Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita caitra, vi.saM. 2066 (2) bhagavAn bAhubalI zrI digambara jaina siddhakSetra siddhavarakUTa (khaNDavA ) ma.pra. vIra nirvANa saM. 2535 mArca, 2009 * awww.janelbrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ badale kA bhAva daladala hai AcArya zrI vidyAsAgara jI mATI kA kA~Te ko upadeza ) mana vaira-bhAva kA nidhAna hotA hI hai| mana kI chA~va meM hI mAna panapatA hai mana kA mAthA namatA nahIM na-'mana' ho, taba kahIM namana ho 'samaNa' ko isalie mana yahI kahatA hai sadAnamana ! namana !! namana!!! bAdala-dala pighala jAye, kisI bhA~ti ! kA~Te kA badale kA bhAva badala jAye isI Azaya se mATI kucha kahatI hai usase : "badale kA bhAva vaha dala-dala hai ki jisameM bar3e-bar3e baila hI kyA, bala-zAlI gaja-dala taka burI taraha pha~sa jAte haiM aura gala-kapola taka pUrI taraha dhaMsa jAte haiN| badale kA bhAva vaha anala hai jalAtA hai tana ko bhI, cetana ko bhI bhava-bhava taka! badale kA bhAva vaha rAhu hai jisake sudIrgha vikarAla gAla meM choTA-sA kavala bana cetanarUpa bhAsvata bhAnu bhI apane astitva ko kho detA hai aura suno! bAlI se badalA lenA ThAna liyA thA dazAnana ne phira kyA milA phala? tana kA bala mathita huA mana kA bala vyathita huA aura yaza kA bala patita huA yahI huA nA! trAhi mAM! trAhi mAM!! trAhi mAM!!! yoM cillAtA huA rAkSasa kI dhvani meM ro par3A tabhI usakA nAma rAvaNa pdd'aa| mUkamATI (pRSTha 97-98) se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 mArca 2009 varSa 8, aGka 3 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva lekha ||. kAvya : badale kA bhAva daladala hai kAryAlaya : AcArya zrI vidyAsAgara jI A.pR.2 e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) | - muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 3 phona naM. 0755-2424666 . muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ A.pR. 4 . sampAdakIya : gvAliyara kI purAsampadA aura hama sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA * vAdirAja evaM unakI bhakti DaoN. zItalacandra jaina, jayapura : AryikA prazAntamatI jI DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta AcArya zrI vidyAsAgara jI kA nijAmatapAna pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura : paM0 zivacaraNalAla jaina * karmavIratA : DaoN0 surendra kumAra jaina 'bhAratI' / ziromaNi saMrakSaka * 'bharatezavaibhava' kI aprAmANikatA zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI : DaoN0 zItalacandra jaina (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura vivecana : paM0 mahezakumAra jaina, vyAkhyAtA * NamokAramantra kA zuddha uccAraNa evaM jApyavidhi prakAzaka : paM0 AzISa jaina zAstrI sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, mahAvIra hone ke mAyane : kailAza maDabaiyA AgarA-282 002 (u.pra.) * cA~dI ke varka kI hakIkata : zrImatI menakA gA~dhI phona : 0562-2851428, 28522781 * vartamAna pariveza meM yuvAzakti kA dizA-nirdhAraNa : sureza jaina 'sarala' sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. |. jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A parama saMrakSaka 51,000 ru. . bhAratavarSIya di0 jaina tIrthakSetra kameTI madhyAMcala saMrakSaka 5,000 ru. samiti ke adhyakSa evaM mahAmaMtrI kA nivedana AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. samAcAra 16, 20, 22, 24, 26, 28 eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya - gvAliyara kI purA sampadA aura hama gopAcala parvata ke vizva prasiddha jaina purA vaibhava ke atirikta gvAliyara ke kile meM upalabdha jaina purAtattva kI advitIya sAmagrI Aja bhI tatkAlIna digambara jaina saMskRti ke utkarSa kA udghoSa kara rahI hai| kile ke pahu~ca mArga para car3hAI ke prAraMbha se hI pahAr3a meM utkIrNa jaina tIrthaGkaroM kI kalAtmaka mUrtiyA~ dikhAI dene lagatI haiN| ye pahAr3a meM utkIrNa mUrtiyA~ pahAr3a ke Upara bhI di0 jaina purAtattva ke astitva kI sUcaka haiN| di0 jaina samAja kA pramAda kaheM yA durbhAgya ki vaha apanI puratAttvika sampatti kI sa~bhAla evaM surakSA meM tanika bhI jAgarUka nahIM rhaa| phalasvarUpa pahAr3a ke Upara ke di0 jainamaMdira yA to dhvaMsa ho gae yA atikramaNa ke zikAra ho ge| di0 jaina samAja gaharI nIMda meM soyA rahA aura apane pUrvajoM dvArA nirmita mahAn dhArmika AyatanoM kI surakSA karane meM pUrNataH asaphala rhaa| gvAliyara ke mahArAjA siMdhiyA ne parvata para eka skUla va chAtrAvAsa calA rakhA hai, jisake lie bahuta lambI caur3I bhUmi adhigRhIta kara rakhI hai| parvata para pUrvakAla meM rahe di0 jaina maMdiroM kI bhUmi ko bhI unhoMne apane kabje meM le liyA aura vahA~ maMdiroM kA mAtra nAma zeSa raha gyaa| abhI kucha samaya pUrva taka astitva meM rahe tIna maMjile zrIvarddhamAnamaMdira ko bhI mahArAjA siMdhiyA ne apane atikramaNa kA zikAra banA liyaa| maMdira meM se jaina pratimAe~ haTAkara kucha skUla ke priMsipala ke bagIce meM rakhavA dIM, kucha gAyaba karavA diiN| aitihAsika pramANoM ke anusAra maMdira meM bhagavAn mahAvIra ke utsedha kI Thosa svarNa se nirmita pratimA sthApita thI. usako gAyaba kara diyA gyaa| maMdira kI pratimAe~ to haTAyIM. kiMta ve maMdira ke sAmane ke dvAroM para Upara utkIrNa jaina pratimAoM ko haTA nahIM sake, jo usa bhavana ke jainamaMdira hone ke satya ko pramANita kara rahI haiN| isake atirikta gvAliyara sTeTa ke gajaiTIyara meM, jo san 1908 meM prakAzita huA thA, isa varddhamAnajainamaMdira ke astitva kA ullekha hai| anya pramANa bhI isa jainamaMdira ke astitva ko siddha karate haiN| isa maMdira ke bAhara aMgrejoM ke dvArA 'JAIN TEMPLE' kI pASANa paTTikA lagAI gaI thI, jisakA phoTo upalabdha hai, kiMtu usa paTTikA ko gAyaba kara diyA gayA hai| zrI jyotirAditya siMdhiyA ne isa maMdira ke cAroM ora dIvAra va phaiMsiMga lagA kara gArDa baiThA die haiM aura jainiyoM ko maMdira meM jAne se pUrI taraha roka diyA hai| maMdira ke pIche skUla kA bhojanAlaya cala rahA hai, jisameM nitya aneka prANiyoM kI hatyA kara mAMsa pakAyA jAtA hai| jainamaMdira ke astitva ko siddha karanevAle sabhI sazakta pramANoM kI anadekhI kara janatA ko bhramita karane ke lie usa jainamaMdira ke pavitra bhavana ko kutiyA-mahala ke nAma se pracArita kiyA jA rahA hai| jinake pUrvaja prajA kA pAlana evaM usakI dhArmika AsthAoM kA Adara karate hue dhArmika sthAnoM kA saMrakSaNa karate the, unhIM mahArAjA siMdhiyA kI saMtAna Aja jaina samAja ke maMdira usa para atikramaNa kara bala prayoga dvArA jainoM ko apane maMdira meM Ane se aura darzana-pUjana karane se roka rahI hai aura isa taraha unakI dhArmika bhAvanAoM ko niSThuratApUrvaka pairoM tale rauMda rahI hai| sabhI dharmoM ke anuyAyioM ko apanI dhArmika kriyAoM kA saMpAdana karane kI svataMtratA dene evaM dhArmika AyatanoM kI surakSA kA bharosA denevAlI prajAtAMtrika sarakAra mUkadarzaka bana kara yaha anyAya dekhate hue bhI so rahI pa.pU. munirAja ArjavasAgara jI mahArAja ne jaba ina pUjanIya pratimAoM aura jaina saMskRti kI isa 2 mArca 2009 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ atizaya mUlyavAn purAsaMpatti kI yaha durdazA dekhI, to unheM bhArI vedanA kA anubhava huaa| unhoMne di0 jaina samAja kA dhyAna isa durdazA kI ora AkarSita kiyaa| AtatAyI siMdhiyA ke isa AtaMkakArI atyAcAra se pIr3ita hone para bhI di0 jaina samAja abhI pUrI taraha jAgI nahIM hai| tathApi pU. munizrI ke saMbodhana se samAja ne A~khe malate hue eka karavaTa bhara lI hai| usane siMdhiyA dvArA zrIvarddhamAnamaMdira ke cAroM ora nirmita dIvAra ke bAhara eka TaiMTa lagAkara usake nIce jinendra bhagavAn kI eka pratimA sthApita kara vahA~ pratidina abhiSeka pajana prAraMbha kiyA hai| pa. mani zrI ke sAnnidhya meM maNDalavidhAna kA bhI / gyaa| isa Ayojana meM samAja ke loga acchI saMkhyA meM ekatra hue the| kiMtu siMdhiyA ke dvArA di0 jaina samAja ke dhArmika zraddhAsthala para atikramaNa kara samAja kI asmitA para kie gae AkramaNa kA abhI prabhAvI virodha nahIM kiyA gayA hai| he di0 jaina baMdhuo! jAgo! uTho! aura yojanAbaddha tarIke se AtatAyI atikramaNakArI ke prati virodha prakaTa kara AMdolana prAraMbha kro| saMkalpa karo ki jaba taka hamAre pUjA ArAdhanA ke kendra bhagavAn mahAvIra ke maMdira aura mUrtiyoM ko hama atikramaNa se mukta nahIM karA leMge taba taka caina se nahIM baittheNge| isake lie gvAliyara jaina samAja ko tIrthakSetra kameTI evaM anya sabhI pratinidhi saMsthAoM ke padAdhikAriyoM evaM anya pramukha vyaktiyoM kI eka baiThaka gvAliyara meM Ayojita kara bhaviSya kI yojanA kI rUparekhA taya karanA caahie| abhI taka hamane na to jilAdhIza Adi prazAsanika adhikAriyoM tathA janapratinidhiyoM ke samakSa isa anyAya ke prati samAja kA virodha prakaTa kiyA hai aura na sabhAoM evaM julUsoM dvArA janatA ke sAmane siMdhiyA kA yaha AtaMkakArI kRtya ujAgara kiyA hai| hamArI udAsInatA va niSkriyatA atyaMta khedajanaka hai| vastutaH isa yuga meM asaMgaThita aura ajAgarUka samAja ko jIne kA adhikAra nahIM hai| kyA hamArA svAbhimAna jAgegA aura hama apane pUrvajoM dvArA nirmita hamArI mahattvapUrNa pavitra purAsaMpadA kI surakSA ke lie saMgaThita aura saceta hokara turaMta hI Thosa kadama uThAyeMge? mUlacanda luhAr3iyA 'jinabhASita' (hindI mAsika) ke sambandha meM tathyaviSayaka ghoSaNA prakAzana sthAna 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA - 282002 (u.pra.) prakAzana avadhi mAsika mudraka-prakAzaka ratanalAla bainAr3A rASTrIyatA bhAratIya patA 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA - 282_002 (u.pra.) sampAdaka pro. ratanacandra jaina patA e/2, mAnasarovara, zAhapurA, bhopAla - 462 039 (ma.pra.) svAmitva sarvodaya jaina vidyApITha, 1/205. prophesarsa kaoNlonI, AgarA - 282002 (u.pra.) se maiM, ratanalAla bainAr3A etad dvArA ghoSita karatA hU~ ki merI adhikatama jAnakArI evaM vizvAsa ke anusAra uparyukta vivaraNa satya hai| ratanalAla bainAr3A, prakAzaka -mArca 2009 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAdirAja evaM unakI bhakti __ AryikA prazAntamatI jI saMghasthA A0 vizuddhamatI jI jine bhaktirjine bhaktirjine bhaktirdine dine| / kisI ko kapar3A kharIdanA hai, to usa vyakti ko kapar3e sadA me'stu sadA me'stu sadA me'stu bhave bhve|| ke vyApArI ke yahA~ jAnA pdd'egaa| isI prakAra jisako -he bhagavan ! merI bhakti pratidina zrI jinendra deva | jisa cIja kI AvazyakatA hai, vaha vastu jisake pAsa meM hI rahe, zrI jinendradeva meM hI rahe, zrI jinendradeva meM | hai usake pAsa use jAnA pdd'egaa| vaise hI hameM vItarAgabhAva rahe tathA jinendra ke caraNakamaloM kI bhakti bhava-bhava meM kI AvazyakatA hai, to hameM vItarAgI ke pAsa jAnA par3egA, mujhe sadA prApta ho, sadA prApta ho, sadA prApta ho| vItarAgI deva evaM guruoM kI zaraNa lenI pdd'egii| vItarAga jaise ghara meM netA kA citra dekhakara netA banane kI, | prabhu ke batAye hue mArga para svayaM calanevAle evaM vItarAga kavi kA citra dekhakara kavi banane kI icchA hotI hai, dharma kA upadeza denevAle nirgrantha guruoM kI zaraNa lenI kSatriya-vIra kA citra dekhate hI kSatriyatva jAga uThatA hai | pdd'egii| jo vItarAga prabhu ke batAye hue mArga para calane aura sinemA, TelIvIz2ana Adi meM taraha-taraha ke rAgaraJjita | evaM vItarAgadharma kA upadeza dene se rahita haiM, ve apanI citroM ko dekhakara jIvana indriyasukhoM ke lie chaTapaTA zaraNa meM AnevAle ko rAgarahita kaise banA sakate haiM? jAtA hai, ThIka isI prakAra vItarAga prabhu ke darzana se, | kadApi nhiiN| jaise koI vidyArthI DaoNkTarI pAsa karake unakI chavi dekhane se, nirgrantha vItarAgI santoM ke darzana | AyA hai, use prekTisa karanI hai, yadi vaha bar3e se bar3e karane se vItarAga bhAva pragaTa hote haiM, zAMti milatI hai| | vakIla ke pAsa jAyegA, to vaha DaoNkTarI ke anubhava vItarAga bhagavAna kI nirvikAra zAMta madrA nirmala darpaNa | prApta nahIM kara sakatA hai. use to kisI parAne-anabhavI ke samAna hai| jaise darpaNa meM apanA mukha dekhane se mukha | DaoNkTara ke pAsa hI kAma karanA pdd'egaa| vaise hI jo kI svacchatA aura malinatA eka sAtha sAmane A jAtI | svayaM duHkhI hai, svayaM bhayabhIta hai, svayaM rAga-raJjita hai, hai, usI prakAra zraddhApUrvaka bhagavAn ke guNagAna karane se | svayaM parigrahI hai, vaha dUsaroM ko sukhI, nirbhaya, vItarAgI, tathA tanmaya hokara bhakti-upAsanA aura darzana karane se aparigrahI kaise banA sakatA hai| ataH miTa hai ki tInagI apane zaddha svarUpa kA aura apanI malina dazA kA bodha | kI zaraNa se hI vItarAgatA kI prApti hogii| sahaja hI ho jAtA hai| ataH adhyAtmavAdI jainadarzana meM koI rogI vyakti bImArI se mukta hone ke lie bhagavAna ka. bhakti-upAsanA karane kA samucita evaM | acche cikitsaka ke pAsa jAtA hai| vahA~ jAkara vaha sayuktika vivecana darzAyA gayA hai| pravacanasAra meM | cikitsaka se kahatA hai ki, Apa mujhe koI aisI auSadhi bhagavatkundakunda svAmI likhate haiM dIjie ki merA roga zIghra zAMta ho jaay| vahA~ jAkara jo jAdi arahaMtaM, davvatta guNatta pjjyttehiN| | vaha rogI aura koI pU~chatAcha nahIM karatA hai ki ApakA so jANadi appANaM, moho khalu jAdi tassa lyN|| | nAma kyA hai? Apa kauna sI yUnivarsiTI meM aura kahA~ jo vyakti arahaMta bhagavAn ko guNaparyAyasahita | taka par3he ho| vaha to mAtra eka hI bAta kahatA hai ki bhalI-bhA~ti jAna letA hai, use apane AtmasvarUpa kI Apa mujhe zIghra auSadhi dekara rogamukta kIjie, kintu pahacAna ho jAtI hai, kyoMki apane svarUpa aura zuddha | vaha roga se mukta tabhI ho sakatA hai, jabaki usako dazA ke jJAna se usakA Atma viSayaka moha nizcaya | cikitsaka ke guNoM ke prati dRr3ha vizvAsa ho| usI hI naSTa ho jAtA hai| prakAra vItarAgI deva evaM gururUpI vaidya ke prati honevAlI jaise kisI vyakti ko hIrA, pannA, motI Adi aTala zraddhA hI hamAre rAgadveSa rUpI roga ko dUra karane javAharAta kharIdanA hai, to use sarvaprathama jauharI ke yahA~ | meM samartha hai| jAnA pdd'egaa| yadi vaha kapar3e ke vyApArI ke pAsa jAtA aba prazna hotA hai ki 'bhakti' kyA hai? bhakti hai, to vaha ratnoM ko prApta nahIM kara sakatA hai| dUsare, I kA kyA artha hai? AcArya bhagavantoM ne isakA samAdhAna 4 mArca 2009 jinabhASita
