Book Title: Jinabhashita 2008 02
Author(s): Ratanchand Jain
Publisher: Sarvoday Jain Vidyapith Agra
Catalog link: https://jainqq.org/explore/524325/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jinabhASita vIra nirvANasaM. 2534 20vIM sadI ke prathama digambara jainAcArya pa.pU. AcArya zrI zAntisAgarajI mahArAja mAgha, vi.saM. 2064 pharavarI, 2008 wwwlovelora 5 ore Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe sara parisara jyoM zIta ho, sara parisara ho shiit| varanA adhyAtama rahA, sapanoM kA saMgIta // 65 55 rahI sampadA, ApadA, prabhu se hameM bcaay| rahI ApadA sampadA, prabhu meM hameM rcaay|| 56 kaTuka madhura guru vacana bhI, bhavika-citta hulsaay| taruNa aruNa kI kiraNa bhI, sahaja kamala viksaay|| 57 sattA kA sAtatya so, satya rahA hai tthy| sattA kA Azraya rahA, zivapatha meM hai pthy|| 58 jJeya bane upayoga hI. dhyeya bane upyog| ziva-patha meM upayoga kA, sadA karo upyog| 59 yoga, bhoga, upayoga meM, pradhAna ho upyog| ziva-patha meM upayoga kA, sudhI kare upyog| 60 rasanA rasa guNa ko kabhI, nA cakha sakatI bhrAta! madhurAdika paryAya ko, cakha pAtI ho jJAta // 61 tathA nAsikA sUMghatI, sugandha yA durgndh| avinazvara guNa gandha se, hotA nA sambandha // 62 isI bhA~ti saba indriyA~, nA jAneM gunn-shiil| isIlie upayoga meM, ramate sudhI sliil|| 63 mUrtika indriya viSaya bhI, mUrtika haiM pryaay| tabhI sudhI upayoga kA, karate haiM 'svaadhyaay'|| khoyA jo hai ahama meM, khoyA usane mol| khoyA jisane ahama ko, khojA dhana anamola // 66 pratibhA kI icchA nahIM, AbhA mile apaar| pratibhA parade kI prathA, AbhA sIdhI pAra / / 67 vega bar3he isa buddhi meM, nahIM bar3he aaveg| kaSTa-dAyinI buddhi hai, jisameM nA sNveg|| 68 kalpa kAla se cala rahe, vikalpa ye sNklp| alpa kAla bhI mauna la~. calatA antrjlp| 69 para ghara meM kyoM ghusa rahI, nija ghara taja yaha bhiidd'| para nIr3oM meM kaba ghusA, paMchI taja nija niidd'|| 70 kahIM kabhI bhI nA huA, nadiyoM kA saMgharSa / manajoM meM saMgharSa kyoM? durlabha kyoM hai harSa? // 71 zAstra paThana nA, guNana se, nija meM hama kho jaayeN| kaTi para nA, para aMka meM, mA~ ke zizu so jaayeN| 72 dazya nahIM darzana bhalA, jJeya nahIM hai jnyaan| 'aura' nahIM Atama bhalA, bharA sudhaamRt-paan|| 'sUryodayazataka' se sAbhAra Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 pharavarI 2008 varSa 7, aGka 2 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha A.pU.2 - AcArya zrI vidyAsAgara jI ke dohe - muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ sampAdakIya : Agama-viruddha AcaraNa paramparA nahIM hai kAryAlaya e/2,mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 A.pR. 3 pravacana caraNa AcaraNa kI ora : AcArya zrI vidyAsAgara jI AtmariNAmoM kI parakha : muni paMgava zrI sadhAsAgara jI sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura lekha * zikharajI kI yAtrA aura bAI jI (dharmamAtA cirauMjIbAI jI) kA vratagrahaNa : kSullaka zrI gaNezaprasAda jI varNI 13 * caturthakAla ke muni AcArya zrI vidyAsAgara jI : sva. paM0 kailAzacandra jI zAstrI 16 ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me.Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 28522781 kundakunda aura unakA janmasthAna .: zrI pI0 bI0 desAI 18 * lokagItoM meM kuNDalapura aura bar3e bAbA : zrImatI DaoN0 munnIpuSpA jaina 22 * zrI pAhilla zreSThI : paM0 kundanalAla jaina * baccoM ko yauna-zikSA : DaoN0 zrImatI jyoti jaina 27 jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A . samAcAra 17, 31, 32 evaM A.pR.4 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa| Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sampAdakIya Agamaviruddha AcaraNa paramparA nahIM hai hamArA deza aura samAja sAdhu ke prati atizraddhA rakhatA hai| isakA eka mAtra kAraNa usakI sAdhutA hai| rAga-dveSa se rahita, vItarAgatA kI ora unmukha Atma- kendrita carcA aura caryA ke kAraNa ve pUjya mAne gaye haiN| jina sAdhuoM ne jina mArga kA avalambana liyA hai, vaha AcArya zrI kundakunda AcArya zrI umAsvAmI aura AcArya zrI samantabhadra Adi kA mArga hai, jisameM sAMsArika anAsakti kA bhAva antarnihita hai| isa mArga ke viSaya meM AcAryazrI samantabhadra 'yuktyanuzAsana' meM kahate haiMdayAdamatyAgasamAdhiniSThaM, nayapramANaprakRtAJjasArtham / adhRSyamanyairakhilaiH pramAdairjina tvadIyaM matamadvitIyam // 6 // arthAt he vIra jina ! ApakA mata dayA, dama, tyAga aura samAdhi kI niSThA, tatparatA ko lie hue hai| nayoM tathA pramANoM ke dvArA samyak vastutattva ko bilkula spaSTa karanevAlA hai tathA dUsare sabhI pravAdoM se abAdhya hai, advitIya hai / yahA~ spaSTa bhAva hai ki bhagavAn mahAvIra kA mArga dayA arthAt ahiMsA, dama arthAt indriyoM viSayoM ke prati saMyama, tyAga arthAt rAga-dveSa kA visarjana aura samAdhi arthAt jIvanAnta meM kAya aura kaSAyoM ko kRza karate hue sallekhanApUrvaka zarIra kA tyAga karanA hai| AcArya zrI umAsvAmI ne yaha avadhAraNA- 'mAraNAntikIM sallekhanAM joSitA' ke rUpa meM prastuta kI hai| he bhagavan! Apane jisa vastu (Atma) tattva ko upAdeya batAyA hai vaha naya aura pramANoM ke dvArA spaSTa aura puSTa hai| isakA kisI bhI anya mata yA rIti se khaNDana nahIM kiyA jA sakatA / ukta spaSTa dizA-nirdeza ke bAvajUda Aja dekhane meM A rahA hai ki hamAre samAja meM aise aneka kArya ho rahe haiM jo Agama kI kasauTI para kisI bhI naya kI apekSA se khare nahIM utrte| bharatakSetra ke caubIsa tIrthaMkaroM kI upekSA karake videhakSetra ke vidyamAna bIsa tIrthaMkaroM aura unameM bhI mAtra zrI sImaMdhara svAmI kI pratiSThA kI jA rahI hai| nava nirmANa aura nayI vicAra-dhArA kA jo daura prArambha huA, to aba thamane kA nAma nahIM le rahA hai| acArya zrI samantabhadra, AcArya zrI kundakunda kI vANI kI vyAkhyA ke nAma para apalApa kiyA jA rahA hai| ati sakriyatA se Agamika jar3atA kA khatarA dikhAI dene lagA hai| yahA~ prastuta katipaya udAharaNa vicAraNIya yathA 1. vartamAna meM navagraha jinamandiroM kA nirmANa aura pratiSThA ke Ayojana aneka sthAnoM para cala rahe haiM, jo kisI bhI dRSTi se Agamasammata nahIM haiN| 2. bIsavIM zatAbdI ke eka sAdhu ke caraNa aura mUrtiyA~ saprayAsa Andolana kI zakla meM saikar3oM sthAnoM para sthApita kI jA rahI hai, kyA yaha itihAsa ke sAtha majAka nahIM hai? 3. dharaNendra aura padmAvatI yA anya yakSa-yakSiNI kI mUrtiyoM kI prANapratiSThA kI jA rahI hai? Akhira inameM kinake prANa phU~ke jA rahe haiM? 4. digambara muni / AcArya kI mUrti banAkara unakA pratidina abhiSeka arahantabimba kI taraha kiyA jA rahA hai, jabaki vaha kauna sI gati ko prApta hue, yaha bhI jJAta nahIM hai / 5. kyA eka sAdhu apanI purAnI pIchI jise vaha badalane kI bhAvanA kara cukA hai yA jo saMyama pAlana ke yogya nahIM raha gayI hai usa pIchI ko apane ziSya yA anya AcArya ko bheTa svarUpa de sakatA vaha bhI kisI Akasmika sthiti ke lie nahIM, apitu apanA prema jatAne ke lie? isI taraha yaha kyA jarUrI hai ki eka AcArya yA guru ke janma yA dIkSA divasa para usake sabhI ziSya (pramukha) apaneapane pravAsa sthala se nayI pIchI bhijavAyeM, vaha bhI taba, jabaki eka-eka pIchI kI lAgata do-tIna hajAra rupaye A rahI ho? 2 pharavarI 2008 jinabhASita Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. AcAryoM/AryikAoM/sAdhuoM ko diye jAne vAle prazasti/abhinandana/upAdhi patra kyA unake dvArA grahaNa karane yogya haiM? yadi ve yogya haiM to phira kyA parigraha kA doSa nahIM lagegA? Aja aneka sAdhu bar3e harSita bhAva se apane lie vicitra-vicitra upAdhiyoM se yukta abhinandana patra grahaNa kara rahe haiM aura ina upAdhiyoM ko apane nAma ke sAtha jor3a aura jur3avA bhI rahe haiN| yadi patrasampAdaka unake nAma ke sAtha vaha upAdhiyA~ nahIM lagAte haiM to bAkAyadA phona / patrAdi Ate haiM ki khAlI nAma na chApeM balki phalA~ upAdhi avazya lgaayeN| Aja sAdhuoM meM ema0 e0, pI-eca0 DI0, DI liT0 upAdhi vibhinna vizvavidyAlayoM se lene kI pravRtti bar3ha rahI hai| isake lie ve Avedana patra bhara rahe haiM, iNTaravyU dete haiM, upAdhiyA~ grahaNa karane jAte haiM, jabaki sAdhu upadhi aura upAdhi se rahita nissaMga hotA hai, aisA Agama vacana hai, phira bhI isakI upekSA ho rahI hai| adhyayana sAdhu ke lie Avazyaka hai, kintu vaha samIcIna AtmajJAna ke lie hai kisI 'DigrI' ke lie nhiiN| kala ke dina ina upAdhidhArI sAdhuoM meM anya upAdhirahita sAdhuoM se adhika zreSThatA kA bhAva / mAna bhI janma le sakatA hai ataH isa pravRtti para virAma laganA caahie| hA~, vartamAna meM jJAna kI lalaka ko dekhate hue yaha Avazyaka hai ki samAja meM koI aisA vidyAlaya sthApita ho, jisameM sAdhugaNa eka nizcita samayAvadhi meM jJAnArjana kara skeN| vahA~ suyogya vidvAnoM ko adhyApana hetu rakhA jAnA caahie| vaise to guru kA sAnnidhya hI paryApta hai, yadi ve jJAna-guru haiN| 7. Ajakala sAdhuoM ko AcAryapada dene-lene kI pravRtti hAsya ke stara taka bar3ha gayI hai| akele sAdhu (vaha bhI kahIM gurudrohI bhI) AcArya, elAcArya, bAlAcArya, jJAnAcArya, upAdhyAyapada dhAraka banakara vihAra kara rahe haiM, yaha silasilA ruka bhI nahIM rahA hai| yahA~ AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja evaM zvetAmbara terApaMtha sampradAya meM AcArya zrI mahAprajJa kA Adarza udAharaNa hai jahA~ saikar3oM sAdhu apane eka hI AcArya ke netRtva meM cala rahe haiM aura apanI carcA aura caryA se prabhAvita kara rahe haiN| AcArya zrI zAMtisAgara jI mahArAja kI paramparA bhI yahI hai| 8. Ajakala carcA isa bAta kI ho rahI hai ki 'zAkAhAra pravartaka' kauna? kyoMki aneka AcArya, upAdhyAya apane nAma ke sAtha 'zAkAhAra pravartaka' upAdhi jor3a aura jur3avA rahe haiN| yaha dekhakara loga prazna karate haiM ki yadi yaha 'zAkAhAra pravartaka' haiM to phira inase pahale kyA zAkAhAra calana meM nahIM thA? hama eka ora zAkAhAra ko mAnavIya AhArapraNAlI kahate nahIM thakate, to dUsarI ora svayaM ko isakA pravartaka kahanA kyA samAja ko bhramita karanA nahIM hai? merA to vicAra hai ki sampUrNa mAnavIya jIvanadarzana ke vyavasthita pravartaka aura puraskartA tIrthaMkara RSabhadeva haiM ataH unheM hI mAnanA caahie| isalie jarUrI hai ki aise sabhI saMtagaNa 'zAkAhAra pravartaka' upAdhi kA avilamba tyAga kareM jo ise apane nAma ke sAtha jor3ate-jur3avAte haiN| dUsarI ora yaha bhI visaMgati hai ki mAtra zAkAhArI jaina samAja meM hI zAkAhAra kA pracAra ho rahA hai, yahA~ taka ki jainasamAja ke madhya Ayojita hone vAle sarvadharma sammelanoM kA viSaya 'zAkAhAra' rakha liyA jAtA hai, jisameM mAMsAhArI anya vidvAn / dharmaguru aisA kahate dekhe / sune gaye hai ki jainI bhAiyoM ke bIca zAkAhAra kI bAta kahanI par3a rahI hai, yaha socakara zarma AtI hai aura isa taraha eka bhalI zAkAhArI samAja mAMsabhakSaNa karanevAlI pratIta hone lagatI hai| yadi yahA~ hama viSaya- 'ahiMsA-darzana' rakheM aura sapta vyasana tyAga kI preraNA deM tathA mAMsabhakSaNa kI burAiyoM se avagata karAyeM, to zAkAhAra ke prati niSThA bar3hegI aura mAMsabhakSaNa ke tyAga ke prati hamArI saMkalpazakti aura majabUta hogii| 9. Ajakala sthAna-sthAna para mahAmastakAbhiSeka hone lage haiM pahale mAtra 12 varSa meM zravaNabelagolA meM mahAmastakAbhiSeka hotA thA aba yaha dhanasaMgraha kA mAdhyama mAna liyA gayA hai| isI ke sAtha eka vikRti aura A gayI hai ki aba yaha mAtra jala taka sImita na hokara raMga para A gayA hai| mAnoM hama bhagavAn se holI khelane jA rahe hoN| abhI hAla hI meM 'bAvanagajA mahotsava-2008' meM saptaraMgI abhiSeka carcita huA jaba ki vahA~ pUrva meM mAtra jalAbhiSeka kI paramparA rahI hai, jaisA ki vigat 20 varSoM se bAvanagajA -pharavarI 2008 jinabhASita 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSetra kameTI ke kartA-dhartA rahe zrI bAbUlAla jI pATodI ne eka sAkSAtkAra (sanmati-vANI meM prakAzita) meM spaSTa kahA hai ki 'bAvanagajA meM paMcAmRtAbhiSeka kI paramparA tathA striyoM dvArA abhiSeka kI paramparA nahIM haiM' phira vahA~ isa Ayojana meM katipaya sAdhuoM dvArA jida karanA ki paMcAmRtAbhiSeka hI honA cAhie, yahA~ taka ki mahotsava kA bahiSkAra bhI kiyA, kyA yaha ucita hai? jabaki yahI loga paramparA kI duhAI dete haiN| kahIM-kahIM koI prabhAvazAlI vyakti sAdhu yA AryikA-vizeSa ke Agraha para yA chala-kapaTa pUrvaka dUdha-dahI Adi se abhiSeka karavA detA hai (kahIM-kahIM AyojakoM kA dhanasaMgraha kA lAlaca bhI isameM samAhita hai). to ise paramparA kyoM mAnA jAnA cAhie? eka mAtA jI jAnabajhakara terApaMthI-paramparAvAle tIrthakSetroM para paMcAmatAbhiSeka karavAtI haiM aura usakI vIDiyo kaisiTa / sI0 DI0 banavAkara rakhatI haiM, tAki kAlAntara meM vahA~ paMcAmatAbhiSeka kI paramparA batAI jA sake, isa pravRtti para virAma laganA caahie| mujhe isa bAta para ghora Azcarya huA ki kucha sAdhuoM ne spaSTa kahA ki 've to mAtra saptaraMgI kalaza dekhane Aye haiN| yadi aisA patA hotA ki mAtra jala se abhiSeka hogA, to itanI dUra se kyoM Ate?' yahA~ vicAraNIya hai ki inakI niSThA kisameM hai? jinAbhiSeka meM yA ki paMthapoSaNa meM? isa viSaya meM zravaNabelagola-2006 evaM siddhavarakUTa 2007 meM apanAyI gayI spaSTa nIti samAja hita meM anukaraNIya ho sakatI hai| ____ hameM pUjana-abhiSeka sambandhI kriyAoM meM pakSapAtI, durAgrahI na hokara Agamasammata ahiMsaka kriyAyeM hI upAdeya haiN| hameM sAmAjika samarasatA aura ucita saMdeza kA bhI dhyAna rakhanA caahie| jisa taraha bAvanagajA meM jalAbhiSeka ke viruddha vAtAvaraNa banAyA gayA aura dainika samAcArapatroM meM use havA dI gayI, vaha azobhanIya hai| isakI punarAvRtti se sabhI ko bacanA caahie| isa sambandha meM sthAnIya kSetra kameTI kA mauna yA mUkadarzaka bane rahanA cintanIya hai| hama jisake netRtva meM kArya kareM vaha bhI niSpakSa, nirbhIka aura spaSTa matavAlA honA caahie| jaba yaha lagane lagatA hai ki "mAnA ye hamane ki paisA khudA nahIM, para saca ye bhI hai ki paisA khudA se kama nahIM" to saba kucha ulTA-sIdhA hone lagatA hai aura jo ho rahA hai use hI jAyaja ThaharAyA jAne lagatA hai| aise avasaroM para anya matAvalambI netAoM dvArA binA zuddhi ke abhiSeka karavAnA ghora Apattijanaka hai| hamAre yahA~ kahA jAtA hai ki "mahAjano yena gataH sa panthAH" lekina jaba mahAjana | mahApuruSa hI apane pada aura dharma ke viruddha AcaraNa kareM to hama kisakA anukaraNa kreN| samAja ko ina viSayoM meM spaSTa dharmasammata ravaiyA apanAnA caahie| zrI gopAladAsa 'nIraja' kI yaha paMkti bar3I maujUM haiM ki sAthiyo! apanI mazAleM gula na kara denA abhI, kyA patA isa amna ke pIche koI tUphAna ho? ___ DaoN0 surendrakumAra jaina 'bhAratI' kAhe ko duniyA basAyI eka bAra rAste meM vihAra karate hue A rahe the| eka gA~va se gujaranA huA vahA~ dukAna para eka bhajana cala rahA thaa| "duniyA banAnevAle kyA tere mana meM samAyI, tUne kAhe ko duniyA bnaayii|" isa paMkti ko sunakara AcAryazrI ke cehare para halkI sI muskAna A gayI to sAtha meM calanevAle sabhI ha~sane lge| AcArya mahArAja ne khaa| aisA kahanA ThIka nahIM balki aisA kaho- "duniyA basAnevAle kyA tere mana meM samAyI tUne kAhe ko duniyA bsaayii|" saMsAra meM tuma hI pha~se ho, gRhasthI tumane hI basAyI hai khuda ko doSI kaho bhagavAn ko doSI mata kho| muni zrI kunthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra 4 pharavarI 2008 jinabhASita Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pravacana caraNa .... AcaraNa kI ora pa. pU. AcArya zrI vidyAsAgara jI moha timirApaharaNe darzana laabhaadvaaptsNjnyaanH| / nivRttyai' rAgadveSa kI nivRtti ke lie cAritra kI zaraNa rAgadveSanivRttyai caraNaM pratipadyate saadhuH|| letA hai| yadi yaha uddezya gauNa ho gayA to cAritra ke ratnakaraNDa zrAvakAcAra | kSetra meM vikAsa nahIM, balki samyagdarzana, jJAna, cAritra sandarbha- ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM maMgalAcaraNa ke | kA vinAza aura sambhava ho jaayegaa| rAgadveSa jIva ke uparAMta pUjya AcArya samantabhadra svAmI ne pratijJA kI thI| lie abhizApa hai| ye dRSTi ko, jJAna ko, aura AcaraNa ki maiM samIcIna dharma kA kathana karU~gA jo darzana jJAna ko samApta kara dene vAle haiN| thor3I bhI rAgadveSa kI bhUmikA cAritrAtmaka hai| prathama adhikAra meM samyagdarzana, dvitIya | banI to samyagdRSTi jJAnI tathA apanA hita cAhanevAlA adhikAra meM samyagjJAna kA varNana kiyA hai| samyagdarzana, | usa patha se dUra hone lagatA hai| jaba rAgadveSa ko miTAne samyagjJAna aura samyakcAritra ye tInoM milakara hI dharma | kA lakSya bana jAtA hai to cAritra ko lenA anivArya saMjJA ko prApta hote haiM aura usa dharma kA jo sahArA | ho jAtA hai| rAgadveSa apane Apa miTa jAyeM yaha savAla letA hai, vaha saMsAra se Upara uTha jAtA hai, saMsAra se | hI nahIM utthtaa| apane Apa koI kAma nahIM hotA, kAraNa dUra ho jAtA hai, mukti sukha kA bhAjana bana jAtA hai| ke dvArA kArya hotA hai| bAdhaka kAraNa ko haTAkara sAdhaka varNana kI apekSA se to samyak cAritra tIsare nambara | kAraNa ko prApta kareMge to hamArI kAmanA pUrNa hogii| rAgadveSa para AtA hai, lekina utpatti kI apekSA se aisA nahIM se bacanA cAhate ho to cAritra kI zaraNa meM cale jAo samajhanA caahie| jisa prakAra samyagdarzana va jJAna donoM | aura koI bhI bhUmikA nahIM hai| koI chA~vadAra vRkSa nahIM eka sAtha utpanna hote haiM, usI prakAra samyakcAritra bhI | hai, jo hamAre rAgadveSa ko miTA ske| ekamAtra cAritra ke eka sAtha utpanna ho sakatA hai aisA dhavalA, jayadhavalA, | Nasa hI yaha zakti hai| mahAdhavalA ityAdi granthoM meM varNana AyA hai| unameM ullekha | rAgadveSa ko miTAne ke lie cAritra kI zaraNa kaba AtA hai ki vaha bhavya jaba jinavANI kA zravaNa athavA | letA hai vaha? 