lie hai, isase jyotiSka devoM kI utkRSTa sthiti | 1 palyopamapramANa hai| isakA samuccaya karane ke lie sAdhika 1 pAlyopama hotI hai, yaha jAnanA caahiye| 'ca' zabda grahaNa kiyA gayA hai| bhAvArtha- jyotiSI devoM kI utkRSTa Ayu sAdhika | zrI di0 jaina saMskRti saMsthAna sAMgAnera (jayapura) rAjasthAna pro0 phUlacandra jaina premI ko ahiMsA anekAnta' kA varSa 2000 I0 se saphalatApUrvaka saMpAdana iNTaranezanala puraskAra kara rahe haiN| vibhinna vizvavidyAlayoM kI akAdamika samitiyoM sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI ke | ke sadasya ke rUpa meM ApakA mahanIya yogadAna rahA hai| jainadarzana vibhAga meM prophesara DaoN0 phUlacandra jaina premI ko unake DaoN0 prazAnta jaina samagra sAhityika yogadAna ke lie naI dillI ke zrIrAma pravaktA, jaina inTara kaoNleja, khekar3A senTara sabhAgAra meM dinAMka 26.04.09 ko Ayojita bhavya zramaNa jJAna bhAratI mathurA kA vArSikotsava samAroha meM ahiMsA iNTaranezanala DipTImala AdIzvara lAla sAnaMda sampanna sAhitya puraskAra pradAna kiyA gyaa| pUjya upAdhyAya zrI prativarSa kI bhAMti isa varSa bhI zramaNa jJAna bhAratI guptisAgara jI mahArAja ke sAnnidhya evaM bhArI saMkhyA meM upasthita chAtrAvAsa kA bhavya vArSikotsava 5 apraila 2009 ko jaina saMskRti premiyoM kI karatala dhvani ke bIca yaha puraskAra zrI caurAsI mathurA meM sampanna huaa| kAryakrama kI adhyakSatA lAlabahAdura zAstrI rASTrIya saMskRta vidyApITha naI dillI ke chAtrAvAsa ke adhiSThAtA zrI niraMjanalAla bainAr3A jI ne kii| mAnanIya kulapati pro. vAcaspati upAdhyAya ne pro0 jaina ko mukhya atithi ke rUpa meM sArasvata manISI zrI paM0 ratanalAla pradAna kiyaa| zrI pratApa jaina ne prazasti patra kA vAcana kiyaa| jI bainAr3A, viziSTa atithi ke rUpa meM mathurA ke udyogapati adhyakSa zrI premacandra jaina, mahAsaciva zrI e0ke0 jaina evaM zrI zrI RSabhakumAra jI pdhaare| anila jaina ne ikatIsa hajAra rupayA kI puraskAra rAzi kA seTha vijaya kumAra ToMgyA ceka, aMgavastra evaM prazasti patra bheMTa kiyaa| ahiMsAtmaka cikitsA saMbaMdhI niyamita surendra kumAra jaina zrI syAdvAda mahAvidyAlaya, bhadainI vArANasI mArgadarzana aba iNTaraneTa para ahiMsAtmaka cikitsA paddhatiyoM ke vizeSajJa evaM zrI vidvadvarya DaoN0 jayakumAra jaina RSabhadeva sthAnakavAsI jaina svAdhyAya saMgha ke saMyojaka zrImAn caMcalamala puraskAra se sammAnita jI coraDiyA ahiMsAtmaka cikitsA paddhatiyoM ke pracAra-prasAra gAjiyAbAda- di. jaina tIrtha zrI RSabhAMcala kI | hetu prayAsarata haiN| unake dvArA likhita pustaka Arogya ApakA' sthApanA divasa ke zubha avasara para apAra janasamUha ke bIca | mAnava zarIra ke adhikAMza rogoM kA ilAja karane meM sahAyaka zrI motIlAla jI vorA sAMsada evaM koSAdhyakSa kAMgresa (pUrva | siddha haI hai| mukhyamaMtrI ma0pra0 evaM pUrva rAjyapAla u0 pra0) ne mA~ zrI | Aja ke isa bar3hate Adhunika yuga meM coraDiyA jI kauzala jI ke sAnnidhya meM suprasiddha jaina vidvAn DaoN0 | ne iNTaraneTa ke mAdhyama se bhI ahiMsAtmaka cikitsA paddhatiyoM - jayakumAra jaina, mujaphpharanagara ko trayodaza RSabhadeva puraskAra | kI jAnakArI evaM vibhinna rogoM ke upacAra kI vidhi ko pradAna kara sammAnita kiyaa| sabhI taka pahu~cAne kA lakSya banAyA hai| ataH jo bhI DaoN. jaina vilakSaNa vyaktitva ke dhanI, sarala svabhAvI | svAsthyapremI prabhAvazAlI ahiMsAtmaka cikitsA paddhatiyoM ke vidvAn haiN| unhoMne pUrNa niSThA evaM lagna se dharma evaM samAja | bAre meM niyamita jAnakArI prApta karanA cAheM, ve cAhe to isa kI anukaraNIya sevA kI hai| kAzIrAja puraskAra, mahAvIra | sevA kA lAbha uThA sakate haiN| jina mahAnubhAvoM ke pAsa apanA puraskAra, phUlacandra seThI smRti puraskAra, vidvadratna puraskAra, I-mela patA ho, to, vaha apanA I-mela patA coraDiyA jI zrutasaMvardhana puraskAra, AcArya jJAnasAgara puraskAra Adi aneka | ke I-mela para avazya mela kareM, tAki unheM niyamita rUpa puraskAroM se sammAnita DaoN0 jaina prAraMbha se hI pratibhAzAlI | se ina paddhatiyoM kI jAnakArI prApta ho ske| coraDiyA jI rahe haiN| unhone kA0 hi0 vi0 vi0 vArANasI se ema0 e0 | kA I-mela patA haiparIkSA meM vi0 vi0 meM prathama sthAna prApta karake eka kIrtimAna | cmchoradia.jodhpur@gmail.com; sthApita kiyA tathA tIna golDa meDala evaM puraskAra se | swachikitsa@therapist.net; drchordia.jodhpur sammAnita hue| Apake 30 se adhika grantha, 100 se adhika |@gmail.com. zodha Alekha prakAzita haiM, tathA Apa zodha traimAsika patrikA kamaleza mehatA, kAryAlaya prabhArI jUna 2009 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainadharma meM sarasvatI upAsanA? pro0 sAgaramala jaina hama apane pUrva Alekha- "ardhamAgadhI Agama | hI milate haiN| tIsarI-cauthI zatI se lekara sAtavIM taka sAhitya meM zrutadevI sarasvatI" meM spaSTa rUpa se yaha | hameM sarasvatI ke ullekha nahIM mile| paMcakalpabhASya kI dekha cuke haiM ki zvetAmbara paramparA meM mAnya ardhamAgadhI | TIkA meM, use vyantara devI ke rUpa meM upasthita kiyA AgamoM meM tathA unakI niyuktiyoM aura bhASyoM taka meM | gayA, jo adhika sammAnaprada nahIM thA, kintu haribhadra ne bhI eka devI ke rUpa meM sarasvatI kI avadhAraNA anupasthita | usakI upAsanA vidhi meM use vairATyA, rohiNI, ambA, hai| bhagavatIsUtra meM sarasvatI (sa+rasa+vatI) pada kA prayoga | siddhAyikA, kAlI Adi zAsanadeviyoM ke samakakSa darjA mAtra jinavANI ke vizeSaNa ke rUpa meM huA hai aura | dekara usakA mahattva sthApita kiyA hai, kyoMki kAlI, usa jinavANI ko rasa se yukta mAnakara yaha vizeSaNa | ambA, siddhAyikA Adi ko jainadharma meM zAsanadevatA kA diyA gayA hai| yadyapi usameM bhagavatI zrutadevatA (suyadevayAe sammAna prApta hai| zvetAmbara paramparA meM zrRtadevI sarasvatI bhagavaie) ke kucha prayoga mile haiM, parantu ve bhI jinavANI kI upAsanA-vidhi ke sAhityika pramANa lagabhaga 8vIM ke artha meM hI haiN| jinavANI ke sAtha devatA aura bhagavatI | zatI se milane lagate haiN| zabdoM kA prayoga mAtra AdarasUcaka hai, kisI 'devI' kI jahA~ taka sarasvatI kI pratimA ke purAtAtvika kalpanA ke rUpa meM nahIM hai| zrutadevatA (zrutadevI) kI | pramANoM kA prazna hai, ve prathamatayA to mathurA se upalabdha kalpanA prAcIna stara ke AgamoM kI apekSA kacha paravartI | sarasvatI kI pratimA ke AdhAra para IsA kI dvitIya zatI hai| sarvaprathama paumacariyaM (I0 2rI zatI) meM hrI, zrI, | se milane lagate haiM, kintu jaina paramparA meM bahuta hI sundara dhRti, kIrti, buddhi aura lakSmI