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ dete hue kahA ki 'guNeSvanurAgaH bhaktiH' arthAt apane | jaise kASTha ke eka sire meM agni lagane se dhIre ArAdhya ke guNoM meM anurAga honA bhakti hai| 'bhakti' kA | dhIre sArA kASTha. bhasma ho jAtA hai, vaise jinabhakti se artha 'guNoM meM tanmayatA' bhI hai| athavA siddhi ko prApta | pUrvasaMcita karmoM kA nAza hotA hai| jinabhakti se AtmIya hue zuddhAtmAoM kI bhakti dvArA AtmotkarSa kA nAma hI | guNoM ke avarodhaka karmoM kA anubhAgakhaNDana, sthiti'bhakti yoga' athavA 'bhakti mArga' hai aura unake guNoM khaNDana aura bandhopazamana ho jAtA hai, jisase AtmIka meM anurAga ko, tadanukUla vartana ko athavA unake prati | guNoM kA vikAsa hotA hai, isalie jinabhakti AtmaguNoM guNAnurAgapavUka Adara-satkAra rUpa pravRtti ko bhakti kahate | ke vikAsa meM kAraNa haihaiM, jo ki zuddhAtmavRtti kI utpatti evaM rakSA kA sAdhana statiH paNyagaNotkIrtiH stotA bhvy-prsnndhiiH| hai| apane upAsya ke svarUpa meM ekAkAra honA bhakti niSThitArtho bhavAtstutyaH phalaM naizreyasaM sukhm|| kI sAdhanA hai| jaba taka apane svabhAva ko apane ArAdhya - isa prakAra jinasenAcArya ne stuti kA phala mokSake sAtha tanmaya nahIM banAyeMge, taba taka hama vAstavika | sukha kahA hai| isalie bhakti mokSa kA kAraNa hai| jaise bhaktirasa ke mUla ko nahIM pA sakate haiN| umAsvAmI AcArya | bA~sa ke Azraya se naTa U~cA car3hane meM saphala ho jAtA ne tattvArthasUtra ke maMgalAcaraNa meM kahA hai, 'vande tadguNa- | hai, usI prakAra bhaktirUpI sopAna ke dvArA yaha AtmA labdhaye' arthAt maiM Apake jaise guNoM kI prApti ke lie | unnata avasthA ko prApta ho jAtA hai| yadi vAstavika vandanA, namaskAra, bhakti karatA huuN| yadi varSoM pUjAprakSAla | dRSTi se dekhA jAya, to vItarAgatA ke prati utpanna huI kara, ghaNTAnAda kara, dIpa jalAkara jayajayakAra karane ke zraddhA-bhakti evaM guNAnurAga hI Age calakara bhakta ke guNoM uparAnta bhI tadguNalabdhi nahIM huI to samajho ki 'bhakti' | kA vikAsa karatA hai aura usakA puruSArtha use bhagavAn kA zAbdika artha bhI palle nahIM par3A, usake bhAvAtmaka banA detA hai| saudharma indra bhagavAn ke paMca-kalyANakoM adhigrahaNa kA to prazna hI dUra hai| ke avasara para guNAnurAgapUrvaka vibhora hokara kI gaI bhakti 'bhAvavizaddhiyakto hyanarAgo bhaktiH ' / arthAt bhAvoM ke prasAda se hI apane pUrva bhavAMtaroM meM baddha karma-badhaMnoM kI vizuddhi ke sAtha anurAga rakhanA bhakti hai (sa. si. | ko zithila va jIrNa-zIrNa karatA hai, tathA isa bhakti 6/24) kI prakriyA se hI vaha eka-bhavAvatArI bana jAtA hai| 'arhadAdiguNAnurAgo bhktiH|' arhadAdi ke guNoM | AcAryapravara vAdIbhasiMha sUri ne apane 'kSatracUr3AmaNi' se prema karanA bhakti hai (bha0 A0 / vi0/47 / 159 / | graMtha meM bhakti kA mAhAtmya prakaTa karate hue bhakti ko 20) mukti kA sAdhana nirUpita kiyA hai| 'jinabhaktiH satI stuti, prArthanA, vaMdanA, upAsanA, pUjA, zraddhA, sevA | muktyai kSudaM kiM vA na saadhyet|' arthAt sahI rUpa meM aura ArAdhanA ye saba bhakti ke hI nAmantara haiN| jinAgama | kI gaI jina-bhakti jaba ki mukti-prApti kA kAraNa huA meM stuti, pUjA, vaMdanA, upAsanA Adi ke rUpa meM isa | karatI hai, taba vaha anya choTe kAryoM ko kyA siddha na bhaktikriyA ko samyaktva-varddhinI kriyA batalAyA hai| | karegI? arthAta avazya kregii| svAmI mAnatAcArya ke sadbhakti ke ahaMkAra ke tyAgapUrvaka guNAnurAga bar3hane | anusArameM prazasta adhyavasAya kI upalabdhi hotI hai aura una tvatsaMstavena bhava saMtati sannibaddhaM, prazastapariNAmoM kI vizuddhi se anAdikAla se saMcita pApaM kSaNAtkSayamupaiti shriirbhaajaam| karma eka kSaNa meM naSTa ho jAte haiN| jayadhavalA TIkA AkrAMtalokamalinIlamazeSamAzu, meM jinabhakti athavA jinadeva ko kiye gaye namaskAra sUryAMzubhinnamiva shaarvrmNdhkaarm|| ko karmakSaya kA hetu kahA hai- 'arahaMtaNamokkAro saMpahi- arthAt he bhagavan! Apake guNoM kA saMstavana karane yabaMdhAdo asaMkhejjaguNakammakkhayakArao tti tattha vi | se prANiyoM ke bhava-bhavAntaroM meM saMcita pApa kSaNabhara meM muNINaM pavuttippasaMgAdo' (ja.dha. pu. 1 / pR.9)| arthAt | usI taraha naSTa ho jAte haiM, jaise rAtri kA bhauMroM ke samAna arahaMta bhagavAn ko kiyA gayA namaskAra tatkAlabaMdha kI | kAlA lokavyApI aMdhakAra prAta:kAla sUrya kI kiraNoM apekSA asaMkhyAtagaNI karmanirjarA kA kAraNa hai| | se turanta hI vilaya ko prApta ho jAtA hai| Age calakara -mArca 2009 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ ve kahate haiM AstAM tava stavanamastasamastadoSaM, tvatsaMkathApi jagatAM duritAni hanti / dUre sahasrakiraNaH kurute prabhaiva, padmAkareSu jalajAni vikAsabhAJji // arthAt he bhagavan! ApakA nirdoSa stavana karanA to dUra, ApakA nAmasmaraNa yA kathA karane mAtra se hI jagat ke janoM ke pApa naSTa ho jAte haiN| jaise sUrya ke dUra rahane para bhI usakI prabhAmAtra se sarovaroM me kamala khila jAte haiN| isalie kahA hai ki bhakti aura mukti ke lie jina caraNAravinda kA madhupa honA anivArya hai kyoMki jinendra-caraNa-kamaloM kA bhramara janma, jarA aura maraNa kI bAdhA se mukta ho jAtA hai| jaina sAhitya meM bhaktirasa kI avirala dhArA pravAhita karanevAlI aneka punIta evaM AtmakalyANakArI racanAe~ haiM, jinake zabda - zabda se bhaktirasa kI kala-kalaninAdakAriNI zata-zata dhArAyeM pravAhita hotI haiM / samantabhadrasvAmI, mAnatuGgAcArya, kumudacandracArya, vAdirAja Adi maharSiyoM ne sakaMTa ke samaya bhaktirasa se bhare hue aneka stotra race haiM, tathA unake bala para dharma kI mahatI prabhAvanA kI hai| AcArya vAdirAja kA samaya prAyaH vikrama kI 11vIM zatAbdI mAnA gayA hai / zravaNabelagola ke 'malliSeNaprazasti' zilAlekha meM (jo zaka. saM. 1050 meM utkIrNa huA hai) likhe hue prazaMsAtmaka padyoM se spaSTa jJAna hotA hai ki vAdirAja apane samaya ke eka prasiddha tArkika aura vAda- vijetA vidvAn the / unake sAmane pravAdiyoM kA garva cUra ho jAtA thaa| rAjA jayasiMha kI rAjadhAnI siMhapura meM unakA vizeSa prabhAva evaM mahattva vidyamAna thaa| ve usa samaya ke prAyaH sabhI vidvAnoM meM ziromaNi gine jAte the / 'malliSeNaprazasti' ke prazaMsAtmaka padyoM meM se eka padya draSTavya hai AruddhAmbaramindubimba-racitautsukyaM sadA yadyazazchatraM vAkcamarIjarAji - rucayo'bhyarNaM ca yatkarNayoH / sevyaH siMhasamarcya pITha-vibhavaH sarva-pravAdi-prajAdattoccairyakAra-sAra- mahimA zrIvAdirAjo vidAm // arthAt jinakA yazarUpI chatra AkAza meM vyApta thA aura jisane candramA meM utsukatA utpanna kara dI thI 5 mArca 2009 jinabhASita arthAt unakA yaza candramA se bhI adhika samujjvala thA, stutivAkyarUpI camara - samUha kI kiraNeM jinake kAnoM ke samIpa par3atI thIM, tathA jayasiMha nareza se jinakA siMhAsana pUjita thA aura sarvapravAdi prajA ucca svara se, jinakA jayajayakAra gAyA karatI thI, aise AcArya vAdirAja vidvAnoM ke dvArA sevanIya haiN| siddhAntazAstra ke marmajJa vidvAn hote hue bhI AcArya vAdirAja kI vyAkaraNa, kAvya, koza aura alaMkArAdi viSayoM meM acchI gati thI / Apa eka sAhityika kavi aura pratibhAsaMpanna vyakti the| ApakI SaTtarkaSaNmukha, syAdvAdavidyApati, jagadekamallavAdi Adi aneka upAdhiyA~ thIM jaisA, ki nimna zilAvAkya se prakaTa hai 'SaTtarkaSaNmukharaM syAdvAdavidyApatigaluM jagadekamalla - vAdigaluM enisida zrI vaadiraajdevrum|' vAdirAjasUri kI prazaMsA meM anyatra likhA haivAdirAjasUri sabhA meM bolane ke lie akalaMkadeva ke samAna haiM aura kIrti meM nyAyabindu Adi prasiddha graMthoM ke karttA, bauddha vidvAn dharmakIrti ke samAna haiN| vacanoM meM bRhaspati ke samAna haiM aura nyAyavAda meM akSapAda ke samAna haiN| isa taraha se vAdirAja ina bhinna-bhinna dharma-guruoM ke ekIbhUta pratinidhitva ke samAna zobhita hote haiN| AcArya vAdirAja kI isa samaya taka chaha kRtiyoM kA patA calatA hai| ekIbhAvastotra, pArzvanAthacarita, kAkutthyacarita, yazodharacarita, nyAyanivizciyavivaraNa aura pramANanirNaya / ekIbhAvastotra sarasa aura bhaktirasarUpa-mAdhurya se ota-prota hai| isakI zloka saMkhyA 25 hai, chanda mandAkrAntA | stotra kI racanA saMskRta bhASA meM mRdu, sarasa aura pada - lAlitya ko liye hue haiN| jainadharma kI mAnyatA ke anusAra isa stotra meM sacce deva ke svarUpa kA acchI taraha se pratipAdana kiyA gayA hai| isa stotra kI vizeSatA yaha hai ki 'bhaktAmara', 'kalyANamandira' Adi anya stavanoM kI taraha isameM kisI eka tIrthaMkaravizeSa kI stuti nahIM kI gaI hai| ekIbhAvastotra ke prathama zloka meM bhakti kA mAhAtmya prakaTa karate hue vAdirAja munirAja kahate haiMekIbhAvaM gata iva mayA yaH svayaM karmabandho ghoraM duHkhaM bhavabhavagato durnivAraH karoti / tasyApyasya tvayi jinaravau bhaktirunmuktaye cejetuM zakyo bhavati na tayA ko'varastApahetuH /
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ arthAt he jinendra! jaba ki ApakI samIcIna bhakti | tAle se yukta mokSa kA kapATa kisa taraha kholA jA dvArA ciraparicita aura atyaMta duHkhadAyI evaM AtmA ke | sakatA hai? arthAt nahIM kholA jA sakatA hai| sAtha dUdha-pAnI kI taraha mile hue karmabandhana bhI dUra | vAdirAja munirAja ke jIvana se saMbaMdhita eka kiye jAte haiM, taba dUsarA aisA kaunasA santApa kA kAraNa | kiMvadantI hai| eka samaya AcArya vAdirAja ko kuSTha hai jo ki isa bhakti ke dvArA dUra nahIM kiyA jA sakatA | roga ho gyaa| rAjA jayasiMha ke darabAra meM carcA calI arthAt duHkha ke sabhI kAraNa naSTa kiye jA sakate haiN| ki 'digambara sAdhu kor3hI hote hai'| taba gurubhakta zrAvaka jinendra bhagavAn rUpI sUrya janma-janmAntara ke pAparUpI | ne kahA ki hamAre guru kor3hI nahIM hote haiN| carcA ke andhakAra kA nAza karanevAlA hai| bhaktipUrvaka kiye hue | aMta meM nirNaya huA ki mahArAja svayaM calakara dekheNge| bhagavAn ke stavana mAtra se purAtana viSama roga dUra hokara | gurubhakta zrAvaka ciMtita hotA huA AcAryazrI ke pAsa zarIra niroga bana jAtA hai| bhagavAn ke garbha meM Ane ke | gayA aura kahane lagA ki aba jinazAsana kI, jinadharma pahale hI jaba pRthvI suvarNamayI bana gaI, to anta:karaNa- | kI lAja rakhanA Apake hAtha meM hai| AcAryazrI ne kahArUpa maMdira meM Apako virAjamAna karane se kuSTha jaise bhayaMkara | cintA kI koI bAta nahIM hai, dharma ke prasAda se saba roga bhI naSTa ho jAe~, isameM kauna sI bar3I bAta hai? ThIka hogaa| AcAryazrI ko svayaM zarIra ke prati rAga nahIM bhakti-vibhora vAdirAja munirAja kahate haiM ki | thaa| arthAt apanA zarIra svarNamayI banAne kI koI arihaMta bhagavAn jaba kevalI avasthA meM vihAra karate abhilASA nahIM thI, para sAre digambara sAdhuoM ke Upara haiM, taba devagaNa unake pavitra caraNoM ke nIce kamaloM kI | | jo lAMchana A rahA thA, una guruoM kI rakSA ke lie racanA karate haiN| caraNakamala se binA sparzita kamala bhI | hI AcAryazrI ne jinendra bhagavAn ke guNoM meM ekAgracitta suvarNa-sI kAntivAle sugandhita evaM lakSmI ke nivAsa | hokara ekIbhAva stotra kI racanA kii| stavana ke mAhAtmya bana jAte haiM phira to mere mana-maMdira meM jinapratimA kA | se kuSTa roga dUra hokara zarIra suvarNa jaisI kAntivAlA sarvAMga rUpa se sparza ho rahA hai jisase mujhe sarva sakha dUsare dina rAjA ne svayaM vAdirAja munirAja ke kI prApti ho jaaygii| bhaktirUpI pAtra se Apake amRtarUpI | suvarNa samAna kAntimaya zarIra ko dekhA aura darabAra meM vacanoM ko pInevAle bhavya puruSoM ko rogamayI kA~Te kabhI jisane niMdA kI thI usakI tarapha roSabharI dRSTi se dekhaa| pIr3A nahIM de skte| Apake zarIra ke pAsa se bahanevAlI | munirAja ne kahA- rAjan, gussA na kIjiye, usane jarA vAyu bhI logoM ke taraha-taraha ke roga dUra kara detI hai| bhI asatya nahIM kahA hai, usa samaya maiM sacamuca kor3hI jinake hRdaya meM bhakti ke jharane jhara rahe haiM, aise | thaa| dharma ke prabhAva se Aja hI merA kuSTha roga dUra vAdirAja munirAja batA rahe haiM ki binA bhakti ke, zuddha | huA hai| roga kA kucha aMza aba bhI isa kaniSThA a~gulI jJAna-cAritra ke rahate hue bhI, mokSa ke kapATa nahIM khole jA skte| isa kathAnaka se, manuSyoM ko jainadharma kI 'bhakti zuddhe jJAne zucini carite satyapi tvayyanIcA, | se zakti' kA parijJAna kara, nirantara jinendra-bhakti meM tatpara bhakti! cedanavadhisukhAvaMcikA kuNcikeym| | rahate hue, apane karma-baMdhanoM ko zithila karanA caahie| zakyodghATaM bhavati hi kathaM muktikAmasya puMso, | __bhakti se zakti, zakti se yukti aura yukti se muktidvAraM pridRddh-mhaamoh-mudraa-kpaattm|| | mukti milatI hai| ataH pratyeka bhavyAtmA ko bhakti ke arthAt he nAtha! zuddha jJAna aura caritra ke rahate | mAdhyama se zAzvata sukha kI prApti kA samIcIna puruSArtha hue bhI yadi Apake viSaya meM honevAlI utkRSTa bhakti- | karanA caahie| rUpI kuMjI nahIM ho, to atyanta majabUta mahAmoharUpI | vAtsalyaratnAkara (dvitIya khaNDa) se sAbhAra jo rahIma uttama prakRti, kA kari sakata kusNg| candana viSa vyApata nahIM, lipaTe rahata bhujaMga / / jo rahIma mana hAtha hai, to tana kitahi na jaahi| jala meM jyoM chAyA pare, kAyA bhIjata nAhi // mArca 2009 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrI vidyAsAgara - kRta nijAmRtapAna 4 vizvavandya A0 kundakundasvAmI racita adhyAtma kI mahAn kRti 'samayaprAbhRta' para vyAkhyAkAra A0 amRcandra jI ne Atma khyAti' TIkA kA praNayana kiyA hai / prastuta TIkArUpI bhavana ke zikhara- samAna madhya-madhya meM 'kalaza' kAvyoM ko samAhita kiyA hai / ina kalazakAvyoM se samayasAra kI AdhyAtmikatA mukharita huI sI jAna par3atI hai / adhyAtma- amRta kA sthAyI bhAva inameM uddIpita hotA huA, vizeSa madhurima gati se, saMcaraNa karatA huA, chalakatA huA, utkRSTatA ko prApta dRSTigocara hotA hai| isI hetu manISiyoM ne isa kalaza kAvya ko 'adhyAtma- amRta kalaza' sArthaka saMjJA pradAna kI hai| paNDitapravara banArasIdAsa ke zabdoM meM 'nATaka sunata hiya phATaka khulata haiM' yaha sArthaka hai, atyanta upayogI hai| vartamAna meM santa ziromaNi pa0 pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja jJAna-dhyAna- tapolIna hokara adhyAtma kSetra meM agraNI haiN| sammatiyuga ke RSitulya unakA jIvana sva ke sAtha parahita meM sadaiva vyatIta ho rahA hai| ve jinavANI kI sevA meM apane guru sva0 pa0 pU0 AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kI paramparA ko agreSita kara rahe haiN| unhoMne abhIkSNa jJAnopayoga dvArA jo anubhava prApta kiyA hai, use nirantara lekhana, vAcana aura pravacana ke mAdhyama se prasArita kara rahe haiN| unhoMne adhyAtmI vividha vidhAoM meM anekoM granthoM kI racanA kI hai| isa prakAra ve nirgrantha hokara bhI sagrantha haiN| dharmaprabhAvanA hI unakA parama evaM carama lakSya hai| ve isa hetu utkRSTa mAnadaNDa siddha hue haiN| A0 zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne vIranirvANa saMvat 2504 meM uparyukta samayasAra - kalaza kA rocaka padyAnuvAda kiyA thaa| nimna dohe se yaha prakaTa hai, deva-gagana-gati-gandha kI vIra jayantI Aja pUrNa kiyA isa grantha ko nijAnanda ke kAja // prastuta grantha kA antima chaMda deva (4 bheda), gagana (0), gati (5 bheda, siddhagati yukta), gandha ( 2 bheda) abhISTa haiN| 'aMkAnAM vAmato gatiH' ke AdhAra para vIra nirvANa saMvat 2504 meM mahAvIra jayantI ke dina ( damoha nagara meM ) 'svAntaH sukhAya' yaha 8 mArca 2009 jinabhASita paM0 zivacaraNalAla jaina grantha pUrNa kiyA gyaa| nijAmRtapAna nAma kI sArthakatA 'nijAnanda ke kAja' uddezya ke atirikta isa grantha meM sabhI jIvoM ko nijAtmAmRta (anubhava) pAna karane kI preraNA hai| tIsare, yaha grantha nijAnanda rUpa amRta (pAnaka) se paripUrNa hai, ataH nAmakaraNa yathocita hI hai / A0 zrI ne isa grantha kA prayojana nimna dohe meM prakaTa kiyA hai| amRta kalaza kA maiM karU~ padyamayI anuvAda | mAtra kAmanA mama rahI, moha miTe paramAda // 7 // grantha- parimANa - AcArya amRtacandra - kRta samayasAra kalaza ke padyoM kI saMkhyA 278 hai / tadnusAra hI hindI padyAnuvAda ke rUpa meM padoM kI saMkhyA bhI utanI hai / arthAt pratyeka kalaza kA anuvAda eka hI chanda meM kiyA gayA hai| chanda kI 'jJAnodaya' saMjJA prakaTa karatI hai ki jJAna inameM nirantara udita rahakara anubhava ke rUpa meM vidyamAna hai / amRtacandra jI ke kalaza kAvyoM meM gUr3ha rahasyapUrNa kliSTa zabdAvalI kA prayoga bhI hai evaM ve kalaza gambhIra vistRta artha ko lie hue haiN| paravartI AcAryoM evaM vidvAnoM ne isa kRti ko 'gAgara meM sAgara' mAnA hai| aise viziSTa eka kalaza kAvya kA anuvAda eka hI chanda meM racakara usakA bhAva hRdayagrAhI evaM bodhagamya banA denA jJAna evaM kAvyakauzala hI mAnA jAvegA / 278 padyoM ke sAtha hI 42 dohoM evaM 1 vasaMtatilakA chanda ko bhI samAviSTa kara saundaryachaTA ko dviguNita kara diyA hai| grantha meM prathama hI Adya maMgalAcaraNa rUpa 7 dohA chanda haiN| tIna dohoM meM vartamAna tIrthazAsaka bhagavAn mahAvIra deva aura zAstra evaM guru kA stavana hai / punaH eka dohe meM AcArya kundakunda AcArya amRtacandra tathA dIkSAguru AcArya jJAnasAgara jI ko namaskAra kiyA gayA hai evaM eka dohe meM prayojana vyakta kiyA hai| tatpazcAt pratyeka adhikAra ke anta meM adhikAra ke pratIkArtha rUpa meM do-do dohe prakaTa kiye haiM / ye dohe adhikAra ke sAra hI haiM / grantha ke anta meM samApana saMjJA se do dohe grantharacanA kI phalakAmanA rUpa meM suzobhita haiN| punazca antima maMgalarUpa tIna dohe, suphalarUpa eka dohA hai evaM maMgalakAmanA hetu 7 dohe racita haiM / laghutA evaM mUla kSamyatA