'mohatimirApaharaNe' moharUpI timira/aMdhakAra garuoM kA sAnnidhya prApta kara letA hai aura vaha DAyarekTa | ke dUra hone pr| darzana kA lAbha huA hai, to samajho (sAkSAt) eka sAtha saptama guNasthAna ko chU letA hai| dRSTi prApta ho gaI, zraddhAna ho gayA ki sukha yadi milegA moha timirApaharaNe darzana laabhaadvaaptsNjnyaanH| to AtmA meM milegA, ratnatraya kI prApti ke mAdhyama se rAgadveSanivRttyai caraNaM pratipadyate saadhuH|| | hI milegaa| ratnatraya ko choDakara anya kisI padArtha ko (moha) darzanamohanIya, (timirApaharaNe) aMdhakAra ke | maiM nahIM lU~gA, sukha kA kAraNa kevala apanI AtmA hai| apaharaNa hone para, (darzana) samyagdarzana, (avApta saMjJAnaH) | daSTi ke sAtha jJAna bhI samyak ho gayA aba rAga-dveSa usake sAtha hI samyaka jJAna prApta kara lenA (rAgadvaiSanivRtya) ko miTAnA hai. cAritra ko dhAraNa karanA hai| jisa vyakti rAgadveSa kI nivRtti ke lie (caraNaM) cAritra kI ora | ko jisa padArtha ke prati ruci hotI hai, jaba taka vaha (pratipadyate) calA jAnA cAhie/bar3hanA caahie| (sAdhu) | mila na jAye, taba taka rAta dina caina nahIM par3atI, kyoMki sajjana/bhavya puruSa ko, arthAt darzana mohanIya ke andhakAra | jo upalabdha hai vaha abhISTa nahIM hai aura jo anupalabdha ke naSTa hone para jisane samyagdarzana va usake sAtha hI hai vaha iSTa hai| dAvata meM SaT rasa vyaMjana hoM para jise samyagjJAna ko prApta kara liyA hai, aisA vaha bhavya sajjana | namakIna hI acchA lagatA hai usake lie binA usake puruSa rAgadveSa kI nivRtti ke lie cAritra kI zaraNa meM | paMgata kaisI? use SaTrasa pakavAna iSTa nahIM haiM, kyoMki calA jAtA hai| usameM mana nahIM hai| jisa vyakti ko jo cIja apekSita cAritra kI zaraNa kisalie? hai usI meM ruci rahatI hai| jaba taka vaha prApta na ho ____koI bhavya jIva caraNa/cAritra kI zaraNa le letA | chaTapaTAhaTa calatI rahatI hai| makhamala ke bhI gadde biche hai| kisaliye letA hai? koI kArya kare to usakA prayojana | hoM, kintu jise subaha muni dIkSA ke lie jAnA hai, bhI honA anivArya hai| yahA~ kyA prayojana hai? 'rAgadveSa- | to use vahA~ para bhI nIMda nahIM AtI, makhamala ke gaddoM pharavarI 2008 jinabhASita 5 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para bhI eka-eka miniTa kaTatA hai, bAra-bAra ghar3I dekhatA hai / samyagdarzana, jJAna prApta hone ke uparAnta use rAgadveSa ko miTAne ke liye ruci rahatI hI hai, ataH vaha saMyama / cAritra kI zaraNa meM calA jAtA hai / cAritra kA artha kyA hai? AcArya samantabhadra mahArAja kaha rahe haiM ki cAritra kA artha pA~coM pApoM se nivRtti rUpa hai- hiMsA, jhUTha, corI, kuzIla, parigraha se nivRtti lenA cAritra hai| dhyAna rakhiye koI bhI dIkSA letA hai, sakala / deza saMyama, koI bhI cAritra dhAraNa karatA hai, to usakA lakSya kyA honA cAhie ?- rAgadveSa miTAne ke liye / carcA meM, dRSTi meM, mana-vacana-kAya kI ceSTA meM, pratyeka samaya yahI lakSya rahegA ki yaha caryA maiM isalie apanA rahA hU~ ki rAgadveSa ko mujhe miTAnA hai| jisa cAritra ke dvArA rAgadveSa miTatA hai, vaha samyakcAritra hai / aura jisa cAritra ke dvArA rAgadveSa kI utpatti hotI hai vaha mithyAcAritra hai / samyagdarzana, jJAna, cAritra saMsAra ke unmUlaka haiM, mokSamArga svarUpa haiM, mithyAdarzana, mithyAjJAna, mithyAcAritra mokSamArga ke khilApha haiN| saMsAra ke vardhaka haiN| aisA dRr3ha saMkalpa honA cAhie ki jaba taka rAgadveSa nahIM miTeMge, taba taka maiM cAritra kA sahArA nahIM choDUMgA, jaba taka kArya kI prApti nahIM hotI, taba taka kAraNa ko nahIM chor3A jAtA / mAna lo ki mathAnI se maMthana kara rahe ho, kaba taka karate rahate ho? jaba taka navanIta kI prApti nahIM hotI / isI prakAra saMyama ke kSetra meM bhI honA cAhie / rAgadveSa ko miTAnA hai, miTAne kA eka mAtra kAraNa hai cAritra, jo pA~ca pApoM kI nivRtti rUpa, pA~coM pApoM se bacane rUpa hai| yaha bacanA eka hI dina meM hotA hai kyA ? eka hI ghaNTe meM kyA rAgadveSa para kanTrola kara sakate haiN| aisA to sambhava nahIM / RSabhanAtha bhagavAn ko 1000 varSa laga gye| 1000 varSa taka cAritra kI zaraNa lekara Adiprabhu ne jIvana gujAra diyaa| rAgadveSa nahIM miTe, chaThA/sAtavAM, sAtavA~ / chaThA guNasthAna calatA rahA, mauna sAdhanA calatI rahI rAgadveSa ko miTAne ke lie bhagavAn bAhubalI kI sAdhanA eka sAla taka calI, hile nahIM, Dule nahIM, bole nahIM, khAyA piyA nahIM / itanA kaThina tapa phira bhI rAgadveSa abhI turanta nahIM miTe / zraddhAna eka kSaNa meM ho jAtA hai, lekina jisake Upara zraddhAna kiyA jAtA hai, use prApta karane ke lie eka kSaNa nahIM, apitu bahuta kSaNa apekSita haiM, kar3I sAdhanA kI AvazyakatA hai, taba kahIM jAkara ke rAgadveSa kA unmUlana sambhava hai| yaha cAritra kauna svIkAra karatA hai? sAdhu / sajjana 6 pharavarI 2008 jinabhASita se / bhavya / vaha sajjana jisako jJAna prApta huA hai, darzana lAbha huA hai, dRSTi prApta ho gaI hai jJAna zraddhAna huA hai mukti ke lie sAdhana samyagdarzana, samyagjJAna, samyagcAritra hI haiM yaha sukha ko de sakate haiM isake alAvA koI nahIM, para meM mukti nahIM, para meM sukha nahIM para ko chor3ane sukha hai, para ko jor3ane meM sukha mokSamArgI ko nahIM, saMsArI ko hai / saMsArI kA aisA vizvAsa hai are bhaiyA ! apane jIvana ke antima kAla kA kyA patA, mAtA-pitA to vRddha haiM hI, ve to raheMge nahIM, bAla-baccoM kA bharosA kyA? 20 vIM zatAbdI kA kAla cala rahA hai, isaliye apane nAma se hI, baccoM ko batAnA taka nahIM, gudar3I meM bA~dhate jAo, kAma meM AtA hai, nahIM to anta meM unakA hai hI / isaliye yadi apane jIvana meM sukha cAhate ho to jor3akara rkho| yaha jor3anA - socanA sAMsArika sukha hai aura samyagdRSTi ko yaha vizvAsa ho jAtA hai ki jitanA jor3anA hai, vaha saMsAra se sambandha jor3anA hai aura jitanA tor3anA hai, vaha mukti se sambandha jor3anA hai| yahI kahalAtA hai 'avAptasaMjJAna' / mahArAja ! yaha to bilkula hI viparIta dazA ho gaI, yU~ kahanA cAhie ki sArI duniyA pUraba kI ora jA rahI hai, to sAdhaka pazcima kI ora jA rahe haiM, yaha apUrva dizA hai apUrva arthAt advitIya dizA sArA kA sArA saMsAra, jo jor3ane meM lagA hai, kyA hama use samyagdRSTi kaheM, nahIM ! bhale hI hameM sArA saMsAra pAgala kaha de, to bhI bhIr3a kI bAta nahIM mAnanI hai| vRddhoM kI bAta mAno, Ayu meM vRddha nahIM 80, 90, 100 varSa ke hoM dAdA jI, paradAdA jI, jo para vastu ko jor3ane meM lage haiM, unakI nahIM, yahA~ para vRddha kA tAtparya hai dRSTi jisakI samIcIna hai sahI vaha bhI Upara-Upara se nahIM bhItara se bhI / bandhuo jor3anA ThIka nahIM chor3anA hI ThIka hai| miTTI meM kucha nahIM rkhaa| U~cI Asana para baiThakara, kare dharma kI gallA / auroM ko mAyA burI batAve, Apa bichAve pallA // | are yaha saba para hai, isameM kucha nahIM rakhA, dharma kI bAta maiM kaha rahA hU~, suno! yaha sAre ke sAre saMsAra ke kAraNa haiM, rAga ke kAraNa haiM bandha ke kAraNa haiM, durgati denevAle ye para haiM, svabhAva alaga hai, ye saba vibhAva haiM, saMsAra hai, rAga karanA abhizApa hai, chor3a do, chor3a do / kahA~ chor3a deM? hama pallA bichA dete haiM, isake Upara chor3a do ( zrotAoM meM ha~sI) / to vaha socegA ki Apa to kaha rahe the yaha rakhane yogya nahIM hai aura Apa pallA bichA rahe ho| ye to samajha meM nahIM aatii| bAta hamAre Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palle to yaha par3a rahI hai ki vastutaH Apa hameM upadeza | kI zakti rakhate the| bhagavAn se bhI pUcha DAlA kyoM dhAraNa dekara ke ikaTThe karane meM lage hue ho, to usakA burA | kareM? bahuta kucha kahA taba anta meM kahA hA~ yaha yukti prabhAva pdd'egaa| yaha ulTA upadeza dete haiM, hameM chur3avA dete | bhI hai aura anubhUta bhii| jo rAgI-dveSI hotA hai vaha pakSapAta haiM aura khuda le lete haiM, lekina jisakI dRSTi vAstava | kI bAta kaha sakatA hai| Apa rAgI, dveSI na hone ke meM samIcIna ho gaI usakA zraddhAna ho jAtA hai- para padArtha kAraNa pakSapAta kI bAta nahIM kaheMge sahI bAta kheNge| meM sukha nahIM, yadi hai to Atmadravya meM hai, sukha ko jaba kabhI bhI rAgadveSa kI nivRtti hogI, usa samaya niyama prApta karane kA sAdhana hai to samyagdarzana, samyagjJAna, | se vaha pApoM se nivRtti legaa| smykcaaritr| AcArya samantabhadra kahate haiM- sahI sAdhana abhI bijalI calI gaI to Apa meM se koI nahIM ko apanAo, taba nirAkula dazA prApta ho skegii| yaha | AyA baiTarI ko badalane, kyoM? kyoMki Apane nizcaya nyAya kA siddhAnta hai ki jaisA kAraNa hogA vaisA hI kara liyA hai ki yaha merA kAma nahIM hai, isake bAre kArya hogaa| hiMsAdinivRtti rUpa jo cAritra hai usa cAritra | meM mujhe jJAna nahIM hai jise jJAna hai usa mistrI ko niyukta ko apanAyeMge tabhI rAga-dveSa kI praNAlI miTanevAlI hai, kara rakhA hai| vaha vyakti turanta AtA hai, jisako jJAna anyathA tIna kAla meM bhI sambhava nhiiN| rAga-dveSa jo ho | prApta ho gayA hai| usI prakAra vaha vyakti jhaTa se cAritra rahe haiM, ve kyoM ho rahe haiM, jina padArthoM se ho rahe haiM | lene ke lie A jAtA hai| rAga-dveSa ke sAdhana ko mujhe una padArthoM ko chor3anA bhI anivArya hai, isI ko bolate | haTAnA hai aura cAritra ko Age bar3hAnA hai| abhI taka haiM bAharI caaritr| isa bAharI cAritra se hI andara kA | jJAna thA ki AtmA kA hitakArI koI hai to paMcendriya rAgadveSanivRtti rUpa jo Abhyantara cAritra hai vaha hone vAlA ke viSaya haiM aba jJAta ho gayA ki 'Atama ke ahita hai| dUsarA mArga hI nahIM hai| yahI sahI mArga hai, mokSa viSaya kssaay'| jaba jAna liyA ki ye ahitakArI haiM prApta hogA to isI se aisA aTUTa zraddhAna rahatA hai usko| to phira unakI ora dekheM kyoM? nhiiN| dekheM nahIM, miTAne idam eva ca IdRzaM eva ca tattvaM nAnyat na ca | kA prayAsa kreN| kisake dvArA miTa sakate haiN| ghara para anythaa| isakA ulTA bhI nahIM hai, anyathA bhI nahIM hai, miTa sakate haiM? kahA~ para miTa sakate haiM? inheM kisa aisA hI hai, isI prakAra hai, yahI hai| isa prakAra kA pragAr3ha | prakAra miTA dUM? Akara ke kahatA hai mahArAja! mujhe rAga zraddhAnavAlA samyagdarzana aura usa rAga-dveSa ko miTAne ke dveSa miTAnA hai| A jAo baiTha jAo aura kisI ke jitane sAdhana haiM unameM eka samyak cAritra bhI hai jo | sAtha bolanA nahIM, kyoMki bolane se bhI rAga utpanna hotA ki hiMsAdinivatti rUpa hotA hai| yA ya~ kaheM ki jina | hai| isa prakAra pA~ca pApoM se vaha jaba nivatti legA, to sAdhanoM se rAga-dveSa kI zAMti hotI hai vaha hai smykcaaritr| usakA upayoga rAga-dveSa kI ora nahIM jaayegaa| bAhara se kama se kama zAMti Aye to bAda meM rAgadveSa sambandha hI duHkha kA kAraNa kI praNAlI jahA~ se udbhUta ho rahI hai, vaha bhI miTegI, AtmA kA upayoga rAga-dveSa kI ora taba taka anyathA tIna kAla meM nhiiN| jAtA hai jaba taka iSTa va aniSTa padArtha rahate haiN| padArthoM pApa se baco ke vimocana hone ke uparAnta iSTa rahA, na anisstt| kucha eka bartana meM dUdha tapa rahA hai, ubala rahA hai to | bhI baMdha nahIM hai| ApakI dukAna ke par3osa meM do dukAneM kyA karate ho? agni ko bAhara khisakA dete ho| kyA | aura haiN| eka kI dukAna meM phAyadA ho gayA, eka kI hogA isase? tapana/kSobha/ubalana zAMta ho jaayegii| dUdha | dukAna meM hAni ho gii| donoM kI vArtA ko Apane sunA hI kSubdha honevAlA hai, dUdha meM hI zAMti AnevAlI hai| para Apako kucha nahIM, hotA kyoM? kyoMki unake hAniphira bhI yaha spaSTa hai ki jaba taka agni nIce se lAbha se hamArI dukAna kA koI hAni-lAbha nahIM hai| AcArya teja rahegI taba taka dUdha meM kSobha kA abhAva nahIM hogA, kahate haiM- isI prakAra jina padArthoM se jaba taka sambandha uSNatA kA abhAva nahIM hogaa| isI prakAra jina pApa | rahatA hai, taba taka unake viyoga meM du:kha va saMyoga meM praNAliyoM se rAgadveSoM kA vikAsa ho rahA hai to rAga- | sukha pratIta hotA hai, jina padArthoM kA tyAga kara diyA dveSa ko chor3ane ke lie pA~ca pApoM kA Alambana chor3anA | to phira kucha nahIM, jisa padArtha se hamArA sambandha hai, hogaa| mahArAja jI ho jAyegI zAMti? are bhAI yaha AcArya | usI ko lekara harSa-viSAda hotA hai| samyagdRSTi ko aisI samantabhadra kaha rahe haiM na, jo bhagavAn ko bhI hilAne | jAgRti ho gii| padArtha hamArA ho bhI nahIM sakatA, to - pharavarI 2008 jinabhASita 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phira kyoM usake prati sambandha rakhanA, kyoMki para padArtha | thaa| samyagdarzana kA artha hI yahI hai ki isa prakAra kA se sambandha rakhanA duHkha vikalpa kA kAraNa hai| / majabUta zraddhAna banAnA ki para padArtha mere nahIM haiN| heya isa sabhA meM abhI koI Akara AvAja de- sItArAma | kA vimocana aura upAdeya kA grahaNa, isameM jo sahAyaka jI! mAna lo sabhA meM cAra sItArAma haiN| AvAja hote banatA hai vahI samyagjJAna hai aura indriyoM ke viSayoM se hI cAroM ke kAna satarka ho jAte haiM, dekhate haiM kauna hai? | upekSA honA hI jJAna kA vAstavika phala hai, jise cAritra kisane AvAja dI? aura jaise hI dekhA amuka vyakti | kahate haiN| jJAna hone ke uparAnta bhI usakA viSayoM kI ne AvAja dI, oha munIma jI! to tIna sItArAma jI ora dhAvamAna honA baha jAnA, vaha jJAna, jJAna nahIM hai| kI AkulatA samApta ho jAtI hai| kyoM? kyoMki unakA | basa samajha lo- 'oroM ko to mAyA burI batAve Apa una munIma jI se koI sambandha nahIM hai| aura jina sItArAma | bichAve pllaa'| dUsare ke liye jo burI hai vaha tumhAre jI ke munIma jI haiM una sItArAma jI ko AkulatA | liye bhI to burI hai, lekina vAstavikatA to yaha hai ki parezAnI hotI hai vaha khisakane lagate haiN| uTha jAyeM ki apanI dRSTi meM burI laga nahIM rahI hai, basa kahatA jA nahIM, zAstra to samApta huA nhiiN| munIma jI kA ceharA rahA hai| paMcendriyoM ke viSaya jaba taka jIvana meM rucikara kaisA hai, ha~sa rahe haiM yA viSAda/cintA yukta haiN| patA nahIM / acche laga rahe haiM taba taka samyagjJAna nahIM hai| saMsAra kyA ho gyaa| lagatA hai baoNmbe meM saudA huA thA usameM | zarIra bhogoM se jaba taka udAsInatA nahIM AyegI, taba gar3abar3a dikhatI hai| ye saba kyoM? kyoMki sambandha hai| taka samajho abhI bAta banI nhiiN| saMsAra kI ora mur3anA jisa sItArAma jI kA munIma jI se sambandha hai, unake | aura saMsAra se mur3anA bahuta antara hai ismeN| mana meM uthala-puthala hai, bAkI ke tIna bilkula zAMta | darzana mohanIya kI sattA/kSaya ko jAnanA hamAre vaza vItarAgI/nirvikalpa samAdhi jaise baiThe haiN|' kI bAta nahIM pratyeka vyakti kA sambandha kisI bAharI padArtha aba dUsarI bAta yahA~ para hai| darzanamoha va cAritrase jur3A hai| usa padArtha ke saMyoga meM, viyoga meM, usake | moha kyA hai? use hama Agama se jAna rahe haiN| hameM usakA bAre meM kucha vArtA sunate haiM, to niyama se kucha harSa-kSayopazama huA ki nahIM, usakA jJAna isa avasthA meM viSAda hotA hai aura isa harSa-viSAda ko hI rAga-dveSa | 'na bhUto na bhvissyti'| Agama yaha kahatA hai ki darzanakahate haiN| isa rAga-dveSa aura harSa-viSAda kI praNAlI ko | mohanIya va cAritramohanIya vaha karma hai, jisako hama ina yadi miTAnA hai, to padArthoM se sambandha ko toDanA hogaa| A~khoM se nahIM dekha sakate. hAthoM se TaTola kara cha nahIM vyakti samyagdarzana, samyagjJAna prApta karane ke uparAnta sakate, usake pAsa koI gaMdha nahIM, jo apanI nAsikA jitanA-jitanA bAharI padArthoM se sambandha tor3atA hai, utanA | grahaNa kara le| chadmastha ke liye, hamAre jaise jo maMdabuddhihI utanA vaha apane nikaTa pahu~catA calA jAtA hai aura | vAle haiM kSAyopazamika jJAna ke sAtha calanevAle unake lie eka samaya AtA hai, jaba vaha AkiMcanya raha jAtA hai, vaha amUrta jaise haiN| mAIkroskopa meM bhI dikhanevAle nahIM, kisI padArtha se sambandha nahIM rakhatA vh| kitanA | phira hama kaise jAneM ki hama puruSArthazIla hogA vaha, usakI dRSTi, usakA jJAna, usakI / upazama/kSayopazama huA ki nahIM huA? koI kahe ki vRtti kitanI nirmala hogI, kitanA sAhasI hai vaha! duniyA jaba taka karma kA upazamAdi nahIM hogA taba taka cAritra kisI prakAra sahArA lene kA prayAsa kara rahI hai, lekina | lenA bekAra hai, kyoMki usameM samIcInatA tabhI A sakatI vaha nirAdhAra, eka mAtra apanI hI AtmA kA sahArA letA hai jaba darzanamohanIya kA kSaya/upazama/kSayopazama huA hai| jo kucha karma ke anusAra milegA vaha hI mere lie | ho| isakA jJAna ho to cAritra leM, kyoMki mithyAcAritra mAnya hai aura kucha nhiiN| yaha mAnanA sAhasa kA kAma to hama aMgIkAra kara nahIM sakeMge, mahArAja! are bhAI hai| rAga-dveSa ko miTAne kA rAstA hai, to basa yahI eka | samyakcAritra kaba dhAraNa karoge? samyakdarzana kI pahacAna rAstA hai| andhakAra miTa gyaa| sUrya kA prakAza AtA | A jAye tb| samyakcAritra pahicAna meM tabhI A sakegA hai, padArtha apane Apa prakAzita ho jAte haiN| abhI taka | jaba darzanamohanIya kI Apako pahicAna ho| vaha hotI andhakAra meM hAtha mAra rahe the jahA~-tahA~ gira rahe the| jJAnarUpI | nahIM to bar3I ulajhana hai| AcArya kahate haiM ulajhana to prakAza A gyaa| apanA kauna? parAyA kauna? sArA kA | tumhArI hai| yaha ulajhana kI bAta hI nahIM, ruci kI bAta sArA dekhane meM A gyaa| vaha padArtha vaha rAstA merA nahIM | hai| darzanamohanIya ke kSaya/upazama/kSayopazama ke jAnane 8 pharavarI 2008 jinabhASita - Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kA tharmAmITara Apa DhU~DhanA cAhoge, to na milA hai, na | sAdhana maiM kaba prApta karU~gA, ghara meM zAdI hai, vaibhava ho milegaa| yaha divyajJAna kA hI viSaya hai ki kisake pAsa | to bhI socatA