ko devI kahA gayA hai, | sarasvatI pratimAe~ pallU (bikAnera) aura lADana Adi jo indra ke Adeza se tIrthaMkara mAtA kI sevA karatI | se upalabdha haiM, jo 9vIM, 10vIM zatI ke bAda kI haiN| haiM (3/59) / isake sAtha hI aMgavijjA (lagabhaga 2rI jahA~ taka acela digambara paramparA kA prazna hai, zatI) meM bhI buddhi kI devatA ke rUpa meM 'sarasvatI' | usameM zrI zrutadevI sarasvatI ke ullekha paryApta paravartI kA ullekha hai| (adhyAya 58/ pR. 223) jabaki jaina haiN| kasAyapAhuDa, SaTkhaNDAgama, mUlAcAra, bhagavatI-ArAdhanA, devamaNDala, jisameM solaha vidyAdeviyA~, caubIsa yakSa, | tiloyapaNNattI, dvAdazaanuprekSA, (bArasaaNuvekkhA) evaM caubIsa yakSiyA~ (zAsanadevatA), aSTa yA nau dikpAla, | kundakunda ke grantha samayasAra, niyamasAra, paMcAstikAyasAra, cauMsaTha indra, lokAntikadeva, navagraha, kSetrapAla (bhairava) aura pravacanasAra Adi meM hameM kahIM bhI AdyamaMgala meM zrutadevatA cauMsaTha yoganiyA~ bhI sammilita haiM, kahIM bhI sarasvatI sarasvatI kA ullekha nahIM milA hai| yahA~ taka ki tattvArtha kA ullekha nahIM hai| yaha Azcaryajanaka isalie hai, aneka | kI TIkAoM jaise sarvArthasiddhi, rAjavArtika, zlokavArtika hindU deva-deviyoM ko samAhita karake jainoM ne jisa meM tathA SaTakhaNDAgama kI dhavalATIkA aura mahAbaMdhaTIkA devamaNDala kA vikAsa kiyA thA, usameM zrutadevI sarasvatI | meM bhI maMgalarUpa meM zrutadevI sarasvatI kA ullekha nahIM ko kyoM sthAna nahIM diyA gayA? jaba ki mathurA se upalabdha | hai| mahAbandha aura usakI TIkA meM maMgalarUpa meM jina jaina stUpa kI purAtAttvika sAmagrI meM vizva kI abhilekhayukta | 44 labdhipadoM kA ullekha hai, unameM bhI kahIM sarasvatI prAcInatama jaina zrutadevI yA sarasvatI kI pratimA prApta | yA zrutadevatA kA nAma nahIM hai| jJAtavya hai ye hI labdhipada, huI hai, jisase itanA to siddha ho hI jAtA hai ki IsA | zvetAmbaraparamparA meM sUrimaMtra ke rUpa meM tathA praznavyAkaraNa kI dvitIya zatAbdI se jainoM meM sarasvatI kI ArAdhanA | nAmaka aMga-Agama meM bhI upalabdha haiM, jinameM aneka pracalita rahI hogI. kyoMki isa pratimA kI pratiSThA | prakAra ke labdhidharoM evaM prajJAzramaNoM koTikagaNa kI vajrIzAkhA ke jainAcArya dvArA huI hai aura | unameM bhI zrutadevI sarasvatI kA koI ullekha nahIM hai| 'sarasvatI' zabda kA bhI ullekha hai| isake bAda zvetAmbara vidvadvarga ke lie yaha vicAraNIya aura zodha kA viSaya paramparA meM zrutadevI ke rUpa meM sarasvatI ke ullekha haribhadra (8vIM zatI) aura unake bAda ke AcAryoM ke kAla se / jahA~ taka merI jAnakArI hai, digambaraparamparA meM 22 jUna 2009 jinabhASita
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvaprathama paM0 AzAdhara (13vIM zatI) ne apane grantha / pUrNataH prabhAvita pratIta hotI hai| isa lekha meM ullekhita sAgAradharmAmRta meM zrutadevatA kI pUjA ko jinapUjA ke | sabhI stotra hamane kramazaH pariziSTa meM diye haiN| samatulya batAyA hai| ve likhate haiM | jahA~ taka sarasvatI ke pratimA lakSaNoM kA prazna ye yajante zrutaM bhaktyA te yajante'jasA jinN| / hai| sarvaprathama kharataragaccha ke vardhamAnasUri (14vIM zatI) taM kiMcidantaraM prAhurAptA hi shrutdevyo|| 2/44 // | dvArA racita 'AcAra dinakara' nAmaka grantha kI pratiSThiAvidhi merI jahA~ taka jAnakArI hai, digambara paramparA meM meM nimna do zloka milate haiMkundakunda praNIta mAnI jAnevAlI dasa bhaktiyoM meM zrutabhakti | OM hrIM namo bhagavatI brahmANi vINA pustk| to hai, kintu vaha zrutadevI sarasvatI kI bhakti hai, yaha | padmAkSasUye haMsavAhane zvetavarNe iha SaSThi pUjane aagcch|| nahIM mAnA jA sakatA hai| zrutadevayo' yaha pada bhI sarvaprathama punaHsAgAradharmAmRta meM hI prApta ho rahA hai| merI dRSTi se AcArya zvetavarNA zvetavastradhAriNI haMsavAhanA malliSeNa viracita 'sarasvatI mantrakalpa' usa paramparA meM zvetasiMhAsanAsInA cturbhujaa| sarasvatI upAsanA kA prathama grantha hai| merI dRSTi meM yaha zvetAbjavINAlaGkRtA vAmakarA grantha bArahavIM zatI ke pazcAt kA hI hai| pustkmuktaakssmaalaalddkRtdkssinnkro|| jahA~ taka zvetAmbara paramparA kA prazna hai, merI (AcArya dinakara pratiSThAvidhi) jAnakArI meM usameM sarvaprathama 'sarasvatIkalpa' kI racanA jahA~ taka digambara paramparA kA prazna hai, usa paramparA AcArya bappabhaTTIsari (lagabhaga 10 vIM zatI) ne kI hai| ke grantha 'pratiSThAsAroddhAra' meM sarasvatI ke sambandha meM yaha kalpa vistAra se sarasvatI kI upAsanAvidhi tathA | nimna zloka upalabdha haitatsambaMdhI maMtroM ko prastuta karatA hai| AcArya bappabhaTTIsUri vAgvAdinI bhagavati sarasvatI hrIM namaH, ityanena kA kAla lagabhaga 10vIM zatI mAnA jAtA hai| zvetAmbara | mUlamantreNa vessttyet| oM hrIM mayUravAhinyai namaH iti paramparA meM sarasvatI kA eka anya stotra sAdhvI zivAryA | vAgdevatA sthaapyet|| (pratiSThAsAroddhAra) kA milatA hai, isakA nAma 'paThitasiddha sArasvatastava' | donoM paramparAoM meM mUlabhUta antara yaha hai ki hai| sAdhvI zivAryA kA kAla kyA hai? yaha nizcita rUpa | zvetAmbara paramparA meM sarasvatI kA vAhana haMsa mAnA gayA se jJAta nahIM hai| isake pazcAt zvetAmbara paramparA meM | hai, jabaki digambara paramparA meM myuur| haMsa viveka kA jinaprabhasUri (lagabhaga 13 vIM-14 vIM zatI) kA zrI | pratIka hai sambhavataH isIlie zvetAmbara AcAryoM ne use zAradAstavana milatA hai, yaha AkAra meM saMkSipta hai, isameM | cunA ho| phira bhI itanA nizcita hai ki sarasvatI ina mAtra 9 zloka haiN| isake atirikta eka anya zrI sarasvatI pratimAlakSaNoM para vaidika paramparA kA prabhAva hai| sAtha hI stotra upalabdha hotA hai, isameM mAtra 17 zloka haiN| isake | usase samarUpatA bhI hai| mathurA se prApta jainasarasvatI kI kartA bhI ajJAta haiN| inameM bappabhaTTIsUri kA 'sarasvatI | pratimA meM mAtra eka hAtha meM pustaka hai, jabaki paravartI kalpa' hI aisA hai, jisameM sarasvatI upAsanA kI samagra | jainasarasvatI mUrtiyoM meM vINA pradarzita hai| paddhati dI gaI hai| yadyapi yaha paddhati vaidika paramparA se prAcya vidyApITha dupADA roDa, zAjApura, ma0pra0 jinendra-kalA-kendra 365 naitra leMsa nizulka pradAna karegA jinendra kalA kendra, bhIlavAr3A ne apanI 'myUjika phaoNra mena kAiNDa' yojanA meM nirdhana vyaktiyoM ko 365 naitra leMsa, cazmA va Avazyaka auSadhiyA~ bhI nizulka dene kA nirNaya liyA hai, jisake aMtargata mArca, apraila 2009 meM laoNyana netra cikitsAlaya va gaNeza utsava sevA samiti ko 100 netra leMsa Adi pradAna kiye gaye haiN| isa