Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI yazovijayajI jaina graMthamALA ghAghAsAheba, lAvanagara. jhena : 0278-2425322 3004849 do zabda / ratIya itihAsa aMdhakAra meM hai aura jaina itihAsa kI usase kucha acchI dazA nahIM hai / alabhya aura azrutapUrva itihAsika sAmigrI se bhare huye anUThe jainagrantha zrAja bhI jaina bhaNDAroM ke ajJAta konoM meM par3a unakI zobhA bar3hA rahe haiM ! aba bhalA tAiye, jaina vIroM kA eka pramANika itihAsa likhA jAya to use ? itane para bhI jaba mujhe jainamitramaNDala dillI ke utsAhI ntrI jI ne eka aisA itihAsa likhane kA Agraha kiyA, to usako TAla na sakA ! jitanA kucha merA abataka kA adhyayana aura anusandhAna thA, usahI ke bala para maiMne 'jaina vIroM ke tihAsa' kI eka rUparekhA likha denA ucita samajhA! usI nizcaya kA yaha phala pAThakoM ke sammukha upasthita hai / 4003 4003 bhA mere kaI ullekhoM se, sambhava hai, anya vidvAn sahamata na hoM; rantu isa Dara se maiM unakI tIkSNa buddhi ko saMtuSTa karane ke kamele meM nahIM par3A hUM kyoM ki aisA karane se pustaka sarvasAdhAraNa ke matalaba kI na rhtiiN| hA~, una jaise tArkika pAThakoM ke santoSa ke liye maiM yaha batA denA ucita samajhatA ki maiMne pratyeka zrApattijanaka naI bAta kA prAmANika varNana apane 'saMkSipta jaina itihAsa' ke dUsare bhAga meM kara diyA hai, jo presa meM hai| ve cAheM to use par3ha kara zrAtma santuSTi kara sakate haiM ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ HT03: ANING AAI do shbd| ratIya itihAsa aMdhakAra meM hai aura jaina itihAsa kI usase kucha acchI dazA nahIM hai| alabhya aura azrutapUrva itihAsika bhA sAmigrI se bhare huye anUThe jainagrantha zrAja sA bhI jaina bhaNDAroM ke ajJAta konoM meM par3a ra unakI zobhA bar3hA rahe haiM ! aba bhalA batAiye, jaina vIroM kA eka pramANika itihAsa likhA jAya to kaise ? itane para bhI jaba mujhe nainamitramaNDala dillI ke utsAhI mantrI jI ne eka aisA itihAsa likhane kA Agraha kiyA, to maiM usako TAla na sakA ! jitanA kucha merA abataka kA adhyayana aura anusandhAna thA, usahI ke vala para maiMne jaina vIroM ke itihAsa' kI eka rUparekhA likha denA ucita samajhA! usI nizcaya kara yaha phala pAThakoM ke sammukha upasthita hai| mere kaI ullekhoM se, sambhava hai, anya vidvAn sahamata na ho: parantu isa Dara se meM unakI tIkSNa buddhi ko saMtuSTa karane ke jhamele meM nahIM par3A hUM; kyoM ki aisA karane se pustaka sarvasAdhAraNa ke matalaba kI na rhtiiN| hA~, una jaise tArkika pAThakoM ke santoSa ke liye meM yaha batA denA ucita samajhatA hai ki maiMne pratyeka Apattijanaka naI bAta kA prAmANika varNana apane 'saMkSipta jaina itihAsa' ke dUsare bhAga meM kara diyA hai, jo presa meM hai| ve cAhe to use par3ha kara Atma-santuSTi kara sakate haiM! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 3 ) anta meM jaina vIroM ke isa saMkSipta vivaraNa ko upasthita karate hue mujhe harSa hai / vaha isa liye ki ina vIravaroM kA mahAn tyAga aura kartavyaniSThA samAja meM navajAgRti kI lahara utpanna karane meM aura jainoM ke nAma ko loka meM camakAne meM sahAyaka hogA / yadi aisA huA to maiM apane prayatna ko saphala huA samabhuMgA ! kintu isa saba-kucha kA zreya zrI jaina- mitra maNDala, dillI ke utsAhI kArya kartAoM ko hai; jinake nimitta se yaha pustaka prakAza meM A rahI hai / ataH maiM unakA aura apane priya mitra pro0 hIrAlAla jI ema. e. kA jinhoMne upayogI bhUmikA likha dene kA kaSTa uThAyA hai, AbhArI hue binA nahIM raha sakatA / itizam ! vandevIram ! alIgaMja (eTA ) 28-3-1130 . vinIta kAmatAprasAda jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA mahApuruSoM kA itihAsa samAja kA jIvanarasa hai| unake caritra smaraNa se hRdaya meM pavitratA aura dRDhatA kA saMcAra hotA hai tathA zarIra meM teja aMra sphUrti utpanna hotI hai| usase hameM zAnti ke samaya kAryapaTutA aura vipatti ke samaya dhairya va satatAbhiyoga kI zikSA milatI hai| ucca vicAra ara sarala jIvana kA jo pATha hama saha va upadeza sunakara bhI nahIM sIkha pAte vaha mahApuruSoM kI jIvaniyoM se anAyAsa hI hamAre hRdaya para aMkita ho jAtA hai| jisa samAja va vyakti ke sanmukha kucha aise zrAdarza upasthita nahIM haiM vaha mRtaka ke samAna hI hai| jainI prArambha se hI vIropAsaka rahe haiM / jo apane zatroM para jitanI vijaya prApta kara sakatA hai utanA hI usameM paramAtmatva prakaTa huA samajhA jAtA hai / jisane apane sampUrNa zatroM ko jIta liyA vahI jainiyoM kA paramAtmA hai| yaha kahanA bar3I bhArI bhUla hai ki jainadharma meM kevala prAtmA kI ora hI dhyAna diyA gayA hai aura zarIra kA koI mahatva nahIM ginA gayA / jainamatAnusAra zarIra aura a.tmA kI unnati meM bar3A ghaniSTa sambandha hai, yahAM taka ki jaba taka manuSya kA zarIra sampUrNa hInatAoM se rahita hokara vajra ke samAna nahIM hojAtA arthAt vajra bRSabhanArAca saMhanana nahIM prApta kara letA taba taka vaha mokSapada kA adhikArI nahIM ho sktaa| isa siddhAnta ke hote hue isameM Azcarya hI kyA hai yadi jaina samAja ke bhItara da no Atmika vIratA aura zArIrika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratA ke prAdarzarUpa aneko mahApuruSoM ke dRSTAnta vidyamAna hoN| Azcarya to taba hogA yadi uparyukta mata meM vizvAsa rakhate hue bhI vaha aise udAharaNoM se khAlI ho| vastutaH jaina itihAsa ukta donoM prakAra ke vIra puruSoM ke pramANoM se bharA huA hai| inameM se bahuta nahIM to kucha aise bhI vIra puruSa haiM jinhoMne aitihAsika kAla meM dharmaprema ke sAtha-sAtha deza sevA ke liye bhArI buddhimattA aura asAdhAraNa parAkrama kA paricaya dekara bhAratavarSa ke itihAsa meM cirasthAyI khyAti prApta kI hai / tathA jinake jinamatAvalambI hone meM kisI ko koI sandeha nahIM hai| pUrva bhArata ke kaliMgAdhipati khAravela, dakSiNa ke gaMga senApati samaradhuraMdhara cAmuNDarAya va hoysala maMtrI mahApracaNDadaNDa nAyaka gaMgarAja pazcima ke gujarAta maMtrI vIravara vastupAla va tejapAla tathA mevAr3a senApati bhAmAzAha