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ - rUpa eka dohA hai| anta meM sthAna evaM racanA-samaya pricy| hai, ataH vaha zrotA para ujjvala, amiTa prabhAva chor3atI hetu do dohe suzobhita haiN| ye dohe to kalaza para kalaza | hai| evaMvidha hI 'nijAmRta pAna' kA pAThaka bhI adhyAtma hI pratIta hote haiN| evaM zAntarasa se sarAbora ho jAtA hai| punaH punaH pArAyaNa AcAryazrI ne 'nijAmRtapAna' meM samayasArakalaza ke | karane va kaMThastha karane se usakA Ananda kaI gunA bar3ha syAdvAda adhikAra ko do bhAgoM-'syAvAda adhikAra' | | jAtA hai| yathArtha hai aura 'sAdhyasAdhaka adhikAra' meM vibhAjita kiyA hai| kula | santa kI bhASA, viSaya kaSAya ke anta kI bhaassaa| milAkara nimna adhikAra haiM AtmAnubhava basanta kI bhASA, savikalpa paryanta kI bhaassaa|| 1. jIvAjIvAdhikAra, 2. kartRkarmAdhikAra, 3. bhASA kA nimna udAharaNa draSTavya haipuNyapApAdhikAra, 4. AsravAdhikAra, 5. saMvarAdhikAra, 6. / sahaja jJAna se svapara bheda ko paramahaMsa yaha muni netaa| nirjarAdhikAra, 7. bandhAdhikAra, 8. mokSAdhikAra, 9.| dUdha dUdha ko nIra nIra ko jaise haMsA lakha letaa| sarvavizaddhajJAnAdhikAra. 10. syAdavAdAdhikAra, 11.| kevala alola cetana guNa ko apanA viSaya banAtA hai| saadhysaadhkaadhikaar| AcArya zrI ne paM0 banArasIdAsa ke | kucha bhI phira karatA muni bana munipana yahIM nibhAtA hai| 59 // samayAra nATaka kI bhA~ti hI syAdvAda adhikAra ke 17| kadApi milakara pariNamate nahiM do padArtha nahiM, sambhava ho| kalazoM ko syAdvAda adhikAra meM tathA 15 kalazoM ko | tathA eka pariNAma na bhAtA do padArtha meM udbhava ho|| sAdhyasAdhaka adhikAra meM anUdita kiyA hai| zeSa yathAvat ubhaya vastu meM usI taraha hI kabhI na pariNati ika hotii| haiN| yathAsthAna 42 [(athavA 45) tIna dohe punarAvRtti bhinna-bhinna jo aneka rahatI ekameka nA ika hotii||53|| sahita)] dohoM kI samaSTi se grantha bahuta sundara rUpa lokahita evaM adhyAtma kSetra meM jitanA mahattva bhAva meM gaThita hai| etadatirikta 1 vasaMtatilakA chanda samApana kA hotA hai, utanA bhASA evaM zabda racanA kA nahIM hotaa| rUpa meM hai| kula 324 padyoM kI samaSTi hai| .. yahI kAraNa hai ki kabIra kI nirI ga~vArU, khicar3I bhASA, zailI evaM kAvyagata vizeSatAe~- AcArya phakkar3I evaM dhumakkar3I racanAyeM Aja bhI AmajanoM kI kaNThahAra banI huyIM haiN| evaM paM0 banArasIdAsa ke samayasAra nijAmatapAna ke racanAkAla se pUrva uttara bhArata meM alpa| kalaza kI hI vyAkhyA rUpa likhe 'samayasAra nATaka' samaya ke pravAsa meM hindI bhASA ke lekhana. pravacana meM kI bhASA skhalita hone para bhI hRdaya kA sparza karatI unhoMne jo nipaNatA prApta kI. vaha zlAghya hai| 'nijAmatapAna'| hai| AcAryazrI kI bhASA to paryApta sudhAra ko lie hae ke pAThaka yaha anubhava nahIM kara pAte ki ve mUlataH hai evaM bhAvoM kA prakAzana paryApta rUpa se sahaja svAbhAvika kannaDabhASI haiN| mAtabhASA se anya bhASA ko bola lenA| hai| yataH samayasAra antaHkaraNa se virakta gRhI athavA anya bAta hai, kintu anuvAda rUpa meM kAvyaracanA duHsAdhya santoM kA adhyeya hai, ata: Aja bhI unake saMghastha janoM hI hotI hai| AcAryazrI kI isa kAvyakRti meM bhale hI | meM evaM praur3ha svAdhyAyazIlavarga meM nijAmRtapAna nirantara pAtheya bhASA-parimArjitatA pUrNa rUpa meM prakaTa na hotI ho, para | banA huA hai| usakA uttama prabhAva sthApita hai| bhAva vyakta karane meM yaha samartha hai| vAkyavinyAsa meM bhI AcAryazrI kI kAvya zailI samayasAra ke viSayAnurUpa apekSAkRta sugaThana kahIM-kahIM kama dRSTigocara hotA hai. hI kucha gambhIra evaM alaukika hai| aisA honA svAbhAvika evaM kinhIM-kinhIM sthaloM para vyAkaraNa-sammatatA kI nyUnatA hI hai| sarasatA, saralatA, khalApana usameM samAviSTa hai| pratIta hotI hai| varNya viSaya ke hArda ko kholane hetu usameM rUkSatA na hone se rocaka hai| katipaya sthaloM para evaM chanda kI mAtrikatA banAye rakhane hetu zabdoM meM tor3a pravAha kI kucha nyUnatA kAvya rasa ke rasikoM ko avazya maror3a bhI dRSTigocara hotA hai, tathApi vaha bAdhaka nahIM khaTakegI, kintu AtmahitagaveSI janoM ko to mAno isa hai| kahA bhI hai, zAntarasadarpaNa meM paramAtmA ke darzana hote haiN| jaise saritA zabda yadi ho samIcIna mArga se saTe ke tIvra pravAha se nukIle pASANakhaNDa bhI lur3hakate-lur3hakate mithyAtva se naTe, gola manabhAvana AkAra dhAraNa kara lete haiM, ThIka usI pArAyaNa se karma bhAra avazya ghaTe, avazya ghtte|| taraha AcAryazrI kI kAvyadhArA se viSaya-kaSAyoM kA santa kI bhASA vizaddha hRdaya kA prakaTIkaraNa hotI tIvratArUpa nukIlApana samApta hokara RjutA evaM Ananda - mArca 2009 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ko prApta hotA hai yahI hai zailI kI sphltaa| unakI zAnta aura sarala zailI avazya hI virasatA (vairAgya) ko janma detI hai| pravAha pUrNa, sarala, subodha zailI ke darzana prastuta grantha kI nimna paMktiyoM ke mAdhyama se kareMjJAna binA raTa nizcaya nizcaya nizcayavAdI bhI dduube| kriyAkalApI bhI ye DUbe DUbe saMyama se Ube // DUbe saMyama se Ube // pramatta banake karma na karate akaMpa nizcala zaila rahe / AtmadhyAna meM lIna, kintu muni tIna loka pai taira rahe / / 111 / / anuvAda kI prAmANikatA evaM pratirUpatA ke darzana hetu yahA~ mUla saMskRta kalaza prastuta hai magnA karmanayAvalambanaparA jJAnaM na jAnanti ye / magnA, jJAnanayaiSiNo'pi yadatisvacchandamandodyamAH // vizvasyopari te taranti satataM jJAnaM bhavantaH svayaM / ye kurvanti na karma jAtu na vazaM yAnti pramAdasya ca // 111 // sampUrNa 'nijAmRtapAna' hI saMskRta kalazoM kA sIdhA va madhura anuvAda hai| adhikAMzataH bhAva abhivyaktI-karaNa, zabdAnuvAda aura vAkyAnuvAda rUpa hI jJAta hotA hai| yataH pUrva kI 'samayasAra nATaka' hindI padyamaya TIkA upalabdha hai, jo vistRta vyAkhyAyukta hai, ataH eka saMkSipta evaM saralatA se AmnAya evaM kaNThastha karane hetu eka sAdA anuvAda kI AvazyakatA AcAryazrI ko anubhava huI hogI, isI kA pariNAma hai 'nijaamRtpaan'| , 'nijAmRtapAna' kAvya-guNoM se sampanna kAvya hai / usameM oja, mAdhurya prasAda guNa bhI vidyamAna haiM geyatA kI dRSTi se upayogI hai| kavitta chanda ke samAna hI AkarSakatA se geya hai| AcArya vidyAsAgara jI mahArAja saMskRta evaM hindI donoM meM kAvyalekhana meM siddhahasta haiM / prastuta kRti chanda, rasa, alaMkAra ke guNoM se suzobhita hai| isameM alaMkAroM kI chaTA paga-paga para dRSTigata hokara pAThaka kA mana moha letI hai| zabdAlaMkAra evaM zabdacayana donoM hI advitIya pratIta hote haiN| anuprAsa kI chaTA draSTavya hai, nimna paMktiyoM meM raga-raga meM citi rasa bharA kharA nirA yaha jIva tanadhArI duHkha sahata, sukha tana bina siddha sadIva // (jIvAjIvAdhikArapuSpikA - 1 ) bandha kiye bina bandha kA bandhana TUTe aap| mahimA yaha saba sAmya kI virAgadga kI chApa // (nirjarAdhikArapuSpikA-2 ) vizvasAra hai sarvasAra hai samayasAra kAM sAra sudhA / cetana rasa ApUrita Atama zata zata vandana bAra sadA // 10 mArca 2009 jinabhASita asAramaya saMsAra kSetra meM nija cetana se rahe pare / padArtha jo bhI jahA~ tahA~ haiM, mujhase para haiM nire nire / / 36 / / Atmatattvamaya citrita dikhatA kabhI citra bina lasatA hai / citrAcitrI kabhI - kabhI vaha vismita sasmita ha~satA hai // tathApi nirmala bodha dhAri ke kare na mana ko mohita hai| cU~ki paraspara bahuvidhi bahuguNa - cU~ki paraspara bahuvidhi bahuguNa mile Atma meM zobhita hai| - 272 // AcAryazrI ke padya kAvyoM meM sahajatA aura pravAhapUrNa kAvyarasa kA rasAsvAdana karaNIya hai, syAdavAdaadhikAra puSpikA ke nimna dohe para dRSTipAta kareMmeTe vAda-vivAda ko nirvivAda syAdavAda | saba vAdoM ko khuza rakhe puni puni kara saMvAda // varNya viSaya kI abhivyakti- pa0 pU0 AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja utkRSTa rUpa se jJAna-dhyAnalIna sAdhaka haiN| tyAga tapasyA ke prabhAva se unake jJAnAvaraNa karma kA vizeSa kSayopazama huA hai| ve Agama aura adhyAtma ke pravara manISI haiN| cAroM anuyogoM ke abhyAsI evaM apAra pANDitya ke dhanI haiN| ve pravacana vAtsalya aura prabhAvanA kI pratimUrti haiM viSaya pratipAdana kI kalA meM niSNAta / haiN| unakA 'samagra sAhitya isakA jvalanta pramANa hai| samayasAra kalaza meM jIva, ajIva Atrava, puNya, pApa bandha, saMvara nirjarA aura mokSa tattvoM kA vivecana hai / tadanurUpa hI AcAryazrI ne ina tattvoM kA varNana bar3I rocaka zailI meM kiyA hai| unakI viSayAnukUla evaM sImita zabdoM meM prakaTa abhivyakti prazaMsanIya hai| hRdaya se lekara zabda taka Ate-Ate unakA anubhava mAno prakRta viSaya kA sAMgopAMga citra prastuta karatA hai / nijAmRtapAna meM bhI 'amRtakalaza' ke bhAva kA koI aMza anuvAda se chUTA nahIM hai| yathA , ekameva hi tatsvAdyaM vipadAmapadaM apadAnyeva bhAsante padAnyanyAni padam / yatpuraH // kalaza 139 pada pada para bahupada milate haiM para ve duHkhapada parapada haiN| saba pada meM basa pada hI vaha pada sukhada nirApada nijapada hai| jisake sammukha saba pada dikhate apada dalita pada Apada haiN| ataH svAdya hai peya nijI pada saMkala guNoM kA Aspada hai| nijAmRtapAna 139 prastuta nijAmRtapAna meM viSaya to AcAryazrI kA svayaM kA nahIM hai, vaha to kundakunda evaM amRtacandra jI kA hI hai parantu varNya viSaya ko rocaka, pAcaka evaM
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAgavirecaka banAkara AcAryazrI ne bhavya jIvoM ke hitAya isameM saMjokara prastuta kiyA hai| isase zrotAoM ko saralatA se bhAva samajha meM Ane ke kAraNa avazya hI sukhAnubhUti hotI hai I samayasArakalaza kA viSaya nizcayanaya pradhAna hokara bhI anekAntamaya hai| isameM jIva ke karttA, akartA, baddha, abaddha Adi bhAvoM kA varNana avirodhI nayadRSTiyoM se kiyA gayA hai, nijAmRtapAna meM una viSayoM kA vivecana bar3I sundara paMktiyoM meM sarvatra kiyA gayA hai| Ananda leMekasya mUDho na tathA parasya citidvayordvAviti pakSapAtau / yasvattvavedI cyutapakSapAtastasyAsti nityaM khalu ciccideva // kalaza 71 bhinna-bhinna naya kramazaH kahate AtmA mohI nirmohI / isa vidha dRr3hatama karate rahate apane-apane mata ko hI // pakSapAta se rahita banA hai munimana nizcala ketana hai / svAnubhavI kA zuddha jJAna-dhana kevala cetana-cetana hai| jinAmRtapAna 71 AcAryazrI ne nayAbhAsoM para prahAra kara sarvatra syAdvAdAtmaka anekAnta kI puSTi kI hai| sampUrNa grantha para dRSTipAta karane se jJAta hotA hai ki AcArya zrI bhI prakaraNoM para nirbAdha gati se gamana karate haiM, kahIM bhI skhalana nahIM hai| 'nijAmRtapAna' santoM ko AtmAnubhavarUpI Ananda meM Dubone meM samartha hai| karmanirjarA kA hetu evaM mokSamArga meM agrasara hone hetu saphala kAraNa siddha ho sakatA hai| AcAryazrI ne svayaM bhI kahA hai , muni bana mana se jo sudhI kare nijAmRtapAna / mokSa ora avirala bar3e car3he mokSa sopAna // (samApana 5) nijAmRtapAna vizuddha bhAvanA evaM dhyAna athavA AtmAnubhUti mUlaka grantha hai / nijAtmA ke kalyANa hetu sAra rUpa meM yaha sudhAsiMdhu hI hai| maMgala kAmanA meM dohoM meM yaha bhAva grahaNIya hai. vismRta mama ho vigata sarva vigalita ho madamAna / dhyAna nijAtama kA karU~ karU~ nijI guNa-gAna // sAdara zAzvata sAramaya samayasAra ko jaan| gaTa gaTa jhaTapaTa cAva se karU~ nijAmRtapAna // 2 // AcArya zrI dvArA racita dohe to isa 'nijAmRtapAna' rUpI bhavana ke zikhara para mAno kalaza rUpa hI haiN| vaise to grantha hI maulika sA lagatA hai, parantu ye 45 dohe to unakI nijI maulika kAvyanidhi kI zobhA haiN| ina dohoM meM kabIra, tulasI, bhUdhara, bihArI evaM budhajana ke sammilita rUpa ke darzana hote haiN| yadi ina dohoM ko kRti meM sthAna na milA hotA, to vastutaH yaha AtmAnandarasikajanoM kA utkRSTa kaNThahAra sambhavataH na bana pAtI, jaise rasapUrNa kalaza yadi chalakatA nahIM, to usakA gaurava prasiddha nahIM ho pAtA, usI prakAra nijAmRtapAna kalaza rasapUrNa hone para bhI dohoM kI samaSTi se chalakatA huA na hotA, to sambhavataH adhyAtmarasikoM ko paryApta AlhAdita na kara paataa| yaha isa kRti kI saphalatA kA mAnaka hai ekAdi dohoM kA rasAsvAdana kreN| dRga vrata citi kI ekatA munipana sAdhaka bhAva / sAdhya siddha ziva satya hai, vigalita bAdhaka bhAva // sAdhyasAdhaka adhikAra pu. 1 // sAdhya sAdhaka ye sabhI sacamuca meM vyavahAra / nizcayanaya maya nayana meM samaya samaya kA sAra // 2 // nijAmRta ke dohoM ko bhakti rasa kA puTa dekara AcAryazrI ne upayogI banAyA hai, ThIka hI hai| bhakti hI samayasAra prApti kA prathama sopAna hotI hai| hRdayakamala - ko vikasita karane hetu evaM use parama AdhyAtmika sugandha yukta karane hetu yaha anivArya kAraNa hai| yahI bhAva nimna padya meM prakaTa kiyA gayA hai kundakunda ko nita nayU~ hRdayakunda khila jAya / parama sugandhita mahaka meM jIvana mama ghula jAya // prArambha 4, samApana - 3 // AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ne prArambhika maMgalAcaraNa ke rUpa meM 3 dohe race haiM, punaH antima maMgala ke rUpa meM bhI unakI punarAvRtti kI hai| ve tIna dohe vartamAna meM AbAlavRddha ko kaMThastha haiM, jana-jana meM unakA pracAra hai| una tIna meM se 'kundakunda ko ......' Adi Upara dohA likhA hai| agrima dohe bhI uddhRta kiye haiM, ye bhaktikSetra ke alaMkAra bane hue haiM / amRtacanda se amRta hai jharatA jaga aparUpa / pI pI mana mana mRtaka bhI amara banA sukha rUpa taraNi jJAnasAgara jJAnasAgara guro guro tAro tAro mujhe RSIza / karuNA kara karuNA karo kara se do AzISa // samayasAra zuddha adhyAtma evaM dravyAnuyoga kA grantharAja hai, kintu prastuta adhyAtma meM nIti kA samAveza 'nijAmRta pAna' kI zobhA meM cAra cA~da lagA rahA hai, - mArca 2009 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ draSTavya hai mRdutA tana-mana-vacana meM dhAro bana navanIta taba japa tapa sArthaka bane prathama bano bhava-bhIta samApana-8 // pApI se mata pApa se ghRNA karo ayi Arya / nara vaha hI basa patita ho pAvana kara zubha kArya // 7 // // jainadharma kI eka prasiddha ukti hai 'je kamme zUrA' 'te dhamme zUrA' arthAt jo karma meM vIra hotA hai, vahI dharma meM vIra hotA hai| hamArA dharma aura hamArI nIti kahatI hai ki, tuma jisa avasthA meM jAge ho, usase Age bddh'o| apane jIvana ke lie koI bar3A lakSya nirdhArita karo aura usakI pUrti meM saMlagna ho jaao| isase bhale hI tumheM vaha lakSya prApta na bhI ho pAye, kintu tuma apane vicAra evaM vyavahAra se bhaTakoge nahIM / bayA pakSI pUre manoyoga se apanA ghoMsalA jisa taraha banAtA hai, use koI bar3e se bar3A iMjIniyara bhI nahIM banA sktaa| isakI vizeSatA yaha hotI hai ki ise cAroM ora se banda kiyA jA sakatA hai, phira bhI havA kA praveza aviruddha nahIM hotA, kintu usa para barasAta kA pAnI gire to vaha andara nahIM A paataa| yaha karmakuzalatA bayA pakSI ne kisase sIkhI? apane Apa se apanI rakSA ke lie, phira tuma to manuSya ho, ataH karma ko hI apanA dharma bnaao| 2 12 mArca 2009 jinabhASita hamAre karma tabhI acche ho sakate haiM, jaba unakA lakSya acchA ho / karmazIlatA hamAre andara sakArAtmaka UrjA kA praveza karAtI hai, kyoMki hamArI anta: cetanA jisa ora jAgRta hogI, cintana bhI tadanusAra hogA / jaisA cintana hogA, zarIra bhI vaisA kArya kregaa| jisa taraha Apa subaha uThate hI sarvaprathama jise dhyAna meM lAte haiM, usakA citra apanI A~khoM meM sahaja hI dikhAI dene lagatA hai / hamane prakAza kA sAkSAtkAra jar3atA ke lie nahIM kiyA hai balki kriyAzIlatA ke lie kiyA hai| yadi Apa ke sAtha kriyAzIlatA hai, to vyasana, burI AdateM bure vicAra sAtha- sAtha nahIM cala skte| jo Age bar3hanA cAhatA hai use kAma, krodha, moha, lobha, ahaMkAra kA tyAga karanA hI hogaa| jaba manuSya moha timira ko kATa detA hai, taba karmavIratA nijAmRtapAna viSayaka ukta vivecana se spaSTa hai ki yaha sarvAMgINa rUpa se zreSTha evaM atyanta upayogI kRti hai| hama to santoM ke bhakta haiM, unakI kRpA ke abhilASI haiN| unakA jo bhI AzIrvAdAtmaka zabdaprayoga hai, hama sabhI ke lie mokSamArga kA saMketaka hai| zyAma bhavana, bajAjA mainapurI- 205001 (u.pra.) DaoN0 surendra kumAra jaina 'bhAratI' use nijatA ke darzana hote haiM aura jaba vaha nijatA ko pA letA hai, taba use samasta sRSTi bhalI pratIta hone lagatI hai to hamArI prakRti, hamArA paryAvaraNa, hamArI sRSTi surakSita rahatI hai aura hamAre manovAMchita kArya pUre hote haiM / 1 hamAre jIvana kA prasthAna bindu hai hamArI cetanA kA jAgaraNa, cetanA kA vikaas| isase acchA lakSya aura koI ho nahIM sktaa| jise karanI meM rasa yA Ananda Ane lagatA hai, vaha saba ora se surakSita ho jAtA hai| niSkriyatA kA nAma hI asurakSA hai, jisase bacAva kA eka mAtra mArga karmazIlatA hai| hama jo bhI kArya kareM vaha hamArI ruci kA honA cAhie jo rucipUrvaka lakSya banAkara kArya karate haiM, unake kArya sarjanAtmaka, sakArAtmaka evaM sArthaka hote haiN| sakArAtmaka sakriyatA mAnavajIvana ke lie aisA varadAna hai, jisase mana ko to zAnti milatI hI hai, zarIra bhI nIroga evaM sakriya banA rahatA hai| hameM aisA jIvana jInA cAhie, jisameM karane ke lie kucha ho, jisameM pAne ke lie kucha ho, jisameM khone ke lie pratizata kama aura pAne ke lie pratizata adhika ho / vAstava meM karma hI pUjA hai, prArthanA hai, AsthA hai, bhakti hai| isI se jAgaraNa kA svara mukharita hotA hai| jisa vyakti ne sUryodaya ke bAda bhI apane mu~ha ke Upara se moTI cAdara nahIM haTAyI hai, A~kha kholakara prakRti kA lAlimAyukta najArA nahIM dekhA hai, vaha apane jIvana meM nA suprabhAta kI kalpanA kara sakatA hai, nA hI usake jIvana kA kabhI kAyAkalpa ho sakatA hai| hamArI paramparA hameM karmarata hone kA saMdeza detI hai aura hama se apekSA karatI hai ki bananA hI hai, to karmavIra bano / ela - 65, nyU iMdirA nagara, burahAnupara, ma.pra.