rahatA hai, sadaiva udAsI chAI rahatI hai ki darzanamohanIya kA kSaya/upazama/kSayopazama hai? kisake pAsa | ye bAharI lakSaNa haiN| kaI loga kahate haiM mahArAja hama udaya hai? bAhara se dikhanA cAhie sacce deva-guru-zAstra | cAhate to nahIM the pha~sanA, magara 2-3 logoM ne milakara ke prati samarpaNa kA bhAva, mArga yadi hai to yaha hai, yahI | pha~sA diyaa| acchA Apa kucha kahakara hameM mata pha~sAo hai| pratimA ke samAne jAte samaya Apa yahI bhAva rakhate | hama jAnate haiM aise thor3e hI pha~sAyA jAtA hai, munivat haiM ki ye hI bhagavAn haiM, dUsare nahIM ho sakate Upara- | baiTha jAo dekheM kauna pha~sAtA hai? Upara se nA-nA aura Upara se hI nahIM, andara se bhI usI kI zaraNa meM jAU~gA, andara se hA~-hA~ basa jarA sI abhivyakti kara dii| to mere karma kI nirjarA hogI, usI ke Upara zraddhAna karU~gA | samyagdarzana, jJAna hone ke uparAnta vaha svayaM viSaya kaSAyoM to mere karma kI nirjarA hogI, aise dRr3habhAva samyagdRSTi | meM pha~sanA nahIM cAhegA, aura use koI pha~sA nahIM sakegA, ke haiN| dUsare ke pAsa jAne kI bAta to dUra, yahA~ Akara pha~sA bhI le to kaba taka pha~sAyegA? eka na eka dina bhI dUsare bhAvoM kI zaraNa nahIM hai| he bhagavAn ! mujhe karma | uThakara bAhara A hI jaayegaa| maiM apanI A~khoM se dekha nirjarA karanI hai, Apa jaisA bananA hai, isake lie ApakI | leM kizaraNa meM AyA hU~ va taba taka ApakI zaraNa lU~gA, jaba darzana mohanIya kA kSaya huA ki nahIM, isa prakAra taka ki ApakI zaraNa meM sthira nahIM ho jaauuNgaa| yaha | kA jIvana meM kabhI bhI prayAsa nahIM karanA cAhie, kyoMki bAharI pahicAna samyagdarzana kI hai| prazama, saMvega, Astikya | yaha sUkSma paraNati hai jise hama ina A~khoM se (kSAyopazamika anukampA ye cAra jahA~ hoM, vahA~ samyagdarzana banatA hai| jJAna se) pakar3a nahIM skte| hamezA udAsIna/zA~ta rahanA aura cintana karanA ki saMsAra | samyagdarzana hone ke uparAnta vaha sthAyI banA rahe meM kyA rakhA hai? yaha bhI koI niyama nhiiN| dIkSA lI, eka sAtha ratnatraya samajhane ke lie ghara meM zAdI ho rahI hai, bArAta | ko prApta kara liyA aura antarmuhUrta ke andara nIce A AI khUba dhUmadhAma cala rahI hai, zAdI ho gaI, bArAta gye| koI pA~caveM, koI cauthe, koI prathama guNasthAna meM lauTa gaI, aba to majA nahIM A rahA hai, aisA lagatA | A gayA aura jIvanakAla paryanta jo caryA grahaNa kI thI hai jaise bhavana khAne ko daur3a rahA hai| kyoM? bhavana to vaha nirdoSa pala rahI hai| andara ghaTanA bar3hanA hotA hai vahI hai, vahI raMga rogana, saba kucha vahI, lekina phira | vaha jAnanA to divyajJAna kA viSaya hai| isalie hameM to bhI acchA nahIM laga rhaa| jisa prakAra saba kucha hote | yahI dhyAna rakhanA cAhiye ki rAga-dveSa hamAre lie abhizApa hue bhI vahA~ acchA nahIM lagatA, usI prakAra samyagdarzana haiM aura rAgadveSa se atIta honA hI varadAna hai, usI kI hone ke uparAnta phira paMcendriyaviSaya acche nahIM lgte| zaraNa leMge, usI kA prayAsa kareMge, usI kI sAdhanA kareMge, chor3o (apanA apanA nivAsa sthAna) IsarI calo, kyoM? | yahI banAye rakho to bhI paryApta hai| ataH cAritra aMgIkAra acchA nahIM lagatA kyoMki mArga hai to yahI, jIvana meM | karate samaya samyagdarzana hai yA nahIM yaha zaMkA nahIM karanA saMsArI prANI viSayoM meM sukha mAna rahe haiM jabaki vastutaH| caahiye| viSayoM meM sukha hai hI nhiiN| paradravyoM ko jo DhU~Dha rahe | Apa cAritra ke lete samaya aisI zaMkA karate ho haiM aura unameM sukha mAna rahe haiM ve pazcAtApa kareMge, kyoMki | ki samyagdarzana hai yA nahIM hai to hama yaha kahate haiM ki parigraha mahApApa mAnA jAtA hai| isakA phala jaba milegA | Apa jo svAdhyAya karate ho, aura yadi samyagdarzana nahIM taba mAlUma pdd'egaa| AcArya kahate haiM-'bahvArambhaparigrahatvaM | hai to svAdhyAya parama tapa kaise hogA? samyagdarzana hogA nArakasyAyuSaH,' bahuta Arambha aura bahuta parigraha ke mAdhyama | tabhI to svAdhyAya parama tapa hai aura tapa bhI ise muniyoM se narakAyu kA Asrava hotA hai| narakoM meM jAnA par3atA kI apekSA se kahA hai| ApakA bhI hai, lekina ApakA hai| ataH samyagdRSTi socatA hai ki, he bhagavan! inako SaTkarma hai| aura ApakA bhI SaTkarma taba bana sakatA kaise jJAna mile? isa prakAra apAyavicaya dharmadhyAna karatA | hai, jaba Apane mUlaguNa dhAraNa kara liye hoN| aura SaTkarma hai| yaha dUsare ko dekhakara bhI ho jAye va apane ko | to paMca aNuvrata kI surakSA ke liye haiN| pA~ca aNuvrata bhI dekhakara ho jaaye| maiM rAgadveSa kaba miTAU~ isakA apAya | to Apane liye nahIM, to SaTkarmo kA yaha svAdhyAya ApakA arthAt duHkha kaba dUra hogA, abhAva kaba hogA, saccA / SaTkarma bhI nahIM mAnA jaayegaa| aura SaTkarma nahIM mAnA - pharavarI 2008 jinabhASita , Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jAyegA, to isase asaMkhyAta gaNI nirjarA hogI kaise? tapa / cAritra lenA hI auSadhi hai| rAga-dveSa taba taka nahIM miTeMge hogA kaise? arthAt yadi samyagdarzana kA patA nahIM hai, jaba taka Apa apane meM lIna nahIM hoNge| mana bAhara lIna to svAdhyAya bhI samyagjJAna kI koTi meM nahIM A skegaa| ho rahA hai, kyoM? kyoMki bAhara mana rakhA hai, mAyA rakha tarapha zaMkA karate ho (cAritra ke kSetra meM). I rakhI hai, mAyA se kaho tuma hamArI nahIM aura isake lie to dUsarI tarapha bhI to (jJAna ke kSetra meM) zaMkA ho jAyegI | mana mAnatA nhiiN| samyagdRSTi kA puruSArtha bahuta bar3A hai| aura yadi jIvana bhara aisA nirNaya nahIM huA to phira? | saMsArI prANI ananta kAla se para padArtha kA sahArA lekara jIvana bhara par3hate-par3hate nikala gayA koI rijalTa hI nahIM | ke A rahA hai, samyagdRSTi usa para kuThArAghAta kara detA A rahA hai aura hama par3hate jA rahe haiM par3hate jA rahe haiN| hai| ajJAna dazA meM jaba jo sthiti thI, jor3a liyA, aba yaha to samajha meM nahIM A rahA ki aisI kauna sI kakSA | jJAna utpanna ho gayA hai, aba koI AvazyakatA nhiiN| hai eka sAla kI, do sAla kI, tIna sAla kI hai yA davAI bahuta DhaMga se pilAI jAtI hai, hAtha paira pakar3a karake jIvana bhara kI hai? isa jIvana meM koI kakSA badalegI | bhI, behoza karake bhii| cAritra ke kSetra meM bhI aisA hI yA nahIM? hamArI samajha meM nahIM AtA ki jIvana paryanta | prayAsa karanA pdd'egaa| vastutaH cAritra ke kSetra meM jaldI eka hI kakSA meM rheN| artha yaha hai ki apanI buddhi | paga nahIM uThate, parizrama hotA hai, lekina yahI parizrama jahA~ taka pahu~catI hai vahA~ taka paryApta hai jo apanI buddhi | eka dina maMjila taka pahu~cA detA hai| samyagdarzana, samyagjJAna, gamya pahicAna ke lie prazama, saMvega, anukampA, Astikya | samyakcAritra ko apanAnA hI manuSya jIvana kI saphalatA hai| yahI tattva hai, yahI samyakcAritra hai| isake alAvA | hai| yadi yaha nahIM, to samyagdarzana-jJAna to nAraka, tiryaMca anya laukika kriyAoM ko jo cAritra kahate haiM, vaha gati meM bhI hotA hai| loga cAritra ko prApta karanA cAhate samyakcAritra nahIM hai| samyakcAritra to vahI hai jo rAga- | haiM, lekina kSetra kA, gati kA aisA sambandha par3a cukA dveSa ko miTAne kA sAdhana hai, paMca pApoM se nivRtti rUpa | hotA hai ki vahA~ se anyatra nahIM jA sakate, lekina Apake hI cAritra hai| isa prazamAdi cAra lakSaNoM ko lekara hI sAtha aisA nahIM hai| bahuta guMjAiza haiM Apake saath| viSaya samyagdarzana kI pahicAna, hama bAhara se kara sakate haiN| ke kSetra meM jaba Apa zakti se bAhara kUdane kA sAhasa bhItarI pahicAna to jisane karma ko jAnA hai, karma ke rakhate ho to, vItarAgatA ke kSetra meM zakti ke nahIM hote kSayopazama ke bAre meM jAnane kI kSamatA hai, aise jo (avadhi | huye bhI kUdanA caahie| lekina lagatA hai ki loga kyA /mana:payarya/kevalajJAna kA dhArI hai) vahI jAna sakatA | kaheMge? sabase bar3I bImArI cAritra ke kSetra meM yahI hai hai isake alAvA anya kisI ko sambhava hI nahIM, aisA | ki dekho acchA! bhagata jI A gaye (zrotA samudAya meM spaSTa Agama kA ullekha hai| itanA hI soca lenA cAhie | ha~sI) thor3A abhiSeka pUjana kareM, to loga yahI kaheMge jyAdA nahIM, yadi hama jyAdA zaMkA kareMge to hamArI mati | bar3e bhagata haiM, to vaha sahana nahIM hotA, lekina aisA nahIM, vibhrama meM par3a jAyegI aura dUsaroM kI mati ko bhI vibhrama | kaba taka pIche rhoge| duniyA Apako aisA kahatI hai, meM DAla deNge| ataH kyA Apa apanA svabhAva prApta karanA chor3a doge? yaha artha samajha lenA cAhie ki cAritra rAga-dveSa | svabhAva apanI cIja hai, rAga-dveSa nhiiN| svabhAva kI ora kI nivRtti ke lie liyA jA rahA hai| isI cAritra kI jAte samaya duniyA niyama se bhkaayegii| dravya, kSetra, kAla, zaraNa meM hamako jAnA hai, cAritra lenA hai| jIvana kA bhAva saba mila cuke haiM, dravya ApakA, kSetra zreSTha sAmane lakSya hI yahI honA cAhie ki cAritra lenA hai| rAga- | dikha rahA hai pArasanAtha hila, anaMtAnaMtasiddha parameSThI kA dveSa ko miTAne ke lie| rAga-dveSa ko miTAne ke lie | dhAma, isase bar3hakara kauna-sA kSetra? eka mAtra andara kI jina padArthoM ko lekara ke rAga-dveSa utpanna ho rahe haiM, alArma ghaNTI bajane kI dera hai aura ana una padArthoM se mana, vacana, kAya se kRta-kArita-anumodanA | apane Azrita hai| rAga-dveSa chor3anA hai jIvana meM cAritra se jaba taka saharSa tyAga nahIM hogA, dhyAna rakhiye taba | kA sahArA lenA hai| taka rAgadveSa ke miTane kA koI savAla hI nhiiN| yaha 'mahAvIra bhagavAn kI jaya'! auSadhi hai. roga miTAne ke lie. rAga-dveSa miTAne ke liye | 'caraNa AcaraNa kI ora' se sAbhAra 10 pharavarI 2008 jinabhASita Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmapariNAmoM kI parakha munipuGgava zrI sudhAsAgara jI (ajIva). dharma. adharma AkAza aura / aMdara? sAta araba kI janatA hai| sAta araba meM kitane kAla, ina chaha dravyoM meM jIva dravya vizeSa hai| yaha pariNAma | jIva aise haiM jinake pariNAma sat hote haiM? kitane jIva se yukta hai| isake pariNAma havA ke samAna dolAyamAna | aise haiM jo sat mArga para calane ke lie nisvArtha buddhi hote rahate haiN| havA kA koI bharosA nahIM rahatA ki kaba | se preraNA dete hoM? sat mArga kI eka svArtha buddhi se kisa dizA kI tarapha mur3a jAye? isI taraha jIva ke | preraNA denA aura eka ni:svArtha buddhi se preraNA denA, donoM pariNAmoM kA bhI koI ThikAnA nahIM rhtaa| kaba, kisa | meM aMtara hai| jIva kI svarUpagata vizeSatAoM ke viSaya tarapha inakA jhukAva ho jAye, kauna sA pariNAma ho jAye? | meM 'pravacanasAra' meM AcArya zrI kundakundadeva ne kahA haieka kSaNa meM ye jIva itanI azubha prakRti kA baMdha kara arasamaruvamagaMdhaM avvattaM cednnaagunnmsd| letA hai ki isa prakRti kA yadi vizleSaNa kiyA jAye jANaaliMgaggahaNaM jiivmnniditttth-sNtthaannN|| to aisA lagatA hai ki ye jIva kabhI isase mukta ho | arthAt jIva ko rasarahita, rUparahita, gaMdharahita, pAyegA ki nahIM aura eka kSaNa ke bAda isake pariNAmoM sparzarahita, zabdarahita, kisI cinha ke dvArA grahaNa na karane ko dekhate haiM to itanA vikAsa kA pariNAma hotA hai ki yogya tathA AkArarahita jaano| zAyada aisA lagatA hai ki abhI isako kevalajJAna hokara eka pitA apane beTe se kahatA hai ki beTe! corI mokSa ho jaayegaa| kitanA vicitra pariNAma hai? isIlie | mata karanA, juA mata khelanA, zarAba mata piinaa| vaha sanmArgI kahA hai hokara ke bhI sanmArga dikhAne kI usakI jo pariNati appA kattA vikattA ya, duhANa ya suhANa y| | hai, vaha jo usakA svArtha hai ki ye merA beTA hai, zarAba apyA mittaMmatittaM ca, dupaTThiya supaatttthio|| | piyegA to merA kula naSTa ho jAyegA, zarAba piyegA to arthAta AtmA sakhoM aura da:khoM kA kartA hai tathA | mere parivAra meM azAMti ho jAyegI. zarAba piyegA to ye unakA akartA bhI hai| zubha meM sthita AtmA mitra hai aura maraNa ko prApta ho jAyegA, zarAba piyegA to bur3hApe meM azubha meM sthita AtmA zatru hai| merI kauna sevA karegA? ye aneka svArtha usake aMdara dekhane meM AtA hai ki saMsAra se vairAgya lekara | panape hae haiM, taba kahIM vaha beTe ko sudharane kA mArga ke eka muni ratnatraya ke AnaMda meM DUba gyaa| kaI bAra | batA rahA hai| dUsare ke beTe yahI karma karate haiM, to usake / gaNasthAna kA bhI sparza kiyaa| samyagdarzana. aMdara isa taraha kA pariNAma nahIM AtA, lekina kucha samyakjJAna aura samyak cAritra rUpI ratnatraya ko apane | aise nimitta hote haiM, jinheM Apa logoM kI bhASA meM guru jIvana meM dhAraNa kara liyA, lekina upAdAna yadi thor3A | kahA jAtA hai| jinake aMdara koI pariNAma nahIM ki tuma sA kamajora ho jAye to nimitta apanA bala, jora dikhAne | sudharoge to bhI mujhe kucha milane vAlA nahIM aura tuma ke lie ghUmate hI rahate haiN| upAdAna eka hotA hai, nimitta | bigar3oge to bhI mujhe kucha milane vAlA nhiiN| aneka ho jAte haiN| aneka hote haiM, nimitt| jaba bhI jayapura vAle zarAba piyeM yA na piyeM, pIte bhI hoM koI vyakti kisI ke ghara meM DAkA DAlatA hai, eka to mere lie isase kyA pharka par3egA, ye to batA do? nahIM aneka vyakti DAlate haiN| mAlika eka hotA hai, lekina | tumhArI zarAba kA nazA mujha para nahIM cddh'egaa| merI sAdhanA use lUTanevAle aneka hote haiN| kahA~ taka bace vyakti? | para koI prabhAva nahIM pdd'egaa| merI sAdhyatA ke Upara koI kitanA hI prayAsa kro| eka nimitta ho to baca jAye, | prabhAva nahIM pdd'egaa| lekina usake bAvajUda bhI mArga dikhAne nimitta anekoM banate haiN| bure nimittoM kI kamI nahIM hai | kA pariNAma AtA hai| AcArya zrI kundakunda svAmI, aura acche nimittoM kI bahulatA nahIM hai, acche nimitta | AcAryazrI samantabhadra svAmI ko AyA, arahaMta bhagavaMtoM durlabha hote haiN| hajAroM logoM ko upAdAna jagAne ke lie | ko aayaa| isalie samantabhadra svAmI ne kahA hai ki aisA koI ekAdha acchA nimitta milatA hai, hajAroM logoM meM | nirdezaka milanA bahuta kaThina hai, aisA mArgadraSTA milanA kisI eka ko| kitane karor3a kI janatA hai vizva ke / bahuta kaThina hai| aisA bhagavAn milanA bahuta kaThina hai, - pharavarI 2008 jinabhASita 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jo ni:svArtha upadeza detA hai| AtmA kI avasthA ko | meM jAyeM aura kalyANa ho jAye, kahA nahIM jA sakatA, nissaMga mAnanevAle hamAre AcArya saMyoga ke svarUpa ko | lekina zabda sunAnevAlA ni:svArtha honA caahie| bahuta batAkara Atmahita aura vizuddha AtmA kI prApti ke viSaya | durlabhatA se acche zabda sunAnevAle milate haiN| sArI duniyA meM prerita karate haiN| AcArya kundakunda deva ne likhA hai- | meM kalyANakAraka bahuta haiM, lekina ve hameM mila jAyeM, ego me sAsado AdA nnaann-dsnnlkkhnno| | yaha saubhAgya hai| AtmAnuzAsana meM kahA hai- khdyotvt| sesA meM bAhirA bhAvA savve sNjoglkkhnnaa|| khadyota bolate haiM juganU ko| jaise varSA ke samaya meM juganU arthAt jaba hama tattvadRSTi se vicAra karate haiM, | thor3e bahuta kahI dikha jAte haiM, aise hI kabhI, kvacit, to jJAta hotA hai ki merI AtmA akelI hai, jJAna-darzana | kadAcit ve sAdhu hameM dikha jAte haiM, jo hita kI bAta usake lakSaNa haiN| zeSa jitane bhI padArtha haiM ve mujhase bhinna karate haiN| aura dikhane ke bAda vahI hamArI AtmA meM haiM. bAhara haiN| yaha sabhI saMyoga ke kAraNa prApta hue haiN| grahaNa ho jAye, to bahuta bar3I bAta hai| bahuta bar3A vicAraNIya arthAta bAhya padArthoM se isa AtmA kA koI lenA-denA | prasaMga hai ye. lekina phira bhI hamArI jindagI ko bigADane nahIM hai| vAle hajAroM nimitta milate haiN| jindagI ko sudhAranevAlA jaise koI bhI vyakti Dholaka uThAye, usa para hAtha | eka nimitta milaa| Apa apanI jindagI ke AdhAra para mAre, to usase AvAja aayegii| vaha yaha nahIM dekhegA | dekha lo| ki isa Dholaka kA mAlika kauna hai? jitane bhI saMgIta | ApakI jindagI meM krodha paidA karanevAle kitane ke yaMtra hote haiM Dholaka Adi, ve yaha nahIM dekhate ki | nimitta mile hoMge? mAna karanevAle kitane nimitta mile merA kauna mAlika hai? mujhe kauna kharIdakara lAyA hai? | hoMge? lobha karanevAle kitane nimitta mile hoMge? tumhAre Dholaka kahatA hai ki jo kalAkAra mere Upara hAtha mAregA, jIvana ke saMbaMdha meM burA vicAranevAle kitane nimitta mile maiM use hI saMgIta duuNgaa| Dholaka kisakA hai, bajA kauna | hoMge? tumhAre jIvana kA vinAza karanevAle kitane nimitta rahA hai, isase use koI matalaba nhiiN| jo kalAkAra hAtha | mile hoMge? uThAyegA maiM use hI saMgIta duuNgaa| isI prakAra se deva, | AcArya kahate haiM ki anaMtAnaMta nimitta mile hoNge| zAstra, guru haiM ki jo bhavya jIva apanA kalyANa karanA | jo apanI jindagI ko miTAne vAle haiM, unase bacanA bahuta cAhatA hai, ve unakA sAtha dete haiN| jo Dholaka bajAtA | kaThina hai aura jo jIva baca jAtA hai, vaha vyakti bar3A hai, Dholaka se saMgIta kI lahara usake kAnoM meM Aye | bhAgyazAlI hai| eka upAdAna ko baDI mazkila se saMbhAlA binA raha nahIM sktii| hai bar3I muzkila se bhava-bhava ke puNya kA saMcaya kiyA Apa samajhate haiM ki mahArAja mere hI haiN| nahIM bandhuo! | hai, taba kahIM ratnatraya dhAraNa karane kA pariNAma hotA hai| na jAne kauna vyakti ina zabdoM ko sunakara ke apanA | aise digambara muniyoM ko praNAma kiyA gayA hai, jinhoMne kalyANa kara letA hai, kauna kara letA hai apanA hita | yaha ratnatraya dhAraNa kiyA hai| sAdhana, kahA nahIM jA sktaa| kisake zabda kisake kAna | preSaka-DaoN0 surendra jaina 'bhAratI' ahiMsA kA Ayatana kisI sajjana ne AcArya gurudeva se kahA sAdhuoM ko gauzAlA khulavAne kI preraNA nahIM denA cAhie usameM hiMsA hotI hai| unheM to AtmadhyAna karanA caahie| yaha sunakara AcArya zrI ne kahA gauzAlA meM hiMsA nahIM hotI, sAkSAt dayA palatI hai, karuNA ke darzana hote