isI prakAra ke vIra yoddhA hue haiN| kheda kA viSaya hai ki bahuta samaya se jainiyoM ne apane ina nara ratnoM kA saMsmaraNa chor3a diyA ara unake Adarza se cyuta hokara apane prAcaraNoM ko aisA banA liyA jisase saMsAra ko yaha bhrama hone lagA ki jaina dharma kAyaratA kA poSaka hai / dhIre-dhIre yaha bhrama itanA prabala hogayA ki svayaM bhAratavarSa ke kucha pratiSThita vidvAnoM ne apanA yaha mata prakaTa kara diyA ki isa deza ko bhIru banAkara use pArataMtrya ke baMdhana meM bAMdhane kA dApa jainadharma ko hI hai| kitane bhArI kalaMka kI bAta hai ? sacve kSatriya voroM dvArA pratipAdita tathA vIrAtmAoM dvArA svIkRta aura sammAnita jainadharma kI usake vartamAna anuyAyiyoM ke hAthoM yaha durgati, ki deza meM sacce vIra utpanna karane kA zreya to dUra rahA ulaTA use kAyaratA-prasAra kA apa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaza milA / ahiMsA jaise ucca siddhAnta ko jainiyo ne apanI karanI dvArA hAsyAspada banA rakkhA thA kintu Aja usa siddhAnta kA saccA jauhara saMsAra ko dikha gyaa| Aja jainadharma ke garva kA dina hai| kintu jaina samAja ko lajita honA par3atA hai| ucca siddhAntoM kA apAtroM ke hAthoM meM kahAM taka adhaHpatana ho sakatA hai, jaina samAja isa bAta kA jItA jAgatA udAharaNa hai| harSa kI bAta hai ki jaina samAja ke ina durdinoM kA aba anta aAyA dikhAI detA hai| hamArA dhyAna aba hamAre vIra puruSoM ke caritra khoja nikAlane meM laga gayA hai| ina caritroM ke prakAza meM Ane se hameM do lAbha hone kI AzA hai| eka to pUrvokta kalaMka kA parimArjana ho jAyagA aura dUsare samAja punaH apane bhUle hue ecce aAdarza kI ora jhuka jaayg|| kintu abhI isa kArya kA zrIgaNeza mAtra huA hai / jainiyoM kI pUrI 'vIra caritAvalI' prakaTa hone meM abhI vilamba hai| varSoM ke pramAda se khoI huI vastu ghara hI meM hote hue bhI zIghra hAtha nahIM lagatI / usako DhUMDha nikAlane tathA varSoM kI malinatA ko dho mAMjakara usake prakRta nirmala svarUpa ko prakaTa karane ke liye samaya aura parizrama kI AvazyakatA hotI hai / prastuta pustikA isa kArya meM dika-pradarzana kA kArya kregii| isameM purANa-kAla se lagAkara 15 vI 16 vIM zatAbdi taka ke aneka jainarAja kuloM va vIra puruSoM kA nirdeza kiyA gayA hai| lekhaka ne ise 'jaina vIroM kA itihAsa' nAma diyA hai yaha unakI isa viSaya meM ucca AkAMkSAoM kA dyotaka hai| merI samajha meM abhI yaha usa itihAsa kI prastAvanA mAtra "jaina vIroM ke itihAsa" kI rUpa-rekhA upasthita karanA hai| kintu:aise eka sarvAGga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ - ) pUrNa itihAsa ko pUrA karane ke liye pahale do-eka mahatvapUrNa kArya sampAdita hone kI AvazyakatA hai / eka to abhI taka jaina sAhitya kA bahuta sA bhAga aprakAzita hai use prakAza meM lAne kI AvazyakatA hai dUsare mUrtiyoM, zilAoM Adi para ke jainadharma se sambandha rakhane vAle samasta lekho kA saMgraha karanA Avazyaka hai aura phira tAsare ukta sAmagrI se saMkalita aitihAsika vArtA kA anya sAdhanoM dvArA jJAta itihAsa se milAna kaTane kI AvazyakatA hai / vastutaH yaha kArya prastuta hI hai aura svayaM isa pustaka ke lekhaka usa ora bahuta parizrama bhI kara rahe haiN| isa pustaka ke par3hane se ukta kArya kA mahattva va usake zIghra sampAdita kiye jAne kI AvazyakatA aura bhI spaSTa ho jAtI hai / isa dRSTi se lekhaka kA prayatna abhinandanIya hai / amarAvatI kiMgaDavarDa kAleja 22-3-31 prophesara hIrAlAla jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vissy-suucii| 1 prAka-kathana 1 minenDara 2 vIrApraNA zrIRSabhadeva 6 2 nahapAna 3 tIrthaGkara cakravartI 14 3 rudrasiMha 4 tIrthaGkara ariSTanemi 16 10 samrATa vikramAditya 5 bhagavAna mahAvIra aura 11 AndhravaMzI jainavIra unake samaya ke jainavIra 17 1zAta karNi dvi0 1 rASTrapati ceTaka 16 2 hAla 2 samrATa zreNika 20 : 12 vIra bhavar3a 3 bhagavAna mahAvIra 21 13 jainarAjA puSpamitra 38 4 rAjA udAyana 23 14 gujarAta ke vallabhIrAjA 36 5 rAjA caMdupradyot 24 15 haihaya va kalacUri 6 rAjakumAra jIvandhara 24 jainavIra 7 samrATa ajAtazatru 24 . rAjA zaGkaragaNa 6 nandasAmrAjya ke jainavIra 25 2,, karNadeva 1 samrATa nandivarddhana 26 16 gujarAta ke cAlukya 2 mahAnanda 26 yoddhA 3 nandarAja 1 kIrtivarmA 7 mauryasAmrAjya ke jainazUra 27 2 vinayAditya 1 samrATa candragupta maurya 27 3 vijayAditya 2,, vindusAra va azoka 30 4 vikramAditya 3 ,, samprati 30 17 gujarAta ke rASTrakUTa = samrATa ailakhAravela 31 rAjA bhAratIya videzI jainavIra 34 / 1 prabhUtavarSa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com --- --- -- -- - --
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pRSTha 2 karka prathama 2 senApati amaracaMda 3 cAvar3avaMza 41 surANa 56 18 solaMkI vIra-zrAvaka 31 jodhapura rAjya ke 1 samrAT kumArapAla vIra zrAvaka 16 baghele rAjyake jaina-vIra 44 1 mohanajI 1 vIradhavala 2 kRSNadAsajI 57 2 vastupAla-tejapAla 3 indrarAja-dhanarAja 58 20 vIra suhRdhvaja 32 jayapurarAjya ke jainayoddhA 56 21 candale jaina-vIra 1 amaracanda dovAna 56 1 dhaGga-kIrtipAla | 33 koTakAGgaNA ke jaina 2 pAhila 48 dIvAna 56 22 paramArabaMzI jainarAjA 48 | 34 dharmavIra dharmacandajI 60, 1 bhoja | 35 dakSiNa bhArata ke jainavIra 61 2 narabarmA 1 vIra bAhuvali 6. 23 kacchapa vikramasiMha 46 2 prAcIna pANDya-cola 24 vIra rAjA Ila 46 cera 62 25 bhaMjavaMza ke jainarAjA 46 3 cAlukya jayasiMha 26 nADola ke cauhAna vIra 50 prathama 27 hastikuNDI ke gaThaura 51 4 rASTra vIra amoghavarSa 28 jainavIra kaGkaka prAdi64. 26 mevAr3a rAjyake vIra 52 5 gagavaMza mArasiMha va 1 bhAmAzAha senApati cAmuNDarAya 2 prAzAzAha prAdi 30 bIkAnera rAjyake 6 hoysalavaMza-viSNuvarddhana jaina-vIra 54 narasiMhadeva-viDideva 1 bacchAvata jainI 54 senApati gaNarAja-hunna Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ (12) Adi 17 sAMtAravaMzI jainarAjA74 7 kAdambavaMzI zAMtavarmA 18 dharaNIkoTa ke jainIprAdi 70 rAjA 75 8 kurumba-kamaNDu-prabhu 71 . 