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'bharateza-vaibhava' kI aprAmANikatA DaoN0 zItalacandra jaina tA 'bharateza-vaibhava' kAvyagrantha ratnAkara varNI dvArA / kaha sakate haiN| vItarAgI pUrvAcAryoM dvArA likhita zAstra racita hai| yaha grantha bhAratavarSIya anekAnta vidvat pariSada | hI jainAgama kahe jAte haiN| aise rAgI-dveSI kavi kI racanA dvArA san 1998 meM dvitIya saMskaraNa ke rUpa meM prakAzita | prAmANika nahIM ho sktii| huA thaa| yahI saMskaraNa vartamAna meM upalabdha hotA hai| 3. prastAvanA meM kahA hai ki ratnAkara ne apane isa grantha kA AdyopAnta adhyayana karane para isameM bahuta se aise prasaMga dekhane meM Aye, jo bharata cakravartI | | nikAlane ke lie bhaTTAraka jI se prArthanA kii| taba bhaTTAraka ke caritracitraNavAle mukhyatayA AcArya jinasena dvArA racita | jI ne kahA ki usameM do-tIna zAstraviruddha doSa haiN| AdipurANa yA anya kisI bhI grantha meM ullikhita nahIM | | isalie vaisA nahIM kara sakate haiN| taba ratnAkara ne isa haiN| isa sambandha meM kucha binduoM para vicAra kiyA jAtA | viSaya para unase Agraha kiyA evaM kucha anabana sI huii| to unhoMne sAta sau ghara ke zrAvakoM ko kar3I AjJA de 1. grantha kI prastAvanA meM kahA gayA hai ki isa | dI ki isa ratnAkara ko kahIM bhI AhAra nahIM diyA grantha meM kavi ne karnATaka-kavitAoM meM bharata cakravartI jaay| taba ratnAkara apanI bahana ke ghara bhojana karate kA svataMtra jIvanacaritra citrita kiyA hai| isase yaha spaSTa | hue, jinadharma se rUsakara AtmajJAnI ko sabhI jAti, kula hai ki jainazAsana meM jo AgamaparamparA hai, usake anusAra barAbara haiM, aisA samajhakara gale meM liMga bA~dhakara liMgAyata yaha grantha nahIM likhA gyaa| AcAryoM ke dvArA jo bhI | bana gayA aura vahA~ para vIrazaivapurANa, vasavapurANa, somezvaragrantha race jAte haiM, unake prArambha meM yaha kahA jAtA hai| zataka Adi kI racanA kii| ki jaisA tIrthaMkara prabhu ne athavA gaNadhara bhagavAn ne athavA pAThaka svayaM nirNaya kareM ki kyA aise vikRtacaritra vibhinna AcAryoM ne kathana kiyA hai, vaisA hI maiM kathana | vAlA vyakti Agama-sammata kAvya kA racayitA ho sakatA kara rahA huuN| parantu isameM aisA kucha bhI nahIM kahA hai| hai? jisa lekhaka kI jainadharma para zraddhA hI na ho, usakA ataH 'svataMtra jIvana caritra' hone se yaha grantha kavi kI likhA grantha kabhI prAmANika nahIM ho sktaa| apanI kalpanA mAtra hai, ise hama Agama kI zreNI meM 4. prastAvanA ke dvitIya kathAnaka ke anusAra eka yA prathamAnuyoga ke rUpa meM nahIM mAna skte| bAra ratnAkara apane ko apamAnita samajhakara calA gyaa| 2. isake racayitA ratnAkara ko zRMgArakavi upAdhi | jAte-jAte eka nadI ko pAra kara rahA thA, taba bhaktoM prApta thii| isakI vidvattA ko dekhakara rAjakanyA mohita | ne zapathapUrvaka prArthanA kI to bhI 'mujhe aise duSToM kA ho gaI, ratnAkara bhI usake moha pAza meM A gyaa| vaha | saMsarga nahIM caahiye| maiM Aja hI isa jainadharma ko tilAMjali usa para Asakta hokara zarIra ke vAyuoM ko vaza meM | detA huuN|' yaha kahakara nadI meM DUba gayA aura eka parvata karake vAyunirodhayoga ke bala se mahala meM adRzya | para calA gyaa| bAda meM rAjA ke Agraha para kAvya meM pahu~cakara usa rAjaputrI ke sAtha prema karatA thaa| yaha bAta | rasa dikhAne ke lie 'bharatezavaibhava' kI racanA kii| dhIre-dhIre rAjA ko mAlUma hone para rAjA ne use pakar3ane | | isa kathana se yaha spaSTa hai ki ratnAkara ne jainadharma kA prayatna kiyaa| usa dina ratnAkara ne apane guru | ko tilAMjali dekara mAtra rAjA ko prasanna karane ke lie mahendrakIrti se paMcANuvrata lekara adhyAtmatattva meM apane apanI marjI ke anusAra isa grantha kI racanA kI thii| Apa ko lagAnA prArambha kiyaa| ataH aisA grantha kabhI prAmANika ho hI nahIM sktaa| uparyukta prakaraNa se spaSTa hai ki ratnAkara varNI | | 5. prastAvanA pR. 19 para kahA hai ki isa grantha zrRMgAra rasa kA kavi thA aura usakA cAla-calana sahI| kI racanA meM kavi ne anya kaviyoM kA anukaraNa nahIM nahIM thaa| aise vyakti kI racanA ko hama Agama kaise | kiyA hai| jo varNana use svayaM ko pasanda nahIM AyA -mArca 2009 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ thA, use aura DhaMga se jahA~ varNana karanA cAhatA thA, vahA~ | usake hAtha se vijayAddha ke vajrakumAra kA sphoTana kraayaa| tatkSaNa use badalakara pAThakoM ko aruci utpanna nahIM | parantu yaha ThIka nahIM hai| ho, isa DhaMga se varNana kiyA hai| isa sambandha meM jaba hama AdipurANa parva 31 zloka isa prakaraNa se spaSTa hai ki ratnAkara ne isa grantha 122 ko dekhate haiM, to usameM likhA hai 'azvaratna para ko mAtra lokaprasiddhi ke lie racA thA, tathyaprakAzana | baiTha hue senApati ne 'cakravartI kI jaya ho' isa prakAra ke lie nhiiN| kahakara daNDaratna se guphAdvAra kA tAr3ana kiyA, jisase yahA~ taka racayitA kavi kA aprAmANikatA kA bar3A bhArI zabda huaa|' isa AdipurANa ke kathana ko varNana kiyA gayA, aba grantha ke una prasaMgoM kA varNana | jo mahAn AcArya dvArA likhita hai, ratnAkara kavi ne kiyA jAtA hai, jo Agama sammata nahIM haiM galata batAyA hai| 1. bhAga 1 pR. 141 para kahA hai ki bharateza kI 8. bhAga 1 pR. 301 para likhA hai ki vyantaroM rAniyoM kI saMkhyA 96 hajAra hai, jaba ki abhI mahArAjA | ne bharatezvara kI AjJA pAte hI zAsana ke rakSaka zAsakabharata cakravartI nahIM bane the| yaha prakaraNa bilkula | devoM ko khUba ThokA, jisase unake saba dA~ta TUTa gye| Agamasammata nahIM hai| 9. bhAga 1 pR. 288 para likhA hai ki jaba jayakumAra 2. pR. 17 bhAga 1 para likhA hai ki mahArAjA ne Avartaka rAjA ko bharatezvara ke sAmane peza kiyA, bharata ne 'AtmapravAda' nAma ke grantha kI racanA kI thii| to samrATa ne apane pAdatrANa ko sa~bhAlane vAle caparAsI yaha prakaraNa kisI bhI purANa se mela nahIM khaataa| se kahA ki tuma isameM lAta do aura caparAsI ne bA~ye 3. bhAga 1, pR. 168 para likhA hai ki ve rAniyA~ | paira lAta maarii| bharateza ke dvArA nirmita 'adhyAtmasAra' ko par3ha rahI haiN| 10. bharata aura bAhubali ke madhya meM jo dRSTiyuddha, arthAt isa grantha kI racanA bhI mahArAjA bharata ne kI | jalayuddha aura mallayuddha hue the, unakA isameM varNana hI thii| yaha prakaraNa bhI bilkula galata hai| nahIM hai| pR. 414 para kahA hai ki bharateza ne bAhubali 4. bhAga 1 pR. 169 para likhA hai ki kabhI ve se kahA- bhAI! aba apane mukha se maiMne kahA ki maiM zuddhopayoga meM magana hote the, to kabhI zuddhopayoga ke | hAra gayA aura tuma jIta gaye, isa prakAra bharatezvara ne sAdhanabhUta zubhopayoga kA avalaMbana lete the| arthAt | apanI hAra btaaii| ratnAkara kavi ko itanA bhI AgamajJAna nahIM thA ki kyA | yaha prakaraNa AdipurANa se bilkula mela nahIM khAtA koI rAjA rAjya ko karate hue zuddhopayoga meM magna ho | hai| AdipurANa parva 36 meM likhA hai ki bhArata aura sakatA hai? bAhabali ke bIca dRSTiyuddha, jalayuddha aura mallayuddha hue 5. bhAga 1 pR. 171 para kahA hai ki bharateza ne | aura tInoM meM bAhabali ne vijaya prApta kii| ratnAkara sabase pahale maMdira meM zAsanadevatAoM ko arghya pradAna | kavi ne pUrA 'bharatezavaibhava' apanI icchAnusAra likhA hai, kara zrI bhagavanta kA stotra va japa kiyaa| yaha kathana | ataH aprAmANika hai| kisI bhI zAstra se mela nahIM khaataa| bharateza ke kAla | 11. bhAga 1 pR. 415 para likhA hai ki bharatezvara meM zAsanadevatAoM kI kalpanA hI nahIM thii| ne cakraratna ko bulAkara kahA ki 'cakraratna! jaao|' 6. bhAga 1 pR. 179 para likhA hai ki samrATa | tumhArI mujhe jarUrata nahIM, tumhArA adhipati yaha bAhubali bharata ne jala, candana Adi aSTa dravyoM se apanI mAtA hai| jaba cakraratna Age nahIM gayA, taba bharatezvara krodha kI pUjA kI / yaha kathana ekadama Agamaviruddha hai| se kahane lage are cakrapizAca! maiM apane bhAI ke pAsa 7. bhAga 1 pR. 250 para likhA hai ki cakravartI | jAne lie bolatA hU~, to bhI nahIM jAtA hai, isa prakAra ke ratnoM kA upabhoga ve svataH hI kara sakate haiN| yaha | kahate hue use dhakkA dekara Age sarakAyA, parantu vaha bhI likhA hai ki kucha loga aisA varNana karate haiM ki | Age nahIM bddh'aa| bharatezvara ne jayakumAra, jo senApati ratna hai, use bhejakara / isa prasaMga ke sambandha meM AdipurANa parva 36 zloka 14 mArca 2009 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 meM isa prakAra kahA hai 'smaraNa karate hI vaha cakraratna bharata ke samIpa AyA, bharata ne bAhubali para calAyA, parantu unake avadhya hone se vaha unakI pradakSiNA dekara tejarahita ho unhIM ke pAsa jA tthhraa| ataH ratnAkara kavi kA prasaMga bilkula Agama viruddha hai| 12. bhAga 1 pR. 141 para likhA hai ki bharatezvara kI 96 hajAra rAniyA~ haiM / parantu isake bAda bhI pR. 265 para 300 kanyAoM se, pR. 271 para 320 kanyAoM se, pR. 272 para 400 kanyAoM se tathA pR. 330 para 2000 kanyAoM se zAdI kI carcA hai / isase dhvanita hotA hai ki bharatezvara kI 96 hajAra se bhI adhika rAniyA~ thIM, jo Agamasammata nahIM hai| 13. bhAga 2, pR. 4 para likhA hai ki bAhubali munirAja ke mana meM zalya thI ki yaha kSetra cakravartI kA hai| maiM isa kSetra meM anna-pAna grahaNa nahIM kruuNgaa| isa garva ke kAraNa unako dhyAna kI siddhi nahIM ho rahI thI jaba ki AdipurANa parva 36 meM zloka 186 meM spaSTa likhA hai ki bAhubali ke hRdaya meM yaha vicAra thA ki vaha bharatezvara mujhase saMkleza ko prApta huA hai| ina donoM prakaraNoM meM itanA antara kyoM ? 14. bhAga 2 pR. 30 para likhA hai ki jayakumAra aura sulocanA ke vivAha ke avasara para bharatezvara ke putra arkakIrti aura jayakumAra kA yuddha nahIM huaa| jaba ki AdipurANa parva 44 meM arkakIrti aura jayakumAra ke bIca ghanaghora yuddha kA varNana hai| 15. bhAga 2, pR. 53 para likhA hai ki bharata kI mA~ yazasvatI ke nIhAra nahIM hotA thaa| jabaki tIrthaMkara kI mAtA ke nIhAra hotA hai, aisA Agama meM ullekha hai, cakravartI kI mA~ ko nIhAra nahIM hotA ho, aisA ucita nahIM / 16. dIkSA ke samaya bharatezvara kI mA~ ko munirAjoM ne picchI aura 'AtmasAra' nAmaka pustaka dilavAI, aisA varNana bhAga 2, pR. 53 para hai| jabaki usa avasarpiNI ke tRtIya kAla meM grantha hone kA koI ullekha prApta nahIM hotaa| 17. bhAga 2, pR. 83 para samrATa bharata dvArA 72 jinamaMdiroM kA nirmANa evaM unakI paMcakalyANakapUjA kA ullekha hai| yaha prakaraNa bhI Agamasammata nahIM hai| tRtIya evaM caturtha kAla meM paMcakalyANaka hone kA koI prasaMga prApta nahIM hotA aura na hI 72 jinAlayoM kA koI pramANa milatA hai| 18. bhAga 2, pR. 143 para aNu aura paramANu kI paribhASA galata dI gaI hai| sabase sUkSma pudgala ko paramANu kahA hai aura ananta paramANuoM ke milane se aNu banatA hai aisA kahA hai| yaha paribhASA Agamaviruddha hai / 19. bhAga 2 pR. 155 para likhA hai ki koIkoI AtmA pahale ghAtiyA karmoM kA nAza karatI hai, bAda meM aghAtiyA karmoM kA aura koI ghAtiyA aura aghAtiyA karmoM ko eka sAtha nAza kara mukti ko jAtI hai| yaha jinopadeza ke viparIta hai| 20. bhAga 2 pR. 151 para prakaraNa diyA hai ki karma, AtmA va kAla ye tIna padArtha anAdi haiM aura unake hI nimitta se dharma, adharma va AkAza kAryakArI hue / isalie ve Adi vastu haiM, aisA bhI koI kahate haiN| yaha prakaraNa bhI bilkula Agamaviruddha hai| aisA ullekha kahIM nahIM miltaa| 21. bhAga 2 pR. 181 para kahA gayA hai ki bhagavAn AdinAtha ne 100 putroM se kahA- 'aba adhika upadeza kI jarUrata nahIM hai| aba apane zarIra ke alaMkAroM kA tyAga kIjie / rAjaveSa ko chor3akara tApasI veSa dhAraNa kIjie / bAda meM dIkSA hone ke bAda bhagavAn AdinAtha ne 'AtmasiddhirevAstu' isa prakAra AzIrvAda bhI diyA / yaha sArA varNana Agamasammata nahIM hai| tIrthaMkara kevalI isa prakAra AzIrvAda yA dIkSA nahIM dete haiN| 22. bhAga 2 pU. 177 para likhA hai ki jinendra bhagavAn ke siMhAsana ke cAroM ora hajAroM kevalI virAjamAna the| yaha prakaraNa bhI Agamasammata nahIM hai| 23. bhAga 2 pR. 214 para tIrthaMkara prabhu ke aMtima saMskAra ke samaya tIna kuNDoM ko tIna zarIra kI sUcanA dene vAlA batAyA hai| yaha prakaraNa bilkula galata hai| 24. bhAga 2 pR. 215 para bhagavAna AdinAtha kA mAgha vadI caturdazI ko nirvANa hone se zivarAtri ke pracalana kA sambandha jor3A gayA hai| yaha prakaraNa Agamasammata nahIM hai / 25. bhAga 2 pR. 217 para aSTApada kI kisa prakAra racanA kI gaI yaha prakaraNa likhA hai, jo kisI mArca 2009 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI Agama se mela nahIM khaataa| 30. isa grantha meM guru haMsanAtha kI bahuta carcA 26. bhAga 2 pR. 220 para bharatezvara kI kAlI | hai| aisA pratIta hotA hai ki ratnAkara varNI ke guru haMsanAtha mUMcho kA varNana hai, jabaki Agama ke anusAra 63 zalAkA | nAma ke jainetara kavi hoNge| puruSoM ke dAr3hI-mUMcha nahIM hote haiN| 31. bhAga 2 pR. 237 para likhA hai- 'jJAnAvaraNIya 27. bhAga 2 pR. 220 para bharatezvara ko mahAn | kI 4 prakRtiyoM kA aMta pahale se ho cukA hai, aba kAmI aura bhogI batAyA hai| likhA hai-'jina striyoM para | bace hue dhUrtakarmoM ko bhI mAra giraauuNgaa| taduparAnta dhyAna bur3hApe kA asara huA, unako maMdira meM le jAkara khaDga ke bala se pracalA va nidrA kA nAza kiyA, sAtha AryikAoM se vrata dilAte the aura unake pAsa hI chor3akara | meM antarAya va darzanAvaraNa kI zeSa prakRtiyoM ko naSTa navIna javAna striyoM se vivAha kara lete the| aise bhogI | kiyaa| yaha prakaraNa bilkula Agamaviruddha hai|' rAjA ko ratnAkara kavi ne bhAga 1 pR. 169 para zuddhopayogI | 32. mahArAjA bharata ke nigoda se nikalakara, manuSya kaise kaha diyA, bar3e Azcarya kI bAta hai| paryAya dhAraNakara, mokSa prApta karanevAle 923 putroM kI 28. bhAga 2 pa. 221 para likhA hai ki bharatezvara | isameM koI carcA nahIM hai| kI roja naI-naI zAdiyA~ hotI rahatI thiiN| likhA hai 'deza- uparyukta prasaMgoM ke AdhAra para yaha niSkarSa nikalatA deza se pratidina kanyAe~ AtI rahatI haiN| roja bharatezvara | hai ki isa grantha kA racayitA prAmANika nahIM haiM, usane kA vivAha cala rahA hai| isa prakAra ve nitya dUlhA hI | | rAjA Adi ko prasanna karane ke lie apane mana ke bane rahate haiN|' anusAra kalpita kathA gar3hakara loka meM sammAna prApta kane 29. bhAga 2 pR. 220 para likhA hai ki bharatezvara | ke lie ise grantha kI racanA kI thii| isa grantha kI arkakIrti kumAra ko bulAkara bole-'idhara Ao, isa | racanA 16vIM zatAbdI meM huii| usake sAmane bharatezvara rAjya ko tuma le lo, mujhe dIkSA ke lie bhejo|' arkakIrti | ke caritra kA nirUpaNa karanevAle AcArya-praNIta zAstra ke AnAkAnI karane para unhoMne kahA- 'maiM ghara meM raha | upalabdha the, parantu usane unakA AdhAra na lekara, loka to sakatA hU~, parantu AyuSyakarma to bilkula samIpa A | ko raMjAyamAna karanevAlA yaha aprAmANika grantha raca ddaalaa| pahu~cA hai| Aja hI ghAtiyA karmoM ko nAza karU~gA aura | usakI jainadharma meM koI AsthA nahIM thI aura na usako kala sUryodaya hote hI mukti prApta karane kA yoga hai| | saiddhAntika jJAna hI thaa| usakA jIvana kAmavAsanA se bharatezvara ne pahale dina dIkSA lI, zAma ko kevalajJAna pUrita rhaa| bharatezvara ko kSAyika samyaktva thA, ata: huA aura agale dina mokSa prApta kiyaa| yaha prakaraNa | usako sAMsArika bhogoM meM Asakti kA abhAva thA, parantu bilkula galata hai| AdipurANa parva 47 ke anusAra ratnAkara kavi ne apanI pravRtti evaM vAsanA ke anusAra kevalajJAna prApta hone ke bAda bhagavAn bharata ne samasta bharatezvara ko mahAna bhogI pradarzita kiyA hai| vAstavikatA dezoM meM cirakAla taka vihAra kiyaa| (zloka 397- | yaha hai ki yaha grantha kathAvastu tathA siddhAnta kI dRSTi 398) / | se ekadama aprAmANika hai| AvazyakatA hai zramaNa jJAna bhAratI chAtrAvAsa jaina caurAsI siddha kSetra mathurA ke liye yogya evaM anubhavI mainejara kI, jo chAtrAvAsa kI vyavasthA dekha sake evaM chAtroM ko jainadharma evaM darzana kI zikSA pradAna kara ske| vetana evaM suvidhAyeM yogytaanusaar| samparka kareMniraMjanalAla bainAr3A (adhiSThAtA) mo. 09927091970 Ananda prakAza jaina (maMtrI) mo. 09412722429 16 mArca 2009 jinabhASita