haiM, gauzAlA bhI Ayatana haiM, "ahiMsA kA aaytn"| samyagdarzana meM anukampA guNa kahA hai vaha gauzAlA meM pazuoM ke saMrakSaNa se prayoga meM AtA hai yaha sakriya samyagdarzana mAnA jAtA hai| baccoM ko pAlanA moha hai, kintu pazuoM ko pAlanA dayA anukampA hai| muni zrI kunthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra 12 pharavarI 2008 jinabhASita Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zikharajI kI yAtrA aura bAI jI (dharmamAtA cirauMjAbAI jI) kA vratagrahaNa kSullaka zrI gaNezaprasAda jI varNI prAtaH kAla kA samaya thaa| mAgha mAsa meM kaTarA / mokSa prAptakara cukI, vahA~ kI pRthivI kA sparza puNyAtmA bAjAra ke maMdira meM Ananda se pUjana ho rahA thaa| saba | jIva ko hI prApta ho sakatA hai| raha-raha kara yahI bhAva loga prasannacitta the| sabake mukha se zrI girirAja kI | hotA thA ki he prabho! kaba aisA suavasara Ave ki vandanA ke vacana nikala rahe the| hamArA citta bhI bhItara | hama loga bhI daigambarI dIkSA kA avalambanakara isa du:khamaya se girirAja kI vandanA ke liye umaMga karane lagA aura | jagat se mukta hoN| yaha vicAra huA ki girirAja kI vandanA ko avazya bAI jI kA svAsthya zvAsa roga se vyathita thA, jaanaa| maMdira se dharmazAlA meM Ae aura bhojana zIghratA | ataH unhoMne kahA- 'bhaiyA Aja hI yAtrA ke liye calanA se karane lge| bhojana karane ke anantara zrIbAI jI ne | hai, isalie yahA~ se jaldI sthAna para calo aura mArga kahA ki 'itanI zIghratA kyoM? bhojana meM zIghratA karanA | kA jo parizrama hai use dUra karane ke liye zIghra ArAma acchA nhiiN|' maiMne kahA-'bAI jI! kala kaTarA se paccIsa | se so jaao| pazcAt tIna baje rAtri se yAtrA ke liye manuSya zrI girirAja jI jA rahe haiN| merA bhI mana zrIgirirAja | cleNge|' AjJA pramANa sthAna para Aye aura so gye| do jI kI yAtrA ke liye vyagra ho rahA hai|' bAI jI ne | baje nidrA bhaMga huii| pazcAt zaucAdi kriyA se nivRtta kahA- 'vyagratA kI AvazyakatA nahIM, hama bhI cleNge| hokara eka DolI mNgaaii| bAI jI ko usameM baiThAkara mulAbAI bhI clegii|' hama saba zrIpArzvanAtha svAmI kI jaya bolate hue girirAja dUsare dina hama saba yAtrA ke liye sTezana se gayA | kI vandanA ke liye cala pdd'e| gandharva nAlA para pahuMcakara kA TikaTa lekara cala diye| sAgara se kaTanI pahu~ce aura | | sAmAyika kriyA kii| vahA~ se calakara sAta baje zrI yahA~ se DAkagAr3I meM baiThakara prAtaHkAla gayA pahu~ca gye| | kunthunAtha svAmI kI vandanA kii| vahA~ se saba TokoM vahA~ zrIjAnakIdAsa kanhaiyAlAla ke yahA~ bhojanakara do | | kI yAtrA karate hue dasa baje zrIpArzvanAtha svAmI kI baje kI gAr3I meM baiThakara zAma ko zrIpArzvanAtha sTezana | ToMka para pahu~ca gye| Ananda se zrIpArzvanAtha svAmI aura para pahu~ca gaye aura girirAja ke dUra se hI darzana kara | girirAja kI pUjA kii| citta prasannatA se bhara gyaa| bAI dharmazAlA meM Thahara gye| prAtaH kAla zrIpArzvaprabhu kI pUjAkara | jI to Ananda meM itanI nimagna huI ki pulakita vadana madhyAhna bAda moTara meM baiThakara zrIterApanthI koThI meM jA | ho uThIM, aura gadgad svara meM hamase kahane lagIM kiphuNce| 'bhaiyA! yaha hamArI paryAya tIna mAha kI hai, ataH tuma yahA~ para zrI paM0 pannAlAla jI mainejara ne saba | hameM dUsarI pratimA ke vrata do|' maiMne kahA- 'bAI jI! prakAra kI suvidhA kara dii| Apa hI aise mainejara terApanthI | maiM to ApakA bAlaka hU~, Apane cAlIsa varSa mujhe bAlakavat koThI ko mile ki jinake dvArA vaha svarga bana gii| puSTa kiyA, mere sAtha Apane jo upakAra kiyA hai use vizAla sarasvatI bhavana tathA maMdiroM kI sundaratA dekha Ajanma nahIM vismaraNa kara sakatA, ApakI sahAyatA se citta prasanna ho jAtA hai| zrI pArzvanAtha kI pratimA to | hI mujhe do akSaroM kA bodha huA, athavA bodha honA citta ko zAnta karane meM advitIya nimitta hai| yadyapi | utanA upakAra nahIM jitanA upakAra ApakA samAgama pAkara upAdAna meM kArya hotA hai, parantu nimitta bhI koI vastu | kaSAya manda hone se huA hai, ApakI zAMti se merI krUratA hai| mokSa kA kAraNa ratnatraya kI pUrNatA hai, parantu karmabhUmi, | calI gaI aura merI gaNanA manuSyoM meM hone lgii| yadi carama zarIra Adi bhI sahakArI kAraNa hai| ApakA samAgama na hotA to na jAne merI kyA dazA hotI? ___ sAyaMkAla kA samaya thaa| hama saba loga koThI | maiMne dravyasambandhI vyagratA kA kabhI anubhava nahIM kiyA, ke bAhara cabUtarA para gye| vahIM para sAmAyikAdi kriyA | dAna dene meM mujhe saMkoca nahIM huA, vastrAdikoM ke vyavahAra kara tattvacarcA karane lage! jisa kSetra se anantAnanta caubIsI / meM kabhI kRpaNatA na kI, tIrthayAtrAdi karane kA puSkala paravarI 2006 jinabhASita / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ avasara AyA...' ityAdi bhUrizaH Apake upakAra mere / ko dekhakara karate haiN| zAstra meM yadyapi muni-zrAvaka dharma Upara haiN| Apa jisa nirapekSavRtti se vrata ko pAlatI haiM | kA pUrNa vivecana hai, tathApi jo zakti apanI ho usI maiM use kahane meM asamartha huuN| aura jaba ki maiM Apako | ke anusAra tyAga krnaa| vyAkhyAna sunakara yA zAstra par3hakara guru mAnatA hU~ taba Apako vrata , yaha kaise sambhava ho | Avegavaza zakti ke bAhara tyAga na kara baitthnaa| galpavAda sakatA hai? bAI jI ne kahA- 'beTA! maiMne jo tumhArA | meM samaya na khonaa| prakaraNa ke anukUla zAstra kI vyAkhyA poSaNa kiyA hai vaha kevala mere moha kA kArya hai| phira | | krnaa| 'kahIM kI ITa kahIM kA ror3A bhAnumatI ne kunavA bhI merA yaha bhAva thA ki tujhe sAkSara dekheN| tUne par3hane | jor3A' kI kahAvata caritArtha na krnaa| zrotAoM kI yogyatA meM parizrama nahIM kiyaa| bahuta se kArya prArambha kara diye| dekhakara zAstra vaacnaa| samaya kI avahelanA na krnaa| parantu upayoga sthira na kiyaa| yadi eka kAma kA Arambha | nizcaya ko puSTa kara vyavahAra kA uccheda na karanA, karatA, to bahuta hI yaza paataa| parantu jo bhavitavya hotA kyoMki yaha donoM paraspara sApekSa haiN| 'nirapekSo nayo mithyA' hai vaha durnivAra hai| tUne saptamI pratimA le lI, yaha bhI yaha AcAryoM kA vacana hai| yadi dravyArthika aura paryAyArthika merI anumati ke binA le lI, kevala brahmacarya pAlane naya meM paraspara sApekSatA nahIM hai, to unake dvArA arthakriyA se pratimA nahIM ho jAtI, 12 vratoM kA niraticAra pAlana kI siddhi nahIM ho sktii| inake sivAya eka yaha bAta bhI sAtha meM karanA cAhie, tumhArI zakti ko maiM jAnatI | bhI hamArI yAda rakhanA ki jisakAla meM jo kAma karo, hU~, parantu aba kyA? jo kiyA so acchA kiyA, aba | saba tarapha se upayoga khIMca kara citta usI meM lagA hama to tIna mAsa meM cale jAveMge, tuma Ananda se vrata | do| jisa samaya zrI jinendra devakI pUjA meM upayoga lagA pAlanA, bhojana kA lAlaca na karanA, vega meM Akara tyAga | ho, usa samaya svAdhyAya kI cintA na karo aura svAdhyAya na karanA, caraNAnuyoga kI avahelanA na karanA tathA Aya | ke kAla meM pUjana kA vikalpa na kro| jo bAta na ke anukUla vyaya karanA, apanA dravya tyAgakara para kI | AtI ho usakA uttara na do, yahI uttara do ki hama AzA na karanA, 'jo na kAhu kA to dIna koTi hjaar|' | nahIM jaante| jisako tuma samajha gaye ki galata hama kaha dUsare se lekara dAna karane kI paddhati acchI nhiiN| sabase | rahe the, zIghra kaha do ki hama vaha bAta mithyA kaha prema rakhanA, jo tumhArA duzmana bhI ho use mitra samajhanA, | rahe the| pratiSThA ke liye usakI puSTi mata kro| jo nirantara svAdhyAya karanA, Alasya na karanA yathA samaya | tattva tumheM abhrAnta AtA hai, vaha dUsare se pUcha kara use sAmAyikAdi karanA, galpavAda ke rasika na bananA, dravya | nIcA dikhAne kI ceSTA mata kro| vizeSa kyA kaheM? kA sadupayoga isI meM hai ki yadvA tadvA vyaya nahIM karanA, jisameM AtmA kA kalyANa ho vahI kArya krnaa| bhojana hamAre sAtha jaisA krodha karate the vaisA anya ke sAtha | ke samaya jo thAlI meM Ave use santoSapUrvaka khaao| na karanA, sabakA vizvAsa na karanA, zAstroM kI vinaya | koI vikalpa na kro| vrata kI rakSA karane ke liye karanA, cAhe likhita pustaka ho, cAhe mudrit| ucca sthAna | rasanA indriya para vijaya rkhnaa| vizeSa kucha nhiiN| para rakhakara par3hanA, jo gajaTa AveM unheM raddI meM na DAlanA, itanA kahakara bAI jI ne zrIpArzvanAthasvAmI kI yadi unakI rakSA na kara sako to na ma~gAnA, hAtha kI ToMka para dvitIya pratimA ke vrata liye aura yaha bhI vrata pustakoM ko surakSita rakhanA aura jo navIna pustaka apUrva liyA ki jisa samaya merI samAdhi hogI usa samaya eka mudrita ho use likhavAkara sarasvatI bhavana meM rkhnaa| vastra rakhakara sabakA tyAga kara dUMgI-kSullikA veSa meM yaha paJcamakAla hai| kucha dravya bhI nija kA rkhnaa|| hI prANa visarjana kruuNgii| yadi tIna mAsa jIvita rahI nija kA tyAga kara para kI AzA rakhanA mahatI lajjA | to sarva parigraha kA tyAga kara navamI pratimA kA AcaraNa kI bAta hai| apanA de denA aura para se mA~gane kI abhilASA | kruuNgii| he prabho pArzvanAtha! terI nirvANa bhUmipara pratijJA karanA ghora nindya kArya hai| yogya pAtrako dAna denaa| | letI hU~, ise AjIvana nirvAha kruuNgii| kitane hI kaSTa vivekazUnya dAna kI koI mahimA nhiiN| lokapratiSThA ke | kyoM na AveM, sabako sahana kruuNgii| auSadha kA sevana liye dhArmika kArya karanA jJAnI janoM kA kArya nhiiN| | maiMne Aja taka nahIM kiyaa| aba kevala sUkhI vanaspati jJAnIjana jo kArya karate haiM, vaha apane pariNAmoM kI jAti | ko chor3akara anya auSadha sevana kA tyAga karatI huuN| 14 pharavarI 2008 jinabhASita Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaise to maiMne 18 varSa kI avasthA se Aja taka eka | mana svaparajJAna meM samartha huaa| aba mujhe vizvAsa ho bAra bhojana kiyA hai, kyoMki merI 18 varSa meM vaidhavya | gayA ki maiM apanI saMsAra aTavI ko avazya pAra kara avasthA ho cukI thii| tabhI se mere eka bAra bhojana kA luuNgii| mere Upara ananta saMsAra kA jo bhAra thA, vaha Aja niyama thA, aba Apake samakSa vidhipUrvaka usakA niyama | tere prasAda se utara gyaa| letI huuN| merI yaha antima yAtrA hai| he prabho! Aja taka merA jIva saMsAra meM rulaa| isakA mUlakAraNa AtmIya 'merI jIvanagAthA'/ bhAga 1/ ajJAna thA, parantu Aja tere caraNAmbuja prasAda se merA pRSTha 395-400 se sAbhAra Apake patra "jinabhASita' kA pratyeka aMka milate hI usI / naye varSa kI (2008) hArdika zubhakAmanAe~ dina pUrA par3ha letA hU~, phira agale aMka kI lambI | sviikaareN| zatAyu hoN| disambara 07 'jinabhASita' mere pratIkSA karanA paDhatI hai. pUre eka maah| kyoMki mAsika sAmane hai| bahuta rocaka evaM paThanIya lekha isa aMka patrikA hai| lagatA hai yaha saptAhika hotii| apanI rIti meM samAyojita haiN| jahA~ bodhakathAoM kI mahaka hai, nIti ke anurUpa jainadharma-darzana-saMskRti ke vividha | | vahIM AcArya zrI ke dohoM meM zabda camatkAra tathA muni AyAmoM kA samyak pratinidhitva kara rahI hai yh| zrI kSamAsAgara jI kI kavitA meM bhAva-pravaNatA kA navambara 07 ke aMka meM prakAzita sabhI lekha jJAnavardhaka | saghana ahsaas| pUjya gaNezaprasAda varNI jI kA vyaktitva haiN| sva0 DaoN0 jagadIzacaMda jaina jaise antArASTriyakhyAtiprApta vidvAn kA 'jarmanI meM jainadharma ke kucha adhyetA' jitanA sarala aura vinamra, samyakadarzana para unakI nAmaka lekha hameM jainadharma ke prati videziyoM ke mana lekhanI se prasUta saritA sA sarala prvaah| muni zrI meM Adara aura samarpaNa kI sUcanA detA hai| bra0 paM0 | praNamyasAgara jI kA divyadhvani para divya Alekha amaracandra jI kA Alekha vartamAna meM maMtra-taMtrAdi ke | zodhapUrNa tArkika evaM vaijJAnika lgaa| muni zrI kuMthusAgara bala para jarUrata se jyAdA lokapriyatA aura dhanasaMgraha | jI ke laghu saMsmaraNa par3hane meM mIThe aura zikSAprada ko mukhya lakSya banAnevAle muniyoM ko hI nahIM, apitu haiN| saMta ke samatva kA sphuraNa jinase pragaTa hai| muni kucha vidhi-vidhAna kartA / pratiSThAcArya vidvAnoM ko | zrI kSamAsAgara kI 'cir3iyA' bhAvAkAza kI U~cAIyA~ Atmabodha kI ora Ane ko bAdhya karanevAlA hai| apane paroM se taiya karatI coMca meM hI jainadarzana ke buMdelI bolI (bhASA) meM mAlatI mar3abaiyA ke AcArya | tattva-kaNa dabAye svacchanda vihaga banI phudaphudAtI huI zrI vidyAsAgara jI ke buMdela khaNDa kSetra ke prati vizeSa Atma-svAtaMtrya kA ruup-bimb| bundelakhaNDa kA vaibhava, lagAva, jhukAva-viSayaka Alekha ne to dila ko chu | (zrI rAkeza datta trivedI) jaise koI hamArI janmabhUmi liyaa| buMdelI ke isa prathama Alekha ko par3hakara aura | kA yazogAna kara rahA ho| vaha bhI AcAryazrI se sambandhita, unakI Antarika vizeSatAoM ko par3hakara bahuta Ananda aayaa| merA unheM DaoN0 surendra bhAratI ko aura vistArita likhanA vizeSa dhnyvaad| isI pyArI-pyArI buMdelI meM Age bhI | | cAhie thA, Aja ke paMcakalyANakoM ke abhinava likhate rahane hetu| anya sabhI Alekha bhI preraNAprada | | abhinaya abhinIta pr| vaise ve kahanA to bahuta cAhate the, lekina 'jinabhASita' kI apanI kucha sImAe~ haiN| pro0 phUlacandra jaina 'premI' paM0 nihAlacandra jaina jaina darzana vibhAgAdhyakSa javAhara vArDa- bInA (ma0pra0) sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya, vaaraannsii|| . haiN| pharavarI 2008 jinabhASita 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturtha kAla ke muni AcArya zrI vidyAsAgara jI zradveya paM0 kailAzacaMdra jI zAstrI 19vIM zatAbdI ke mahAn jaina vidvAn the / ve apane aMtima samaya taka 'jainasandeza' ke sampAdaka rhe| 'jainadharma' kRti likhakara unhoMne mahatI khyAti arjita kI thii| isa sadI ke mahAnatama AcArya vidyAsAgara jI mahArAja ke darzanoparAnta jo sampAdakIya unhoMne 'jaina saMdeza' ke 10 akTUbara 1985 ke aMka meM likhA thA use sAbhAra yahA~ prastuta kiyA jA rahA I elAcArya muni vidyAnanda jI ne apane bhASaNa meM / kahA thA ki caturtha kAla ke muni vidyAsAgara jI haiN| unakA yaha kathana yathArtha hai / ratnakaraNDa zrAvakAcAra meM samantabhadrAcArya ne kahA hai viSayAzAvazAtIto nirArambho'parigrahaH / jJAnadhyAnataporaktastapasvI sa prazasyate // artha- jo viSayoM kI AzA ke vaza ke rahita hai, Arambha aura parigraha se rahita hai tathA jJAna dhyAna aura tapa meM lIna rahatA hai vaha sAdhu prazaMsanIya hai| AcArya vidyAsAgara jI meM ye sabhI bAteM ghaTita hotI haiN| unheM kisI bhI laukika pratiSThA Adi kI cAha nahIM hai, ve kisI bhI prakAra kA Arambha nahIM krte| unake pAsa pIchI kamaNDalu ke sivAya koI parigraha nahIM hai, na moTara hai aura na eka paisA hai| unake saMgha ke saba muni bAla brahmacArI yuvA haiN| ve apane saMgha ke sAtha aniyata bihAra karate haiN| ve kaba vihAra kareMge aura kahA~ jAyeMge, yaha kabhI bhI kisI ko mAlUma nahIM hotaa| phirojAbAda meM hameM mAlUma huA ki vahA~ unase kisI ne prazna kiyA ki mahArAja atithi kise kahate haiM? unhoMne kahA ki isakA uttara kala deMge / aura dUsare dina pIchI kamaNDalu lekara vihAra kara gaye / purAne digambara jaina sAdhu to vanoM meM rahate the / Aja to prAyaH nagaroM meM rahate haiN| magara AcArya vidyAsAgara jI nagara meM nivAsa na karake prAyaH bAhara meM hI nivAsa karate haiN| jabalapura meM cAturmAsa kiyA to nagara meM na rahakara mar3hiyA jI meM rhe| sAgara meM bhI varNI bhavana meM hI rahe / khuraI meM to pArzvanAtha digambara jaina maMdira hI unake saMgha kA AvAsa thA / Agama meM kahA hai- jisa ghara meM gRhasthoM kA AvAsa ho yA unake aura sAdhu ke Ane jAne kA mArga eka ho, sAdhu ko vahA~ nahIM rahanA 16 pharavarI 2008 jinabhASita sva0 paM0 kailAzacaMdra jI zAstrI cAhiye / jahA~ striyoM kA, pazuoM Adi kA AnA-jAnA ho, aise sthAna bhI sAdhu nivAsa ke lie varjita haiM / prAcIna kAla meM sAdhu nagara ke bAhara bana guphA Adi meM rahA karate the / pravacanasAra meM kahA hai| ki Agama meM do prakAra ke muni kahe haiM- eka zubhopayogI aura eka zuddhopayogI / isakI TIkA meM AcArya amRtacandra ne yaha prazna kiyA hai ki munipada dhAraNa karake bhI jo kaSAya kA leza hone se zuddhopayoga kI bhUmikA para ArohaNa karane meM asamartha haiM, unheM sAdhu mAnA jAye yA nahIM? isakA uttara dete hue unhoMne kahA hai ki AcArya kundakunda ne 'dhammeNa pariNadappA' ityAdi gAthA se svayaM hI kahA hai ki zubhopayoga kA dharma ke sAtha ekArtha samavAya hai| ataH zubhopayogI ke bhI dharma kA sadbhAva hone se zubhopayogI bhI sAdhu hote haiM, kintu ve zuddhopayogiyoM ke samakakSa nahIM hote| AcArya kundakunda ne zramaNoM kI pravRtti isa prakAra kahI hai- zubhopayogI muni zuddhAtmA ke anurAgI hote haiM / ataH ve zuddhAtmayogI zramaNoM kA vandana namaskAra, unake liye uThanA, unake pIche-pIche jAnA, unakI vaiyAvRtya Adi karate haiN| dUsaroM ke anugraha kI bhAvanA se darzana jJAna ke upadeza meM pravRtti, ziSyoM kA grahaNa, unakA saMrakSaNa, tathA jinapUjA ke upadeza meM pravRtti zubhopayogI muni karate haiM / kintu jo zubhopayogI muni aisA karate hue apane saMyama kI virAdhanA karatA hai vaha gRhasthadharma meM praveza karane ke kAraNa munipada se cyuta ho jAtA hai / isalie pratyeka pravRtti saMyama ke anukUla hI honA cAhiye, kyoMki pravRtti saMyama kI siddhi ke liye hI kI jAtI hai| kintu jo nizcaya - vyavahArarUpa mokSamArga ko nahIM jAnate aura puNya ko hI mokSa kA kAraNa mAnate haiM, unake sAtha saMsarga karane se hAni hI hotI hai| ataH zubhopayogI bhI Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAdhu laukika janoM ke sAtha saMparka se bacate haiN| / calate the| jisase munijana aura gRhastha donoM svakalyANa Aja to sAdhugaNa zubhopayogI hI haiN| AcArya | karate the| loga Apase savinaya yaha jAnanA cAhate haiM vidyAsAgara jI