16 vijayanagara sAmrAjya 6 zilAhAra rAjA bhoja ke vIra 75 Adi 1 senApati irugapya 75 10 pANDavaMza-vIra 2 ,, baicapya pANDaya 72 : 20 prAntIya-zAsaka 11 colarAja va jainI caMgalavaMza 21 maisUra kA rAjavaMza 76 12 kogalavaMza 36 jaina vIraganAyeM 77 13 ceravaMza ke vIra 1 khAravela kI rAnI 78 14 pallavavaMza ke rAjA 2 bhairavadevI mahendravarmana 74 3 saviyabbe 15 kalacUrivaMzI 4 jakkamabbe vijaladeva 74 37 upasaMhAra 16 kalabhravaMzI jaina-vIra 74 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zuddhAzuddhi ptr| GM pRSTha paMkti azuddha zuddha Congueror Conqueror 3 20 ke lolupI ke liye lolupI kalyakAla kalpakAla isI ke isI kI nivRtti nivRtti ki vIroMke caratra ki ina vIroMke caritra cakAdhaudha cakAcauMdha zrASadhi hA auSadhi ho laina Taina aba una batalAne batalAye ubhra umra yaye gaye vicAra vihAra sAlahaveM solahaveM senapati senApati 16 5 lagadha magadha 21 21 vicAra vicara 13 liyA' zabda ke Age nimnazabda bar3hAne cAhiye"Akhira eka munirAja ke saMsarga meM Akara vaha jainI ho gayA aura taba udayan ne use mukta kara diyaa| vaha jAkara" 246 ajAtazatru ajAtazatru rAjA 26 22 amaratya / amAtya 27 21 ina rAjya inake rAjya 24 tA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 000 to
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13) paMkti 22 azuddha zuddha rAja valIka the rAjAvalIkathe rAja valIka the rAjAvalIkathe apa apane zadharoM vaMzadharoM cedivaMzaja cedivaMzavarddhana khAravela kepUrvaja khAravela ke pUrvaja bhUSika mUSika 33 5 pANDaya pAraDya 336 khAkhala khAravela bhAratoddhAra bhAratoddhAraka bojaradhara vAlI bajiragharavAlI khArakhela khAravela mAhayamikA mAdhyamikA dharmAnupAyI dharmAnuyAyI 35 13 kSatriya kSatrapa kSatriya kSatrapa adhUta achUta pAla oNpha pAzcAlaya pAzcAla mahendra mahendra (Menander) zAsavAdhikArI zAsAdhikArI 44 13 san 1216 isane san 1216 arNakumArapAla arNa kumArapAla 468 badrAr3a vahAr3a 54 1 zrAzra zrAzraya 54 kevala na kevala Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 008 M.MR"on"
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMkti pRSTha 54 54 azuddha desane bIkAnera jI-putra mohaNeta DIvAmana rAjA kA 15 16 cora pAdapatroM jaidharma 64 21 amogavarSa 657 mAnyaraveTa 29 sihela cAlu kA zuddha dekhane bIkA jI ke putra mohaNota DIvAyana rAjA kI AjJA kA cera pAdapoM jainadharma amoghavarSa mAnyakheTa siMhala cAlukya rAThaura nolambakulAMtaka cAmuNDarAya kauzala aura zubha-prayAsa ajitasenasvAmI vyasta nirlipta cAmuNDarAya parazurAma haoNyasala cAmuNDarAya zravaNabelagola www.umaragyanbhandar.com 20 rAha baulambakulAMtaka cAmuNDarAya kauzala eka zubhapraNAma ajita sevasvamI 6. 7 tyasta nirtipta cAmuNDarAya harazurAma 68 20 hATasala cAmuNDarAya 70 zravaNavallabha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 66
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 76 B 74 71 ST 76 77 ka 76 14 14 78 78 hono =1 ANNNN 83 83 84 85 =5 pakti ' 16 14 6 pU 6 r 12 15 6 14 10 ( 15 ) azuddha kAdambaMzI kAdamvavaMzI pracAraka pracAra "jisa samaya jainoM kA kendra thA" yaha vAkya kATa do / tho bujAnana hoTasala zravaNavelambha vIra- pUrNa jainoM ko rASTra ina puraNa liye ravAra vela jarasayyA jahAM raNAGgaNa uThAna bhrANa apane bhaviSyadA zrAtma gaM. vAzcita kAbila rAjAzrama 12 85 14 86 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat isa gappa pArthika zuddha thI bucAnana hoyasala zravaNabelagola vIratA pUrNa " jainoM kA rASTra" isa purANa liye khAravela jarasappA jahAM zatru raNAGgaNa uThAnA dhAraNA Apake bhaviSyadatta zrAtmA ko gauravAnvita kAliba rAjAzraya irugappa pArthiva www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ -tan prAcIna bhArata PATAma I All NIMHRithani MINI mukhya pradeza. tudI MERO EUR prasApati pAsa sozala videha kAmarUpa dharmAvatI mAlava 1bmwUNDAMA' ra mhaanii| vidhi tamadA 50 nA padamaM niSaSa 'aparAto dakSirampatha kalika A ( pANDya--- Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ||AUM namaH sidvebhyaH // SE - - jaina vIroM kA itihAsa (eka jhalaka) (1) prAka-kathana 'jaina vIroM kA itihAsa' kitanA karNa-priya vAkya hai ! kintu jamAnA itanA uccha.hvala ho calA hai ki vaha sahasA isa vAkya ke mahatva ko jana sAdhAraNa ke gale utarane nahIM detaa| aAjakala aise hI loga bahutAyata se milate haiM, jo jaina dharma aura jainiyoM ko bhIrutA kA AgAra prakaTa karate haiN| hameM unakI nAsamajha buddhi para tarasa AtA hai! saca bAta to yaha hai ki aise logoM ne jainadharma aura jaina-mahApuruSoM ke svarUpa ko hI nahIM pahacAnA hai / isa na pahacAnane meM sArA doSa hamAre ina par3osI bhAiyoM kA hI nahIM hai, balki svayaM hama jainiyoM kA bhI hai| kyoMki hama logoM ne abhI taka vartamAna ke pracalita pracAra-upAyoM kA vAstavika upayoga nahIM kiyA hai| hameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) sAhitya aura presa dvArA pracAra karake dharma-prabhAvanA karane kA mUlya hI nahIM mAlUma hai ! kintu saubhAgya se aba hamAre ugate hue samAja kA dhyAna isa ora gayA hai aura vaha aba isa TaTola meM bhI hai ki hamAre pUrvajoM ne dharma, deza ra jAti ke lie kauna-kauna se kArya kiye ? isI bhAvanA kA pariNAma hai ki hamAre sAhitya meM aba una camakate hue vIra nara-ratnoM kA prakAza pradIpta ho calA hai, jo apanI sAnI ke anUThe haiM / hameM vizvAsa hai, ki yaha prakAza jamAne kI uccha halatA kI dhajjiyAM ur3A degA aura jaina yuvakoM ke hRdayoM ko pUrvajoM kI guNa-garimA se camakA kara itanA prabala banA degA ki phira kisI ko sAhasa hI na hogA ki vaha jainoM aura jainadharma ko heya bhIrutA kA AgAra batA ske| 'jina khojA tina pAiyAM' yaha bilkula saca hai; kintu virale hI khoja-khasoTa karake satya ko pAne kA prayAsa karate haiN| yahI kAraNa hai ki jainadharma ke viSaya meM pramANika sAhitya sulabha ho calane para bhI loga usake viSaya meM satya ko nahIM pA sake haiN| kintu aba unheM kAna khola kara suna lenA cAhiye ki vaha bhArI galatI meM haiM mahA andhakAra meM par3e hue haiN| Arya