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ dvitIya aMza tattvArthasUtra meM prayukta 'ca' zabda kA vizleSaNAtmaka vivecana paM0 mahezakumAra jaina vyAkhyAtA dvitIya adhyAya tattvArthavRtti meM isa sUtra meM Aye 'ca' zabda kA vizeSa nahIM likhA hai / aupazamika kSAyikau bhAvau mizrazca jIvasya / ki 'aupazamikakSAyikamizraudayikapAriNAmikA:' isa prakAra svatattvamaudayikapAriNAmikau ca // 1 // sUtra meM dvandva samAsa kA nirdeza karanA cAhiye, jisase isa sUtra ke artha meM do bAra 'ca' zabda nahIM karanA par3atA ? uttara- aisA nahIM hai kyoMki dvandvasamAsa karane se mizra zabda se aupazamika aura kSAyika se bhinna tIsare bhI bhAva ke grahaNa kA prasaMga AyegA / isalie dvandva samAsa nahIM kiyA gayA hai| kyoMki punaH 'ca' zabda ke grahaNa karane para pUrvokta doSoM kA nirAkaraNa ho jAtA hai| zlokavArtika na caiSAM dvandvanirdezaH sarveSAM sUriNA kRtaH / kSAyopazamikasyaiva mizrasya pratipattaye // 12 // nAnarthakazca zabdau tau madhye sUtrasya lakSyate / nApyate vyAdisaMyoga janma bhAvopasaMgrahAt // 13 // kSAyopazamikaM cAMte noktaM madhyetra yujyate / granthasya gauravAbhAvAdanyathA tatprasaMgataH // 14 // artha- zaMkA- yahA~ prathama 'ca' zabda na dekara AcArya umAsvAmI ko dvandvasamAsa kA nirdeza karanA cAhiye, jisase " aupazamikakSAyikaudayikapAriNAmikA:" isa prakAra sUtra ho jaataa| samAdhAna - sUtra meM mizra pada kA grahaNa kSAyopazamika ke jJAna ke lie hI hai, jisase aupazamika aura kSAyika ina donoM kA hI mizra yaha kSAyopazamika bhAva hai| ataH 'ca' zabda anarthaka nahIM hai| anta meM 'ca' zabda 2 Adi ke saMyoga se utpanna bhAva kA saMgraha karane ke lie hai| prathama 'ca' zabda ko nahIM kahakara kSAyopazamika pada ke kahane se grantha kA gaurava ho jAtA ( arthAt mizrazca ina 3 varNoM ke sthAna para kSAyopazamika ye 6 sasvara varNa kahane par3ate ) ataH grantha ke gaurava doSa kA abhAva ho jAne se aupazamika aura kSAyika ke bAda tathA isa sUtra ke madhya meM kSAyopazamika zabda kahanA yukta nahIM thA / sarvArthasiddhi - aupazamikakSAyikamizraudayikapAriNAmikA iti / tathA sati dviH 'ca' zabdo na karttavyo bhavati / naivaM zakyam, anyaguNApekSayA iti pratIyeta / vAkye punaH sati 'ca' zabdena prakRtobhayAnukarSaH kRto bhavati / tarhi kSAyopazamikagrahaNamiti cet / na gauravAt / mizragrahaNaM madhye kriyate ubhayApekSArtham / (yahA~ prathama 'ca' zabda kI vyAkhyA kI gaI hai / ) artha- zaMkA- yahA~ aupazamikakSAyikamizraudayikapAriNAmikAH isa prakAra dvandva samAsa karanA cAhiye, aisA karane se meM do 'ca' zabda nahIM rakhane par3ate / sUtra samAdhAna- aisI zaMkA nahIM karanI cAhiye kyoMki sUtra meM yadi 'ca' zabda na rakhakara dvandvasamAsa karate, to mizra kI pratIti anya guNa kI apekSA hotI / kintu vAkya meM 'ca' zabda rahane para usase prakaraNa meM Aye hue aupazamika aura kSAyika bhAva kA anukarSaNa ho jAtA hai| zaMkA- to phira sUtra meM kSAyopazamika pada kA hI grahaNa karanA cAhiye ! samAdhAna- nahIM, kyoMki kSAyopazamika pada ke grahaNa karane meM gaurava hai, ataH isa doSa ko dUra karane ke lie kSAyopazamika pada kA grahaNa na karake mizra pada rakhA hai| rAjavArtika- dvandvanirdezo yukta iti cet na, ubhayadharmavyatirekeNAnyabhAvaprasaGgAt / syAnmatam - dvandvanirdezo'tra yuktaH aupazamika kSAyikamizraudayikapAriNAmikAH iti / tatrAyamapyarthI dvizcazabdo na karttavyo bhavatIti, tanna kiM kAraNam ? ubhayadharmavyatirekeNAnyabhAvaprasaMgAt / ubhAbhyAM vyatirekeNAnyo bhAvaH prApnoti, 'ca' zabde punaH sati pUrvoktAnukarSaNArthI yukto bhavati / ( 2/1/19) / artha - isa sUtra meM dvandva samAsa karanA cAhiye? uttara- aisA nahIM hai, kyoMki ubhayadharma ke vyatireka se anya bhAva kA prasaMga AtA hai| zaMkAkAra kA kahanA hai 1 sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdena SaSThaH sAnnipAtikaH samucciyate / sa ca pUrvottarabhAvasaMyogAdidvitricatuHpaMcasaMyogajo jJeyaH / (yahA~ dvitIya 'ca' zabda kI vyAkhyA kI gaI hai / ) artha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se chaThe sAnnipAtika mArca 2009 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAva kA grahaNa hotA hai| vaha sAnnipAtika bhAva ina / vRtti meM 'ca' zabda kI vyAkhyA nahIM kI hai| aupazamika Adi bhAvoM ko pUrvottara rUpa se saMyoga karane | rAjavArtika- saMjJitvasamyamithyAtvayogopasaMkhyApara banatA hai| inake saMyoga se dvisaMyogI, trisaMgoyI, | namiti cet, na, jJAnasamyaktvalabdhigrahaNe gRhiittvaat||9|| catu:saMyogI aura paMcasaMyogI aise bheda hote haiN| bhAvArtha- | syAdetat-saMjJitvasamyamithyAtva-yogopasaMkhyAnaM kartavyam, sUtra meM AyA prathama 'ca' aupazamika bhAva aura kSAyika | te'pi hi kSAyopazamikA iti, tanna, kiM kAraNam? bhAva kA mizra pada grahaNa karane ke lie hai, arthAta | jJAnasamyaktvalabdhigrahaNena gRhiittvaat| saMjJitvaM hi matikSAyopazamika bhAva kA vAcaka hai| evaM dvitIya 'ca' chaThe | jJAnena gRhItaM samyamithyAtvaM samyaktvagrahaNena, noindriyAsAnnipAtika bhAva kA grahaNa karane ke lie hai, jisase | varaNakSayopazamApekSatvAt, ubhayAtmakasya ekAtma-paridvisaMyogI, trisaMyogI, catu:saMyogI aura paMcasaMyogI bhAvoM grahAcca udkvytimishrkssiirvypdeshvt| yogazca vIryakA grahaNa ho jAtA hai| jaise- dvisaMyogI-audayika labdhigrahaNena gRhIta iti| athavA 'ca' zabdena samuccayo aupazamika jaise- manuSya ora upshaantkrodh| trisaMyogI veditavyaH / (2/5/9) / audayika-aupazamika-kSAyika jaise-manuSya, upazAntamoha artha- zaMkA- saMjJitva, samyagmithyAtva aura yoga aura kSAyika smygdRsstti| catuHsaMyogI-aupazamika-kSAyika bhI kSAyozamika haiN| unakA bhI grahaNa karanA cAhiye? kSAyopazamika-pAriNAmika, jaise-upazAntalobha, kSAyika samAdhAna- nhiiN| zaMkA- kisa kAraNa se? samAdhAnasamyagdRSTi, paMcendriya aura jiiv| paMcasaMyogI-audayika jJAna, samyaktva aura labdhi ke grahaNa se una tInoM kA aupazamika-kSAyika-kSAyopazamika-pAriNAmika, jaise- | gahaNa ho jAtA hai| arthAt kSAyopazamika saMjJitvabhAva manuSya, upazAntamoha, kSAyikasamyagdRSTi, paMcendriya aura | noindriyAvaraNakarma ke kSayopazama kI apekSA rakhane ke kAraNa jiiv| matijJAna meM antarbhUta ho jAtA hai| samyagmithyAtva yadyapi jJAnadarzanadAnalAbhabhogopabhogavIryANi c|| 4 // dUdha-pAnI kI taraha ubhayAtmaka hai, phira bhI samyakpanA sarvArthasiddhi- 'ca' zabdaH samyaktvacAritrAnukarSaNArthaH / usameM vidyamAna hone se samyaktva meM antarbhUta ho jAtA artha- sUtra meM 'ca' zabda samyaktva aura cAritra hai| vIryalabdhi ke grahaNa se yoga kA grahaNa ho jAtA hai| ke grahaNa karane ke lie AyA hai| athavA 'ca' zabda se ina bhAvoM kA saMgraha ho jAtA hai| rAjavArtika evaM zlokavArtika- 'ca' zabdena tattvArthavRtti- cakArAt saMjJitvaM samyagmithyAtvaM ca samyaktva-cAritre smucciiyete| (4/0) mizrau bhAvau jnyaatvyau| artha- 'ca' zabda se samyaktva aura cAritra kA artha- sUtra meM Aye hue ca zabda se saMjJitva aura samuccaya ho jAtA hai| samyagmithyAtva ina donoM ko bhI mizra (kSAyopazamika) sukhabodhatattvArthavRtti- 'ca' zabdena samyaktvacAritrayoH | bhAva jAnanA caahiye| prigrhH| bhAvArtha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se samyagmithyAtva, artha- sUtra meM 'ca' zabda se kSAyikasamyaktva saMjJIpanA evaM yoga ye tInoM bhI kSAyopazamika bhAva hote kSAyikacAritra bhAvoM kA grahaNa hotA hai| haiM, isa prakAra jAnanA caahiye| tattvArthavRtti- cakArAt samyaktvAritre ca dve| jIvabhavyAbhavyatvAni ca // 7 // artha- 'ca' zabda se samyaktva aura cAritra kA sarvArthasiddhi- nanu cAstitvanityatvapradezatvAdayo'pi grahaNa ho jAtA hai| bhAvAH pAriNAmikAH snti| teSAmeva grahaNaM krtvym| na bhAvArtha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se sabhI AcAryo krtvym| kRtmev| katham? 'ca' zabdena smuccittvaat| ne kSAyika samyaktva aura kSAyika cAritra kA grahaNa kiyA yadyevaM traya iti saMkhyA virudhyte| na virudhyate, asAdhAraNAH hai, jisase kSAyika bhAva ke 9 bheda ho jAte haiN| jIvasya bhAvAH pAriNAmikAstraya ev| astitvAdayaH jJAnAjJAnadarzanalabdhayazcatustritripaMcabhedAH samyaktva punarjIvAjIvaviSayatvAt sAdhAraNa iti| 'ca' zabdena caaritrsNymaasNymaashc|| 5 // pRthggRhynte| sarvArthasiddhi, zlokavArtika evaM saMkhabodhatattvArtha artha- zaMkA- astitva, nityatva aura pradezatva | Adi bhI bhAva haiM, unakA isa sUtra meM grahaNa karanA caahiye| 18 mArca 2009 jinabhASita
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAdhAna- alaga se unake grahaNa karane kA koI kAma sakhabodhatattvArthavRtti-'ca' zabdAdadravyAntarasAdhAraNAH nahIM, kyoMki unakA grahaNa kiyA hai| zaMkA- kaise? | satvadravyatvAsaMkhyeyapradezatvAmUrtatvAdayA'prAdhAnyenoktA gRhynte| samAdhAna- kyoMki sUtra meM Aye hue 'ca' zabda se unakA artha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se anya dravyoM samuccaya ho jAtA hai| zaMkA- yadi aisA hai, to tIna | meM pAye jAnevAle sAdhAraNarUpa satva, dravyatva, aMsakhyeyasaMkhyA virodha ko prApta hotI hai, kyoMki isa prakAra tIna | pradezatva, amUrtatva Adi bhAva apradhAnatA se grahaNa kiye se adhika pAriNAmikabhAva ho jAte haiN| samAdhAna- taba bhI tIna saMkhyA virodha ko prApta nahIM hotI, kyoMki jIva tattvArthavRtti- cakArAdastitvaM vastutvaM dravyatvaM ke asAdhAraNa bhAva tIna hI haiN| astitva Adi to jIva prameyatvamagurulaghutvaM nityapradezatvamamUrtatvaM cetanamacetanatvaM aura ajIva donoM ke sAdhAraNa haiN| isalie unakA 'ca' / c| ete'pi dazabhAvAH pAriNAmikA anyadravyasAdhAraNA zabda ke dvArA alaga se grahaNa kiyA hai| veditavyAH / rAjavArtika- 'ca' zabdaH kimartha:? astitvAnyatva- artha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se astittva, vastutva, kartatvabhoktRtva-paryAyavatvA'sarvagatatvA'nAdi santatibandhana- | dravyatva, prameyatva, agurulaghutva, pradezavatva, mUrtatva amUrtatatva, baddhatvapradezavatvArUpatvanityatvAdisamuccayArthazca shbdH| cetanatva aura acetanatva bhAvoM kA grahaNa kiyA gayA hai| astitvAdayo'pi pAriNAmikA bhAvAH snti| (7/12) / arthAt ye dasa bhI pAriNAmika bhAva haiN| ye bhAva anya artha- zaMkA- sUtra meM 'ca' zabda kisalie hai? dravyoM meM bhI pAye jAte haiM (isaliye jIva ke asAdhAraNa samAdhAna- astitva, anyatva, kartRtva, bhoktRtva, paryAyavatva, | bhAva na hone se sUtra meM ina bhAvoM ko nahIM kahA hai|) asarvagatatva, anAdisantatibandhanabaddhatva, pradezavatva, arUpatva, bhAvArtha- sUtra meM Aye 'ca' zabda se astitva, nityatva Adi ke samuccaya ke lie sUtra meM 'ca' zabda | vastutva, dravyatva, pradezavatva Adi sabhI dravyoM meM pAye kA grahaNa kiyA gayA hai| kyoMki astittva Adi bhAva | jAnevAle sAdhAraNa bhAvoM kA grahaNa kiyA gayA hai| ye bhI pariNAmika haiN| | bhI pAriNAmika bhAva haiN| zlokavArtika-'ca' zabdasamuccitAstu sAdhAraNAH | saMsAriNo muktaashc|| 10 // asAdhAraNAzcAstitvAnyatvAnyatvakartRtva-haratva-paryAyava- sarvArthasiddhi evaM sukhabodhatattvArthavRtti meM 'ca' zabda tvAsavargagatatvAnAdisaMtatibaMdhanabaddhatvapradezavatvArUpatva- | kI vyAkhyA nahIM hai| nitytvaadyH| tAdigrahaNamatra nyAyyamiti cenna, trividha- | | rAjavArtika-samuccayAbhivyaktyarthaM 'ca' zabdo'narthaka pAriNAmikabhAvapratijJAhAniprasaMgAt / samuccayArthepi'ca' zabde | iti cet, na, upayogasya gunnbhaavprdrshntvaat||4||syaanmtmsti tulyo doSa iti cenna, pradhAnApekSatvAttritvapratijJAyAH| 'ca' shbdo'nrthkH| kutaH? arthabhedAt smuccysiddheH| samuccIyamAnAstu 'ca' zabdenApradhAnabhUtA evAstitvAdaya iti | bhinnA hi saMsAriNo muktAzca tato vizeSaNavizeSyatvAnupapatteH na dossH| samuccayaH siddhaH yathA "pRthivyApastejovAyuH" iti, tanna artha- 'ca' zabda meM sAdhAraNa aura asAdhAraNa bhAva | kiM kAraNaM? upayogasya gunnbhaavprdrshnaarthtvaat| nAyaM 'ca' samuccita haiN| jaise- astittva, anyatva, kartRtva, bhoktRtva, zabdaH samucyate, kva tarhi? anvaacye| tatra hyekaH pradhAnabhUtaH paryAyavatva, asarvagatattva, anAdisaMtatibaMdhanabaddhatva, itaro guNabhUtaH yathA 'bhaikSaM cara devadattaM caany|' iti pradezavattva, arUpatva, nityatva aadi| to phira yahA~ 'Adi' pradhAnaziSTaM bhaikSacaraNaM devdttaanynmprdhaanshissttm| tathA zabda kA grahaNa karanA cAhiye? nahIM, aisA karane se lI| saMsAriNaH prAdhAnyenopayogino muktvA guNabhAvenetyetasya gaI tIna prakAra ke bhAvoM kI pratijJA naSTa hogii| zaMkA- | prdrshnaarthH| kathaM saMsAriSu mukhya upayogaH kathaM vA mukteSu 'ca' zabda ko samuccayArthaka grahaNa karane para bhI vahI | doSa hogA? samAdhAna- nahIM, tIna kI pratijJA to pradhAnatA pariNAmAntarasaMkramAbhAvAd dhyaanvd|| 5 // yathA kI apekSA se hai, kintu aprAptapratijJAvAle samuccIyamAna ekAgracintAnirodho dhyAnamiti chadmasthe dhyAnazabdArtho astitvAdi ko apradhAna kI apekSA se 'ca' zabda se mukhyazcintAvikSepavataH tannirodhopapatteH, tadabhAvAt kevaligrahaNa karane meM koI doSa nahIM hai| nyupacaritaH phaladarzanAt, tathA upayogazabdArtho'pi saMsAriSu -mArca 2009 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhyaH pariNAmAntarasaMkramAt, mukteSu tadabhAvAt gauNaH kalpyate / saMsAriNo saMsArya saMsAritvavyapetAstvayogakevalino'bhISTAste uplbdhisaamaanyaat| (2/10/5) | yena smucciiynte| artha- sasuccaya artha hone se 'ca' zabda ko prayoga | artha- zaMkA- sUtra meM AyA 'ca' zabda anarthaka karanA vyartha hai, aisA bhI kahanA ucita nahIM hai, kyoMki | hai! sAmadhAna- nahIM, iSTabheda kA samuccaya karane ke lie 'ca' zabda upayoga ke guNabhAva kA pradarzana karAne ke | 'ca' zabda diyA gayA hai, jisase sayogakevalI no-saMsArI lie diyA gayA hai|| 4 // artha bhinna-bhinna hone se 'ca | jIva haiM, zeSa sabhI saMsArI jIva haiM, kintu ayogakevalI zabda ke binA hI samuccaya kA jJAna ho jAtA hai, kyoMki | asaMsArI jIva haiM, isa abhISTa artha kA samuccaya ho saMsArI bhinna hai aura mukta bhinna hai- yathA pRthvI, ap, | jAtA hai| agni, vAyu Adi kA saMsArI kahA hai, isalie vizeSaNa- tattvArthavRtti- cakAraH parasparasamuccaye vrtte| vizeSya kI utpatti nahIM ho sakatI, aisA bhI kahanA | saMsAriNazca jIvA bhavanti, muktAzca jIvA bhavantIti ucita nahIM hai, kyoMki sUtra meM 'ca' zabda samuccayArthaka | smuccsyaarthH| nahIM hai, kintu anvAcaya artha meM hai| saMsArI jIvoM meM | artha- cakAra zabda paraspara samuccaya ke lie hai| upayoMga kI mukhyatA aura mukta jIvoM meM upayoga kI | saMsArI jIva hote haiM aura siddha jIva hote haiN| donoM ke gauNatA batAne ke lie 'ca' zabda diyA hai, jaise- devadatta samuccaya ke lie 'ca' zabda diyA hai| ko lAo bhikSA kraao| isameM bhikSA karAo yaha pada AcArya zrI vidyAsAgara jI- mukta bhI kaI prakAra . pradhAna hai ora devadatta ko lAo yaha gauNa hai| prazna- ke hote haiM jaise- saMsAramukta, jIvanamukta Adi evaM saMsArI saMsArI jIvoM meM upayoga kI mukhyatA aura mukta jIvoM | bhI kaI prakAra ke hote haiM jaise-trasa, sthAvara aadi| ina meM gauNatA kyoM hai? sabake samuccaya ke lie sUtra meM 'ca' pada diyA hai| uttara- pariNAmAntara ke saMkramaNa kA abhAva hone | bhAvArtha- satra meM Aye 'ca' zabda se saMsArI jIvoM se dhyAna ke samAna, jaise- ekAgracintAnirodharUpa dhyAna | ke tIna bheda kie haiM- 1. bArahaveM guNasthAna taka ke chadmasthoM ke mukhya hai, kyoMki citta ke vikSepavAle | saMsArI jIva 2. terahaveM guNasthAna vAle nosaMsArI jIva chadmasthoM ke cintAnirodha kI utpatti hotI hai, parantu kevalI | 3. caudahaveM guNasthAnavartI asaMsArI jIva haiN| upayoga kI bhagavAn ke mAnasika vikSepa nahIM hai, sirpha dhyAna kA | mukhyatA aura gauNatA ke lie bhI 'ca' zabda prayukta hai, phala karma- dhvaMsa dekhakara unameM upacAra se dhyAna kahA jisase saMsArI jIvoM meM upayoga kI mukhyatA hai aura jAtA hai, usI prakAra saMsAriyoM meM upayoga badalatA rahatA | makta jIvoM meM upayoga kI gauNatA hai, yaha bAta phalita hai, isalie mukhya hai aura muktAtmAoM meM satata ekasI | ho jAtI hai| saMsArI bhI jIva hote haiM tathA mukta bhI dhArA rahane ke kAraNa gauNa hai| jIva hote haiM tathA ye kaI prakAra ke hote haiN| ina sabake zlokavArtika- 'ca' zabdo'narthaka iti cenna | samaccaya ke lie 'ca' zabda diyA hai| issttvishesssmuccyaarthtvaat| no- saMsAriNaH sayogakevalinaH | ___ kAzI hindU vizvavidyAlaya ke jaina-bauddhadarzana vibhAga meM saMgoSThI sampanna saMskRtavidyA dharmavijJAna saMkAya dvArA Ayojita akhila / jaina-bauddha kI tattvavyavasthA kI maulika vizeSatAoM para bhAratIya zAstrasaMgoSThI ke antargata jaina-bauddha darzana vibhAga | prakAza DAlA tathA anekAntAtmaka paddhati se vastu vizleSaNa dvArA 'jaina-bauddha zAstreSu tattvavimarzaH' viSaya para vicAra | para bala diyaa| goSThI kA Ayojana dinAMka 18.1.09 ko pUrva kalAsaMkAya satra kI sampUrti meM vibhAgAdhyakSa pro0 kamalezapramukha pro0 sudarzanalAla jaina kI adhyakSatA tathA caNDIgar3ha | kumAra jaina ne atithiyoM ke prati AbhAra vyakta kiyaa| vizvavidyAlaya ke pUrva saMskRta vibhAgAdhyakSa pro0 dhanarAja | kAryakrama kA kuzala saMyojana vibhAga ke zodhacchAtra zrI zarmA ke mukhyAtithya meM kiyA gyaa| paMkajakumAra jaina ne kiyaa| __ adhyakSIya vaktavya meM pro0 sudarzanalAla jaina ne vibhinna DaoN0 kamalezakumAra jaina bhAratIya darzanoM meM tAttvika vyavasthA kA varNana karata hue 20 mArca 2009 jinabhASita -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ NamokAra mantra kA zuddha uccAraNa evaM jApyavidhi __paM0 AzISa jaina zAstrI NamokAramantra ke vartamAna meM tIna prakAra ke uccAraNa | SaTakhaNDAgama ke anusAra mUla uccAraNa Namo AiriyANaM dekhane meM Ate haiN| unameM anya pada to samAna haiM, kevala | hai| prathama pada meM aMtara hai| isakA eka kAraNa yaha bhI hai ki NamokAramaMtra prathama pada ke tIna uccAraNa meM 30 vyaMjana hote haiN| yadi hama 'AyariyANaM' bolate Namo arihaMtANaM, haiM to 31 vyaMjana ho jAte haiM aura 'Namo AiriyANaM' Namo arahaMtANaM, bolate haiM to 30 vyaMjana hI hote haiM, ataH 'Namo Namo aruhNtaannN| AiriyANaM' hI zuddha hai| artha kI dRSTi se dekhA jAya to tInoM hI uccAraNa isa prakAra mUla uccAraNa yaha haiucita haiN| Namo arihaMtANaM kA artha hai- ghAtiyA karma- Namo arihaMtANaM,Namo siddhANaM,Namo aairiyaannN| rUpI zatraoM ko nAza karanevAle ko namaskAra ho| Namo Namo uvajjhAyANaM, Namo loe svvsaahuunnN|| arahaMtANaM kA artha hotA hai- indrAdi dvArA pUjya arthAt Ajakala bahuta se jainI bhAiyoM ke ghara meM tathA pA~ca mahAkalyANakoM se pUjita ko namaskAra ho| Namo | tIrthakSetra evaM maMdiroM meM, NamokAramaMtra ke kaiseTa bajate huye aruhaMtANaM kA artha hotA hai- karma naSTa ho jAne se | sunane meM Ate haiN| ye zvetAmbaroM dvArA banAye huye haiN| punarjanma se rahita ko namaskAra ho| yadyapi ye tInoM hI | inameM Namo ke sthAna para namo tathA AiriyANaM ke sthAna hamAre artha kI siddhi karanevAle haiM, parantu inameM mUla | para AyariyANaM sunane meM A rahA hai| yaha ucita nahIM pATha to Namo arihaMtANaM hI hai, kyoMki isa mahAmaMtra | hai| 'Na' kA 'na' rUpa se parivartana karane se zabdoM kI ke racanAkAra AcArya puSpadaMta mahArAja (IsApUrva prathama | zakti ghaTa jAtI hai| isase maMtrazAstra ke rUpa aura maNDala zatAbdI) haiN| aura unhoMne zrI SaTkhaNDAgama ke maMgalAcaraNa | meM vikRti ho jAtI hai| phala kI pUrNa prApti nahIM ho ke rUpa meM isakI racanA kI thii| vahA~ isakA lekhana | paatii| Namo ke uccAraNa, manana tathA cintana meM AtmA Namo arihaMtANaM rUpa hI hai, ataH NamokAra mahAmantra ke | kI adhika zakti lagane se, phala atizIghra milatA hai prathama pada kA mUla uccAraNa Namo arihaMtANaM hI mAnanA | tathA prANavAyu evaM vidyut kA atyadhika saMcAra hotA hai| caahie| apane zarIra, svAsthya tathA anya padArtha para bhI 'Namo' isa saMbaMdha meM mujhe pU0 A0 vidyAsAgara jI mahArAja zabda adhika phaladAyI hai| ataH zuddha maMtra kA bhAvasahita dvArA kahA gayA yaha saMsmaraNa bhI yAda AtA hai- 'mere uccAraNa sarvazreSTha phala kA denevAlA tathA mahApuNyabaMdha dIkSAguru AcArya jJAnasAgara jI mahArAja ko jaba kabhI | kA kAraNa hai| tIna bAra NamokAramaMtra bolanA hotA thA, to ve sarvaprathama . japa-vidhi 'Namo arihaMtANaM'--- usake bAda 'Namo arahaMtANaM' - zrI dhavalAgraMtha meM isa maMtra ke japa kI mukhyatayA -- tathA anta meM Namo aruhaMtANaM' bolate the|' isakA | tIna vidhiyA~ batAI gaI haiMbhI yahI tAtparya hotA hai ki samAna artha hone se tInoM | 1. pUrvAnupUrvIuccAraNa ucita haiM, para mUla to 'Namo arihaMtANaM' hI | Namo arihaMtANaM, Namo siddhANaM Namo AiriyANaM hai| Namo uvajjhAyANaM, Namo loe svvsaahuunnN|| isa maMtra ke tIsare pada ke bhI do uccAraNa dRSTigocara 2. pazcAtAnupUrvIhote haiM- Namo AiriyANaM tathA Namo aayriyaannN| inameM | Namo loe savva sAhUNaM, Namo uvjjhaayaannN| bhI yadyapi artha kI apekSA aMtara nahIM hai, parantu zrI / Namo AiriyANaM, NamosiddhANaM Namo arihaMtANaM / / -mArca 2009 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3. yAthAtathyAnupUrvI maMtrajApa ke tIna anya prakAra aura bhI haiMNamo siddhANaM,Namo arihaMtANaM, Namo uvjjhaayaannN| 1. kamala jApya- hRdaya sthAna para 12 dalavAle Namo AiriyANaM, Namo loe savva saahuunnN|| | kamala kI racanAkara usake AdhAra se jApa krnaa| athavA 2. hastAMgulI jApya- hAtha kI aMguliyoM ke AdhAra Namo AiriyANaM, Namo loe svvsaahuunnN| se jApa krnaa| NamoarihaMtANaM, Namo siddhAMNa, Namo uvjjhaayaannN| 3. mAlAjApya- mAlA ke AdhAra se jApa krnaa| athavA isI vidhi se kisI bhI pada ko Age- uparyukta tInoM prakAroM meM kamalajApya ko utkRSTa pIche lekara isa maMtra kA jApa kiyA jA sakatA hai| itanA avazya dhyAna rakhanA cAhie ki na to koI pada dobArA vartamAna meM jApa dene kA pracalana to bahuta se dharmapremI Aye aura na koI pada chuutte| laDDU kI taraha isa maMtra | bhAiyoM-bahinoM meM hai, parantu sabakA eka hI prazna rahatA kA kaisA bhI jApa sukha pradAna karanevAlA hai| hai ki mana to lagatA nahIM, phira jApa dene se kyA lAbha * jApa bhI tIna prakAra se kiyA jAtA hai- hai? una sabase merA namra nivedana hai ki yadi ucita sthAna 1. jaba jApa karate samaya na to uMgalI-aMgUThA | para, ucita kAla meM jApa dI jAyegI, to avazya mana Adi kA prayoga kiyA jAya aura na jihvAcAlana yA uccAraNa | lgegaa| sAtha hI mana lagAne ke liye, Upara kahI gayI ho| mAtra mana meM jApa ho| yaha sarvazreSTha phaladAyI hai| pUrvAnupUrvI Adi rUpa se jApa deMge, to avazya hI mana 2. jaba maMtra kA uccAraNa to na ho, para aMgulI | lgegaa| AzA hai pAThakagaNa, zuddha maMtra kA, mana lagAte yA oMTha, jihvA Adi kriyAzIla hoN| yaha madhyama phaladAyI huye jApa dekara maMtra kA utkRSTa phala prApta kreNge| yahI isa lekha kA Azaya hai| 3. jaba uccAraNasahita maMtrajApa kiyA jaay| yaha zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera jaghanya phaladAyI hai| (jayapura, rAja.) ma.pra. ke mukhyamaMtrI dvArA DaoN0 sAgaramala jI jaina sammAnita dinAMka 19 pharavarI 2009 guruvAra ko bhAratIya sAhitya, kalA evaM saMskRti ko samarpita zAjApura nagara kI 'pahacAna' saMsthA dvArA antarrASTrIya khyAtiprApta jaina vidvAn DaoN. sAgaramala jI jaina ke 'amRta mahotsava' samAroha kA Ayojana kiyA gyaa| samAroha pa.pU. puSpA jI ma.sA., pa.pU. jyotsanA jI ma.sA. pa.pU. pratibhA jI ma.sA. Adi ThANA-7 kI nizrA evaM ma.pra. ke mukhyamaMtrI zrI zivarAjasiMha cauhAna ke mukhya Atithya tathA zrI pArasa jI jaina khAdya Aparti maMtrI. ma.pra. zAsana kI adhyakSatA meM sthAnIya prahalAda jIna parisara meM upasthita vizAla janasamadAya ke bIca sampanna huaa| mukhyamaMtrI va DaoN0 sAgaramalajI ke bIca guru-ziSya kA nAtA hai| isI bAta se prerita hokara 'gurugoviMda donoM khar3e, kAke lAgU pA~ya, balihArI guru ApakI goviMda diyo batAya' ke dohe se apanI bAta AraMbha karate hue mukhyamaMtrI zrI cauhAna ne apane mArgadarzaka preraNAsrota DaoN0 sAgaramala jI jaina ke isa amRtamahotsava samAroha meM apane guru kA guNAnuvAda karate hue jaba guru-ziSya ke madhura saMbaMdhI va isa rizte kI pavitratA para mukharita hokara bole, to upasthita jana samudAya svataH hI tAliyA~ bajAkara isa prasaMga para apanI AtmIya upasthiti kA pramANa detA dikhAI diyaa| unhoMne kahA-saMsAra meM mAtA-pitA ke bAda vaMdanIya sthAna guru kA hotA hai| mujhe garva hai ki isa gaharAI ko maiM svayaM ke jIvana meM bhI mahasUsa karatA huuN| maiM apane vaMdanIya guru DaoN0 jaina sA0 ko vizvAsa dilAtA hU~ ki mere dvArA bhI isa jIvana saMgrAma meM kie jA rahe pratyeka kArya se Apa sadaiva gauravAnvita hote rheNge| isa avasara para upasthita sAdhvI-maNDala ne DaoN0 sAgaramala jI jaina ko 'jJAna mahodadhi' kI upAdhi se alaMkRta kiyaa| 22 mArca 2009 jinabhASita -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mahAvIra hone ke mAyane mahAvIra kI prAsaMgikatA yA mahAvIra kA mahattva jaise zIrSakoM se aba sAmAnyataH aruci hone lagI hai, kyoMki prAya: isa taraha ke zabda hara sAmAnya puruSa / mahApuruSa ke liye, unake smaraNa kiye jAte samaya prayoga keye jAte haiN| kabhI-kabhI to apUjyoM ke liye bhI bar3e bar3e aise hI zabda vizeSaNa bataura lagA diye jAte haiM, isIliye kahA jAtA hai ki ina dinoM zabda apane mUla artha khone lage haiN| ve apanA saTIka prabhAva nahIM chor3a pAte haiM, calatAu ho gaye haiN| udAharaNa ke liye mIDiyA ne ina dinoM, rAjanItika guNDoM ke liye eka AdhyAtmika aura pAramparika pracalita zabda 'bAhubali' kA durupayoga karanA zurU kara diyA hai| eka yuga se bAhubali zabda, prathama jaina tIrthaMkara AdinAtha prabhu ke kaniSTha aura mahAn AtmasAdhaka putra bAhubali ke liye hI prayoga kiyA jAtA rahA hai, jina kI vizvaprasiddha vizAlatama sundara mUrti zravaNabelagolA (karnATaka) meM mAnavAkarSaNa kA eka aitihAsika advitIya kalAvimba hai / inhIM bAhubali ke bar3e bhAI mahArAja bharata ke nAma para isa deza kA nAma bhAratavarSa par3A hai, yaha eka aitihAsika tathya hai| aba mIDiyA ke logoM ko kauna samajhAye ki jina guNDoM ko Apa bAhubali kaha rahe haiM, unameM eka bhI guNa to dUra ve una bhagavAn bAhubalisvAmI ke caraNaraja barAvara bhI nahIM haiM, na hI unameM zAbdika hI artha zeSa hai| yadi yaha zAbdika durupayoga jArI rahA to koI Azcarya nahIM ki bhagavAn bAhubali meM hI atIta ko nahIM samajhane vAlI naI pIr3hI, Aja ke rAjanaitika guNDoM kI chavi dekhane lge| kyoMki RNAtmaka prabhAva hI manovaijJAnikarUpa se jaldI par3atA hai| eka aura jaina pracalita zabda hai 'sallekhanA', jisakA AdhyAtmika artha samajhe binA loga ise AtmahatyA manavAne para utArU haiM, kyoMki ye loga to sAmAnya mauta yA kutte kI mauta bhara jAnate haiN| dUra kyoM jAte haiM, mIDiyA meM krikeTa maicoM ko yuddha kA rUpa dene meM zabdoM ke durupayoga para koI kasara nahIM chor3I jAtI hai / kameNTrI meM kahA jAtA hai... kucala do pAkistAna ko..., lUTa lo zrIlaMkA ko,... geMda DAlo AsTreliyA kailAza mar3abaiyA ko, bacane na pAyeM aphrIkana... ityAdi / kyA koI TIma duzmana deza hotI hai yA krikeTa khela nahIM, yuddha hotA hai ? Akhira bAjAravAda kahA~ le jAyegA hameM...? mIDiyAkarmI sAhitya kI gaharAI meM jAnA hI nahIM cAhate? vijJApanoM meM zabdoM ke durupayoga aura dviarthI saMvAdoM ne sAhitya, samAja aura saMskRti kI aisI-taisI kara rakhI hai| isaliye mahAvIra jaise yugapravartaka tIrthaMkara ke liye zabdoM kA upayoga karane meM satarkatA Avazyaka hai, kyoMki mahAvIra svayaM meM hI bAhya zatruoM ko jItakara nahIM, antaH ke duzmanoM ko jItakara AtmasAdhanA se mahAn banane kA nAma hai| mahAvIra svAmI ne lagabhaga 2600 varSa pUrva sva meM utarane ke jo vaijJAnika prayoga kiye the, unheM vijJAna bhale Aja siddha na kara pAyA ho, para vaha krAntikArI mahAvIra hI the, jinhoMne mAnava / pazu bali ke pAkhaNDavAle usa patita yuga meM kahA thA ki mukti / mokSa ke liye kisI Izvara kI bhakti kI AvazyakatA nahIM haiM, varan svayaM ko parta dara parta ughAr3a kara Atmastha hone kI AvazyakatA hai| para taba to isako gaharAI se samajhe binA jainadharma para hI nAstika hone kA Aropa lagA diyA gayA thaa| vaha to mahAvIra ko taba samajha gayA jaba AinsaTIna jaise vaijJAnika ne sApekSavAda kA siddhAnta pratipAdita kara diyA / isaliye Aiye, tIrthaMkara mahAvIra ne jina pramukha jainasiddhAntoM ko anAvRta kiyA thA, unheM saMkSepa meM vyAkhyAyita karane kI vinamra koziza kareM / anekAnta darzana- mahAvIra ke kAla arthAt IsA se 599 I0 pUrva taka logoM meM arastU kA hI yaha siddhAnta pramukhatA pracalita thA ki ka, ka hai aura kha, kha hai / ka, kha nahIM ho sakatA aura kha, ka nhiiN| para mahAvIra ne samajhAyA ki eka vyakti putra ke liye pitA, patnI ke liye pati, pitA ke liye putra bahina ke liye bhAI arthAt alaga-alaga rUpa ho sakatA hai| isaliye vastu kA svarUpa sApekSa hotA hai, ThIka pA~ca aMdhoM ke alagaalaga rUpa meM hAthI ko dekhane ke anubhavoM kI taraha / para bhinna-bhinna anubhava hone ke bAvajUda hAthI to sabhI ko dekhA huA samagra anubhava hI hotA hai na ki kisI mArca 2009 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka kaa| eka vyakti kI dRSTi to eka samaya meM eka | ko dikhalAnevAlA sarvajJa puruSa hai| isI ke AdhAra para koNa taka hI jA sakatI hai, eka sAtha sabhI koMNoM taka | tIrthaMkara ke anuyAyiyoM ko eka zabda diyA gayA hai nahIM, isaliye eka vyakti kI dRSTi ekAMgI hogI, sampUrNa | 'shraavk|' yaha sAdhAraNa zabda nahIM hai| yoM isakA sAmAnya satya to sabhI koMNoM ko milAkara hI dikhAyI degaa| artha sunanevAlA hai| para zrotA aura zrAvaka meM bahata pharka isaliye Apa jo kaha rahe haiM, vahI sahI nahIM hai, varan | hai| zrotA eka kAna se sunatA hai aura saMbhava hai dUsare dUsarA jo kahatA hai, vaha bhI satya hai| satya ekAMgI se nikAla bhI de, para zrAvaka kA artha samyaka sunane nahIM virATa hotA hai, samagra hotA hai| saMkSepa meM yahI mahAvIra | se hai, jo prANoM se sunatA hai| yaha kriyA do taraha se kI anekAnta dRSTi hai| 'hI' ekAMgI hai, ataH saba kucha | hotI hai, eka to pratikramaNa, jo AkramaNa ke viparIta nahIM, 'bhI' ko sammAna diijiye| kyoMki anya kA dekhA | hotI hai| jahA~-jahA~ mana kI ekAgratA para AkramaNa huA bhI satya hai| dUsaroM kI bhI suniye aura use mahattva hai arthAt mana bhaTakA hai, pahale pratikramaNa se vahA~ se diijiye| anekAnta kA artha hai- jIvana meM sabhI dekhe, | sameTanA kendrIbhUta karanA arthAt citta ko sthira krnaa| anadekhe pahaluoM kI eka sAtha sviikRti| dUsare caraNa meM pratikramaNa se lauTe citta ko turanta Atmastha AiMsTIna ke pahale, paramANu ko kaNa yAnI bindu | krnaa| citta khAlI nahIM raha sktaa| turaMta kAma do| mAnA jAtA thA para AiMsTIna ne kahA ki yaha bindu bhI | jaba vaktA aura zrotA kI eka phrikveMsI, AvRtti kI hai aura taraMga bhii| isake liye mahAvIra ne eka zabda eka mAnasikatA ho jAtI hai, tabhI divyadhvani sunI jA diyA 'syaat'| isakA artha zAyada nahIM hai| 'syAt' zabda | sakatI hai| bhASA isameM vAdhaka nahIM hotii| aise samajha kisI zaMkA kA dyotaka nahIM haiN| yaha kisI kI saMtuSTi lIjiye ki ina dinoM jaise saMsada meM aisA zravaNa upakaraNa ke liye apane ko dabAnA bhI nahIM hai| varana jo maiM | sAMsadoM ke kAnoM meM lagAyA jAtA hai ki kisI bhI bhASA nahIM dekha sakA, use yadi kisI anya ne dekhA hai, to meM saMsada meM diyA gayA vaktavya pratyeka sAMsada apanI satya ke liye, vaha bhI svIkAra kara lenaa| vijJAna meM | bhASA meM samajha letA hai, kyoMki vaha kAnoM meM lagA upakaraNa eka zabda isake liye diyA gayA hai 'kvaannttaa|' | | anuvAda kara usakI hI bhASA meM saMpreSaNa kara detA hai| mahAvIra ke kAla taka isa vyAkhyA kI tribhaMgI | isaliye samavazaraNa meM tIrthakara kI divyadhvani pratyeka dRSTi thI, arthAt koI vastu hai, nahIM hai yA hai bhI aura | prANI yadi apanI bhASA meM una dinoM samajha sakatA thA, nahIM bhI, para mahAvIra ke anekAntadarzana ke bAda yaha | to vizvAsa nahIM karane kA koI kAraNa nahIM raha jaataa| dRSTi saptabhaMgI ho gii| yaha maulika parivartana thaa| | para pratikramaNa se lauTe dhyAna ko tatkAla Atmarata karanA zrAvaka- tIrthaMkara kA sAmAnya artha bhavasAgara tarane | anivArya hai| kA yAnI janma mRtyu ke baMdhanoM se mukti dilAne ke mArga | 75, citraguptanagara, koTarA, bhopAla-3 dhArmika zikSaNa ziviroM hetu AmaMtraNa zIghra bhejeM zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna, sAMgAnera se vigata 12 varSoM se jainadharma kA zikSaNa kArya grISmakAlIna ziviroM ke mAdhyama se saMpUrNa bhArata meM anavarata cala rahA hai| grISmakAlIna avakAza ke avasara para apraila, maI evaM jUna mAha meM 'sarvodaya AdhyAtmika zikSaNa zivira' kA Ayojana kara samAja meM dhArmika cetanA kA jAgaraNa saMbhava hai| ina ziviroM meM saMsthAna ke yogya vidvAnoM dvArA jaina dharma zikSA bhAga 1, 2, chahaDhAlA, bhaktAmara stotra, iSTopadeza, bhAvanAdvAtriMzatikA, dravyasaMgraha, tattvArthasUtra, karaNAnuyoga dIpaka bhAga 1, 2, 3 Adi granthoM kA svAdhyAya karAyA jaaegaa| icchuka mahAnubhAva saMsthAna kAryAlaya meM patra vyavahAra kareM jisase zivira Ayojana hetu samucita vyavasthA kI jA ske| samparka sUtra adhiSThAtA- zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna - vIrodaya nagara, jaina nasiyAM roDa sAMgAnera jayapura (rAja.) 302029 0141-2730552, 3241222, 0941226445, 09414783707 __ 24 mArca 2009 jinabhASita -