zubhopayogI zramaNoM kA kartavya pAlana karate | ki Apa binA batAye vihAra kara jAte haiN| kyA batA haiM ataH laukika janoM ke saMparka se bacate hai| Aja | dene se mahAvrata meM kSati hogI?" ke sAdha to prAyaH jinapajA ke upadeza meM hI pravRtti | mahArAja ne isakA koI uttara nahIM diyA, kyoMki na karake jina pUjA meM bhI pravRtti karate haiN| progrAma batAkara, zrAvaka pratimA lekara sAtha meM cale yaha pratidina devadarzana, devapUjA, jina maMdira va mUrtiyoM | to isI yuga kI pravRtti hai| Aja munigaNa svayaM apane ke nirmANa meM zrAvako kA karttavya zrAvakAcAra meM kahA | sAtha mUrtiyA~ rakhate haiM, jabaki Agama meM isa taraha kA hai, kintu Aja to vaha saba sAdhugaNa bhI karate haiN| unakA | koI ullekha nahIM hai| muni svayaM AtmasvarUpa ke jJAtAupayoga Atmonmukha na hokara vahirmukhI hotA hai| dRSTA hote hai tathA AtmasvarUpa ko jAnane ke lie hI kintu AcArya vidyAsAgara jI pUjA-pATha ke prapaMca | zrAvaka deva darzana karate haiN| jaba sAdhugaNa jaMgaloM meM raha meM nahIM haiN| ve to apane ziSyoM ko par3hAte haiM, svayaM | kara vihAra karate the, taba yaha saba pravRtti nahIM thii| Aja par3hate haiM aura zrAvakoM ko darzana aura jJAna kA sadupadeza | to sAdhugaNa mAtra zarIra se nagna hote haiM, kintu unake dete haiN| antaraMga meM apanI pUjA-pratiSThA kI bhAvanA rahatI hai| unheM paM0 sumera candra jI divAkara ne likhA thA | AcArya vidyAsAgara jI meM aisI bhAvanA nahIM hai, isI 'Apake dvArA jaina-ajainoM meM dharma kI prabhAvanA ho rahI | se ve caturthakAla ke muni-tulya haiN| hai| loga pUchate haiM- "AcArya zAMtisAgara jI mahArAja bAhara prastuti- DaoN0 zrImatI jyoti jaina, khataulI jAte samaya apanA progrAma kaha diyA karate the| unake saha sampAdikA - 'jaina sandeza' saMgha meM calanevAle zrAvaka samUha jinapratimA ko lekara samAdhimaraNa-pUrvaka dehatyAga | ke juTAne meM sahayoga kiyaa| 47 bhAiyoM evaM bahanoM himmatanagara (gujarAta) nivAsI dharmapremI zrI sureza | ne jainadharma ke prasiddha graMtha chahaDhAlA, dravyasaMgraha, tattvArthasUtra gA~dhI kI pUjanIya mAtAzrI bra0 campAvena bhajIlAla gA~dhI | | kA adhyayana kiyaa| parIkSA ke bAda prathama, dvitIya ne dinAMka 29.10.07 ko prabhusmaraNa karate huye dehatyAga evaM tRtIya sthAna prApta prazikSaNArthiyoM ko vizeSa puraskAra kara diyaa| Apa saptama pratimAdhArI viduSI mahilA thiiN| | evaM sabhI ko protsAhana puraskAra se sammAnita kiyA kaI varSoM se Apa sAdhanA meM lagI huI thiiN| prabhu se | gyaa| kAmanA hai ki Apako sadgati prApta ho| kesarIbhAI parikha vidyAsAgara tapovana, tAraMgAjI meM zivira sampanna huA vidyAsAgara tapovana, tAraMgAjI, parama pUjya AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI evaM zrI vimalacandra jI godhA kA nidhana / 108 sudhAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda . dillI nivAsI zrI vimalacandra jI godhA ne 76 se, tapovana TrasTa ke sakriya sahayoga se DaoN0 nemicaMda | varSa kI Ayu meM zAnta-nirAkula pariNAmoM sahita sarva jI jaina khuraI ke mArgadarzana meM, sarvodaya AdhyAtmika | sampanna parivAra janoM se nirmohI ho, isa manuSyaparyAya jaina dhArmika zikSaNa zivira dinAMka 21.12.07 se | ko sArthaka karate huye 30 navambara, 2007 ko dopahara 31.12.07 taka sampanna huaa| 2:30 baje zarIra kA parityAga kiyaa| zivira meM zikSaNa meM sahayoga sAMgAnera (jayapara. | Apa tIrtha kSetroM, sasthAoM evaM mandiroM ke utthAna rAjasthAna) ke AcArya zrI 108 jJAnasAgara chAtrAvAsa | hetu binA pada evaM nAma kI AkAMkSA ke, udArabhAva ke chAtra paMDita bharata jI, paMDita vaibhava jI zAstrI | se jIvana bhara kArya karate rhe| Apa parama munibhakta evaM tapovana ke hI bAla bra0 paMDita cetana jI ne diyaa| | the| jinabhASita parivAra zokasantapta parivAra ke prati bAla bra0 sunIla jI ne zivira ke liye ucita sAdhanoM | samavedanA prakaTa karatA hai| - pharavarI 2008 jinabhASita 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kundakunda aura unakA janmasthAna mUla lekhaka : zrI pI0bI0 desAI anuvAdaka : DaoN0 kanhaiyAlAla agravAla digambaraparamparA meM AcArya kundakunda kA sthAna kitanA mahattvapUrNa hai, yaha isI se patA cala sakatA hai ki 'maMgalaM bhagavAn vIro .......' vAle maMgalAcaraNa meM bhagavAna mahAvIra aura gautamagaNadhara ke bAda maMgalarUpa meM unakA smaraNa-vandana kiyA jAtA hai| Aja bhI unakA vistRta itihAsa ajJAta hI hai| kucha varSoM pUrva taka to hameM unake janmasthAna kA bhI nizcita patA nahIM thaa| apane mahAn upakArI AcAryoM ke prati hama kitane akatajJa evaM asaMvedanazIla haiM, yaha isase prakaTa hai| unhIM bhagavAn kundakunda ke janmasthAna Adi ke saMbaMdha meM prAmANika jAnakArI Apako vidvAn lekhaka kI isa racanA meM milegii| sAmAnya rUpa meM jainadharma aura pramukha rUpa meM dakSiNa / sambandha meM kucha prakAza DAla skuuN| bhAratIya jainadharma mahAn AcArya koNDakundAcArya kA | AcArya kA vAstavika nAma padmanandI thA aura aisA atyadhika RNI hai, jinhoMne apane vizAla vyaktitva se | pratIta hotA hai ki apane nivAsasthAna ke kAraNa unhoMne usake vikAsa meM bahuta adhika yogadAna diyaa| AdhyAtmika | koNDakundAcArya kA lokapriya viruda dhAraNa kara liyA khyAti prApta, eka naI vaihArika vyavasthA ke zreSTha saMgha- | thaa| isa sUcanA kA spaSTa saMketa indranandI ke zrutAvatAra TanakartA aura ina sabase adhika jaina AgamoM para utkRSTa | meM milatA hai| isa lekhaka ke anusAra AcArya kA nivAsa TIkAoM ke suprasiddha lekhaka, unhoMne sampUrNa jainadharma aura | sthAna kundakundapura meM thaa| isa tathya kI puSTi Abhilekhika darzana ke kSetra meM apanI upalabdhiyoM kI amiTa chApa sAkSyoM se hotI hai| 1133 I0 ke maisUra rAjya (aba chor3I hai| karnATaka) ke hAsana jilA sthita bastihallI abhilekha durbhAgya se unake jIvana ke bAre meM bahuta kama prakhyAta muni koNDakunda ke caturdik yaza kA ullekha jAnakArI hai, lekina unake sambandha meM jo thor3I bahuta karatA hai, jo zAnti kI bhAvanA kA mAnoM udgama sthAna jAnakArI hai bhI, vaha AkhyAnoM aura anumAnoM ke rUpa thA aura koNDakunde se AyA thA aura cAraNoM se vandita meM hai| yahA~ taka ki unake nAma yA nAmoM kA svarUpa | thaa| malliSeNa ke zravaNabelagola abhilekha meM isa AcArya aura prakAra bhI vibhinna kalpanAoM para AdhArita hai| aisI kA ullekha koNDakunda ke rUpa meM kiyA gayA hai, jisase sthiti meM rAjArAma mahAvidyAlaya, kolhApura ke DaoN0 e0 saMketa milatA hai ki usakI utpatti koNDakunda yA ena0 upAdhye ne sampUrNa upalabdha sAmagrI ko ekatra karane | kuNDakunda se huii| jaisA ki hama bAda meM dekheMge, koNDakunda aura isa AcArya ke jIvana sambandhI pakSa ko bhalIbhA~ti / (kunde) sthAna kA mUla nAma hai| kAlAntara meM usakA samajhane ke liye mArga prazasta karane kA stutya prayAsa | saMskRta niSTha rUpa kundakunda ho gyaa| kiyA hai| maiMne apane grantha 'dakSiNa bhArata meM jainadharma' | Aja bhI, AMdhrapradeza ke anantapura jilAntargata gUTI ke liye purAtAttvika aura Abhilekhika srotoM kA adhyayana tAlakA meM eka gA~va aisA hai jo isa nAma kI samasyA karate samaya koNDakundAcArya se sambandhita aneka santoSa- | ko hala kara detA hai| pahale yaha kSetra karnATaka pradeza janaka tathyoM kA avalokana kiyA hai| viSaya kI prathama | kA aMga thaa| AMdhroM ke prabhAva meM Ane para Ajakala zreNI kI sAmagrI saMkalita karane ke vicAra se maiMne isa | yaha gA~va konakoNDalA kahalAtA hai| lekina isakA sahI AcArya se sambandhita eka sthAna kA bhramaNa kiyA aura nAma koNDakundI hai| sthAna nAma kA yaha rUpa Aja bhI setu-sthita purAvazeSoM kA parIkSaNa kiyaa| isa vyaktigata | sthAnIya janatA aura bolacAla kI bhASA meM pracalita hai| chAnabIna ke kAraNa aba maiM aisI sthiti meM hU~ ki jaisA ki isa grAma se 1071 I0 ke eka Adya abhilekha koNDakundAcArya aura vizeSa rUpa se unake janmasthAna ke ! se, jisameM usakA nAma koNDakunde batAyA gayA hai, vidita 18 pharavarI 2008 jinabhASita Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hotA hai ki yahI isa sthAna kA mUla nAma honA caahie| kA guru honA caahiye| prAyaH dasavIM zatI kA eka anya isa sandarbha meM eka sthAnIya paramparA ko bhI dhyAna meM | abhilekha0 niSadhi-smAraka hai, jo AcArya nAgasema deva rakhanA upayukta hogA, jisase yaha pramANita hotA hai ki | ke sammAna meM utkIrNa kiyA gyaa| yaha grAma koNDakundAcArya kA nivAsa sthAna thaa| lagabhaga vibhinna sthAnoM se prApta do anya abhilekha atyanta do hajAra sAloM se ina kSetroM meM pracalita paramparA se na | mahattvapUrNa haiN| inameM se pahalA kailAsappa guTTa' nAmaka kevala yaha vizvasanIya rUpa se pramANita ho jAtA hai, | eka dUsarI pahAr3I ke eka zilAphalaka para utkIrNa hai| apitu yaha yahA~ uddhRta anya sAkSyoM ko bhI puSTa karatA | inameM se caTTa jinAlaya nAmaka maMdira ko pradatta bhUmi aura anya vastuoM ke diye jAne kA ullekha hai| isa maMdira saMyoga se AcArya ke nivAsa sthAna kA patA mila | kA nirmANa nAlikabbe nAmaka mahilA dvArA apane svargIya jAne para aba hama svayaM ukta sthAna para dhyAna deMge aura pati kI smRti meM koNDakundeya tIrtha meM karAyA gayA thaa| vahA~ ke prAcIna avazeSoM kA vizleSaNa kareMge, jisameM ukta dAna mahAmaNDalezvara joyimayyarasa dvArA jo pazcimI jinamUrtiyA~ aura jaina abhilekha sammilita haiN| koNDa- | cAlukya nareza vikramAditya SaSTha ke rAjyakAla meM 1081 koNDalA yA koNDakundI grAma ke bahusaMkhyaka jaina purAvazeSa | I0 meM siMgavAr3I kSetra para zAsana kara rahA thA, diyA gyaa| rasA-siddhUla guTTa nAmaka pahAr3I para DhU~Dhe jA sakate haiM, | isa abhilekha se do mahatvapUrNa sUcanAe~ milatI hai, pahalI jo grAma ke uttara meM do phalga kI dUrI para sthita hai| yaha ki isa sthAna kA nAma koNDakunde thA aura dUsarI rasAsiddhUla guTTa, jo eka tAmila nAma hai, usakA artha | yaha ki yaha eka tIrthakSetra yA jainoM dvArA mAnya dhArmika hai rasAsiddha kI pahAr3I aura pratIta hotA hai ki isa | kSetra thaa| nAma ne alaukika mahattva prApta kara liyaa| isa pahAr3I | dUsarA abhilekha usI gA~va ke Adicanna kezava kI coTI para eka jinAlaya hai, jisake tInoM ora kI | maMdira ke agrabhAga para sthApita zilAphalaka para utkIrNa dIvAreM pahAr3I kATakara banAyI gayI haiM, jisa para chata | hai| durbhAgya se yaha abhilekha kSatigrasta ho gayA aura nahIM hai| isa jinAlaya meM tIrthaMkaroM kI do khaDgAsana | kahIM kahIM kaTa gayA hai| isaliye isakA sampUrNa varNya pratimAe~ pratiSThita hai, jinake sAtha tihare chatra aura sevA | viSaya hameM prApta nahIM hai| yaha eka jaina abhilekha hai| meM zAsana devatA haiN| mUrtiyA~ lAla grenAiTa kI banI haiM | jinazAsana kI paricita zailI se prArambha hokara yaha aura lagabhaga do phuTa chaH iMca U~cI haiN| samAnya rUpa | abhilekha isa sthAna kI prasiddhi kA varNana nimnAMkita se unheM 13vIM zatI I0 kA kahA jA sakatA hai| loka- | paMktiyoM meM karatA hai| jaisA ki abhilekha se vidita hotA vizvAsa ke anusAra ye pratimAe~ rasasiddha yA alaukika hai yaha sthAna mahAna AcArya padmanandi bhaTrAraka kA janma muniyoM kA pratinidhitva karatI haiM, jinheM rasasiddhi ke sthAna hone ke kAraNa saMsAra meM vikhyAta thaa| unhoMne rahasya jJAta the| isa jinAlaya ke pIche eka caTThAna para | anekAnta siddhAnta se, jo bhavasAgara pAra karane kA kamala para khar3I eka bar3I jina-pratimA banI hai| samIpavartI | vAstavika jahAja hai, sampUrNa vizva ko jIta liyA thaa| eka anya caTTAna para eka vartulAkara yantra kI rekhAkRti | varNana meM padmanandi kA nAma do bAra aura caraNoM kA aspaSTa utkIrNa hai, jisameM alaukika mahattva sannihita hai| | saMketa milatA hai jo mahattvapUrNa hai| yahA~ hama uparivarNita ukta jinAlaya se thor3I hI dUra ke zilAkhaNDoM | bastihallI kA varNana smaraNa karAnA caaheNge| jaisA ki ke caTTAnI pAryoM para aneka abhilekha utkIrNa haiN| unameM | hama pahale kaha cuke haiM padmanandi koNDakudAcArya kA nAma se kucha sAtavIM zatI ke apariSkRta akSaroM se yukta haiM | thA aura kucha abhilekhoM meM cAraNoM se AcArya ko sambandhita aura anya dasavIM aura gyArahavIM zatI ke haiN| inameM se karate hue ullekha kiyA gayA hai| isa prakAra yaha pratIta aneka meM jaina AcAryoM ke nAma likhe haiM, unameM se kucha | hotA hai ki prastuta abhilekha ke padmanandi kA tAdAtmya kA yahA~ ullekha kiyA jaayegaa| prathama varga ke eka lekha koNDakandAcArya se sthApita karane meM hama ucita mArga meM 'siMganandi dvArA sammAnita' kA varNana hai| nizcitarUpa para haiN| panaH abhilekha koNDakanda anvaya kA ullekha se yaha sammAnita vyakti isa abhilekha ke lekhaka siMganandi karatA hai| yaha abhilekha svataH pazcimI cAlukya nareza pharavarI 2008 jinabhASita 19 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikramAditya SaSTha ke zAsana kA ullekha karatA hai jisane | haiM ki isa sthAna kI mahattara khyAti kA kAraNa isa mahAn 1076 I0 se 1126 I0 taka zAsana kiyaa| lekina | AcArya kI khyAti thii| abhilekha kA vaha bhAga jisameM vAstavika tithi aMkita apane uparyukta adhyayana ke samaya hamane yaha ullekha thI, naSTa ho gayA hai| to bhI, hama ise lagabhaga 11vIM kiyA hai ki koNakunde yA koNDakundI sthAna kA mUla zatI ke anta kA mAna sakate haiN| nAma thA aura yaha karnATaka pradeza meM thaa| isa sthAna se isa abhilekha kA mahatva trikoNIya hai| pahalA prApta adhikAMza abhilekha kannar3a bhASA meM haiN| kunde, vaha isa kathana ke samarthana meM Abhilekhika sAkSya prastuta kunda yA guNDa se anta hone vAle nAma sAmAnyataH kannar3a karatA hai ki padmanandi koNDakundAcArya kA dUsarA nAma | deza meM milate haiM yathA mela-kunde, oka-kunde naraguNDa, thaa| dUsarA, yaha sAkSya prAcInatama hai, kyoMki koNDakandAcArya navila-guNDa aadi| velArI jilA meM bala-kundi nAma ke prathama TIkAkAra jayasena, jinhoMne padmanandi ke sAtha kA eka gA~va hai| isa nAma ke uttarArddha kA abhijJAna unakI pahalI bAra pahacAna kI, kA samaya 12vIM zatI koNDakundi se kiyA gayA hai| yaha ullekha karanA manoraMjaka kA uttarArddha nirdhArita kiyA gayA hai| tIsarA, AcArya | hai ki isa gA~va kA mala nAma ballakande thA, jo nizcita ke janma sthAna ke sambandha meM, yaha atirikta pramANa prastuta | rUpa se koNDa-kunde se samApta hotA thaa| zabda vyutpatti karatA hai ki Adhunika konakoNDA yA koNDakundI | kI dRSTi se koNDa aura kanda nAma ke do kannaDa bhAga koNDakundAcArya kA janmasthAna thaa| haiM, jinakA prAyaH vahI artha hai arthAt phaadd'ii| kannar3a hama yahA~ kucha aura tathyoM kA ullekha kreNge| kunda zabda tAmila ke kuNNam kA samAnavAcI hai| isa rasAsiddhala pahAr3I para ke eka anya abhilekha meM zrI prakAra koNDakunde zabda kA artha pahAr3I bastI yA aisA vidyAnanda svAmI kA ullekha hai| saMbhavataH isakI pahacAna sthAna hogA jo pahAr3I para sthita ho|deg zabda kA yaha mahAn jaina vidvAn vAdI vidyAnanda se kI jA sakatI zAbdika bhAvArtha koNDakunda grAma, jo pahAr3I zrRMkhalA ke hai, jo6 9vIM zatI meM hue| vAdI vidyAnanda ke sambandha samIpa hai, usakI sthiti ke sarvathA anurUpa hai| meM yaha kahA jAtA hai ki unhoMne kopaNa aura anya tIrthoM / uparyukta vivecana se hameM AcArya ke sacce aura meM mahAn utsava kraaye|| jaisA ki pahale kahA jA cukA sahI nAma ko, jo koNDakunda rahA hogA, pahacAnane meM hai, koNDakunde eka tIrtha thA aura koNDakundAcArya kA madada milatI hai| saMskRta lekhakoM dvArA yaha kundakunda usase sambandha hone ke kAraNa nizcita rUpa se zraddhA meM parivartita kara diyA gyaa| yahIM yaha bhI vicAraNIya kI dRSTi se dekhA jAtA thA, ataH yaha bilkula saMbhava hai ki kannar3a pradeza ke abhilekhoM meM sAmAnyarUpa se hai ki vAdI vidyAnanda ne isa sthAna kA bhramaNa kiyA AcArya kA ullekha koNDakunda ke hI rUpa meM kiyA ho aura yahA~ bhI kisI prakAra kA dhArmika samAroha sampanna gayA hai| paravartI lekhakoM ne AcArya ke saMskRta nAma viruda kiyaa| tIsarA, yaha kahA jAtA hai ki pahale isa grAma 'kundakunda' kI vyAkhyA hetu kaI AkhyAna gar3ha liye| meM aneka jaina parivAra rahate the jinameM se kucha abhI udAharaNArtha, ratnatraya basadi, bIligi, uttarI kanArA jilA, hAla taka vidyamAna the| bambaI rAjya ke solahavIM zatI ke abhilekha1 meM nimnAMkita isa sthAna se prApta purAvazeSoM ke maulika adhyayana viziSTa kahAnI milatI hai| eka bAra eka duSTa manuSya se hamArA vizvAsa hai ki konakoNDalA yA koNDakundI prArambhika samaya se lekara Adhunika kAla taka jainadharma ne, jo AcArya se zatrubhAva rakhatA thA, AcArya kI koTharI kA eka kendra thA aura koNDakundAcArya kA janmasthAna meM eka surApAtra chipAkara rakha diyA aura rAjA ke samakSa thaa| DaoN0 upAdhye18 isa AcArya kA samaya lagabhaga pahalI usake nindya caritra kI zikAyata kii| AcArya ko pAtra zatI I0 nirdhArita karate haiN| to bhI, yaha zaMkA karane | T R P ke sAtha darabAra meM bulAyA gayA aura Azcarya apane pavitra ke saMketa haiM ki yaha sthAna isa AcArya ke, jo isa mantrayoga se unhoMne use camelI ke phUloM se yukta pAtra nAma ke kAraNa prasiddha haA, janma se pahale bhI jainadharma | meM badala diyaa| taba se muni kundakunda arthAt camelI kA kendra thaa| hama yaha bhI sambhAvanA vyakta kara sakate | ke pAtra ke nAma se prasiddha ho gye| 20 pharavarI 2008 jinabhASita For Private & Personal use only - Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandarbha 1. yaha zodhapatra Ala iNDiyA oriyaNTala kAnphrensa, ahamadAbAda 1953, ke satrahaveM satra jainadharma vibhAga meM par3hA gayA thaa| prAkRta aura 2. pravacanasAra ( zrI rAyacandra jaina zAstramAlA, bambaI, 1935), bhUmikA, pR. 1 tathA Age / 3. pravacanasAra, bhUmikA, pR. 5 4. epigrAphiyA karnATikA, khaNDa 5, velUra, 124 5. epigrAphiyA iNDikA, khaNDa 3, pR. 190 / yaha sthAna guNTakala relve sTezana se cAra yA pA~ca mIla kI dUrI para sthita hai / (anuvAdaka) sAutha iNDiyana inskripsansa, khaNDa 9, aMka 1, kra. 1361 enyuala riporTa oNna iNDina epigrAphI, 1916, pR. 134 / konakoNDalA grAma kA bhramaNa madrAsa epigrAphisTa oNphisa ke sadasyoM dvArA 1912 1915, 1920 aura 1941 I. meM kiyA gayA / yahA~ se pratilipi kiye gaye abhilekha enyuala riporTsa Ana sAutha iNDiyana epigrAphI kI sambandhita vArSika rapaToM meM sUcIbaddha kiye gaye haiM / unameM se kucha abhilekha sAutha iNDiyana inskripsansa khaNDa 9 aMka 1 meM vidhivata prakAzita kiye gaye haiN| ukta epigrAphikala brAMca kA sadasya hone ke nAte maiMne 1950 I0 meM yaha sthAna dekhA aura usake purAvazeSoM kA nirIkSaNa kiyaa| maiM vahA~ kucha naye abhilekha DhU~r3hane meM saphala huaa| lekina unakI pratilipi nahIM kI jA sakI yA mausama se prabhAvita hone ke kAraNa ve ThIka se nahIM par3he jA ske| isa sthAna ke purAvazeSoM kA saMkSipta varNana AMdhra hisTArikala risarca sosAyaTI, khaNDa 17, pR. 164-65 meM bhI upalabdha hai| 6. 