loka meM jainI aura jainadharma ne dharma, deza aura loka ke lie itanI lAjavAba kurabAniyAM kI haiM ki unako uMgaliyoM para ginA denA bilkula asambhava hai| isakA eka kAraNa hai aura vaha yaha ki jainadharma apane pratyeka anuyAyI ko vIra banane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA pATha par3hAtA hai / jo nizaGka vIra nahIM bana sakatA, vaha jainI nahIM ho sakatA / 'jaina' nAma ho isa bAta kI sAkSI hai| isa nAma kA nikAsa 'jina' zabda se hai, jisakA artha hai 'jItane vAlA' ( Congueror )! dUsare zabdoM meM kaheM to vijayI vIroM kA dharma jainadharma hai| isalie isa dharma kA upAsaka vahI ho sakatA hai jo pUrNa nizaGka ho / jise na isa loka kA bhaya ho aura na paraloka kA Dara ho| isa dharma kA zraddhAnI na mauta se DaratA hai-na roga se ghabarAtA hai aura na aAphata se bhayAtura hotA hai / satya kI taraha vaha sadA prakAzavAn aura siMha ke samAna vaha hamezA nizaGka hai / aba batalAiye jaina vIroM kI saMkhyA ginAI jAya to kaise ginAI jAya ? jainadharma anAdikAla se hai, kyoMki vaha prAkRtika dharma hai| eka vijJAna mAtra hai| nikhara satya hai| yaha hamArA korA pralApa nahIM hai, kintu usakA svarUpa hI isa bAta kA pramANa hai| usa ke saiddhAntika tatvoM kI tulanA vijJAna-siddha bAtoM se kIjiye to phira dekhiye hamArA kahanA ThIka hai yA nhiiN| eka moTIsI bAta to Apa soca dekheN| duniyAM meM jise bhI z2arA samajha hai-jo sacetana hai, vaha vijaya kA AkAMkSI hai| pazupakSI aura abodha bacce bhI apane pAsa kI vastu para adhikAra jamA lene ke lolupI hote haiM / yaha vijayAkAMkSA prAkRta hai aura jainadharma bhI vijayI hone kI zikSA detA hai| isa taraha vaha prakRti kA anurUpa ThaharatA hai| hA~, itanI bAta avazya hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha manuSya ko sAvadhAna kara detA hai ki kisa taraha kI vijaya use karanI hai / isa viveka ko manuSya ke hRdaya meM jAgRta kara dene hI meM usakA mahatva garbhita hai / ataH eka sanAtana prakRtimanya anuyAyiyoM meM se saphala vijayI-vIroM ko ginA denA kyA sugama hai ? astu; aba yaha to jainadharma ke nAmakaraNa se hI spaSTa ho gayA ki usakA vIratA se kitanA ghaniSTa sambandha hai| hameM usake tAtvika svarUpa meM gahana praveza karake zAstra-vAkyoM ko upasthita karake yaha saba kucha siddha karanA aba kucha Avazyaka nahIM uuNctaa| aba to hameM kevala yaha dekhanA hai ki jainadharma kisa prakAra kI vijaya karane kA upadeza detA hai| isake lie saba se pahale z2arA dekhiye ki usameM jainadharma ke mUla iSTa-deva 'jina' bhagavAna kA kyA svarUpa batalAyA hai ? jaina zAstra kahate haiM ki "rAgAdi jetRtvAjinaH"-rAgAdi ko jItane vAlA hI jina hai| isaliye jainadharma meM saba se bar3A vIra vaha hai jo rAgAdi ko jIta letA hai| aise vIra jainadharma meM anAdikAla se hote Aye haiM / isaliye jaina vIroM ke itihAsa kA koI eka ThIka prArambha mAna lenA sugama nahIM hai| kintu, apane sambandha ko dekhate hue, hama jainadharma meM mAne hue isa kalyakAla se hI jaina vIroM ke itihAsa para eka dRSTi ddaaleNge| kintu sacce vIra kI uparokta vyAkhyA se zAyada Apa samajhe ki jainadharma meM kevala indriya-vijaya hI vIratA kaho Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| bezaka jaina dharma meM isI ko pradhAna pada milA huA hai|aur vaha hai bhI ThIka, kyoMki indriyoM kA nigraha-rAga dveSAdi zatruoM ko jIta lenA hI mahAn vijaya hai| vahI sacce sukha aura zAnti kI dene vAlI hai| kintu isa vijayamArga meM saphala hone ke lie, jainadharma apane anuyAyiyoM ko pahale hI pahala saphala nAgarika bana jAne kI zikSA detA hai| vaha kahatA hai ki 'je kamme sUrA, te dhamme sraa|' saca to hai, jo karma-kSetra meM saphala vijetA hoMge-vahI dharma-mArga meM bhI vijaya-zrI pA sakeMge / yahI kAraNa hai ki jainadharma apane bhaktoM ko sabase pahale 'nizaGka' ho jAne ko kahatA hai| yaha unakA 'nizAGkitaguNa' kahA gayA hai aura jaina zraddhAna meM sarva pramukha hai| aba z2arA sociye ki jisa dharma ke sAdhAraNa bhaktoM ko nizaGka hone kI zikSA hai, unake mahApuruSoM kI kyA bAta ? yahA~ para hama pAThako kA dhyAna kevala eka udAharaNa ko ora AkarSita karate haiN| vaha dekheM bhAge ke pRSThoM meM isa yuga-kAlIna jainadharma ke prathama tIrthaGkara bhagavAna RSabhadeva ke caritra ko / vaha jainoM ko kisa bAta kI zikSA detA hai ? isI ke na ki pahale tuma bhagavAna kI taraha laukika kArya-kSetra meM pUrNa vijayI bana jAo, taba dharma ke nivRkti mArga kI ora paga bar3hAyo / moha-mamatA ke bandhanoM ko tor3a pheMko aura Atma-svAtantrya ko pAkara pUrNa svAdhIna bana jaao| kyA yaha svAdhInatA Apako priya nahIM hai ? jaina-zAstra to ina ananta prAtma-vijayI vIraShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( : ) varoM ke pavitra caritroM se bhare huve haiM / hama nahIM cAhate ki unhIM caritroM ko hama yahAM duharAe~ / hA~, yaha hama avazya kaheMge ki vIroM ke caratra bilkula anUThe haiM - vaha dUsarI jagaha zAyada hI mileM / inameM se kevala eka-do kA paricaya karA denA tobhI hama zrAvazyaka samajhate haiM / kintu ina zrAtma-vijayI vIroM ke atirikta jainAM meM zranya karmavIroM kI saMkhyA bhI kucha kama nahIM hai / una saba kA pUrNa paricaya karAnA bhI isa choTI sI pustikA meM asambhava hai / to bhI hama saMkSepa meM unakI eka rUpa-rekhA pAThakoM ke sAmane upasthita kara deMge / usako dekha kara vaha loga zravazya hI Azcaryacakita ho jAya~ge jo jainiyoM ko apane ahiMsA dharma ke kAraNa svapna meM bhI talavAra chUne kA vicAra nahIM kara sakate / anyoM kI bAta jAne dIjiye, svayaM jainiyoM meM aise andha-bhaktoM kI A~kheM isako par3ha kara cakAdha ho jAyeMgI / jo ahiMsA ke svarUpa ko nahIM jAnate aura pApa bhIrutA ko hI ahiMsA samajhe baiThe haiN| unheM patA hI nahIM ki unake lie zrArambhI aura virodhI hiMsA tajjanya nahIM hai / apitu jaina zAstra to unheM Adeza karate haiM ki uddaNDa zatru yadi yuddha binA nahIM mAne to usakA yuddha hI ilAja hai arthAt use raNa-kSetra meM acchI taraha chakA kara