yojanA meM saMsthA saciva zrI nihAla ajamerA, zrI vIrendra kumAra jhAMjharI (nImaca), DaoN0 zrImatI kusuma va DaoN0 sumana jaina ne 25 hajAra rUpayA bheMTa dekara sevA kA avasara prApta kiyaa| nihAla ajamerA, saciva jUna 2009 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ nigodiyA jIva evaM Adhunika vijJAna DaoN0 azoka kumAra jaina, gvAliyara jainadharma adhyAtma-paraka dharma hai jahA~ AtmA kii| inameM kisI kisI ke to sampUrNa avayava sAdhAraNa hI hote zucitA ko sarvocca sthAna diyA gayA hai| isa zucitA ko | haiN| mUlI, adaraka, AlU arabI Adi saba mUla (jaDeM) prApta karane ke lie jaina dharmaguruoM ne manuSya ko saMsAra | sAdhAraNa haiM, ananta jIvoM kA nivAsa hone se yaha sAdhAraNa kI vAstavikatA kA bodha karAne kA hara saMbhava prayatna kiyA | vanaspati anantakAyika bhI kahalAtI hai| jisa pratyeka hai| prakRti kA zAyada hI koI aisA tattva ho, jo jaina | vanaspati ke Azrita nigodiyA jIva hote haiM, vaha sapratiSThitamanISiyoM ke jJAna se achUtA rahA ho| jagata meM sthita jar3a | pratyeka kahalAtI hai| jisake Azrita sAdhAraNa yA nigodiyA aura cetana kA atyanta tarkasaMgata, vyavahArika aura vyavasthita | jIva nahIM rahate, vaha apratiSThita-pratyeka kahalAtI hai| varNana jainadharma meM milatA hai| manuSya, pazu, pakSI, kITa, pataMga, nigodiyA jIva sUkSma aura sthUla (bAdara) do prakAra ke jala, agni vAyu aura vanaspati Adi jIvoM se lekara | hote haiN| sUkSma nigodiyA jIva ve kahalAte haiM jo kisI atyanta sUkSma nigodiyA jIvoM taka kA varNana jainaAcAryoM | ke dvArA bAdhita nahIM hote aura na hI kisI ko bAdhA pahu~cAte ne kiyA hai| haiM arthAt kisI ke Azrita nahIM rhte| isalie ye sarvatra Adhunika vijJAna kI dRSTi se abhI taka jJAta | pAye jAte haiN| inheM indriyoM dvArA dekhA nahIM jA sktaa| bAdara sUkSmatama jIva jIvANu (baikTIriyA) evaM viSANu (vAyarasa) | (sthUla) nigodiyA jIva bAdhita hote haiM aura bAdhA bhI haiN| nigodiyA jIvoM kI taraha yaha bhI jala, thala aura nabha | pahu~cAte haiM, para bAdara (sthUla) hone ke bAvajUda bhI vAstava meM pratyeka sthAna para maujUda rahate haiN| mAikroplAjmA bhI | meM ye bhI itane sUkSma hote haiM ki sAmAnya A~khoM se dikhAI atyanta sUkSma jIva haiN| ukta sUkSma jIvoM kI tulanA jainadharma | nahIM pdd'te| ina sAdhAraNa kahe jAnevAle nigodayiA jIvoM meM varNita nigodiyA jIvoM se karane ke viSaya meM gahana zodha | kI avagAhanA ghanAMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga yA usase bhI aura adhyayana kI AvazyakatA hai| sUkSma hotI hai| nigodiyA jIvoM ke sAtha muzkila yaha hai jainadharma meM nigodiyA jIva-nigodiyA jIva ekendriya ki eka hI nigoda zarIra meM jIvoM ke AvAgamana kA pravAha jIva haiN| inheM vanaspatikAyika ke antargata rakhA gayA hai | niraMtara calatA rahatA hai| ataH yaha patA lagAnA AsAna nahIM hAlaoNki inakA pRthaka astittva bhI hai| hotA hai ki kaba purAne jIva mara gaye aura kaba ananta jo anantoM jIvoM ko eka nivAsa de, use nigoda | naye jIvoM kI utpatti ho gyii| nigodiyA jIvoM kA AkAra kahate haiN| isa nigoda zarIra meM basanevAle ananta jIvoM ko | Ayata-catusra aura gola donoM prakAra kA mAnA gayA hai| nigodiyA jIva kahate haiM, nigodiyA jIvoM ko jAnane ke | jainadharma ke anusAra jIvoM kA janma tIna prakAra se lie vanaspatikAyika jIvoM kA vargIkaraNa bhI jAnanA hotA hai- sammUrchana-janma, garbha-janma aura upapAda jnm| Avazyaka hai| yaha do prakAra kA hai idhara-udhara ke paramANuoM ke milane se tathA vibhinna prakAra pratyeka vanaspati- jinameM pratyeka jIva kA alaga- ke vAtavaraNa se jItA apane yogya zarIra banA letA hai, to alaga zarIra hotA hai| ise sammUrchana janma kahate haiN| nigodiyA jIvoM kA sammUrchana ___ sAdhAraNa vanaspati- jinameM ananta jIvarAzi kA | | janma hI hotA hai| eka hI zarIra hotA hai| usa zarIra meM una ananta jIvoM pRthvI, jala, agni, vAyu ina cAra sthAvara jIvoM ke kA janma, maraNa, zvAsa-ni:zvAsa kriyA Adi sabhI kArya zarIra tathA deva zarIra, nArakI zarIra, AhAraka zarIra aura eka sAtha samAna rUpa se hote haiN| kaccI yA aparipakva kevalI kA zarIra, ina ATha zarIroM meM nigodiyA jIva nahIM avasthA meM sabhI vanaspattiyA~ sAdhAraNa hI rahatI haiN| kisI | hote haiN| zeSa saba zarIroM meM bAdara-nigoda jIva hote haiN| mAMsa per3a kI jar3a sAdhAraNa hotI hai, kisI ke patte sAdhAraNa | Adi meM utpanna honevAle nigodiyA jIva usI mAMsa kI hote haiM, kisI ke phUla sAdhAraNa hote haiM, kisI ke parva | jAti ke hote haiM arthAt usa mAMsa kA jaisA varNa, rasa, gandha (gAMTha) kA dUdha athavA kisI ke phala sAdhAraNa hote haiN|| hai, usI taraha ke usameM bAdara-nigoda jIva paidA hote haiN| 24 jUna 2009 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vanaspatikAya meM jo bAdara-nigoda-jIva paidA hote haiM, ve usa / haiN| vAyarasa kA AkAra angasTrAma ikAI se mApA jAtA vanaspati ke rUpa-rasa-gandha jaise hI paidA hote haiN| / hai| eka angasTrAma 1/1000 mAikrona ke barAbara hotA hai| jainadharma ke anusAra yadi jIva apanI zArIrika | kisI bhI parapoSI kozikA meM lAkhoM vAyarasa lambe samaya saMracanA pUrNa karane meM sakSama hotA hai, to use paryAptaka | taka binA pratyakSa rUpa se apanI upasthiti banAe raha sakate kahate haiM aura jaba vaha apanI zArIrika saMracanA pUrNa karane | hai| kI kSamatA se rahita hotA hai aura zArIrika saMracanA pUrNa mAikroplAjmA- mAikroplAjmA kA zarIra ati sUkSma hone se pUrva hI mara jAtA hai, taba use labdhyaparyAptaka kahate | hotA hai| inakI kozikA kI lambAI jIvANu kozikA ke haiN| nigodiyA jIva donoM prakAra ke hote haiM paryAptaka aura | dasaveM bhAga ke barAbara tathA vyAsa 0.5 mAikrona se bhI kama lbdhypryaaptk| | hotA hai| ye jIva abhI taka huI jIvavijJAna kI khoja meM Adhunika vijJAna meM sakSma jIva sabase choTe AkAra ke haiM, jo anakala vAtAvaraNa meM svataMtra Adhunika jIvavijJAna meM sUkSma jIvoM kA atyanta | rUpa se jIvita raha sakate haiN| mahattva hai| prakRti ke vibhinna prakAra ke vAtAvaraNa meM pAye | nigodiyA jIva aura jIvANu, (baikTIriyA), jAnevAle, vividha roga phailAnevAle, lAbhaprada yA hAnikAraka | viSANu (vAyarasa) evaM jainadharma aura Adhunika vaijJAnika sUkSma jIvoM kI zArIrika saMracanA evaM kriyAvidhi kA | khojoM meM mAikroplAjmA meM samAnatAe~vistRta adhyayana hone se hI mAnava ne aneka kSetroM meM pragati | 1. baikTIriyA aura vAyarasa Adi sUkSma jIvoM kI taraha kI hai| yaha sUkSma jIva mukhyata: tIna prakAra ke hote