7. 8. enyuala riporTsa Ana sAutha iNDiyana epigrAphI, 1939-40, pariziSTa-bI, 1940-41 kA kra. 453 10. vahIM, kra0 45 11. sAutha iNDiyana inskripsansa, khaNDa 9, aMka 1, pUrvokta kra0 150 12. jaisA ki pahale batAyA jA cukA hai ki koNDakunde nAma isI sthAna ke 1071 I0 ke abhilekha meM bhI milatA hai| 13. 9. 14. pravacanasAra, bhUmikA, pR0 7-8 15. vahI, bhUmikA pR0 104 16. enyuala riporTsa Ana sAutha iNDiyana epigrAphI, 1939-40 se 1942-43, pariziSTa bI kra0 194041 kA kra. 452 / maiMne isa abhilekha kI mUla chApa kA parIkSaNa kiyA hai aura merA vicAra hai ki tithihIna hone ke kAraNa, lipi ke AdhAra para isakA samaya 16vIM zatI nirdhArita kiyA jA sakatA hai| epigrAphI karnATikA, khaNDa 8, nagara 46 18. pravacanasAra, bhUmikA pR. 22 17. 19. nAthUrAma premI, jaina sAhitya aura itihAsa, pR. 11 20. sAutha iNDiyana iskripsansa, khaNDa 9, aMka 1, pUrvokta kra0 288 21. 12 pratIta hotA hai ki kannar3a meM kunda yA gunda aura tAmila meM kuNNam se anta hone vAle nAma mUlarUpa se pahAr3I se sambandhita hone ke kAraNa yA uttuMga kSetra meM sthita hone ke kAraNa bane / yaha abhilekha mere aprakAzita vyaktigata abhilekha saMgraha meM hai / isa abhilekha kA pATha prasiddha kannar3a vaiyAkaraNa bhaTTAkalaMka dvArA racA gayA thA / phUla nahIM kA~Te sardI kA samaya thA eka dina prAtaH kAla AcArya zrI ke pAsa kucha mahArAja loga baiThe hue the, ThaNDI havA cala rahI thI, ThaNDI laga rahI thI, zarIra se ka~paka~pI uTha rahI thI / AcArya zrI se kahA dekho AcArya zrI jI zarIra se kA~Te uTha rahe haiN| AcArya zrI ne kahA hA~ zarIra se kA~Te hI uThate haiM phUla nhiiN| zarIra dukha kA ghara hai| isake svabhAva ko jAno aura vairAgya bhAva jAgrata kro| zarIra ko nahIM balki zarIra ke svabhAva ko jAnane se vairAgya bhAva utpanna hotA hai / 'mahAvIra jayantI smArikA 75 se sAbhAra muni zrI kunthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra pharavarI 2008 jinabhASita 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lokagItoM meM kuNDalapura aura bar3e bAbA zrImatI DaoN0 munnIpuSpA jaina pavitra siddhakSetra kuNDalapura merI janmabhUmi dmoh| vAcika rUpa se pracalita tathA kucha Aja ke likhita (ma0pra0) ke samIpa hone ke kAraNa bacapana se hI mere | anyAnya srotoM se prApta una kuchaika buMdelI loka bhajanoM atizraddhAspada iSTadeva yahA~ ke bar3e bAbA kI bhavya evaM | ko (siddhakSetra kuNDalapura evaM bar3e bAbA se saMbaMdhita) vizAla pratimA evaM isa tIrtha kI vaMdanA-arcanA karane | udAharaNArtha isa nibaMdha ke mAdhyama se saMkalita karanA kA suyoga prApta hotA rahA hai| sAtha hI isa kSetra kI | isalie ucita samajhA, tAki ye AdhunikIkaraNa ke isa apanI buMdelI loka-bhASA-saMskRti aura lokagItoM ke | yuga meM lupta na ho jaayeN| prati gaharA lagAva bhI Arambha se honA svAbhAvika hai| ye buMdelI bolI lokabhajana prAyaH sAmUhika rUpa jaba yahA~ pracalita buMdelI lokagItoM kI ora merA vizeSa | se gAye jAte rahe haiN| isa tIrtha ke Asa-pAsa evaM dUradhyAna gayA, to yaha dekhakara Azcarya huA ki inameM se dUra base gA~voM se loga milajulakara paidala tathA bailagAr3I aneka lokagItoM meM to siddhakSetra kuNDalapura aura yahA~ | Adi sAdhanoM se bar3e bAbA ke darzanoM ko Ate the aura ke iSTadeva bar3e bAbA samAye hue haiN| aise aneka lokagIta | ina lokabhajanoM ko gAte hue apanI maMjila taka pahu~ca jinheM maiMne apanI pUjya dAdI-nAnI, mA~ aura pAsa-par3ausa jAte the| sArA saMsAra eka tarapha aura bar3e bAbA ke prati kI bujurga mahilAoM se bacapana meM sune the, ve Aja agAdha bhakti eka trph| apane mana ko saMbodhita karate smati ke mAdhyama se apane Apa jubAna para A gye|| hue loga bhAva-vibhora hokara gAte rahe haiM ki kisI bhI kSetra kI bolI ke lokagIta usa kSetra- calo-calo re sakala paravAra, lAla kuNDalapura kSetra suhaavno| vizeSa kI pahacAna hote haiM, kyoMki inameM apanI paramparAoM. ika zobhA bar3e bAbA kI, padhAre palauthI lgaaye|| rIti-rivAjoM aura loka-saMskRti Adi ko surakSita rakhane lAla kuNDalapura kSetra suhaavno|| kI apUrva kSamatA hotI hai| prAcIna samaya meM ye gIta | ika zobhA unake maMdara kI, jahA~ chatra car3he sau saatth| kisI pustaka meM likhita nahIM hote the, apitu vAcika ika zobhA unake parvata kI, jahA~ zerabhare huNkaar|| (zruti) paramparA se svabhAvataH pIr3hI dara pIr3hI hastAntarita lAla kuNDalapura kSetra suhaavno|| ika zobhA vApI tAloM kI, jahA~ yAtrI kare snaan| hote Aye haiM, isalie ye aba taka jIvita haiN| kintu ika zobhA dharamazAlA kI, jahA~ yAtrI baseM sau saatth|| aba isa Telivijana Adi ke Adhunika yuga meM ina lAla kuNDalapura kSetra sahAvano / lokagItoM kI surakSA khatare meM par3a gaI hai| isalie aba kucha isI taraha bar3e bAbA kI bhakti kI mahimA inakI vAcika paramparA ke sAtha inakA lekhana saMkalana kI bAnagI dekhieanivArya ho gayA hai| ina lokagItoM meM jo apanApana, mana chor3a sakala saMsAra, sarana cala kuNDalapura baabaa| apanI miTTI kI sugaMdha aura apanoM tathA apanI paramparAoM bAbA kA bar3A darabAra, sarana cala kuNDalapura baabaa|| Adi se nirantara jaDe rahane kA jo svAbhAvika bhAva | What tIrthasthalI bundelakhaNDa kI, kIrata parama suhaavnii| hai vaha anyatra durlabha hai| sAtha hI ye kRtrimatA se dUra | sakala kAma pUraNa, mokkhadhAma, jA devana kI rjdhaanii|| sahaja-sarala rUpa meM hRdaya meM samA jAte haiN| lokagItoM | hara patha tIratha ko jAvai, bar3e bhAgya itai jo aavai|| ko yAda rakhane hetu koI vizeSa prayAsa nahIM karanA pdd'taa| | pAvai bhavasAgara pAra, sarana cala kuNDalapura bAbA // vizeSatA yaha ki lokagItoM ko yAda rakhane ke lie par3hA- | kuNDalagiri gauhara sara sundara, nirmala nIra nhaane| likhA yA atyadhika tejabuddhi honA bhI Avazyaka nahIM | tA pe maMdira bhAla dekha, mana ke pApa hiraane|| hotaa| kyoMki jaise hI koI ina lokagItoM ko samUha | cale itai vandanA kara leM, mana khAlI jholI bhara le| meM gAnA zarU karatA hai, sabhI anya loga sahaja hI svara sarana cala kuNDalapura bAbA, saba sukha le hAtha psaar|| meM svara milAkara gAne lagate haiN| mUrata bar3I vizAla, padmAsana bAbA jI soheN| bhakta siromana jana-jIvana saba darasana kara mohe|| 22 pharavarI 2008 jinabhASita Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 pUrI karavai savaI kI AsA, ve jAnata mana kI bhASA / mana ke harata sabaI vikAra, sarana cala kuNDalapura bAbA // bar3e bAbA kI bhakti meM loga itane sarAbora haiM ki unheM sapane meM bhI bar3e bAbA mukti kA mArga batAte hue dikhAI dete haiM / 'nipuNa sarApha' ne apane isa gIta meM inhIM bhAvoM ko prastuta kiyA hai rAta sapane meM more Aya gaye rI sabase bar3e bAbA | sote se moya jagAya gaye rI, kuNDalapura ke bAbA // mithyAtama meM soI par3I thI / samakita kI lauM lagAya gaye rI kuNDalapura ke bAbA // aba taka karata raI kAyA kI pUjA / cetana kI pUjA sikhAe gaye rI kuNDalapura ke bAbA // mAyA ke pIchU bhaI tI dIvAnI / AkhoM kI paTTI haTAya gaye rI kuNDalapura ke bAbA // jaba maiMne nipuNa pakara lai paiMyA / mukati kA mAraga batAye gaye rI kuNDalapura ke bAbA // dUra-dUra ke gA~va-dehAta ke sabhI samAja ke loga kuNDalapura kA vArSika melA tathA dIpAvalI jaise aneka kallu camar3I jAye pe damar3I na jAvai / eka aura bhAvayukta gIta - naiyA kou ko kou sahAI, sabare svAratha ke haiM bhAI / vipata samaya eka tumAya binA, kou na deta dikhAI // mare binA suraga ne mila hai, maMtrara tumI se pAI / sabare mila loga lugAI, bar3e bAbA se Asa lagAI // naiyA kou ko kou sahAI / vizeSa avasaroM para bar3e bAbA ke darabAra meM apanI hAjirI lagAne jarUra AnA cAhate / sAtha hI apanI samasyAoM aura zikAyatoM tathA apanI bhAvanAoM ko apane lokagItoM meM vyakta karate hue calate haiM calo calie kuNDalapura khoM Aja, utai to bar3I bhIra jurI / jA dekho jA ThAr3I phasala hai, biTiyA ko karane kAja utai to bar3I bhIra jurI / ko lakSya karake gAyA jAtA haike daddA khoM ko samajhAvai, more Arata ke bhaye haiM bhAva, laMguriyA calo su Arati kara Aiye 1 ve to saja-dhaja ke basa Aye hai, unane maMgala dIpa jalAye haiM / paga ghuMgharuM kI suna jhaMkAra, laMguriyA calo su Arati kara Aiye / unakI mahimA ko kavi koI gA na sake unase hAre haiM, sUraja cAMda, laMguriyA, calo so Arati kara Aiye // mahAparva dIpAvalI ke avasara para 'lADU' car3hAne ke lie yahA~ hajAroM kI saMkhyA meM loga pahu~cate haiM tathA vizeSa bhajana - AratI Adi ke kAryakrama hote haiM / sanmatimaMDala yahA~ baccoM kA pahalA muMDana karAnA zubha mAnA jAtA hai / ataH baccoM ke muMDana ke samaya gAye jAnevAlA eka lokagIta cira- navIna hai| isameM bar3e bAbA se ulAhanA ke rUpa meM bhAva vyakta hai ki bAbA Apa svayaM to bar3ebar3e vAloM vAle haiM, parantu hamArA muMDana kyoM? - kuNDalapura ke bAbA jaTAdhArI morI pakara cuTaiyA mur3A DArI / kuNDalapura ke bAbA kalAdhArI mor3A kI cuTaiyA mur3A DArI // bar3e bAbA ke abhiSeka pUjana ke sAtha-sAtha sAyaMkAlIna bhavya AratI kA bahuta mahattva hai| yahA~ kahA sunA jAtA hai ki manuSya to manuSya devatA taka bar3e bAbA kI AratI karane Ate haiN| kucha logoM kA kahanA hai ki AdhI rAta ke sannATe meM bar3e bAbA ke baMda maMdira se saMgItamaya nRtya gItAdi kI AvAjeM sunI jAtI rahI haiN| isa taraha bar3e bAbA kA bahuta atizaya mAnA jAtA hai| lokagItoM kI aneka rAga rAganiyoM meM se eka vizeSa rAga ko 'laMguriyA' kahA jAtA / isake gAne kI eka vizeSa laya hotI hai / bar3e bAbA kI mahAAratI unameM ke maMselU Aya / utai tau bar3I bhIra jurI / bar3e bAbA mAtra jainoM ke hI nahIM, balki janajana ke iSTadeva haiN| kitane hI ghara parivAra unheM apanA kuladevatA pIr3hiyoM se mAnate A rahe haiN| unakA hara zubhakArya bar3e bAbA kA nAma lekara prAraMbha hotA hai aura hara kArya kI saphalatA kA bharosA bar3e bAbA para hai| dekhie kyA cAhate haiM loga apane iSTadeva bar3e bAbA semugalabAdazAha Dara ke bhAge, chatrasAla jU ne pA~va pakhAre / A jaiyo kAma hamAre, bar3e bAbA A jaiyau kAma hamAre // baiThe hAtha pe hAtha pasAraiM, nAsA para dRSTi haiM dhaareN| sabareM karama tuma se haiM hAre, bar3e bAbA A jaiyau kAma hamAre / khamariyA, kA yaha gIta prastuta haiM pharavarI 2008 jinabhASita 23 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jhalo re nita nainoM meM bar3e bAbA kuNDalapura vaare| | miTata hai bhava-bhava ke dAvA, jayati jaya vIra bar3e baabaa| palakana vichAI toheM palakiyA~ jhulanA viroMnI baare|| bAta morI ---- kArtika bIca sabaI jura AveM, sArI ratiyana Arati gaaveN| zikhara pe zikhara, zikhara kI zAna, sanmatimaNDala lADU car3hAvata, ho jAve bhunsaare|| |ite ke kaNa-kaNa meM bhagavAn bIca pahaDiyA Apo virAje,zobhA atizaya mandira saaje| lagata hai itai bar3e nono, itai kI mATI hai sono| mAtho jhuka jhuka jAve savaI ko, poMceM jo bhI dvaare|| bAta morI suna ---- bIca pahar3iyA Apo virAjeM,zobhA atizaya maMdira saaje| bharo hai vardhamAna meM nIra suddha kara lIjo pailauM shriir| mAtho jhuka jhuka jAve sabaI ko, poMceM jo bhI dvaare|| nIra nirmala mana bhAtA hai, tana kA maila dhule to dhule| kuNDalapura kI vandanA kA zubhAraMbha 'chahaghariyA' | mana kA bhI dhula jAtA hai| se hotA hai| 'chahaghariyA' nAmaka parivAra dvArA yahA~ ke | bAta morI suna laiyo --- maMdira evaM sIr3hiyA~ banavAye jAne ke kAraNa pahAr3a kA pharka kA jainI aura ajaina, darzana ko lagI reta hai lain| yaha nAma paDa gyaa| 'chahaghariyA' (pahAr3a kI sIr3hiyA~) bar3e bAbA ke daravAra meM amRta so brsai|| car3ha gaye to samajhoM Age kI pUrI vandanA sahajatA se nara-nArI to ThIka, devatA darzana khoM trseN| ho jAyegI, aisA sabhI logoM kA anubhava rahatA hai| isake bAta morI suna laiyo, tanaka sI guna laiyoM lie lokagIta ke bola isa prakAra haiM darzahita A jiyo|| zuddhi kara lo dravya sajA lo, niMgalo thorI ddgriyaa| ___ bujurgoM ke mukha se sune gaye isa lokagIta ke pelalaM car3hane hai chhghriyaa|| sAtha hama apanI bAta pUrI kareMgemilake saba jayakArA bolo, visarAdo sArI khabariyA kudevoM ko chor3o, kuguruoM ko chor3o, pelaDaM car3hane hai chhghriyaa|| bhajalo. bAbA kuNDalapura ke| kuNDalapura kI zAna meM 'nara-nArI to ThIka, devatA tara jaiho re sabare kuTumba bhara ke kuzAstroM ko chor3o, kudeviyoM ko chor3oM, darasana khoM taraseM' isa yathArtha satya ko udghATita karate caraNoM meM Ao kevalI zrIdhara ke| hue buMdelI ke prasiddha jaina kavi 'sundaralAla paTerA' ne tara jaiho re sabare kuTumba bhara ke apanI kalama ko dhanya kiyA hai| bundelI puTa lie huye dharama kA mAraga batAveM jinavANI yaha gIta hara kisI ko gunagunAne ko majabUra aura jinhoMne | chor3o devatA duniyAbhara ke| abhI kuNDalapura bar3e bAbA ke darzana na kiye hoM unakI | tara jaiho re sabare kuTumbabhara ke bhAvanAoM ko majabUta kara detA hai| darzanAbhilASiyoM ke | isa taraha isa Alekha ke mAdhyama se bundelI lie 'paTerA' jI kA bhAvabhInA nimaMtraNa isa gIta ke | ke katipaya gItoM ko, jisameM vizeSakara siddhakSetra mAdhyama se isa prakAra hai kuNDalapura evaM bar3e bAbA kI mahimA ko udghATita anokhI kuNDalapura kI zAna, virAjeM AdinAtha bhgvaan|| kiyA gayA hai, saMkalita kiyA hai| prayAsa karane para prabhu kI adbhuta chAyA hai, aise hI aura bhI gItoM kA patA lagAyA jA sakatA kuNDalapura meM vIra bar3e bAbA kA mAyA hai| haiN| bujurgoM ke pAsa ina gItoM kI nidhi smRtiyoM meM bAta morI suna laiyo, tanaka sI guna laiyo, surakSita ho sakatI hai| samaya rahate ise saMkalita kiyA darzahita A jiyo| ite sone ko hota prabhAta, cA~dI sI hotI raat| jAnA apekSita hai| anekAntavidyA-bhavanama khudA kI ajaba khudAI hai, dharatI kI sundaratA ite samAI hai bI-23/45, pI-6, zAradAnagara kaoNlonI khojavA~, vArANasI-10 bAta morI ---- ite jo bhI darzaka A jAya, jape so manavAMchita phala paay|| 24 pharavarI 2008 jinabhASita Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI pAhilla zreSThI paM0 kundanalAla jaina kucha varSa pUrva khajurAho meM eka saMgoSThI meM sammilita / sAlhe ke putra mahAgaNa, mahIcandra, zrIcandra, jitacandra aura hone kA avasara prApta huaa| vahA~ jinanAtha (AdinAtha ) udayacandra Adi the| zreSThI pAhilla ke putra sAhU sAlhe mandira meM usake nirmAtA udAra hRdaya pAhilla zreSThI (954 ne mAgha sudI 5 saM. 1215 (I. san 1958) ko khajurAho I.) kA mahatI vinamratA se bharA zilAlekha par3hane ko meM bhagavAn saMbhavanAtha kI pratimA pratiSThita karAI thii| milA, to hRdaya bhara AyA / isa lekha meM zreSThI mahodaya isa pratimA ke mUrtikAra kA nAma rAmadeva thA / yaha pratimA ne svayaM ko 'dAsAnudAsa' vizeSaNa se saMbodhita kiyA zyAmavarNa pASANa kI vizAla manojJa mUrti hai| isa mUrti hai| kA vajana lagabhaga cAra-pA~ca kviMTala se adhika hogaa| pAhilla zreSThI saMbaMdhI prastuta zilAlekha jinanAtha mandira ke pravezadvAra kI bAIM caukhaTa meM gaharI chenI se ukerA gayA hai jo Aja gyAraha sau varSa bAda bhI spaSTa par3hane meM AtA hai| usa zilAlekha se spaSTa jJAta hotA hai ki bhavya pAhilla zreSThI ne kharjuravAhaka (khajurAho) meM tatkAlIna dvitIya candela nareza dhaMgarAja (jo mahArAja yazovarmana prathama ke bAda caMdelA rAjya ke uttarAdhikArI bane) ke samaya meM isa jinanAtha mandira kA nirmANa karAyA thA tathA isakI surakSA, pUjA-pATha, AratI Adi punIta kAryoM ke lie sAta vATikAe~-bagIce dAna meM die the, jisase jinanAtha mandira ke susaMcAlana meM kisI taraha kI bAdhA na Ave, sAtha hI vinamra nivedana kiyA ki mere tathA mere vaMza ke naSTa ho jAne ke bAda jo bhI bhavyapuruSa isa maMdira kI dekhabhAla tathA sAja - sa~bhAra kara isakI surakSA karatA rahegA, usakA yaha pAhilla zreSThI yugoM-yugoM taka dAsoM kA dAsa banA rhegaa| kitanI udAra aura vinamra bhAvanA hai pAhilla zreSThI kI, ki svanirmita jina mandira kI surakSA karanevAloM ke prati ve itanI adhika kRtajJatA aura vinamratA prakaTa karate haiN| isI zilAlekha ke sAtha 34 ke jor3avAlA yaMtra bhI utkIrNa hai / yaha nau gharoMvAlA hai jo saMbhavataH navakAra maMtra kA pratIka ho, isameM aMkita aMkoM ko kisI bhI tarapha se jor3oM, sabakA jor3a 34 hI aayegaa| saMbhava yaha 34 kI saMkhyA arahaMta ke 34 atizayoM kI dyotaka I dhana kubera pAhilla zreSThI gRhapati ( gahoI ) vaMza meM utpanna hue the| bundelakhaNDa ke dhana kubera pAr3AsAha bhI gRhapati vaMzAnvayI the| pAhilla zreSThI ke pitA kA nAma dedU thA aura putra kA nAma sAhU sAlhe thA / sAhU isa mUrti-lekha meM