rAha rAste le Ao-usake pApa pariNAma kA nAza karado / para smaraNa rahe, ki svayaM pApa zrahaGkAra meM na jA par3anA / 'nIti vAkyAmRta' ke nimna vAkya isI bAta ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 7 ) dyotaka haiM ' daNDasAdhye ripAvupAyAntara magnAtrAhuti pradAnamitra | yantrazastrakSAra pratIkAre vyAdhau kiM nAmAnyoSadhaM kuryAt // !" - yuddhasamuddeza 36-40 arthAt - 'jo zatru kevala yuddha karane se hI vaza meM zra sakatA hai, usake lie anya upAya karanA agni meM Ahuti dene ke samAna hai / jo vyAdhi yantra, zastra yA kSAra se hI dUra ho sakatI hai, usake lie aura kyA zrAvadhi ho sakatI hai|' isa kA tAtparya ThIka vahI hai, jo hama Upara kaha cuke haiM; tisa para dharma, saGgha aura jAti - bhAiyoM para Aye hue saGkaTa ke nivAraNa ke lie anya upAyoM ke sAtha 'asibala' - talavAra ke z2ora se kAma lene kA khulA upadeza 'paJcAdhyAyI' ke nimna zlokoM se spaSTa hai-- arthAdanyatamasyoce ruddiSTeSu sa dRSTimAn / satsu dhoropasargeSu tatparaH syAttadalaye | 808/ yadvA naYAtma sAmarthyaM yAvanmaMtrAsikozakam / tAvaddRSTuM ca zrotuM ca tabdAdhAM sahate na saH | 806 arthAt- 'siddhaparameSTI, zrarhatabimba, jina mandira, caturvidhasaGgha ( muni, AryikA zrAvaka, zrAvikA ) Adi meM kisI eka para bhI Apatti Ane se usake dUra karane ke lie samyagdRSTi puruSa ( jaino) kA sadA tatpara rahanA cAhiye / " zrathavA jaba taka apanI sAmarthya hai aura jaba taka mantra, talaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAra kA z2ora aura bahuta dravya hai taba taka eka jainI bhI, AI huI kisI prakAra kI bAdhA ko na to dekha hI sakatA hai aura na suna hI sakatA hai !' yahI bAta 'lATI saMhitA' nAmaka grantha meM aura bhI spaSTa rUpa se duharAI gaI hai| aba bhalA batalAiye, jainiyoM kA kSatritva se bhaTakA huA kaise kahA jAya ? isako dekha kara bhI, yadi koI jainoM kI vIratA para Azcarya kare to yaha usakI ajJAnatA kA abhinaya mAtra hogaa| prAyaH hoto bhI yahI hai / usa roz2a 'kvArTI jarnala oNva dI mIthika sosAyaTI' (bhA016 pRSTha 25) meM eka aMgrez2a vidvAn ne jainavIra baicappA kA vIragala sampAdita kiyA aura jaba usameM unhoMne par3hA ki 'yuddhameM vIra gati ko prApta karake baicappa ne svargadhAma aura jina bhagavAna ke caraNoM kI nikaTatA prApta kI to unakA acaraja camaka gyaa| unhoMne caTa likha mArA 'An extraordinary l'eward indeed for a Jaina who is said to have sent many of the Konkanigas to destraction !' kiMtu aba becAre kA doSa hI kyA ? unheM jaina zAstra hI nahIM mile jo unheM jaina ahiMsA kA vAstavika svarUpa samajhA dete| khaira, sabere kA bhUlA huA zAma ko ThikAne laga jAya to vaha bhUlA nahIM kahalAtA / loga aba bhI apanI galatI ko ThIka karaleM to deza ra jAti kA kalyANa ho| jainadharma para mar3hA gayA jhUThA kalaGka pala bhara meM kAphUra ho jAve / isI bhAva ko lakSya karake, Aiye pAThaka gaNa, isa yugakAlIna jaina-cIroM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 6 ) ke prabhAvaka caritra-rekhAoM se apane jIvana-patha ko cihnita kara lIjiye aura phira nizaGka ho kara jaina-jIvana-vIra-jIvana kA prakAza duniyAM meM phaila jAne diijiye| isakA pariNAma yaha hogA ki hama aura Apa kavi ke rAga meM laya milA kara AkAza guMjAte mileMge ki'yaha the vaha vIra jinakA nAma suna kara joza AtA hai| ragoM meM jinake aphasAne se cakkara khUna khAtA hai / ' 'isI kauma meM hI caubIsa tIrthakara . huye paidA, jahAM meM Aja taka bajatA hai jinake nAma kA DaMkA / samajhate the apanA dharma hara eka jIva kI rakSA, nichAvara the dayA para, balki vaha sau jAna se zaidA // ' 'hai aba taka dhAka ina bA~ke dileroM ke zujAata kI, lagI hai suphae tArIkha para mohara zahAdata kI / ' vIrAgraNI zrI RSabhadeva / 'nAbheH sutAH saH vRSabho marudevIsUnuyoM vai cacAra muniyogyacaryAm / ' ___.. -bhaagvtpuraanne| sabhyatA kA aruNodaya thaa| usa samaya logoM ko rahanasahana aura karane-dharane kA itanA bho zAna nahIM thA, jitanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ki Aja kala ke baccoM ko khelate-khelate hotA hai / vaha bar3e hairAna the| taba taka unheM puNya-pratApa se jIvana yApana karane ke lie Avazyaka sAmagrI svataH mila jAtI thI; kintu aba vaha puNya-kSetra na thaa| vaha parezAna the| kaise kheta bove, anAja kATe, roTI banAveM aura peTa kI jvAlA zamana kareM ? yaha unheM jJAta nahIM thaa| zaitAna jaGgalI jAnavaroM se apane ko kaise bacAve ? meha-bUMda aura garmI-sardI se apane tana kI rakSA kyoM kara kareM? yaha kucha bhI vaha na jAnate the| isa saGkaTa kI hAlata meM vaha manu nAbhirAya ke pAsa bhage gaye aura apanI duHkha gAthA unase kahane lge| unhoMne socA aura kahA'bhAI, aba aise kAma na clegaa| apanA puNya kSINa ho calA hai| calo, apane meM jo vidvAn dokhe, use isa saGkaTa meM se nikAla le calane ke lie sarvAdhikArI cuna leN|' logoM ne uttara diyA-'mahArAja, isa viSaya meM hama kucha naha jAnate / jise zrApa yogya samajhe, use sarvAdhikArI cuna lIjiye / hameM koI Apatti nhiiN|' nAbhirAya bole-'yaha ThIka hai; para socasamajhane kI bAta hai| yadyapi mujhe isa samaya kumAra RSabha athavA vRSabha sarvathA yogya a~cate haiM; para Apa loga bhI soca dekheM / ' 'logoM ne kahA yahI ThIka hai|' aura isI anurUpa RSabhadeva jI netA cuna liye gye| vaha janma se hI asAdhAraNa guNoM ke dhAraka the| jainazAstra to unakI prazaMsA karate hI haiM; parantu hindU zAstra bhI unase isa bAta meM pIche nahIM haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImadbhAgavata purANa meM unakA caritra bar3e acche DhaGga para likhA hai aura vaha jainavarNana se sAdRzya rakhatA hai / vahA~ bhI unheM gabhirAya aura marudevI kA putra likhA hai aura kahA hai ki vaha AThaveM avatAra the| 'bhAgavatakAra' yaha bhI kahate haiM ki 'sarvatra samatA, upazama, vairAgya, aizvarya aura mahezvarya ke sAtha unakA prabhAva dina-dina bar3hane lgaa| vaha svayaM tez2a, prabhAva, zakti, utsAha, kAnti aura yaza prabhRti guNa se sarva pradhAna bana gye|' (54) RSabhadeva