haiM- nigodiyA jIva bhI vAtAvaraNa meM sarvatra pAye jAte jIvANu, (baikTIriyA), viSANu (vAyarasa) evaM maaikroplaajmaa| jIvANu (baikTIriyA)- jIvANa yA baikTIriyA Adhunika sUkSma jIvoM kI taraha nigodiyA jIva bhI ekakozIya sUkSma jIva hote haiN| sAmAnyataH ye golAkAra, ananta hote haiM evaM eka hI poSaka kozikA yA daNDAkAra yA spAyarala hote hai| baikTIriyA sAmAnyataH sampUrNa zarIra meM rahate haiN| vAyarasa prAyaH niSkriya kaoNlonI banA kara (gutthe ke gutthe) rahate haiM, jisameM ye eka hI rahate haiM, parantu kisI baikTIriyA ke zarIra meM dUsare se jur3e rahate haiN| jIvANuoM kA AkAra 0.1 mAikrona pahu~ca kara vaha sakriya ho jAte haiM aura usI zarIra se 10 mAikrona taka hotA hai| eka mAikrona eka milImITara me nivAsa karate haiN| ke hajAraveM hisse ke barAbara hotA hai| adhikAMza jIvANu | 3. jisa taraha sapratiSThita pratyeka vanaspati ke Azrita parapoSI hote haiM arthAt apanA bhojana anya kArbanika padArtha ananta sAdhAraNa yA nigodiyA jIva pAye jAte haiM, yA jIvita jIvoM se prApta karate haiN| svayaMpoSI jIvANu apanA usI taraha hajAroM Adhunika vanaspatiyA~ haiM, jinakI bhojana jala kArbanaDAya-oNksAiDa Adi se svayaM banA lete jar3a tanA, kaMda yA phala phUloM meM baikTIriyA yA haiN| jIvANuoM meM zvasana kriyA hotI hai aura prajanana-vardhI vAyarasa kA nivAsa hotA hai| kaI ati sUkSma prajanana, alaiMgika yA laiMgika prajanana ke rUpa meM hotA hai| vanaspatiyA~ jaise ki elgI (kAI) Adi ke Azrita viSANu ( vAyarasa)-viSANu yA vAyarasa kA AkAra ananta baikTIriyA pAye jAte haiM, jo jainadharma meM varNita baikTIriyA se bhI choTA hotA hai| inake svayaM ke koI sAdhAraNa vanaspati ke samAna jAna par3atI haiN| vaise kozikA nahIM hotI hai balki ye kisI anya kozikA meM bhI Adhunika vaijJAnikoM ne jIvANu yA baikTIriyA ghusakara prajanana karate haiN| prAyaH vAyarasa svataMtra dazA meM ko paudhoM ke varga meM hI rakhA hai| akriya rahate haiM, kyoMki inake pAsa apanA upApacaya taMtra | 4. baikTIriyA kI aneka prajAtiyoM ke samAna nigodiyA nahIM hotA hai| jaba ve apanA nyUklika amla parapoSI jIva bhI golAkAra hote haiN| vAyarasa to nigodiyA kozikA meM antakSepaNa karate haiM, to yaha kriyAzIla hokara jIvoM ke samAna, AyatAkAra aura golAkAra donoM parapoSI kozikA kI upApacayI kriyA para niyaMtraNa kara prakAra ke hote haiN| lete haiN| vAyarasa suI yA DaNDe ke AkAra ke, AyatAkAra, jainadharma ke anusAra bone ke antarmuhUrta paryanta sabhI golAkAra, bahubhujIya yA catuSkoNIya ravoM ke samAna hote | vanaspatiyA~ apratiSThita hotI haiN| bAda meM nigodiyA - jUna 2009 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. 7. jIvoM ke nivAsa banA lene se sapratiSThita ho jAtI haiN| Adhunika vanaspati vijJAna meM phalI, dAla, maTara, Adi ke paudhoM ke bIjoM ko bone ke uparAnta jaise hI paudhA bar3A hone lagatA hai, isakI jar3oM ke choTI-choTI gA~The bana jAtI haiM evaM ina gA~ThoM meM baikTIriyA apanA nivAsa banA lete haiM / / Adhunika baikTIriyA aura vAyarasa kI taraha nigodiyA jIva bhI itanI tIvra gati se janma lete haiM evaM vRddhi karate haiM ki yaha dekha pAnA asaMbhava ho jAtA hai ki kauna sA jIva nayA hai ora kauna sA purAnA jisa prakAra eka zarIra meM nigodiyA jIva eka sAtha hI janma-maraNa, zvAsocchvAsa evaM anya kriyAe~ karate haiM, usI taraha adhikAMza baikTIriyA evaM vAyarasa kI gatividhiyA~ bhI samAna rUpa se calatI haiN| adhikAMza baikTIriyA vardhI yA alaiMgika prajanana 1 1 maiM hU~ vo nahIM jo tumheM dikha rahA huuN| pare hI rahA hU~ // maiM vo najara se na jAne kahA~ se yahA~ A gayA hU~ jo cetana hU~ tana meM samA kyoM gayA hU~ maiM bandhana se mukti ko aba pA rahA hU~ maiM hU~ vo nahIM 2 sabhI kI taraha thI merI jo bhI hasarata nahIM mujhako unakI rahI jaba jarUrata maiM taba se hI apane meM sukha pA rahA hU~. maiM hU~ vo nahIM ..... 26 jUna 2009 jinabhASita 8. karate hai| yahI guNa nigodiyA jIva meM bhI pAyA jAtA hai| sabhI nigodiyA sammUrchana janma vAle haiN| Adhunika sUkSma jIvoM aura nigodiyA jIvoM meM anya bar3e jIvoM kI taraha taMtrikA taMtra ( narvasa sisTama) nahIM hotA, yaha guNa unake samAna rUpa se ekendriya hone kA saMketa detA hai| maiM hU~ vo nahIM... nigodiyA jIvoM meM jo labdhyaparyAptaka hote haiM unake janma maraNa kA kAla atyaMta alpa hai, parantu baikTIriyA yA vAyarasa Adi ke bAre meM vijJAna meM aisA koI ullekha nahIM miltaa| kyA vAstava meM baikTIriyA yA vAyarasa Adi jIva bhI nigodiyA jIva haiM? isa viSaya para gahana vicAra aura zodha kI AvazyakatA hai| itanA avazya hai ki jainaAcAryoM dvArA varNita sUkSmatama jIva, nigodiyA haiM evaM Adhunika jaiva-vaijJAnikoM dvArA khoje gaye sUkSmatama jIva baikTIriyA, vAyarasa evaM mAikroplAjmA haiN| 3 kaThina rAha para bhI maiM AsAna kyoM haiM samajha kara bhI saba kucha maiM anajAna jo hU~ jo pAyA na aba taka vo aba pA rahA maiM hU~ vo nahIM muni zrI praNamya sAgara jI **** ye ehasAsa kaisA mujhe ho rahA hai jo mujhako hI kevala samajha A rahA hai maiM apane ko apane meM hI pA rahA hU~ maiM hU~ vo nahIM mere bAda bhI loga Ae~ge aise jo pUcheMge jaga meM jie tuma the kaise .... maiM isa bAra mara kara bhI mara nA rahA hU~ maiM hU~ vo nahIM.......
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna badalatI pustakeM DaoN0 kapUracaMda jaina hAla hI meM apane eka paricita ke yahA~ jAnA huaa|| rahI hai| dhArmika pustakeM bAra-bAra apanA sthAna badala rahIM pichale 40 varSa se, unake ghara AtA-jAtA rahA huuN| purAnI | haiM aura bAhara hotI jA rahIM haiN| hamAre zahara ke 'vardhamAna paramparA ke paNDita, ghara ke hara Ale, madhyama meja, saba jainasaMgha' ke kucha naujavAnoM ne eka prayoga kiyaa| unhoMne jagaha pustakeM hI pustakeM rahatI thiiN| pustakeM bhI vibhinna | zahara ke sabhI 09 maMdiroM meM Tina ke bar3e-bar3e bakse rakha prakAra kI jinavANI, nAmamAlA, tatvArthasUtra, kSatra-cUDAmaNi, | diye aura una para likha diyA ki 'apane ghara kI anupayogI ratnakaraNDazrAvakAcAra. paMcataMtra. hitopadeza. laghakaumadI aadi| | dhArmika pustakeM, bhagavAn ke phoTo Adi isameM DAla deveM ghara ke mukhya kakSa meM lakar3I kI eka alamArI, alamArI jisase unakA avinaya na ho| thor3e hI dinoM meM sabhI bakse ke nIce ke do khaNDoM meM pUjA ke bartanoM ke seTa, havanakuNDa, | bhara gaye, adhikAMza pustakeM hI inameM thiiN| isase jJAta hotA dhotI dupaTTA aadi| paM0 jI vivAha zAdI, gRha praveza ke hai ki loga apane ghara meM dhArmika sAhitya rakhanA