varNita pAhilla zreSThI tathA jinanAtha mandira ke nirmANakarttA pAhilla zreSThI meM lagabhaga do sau varSoM kA antara dikhAI detA hai| isase yaha anumAna kiyA jAtA hai ki isa mUrti kI pratiSThApanA ke samaya pAhilla zreSThI divagaMta ho gaye hoMge, unake putra sAhU sAlhe tathA pautroM ne apane pitA va dAdA kI puNya smRti ko cirakAla taka jIvita rakhane ke lie unakA nAma isa mUrti ke pAda- pITha meM aMkita karA diyA hogaa| isa samaya candela vaMza unnati aura samRddhi ke carama zikhara para thA, inameM se kaI rAjA to jainadharma ke prati bar3e udAra aura anurAgI the| unake zAsanakAla meM jainadharma ko khUba phalane-phUlane kA avasara milA / yahA~ hama una candela rAjAoM kA saMkSipta-sA vivaraNa de denA anucita nahIM samajhate, jinake rAjya meM jainadharma ko prazraya aura saMrakSaNa milA, jisase jainadharma ke sAthasAtha jainazilpa, jainasAhitya aura jainakalA pallavita evaM puSpita huI aura unnati evaM abhivRddhi ke carama zikhara para phuNcii| bundelakhaNDa meM candela vaMza kI nIMva sarvaprathama nannuka candelA ( navamI sadI) ne sthApita kI, jisane kalyANakaTakapura (kAliMjara) meM kile kA nirmANa karAyA thaa| yaha nannuka caMdelA golladeza kA nivAsI thA / jaba golladezAdhipa par3ausI rAjya se parAjita ho gollAcArya bana gaye to nannuka golladeza se bhAgakara kAliMjara kA prathama candela rAjA bnaa| isane golladeza nivAsI golAlAroM, golApUrvI evaM gollabhRMgoM ko Azraya diyA aura apane rAjya meM basAyA? ye loga jaina dharmAnuyAyI the| inake lie gollapura vizeSa rUpa se basAyA gayA jo mahobA ke pAsa thA / lakhanaU myUjiyama ke mUrti-lekhoM meM yaha tathya upalabdha hai / pharavarI 2008 jinabhASita 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isI candelavaMza meM yazovarmana prathama nAmaka pratApI / milatA hai| madanavarmadeva ke bAda usakA putra yazovarma rAjA huaa| yaha bar3A nyAyapriya rAjA thaa| isane apane | dvitIya huA, jo apane pitA ke sAmane hI divaMgata ho mahala ke mukhya dvAra para nyAya-ghaMTikA lagavA rakhI thI, gayA thaa| ataH madanavarmadeva ke pazcAt candelavaMza kA jise koI bhI dukhiyArA bajAkara nyAya kI mA~ga kara | uttarAdhikArI paramardideva huaa| madanavarmadeva ke samaya meM sakatA thA- "kalyANakaTake pure yazovarmanRpatistena | hI 'ahAra' meM, jise 'madanesa sAgarapura' kahA jAtA thA, dhavalagRhadvAre nyAyaghaNTA bddhaa|" lagatA hai isa ghaTanA se | tIrthaMkara zAntinAtha kI prasiddha aitihAsika pratimA pAr3AsAha prabhAvita ho Age calakara bAdazAha jahA~gIra ne bhI isa | ke vaMzajoM ne pratiSThita karAI thii| madanavarmadeva ne apanA prathA ko kAyama rkhaa| isI yazovarmana prathama ke putra dhaMgarAja | rAjya mAlavA taka phailA diyA thaa| isalie paramardideva ne candela rAjya kI sImAoM ko bar3hAkara apanI kIrti | 'dazArNAdhipati' kI upAdhi se suzobhita haiN| vistRta aura cirasthAyI banAI thii| isI ke rAjya meM hamAre mahobA se prApta saM. 1224 kI jainamUrti meM paramardideva isa lekha ke nAyaka pAhilla zreSThI ne khajarAho meM jinanAtha-ko pravarddhamAnakalyANavijayarAjye' se sambodhita kiyA gayA maMdira banavAyA thA tathA isI rAjA ke nAma para vikasita hai| ahAra se prApta eka jainamurti saM. 1237 meM bhI rAjA aura nirmita dhaMga vATikA anya chaH vATikAoM ke sAtha | paramardideva kA ullekha hai| paramardideva ke bAda caMdelavaMza svanirmita jinanAthamaMdira ke lie dAna meM dI thii| kA uttarAdhikArI trailokyavarmana haA jisane chattIsa varSa dhaMgarAja ke bAda usakA putra gaMDarAja aura phira | rAjya kiyA thaa| para jainadharma-saMbaMdhI kisI kArya kA usakA putra vidyAdhara candelavaMza kA uttarAdhikArI huaa| ullekha itihAsa meM nahIM milatA hai| trailokyavarmana ke vidyAdhara kA ullekha dUbakuNDa (gvAliyara) ke vizAla bAda caMdelavaMza kA antima rAjA vIravarmadeva huA jisakA zilAlekha meM hai, jo eka jainamandira ke nirmANa ke samaya ullekha ajayagar3ha (pannA) ke tIrthaMkara zAntinAtha ke mahArAja vikramasiMha ke rAjyakAla meM likhA gayA thaa| maMdira meM hai, jisakI nIMva AcArya kumudracandra ne saM. vidyAdhara ke bAda isa rAjya kA uttarAdhikArI vijayapAla 1331 meM rakhI thii| ajayagaDha meM zreSThI soDhala dvArA huA aura usake bAda kIrtivarmA, jisane saM. 1154 ke pratiSThita saM. 1335 meM tIrthaMkara zAntinAtha kI pratimA lagabhaga luacchagiri nAma se prasiddhi prApta devagar3ha kA | ke pAdapITha meM bhI mahArAja vIravarmadeva kA nAmollekha nAma kIrtinagara rakhA thA aura yahA~ jainazilpa kA vikAsa | hai| isa taraha caMdelavaMza ke lagabhaga cAra sau varSoM ke karAkara ise jainazilpa kA prasiddha kendra banA diyA thaa| | zAsana meM dasa rAjA hue, jinake prazraya aura saMrakSaNa se kIrtivarmA kI eka pIr3hI ke bAda candelavaMza kA | jainadharma ko bundelakhaNDa meM khUba phalane-phUlane kA avasara uttarAdhikArI madanavarmana huA jo bar3A pratApI aura utkRSTa | prApta thaa| zAsaka thaa| isake rAjyakAla meM jainadharma kI bar3I pragati anta meM hama candeloM ke dhana-kubera pAhilla zreSThI hii| papaurA meM sthita marti-lekhoM se isakI jainadharmapriyatA kA puNya smaraNa karate hae unakI udAra evaM vinamra milatA hai| khajurAho-sthita mUrtiyoM meM bhI | sadavRtti kA guNAnuvAda karate haiM aura zata-zata namana isa rAjA kA ullekha hai, jo zreSThI paNidhara ne nirmita | karate haiM, jise hajAra varSa bAda bhI nahIM bhUla sake haiM, karAI thiiN| bhAvI-pIr3hI bhI unakA Adara karatI rhegii| kokkala ke zilAlekha meM bhI ina (madanavarmadevasya zrI kundanalAla jaina-kRta pravarddhamAna vijayarAjya) kA ullekha milatA hai| mahobA 'jaina itihAsa ke preraka vyaktitva bhAga 1' se prApta mUrtiyoM meM bhI mahArAja madanavarmadeva kA nAmollekha se sAbhAra dAnaM bhogo nAzastistro gatayo bhavanti vittsy| yo na dadAti na bhuGkte tasya tRtIyA gtirbhvti|| dhana kI tIna gatiyA~ hotI haiM- dAna, bhoga aura naash| jo na dAna karatA hai, na bhoga usake dhana kI tIsarI gati hotI hai| 26 pharavarI 2008 jinabhASita - Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baccoM ko yauna zikSA ? pichale dinoM mAnava saMsAdhana vikAsa maMtrAlaya dvArA ke0jI0 se lekara 12vIM kakSA taka ke baccoM ke lie yauna zikSA lAgU karAye jAne kA prastAva AyA sAtha hI isake liye adhyApaka-adhyApikAoM ko yauna zikSA kI TreniMga bhI dI jA rahI hai| choTe baccoM ko yauna zikSA denA hamArI bhAratIya saMskRti para eka suniyojita kuThArAghAta hai| vizva meM AdhyAtmikatA kA paracama laharAnevAlA bhArata deza saMskAroM aura yoga-dhyAna kI zikSA meM bhI vizva - guru hai / yaha deza vyavasthita kAmazAstra kA janaka to hai hI para brahmacarya ko bhI sarvocca sAdhanA mAnatA hai / 'saMyama hI jIvana hai' isa Adarza vAkya kA Aja bhI lAkhoM loga pAlana kara rahe haiM, para badalatI paristhitiyoM aura AdhunikatA ke duSprabhAva kA vyakti aura samAja para prabhAva bar3hatA dikhAyI de rahA hai| pAzcAtya saMskRti ko AtmasAt kara 'seksa hI jIvana hai' aura 'paise basa paise' kI bhogavAdI saMskRti kA jAdU naI pIr3hI ke aisA sira car3ha rahA hai ki ve eka svachandatAvAdI jIvanazailI jIne ke AdI hote jA rahe haiN| azlIlatA, yaunakuMThA aura nirlajjatA kA khulA khela DrAiMga rUma kI TI0 vI0 se lekara sar3akoM para lage kaMDoma ke bar3e-bar3e vijJApanoM meM samAcAra patroM kI raMgIna seksI tasvIroM, iMTaraneTa kI azlIla bevasAiToM Adi na jAne kina-kina rUpoM meM khelA jA rahA hai| ghaTiyA seksI philmeM, TI0 vI0 meM vikRti dikhAte cainala, phaizana zo, azlIla cuTakule, kutsita sAhitya, seksI vijJApana, dviarthI saMvAda, azlIla esa.ema.esa., . DeTiMga Adi ke isa khule mAhaula meM yuvApIr3hI DagamagA rahI hai aura DagamagA rahe hamAre naitika mUlya aura saMskAra / mobAila kaimare se utArI ataraMga tasvIreM palabhara meM deza ke kone kone meM pahu~ca jAtI hai / uttejanA aura kAmukatA ke isa mAhaula meM avivAhita yuvaka-yuvatiyA~ yahA~ taka ki kizoro ke bIca seksa sambandhoM kI pravRtti bar3hatI jA rahI hai| yuvAoM aura kizoroM meM bar3hatI yauna unmuktatA bhArata jaise vikAsazIla deza kI saMskRti para duSprabhAva DAla rahI hai| Aja vibhinna mAdhyamoM se strI-puruSa ko zopIsa DaoN0 zrImatI jyoti jaina banAkara unake aMga-aMga ko pradarzita kara jo bhoMDA pradarzana kiyA jA rahA hai usakA samAja / ghara / parivAra vyakti para jo prabhAva par3a rahA hai vaha kisI se chipA nahIM hai| pArivArika rizte evaM sAmAjika mUlya tAra-tAra ho rahe haiN| akhavAroM kI surkhiyA~ saiksa aparAdhoM se bharI rahatI haiN| vicAraNIya bAta to yaha hai ki naitikatA va saMskAroM kI kamI se yuvA pIr3hI meM saMyamahInatA bar3hatI jA rahI hai| vastutaH samAja evaM rASTra vyaktiyoM kI naitika evaM saMyamita zaktiyoM se hI samRddha hotA hai| naitikatA kA patana rASTra kA patana hai / pAzcAtya dezoM meM khule mAhaula ko dekhate hue yauna zikSA para bala diyA gayA thA, para isakA koI sakArAtmaka rijalTa sAmane nahIM aayaa| ulTe 'TIna ejarsa madarsa' kI saMkhyA bar3ha gyii| kaccI umara meM garbhapAta kI saMkhyA meM vRddhi pAyI gayI / asamaya kI yaunazikSA kuprabhAva paidA kara sakatI hai / zArIrika vikAsa ke daurAna samaya Ane para zarIra meM seksa saMbaMdhI hAramonsa banane lagate haiM / samaya se pahale unase cher3achAr3a karanA vikAsa para asara DAlatA hI hai, mAnasika vikRtiyA~ bhI paidA karatA hai| jahA~ taka pAThyakrama kA savAla hai baoNyolAjI, homasAiMsa jaise viSayoM ko par3hate samaya bahuta sI jAnakArI vidyArthiyoM ko ho jAtI hai / ataH asamaya aura aparipakva avasthA meM yauna zikSA vicAraNIya hai? viSaya vizeSajJoM kA bhI kahanA hai ki kizoravaya athavA alpa Ayu meM prArambha yauna saMbaMdha unheM napuMsakatA kI ora le jaayeNge| pAzcAtya dezoM meM Aja ghara-parivAra jaisI saMsthA ko vyavasthita karane para pUrA dhyAna diyA jA rahA hai| aise meM Avazyaka hai ki hama bhI apanI parivArasaMsthA ko bhogavAda se bacAyeM aura use majabUta banAyeM / asaMyama kA AcaraNa sAmAjika asaMtulana hI paidA karegA / yauna-zikSA ke sambandha meM eka tarka yaha bhI diyA jAtA hai ki isase eca0 AI0 bI0, eDsa, jaise rogoM para kAbU pAyA jA sakegA para eca0 AI0 bI0 evaM eDsa kI Ar3a meM vijJApanoM kA khulA khela bhogavAda aura vyAbhicAra ko bar3hAvA de rahA hai| yaha bhI eka dukhada tathya hai ki duniyAbhara ke eDsa rogiyoM meM adhikatara pharavarI 2008 jinabhASita 27 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25 varSa se kama Ayu ke haiN| bhArata meM lagabhaga cAlIsa | pIr3itoM ke lie kArya kara rahI hai| pIr3ita vyakti apanA lAkha eca0 AI0 vI0 saMkramita loga haiN| garIbI, | sukha dukha bA~Ta sake, jindagI naraka na bane, DAkTarI sahAyatA berojagArI, nazAkhorI, raktadAna, yaunakarmI, Traka-DrAivara, | va davA upalabdha karAnA aura rogI sArthaka jIvana jI svachanda yauna saMbaMdhoM meM vizvAsa rakhane vAle, cikitsA | sake Adi uddezyoM kI pUrti ye saMsthAyeM karatI haiN| suvidhAoM kA abhAva, pIr3ita mAtA pitA Adi eDsa Aja logoM (vizeSakara yuvA-kizoroM) ko adhyayana, phailAne meM pramukha bhUmikA nibhAte haiN| naukarI evaM anya kAraNoM se ghara se bAhara rahanA par3atA eDasa kI rokathAma ke liye vijJApanoM para pAnI | hai| ve Aja ke vAtAvaraNa meM kisI galata rAste para kI taraha paisA bahAyA jA rahA hai| bahurASTrIya kampaniyoM | na cala par3eM yA kisI bImArI kI capeTa meM na A jAyeM ne bhArata ke bAjAroM ko kaMDoma. garbhanirodhakoM evaM seksa | isakA pUrA dhyAna rakhanA Avaza sAmagriyoM se pATa diyA hai| yahI kAraNa hai ki avivAhita | deM, svayaM saMskArita hoM aura baccoM ko bhI saMskArita yuvAoM meM inakA khUba prayoga hone lagA hai| 'kaNDoma | kreN| baccoM ko vivekI banAyeM, tAki ve ucita anucita sAtha lekara calo' saMdeza dete vijJApana jahA~ baccoM meM | kA nirNaya le skeN| yuvA hote baccoM kI gatividhiyoM utsukatA bar3hA rahe haiM, vahIM yuvA-kizoroM ko bhramita kara | para najara rakheM, unakI mitramaNDalI para dhyAna deN| yauna rahe haiN| isase yauna vikRtiyA~ hI bddh'egii| dekhA jAye to | jijJAsAe~ zAMta karane meM mAtA-pitA mitravat bhUmikA nibhAyeM, eka taraha se deza kI susaMskRti ko vikRti meM badalane | apane phemilI DaoNkTara kI bhI madada le sakate haiN| saMbaMdhita kA SaDyaMtra sA racA jA rahA hai| eDsa ke prati hauvA | sAragarbhita sAhitya bhI par3hane deN| niyamita dinacaryA, ucita khar3A karake AMkar3e bar3hA car3hA kara peza kara eka kucakra | khAnapAna, dhyAna Asana-prANAyAma apnaayeN| yoga evaM AhAra racA jA rahA hai| eDsa ke kAraNa maleriyA, TI0 vI0, | sambandhI jAnakArI Aja sarvasulabha hai| yoga, prANAyAma, madhumeha, hRdaya rogiyoM kI bar3hatI saMkhyA para dhyAna nahIM | dhyAna se zarIra va mana svastha rahatA hai| zarIra jahA~ tanAvadiyA jA rahA hai| rahita rahatA hai vahIM mana meM zubha vicAra, saMkalpa janma yaunazikSA eDsa kI rokathAma ke lie hI kyoM? | lete haiN| jaba ki sarakAra ne rASTrIya eDsa niyaMtraNa borDa, rASTrIya hamArI saMskRti meM bhoga bhI saMyama ke sAtha kiyA eDsa samiti kA gaThana kiyA hai, jo Ama janatA ko | jAtA hai| baccoM meM yauna zikSA ke sthAna para naitika evaM eca0 AI0 vI0 saMkramaNa, pravRtti evaM vistAra kI jAnakArI | yoga zikSA para bala diyA jAye, sAtha hI unheM saMskArita dete haiM tathA eDsa saMbaMdhI pracAra prasAra evaM rokathAma kA | kiyA jaaye| bhAratIya saMskRti ke saMvarddhana evaM saMrakSaNa kArya bhI karate haiN| sarakAra ne samaya-samaya para aneka | ke liye Avazyaka hai ki nayI-pIr3hI ko 'saMyamaH khala rUpoM meM kAnUnI evaM anya sahAyatA kI ghoSaNA kI hai| jIvanam' Adarza vAkya se paricita karAyA jaaye| eDsa ke saMkramaNa ke vistAra ko dekhate hue gaira sarakArI zikSaka AvAsa 6, saMgaThanoM, svayaMsevI sAmAjika saMsthAoM kA bhI yogadAna kundakunda jaina mahAvidyAlaya parisara, hai| 'zaraNa' 'sahArA', 'prayAsa' jaisI aneka saMsthAyeM eDsa khataulI (u0 pra0) jisa prakAra navanIta dUdha kA sArabhUta rUpa hai, vaise hI karaNalabdhi saba labdhiyoM kA sAra hai| pratyeka vyakti ke pAsa apanA-apanA pApa-puNya hai, apane dvArA kiye huye karma hai| karmoM ke anurUpa hI sArA saMsAra cala rahA hai kisI anya ke balabUte para nhiiN| pratyeka padArtha kA astitva alaga-alaga hai aura saba svAdhIna svataMtra hai| usa svAdhIna astitva para hamArA koI adhikAra nahIM jama sktaa| phoTo utArate samaya hamAre jaise hAva-bhAva hote haiM vaisA hI citra AtA hai, isI taraha hamAre pariNAmoM ke anusAra hI karmAsrava hotA hai| muni zrI samatAsAgara-saMkalita 'sAgara bUMda samAya' se sAbhAra 28 pharavarI 2008 jinabhASita - Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartA- zrI basantakumAra jI pratiSThAcArya shivaadd'| samAdhAna - karmakANDa gAthA 821 ke anusAra prazna- kevalI ke kitane prANa hote haiM? dasa kyoM | sayogakevalI nAmaka 13veM gaNasthAna meM nimnalikhita bhAva nahIM hote? pAye jAte haiMsamAdhAna- dhavalA pu. 2 gommaTasAra jIvakANDa gAthA 1. aupazamika bhAva - koI nhiiN| 701 ke AdhAra se kevalI ke nimnaprakAra prANa hote haiN| 2. kSAyopazamika bhAva - koI nhiiN| 1. sAmAnya kevalI-4 (vacanabala, kAyabala, Ayu, 3. kSAyika bhAva - 9 (kSAyika jJAna, kSAyika zvAsocchavAsa) darzana, kSAyika samyaktva, kSAyika cAritra, tathA kSAyika 2. samudghAtagata kevalI dAna, lAbha, bhoga, upabhoga aura vIrya) a. daNDa samudghAta - 3 (kAyabala, Ayu, 4. audayika bhAva- 3 (manuSyagati, asiddhatva, zvAsocchavAsa) zukla lezyA) ba. kapATa samudghAta - 2 (kAyabala, Ayu) 5. pAriNAmika bhAva- 2 (bhavyatva, jIvatva) sa. pratara samudghAta - 1 (Ayu) uparyukta cArTa ke anusAra sayogakevalI guNasthAna da. lokapUraNa - 1 (Ayu) meM tIna audayika bhAva hote haiN| manuSyagati nAmakarma kA 3. ayoga kevalI- ekaprANa, (Ayu) | udaya hone se eka audayika bhAva hotA hai| cAra aghAtiyA dasa prANoM se kama prANoM ke hone kA kAraNa karmoM ke vidyamAna rahane aura siddha avasthA abhI prApta 1. pA~ca indriya prANa aura manobala prANa sAmAnya | na karane ke kAraNa asiddhatva rahatA hai, tathA IryApatha kevalI ke kyoM nahIM hote? kyoMki pA~ca indriyaprANa to | Azrava evaM yogoM kI pravRtti hone ke kAraNa zuklalezyA indriyAvaraNa tathA vIryAntarAya ke kSayopazama se hote haiM | hone se tIsarA audayika bhAva hotA hai, isa prakAra kula tathA manobalaprANa noindriyAvaraNa ke kSayopazama se hotA | tIna audayika bhAva pAye jAte haiN| ayogakevalI avasthA hai| kevalI bhagavAn ke jJAnAvaraNa evaM antarAya ke kSayopazama | meM yogoM kI pravRtti kA abhAva ho jAne se mAtra do hI kA abhAva ho jAne ke kAraNa ye 6 prANa nahIM hote| audayika bhAva pAye jAte haiM, zuklalezyA kA abhAva ho unake indriyA~ evaM dravyamana to hotA hai, parantu inake mAdhyama | jAtA hai| se jJAna aba nahIM kiyA jaataa| unake kevalI avasthA praznakartA - manojakumAra jaina dehlii| meM parokSa jJAna na hokara mAtra pratyakSa kevalajJAna hotA hai| prazna- kyA hama AcArya upAdhyAya evaM sAdhu 2. kapATa samudghAta meM zvAsocchvAsa prANa nahIM | parameSThI ko bhagavAn kaha sakate haiM? hotA hai| kyoMki mizrakAyayoga meM zvAsocchvAsa prANa kA samAdhAna - 1. zrI dhavalA pustaka 13 pRSTha 346 sadbhAva nahIM pAyA jAtA hai| para bhagavAn kA lakSaNa isa prakAra kahA hai- 'jJAnadharmamAhA3. pratara evaM lokapUraNa samudghAta meM kAyabala prANa | tmyAni bhagaH, so'syAstIti bhgvaan|' / nahIM hotA, kyoMki isameM kArmaNa kAyayoga hotA hai| aura artha - jJAna, dharma ke mAhAtmyoM kA nAma bhaga hai, kArmaNa kAyayoga meM aparyApta avasthA hone ke kAraNa | vaha jinake hai, vaha bhagavAn kahalAte haiN| zarIra nAmakarma ke udayajaniyata nokarmoM kA grahaNa nahIM 