jI jaba sarva pradhAna bana gaye to unhoMne logoM ko rahana-sahana aura karane-dharane ke niyama batalAne aura vaha sAnanda jIvana yApana karane lge| jaGgalI jAnavaroM aura prAtatAiyoM ke virodha se apanI rakSA karane ke lie unhoMne logoM ko hathiyAra banAnA sikhAyA aura svayaM hAtha meM talavAra lekara unhoMne logoM ko usake hAtha nikAlanA sikhAye / yahI kyoM ? kapar3A bunanA, bartana banAnA ityAdi zilpakarma aura likhanApar3hanA, citra nikAlanA Adi vidyAoM kA jJAna bhI unhoMne pahale pahala logoM ko karAyA / rASTrIya vyavasthA aura zilpakalA tathA vyApAra kI unnati ke lie unhoMne vargabheda niyata kiye / jinheM unhoMne deza kI rakSA ke lie balavAna pAyA unheM sainika varga meM niyata karake 'kSatra' nAma se prasiddha kiyA aura jo masi, kRSi evaM vANijya kAryo meM nipuNa the, vaha 'Arthika varga' meM rakkhe gaye aura 'vaizya' nAma se ullikhita kiye gye| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) tathApi deza meM sevA kArya aura zilpa kI unnati ke lie jinheM dakSa pAyA unheM 'sevaka varga' meM niyukta kiyA aura unako 'zUdra' nAma se pukArA / isa taraha prArambha meM isa trivarga se hI rASTrIya kArya cala nikalA / rAjAzA ke binA koI vargabheda kA ullaGghana nahIM kara sakatA thA / hA~, yadi koI vaizya kSatriyatva ke upayukta pAyA jAtA, to use sainikavarga meM pahu~cane kI pUrNa svAdhInatA thI / basa isa prakAra deza meM rASTrIya nAgarikatA ko janma de kara RSabhadeva jI sucAru rUpa se zAsana karane lage / kintu isa samaya taka logoM ko apane ihaloka sambandhI AvazyakatAoM kI pUrti se hI chuTTI nahIM milI thI; isaliye unheM paraloka viSayaka bAtoM kI ora dhyAna dene kA avasara hI nahIM milA thA aura isakA kAraNa 'brAhmaNa varga' abhI astitva meM nahIM AyA thA / usakA janma to bharata mahArAja ne taba kiyA jaba bhagavAna RSabhadeva sarvaza tIrthaGkara ho gaye / uparAnta jaba RSabhadeva jI ne rASTra kI samucita rAjavyavasthA kara dI aura logoM ko sabhya evaM karmaNya jIvana bitAnA sikhA diyA; tathApi svayaM ve gRhastha rUpa meM saphala ho cuke; taba unheM paraloka kI sudhi zrAI / viveka unake sammukha mUrtimAna ho, zrA khar3A huaa| isa bar3I umra meM aba unheM zrAtma-jJAna prApta karane kI sudhi shraaii| unhoMne mantrimaNDala ko ekatra kiyA / saba kI sammati se RSabhadeva jI ke putra bharata jI kA rAjatilaka kara diyA gayA / zrAryAvarta ke vahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ / ( 13 ) pahale samrAT hue aura isa deza kA nAma 'bhAratavarSa' unhIM kI apekSA pdd'aa| bharata ke rAjA ho jAne para RSabhadeva jI ne prAkRta bheSa ko dhAraNa kara liyA aura vaha prakRti kI goda meM jAkara rahane lge| "dUsare zabdoM meM kaheM to ve parama haMsa athavA digambara sAdhu ho kara gahana tapa aura acintya dhyAna meM lIna ho gye|" idhara bharata mahArAja ne apanI talavAra ko sNbhaalaa| unhoMne una dezo aura logoM ko apane vaza meM lA kara sabhya aura karmaNya banA denA ucita samajhA, jo abhI prajJAnAndhakAra meM par3e hue the| bhArata ke prAntIya zAsaka zrA kara unake jhaNDe ke tale ikaTThe ho gaye / bar3I bhArI senA ko lekara unhoMne pRthvI ke kone-kone ko apane adhikAra se cihnita kara diyaa| kintu isa digvijaya ko nikalane ke pahale hI unheM jJAta huA thA ki bhagavAna RSabhadeva sarvakSa paramAtmA ho yaye haiM / basa, vaha caTa unakI vandanA kara Aye the aura unase unhoMne dhAvaka ke vratoM ko grahaNa kara liyA thaa| isa prakAra eka vratI jaina kI taraha unhoMne talavAra le kara yaha digvijaya kI thii| bhAgavata meM bhI RSabhadeva jI ko svayaM bhagavAn aura kaivalyapati ThaharAyA hai| unhoMne isa sarvajJa rUpa meM sarva prathama Aryadharma kA upadeza diyaa| isa yuga meM jainadharma kA prathama pratipAdana yahI huA thaa| bhagavAna ne isa dharma kA pracAra sarvatra vicAra kara kiyA aura janasAdhAraNa ko prAtma-svAtantrya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 14 ) kA lAbha kraayaa| lAgoM ko sabo svAdhInatA kA mArga mila gayA / aba batAiye jainadharma ke mUla saMsthApaka kA yaha caritra kayA hameM bhIrutA kI zikSA detA hai ? kyA vaha yaha batalAtA hai ki hama laukika karma meM saphala vijetA hue binA hI nivRttimArga meM jA bhaTake ? nahIM, vaha sikhAtA hai--pratyeka jaina ko vijayI vIra bana kara Atma-svAtantrya ke maga para laga jAnA / satya ke prakAza ko prakaTa karane ke lie sarvasva nichAvara karane ko tatpara rhnaa| RSabhadeva jI se dharmavIra aura karmavIra bananA, sikhAtA hai jaina dharma apane pratyeka bhakta ko / yahI kAraNa hai ki zrI RSabhadeva jI aura samrATa bharata ke bAda musalamAnI samaya taka jaba taka ki jainadharma apane unnata rUpa meM rahAjainoM meM aneka camakate hue vIra janma lekara loka, deza aura jAti kA kalyANa karate rhe| madhyakAla meM jainoM kI vIra aura paropakAra vRtti itanI bar3hI car3hI thI ki kavibhASa jaise ajaina aura rASTrIya kavi unheM sajanatA se susajita narazreSTha samajhate the| ataH prAiye pAThaka gaNa, anya jainavIroM ke utsAha aura sAhasavarddhaka caritroM para bhI eka dRSTi DAla leN| tiirthngkr--ckrvrtii| isa yuga meM jainadharma ke pahale tIrthaGkara bhagavAna RSabhadeva the| unake bAda teIsa tIrthaGkara aura hue| inameM se solahaveM, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) satrahaveM zrora aThArahaveM tIrthaGkara sArvabhoma cakravartI samrATa the / sAlahaveM tIrthaMkara zAntinAtha kA janma hastinApura meM huzrA thaa| taba vahA~ para kAzyapavaMzI rAjA vizvasena rAjyAdhikArI the / inake airAdevI nAma ko rAnI thii| usI ke garbha se zAntanAtha bhagavAna kA janma huA thA / yuvA hone para pitA ne inakA rAjatilaka kara diyA aura taba rAjA ho kara inhoMne pradUSaNDa pRthvI para apanI vijaya patAkA phaharAI thI / uparAnta rAja-pATa chor3a kara zrAtma - svAtantrya pAne ke lie unhoMne viSaya - kaSAya rUpI vairiyoM ko parAsta kara ke mokSa-lakSmI ko barA rA / inhIM kI taraha satrahaveM tIrthaGkara kuMthunAtha ne bhI prabala akSauhiNI lekara sArvabhauma