hI nahIM atirikta vibhinna prakAra ke vidhAna Adi karavAte the, so | cAhate, adhika huA, to jinavANI kI eka pustaka ghara ye cIjeM jarUrI thiiN| alamArI ke Upara ke khaNDoM meM vahI | meM rakha lete haiN| pustakeM hI pustakeM, betaratIva DhaMga se rakhI huIM, sarvArthasiddhi | Aja iMjIniyariMga, meDikala, mainejamenTa kA jamAnA se lekara pUjA ke guTake tk| hai| TI0vI0, kampyUTara, inTaraneTa ke prati AkarSita yuvAaba kI bAra gayA, to najArA bilkula badalA huA varga ko, isake sivA kahIM bhaviSya dikhAI nahIM detaa| Aja thaa| baiThaka kakSa meM kahIM koI dhArmika pustaka dikhAI nahIM rAjanIti vijJAna, arthazAstra, hindI, saMskRta, aMgrejI Adi de rahI thii| lakar3I kI alamArI bhI nahIM thii| AloM meM | | mAnavikI aura samAja vijJAna viSayoM meM vidyArthiyoM kI yA to plAsTika ke phUloMvAle guladaste the yA iMjIniyariMga, | saMkhyA ghaTI hai, phira dhArmika zikSA kA, to kahanA hI kyaa| mainejameMTa Adi kI pustakeM / madhya Tebila para bhI betaratIva | pAThazAlAe~ dama tor3a cukI haiM, zivira bhI anekabAra DhaMga se rakhIM vahI iMjIniyariMga Adi kI pustkeN| rAjanIti ke zikAra ho jAte haiN| eka kamI yaha bhI hai ki ghara meM baiThakara AdhA ghaNTe sukha-dukha, baccoM-bar3oM, | naI pIr3hI ke anurUpa dhArmika-sAhitya kA lekhana/prakAzana zAdI-vivAha, par3hane-likhane, seminAra sammelana, pariSad- nahIM ho pAyA hai| saMghoM Adi kI bAteM huiiN| samaya bItatA jA rahA thA, bubhukSA Aja hamAre ghara dhArmika sAhitya se zUnya banate jA bhI dastaka de rahI thI. so jaldI se phreza hokara nahA- | rahe haiN| jainaAcAryoM ne, to yahA~ taka kahA hai ki, jisa dhokara ghar3I dekhI, to sAr3he bAraha baja gaye the| maMdira to | ghara meM jinavANI nahIM, vaha ghara zmazAna ke samAna hai| vaidika sAr3he gyAraha baje hI banda ho jAtA hai| socA pATha aura | sAhitya ke 'bhUta zuddhi tantra' grantha meM isI prakAra ke bhAva sAmAyika kara leM zAma ko sabhI maMdira cleNge| dekhA to | ko vyakta karatA zloka haighara meM kahIM jinavANI nahIM milii| pUchA to paM0 jI kI | pustakaM ca mahezAni, yad gRhe vidyate sdaa| bar3I bahU bolI zAyada pApA jI ke kamare meM rakhI hogI, kAzyAdIni ca tIrthAni, sarvANi tasya mNdire|| yahA~ kI sabhI pustakeM pApA jI ke kamare meM rakha dI gaIM prazna yaha hai ki aisI sthiti meM kyA kiyA jAye? pAThaka bhI pUcha sakate haiM ki hama kyA kareM? uttara yahI paNDita jI ke kamare meM dekhA, to vahA~ bhI jinavANI diyA jA sakatA hai ki hamAre pUjya munirAja, AryikA nahIM thii| paM0 jI ke kamare meM bhI potA Akara sone lagA | mAtAe~, vidvAn, sAdhaka, samAjasevI logoM ko preraNA deveM thA, usane jyAdAtara pustakeM to raddI meM beca dI thIM, paM0 | ki apane ghara meM kama se kama jinavANI kI eka pustaka jI ke prativAda karane para jo bacI thIM, unheM bAtharUma ke | ucca sthAna para avazya virAjamAna kreN| sAtha hI naitika Upara TAMDa (duchattI) para rakha diyA gayA thaa| AcaraNa kI preraNA denevAlA lokopayogI sAhitya aura Aja kamoveza yahI sthiti prAyaH sarvatra dikhAI de | apanI saMskRti ko digdarzita karanevAlI pastakeM ghara meM thiiN| jUna 2009 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jarUra rkheN| yadi eka bacce meM bhI par3hane kI lalaka jAga / jinavANI ko par3heMge hii| dillI meM lAla maMdira, mumbaI meM gaI, to ApakA zrama sArthaka hogaa| smaraNa rakheM, jisa ghara | bhUlezvara, kolakattA meM bar3A maMdira jI, iMdaura meM paMcabAlayati meM jinavANI virAjamAna hotI hai, vahA~ kI aneka ApadAyeM | maMdira jaise aneka bar3e aura madhyama zaharoM meM lagabhaga sabhI svayaM Tala jAtI haiN| vidvAnoM ke saMgaThana bhI Aja kI naujavAna | tIrthakSetroM para pustaka vikraya kendra haiN| choTe zaharoM meM jahA~ pIr3hI ke anurUpa sAhitya ke prakAzana meM agrasara hoM, to nahIM haiM vahA~ maMdira jI meM jinavANI samucita mUlya para milane eka bar3I upalabdhi hogii| kI vyavasthA avazya honI caahie| isa phIcara ko par3hakara pAThaka bandhu bhI kisI ke ghara gaye hoM aura vahA~ | yadi eka bhI naujavAna ke bhAva jinavANI ko par3hane aura jinavANI na dekhI ho, to agalI bAra usake ghara jAyeM, | use ghara meM virAjamAna karane ke hae, to hama apanA zrama to eka jinavANI kI pustaka upahAra svarUpa avazya le | sArthaka smjheNge| jAyeM, Apako zrutabhakti kA puNya milegA, ve bhI isa upahAra adhyakSa, saMskRta vibhAga ko pAkara prasanna ho jAyeMge aura kabhI na kabhI to, usa zrI kundakunda jaina pI0 jI0 kaoNleja, khataulI- 2515201 (u0pra0) jaina aitihAsika dastAvejoM kA prakAzana hogA khataulI aitihAsika mahattva ke jaina dastAvejoM ke prakAzana kI mahatI aura bahupratIkSita yojanA 'sarvodaya phAuNDezana, khataulI evaM zrImatI dakkhAbAI jaina zaikSaNika evaM pAramArthika loka kalyANa TrasTa, jhAMsI' dvArA zIghra pUrNa kI jaayegii| zodha aura adhyayana ke daurAna yaha dekhane meM AyA hai ki aneka dastAvejoM kA ullekha to milatA hai, kintu ve prAmANika rUpa meM upalabdha nahIM ho paate| aise dastAveja vyaktivizeSa ke sAtha naSTa ho jAte haiN| yaha bhI hotA hai ki koI dastAveja eka vyakti kI dRSTi meM mahattvapUrNa hotA hai, vahI dastAveja dUsarI pIr3hI / vyakti / vidvAn Adi kI dRSTi meM mahattvapUrNa nahIM hotA, phalataH yA to vaha naSTa kara diyA jAtA hai yA kisI kAla-koTharI meM par3A huA kisI anveSaka kI rAha dekhatA hai| svataMtratA saMgrAma meM jainoM ke yogadAna viSayaka aneka patroM kI hameM Aja bhI talAza hai| aisI sthiti meM yadi Aja upalabdha dastAvejoM kA punaH prakAzana karAyA jA sake, to yaha aitihAsika dharohara surakSita raha sakegI, aura AvazyakatA par3ane para pramANa ke rUpa meM kAma kregii| isI bhAva ko dhyAna meM rakhakara yaha yojanA banAI gaI thI, tathA tIna-cAra varSoM se sAmagrI kA saMkalana kiyA jA rahA thaa| sarvodaya phAuNDezana ke adhyakSa DaoN0 kapUracaMda jaina evaM zrImatI dakkhAbAI jaina zaikSaNika evaM pAramArthika loka kalyANa TrasTa, jhAMsI ke adhyakSa zrI sumata kumAra jaina, sI0 e0 ne sabhI pAThakoM/pUjya munirAjoM/ AryikA mAtAoM/ brahmacAriyoM/anya sAdhaka-sAdhikAoM/zodhakartAoM/vidvAnoM/samAjaseviyoM/ prabuddha zrAvakoM/itihAsavidoM/ jaina saMskRti premiyoM/ vidvat saMsthAoM/ sAmAjika saMgaThanoM/zodha saMsthAnoM se vinamra anurodha aura karabaddha prArthanA kI hai ki samaya-samaya para jArI jainadharma saMskRti ahiMsA viSayaka rAjAjJAoM/ vibhinna nyAyAlAyoM dvArA diye gaye nirNayoM/samAja kI paMcAyatoM dvArA nipaTAye gaye likhita prAmANika mAmaloM/jaina sAMskRtika virAsata se sambandhita dastAvejoM / mahattvapUrNa patroM / mahattvapUrNa lekhoM/ pustakoM kI bhUmikAoM yA ApakI dRSTi se surakSita rakhe jAne yogya prAmANika dastAvejoM, phoTogrAphsa Adi kI jAnakArI dekara tathA unheM bhejakara anugRhIta kreN| jina mahAnubhAva ke saujanya se dastAveja prApta hoMge unakA sAbhAra nAmollekha kiyA jaayegaa| isameM kisI prakAra kA vyaya bhI hama vahana kreNge| vinamra nivedaka DaoN0 zrImatI jyoti jaina, maMtrI sarvodaya phAuNDezana dvArA sarvodaya, jaina maNDI, khataulI-251201 (u.pra.) phona- 01396-273339, 9412678256 I-mela : dijainkc@yahoo.com 28 jUna 2009 jinabhASita -