2. mUlAcAra gAthA 1006 meM isa prakAra kahA haihotaa| bhikkaM vakkaM hiyayaM sodhiya jo caradi Nicca so saah| 4. ayogakevalI ke zarIranAmakarma kA anudaya tathA eso suTThida sAhU bhaNio jiNa sAsaNe bhyvN| 1006 // uparyukta prakAra se nau prANoM kA abhAva hone ke kAraNa artha- jo AhAra, vacana aura hRdaya kA zodhana ekamAtra AyuprANa hI pAyA jAtA hai| karake nitya hI AcaraNa karate haiM, ve hI sAdhu haiN| jina prazna- kevalI ke audayika bhAva kitane haiM, aura | zAsana meM susthita sAdhu bhagavAn kahe gaye haiN| kyoM? 3. saMskRta ke sarvamAnya ApTe zabdakoSa meM bhagavat - pharavarI 2008 jinabhASita 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zabda ke artha meM yazasvI, prasiddha, sammAnita, zraddheya, divya, / hai, usI prakAra se inake zarIra meM bhI atizaya sundaratA pavitra. jinakA vizeSaNa Adi kahe gaye haiN| | pAyI jAtI hai| devoM kA zarIra nAnA zarIroM ke banAne ___ bhagavAn zabda ke uparyukta lakSaNoM ko dRSTi meM | meM samartha vibhinna prakAra ke guNoM evaM RddhiyoM se yukta rakhate hue AcArya upAdhyAya evaM sAdhuparameSThI ko bhagavAn | hotA hai| 1055 se 56 // kahanA ucita hai| praznakartA - bAbUlAla jI jaina jypur| praznakartA - sau. svAti mehatA, pUnA prazna - kyA munirAjoM ko tIna kAla sAmAyika prazna - devoM kA zarIra kaisA hotA hogA? kucha | karane kA vidhAna zAstroM meM pAyA jAtA hai? smjhaaiye| samAdhAna- uparyukta prazna ke samAdhAna meM maniyoM samAdhAna- mUlAcAra gAthA 1053 se 1056 taka | ke AcAra ke prarUpaNa karanevAle mUlAcAra grantha ke nimna meM devoM ke zarIra ke sambandha meM bahata acchA varNana kiyA | pramANa draSTavya haiNhai| jisakA sAra isa prakAra hai 1. mUlAcAra bhAga-1, pR. 395 gAthA 518 kI TIkAdevoM kA zarIra svarNa ke samAna, upaleparahita (mala- "yasmina kAle sAmAyikaM karoti, sakAla: pUrvAhmUtra, pasInA Adi se rahita) ghrANendriya ko AhalAdita | nAdi-bhedabhinnAH kaalsaamaayikN|" karanevAle zvAsocchvAsa-sahita, bAla aura vRddha paryAya | | artha- jisa kAla meM sAmAyika karate haiM, pUrvAhna, se rahita, Ayu paryanta nitya hI yauvana paryAya se yukta, | madhyAhna aura aparAhna Adi bhedayukta kAla, kAla-sAmAyika nyUna aura adhika pradezoM se rahita, pramANavat avayavoM | hai| kI pUrNatAvAle samacaturasra saMsthAna se yukta, dhAtu evaM sAmAyika karane kI vidhi kA varNana mUlAcAra upadhAtuoM se rahita parama sugandhIvAle divya zarIra ke | meM isa prakAra kahA haidhAraka deva hote haiN| 1053 / / paDilihiyaaMjalikaro, uvajutto uTThiUNa eymnno| devoM ke sira, bhauMha, netra, nAka, kAna, kA~kha, aura avvArikto vutto karedi sAmAiyaM bhikkhuu|| 538 // guhya pradeza Adi sthAnoM meM bAla nahIM hote haiN| hAtha aura artha - pratilekhana sahita ajaMli jor3akara upayukta paira kI aMguliyoM ke agrabhAga meM nakha nahIM hote haiN| huA, uThakara ekAgramana hokara mana ko vikSeparahita karake mUMcha, dAr3hI ke bAla nahIM hote haiN| evaM sAre zarIra para | muni sAmAyika karatA hai| sUkSma bAla arthAt roma bhI nahIM hote haiN| unake divya AcAryavRtti - jinhoMne picchI ko lekara aMjali zarIra meM carma-mAMsa Adi ko pracchAdita karane vAlA tathA | jor3a lI hai, jo sAvadhAna buddhivAle haiM, ve muni khar3e mAMsa aura haDDiyoM meM hone vAlA cikanA rasa 'vasA' | | hokara ekAgramana hote hue Agamakathita vidhi se sAmAyika nahIM hotaa| unake zarIra meM vIrya, pasInA, haDDI aura | karate haiN| athavA picchI se pratilekhana karake zuddha hokara, zirAsamUha (nasoM kA jAla) bhI vaikriyika zarIra hone | dravya, kSetra, kAla aura bhAva zuddhi ko karake prakRSTa rUpa ke kAraNa nahIM hotA hai| 1054 // se aMjali ko kamalAkAra banAkara athavA picchikA sahita sarvaguNoM se viziSTa vaikriyika zarIra ke yogya | aMjali jor3akara sAmAyika karate haiN| mUlAcAra gAthA 270 uttama varNa, gandha, rasa, aura sparza se yukta ananta divya | ke anusAra kAlAcAra ke varNana meM kahA gayA hai ki paramANuoM se unake zarIra ke sabhI avayava banate haiN| sUryodaya ke eka muharta pahale se eka muharta bAda taka ve deva manuSya ke AkAra ke samAna hote haiM, vividha | madhyAhna ke eka muhUrta pahale se eka muhUrta bAda taka, prakAra ke zarIra Adi ko banA lene kI zaktivAlA | sUryAsta ke eka muhUrta pahale se eka muhUrta ke bAda taka vaikriyika zarIra hotA hai| unake zubhanAma, prazasta gamana, tathA ardharAtri ke eka muhUrta pahale se eka muhUrta bAda susvara vacana, aura manamohaka rUpa hotA hai| unake zarIra | taka kA kAla svAdhyAya ke ayogya mAnA gayA hai| isakA meM manuSyoM ke samAna keza, nakha Adi ke AkAra sabhI | bhI yahI kAraNa pratIta hotA hai, ki sAmAyika ke ina vidyamAna rahate haiN| jaise svarNa va pASANa kI pratimA meM | cAra kAloM meM svAdhyAya karanA ucita nahIM hai, ina kAloM sarva AkAra banAye jAne se vaha atizaya sundara dikhatI | meM sAmAyika karanI caahiye| 30 pharavarI 2008 jinabhASita Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vartamAna meM kucha munirAja aisA kahate hue dikhate / zrI se mukhyamaMtrI mahodayA kA darzana evaM carcA karane hetu haiM, ki hamako sAmAyika karane ke lie koI nizcita | Ane kA samaya batAyA, to pUjya AcAryazrI ne kahA ki kAla nahIM hai, hamAre to sAmAyika cAritra 24 ghaNTe rahatA | yaha to hamAre sAmAyika kA kAla hai| hama sAmAyika hai| isaliye hama subaha, dopahara evaM sAyaMkAla sAmAyika | kaise chor3a sakate haiM? pUjya AcArya zrI ne samayAnusAra nahIM karate haiN| aise munirAjoM ko pUjya AcArya vidyAsAgara | apanI sAmAyika prArambha kara dii| mukhyamaMtrI mahodayA jI mahArAja kA nimnalikhita prasaMga avazya dhyAna dene | sAmAyika ke daurAna AIM aura darzana karake calI giiN| yogya hai pUjya AcAryazrI kA uparyukta prasaMga isa bAta kA ekabAra pUjya AcAryazrI ke darzana evaM carcA karane | jJApaka hai ki paristhiti kucha bhI ho, sAdhu ko sAmAyika hetu eka pradeza kI mukhyamaMtrI AnevAlI thiiN| mukhyamaMtrI | ke uparyukta kAloM meM sAmAyika karanA parama Avazyaka mahodayA ne dopahara 12 baje se 1 baje taka kA samaya | hai| kAryakartAoM ko btaayaa| jaba kAryakartAoM ne pUjya AcArya 1/205, prophesarsa kaoNlonI AgarA- 282002 (u.pra.) vebasAiTa prAraMbha karane kI yojanA / digambara jaina garukala jabalapura meM anekAMta jJAna maMdira iNdaur| zrIphala patrikA parivAra Apa sabhI ko | zodha saMsthAna bInA evaM zruta saMvarddhana saMsthAna meraTha ke yaha batAte hue atyaMta harSita hai ki hama jaina saMskRti | saMyakta tattvAvadhAna meM AzAtIta saphalatA ke sAtha ke pracAra-prasAra hetu eka vebasAiTa prAraMbha kara rahe | sampanna huaa| isa sammelana meM pUre deza se lagabhaga haiN| isameM hama samAja ke sabhI vidvAnoM, jaina patra- | 75 bAla brahmacArI bhAI sammalita hue, jo aneka patrikAoM aura jaina sAmAjika va dhArmika saMsthAoM sAmAjika, dhArmika saMsthAoM, AzramoM evaM munisaMghoM ke nAma va pate pUrNa jAnakArI ke sAtha denA cAhate | ke madhya rahate hae svaparakalyANa meM saMlagna haiN| haiN| kucha hamAre pAsa haiM para hamArA prayAsa jyAdA se | pajya upAdhyAya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ne jyAdA jAnakArI hamArI veba-sAiTa para dene kA hai|| kahA ki- AdahidaM kAdavvaM, jaM sakkai taM parahidaM ataH Apase sahayoga kI apekSA hai aura nivedana hai pi kaadvvN| gRhatyAgI ko sarvaprathama Atma kalyANa ki Apa sabhI apane pate va jAnakArI hameM hamAre karanA cAhie, Atma kalyANa karate hue samyagjJAna iMdaura kAryAlaya ke pate para bhejane kA kaSTa kareM yA | ke pracAra-prasAra ke sAtha para kalyANa meM bhI nimitta jAnakArI patra iMdaura kAryAlaya se mNgvaae| jaina patra- | avazya bananA cAhie, tyAgI vratI meM doSa nikAlanA patrikAe~ kRpA kara apanI eka-eka prati hameM bheje | bahuta sarala hai para usa sthAna taka pahu~canA kitanA tAki hama bhI unheM zrIphala patrikA bheja skeN|| kaThina hotA hai, ataH kabhI bhI tyAgI varga kI niMdA patA- bA. bra. cakreza jaina | nahIM karanI caahie| AcArya akalaMka-nikalaMka jaisA saMpAdaka, 'zrIphala patrikA' samarpaNa bhAva hama sabhI ke aMdara A jAye, to yaha 206, tilaka nagara eksa. iMdaura (ma.pra.) saMvAda saphala mAnA jaavegaa| sAdhu saMtoM kI apanI akhila bhAratIya digambara jaina brahmacArI sammilana sImAe~ haiM, jitanA banatA hai utanA hI kArya kara rahe sampanna haiN| para brahmacArI varga apanI bhUmikAnusAra bahuta kucha zramaNa saMskRti ke anurAgiyoM ko jAnakara atyaMta | kArya saMskRti saMrakSaNa evaM samAjotthAna ke kara sakatA prasannatA hogI ki parama pUjya upAdhyAya zrI 108 | hai| sabhI pratibhAzAlI haiM, ekatA ke sUtra meM baMdhakara jJAnasAgara jI mahArAja ke punIta sAnnidhya meM 8-9 | yadi kArya yojanA banatI hai to bahuta kucha saMbhavAnAyeM disambara 2007 ko akhila bhAratIya digambara jaina | banatI haiN| brahmacArI sammelana 'saMvAda' 07 ke nAma se zrI varNI bra. saMdIpa 'sarala' -pharavarI 2008 jinabhASita 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAcAra a. bhAratavarSIya zrI digambara jaina jJAnodaya tIrthakSetra / saMgaThanoM ko sArthaka netRtva pradAna karane kA prayatna kiyA aura (nArelI) ajamera kI pAvana dharA para sabhI kA sneha prApta kiyaa| unhoMne apane jIvana ke vikAsa navavarSa 2008, 1 janavarI ko parama pUjya upAdhyAya meM pUjya kSullaka zrI gaNezaprasAda varNI, mAtA-pitA, agrajazrI 108 udArasAgara jI mahArAja pU. ailaka 105 zrI samarpaNasAgara DaoN0 ramezacandra jaina DI0liT, DaoN0 azokakumAra jaina jI mahArAja pU. kSu. 105 zrI saMyogasAgara jI mahArAja sasaMgha DI0phila0, DaoN0 narendrakumAra jaina, tIrthaMkara pArzvanAtha ke prati kA maMgala praveza zrI di. jaina jJAnodaya tIrthakSetra para huaa| | bhakti evaM gaMgA ke snehila sparza ko mahattvapUrNa btaayaa| adhyakSIya nArelI tIrtha para dinAMka 2.1. 2008 ko apane hRdayagrAhI udbodhana meM pro0 phUlacanda jaina 'premI' ne kahA ki DaoN0 pravacana meM upAdhyAyazrI ne kahA ki pUjya muni zrI sudhAsAgara surendra jaina 'bhAratI' ne apane lagabhaga cAra dazaka ke jIvana jI dvArA isa dharA kI bhUmi ke cayana ke samaya jo dravya, meM sAta pustakoM kA lekhana evaM 22 pustakoM kA saMpAdana kSetra, kAla, bhAva kI bhAvanA dekhI aura samajhI gaI usI kiyA hai| vartamAna meM ve patrakAritA ke kSetra meM agraNI bhUmikA kA pariNAma hai ki isakA drutagati se vikAsa evaM khyAti nibhAte hue 'pArzva jyoti' mAsika, 'jinabhASita' mAsika evaM vidvad-vimarza traimAsika jaisI utkRSTa patrikAoM kA saMpAdana upAdhyAyazrI ne batalAyA ki tIrthakSetroM para darzaka gaNa, kara rahe haiN| ve a.bhA.di. jaina vidvatpariSad jaisI garimAmayI bhakta-gaNa isI AsthA aura vizvAsa evaM zraddhA ke sAtha Ate rASTrIya saMsthA ke suyogya maMtrI haiN| unheM aba taka AcArya haiM ki usa parama pAvana sthAna vizeSa para unheM Atmika zAnti | vimalasAgara hIraka jayaMtI sammAna, svayaMbhU puraskAra, vAgbhAratI milegI, vAtAvaraNa meM vizuddha pariNAma hoMge, inhIM pavitra uddezyoM puraskAra evaM mahAkavi AcArya jJAnasAgara saptama puraskAra se kI pUrti hitArtha isa atyanta prabhAvazAlI, prAkRtika sthAna | sammAnita kiyA jA cukA hai| ve yuvakoM ke lie Adarza para bhavyAtmA sAdhanA karake apanA kalyANa mArga prazasta kregii| evaM preraNA srota haiN| unake abhinaMdana se Aja mahAvidyAlaya aise hI sthAnoM para vyakti ke dharma sAdhanA karane ke bhAva | svayaM meM abhinaMdita huA hai| banate haiN| vizvavidyAlaya meM DaoN0 surendra 'bhAratI' kA vyAkhyAna aMta meM upAdhyAyazrI ne sabhI mahAnubhAva dharma premI bandhuoM - saMpUrNAnaMda saMskRta vizvavidyAlaya, vArANasI ke zramaNa ko AzIrvAda dete hue kahA ki aise tIrtha para sabhI ko vidyA saMkAya dvArA apane vizvavidyAlaya kI svarNa jayaMtI tana-mana-dhana se samarpaNa bhAva rakhate hue sahayoga denA caahie| vyAkhyAna mAlA ke aMtargata jainadarzana vibhAga ke tattvAvadhAna bhIkamacanda pATanI, upamaMtrI, meM vAisa cAMsalara pro0 rAma jI mAlavIya kI adhyakSatA evaM zrI jJAnodaya tIrtha nArelI saMkAyAdhyakSa pro0 ramezakumAra dube ke mukhyAtithya meM sevAsadana DaoN0 surendra jaina 'bhAratI' kA abhinaMdana mahAvidyAlaya, burahAnapura ke hindI vibhAga meM padastha variSTha a. bhA. di. jaina vidvatpariSad ke maMtrI DaoN. surendrakumAra | sahAyaka prAdhyApaka DaoN0 surendrakumAra jaina 'bhAratI' (maMtrIjaina 'bhAratI' (variSTha sahAyaka prAdhyApaka-hindI vibhAga, a.bhA.di. jaina vidvatpariSad) kA dinAMka 17 disambara, 07 sevAsadana mahAvidyAlaya, burahAnapura) kA dinAMka 26 disambara | ko zramaNa vidyA saMkAya sabhAgAra meM jainadarzana kI upAdeyatA ko vArANasI ke gaMgA taTavartI bhadainI ghATa sthita zrI syAdvAda viSaya para zAstrIya vyAkhyAna Ayojita kiyA gyaa| mahAvidyAlaya meM prophesara phUlacanda jaina 'premI' kI adhyakSatA adhyakSIya udbodhana meM vAisa cAMsalara pro0 rAma jI meM hArdika abhinaMdana kiyA gyaa| abhinaMdana samAroha kA saMcAlana mAlavIya ne kahA ki Aja DaoN0 surendra 'bhAratI' ne jo dhArAvAhika zrI AzISa zAstrI (zAhagar3ha) ne kiyaa| yahA~ ullekhanIya vyAkhyAna diyA hai vaha advitIya hai tathA hamArI zAstrIya hai ki DaoN0 jaina 27 varSa pUrva isI mahAvidyAlaya meM rahakara mAnyatAoM ko vartamAna samAja se jor3anevAlA hai| unake vidyArjana kara cuke haiN| ve apanI nijI yAtrA para saparivAra | | prastutIkaraNa se yaha siddha ho rahA hai| ki ve apane kSetra vArANasI padhAre the| syAdvAda mahAvidyAlaya parivAra ne apane ke Adarza zikSaka haiN| AbhAra vyAkaraNa-vibhAgAdhyakSa zrI dube hI eka honahAra vidyArthI ko jainadharma, darzana, samAja-saMskRti ne vyakta kiyaa| kAryakrama kA saphala saMcAlana pro0 phUlacanda evaM hindI sAhitya ke kSetra meM vigata 25 varSoM meM kI gaI | jaina 'premI' ne kiyaa| vyAkhyAna se pUrva DaoN0 surendra 'bhAratI' sevAoM ke lie sammAnita kiyaa| kA kAzI kI paramparA ke anurUpa sammAna kiyA gyaa| isa isa avasara para apane sammAna ke pratyattara meM DaoN0 | avasara para DaoN0 bhAratI kI sahadharmiNI zrImatI indrA jaina surendra 'bhAratI' ne batAyA ki vArANasI sthita syAdvAda | | (prakAzikA-pArzva jyoti) bhI upasthita thiiN| mahAvidyAlaya meM rahakara unhoMne saba sahapAThiyoM dvArA pradatta nareza candra jaina, pArzva jyoti maMca netA jI upAdhi kI rakSA karate hue apane sabhI sAthiyoM evaM | nyU indirA nagara, burahAnapura (ma.pra.) 32 pharavarI 2008 jinabhASita Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ muni zrI kSamAsAgara jI kI kavitAe~ zikAyata kAgaja kI kaztI kucha dera laharoM meM khelI phira DUba gayI use zikAyata hai ki kinAroM ne use dhokhA diyA eka IMTa purAnI dIvAra kI eka IMTa aura gira gayI lagatA hai jaise kisI ne pUchA ho jindagI aura kitanI raha gayI? ni:zeSa mujhe kahanA hai abhI vaha zabda jise kahakara ni:zabda ho jAU~ mujhe denA hai abhI vaha saba jise dekara ni:zeSa ho jAU~ usane kahA mauta ne Akara usase pUchAmere Ane se pahale vaha kyA karatA rahA? usane kahAApake svAgata meM pUre hoza aura joza meM jItA rahA sunA hai mauta ne use praNAma kiyA aura kahAacchA jiyo alavidA... mujhe rahanA hai abhI isa taraha ki maiM rahU~ lekina 'maiM' raha na jaauuN| 'apanA ghara' se sAbhAra AND Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 . AO raji naM. UPHIN/2006/16750 AOS OGYGOOGOD9 Mor OCOGNO.4 haradA (ma.pra.) ne nayA itihAsa racA gajaratha ke badale mAnavaratha calA saMta ziromaNi AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI ke pAvana AzIrvAda se, unake hI yazasvI ziSya munidvaya zrI prazAMtasAgara jI evaM nirbhayasAgara jI ke sAnnidhya meM evaM pratiSThAcArya bra. zrI vinaya bhaiyA jI baMDAvAloM ke kuzalanirdezana meM gata 11 se 17 pharavarI 2008taka haradA ke itihAsa meM pahalI bAra 1008 zrI pArzvanAtha jinAlaya (harasUda se visthApita) meM nirmita navIna vedI, mAnastabha evaM kalaza kI sthApanA evaM pratiSThA hetu paMcakalyANaka evaM mAnavaratha-mahotsava sAnaMda sampanna huaa| saMgItakAra dillI nivAsI zrI pArasa jaina evaM sAthiyoM ne sasvara pUjanapATha evaM bhakti saMpanna kraayii| sattara jor3oM ne pUjA meM bhAga lekara vidhi vidhAna se pratiSThA meM sahayoga kiyaa| mahotsava meM ghaTayAtrA ke liye vizAla jalUsa Ayojita kiyA gayA, rathayAtrA ke dina haradA meM nayA itihAsa racA gyaa| hAthI para lakI DrA meM vijayI bhAgyazAlI tIna dAnadAtA baiThe aura gajaratha ke sthAna para mAnavaratha calAyA gayA, jise jaina yuvAsaMgha ke utsAhI sadasyoM aura baccoM se lekara vRddhoM taka ne khIMcakara nayA itihAsa rcaa| saMpUrNa dhArmika Ayojana nizcita samaya para saMpanna karAye gaye aura pAMDAla kI pavitratA ko akSuNNa rakhate huye pUrNa anuzAsana meM sabhI kAryakrama pratiSThAcArya zrI vinaya bhaiyA jI ke AdezAnusAra sampanna karAye gye| ___ maMcIya kAryakramoM meM sthAnIya mahilAmaMDala va bAlikAmaMDala ke sadasyoM ne rocaka sAMskRtika kAryakrama prastuta kiye| isake atirikta maMca para pAtroM ke alAvA anya vyavasAyika kalAkAroM ke kAryakramoM ko zAmila na kara paMcakalyANaka saMskRti meM nayA adhyAya jor3A gyaa| saMgItakAra kI svaralahariyoM para indraindrAniyoM aura pAtroM ne bhAvapUrNa bhakti kA pradarzana kiyaa| paMcakalyANaka kAryakramoM meM bar3I saMkhyA meM devAsa, hozaMgAbAda, khaNDavA aura iMdaura Adi jiloM ke dharmAnurAgiyoM ne zAmila hokara kAryakrama ko saphala banAyA aura bhUri-bhUri prazaMsA kii| aMta meM saMyojaka kamalacaMda jaina, pATanI, eDavokeTa ne paMcakalyANaka ko saphalatApUrvaka saMpanna karAne ke liye sabhI kA AbhAra maanaa| NOLOC4OOG kamalacaMda jaina GOOOOOOOOOGNOD COOOOOOD svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita / saMpAdaka : ratanacandra jain|