digvijaya kara ke cakravartI pada pAyA thA / yaha bhI hastinApura meM kuruvaMzI rAjA sUrasena kI patnI rAnI kAntA kI kokha se janme the / aThArahaveM tIrthaGkara arahanAtha the / inakA janma bhI hastinApura meM huA thA / taba vahA~ para somavaMza ke kAzyapagotrI rAjA sudarzana rAjya kara rahe the / unakI rAnI mitrasenA arahanAtha jI kI mAtA thIM / inhoMne bhI samasta pRthvI para adhikAra jamA kara cakravatIM pada pAyA thA / inake samaya se hI brAhmaNa vAnaprastha sAdhugaNa vivAha karane lage the / isa prathA kA pravartaka jamadagni nAmaka saMnyAsI thA / aura jaba arahanAtha jI mukta ho gaye, taba parazurAma ne kSatriyoM ko niHzeSa karane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA bIr3A uThAyA thaa| isase sahaja anumAna ho sakatA hai, ki ina kSatriya samrATa kI dhAka aura prabhAva janasAdhAraNa para kaisA jamA huA thaa| aba z2arA sociye ki jaba jainadharma ke pratipAdaka svayaM tIrthaGkara bhagavAna hI talavAra lekara raNa-kSetra meM vIratA dikhA cuke haiM, taba yaha kaise kahA jAya ki jainadharma meM karmavIratA ko koI sthAna hI prApta nahIM hai ? - tIrthaGkara ariSTanemi / bhArata kI purAtana itivRtti meM mahAbhArata saMgrAma ko vahI sthAna prApta hai, jo isa z2amAne ke itihAsa meM pichale yorupIya mahAyuddha ko milA huA hai| acchA, to usa mahAyuddha meM bhI aneka jaina mahApuruSoM ne bhAga liyA thA / auroM kI bAta jAne dIjiye / kevala zrIkRSNa jI ke samparka bhrAtA aura jainoM ke bAIsaveM tIrthaGkara ariSTanemi ko le liijiye| jisa samaya yAdavoM ko jarAsindhu se ghora saMgrAma karanA par3A to usa samaya bhagavAna ariSTanemi ne bar3I vIratA dikhAI / svayaM indra ne apanA ratha aura sArathi unake lie bhejaa| usI para car3ha kara bhagavAna ariSTanemi ne ghora yuddha kiyA aura phira DhalatI umra ke nikaTa pahu~cate-pahu~cate vaha karma-riputroM se lar3ane ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 17 ) lie ghara-bAra aura kapar3e-latte chor3a kara araNyavAsI ho gye| phalataH Atma-svAtantrya unheM milaa| vaha sarvajJa ho gaye aura giranAra parvata se unhoMne muktilAbha kiyA / kahiye unakI vIratA kaisI anupama thI ? vaha kevala bhautika, balki AtmikakSetra meM bhI lAsAnI haiN| jaina vIroM kI yahI zreSThatA hai / vaha na kevala raNa-kSetra meM hI zaurya prakaTa karake zAnta hue, pratyut adhyAtmika kSetra meM mahAn zUra vIra bne| isIlie vaha jagat-candya haiN| - 0 (5) bhagavAna mahAvIra aura unake samaya ke jaina viir| ( rASTrapati ceTaka aura samrAT zreNika prabhRti jaina vIra ) vaizAlI, kSatriyagrAma, kuNDagrAma, kojaga Adi choTe-bar3e nagara aura sanniveza vahA~ Asa pAsa base hue the| inameM sUryavazI kSatriyoM kI basatI thii| licchavi nAmaka sUryavaMzI kSatriyoM kI inameM pradhAnatA thI aura yaha vaizAlI meM zrAbAda the / kuNDagrAma aura kolaga athavA kulapura meM nAtha athavA jhAtRvaMzI kSatriyoM kI ghanI AbAdI thii| inake atirikta irdagirda aura bhI bahuta se kSatrIkula bikhare hue the| ina sabane Apasa meM saGgaThana kara ke eka prajAtantrAtmaka zAsanatantra kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 18 ) sthApanA kara lI thii| isakA nAma unhoMne rakkhA thA-"zrIvajiyana yA vRjigaNa rAjya / " aura ve isameM apane pratinidhi cuna kara bhejate the| ve saba 'rAjA' kahalAte the| isa rASTrasaGgha ke sabhApati (President) rAjA ceTaka the aura ve licchivi vaMzIya kSatriyoM ke nAyaka the| bhagavAna mahAvIra kI mAtA trizalAdevI rAjA ceTaka kI viduSI kanyA thiiN| ataH bhagavAna mahAvIra aura rASTrapati ceTaka kA ghaniSTha sambandha thA / gaNarAjya ke svAdhIna vAtAvaraNa meM zikSita-dIkSita hue yaha narapuMgava zreSTha vIra the| rAjA ceTaka apane zaurya ke lie prakhyAt the| eka bAra usa samaya ke prakhyAt sAmrAjya magadha se licchiviyoM kI yuddha Thana gaI / phalataH vajiyana rASTrasaGgha meM sammilita saba hI kSatrI astra-zastra se susajjita hokara raNakSetra meM A ddtte| senapati banAye gaye zrAvakottama vIra siMhabhadra athavA sIha yaha saMbhavataH rAjA ceTaka ke putra the aura bA~ke vIra the| uparokta saGgha me bhagavAna mahAvIra ke vaMzaja zAta kSatrI bhI sammilita the| unhoMne bhI isa yuddha meM khAsa bhAga liyaa| rAjakumAramahAvIra bhI isa kArya meM pIche na rahe hoMge; yadyapi unakA alaga ullekha kisI grantha meM nahIM hai| to bhI yaha spaSTa hai ki licchivi, zAta, kazyapa Adi kSatriya kuloM ke vIra isa yuddha meM zAmila the| bar3A ghamAsAna yuddha huA aura vijayazrI rAjA ceTaka ke pakSa meM rhii| kintu magadha samrAT jaldI mAnane vAle Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) na the / vaha phira raNakSetra meM A DaTe; kintu aba ke donoM rAjyA meM sandhi ho gaI / bhalA, deza ke lie matavAle rASTrasaGgha vAle kSatriya-vIrAM ke samakSa magadha sAmrAjya ke bhAr3etU saMnika Tika hA kaise sakate the ? isa sandhi ke sAtha hI lagadha samrAT zreNika bimbasAra ke sAtha rAjA ceTaka kI putrI celanI kA vivAha ho gayA / celanI pakkI zrAvikA thI aura zreNika bauddha dharmAvalambI thA / isaliye prArambha meM to celanI ko bar3A zrAtma-santApa huA thA; kintu uparAnta usane sAhasa karake apane pati ko jainadhama kA mahatva hRdayaGgama karAnA zrArambha kiyA aura saubhAgya se vaha usameM saphala bhI huii| isa prakAra na kevala rAjA "ceTaka", senApati "siMhabhadra" aura anya rASTrIya sainika hI jainadharmabhukta the, zrapitu samrAT "zreNika", yuvarAja "abhayakumAra " aura anya sainika bhI jainadharma ke bhakta the| ina saba vIroM ke caritra yadi vizadarUpa meM likhe jAya~, to eka pothA bana jAya; parantu to bhI saMkSepa meM ina jaina vIroM ke khAsa jIvana- mahatva ko spaSTa kara denA ucita hai / x X x 1 rAjA "ceTaka" ke vyaktitva kA mahatva unake rASTrapati hone meM hai / yorupa ke bIsavIM zatAbdi vAle rAjanItijJoM ko prajAtantra zAsana para ghanA abhimAna hai; parantu vaha bhUlate haiM, bhArata meM isa zAsana-prathA kA janma yuga pahile hA cukA thA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavAna mahAvIra