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ cA~dI ke varka kI hakIkata zrImatI menakA gA~dhI (lekhikA pUrva kendrIya maMtrI haiM) pUre deza meM yA isa pRthvI para varka kA aisA koI Tukar3A nahIM hai, jo mazIna se banA ho bAjAra meM upalabdha cA~dI ke varka jaharIle hI nahIM, balki kaiMsara-kAraka bhI haiM jisameM sIsA, kromiyama, nikila aura kaiDamiyama jaisI dhAtue~ bhI milI huI haiN| jaba aisI dhAtue~ zarIra meM khAdya padArtha ke rUpa meM jAe~gI, to nizcita hI ye kaiMsara kA kAraNa bneNgii| bhArata meM kAnUna hai ki hara zAkAhArI khAdyapadArtha | eka bAra sUkha jAne ke bAda majadUra ise 19x15 ko hare cihna se tathA mAMsAhArI khAdyapadArtha ko mairUna varga se.mI. ke Tukar3oM meM kATate haiN| inhIM Tukar3oM se cihna se cihnita kiyA jaae| yadi koI nirmAtA apane | thailI banAte haiM. jise 'aujAra' kahate haiM aura unakA utpAda meM galata lebala lagAkara herApherI karatA hai, to | Dhera banAyA jAtA hai| bAda meM yahI Dhera eka bar3e camar3e use kaI sAla kI sajA ho sakatI hai| to phira miThAI- ke thaile meM bhara diyA jAtA hai, jise khola kahate haiN| nirmAtA kAnUna banane ke bAda se abhI taka giraphtAra kaise aba isa khola meM cA~dI yA sone kI bilkula jhInI nahIM kiye gae? dUdha ko zAkAhArI mAnA jAtA hai, tAki | pattiyA~ rakhI jAtI haiN| 'aujAra' meM rakhI jAnevAlI cA~dI zaktizAlI DeyarI laoNbI ko khuza kiyA jA ske| lekina | kI bArIka pattiyoM ko 'alagA' kahate haiN| aba isa hara miThAI para lage varka (silvara phaoNyala) ko haTAe | 'alagA' ko aujAra meM rakhakara phira khola meM bharA jAtA binA miThAI ko zAkAhArI nahIM kahA jA sktaa| / | hai| phira ghaMToM taka kArIgara lakar3I ke hathaur3e se pITate vyUTI vidAuTa krUalTI' nAmaka puNe ke eka | haiM, jisase cA~dI ke varka taiyAra hote haiN| isI varka ko svayaMsevI saMgaThana ne khAdya utpAdoM meM milAe jAnevAle | miThAI kI dakAnoM para bhejA jAtA hai| avayavoM para eka viziSTa pustikA prakAzita kI hai, jo Apako kacha A~kaDoM kI jAnakArI honI caahie| pUre varka udyoga ke bAre meM batAtI hai| isa riporTa meM | eka pazu kI khAla se kevala 20-25 Tukar3e yA eka batAyA gayA hai ki varka kaise banAyA jAtA hai| varka nirmAtA | thailI taiyAra hotI hai| hara Dhera meM 360 thailI hotI haiN| vadhazAlAoM meM jAkara pazuoM kA cayana karate haiN| cAhe | eka Dhera se lagabhaga 30 hajAra varka ke Tukar3e banate pazu nara ho yA mAdA, usakA badha karane se pahale yaha | haiM, jo eka bar3I miThAI kI dukAna meM ApUrti ke lie dekhane ke liye usakI khAla TaTolI jAtI hai ki vaha kama hI haiN| eka kilogrAma varka taiyAra karane ke lie mulAyama hai yA nhiiN| | 12.500 pazaoM kI hatyA kI jAtI hai| isakA sIdhA artha yaha hai ki vizeSa rUpa se isI hara sAla 30 hajAra kilo (30 Tana) varka kI udyoga ke kAma meM lAne ke liye bhArI saMkhyA meM bher3a | khapata kevala miThAiyoM meM hotI hai| yahI miThAI hama saba bakarI aura maveziyoM kI hatyA kI jAtI hai| hatyA ke | khAte haiN| varka kampaniyoM dvArA 2.5 karor3a DheranumA bukaleTa bAda pazuoM kI khAla kI gaMdagI sApha karane ke lie | banAI jAtI haiN| ye kampaniyA~ vadhazAlAoM se apane bAraha dina taka TaMkI meM DubAe rakhA jAtA hai| isake | samparkoM ko gupta rakhatI haiM, lekina saccAI yaha hai ki bAda majadUra isa khAla ko chIlate haiM, jise ve 'jhillI' isa udyoga se jur3e loga unmukta tarIke se pazuoM kI kaha kara pukArate haiN| khAla kI nicalI parta kevala eka | hatyAoM meM lipta haiN| hRdaya se hara dharmAvalambI yaha jAnatA TakaDe meM hI utArI jAtI hai| inhIM partoM ko mulAyama | hai ki varka mAMsAhArI hai, lekina vaha lagAtAra nirbhIkatA karane ke liye eka prakriyA ke tahata 30 minaTa taka | se isakA sevana karatA hai| vismayakArI hai ki sabhI ubAlA jAtA hai, bAda meM sUkhane ke lie use lakar3I | prANiyoM para sabhI prakAra kI hiMsA aura amAnavIya kRtyoM ke takhtoM para DAla diyA jAtA hai| kA virodha karanevAle katlakhAnoM se nikalI camar3I kI -mArca 2009 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ parata meM bane varkoM kA dhar3alle se istemAla karate haiM / / hotA hai| dillI, lakhanaU, AgarA aura ratalAma kI vadhazAlAoM meM varka banAne ke lie pazuoM kI narama khAla se banI thailiyA~ ina zaharoM meM bhejI jAtI haiN| 7 aneka loga jhA~sA dekara khuda ko yaha samajhAne kA prayAsa karate haiM ki yaha mazIna se banA huA hai| binA krUratA, sundaratA eka zramasAdhya kArya hai| pUre deza meM yA isa pRthvI para varka kA aisA koI Tukar3A nahIM hai, jo mazIna se banA ho| inTaraneTa para mujhe jAlaMdhara se eka vyakti ne patra bhejA, jisameM dAvA kiyA gayA thA ki usake pAsa jarmanI ke sahayoga se banI eka aisI svacAlita mazIna hai, jo vizeSarUpa se bhArata meM bane pUrNa zuddha aura vAtAvaraNa-niyaMtrita kAgaja meM cA~dI ke Tukar3oM ko pITakara varka banAtI hai aura isakA saMcAlana anubhavI aura prazikSita iMjIniyaroM kA dala karatA hai| maiMne isakA patA lgvaayaa| isa taraha kI koI phaikTrI nahIM milI yahA~ taka ki / nAma bhI nhiiN| yaha sarAsara jhUTha thA / varka kA utpAdana mukhyataH uttarI bhArata meM hotA hai paTanA bhAgalapura, mujaphpharapura aura gayA (bihAra meM bauddhoM ke pavitra kendra), kAnupara meraTha aura vArANasI (uttara pradeza meM hinduoM ke pavitra zahara), jayapura, indaura, ahamadAbAda aura mumbaI aise mukhya nagara haiM, jahA~ varka kA bar3e paimAne para utpAdana varka kevala mAMsAhArI khAdya padArtha hI nahIM hai, varana yaha mAnavazarIra ke lie kAphI hAnikAraka bhI hai| cAhe zAkAhArI ho yA mAMsAhArI iMsAna cA~dI hajama nahIM kara sakatA aura isake khAne se koI lAbha bhI nahIM hai| navambara 2005 meM lakhanaU meM varka para iMDasTriyala TaoNksIkolojI risarca senTara dvArA kie gae adhyayana meM spaSTa rUpa se kahA gayA hai ki bAjAra meM upalabdha cA~dI ke varka jaharIle hI nahIM, balki kaiMsara kAraka bhI haiM jisameM sIsA, kromiyama, nikila aura kaiDamiyama jaisI dhAtue~ bhI milI huI haiM jaba aisI dhAtue~ zarIra meM khAdya padArtha ke rUpa meM jAe~gIM, to nizcita hI ve kaiMsara kA kAraNa bneNgii| riporTa meM yaha bhI kahA gayA hai ki isa udyoga meM kAma karanevAloM ke svAsthya para bhI viparIta prabhAva par3atA hai| varka se lapeTI gaIM miThAiyoM, phala aura pAna ko sevana mata kiijie| miThAI dukAnadAra varkavAlI miThAiyoM para mAMsAhAra kA lebala kyoM nahIM lagAte ? zruta mahotsava 09 anekAnta jJAna maMdira, bInA prativarSa kI bhA~ti anekAnta jJAna maMdira zodha saMsthAna kA 17 vA~ sthApanAvarSa samAroha tridivasIya 'zruta mahotsava' (20 pharavarI se 22 pharavarI 09) ke rUpa meM vividha dhArmika AyojanoM ke sAtha zrutadhArA parisara meM sotsAha saMpanna huA / koThiyA kRti 'namana' bInA haradA (ma.pra.) meM niHzulka laiMsa pratyAropaNa netra zivira sampanna dayodaya pazudhana saMrakSaka samiti haradA (ma.pra.) ke dvArA vigat 5 varSoM se niHzulka laiMsa pratyAropaNa netra zivira kA Ayojana hotA A rahA hai| isa varSa dinAMka 9 pharavarI 09 se 13 pharavarI 09 taka netra zivira kA Ayojana DaoNkTara zrI RSabha siMghaI ke dvArA kiyA gayA, jisameM 45 rogiyoM kA Aparezana sAnaMda sampanna huaa| dinAMka 13 pharavarI 09 ko samiti ke adhyakSa zrI bI. ela. jaina ke dvArA rogiyoM ko cazmA evaM davAI kA vitaraNa kiyA gyaa| samiti ke saciva zrI satyanArAyaNa jI zarmA, koSAdhyakSa mahendra ajamerA, upAdhyakSa pradIpa ajamerA, saMyojaka anUpa bajAja va zrI jJAneza caube, sohanalAla unhAle, evaM rameza pATanI kA pUrA sahayoga rhaa| mahilA maNDala va vaizyasamAja mahilAoM dvArA dUdha, cAya, phaloM kA vitaraNa kiyA gyaa| zrI mohammada salIma nUrI dvArA rogiyoM ko niHzulka khicar3I kA vitaraNa va zrI satyanArAyaNa jI zarmA dvArA tInoM dina daliyA dUdha kA vitaraNa kiyA gayA, jisake lie samiti sabhI ke prati AbhAra prakaTa karatI hai| 26 mArca 2009 jinabhASita mahendra ajamerA, koSAdhyakSa zrI dayodaya pazudhana saMrakSaNa samiti, haradA (ma. pra. )
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vartamAna pariveza meM yuvAzakti kA dizA-nirdhAraNa sureza jaina 'sarala' maiM pahale yuvakoM para, jinameM chAtra aura chAtrAe~ / mAna baiThate haiN| sammilita haiM, eka choTA sA vicAra de rahA hU~ saca yuvA zakti kA upayoga hama kucha isI taraha dhavAtI sigareTa se yuvaka / sUkhe gula- kara rahe haiM, ataH koI yaha pUche ki yuvaka aura yuvAdaste se chAtra / aura diyAsalAI kI sItI huI tIliyoM | zakti kisa dizA meM jA rahI hai, to kahanA par3egA- jahA~ sI chaatraaeN| zarIra ke zunya aMga laga rahe haiN| jinheM dekhA | hama le jA rahe haiN| bhara jA sakatA hai, upayoga kucha nahIM/ sabhyatA bhramita | aba jaba yogyatA kI kasauTI hI hamane badala pazu sI kolAhala meM rama gaI hai / vyavasthA- chAtra se piTe | dI hai, to kisa mu~ha se hama yogya yuvaka kA varNana zikSaka sI, subaka kara raha gaI hai / Adarza phaizana meM | kareM, soca nahIM pAte! anuzAsanahInatA? berojagArI? daba gayA hai| mere deza ko kucha ho gayA hai|' kyA ho | kapaTapUrNa vyavahAra? svArtha? avasaravAditA? Adi aneka gayA hai? yaha abhI Age khulAsA ho jaayegaa| | vajanadAra zabdoM se hamane use lAda diyA hai| phaizana / aba maiM dUsarA vicAra rakhane ke lie apanI dRSTi | balAt vRtti/ kAmacorI vagairaha usane khuda sIkha lI, basa mahAtmA gA~dhI kI mUrti para le jAtA huuN| mUrti ke pArzva | samajhiye- karelA nIma car3ha gyaa| meM deza ke 32 karor3a ve loga bhI khar3e haiM, jo kahIM/ maiM yuvakoM kI burAI karanA nahIM cAhatA, para kyA kisI ke mAtA-pitA bhI haiN| unheM sambodhita karate hue | kreN| unake samarthana meM kahane ke lie bhI to kucha nahIM kahatA huuN| ve merI bAta suna rahe haiM hai| 110 karor3a ke deza meM, prativarSa 80 yuvaka vaijJAnika bApU / tere putroM ke ve oMTha / jinheM mA~-bApa ke | bana bhI jAveM, to unase deza meM pragati caraNa cUmane the/camate camate haiM jhaThe jAma/ve hAtha, jo daridra- | svataH apanI pragati ke cakkara meM paDe dekhe gaye haiN| nArAyaNa kI sevA meM lge| unase aba jaghanya aparAdha | hA~ vaijJAnika, DAkTara, iMjIniyara, vakIla, sarakArIhone lage/ve zISa jinheM jhukanA thA dezasevArtha / jhuka gaye adhikArI-karmacArI, netA aura bar3e vyaapaarii| pahale haiM do paise kI naukarI se abhAge / ve paira, jo AjAdI | atyadhika U~cAI taka par3hAI karane kA artha yaha nahIM taka the pahu~ce/ruka gaye haiM- roTI ke Age aura ve citavaneM// hotA thA ki adhika par3hakara adhika dhanopArjana kareM, jo kabhI jhapI na thIM, jhukI rahatI haiM karja ke maare|| taba adhika acche stara kI mAnavatA / nAgarikatA kI baMdhu, ye vicAra bana cuke haiM yuvA zakti ko lekr| saMracanA meM par3hAI kA/DigrI kA, upayoga hotA thaa| abayadi ye satya lagate haiM, to doSI kauna hai? yuvaka ki | -- aba par3ha likhakara hara yuvaka pahale dina se hI unake gArjiyana / pAlakagaNa/mAtA-pitA kauna? satya yahA~ Arthika lAbha lenA cAhatA hai| Ardaza, deza-sevA, * haiN| usakI dvitIya chavi bhI maiM lAyA sAmAjikatA, svastha nAgarikatA para usakA dhyAna jA hI hU~, use bhI dekha lIjie, nirNaya apane Apa sAmane A | nahIM paataa| jAvegA ki yuvA zakti kisI dizA meM khuda jA rahI | AThavIM phela AdamI kisI vyavasAya meM laga kara hai yA pahu~cAI jA rahI hai| chaH hajAra rupaye pratimAha kI Aya pAtA hai, to vaha do -Aja sabase acchA yuvaka vaha lagatA hai, jo bleka hajAra pA rahe bI0 e0 pAsa ko choTA mAna baiThatA hai| se gaisa kA silenDara lAkara ghara detA hai mA~ ke saamne| | baMdhu hamane zikSA ko nahIM, dhana ko mAnadaNDa mAna liyA -vaha jo philma kI TikaTa khar3e-khar3e dilA detA | hai| dhana ke isa mAna ko pAne ke lie yuvA zakti adhyayana chor3akara, athavA adhyayana ke bAda, kevala dhana kI dhuna __-vaha jo miTTI kA tela prApta karA detA hai| meM lagI najara A rahI hai| -eka yuvaka kaTA-phaTA noTa kahIM kisI dukAna | eka zikSaka 4 hajAra vetana lekara bhI dukhI hai para a~dhere-ujAle meM calA AtA hai, to vaha ghara jAkara | ki usake par3osa kA panavAr3I 6 hajAra kamA letA hai| apanA gaurava bakhAna karatA hai aura hama use samajhadAra | ataH zikSaka mahodaya panavAr3I se bar3A banane ke lie -mArca 2009 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ TyUzanoM kA dhaMdhA apane jIvana meM le Ate haiM, phira / cunAva kara baiThate haiN| aba hama kisa se pUche ki yuvAzakti parIkSA ke avasara para pepara AuTa karAkara dhana baTorate | kidhara jA rahI hai? yuvAzakti ko jaba sahI dizA cAhie haiM, phira kApI jA~cate samaya bhii| isI manasA ko lekara | thI, taba hama use vaha na de sake, aura jaba ku-dizA DaoNkTara, iMjIniyara aura vakIla Adi bhI cala rahe haiN| meM calI jAne lagI, to kosane baiTha gye| hama donoM sthAna satya to yaha hai ki adhika par3ha-likhakara adhika | para galata siddha hue| yuvAzakti to jyoM kI tyoM rahI kamAI karane kA mana na bane, to yuvA zakti kabhI vicalita | aaii| upayoga badala gye| nahIM ho sktii| Aja ke eka sAmAnya-yuvaka ke bhItara bhI, kahIM hameM manuSya ke dhaMdhe kI sAtvikatA dekhakara use | gaharAI meM eka saMta baiThA hai, yaha pRthak bAta hai ki sammAna denA cAhie, para hama vaha nahIM kara rahe haiN| eka | yuvaka yA hama, use dekha-samajha hI nahIM paate| yuvA zakti gaNikA sAla bhara meM pA~ca lAkha rUpaye arjita karatI | | ke sammAna meM mere pAsa eka vicAra haihai, to kyA hama use Adara deM? eka taskara varSa bhara parakha agni meM tapacuka kara vaha, jisa pala sammukha AyegA, meM dasa lAkha kA dAna detA hai, to kyA vaha pUjya kahalAegA? | jaisA svarNa nikharatA tapa kara, vaha kundana bana jaavegaa| . eka mAsTara ko do hajAra milate hai, para eka | abhI samaya ke caMda hathor3e, to saha lene do usako, bAbU ko do hajAra ke sAtha-sAtha UparI kamAI bhI hai, | sveda talaka phira caMdana banakara, madhura gaMdha mhkaayegaa| taba hama apanI biTiyA ke lie mAsTara nahIM, bAbU kA 405 sarala kuTI, gar3hAphATaka jabalapura sAhityAcArya DaoN0 (paM0) pannAlAla jI jaina kI smRti meM niHzulka svAsthya parIkSaNa zivira jaina jagat ke suprasiddha sAhitya manISI evaM zikSAvid sAhityAcArya DaoN0 (paM0) pannAlAla jI jaina kI 98 vIM janmajayaMtI para sAgara nagara meM bhAgyodaya tIrtha cikitsAlya evaM roTarI klaba, sAgara dvArA dinAMka 5 mArca 2009 ko bRhad svAsthya parIkSaNa evaM raktadAna zivira kA Ayojana kiyA gyaa| prAraMbha meM sAhityAcArya jI kI pratimA para zahara ke gaNamAnya nAgarikoM ne mAlyArpaNa kara zrRddhAsumana arpita kiye| tatpazcAt kuMDalapura ke bAbA va AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke citroM ke samakSa dIpa prajjvalana jaina paMcAyata sabhA, sAgara ke adhyakSa zrI maheza bilaharA nagarapAlika nigama, sAgara ke loka nirmANa vibhAga sabhApati zrI rAjeza kezaravAnI bhAgyodaya tIrtha cikitsAlaya, sAgara ke nidezaka DaoN. amaranAtha evaM kavi zrI nemIcandra jI 'vinamra' ne kiyaa| zivira meM 400 logoM kI blaDazugara, 185 logoM kA blaDa grupa parIkSaNa evaM 225 logoM kA blaDaprezara va hRdaya-parIkSaNa kiyA gyaa| 50 logoM kI I sI jI kI gii| isI krama meM 17 yuvAoM ne janakalyANa kI bhAvanA se prerita hokara raktadAna kiyaa| AbhAra zrI DaoN0 rAjeza, zizu vizeSajJa ne maanaa| preSaka- rAkeza kumAra jaina, baragI hilsa, jabalapura (ma.pra.) __ jabalapura nagara ke cAra prabuddha sammAnita saMskAradhAnI ke unnata saMskAra spaSTa karanevAlI lekhanI ke dhanI, variSTha sAhityakAra zrI sureza jaina sarala ko, unake dvArA likhita AcArya vizuddhasAgara jI kA jIvana-cAritragrantha 'Adarza zramaNa' ke lie gajaratha samiti TIkamagar3ha evaM bhaktamaMDala jabalapura ke avadhAna meM pratiSThAsamiti ke pradhAna zrI komalacaMda sunavAhA sahita zrI manoja mar3avaiyA evaM zrI cakreza TayA ne tilaka, zrIphala, mAlA Adi se sammAnita karate hue pratIkacinha evaM ikatIsa hajAra kI rAzi bheMTa kii| jJAta ho ki gata DhAI dazaka meM yaha sarala jI kA nauvA~ 'saMta caritra' hai| isa avasara para nagara ke paM0 nemIcaMda jaina, DaoN0 ela0 sI0 jaina evaM DaoN0 zreyAMza baDakala ko bhI, unake bauddhika avadAna ke liye, sammAnita kiyA gyaa| AcArya zrI vizuddhasAgara jI ne sarala jI ko AzIrvAda dete hue do grantha pradAna kiye| bhAratabhUSaNa jaina, 405, gar3hAphATaka, jabalapura (ma.pra.)) 28 mArca 2009 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM0 ratanalAla bainAr3A praznakartA- paM0 saMjIva jI jaina, jypur| / jJAnAdi-catuSTaya kI abhivyaktirUpa kAryasamayasAra kA jijJAsA- mokSamArga prakAzaka adhyAya-9, pRSTha | utpAdaka hai, aise nizcaya kAraNasamayasAra ke hue binA 321 (jayapara prakAzana) para mithyAdRSTi ke bhI vyavahAra- | yaha ajJAnI jIva roSa karatA hai aura saMtuSTa hotA hai| samyaktva kahA gayA hai, kyA yaha Agamasammata hai? | 2. zrI amRtacandrAcArya ne paMcAstikAya gAthA 107 samAdhAna- jaina zAstroM meM samyaktva do prakAra kA | kI TIkA meM isa prakAra kahA haikahA gayA hai, bRhadravyasaMgraha gAthA-41 kI TIkA meM isa bhAvAH khala kAlakalitapaMcAstikAyavikalpaprakAra kahA hai,- "zuddhajIvAditattvArthazraddhAnalakSaNam | rUpA navapadArthAsteSAM mithyAdarzanodayApAditAzraddhAnAsarAgasamyaktvAbhidhAnam vyavahArasamyaktvaM vijnyeyN|--- | bhAvasvabhAvaM bhAvAMtaraM zraddhAnaM samyagdarzanaM zuddhacaitanyavItarAga - cAritrAvinAbhUtaM vItarAgasamyaktvAbhidhAnaM