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AzAvAditA - DaoN0 surendra kumAra jaina 'bhAratI' maiMne bacapana meM sunA thA ki AzA para AsamAna / AzA jIvana kA saMdeza detI hai, nayI saMracanA ke lie TikA hotA hai| yaha bAta bahuta hada taka sahI pratIta | vAtAvaraNa sRjita karatI hai aura saMtoSa ko parama dhana hotI hai| hamAre sukha kA kAraNa Aja to hai hI, lekina | mAnA gayA hai kyoMki saMtoSI prANI kadAcit hAni bhI behatara kala kI AzA bhI isameM sahAyaka hotI hai| jisake | ho jAya, to duHkhI nahIM hotA, balki jisase use hAni mana meM AzA kI Dora TUTa jAtI hai vaha nirAza, hatAza | | nA ho, aisA cintana evaM kArya karatA hai| ho vikAsa ke patha se virata ho jAtA hai| aisA sthiti AzA sAmAnya bhAva hai, jisameM AkarSaNa hai, jabaki meM vaha kabhI vikAsa ke patha para A hI nahIM sakatA | tRSNA meM vikarSaNa hai kyoMki tRSNA aura tRSNA ko bar3hAtI ataH bhAratIya manISiyoM kA cintana hai ki saba kuch| hai| vaha na svayaM khAne detI hai aura jinheM jarUrata hai chUTa jAye, to kucha nahIM bigar3egA kintu AzA nahIM TUTanA | | unheM sahayoga bhI nahIM karane detii| vAstava meM suniyojita caahie| tarIkoM se padArthoM kA saMcaya hI ucita nahIM kahA, balki Aja ke saMsAra meM du:kha adhika dikhAI dete haiM, una saMcita padArthoM kA suniyojita tarIke se vyaya karanA isake lie kahIM na kahIM hamArI soca bhI doSI ho sakatI | bhI AnA caahie| Aya aura vyaya donoM hI sthitiyoM hai| jaba sukha kI samasta sAmagriyA~ hamAre AsapAsa vidyamAna | meM zubha kA yoga honA cAhie, hamAre pAsa jo Aya ho haiM, to prazna uThatA hai ki yaha du:kha kyoM? to yahI uttara | vaha bhI zubha tarIkoM se ho, nyAyopAtta ho aura jo vyaya . milatA hai ki hamArI samasyAoM kA pramukha kAraNa vastu ho vaha bhI zubha kAryoM meM ho, to sone meM sohAgA jaisI yA padArthoM kA abhAva nahIM balki unake saMcaya karane sthiti banatI hai| Ananda kA akSaya srota hamAre aMdara kI pravRtti aura tRSNAbhAva hai| jahA~ tRSNA hai, vahA~ atRpti chipI prabala, kintu sahaja AzAvAditA meM hai| suprabhAta svAbhAvika hai, aisA mAnanA caahie| | hote hI cir3iyA~ cahacahAtI huIM, prabhAtI gAtIM huIM apane hamAre sAmane tIna sthitiyA~ hotI haiM eka AzA | lie bhojana kI talAza meM nikala par3atI haiN| unheM patA kI jisameM hama mana se cAhate haiM aura mukha se mA~gate | bhI nahIM hotA ki bhojana kahA~ hai, kintu ve yaha jAnatI haiM, dUsarI vaha jisameM hama mana se to cAhate haiM, kintu | haiM ki Age bar3ho, to bhojana avazya milegaa| AzA kA mukha se nahIM maaNgte| yaha sthiti saMtoSa kI hotI hai| yaha AMtarika pravAha unheM hI Anandita nahIM karatA apitu nItikAra kahate bhI haiM ki unake AnaMda ko sunakara aura dekhakara dUsare bhI Anandita godhana gajadhana vAjidhana aura ratana dhana khaani|| hote haiN| isase siddha hotA hai ki AzAvAditA hI AnaMda jaba Avai saMtoSa dhana, saba dhana dhUri smaani|| | kI kuMjI hai| kyoM na isase hama nirAzA ke tAle ko tIsarI sthiti vaha hotI hai, jisameM vyakti na mana | kholeM aura lakSya prAptirUpI mahala meM praveza kreN| kyA se mA~gatA hai aura na mukha se cAhatA hai, yaha sthiti | Apa aisI AzAvAditA ke lie taiyAra haiM? tRpta vyakti kI hotI hai, jinheM hama mahApuruSoM kI koTi ela-65, nyU iMdirA nagara, meM rakhate haiN| prathama AzAvAdI evaM dvitIya saMtoSI prANI burahAnapura, ma0pra0 hama aura Apa hote haiN| hameM aisA honA bhI cAhie kyoMki / yaha mumakina hai ki likkhI ho kalama ne fataha Akhira meN| jo haiM ahabAbe-himmata, gama nahIM karate zikastoM meN| -zAda ajImAbAdI hA~, hA~ magara ye dosta, tu tadabIra kiye jaa| yaha bhI terI takadIra ke daphtara meM likhA hai| -dattAtriya kaifI jUna 2009 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM0 ratanalAla bainAr3A 1. prazna- vikalatraya jIva mleccha khaNDoM meM tathA / ayaryAptakoM kI utpatti hotI hai| arthAt koI bairI deva bhogabhUmiyoM meM pAye jAte haiM athavA nahIM? | kisI paMcendriya tiryaMca ko bhogabhUmi meM le jAkara paTaka samAdhAna- sabhI bhogabhUmiyoM meM vikalatraya jIva nahIM | de, to usake zarIra meM vikalendriya jIvoM kI utpatti hotI pAye jAte haiM, jaisA zrI dhavalA pu04, pRSTha-3 para isa prakAra | huI dekhI jAtI hai| kahA hai jijJAsA- vikriyARddhidhArI muni mahArAja pRthak mAnuSottaraparyantA jantavo viklendriyaaH| vikriyA kara sakate haiM yA nahIM? antyadvIpArddhataH santi parastAtte yathA pre|| 633 // samAdhAna- ToDaramala smAraka jayapura dvArA prakAzita isa ora vikalendriya jIva mAnuSottara parvata taka hI | samyagjJAnacandrikA, prathama khaNDa, pRSTha 398 para gAthA naM0 rahate haiN| usa ora svayambharamaNa dvIpa ke ardha bhAga se lekara | 260 kI TIkA meM kahA gayA hai- 'bhogabhUmi virSe upaje anta taka pAye jAte haiN| arthAt bIca ke asaMkhyAta dvIpa | tiryaMca va manuSya ara karmabhUmi virSe cakravartI pRthaka vikriyA samudroM meM vikalatraya jIva nahIM pAye jaate| | ko bhI kareM hai| ina binA sarva karma bhUmiyAni ke apRthaka 2. siddhAntasAradIpaka, (bhaTTAraka sakalakIrti | vikriyA hI hai|' isa kathana ke anusAra cakravartI ke alAvA viracita) ke adhikAra-10 zloka naM0 404 meM isa prakAra | pRthak vikriyA anya koI karmabhUmi kA manuSya nahIM kara kahA hai sakatA arthAt vikriyA RddhidhArI muni bhI pRthak vikriyA zeSAsaMkhyasamudreSu matsyAdyA jAtu santi n| nahIM kara sakate haiN| parantu yaha kathana Agamasammata nahIM bhogakSmAmadhyabhAge sthiteSu dvayakSAdayo na vaa|| artha- zeSa asaMkhyAta samudroM meM matsya Adi jIva | vikriyARddhidhArI manirAja eka sAtha aneka AkAra kabhI bhI nahIM pAye jaate| bhogabhUmi kSetroM meM dvIndriya Adi banAne kI sAmarthya rakhate haiN| rAjavArtika 3/36 kI TIkA jIva paidA nahIM hote haiN| meM, kAmarUpitva Rddhi kA svarUpa isa prakAra kahA hai3. kArtikeyAnuprekSA gAthA 142 meM isaprakAra kahA | 