ruupaatmtttvvinishcybiijm| nizcayasamyaktvaM ca jnyaatvymiti| artha- kAlasahita paMcAstikAya aura vikalparUpa artha- zuddha jIvAdi tatvArthoM kA zraddhAnarUpa sarAga- | nava padArtha inako bhAva kahate haiN| mithyAdarzana ke udaya samyaktva nAma se kahA jAne vAlA vyavahAra-samyaktva jAnanA | se utpanna huA jo azraddhAna, usakA abhAva hone para caahie| vItarAgacAritra ke binA nahIM honevAlA, vItarAga- paMcAstikAya aura navapadArtha kA zraddhAna. vaha vyavahArasamyaktva nAmaka nizcayasamyaktva jAnanA caahie| samyagdarzana hai aura yaha zuddha Atmatatva ke nizcaya kA aba praznakartA ke prazna para vicAra karate haiN| prazna | bIja hai| yaha hai ki uparyukta sarAgasamyaktva athavA vyavahAra- sArAMza- uparyukta pramANa naM0 1 meM yaha spaSTa kahA samyaktva prathama guNasthAna meM hotA hai, yA nahIM? isa saMbaMdha hai ki vyavahArasamyagdarzana-jJAna-cAritra rUpa vyavahArameM samayasAra gAthA 373 kI TIkA meM isa prakAra kahA | mokSamArga meM mithyAtva Adi sAta prakRtiyoM kA (darzanagayA hai mohanIya kI tIna tathA anantAnubaMdhI kI cAra = sAta) mithyAtvAdisaptaprakRtInAM tathaiva cAritramohanIyasya | upazama. kSaya athavA kSayopazama hotA hI hai| arthAt sAta copazamakSayopazamakSaye sati SadravyapaMcAstikAya- prakRtiyoM ke upazama Adi na hone para vyavahArasamyaktva saptatattvanavapadArthAdizraddhAnajJAnarAgadveSaparihArarUpeNa | nahIM hotaa| uparyukta dUsare pramANa se bhI spaSTa hai ki bhedaratnatrayAtmakavyavahAramokSamArgasaMjJena vyavahArakAraNa- vyavahArasamyagdarzana meM mithyAdarzana kA udaya nahIM rahatA samayasAreNa sAdhyena vizuddhajJAnadarzanasvabhAvazuddhAtma- hai| ata: yaha spaSTa hai ki vyavahArasamyaktva mithyAdRSTi tattvasamyakzraddhAnajJAnAnucaraNarUpAbhedaratnatrayAtmaka jIva ke nahIM hotaa| kisI bhI AcArya ne, kisI bhI nirvikalpasamAdhirUpeNAnaMtakevalajJAnAdicatuSTayavyakti zAstra meM aisA nahIM kahA hai ki mithyAdRSTi ke vyavahArarUpasya kAryasamayasArasyotpAdakena nizcayakAraNasamaya samyaktva hotA hai| yadi hama guNasthAna kI apekSA vicAra sAreNa vinA khalvajJAnijIvo ruSyati tuSyati c| kareM, to cauthe se sAtaveM guNasthAna taka zubhopayoga avasthA artha- mithyAtvAdi sAta prakRtiyoM ke tathA cAritra meM vyavahAra samyagdarzana hotA hai, tathA nizcayacAritrarUpa mohanIya ke upazama, kSayozama va kSaya hone se chaha dravya, | zuddhopayoga ke sAtha honevAlA nizcayasamyagdarzana saptama paMcAstikAya, sAta tattva, nau padArtha Adi kA zraddhAna aura guNasthAna se Age taka rahatA hai| jJAna ke sAtha-sAtha rAgadveSa ke tyAgarUpa aisA bhedaratnatraya AcArya jJAnasAgara jI mahArAja ne samyaktvasAra tadAtmaka vyavahAramokSamArga hI hai nAma jisakA, aise zatakam gAthA-81 ke vizeSArtha meM isa prakAra kahA haivyavahAra-kAraNasamayasAra ke dvArA jo sAdhya hai aura vizuddha | 'darzanamoha ke upazamAdi dvArA tattvArthazraddhAna prApta karate jJAna-darzana-svAbhAva jo zuddhAtmatattva, usakA samIcIna hue caturtha guNasthAna meM jo samyagdarzana hotA hai, vaha vyavahArazraddhAna-jJAna aura AcaraNa rUpa, aisA jo abhedaratnatraya samyagdarzana aura tatpUrvaka aNuvrata-mahAvratAdi kA pAlana tadAtmaka jo nirvikalpasamAdhi-svarUpa hai tathA jo anaMtakevala | karanA so vyavahAra samyakcAritra evaM unake sAtha jo saceSTa -mArca 2009 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ samyakurujhAna ho vaha vyavahAra samyagjJAna hotA hai| bRhadravyasaMgraha meM bharatacakravartI ke kSAyika samyagdarzana ko vyavahAra samyagdarzana kahA hai yathA 'eSAm bharatAdInAm yat samyagdarzanam tattu vyavahAra smygdrshnm|' artha isa prakAra ina bharatAdikoM ke jo samyagdarzana hai, vaha vyavahArasamyagdarzana hai| yahA~ yaha bhI jAnanA cAhie ki kucha svAdhyAyI logoM kI aisI dhAraNA hai ki prathama naraka meM sthita rAjA zreNika ke jIva ke nizcaya samyagdarzana hai athavA nizcaya-vyavahAra donoM samyagdarzana haiN| aise jIvoM kI dhAraNA Agama sammata nahIM hai, galata hai| kyoMki nizcaya samyaktva, nizcaya cAritra ke binA kabhI nahIM hotaa| naraka meM nizcaya samyakcAritra kA nitAnta abhAva hai| ataH rAjA zreNika ke jIva ke mAtra kSAyika samyaktvarUpa vyavahArasamyagdarzana mAnanA hI Agamasammata hai| isa prakAra midhyAdRSTi ke vyavahArasamyaktva mAnanA Agamasammata nahIM hai| praznakarttA - sau0 kusumakumArI, jayapura / jijJAsA- prAtaH kAla AhAra banAnA kaba prAraMbha karanA caahie| samAdhAna- vartamAna meM dekhA jAtA hai ki jina sthAnoM para munirAja Adi kA cAturmAsa cala rahA hotA haiM, vahA~ bhaktagaNa sUryodaya se pUrva hI bhojana banAne kI prakriyA prArambha kara dete hai, arthAt unakI rasoI meM gaisa kA jalanA prArambha ho jAtA hai aura kukara kI sITI bolane lagatI hai| yaha prayAsa ucita nahIM hai| zrAvakAcAroM ke anusAra sUryodaya ke pazcAt hI kUTanA - pIsanA, Aga jalAnA Adi kArya honA caahie| anyathA sUryodaya se pUrva uparyukta kriyAoM se utpanna AhAra meM rAtribhojana kA doSa lagatA hai| ghara meM bhI yadi koI sadasya sUryodaya se pUrva hI dezAntara jA rahA ho, to usake lie pahale dina hI zAma ko bhojana banAkara rakhanA ucita hai| sUryodaya se pUrva bhojana banAkara denA rAtri bhojana sadRza doSapUrNa khlaaegaa| hamako cAmurmAsa Adi ke daurAna yA anya samayoM meM sarvaprathama sUryodaya ke bAda bhakti-bhAva se jinendrapUjA karanI caahie| taduparAnta AhAra Adi banAne kI kriyA yA kUTanA - pIsanA Adi prArambha karanA cAhie / kucha dAtAoM kA aisA bhI kahanA hai ki yadi itanI jaldI AhAra banAnA prArambha na kareM, to AhAra kI itanI sArI vairAyaTI 30 mArca 2009 jinabhASita kaise baneMgI? aise mahAnubhAvoM se nivedana hai ki sAdhu ko vahI sAttvika AhAra denA cAhie, jo ve svayaM karate hoN| pUre dakSiNa bhArata meM yahI paramparA hai| rAtri meM bhojana banAnA prArambha karake adhika vairAyaTI banAnA kisI bhI prakAra ucita nahIM / - praznakarttA paM0 manISa zAstrI, jblpur| jijJAsA- kyA munirAja per3a-paudhe ukhAr3ane kA jamIna khodane kA, dharmazAlA Adi banAne kA nirdeza de sakate haiM? caraNAnuyoga ke granthoM ke anusAra sapramANa uttara dIjie / samAdhAna- uparyukta kriyAoM kA nirdeza to ArambhatyAga pratimA nAmaka AThavIM pratimAdhArI zrAvaka bhI nahIM de sakatA, phira ahiMsAmahAvratadhArI muniyoM kA to prazna hI nahIM hai| kucha AgamapramANa isa prakAra haiM 1. zrI mUlAcAra gAthA 35 kI TIkA meM isa prakAra kahA hai- 'sAvadyayogebhyaH Atmano gopanaM guptiH / sA ca manovAkkAyakriyAbhedAttriprakArAH / ' artha- sAvadya arthAt pApayoga se AtmA kA gopana arthAt rakSaNa karanA gupti hai| isake mana-vacana aura kAya kA kriyA ke bheda se tIna bheda ho jAte haiN| arthAt sAvadya pariNAmoM se mana ko rokanA manogupti hai, sAvadya vacanoM ko nahIM bolanA vacana- gupti hai aura sAvadya kAyayoga se bacanA kAyagupti hai| 2. zrImUlAcArapradIpa meM isa prakAra kahA haizilAdi'zilAdi --- yogairaadyvrtaaptye|' (zloka naM. 56 se 60 ) artha - zilA, parvata, dhAtu, ratna Adi meM bahuta se kaThina pRthvIkAyika jIva rahate haiM tathA miTTI Adi meM bahuta se komala pRthvIkAyika jIva rahate haiM tathA unake sthUla sUkSmAdi aneka bheda haiN| isalie munirAja apane hAtha se, paira se U~galI se lakar3I se salAI se yA khappara se pRthvIkAyika jIvasahita pRthvI ko na khodate haiM, na khudavAte hai, na usa para lakIreM karate haiM na karAte haiM, na use tor3ate haiM, na tur3avAte haiM, na usa para coTa pahu~cAte haiM, na coTa pahu~cavAte haiM tathA apane hRdaya meM dayAbuddhi dhAraNa kara na usa pRthvI ko paraspara ragar3ate haiM, na usako kisI prakAra kI pIr3A dete haiN| yadi koI anya bhakta puruSa usa pRthvI ko khodatA hai, yA usa para lakIreM karavAtA hai, usa para coTa mAratA hai, ragar3atA hai yA anya kisI prakAra se una jIvoM ko | -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pIr3A pahu~cAtA hai, to ve yogI usakI anumodanA bhii| apane mana-vacana aura kAya ko zuddha karake jIvanaparyanta nahIM krte| isa prakAra ve munirAja ahiMsA mahAvrata ko | ke lie sAvadhayoga kA tyAga kara dete haiN| tathA muni prApta karane ke lie una pRthvIkAyika jIvoM kI virAdhanA | haritatRNa-vRkSa-chAla-patra-koMpala-kandamUla-phala-puSpa aura kabhI nahIM krte| bIja vagairaha kA chedana-bhedana na svayaM karate haiM aura isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM ke saMbaMdha meM | na dUsaroM se karAte haiN| tathA muni pRthvI ko khodanA, jala 'haritAMkura--- pApadhI:' (zloka naM. 85 se 90) meM | se sIMcanA, agni ko jalAnA, vAyu ko utpanna karanA isa prakAra kahA hai aura trasoM kA ghAta na svayaM karate hai, na dUsaroM se karAte cana-kAya kI zuddhatA dhAraNa karane | haiM aura yadi koI karatA ho, to usakI anumodanA bhI ke kAraNa harita-aMkura, bIja, patra, puSpa Adi ke Azrita | nahIM krte| rahanevAle vanaspatikAyika jIvoM kA chedana, bhedana, pIr3ana, 'devaguruNa NimittaM --- aliyaM' (gAthA-407) vadha, bAdhA, sparza aura virAdhanA Adi na to svayaM karate | kI TIkA meM isa prakAra kahA hai, bhAvArtha- gRhasthI binA se karAte haiN| muniyoM ko gamana-Agamana | Arambha kiye nahIM cala sakatI aura aisA koI Arambha Adi ke karane meM kAI aura phalana Adi meM rahanevAle nahIM hai. jisameM hiMsA na hotI ho. ataH gahastha ke lie anantakAyajIvoM kI hiMsA bhI kabhI nahIM karanI caahie| ArambhI hiMsA kA tyAga karanA zakya nahIM hai| kinta vanaspati kA samArambha karane se, vanaspatikAyika jIva | muni gRhavAsI nahIM hote, ataH ve ArambhI hiMsA kA bhI aura vanaspatikAya ke Azrita rahanevAle jIvoM kI hiMsA tyAga kara dete haiN| ve kevala apane lie hI Arambha avazya hotI hai| isalie arhan-mudrA athavA jinaliMga nahIM karate, balki deva aura guru ke nimitta se bhI na ko svIkAra karanevAle muniyoM ko apane jIvanaparyanta | koI Arambha svayaM karate haiM. na dUsaroM se karAte haiM aura mana-vacana-kAya se una donoM prakAra kI vanaspati kA na aise Arambha kI anumodanA hI karate haiN| samArambha nahIM karanA caahie| jo muni vanaspati meM prApta / 4. praznottara-zrAvakAcAra zloka naM. 104 se 106 hae ina jIvoM ko nahIM mAnatA, use jinadharma se bAhara | meM ArambhatyAga nAmaka aSTama pratimA ke dhArI kA svarUpa mithyAdRSTi aura pApI samajhanA caahie| batAte hue isa prakAra kahA hai- "ArambhatyAgapratimA ko isI prakAra jalakAyika, vAyukAyika aura dhAraNa karanevAle dhIra-vIra vratI puruSoM ko apane Arambha agnikAyika jIvoM kI virAdhanA se mana-vacana-kAya kA tyAga karane ke lie mana-vacana-kAya aura kRtaaura kRta-kArita-anumodanA se dUra rahanA ahiMsA mahAvrata | kArita-anumodanA se pRthvI khodanA, kapar3e dhonA, dIpaka meM AtA hai| masAla Adi kA jalAnA, vAyu karanA, vanaspatiyoM ko 3. kArtikeyAnuprekSA meM hiMsArambho --- dhmmo| | tor3anA, kATanA, chedanA, gehU~, jau Adi bIjoM ko, kUTanA(gAthA naM0 406) kI TIkA kA artha isa prakAra kahA | pIsanA--- Adi nindya ArambhoM kA bahuta zIghra tyAga hai- 'devapUjA, caityAlaya, saMgha aura yAtrA vagairaha ke lie | kara denA caahie| muniyoM kA Arambha karanA ThIka nahIM hai| tathA guruoM | uparyukta pramANoM se yaha spaSTa hai ki munirAja ke lie vasatikA banavAnA, bhojana banAnA, sacitta jala- | ahiMsA mahAvrata ke pAlana ke lie pA~coM prakAra ke sthAvara phala-dhAnya vagairaha kA prAsuka karanA Adi Arambha bhI | jIvoM kI hiMsA ke mana-vacana-kAya evaM kRta-kAritamuniyoM ke lie ucita nahIM haiM, kyoMki ye saba Arambha, | anumodanA se tyAgI hote haiN| hiMsA ke kAraNa haiN| vasunandI AcArya ne muni ke AcAra 1/205, prophesarsa kaoNlonI batalAte hue likhA hai- 'nirgrantha muni pApa ke bhaya se AgarA-282 002, u0 pra0 rahimana oche narana soM, baira bhalI na priit| kATe cATe zvAna ke, duhU~ bhA~ti viparIta // oche ko satasaMga, rahimana tajahu a~gAra jyoN| tAto bAre aMga, sIre pai kAro karai / / - - mArca 2009 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI madhyAMcala samiti ke adhyakSa evaM mahAmaMtrI kA nivedana madhyAMcala samiti ke navanirvAcita adhyakSa sa0 si0 sudhIra jaina, kaTanI (ma0 pra0), evaM mahAmantrI zrI saMjaya jaina 'meksa', indaura (ma0 pra0) ne digambara jaina samAja ke samakSa kucha sujhAva prastuta kiye hai, jo isa prakAra haiM1. bhagavAna RSabhanAtha kI janma jayaMtI evaM nirvANadivasa sabhI gA~voM, kasboM, zaharoM aura meM pUre dhUmadhAma se manAyA jaay| jaina samAja kA hara vyakti apane nAma ke bAda 'jaina' avazya likhe aura upanAma jaise bAjhala, gohila, zAha, mehatA, kAsalIvAla, paTeriyA Adi zabda bAda meM likheM, jisase janagaNanA meM jainoM kI saMkhyA AMkI jA ske| jaina mUrtiyoM kI surakSA hetu jaina maMdiroM kI vediyoM kI phoTo tathA mUrtiyoM kI saMkhyA nizcitarUpa se rekaoNrDa meM rakheM tathA maMdira ke garbhagRha evaM bAharI daravAjoM ko majabUtI dekara surakSita bnaaeN| mArca 2009 meM hone vAlI janagaNanA meM pratyeka gA~va, zahara meM jaina parivAra ke sadasyoM kI saMkhyA sanizcita kareM tathA usakI sUcanA hameM bhI deveN| alpasaMkhyaka jaina samAja kI saMkhyA jilAvAra nizcita kI jaay| zaharoM, gA~voM kasboM meM khuleAma mAMsa, machalI, murgA becanevAloM kA virodha kiyA jaay| yaha kArya sirpha nizcita sthAnoM para parade ke andara hI kiyA jA sakatA hai| nagarapAlikA evaM nigama adhikAriyoM ko aisA karane hetu kAnUnana bAdhya kreN| prajAtaMtra meM hara eka jaina ko apane matAdhikAra kA upayoga avazya karanA caahie| alpasaMkhyaka samAja dvArA aise ahiMsaka netAoM kA cayana kiyA jAya jo mAMsa ke vyApAra kA virodha kreN| tIrthakSetroM para jaina maMdiroM kA nirmANa jaina vAstu kalA ke anusAra karAyA jAya tathA kSetra ke vikAsa ke lie AgAmI 20-30 varSoM ko dhyAna meM rakhate hue mAsTara plAna banAkara vikAsa kiyA jaay| 8. Apake nagara ke samIpa yadi kalAtmaka jaina tIrthakSetra haiM, jo bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI se sambaddha nahIM haiM, to unheM sambaddha karAveM, sambaddhatA phArma madhyAMcala samiti ke kAryAlaya se athavA bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI ke pradhAna kAryAlaya-hIrAbAga, sI.TI. TaiMka, muMbaI- 400 004 se prApta kiyA jA sakatA hai| bhAratavarSa meM jainoM dvArA karIba 24 pratizata kA rAjasva kara sarakAra ko diyA jAtA hai, ataeva jaina samAja saMgaThita hokara ahiMsaka samAja kI uttaradAyI prajAtAMtrika bhUmikA kA udghoSa karane hetu saMkalpita ho| samAja ke sabhI sAdharmI bandhuoM se nivedana hai ki ve uparyukta binduoM para gahana ciMtana kareM aura use kAryarUpa meM pariNita kara sahayoga pradAna karane kI kRpA kreN| 1 sa. siM. sudhIra kumAra jaina, kaTanI adhyakSa mo. 09425153722 saMjaya jaina 'maiksa', indaura mahAmaMtrI 09425053521 32 mArca 2009 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 maiM apanI zAna meM kho gayA isalie duniyA kI dRSTi meM pASANa thA isalie maiM parezAna thA para Aja saubhAgya kA dina hai| zAna kI zAna rakhanevAle eka kalAkAra ne mujhameM aisI kalA bhara dI, Aja maiM nirA - pASANa khaNDa nahIM rahA eka pUjanIya mUrata bana gyaa| 2 karmoM kI kauma ko homa karanA hai U~ kA jApa karo tuma moma sA pighala jAya moma sA nirmala bana roma-roma se soma kA jharanA phUTa par3e muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ 3 kAla anaMta se kuMThita hai Atma kalI meM surabhita saurabha amiTa amita aura anupama hai para vaMcita hai khaTaka rahA hai cetana bhramara bAhya jagata meM zodha rahA hai viSaya-viSaile puSpoM para aharniza ma~DarA rahA hai 4 sUrya kAMti sI caMdra kAMti sI hai jisa jJAna kI AbhA aise Aloka meM Alokita hotA nijAtma kA ceharA / prastuti pro0 ratanacandra jaina -
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ UPHIN/2006/16750 muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ agara nA sahI mAnA ki hamameM bhagavAn banane kI yogyatA hai para isa bAta para hama itanA akar3ate kyoM haiM? (vaha to kisI cIMTI meM bhI hai) savAla sirpha yogyatA kA nahIM hU-ba-hU hone kA hai svayaM ko bhagavAn mAnane/manavAne kA nahIM svayaM bhagavAn bana jAne kA hai hama apane ko jarA U~cA uThAyeM isa bAra nA sahI bhagavAn, eka behatara insAna bana jaaeN| usane socA jaba vaha pahalI bAra nIr3a se bAhara paira rakhegA taba koI Akara use thAma legA A~cala se lagA kara dulAra legA paMkha sahalA kara use ur3ane kA sAhasa degA do-cAra kadama usake sAtha calegA para huA yaha ki usane na paira bAhara rakhA na paMkha khole na ur3A socatA hI rahA agara aisA na huA to kyA hogA? 'pagaDaMDI sUraja taka' se sAbhAra svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| saMpAdaka : ratanacandra jain|