'yugapadanekAkArarUpavikaraNazaktiH kAmarUpitvahai miti' vi-ti-caukkhA jIvA havaMti NiyameNa kmm-bhuumiisu| artha- eka sAtha aneka AkArarUpa vikriyA karane carime dIve addhe caramasamudde vi svvesu|| 142 // | kI zakti kA nAma kAmarUpitva Rddhi hai| artha- do indriya, te indriya aura cau indriya jIva | tiloyapaNNatti 4/1032 meM isa prakAra kahA hainiyama se karmabhami meM hI hote haiN| tathA anta ke Adhe dvIpa | jaM havadi advisattaM aMtadadhA meM aura anta ke sAre samudra meM hote haiN| jugaveM bahurUvANi jaM virayadi kAmarUvariddhI saa||1032|| uparyukta sabhI pramANoM ke anusAra vikalendriya jIva artha- jisa Rddhi se adRzyatA prApta hotI hai, vaha DhAI dvIpa kI samasta karmabhUmiyoM meM tathA antima svayaM | antardhAna nAmaka Rddhi hai aura jisase yugapada bahuta se rUpoM bhUramaNa dvIpa ke ardha bhAga se lekara svayaMbhUramamaNa samudra | ko racatA (banAtA) hai, vaha kAmarUpa Rddhi hai| paryanta taka pAye jAte haiN| mleccha khaNDa karmabhUmi ke antargata uparyukta Agama pramANoM se spaSTa hai ki vikriyARddhihI Ate haiN| ataH samasta AryakhaNDoM meM, mleccha khaNDoM | dhArI muni mahArAja pRthak vikriyA karane kI aura eka sAtha meM, vijayA parvata kI nagariyoM meM tathA videhakSetra Adi | aneka rUpa banAne kI sAmarthya rakhate haiN| meM vikalatraya jIva pAye jAte haiN| praznakartA- sau0 jyoti luhAr3e, koprgaaNv| mAnuSottara parvata ke para bhAga se lekara svayaMbhUramaNa jijJAsA- udvelanA kise kahate hai? udvelanA dvIpa ke ardha bhAga taka jaghanya bhogabhUmi hai, usase yadyapi | kina-kina karma prakRtiyoM kI tathA kina jIvoM ke dvArA vikalatraya jIva nahIM pAye jAte haiM, parantu zrI dhavalA pu0 | kI jAtI hai? 7, pRSTha 397 ke anusAra pUrva vairI ke prayoga se bhogabhUmi samAdhAna- udvelanA-saMkramaNa kI paribhASA isaprakAra pratibhAga rUpa dvIpasamudroM meM par3e hue tiryaMca zarIroM meM trasa | hai- 'jisa prakAra rassI ko bala dekara ba~TA thA, puna: ba~Ta 30 jUna 2009 jinabhASita
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko khola diyA, usIprakAra jina prakRtiyoM kA pUrva meM baMdha / adhikatama 12 varSa hai| isameM ArAdhaka, AtmA ke alAvA kiyA thA, unako phala arthAt udaya meM Ane se pUrva hI samasta para vastuoM se rAgadveSa Adi chor3atA hai aura apane apakarSaNa karake anya prakRtirUpa pariNamAkara nAza kara | zarIra kI sevA svayaM bhI karatA hai aura dUsaroM se bhI karAtA denA udvelanA saMkramaNa hai| jo jIva jisa samaya una | hai| jisa dina bAraha varSa kA kAla pUrA hotA hai, usa dina prakRtiyoM ko nahIM bA~dha rahA hotA hai aura nA hI unako | ke uparAnta maraNa paryanta taka cAroM prakAra ke AhAra kA bA~dhane kI usa samaya usameM yogyatA hotI hai, una hI | tyAga karatA hai| isake do bheda haiMprakRtiyoM kI udvelanA hotI hai| udvelanA yogya prakRtiyA~ 1.savicAra bhaktapratyAkhyAna- isameM ArAdhaka apane saMgha ko chor3akara dUsare saMgha meM jAkara sallekhanA grahaNa karatA AhArakadvika, samyaktvaprakRti, samyakmithyAtva | hai| yaha sallekhanA bahuta kAla vAda maraNa hone tathA zIghra prakRti, devadvika (devagati, devagatyAnupUrvI), narakadvika, | maraNa na hone kI hAlata meM vicArapUrvaka utsAha-sahita manuSyadrika, vaikiyikadvika (vaikiyika-zarIra vaikiyika | dhAraNa kI jAtI hai| AMgopAMga), ucca gotr| 2. avicAra bhaktapratyAkhyAna- jisa ArAdhaka kI ina prakRtiyoM kI udvelanA sAmAnyataH mithyAdRSTi | Ayu adhika nahIM hai aura zIghra maraNa hone vAlA hai, tathA jIva hI karate hai| vizeSa isa prakAra hai- 1. AhAraka drika | dUsare saMgha meM jAne kA samaya nahIM hai aura zakti bhI nahIM kI udvelanA koI bhI saMyamI muni, asaMyama ko prApta hokara | hai, vaha muni yaha sallekhanA grahaNa karatA hai| isake tIna antamuhUrta meM prAraMbha kara detA hai| aura jaba taka vaha asaMyata bheda kahe gaye haiMhai, aura jaba taka satkarma se rahita hai taba taka udvelanA (a) niruddha- dUsare saMgha meM jAne kI pairoM meM sAmarthya karatA rahatA hai| na rahe, zarIra thaka jAye, athavA ghAtaka roga, vyAdhi yA 2.samyamithyAtva aura samyak prakRti kI udvelanA | upasarga Adi A jAye aura apane saMgha meM hI ruka jAe, koI bhI samyagdRSTi jIva mithyAtva guNasthAna prApta hote hI usa hAlata meM muni isa samAdhimaraNa ko grahaNa karatA hai| prArambha kara detA hai| yadi usakI sallekhanA vikhyAta ho jAtI hai to prakAza 3. devadvika, narakadvika tathA vaikiyikadvika ina | kahalAtI hai aura yadi vikhyAta nahIM hotI hai to aprakAza prakRtiyoM kI udvelanA ekendriya va vikalatraya jIva karate kahalAtI hai| haiM, kyoMki unake ina prakRtiyoM kA na to udaya hai aura (A) niruddhatara- sarpa, agni, vyAdhra Adi pazu, na bandha hotA hai| | vyaMtara tathA duSTa puruSoM Adi ke dvArA maraNa samaya upasthita 4. manuSyadvika tathA uccagotra kI udvelanA ho jAne para Ayu kA anta jAnakara nikaTavArtI AcArya agnikAyika va vAyukAyika jIva karate haiN| kyoMki unake Adi ke samIpa apanI nindA, garhA Adi karatA huA zarIra ina prakRtiyoM kA na to udaya hai aura na baMdha hI saMbhava tyAga karatA hai, to use niruddhatara avicAra bhaktapratyAkhyAna samAdhimaraNa kahate haiN| vizeSa jAnakArI ke lie gommaTasAra karmakANDa kA (i) paramaniruddha- sarpa, siMha Adi ke bhISaNa upadrava Ane para vANI ruka jAye, bola na nikala sake, udvelanA prakaraNa par3hane yogya hai| jijJAsa-sallekhanA ke bheda acchI prakAra samajhAiyeM? aise samaya meM mana meM hI arahantAdi paMcarameSThiyoM ke prati apanI AlocanA karatA huA sAdhu zarIra kA tyAga karatA samAdhAna- uparyukta jijJAsA kA samAdhAna bhagavatI hai, use paramaniruddha avicAra bhakta pratyAkhyAna sallekhanA ArAdhanA Adi granthoM ke anusAra yahA~ diyA jA rahA hai| kahate haiN| sallekhanA maraNa tIna prakAra kA batAyA gayA hai (u) iMginI- jisa saMllekhanA meM kSapaka apane zarIra 1. bhaktapratyAkhyAna 2. iMginI 3. prAyopagamana kI paricaryA svayaM to karatA hai, para dUsaroM se nahIM karAtA 1. bhaktapratyAkhyAna- jisa sallekhanA meM anna-pAna ko kama karate hue dhIre-dhIre chor3A jAtA hai, use bhakta hai, use iMginImaraNa kahate haiN| isameM kSapaka svayaM hI uThatA hai, svayaM hI baiThatA hai, svayaM hI leTatA hai aura anya samasta pratyAkhyAna kahate haiN| isakA nyUnatama kAla antarmuhUrta aura | | kiyAe~ svayaM hI karatA hai| - jUna 2009 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ paahie| (U) prAyopagamana- jisa sallekhanA meM kSapaka vartamAna meM anya mata ke maMdiroM meM mobAila lekara apanI sevA paricaryA na to svayaM karatA hai. na anya se praveza nahIM karane diyA jAtA hai| jaise dehalI ke pAsa noeDA karAtA hai, use prAyopagamana kahate haiN| isa sallekhanA meM | meM jo akSaradhAma nAmaka vizAla maMdira banA hai, usameM praveza kSapaka zarIra ko lakar3I kI taraha chor3akara AtmA kI ora | karate hI mobAila daravAje para hI jamA karAnA hotA hai| hI lakSya rakhatA hai aura nirantara AtmadhyAna meM rata rahatA | pUchane para ve kahate haiM ki yadi mobAila sAtha rakheMge to hai| yaha sallekhanA aMtima avasthA meM pahuMcane para hI prabala | ekAgratA nahIM raha skegii| jaba anya mata ke loga isa prakAra saMhananadhAriyoM ke dvArA grahaNa kI jAtI hai| socate haiM, to antarAya Adi karmoM ke baMdha kI prakriyA praznakartA- Ananda kumAra jaina, aagraa| jAnane vAle hama jainoM ko to isa prakaraNa para vizeSa dhyAna jijJAsA-Ajakala mobAila jeba meM rakhanA ati | denA caahie| Avazyaka ho gayA hai, yadi darzana karate samaya yA svAdhyAya | jijJAsA- vibhinna tIrthasthAnoM para kSetra kI vaMdanA goSThI meM kabhI ghaMTI baja jAe to kyA pApabaMdha kA kAraNa hai? samAdhAna- apanI jeba meM mobAila rakhanA vAstava nAma ke patthara lage hae dikhAI dete haiN| jaise sonAgira jI meM utanA Avazyaka nahIM hai, jitanA hamane mAna liyA hai| meM parvatavaMdanA ke mArga meM jaba vaMdanA karanevAle ke paira ina hama itane vesabra ho gae haiM ki maMdira meM darzana karate samaya, | para par3ate haiM, to pApa lagatA hai yA nahIM? jApa dete samaya, pravacana sunate samaya, tathA svAdhyAya karate | samAdhAna- dAna dene kA sahI mArga to yaha hai ki samaya bhI apanA mobAila baMda nahIM rakhanA caahte| dekhA | dAna diyA jAye aura apane nAma kI bhAvanA na rakhI jaae| jAtA he ki jApa dene vAle kucha loga jApa dete hue bIca | parantu Ajakala dAna denevAlA pahale yahI pUchatA hai ki hamAre meM hI, jApa denA chor3akara pUjA karane vAle pUjA bIca meM | nAma kA pATA lagegA yA nahIM? yadi usakA uttara nahIM meM hI choDakara mobAila sanane laga jAte haiM, jo mahAn karmabandha | hotA hai, to dAna denevAlA, dAna nahIM detA hai| bahuta se sthAnoM kA kAraNa hai| Apa svayaM soceM, jaba Apake mobAila kI | para pATiye na lagane ke kAraNa jhagar3e bhI hote hue dekhe jAte ghaNTI bajane lagI hai, taba kyA usako sunakara maMdira meM | hai| ucita to yahI hai ki pATe lagAne kI paramparA baMda ho darzana yA pUjana karanevAle anya jIvoM kA mana udhara se | jaae| maiMne sonAgira jI kI vaMdanA bahuta bAra kI hai aura haTakara ApakI ghaMTI kI ora AkarSita nahIM hotA hai? kyA usameM parvata kI vaMdanA mArga para lage hue pATiyoM ko bhI svAdhyAya karate samaya jaba mobAila kI ghaMTI acAnaka baja | dekhA hai| ina pATiyoM para vIra nirvANa saMvat yA anya uThatI hai, to sabhI svAdhyAya karanevAle jIvoM kA svAdhyAya | maMgalasUcaka zabda bhI likhe rahate hai| saca pUchA jAye to karane meM vyavadhAna nahIM hotA hai? kyA pravacana sunate samaya | ye sabhI akSara dravyazruta ke antargata Ate haiN| yadi ina para yadi ghaMTI baja jAe, to nikaTa baiThe hue paccIsa-pacAsa | apane paira par3ate haiM to dravyazruta kI mahAn avinaya hotI logoM kA dhyAna pravacana se haTakara ApakI ora nahIM ho | hai| maiMne vibhinna munirAjoM ke mukha se sunA hai ki akhabAroM jAtA hai? ina sabakA uttara Apa svayaM yahI de pAyeMge ki / ke Upara baiThanA yA una para khar3e honA mahAn dravyazruta kI vAstava meM aisA hotA to hai| jaba mobAila baja uThatA hai, | avinaya kA kAraNa hai| vibhinna maMdiroM ke daravAjoM para praveza taba apane sAtha anya sabhI ko pUjA-svAdhyAya Adi meM | karate hI aise pATiye jamIna para lage hue dikhAI par3ate hai| / hI hai| isa taraha yadi hama anya ke dhArmika | ye saba dravyazruta kI avinaya ke prasaMga haiN| kAryoM meM vyavadhAna karate haiM, to dUsare ke kAryoM meM vighna isa mahAn avinaya se bacane ke lie jahA~-jahA~ DAlane se mahAn antarAya karma kA bandha hotA hai, sAtha hI | paira rakhane ke sthAnoM para akSarasahita pATiye lage hoM, unako jJAnAvaraNa Adi karmoM kA mahAn bandha hotA hai| deva-zAstra- | yA to dIvAra para lagA denA ucita hai athavA haTA denA ucita garu kI mahAna avinaya hotI hai, jisase mahAn azubha karmoM | hai| aise vaMdanAmArgoM para ina likhe hae pATiyoM ke sthAna para kA bandha hotA hai| plena patthara lagA die jAyeM, to sundaratA bhI banI rahegI ataH ucita to yahI hai ki hama dhArmika kAryoM meM | aura avinaya se bhI bacA jA skegaa| jaba jAya~ taba mobAila na le jaaeN| yadi le bhI jAe~ to 1/205, prophesarsa kaoNlonI use baMda rakheM tAki mahAna azubha karmoM kA baMdha na ho|| AgarA-282 002, u0 pra0 32 jUna 2009 jinabhASita -
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ nizAnA jaba bhI maiMne kisI aura ko nizAnA banAyA aura apane jItane kA jazna manAyA maiMne pAyA, maiM hI hArA, anajAne hI merA tIra mujhase TakarAyA zikAra maiM hI banA aura kaI roja taka karAhatI rahI merI ghAyala cetnaa| bAsepana kA ahasAsa hameM virakta na kara ske| kucha bhI nahIM pyAsA mRga marIcikA meM ulajhA aura tar3apa uThA hamane kahAbecArA mRg| svAda kI mArI mIna kA~Te-meM-ulajhI aura mara gayI hamane kahAabhAgI miin|| eka pataMgA dIpaka kI jota para rIjhA aura jhulasa gayA hamane kahApAgala prvaanaa|| vAha re hm| apanI pyAsa apanI ulajhana aura apane dIvAnepana para hameM apane se kabhI kucha bhI nahIM khnaa| ahasAsa hamane yahA~ eka-eka cIja aura apane bIca vAsanAoM ke nita-navIna/raMgIna parade DAla rakhe haiM ki roja kucha nayA lage jindagI bhrama meM gujara sake aura 'pagaDaMDI sUraja taka' se sAbhAra
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ UPHIN/2006/16750 muni zrIyogasAgara jI kI kavitAe~ he Atman ye tana nUtana nahIM hai isa meM parivartana kyoM itanA yatana-jatana aura kIrtana tU mAna rahA hai ratana sA para yaha to bhagna ghara saa| hai isakA aMta meM patana zakala dila kI nakala karatI hai are bhAiyoM yahI eka aMtadvandva kI pahacAna hai AtmA kI TokarI meM mIThe-mIThe aMgUra sar3ate jA rahe haiM zarAba banatI jA rahI hai| usa zarAba ke pAna meM yaha patita AtmAe~ dina rAta nimagna haiM he bhAI! vyaMga kA raMga-DhaMga aura aMga bhujaMga sA hai jisake daMza se krodha kA jahara car3hatA hai aura baira kI mUrchA bhava-bhavAMtara meM calI jAtI hai| caMda dina kI jiMdagI meM pyAra kA bigula bajAo tamAma aramAna miTA ke gale se gale lagAo prastuti - pro0 ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|