ke samaya meM na kevala vajiyana rASTrasaGgha thA, balki malla, zAkya, kolyi, morIya ityAdi kaI eka gaNarAjya the| kintu ina saba meM licchivi kSatriyoM kI pradhAnatA kA vRjirASTrasaGgha mukhya thaa| isI ke sabhApati rAjA ceTaka the| isakI suvyavasthA kA zreya rAjA ceTaka ko thA aura isameM hI unakA mahatva garbhita hai| samrAT "zreNika" ke vyaktitva kI mahattA magadha sAmrAjya kI nIMva ko dRr3ha banA dene meM hai| unhoMne sAmrAjya kI rAjadhAnI rAjagRha ko phira se nirmANa karAyA thaa| pariNAma isa saba kA yaha huA ki kucha varSoM ke bhItara hI magadharAjya bhArata kA mukuTa bana gyaa| sikandara mahAn ne jaba san 302I0 pUrva meM bhArata para prAkamaNa kiyA taba use vidita huzrA ki magadharAja hI mahA prabala bhAratIya rAjA hai| yaha zreNika kI dUradarzitA kA hI pariNAma thA / kintu zreNika kA mahatva to unake usa vIratAmaya kArya meM garbhita hai, jisake bala hindustAna videziyoM ke jue tale Ane se bAla-bAla baca gyaa| vAta yaha thI ki unake rAjyakAla meM hI IrAna ke bAdazAha ne bhArata para AkramaNa kiyA thA, kintu zreNika ne use mAra bhagAyA aura usake deza meM bhAratIyatA kI dhAka jamA dii| zreNika ke putra abhayakumAra ke prayala se pArasya meM jainadharma. kA pracAra ho gayA / yahA~ taka ki eka IrAnI rAjakumAra taka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) jainI hokara muni ho gayA thA ! bhalA, batAiye deza aura AryasaMskRti ke lie kiyA gayA, yaha kitanA mahatI kArya thaa| kintu yahAM taka ke varNana se "bhagavAna mahAvIra" kA kucha bhI paricaya prakaTa nahIM huaa| ataH zrAiye una yugavIra kI pavitra jIvanI para eka naz2ara DAla leN| kuNDagrAma ke jJAta athavA nAtha kSatriyoM kI ora se vRjirASTrasaGgha meM bhagavAna mahAvIra ke pitA rAjA siddhArtha sammilita the| kahanA hogA ki bhagavAna mahAvIra eka vIra rAjakumAra the| vRjirASTra ke lie na jAne unhoMne kyA-kyA kArya kiye / ve kArya to unakI vizvavijayI prema-saritA meM baha kara kahIM na kahIM ke ho rahe / Aja to unakA nAma ra kAma ahiMsAdharma ke apUrva pracAraka ke rUpa meM puja rahA hai / Aja mahAtmA gAndhI jisa satyAgraha astra se nRzaMsa rAjya ko palaTane kI dhuna meM vyagra ho kara svAdhInatA kI lar3AI lar3a rahe haiM, vaha astra jainavIroM dvArA bahuna pahale Az2amAyA jA cukA hai / manasA vAcA karmaNA pUrNa ahiMsaka rahate hue bhI vaha vIra durdAnta zatru ko parAsta karane meM saphala hue the| yaha mAtra unake tyAga, tapasyA aura sahanazIlatA kA prabhAva thaa| bhagavAna mahAvIra ko bhI eka aisI lar3AI kA vyartha hI sAmanA karanA par3A thA / rAja-kAja ko chor3a kara vaha nagna muni ho kara vicAra rahe the| ujjaina ke pAsa eka bhayAnaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ smazAna thA / vaha vahIM jAkara Asana lagA baitthe| kisIse matalaba nahIM--vaha apane prAtma-svAtantrya pAne ke upAyoM meM dhyAnamata the| kintu kitane bhI zAnta aura nispRha rahiye, parantu duSToM ke lie sAdhu puruSoM kA rUpa hI bhayAvaha hai-vaha unake svarUpa ko sahana nahIM kara sakate / isa prakAra kI duSTatA ko liye hue taba eka rudra nAmaka jIva usa smazAna meM zrA niklaa| bhagavAna ko dekhate hI vaha Aga babUlA ho gyaa| usane manamAne DhaGga se bhagavAna para prahAra karane zurU kara diye| kintu sacce satyAgrahI mahAvIra apane dhyAna meM aTala rhe| unhoMne usa rudra kI ora tanika bhI dhyAna na diyaa| duSTatA kI bhI hada hotI hai| satya ke samakSa asatya TikatA nhiiN| yahI hAla rudra kA huA / anta meM vaha apanI karanI se hatAza ho gyaa| phira use hoza AyA, una mahApuruSa kI dRr3hatA aura sahanazIlatA kA / vaha svayameva unake sAmane natamastaka ho gayA / satyAgraha kA yaha sarvotkRSTa udAharaNa hai| isaliye aAdhunika satyAgrahI ke lie bhagavAna mahAvIra eka anukaraNIya Adarza haiM / aba kahiye, yaha Adarza jainoM ke mastaka ko U~cA karane vAlA hai yA nahIM? bhagavAna mahAvIra jainiyoM ke antima tIrthaGkara the| inhoMne deza-videzoM meM ghUma kara satya-dharma kA pracAra kiyA thA aura Aja se karIba DhAI haz2Ara varSa pahale unhoMne pAvApura (bihAra prAnta ) se mukti-ramA ko varA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 23 ) usa samaya bhagavAna mahAvIra ke anuyAyI bahuta se rAjAmahArAjA ho gaye the| una saba kA sAmAnya paricaya karAnA bhI yahA~ kaThina hai / hA~, unameM se kinhIM khAsa vIroM kA paricaya upasthita kara denA ucita hai| ___bhagavAna ke ina vIra ziSyoM meM sindhu-sauvIra ke rAjA "udAyana" vizeSa prasiddha haiN| apane jainadharma-prema ke kAraNa yaha jainoM ke diloM meM ghara kiye hue haiN| prAvAla-vRddha-vanitA unake nAma aura kAma se paricita haiM / vaha jitane hI dharmAtmA the, utane hI vIra the| eka bAra ujjaina ke rAjA "candrapradyota" ne ina para AkramaNa kara diyaa| ghamAsAna yuddha huaa| phalataH "candrapradyota" ko kheta chor3a kara bhAga jAnA pdd'aa| kintu "udAyana" ne use yUM hI nahIM jAne diyA / use giraphtAra kara liyA, ujjaina meM rAja karane lgaa| usane bhI kaI lar3AiyA~ lar3I aura usa samaya ke prakhyAt rAjAtroM meM vaha ginA jAne lgaa| kintu udAyana kA mahatva usase vijaya pA lene meM nahIM; balki tatkAlIna bhAratIya vyApAra ko unnata banAne meM garbhita hai| aAja sAmudrika vyApAra ke bala yUropa-vAsI mAlAmAla ho rahe haiM / taba udAyana ne bhI bhArata ko sAmudrika vyApAra meM agrasara banAne kA udyoga kiyA thaa| unake rAjya meM usa samaya ke prasiddha bandaragAha "sUrpAraka" prAdi the| udAyana unakI unnati ra samucita vyavasthA rakha kara bhArata kA vizeSa hitasAdhana kara sake the| jainavIroM meM unakA nAma ina kAryoM se hI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) amara hai / anta meM vaha jainamuni ho kara mukta ho gaye the| dUra-dUra dakSiNa bhArata meM bhagavAna mahAvIra ke ziSya taba maujUda the / jahA~ malayaparvata hai, vahA~ para taba hemAMgada deza thaa| vahA~ ke rAjA satyandhara the| unhIM ke putra rAjakumAra 'jIvandhara' the| jainazAstra inheM 'kSatracUr3AmaNi' kahate haiN| aba sociye, yaha kitane vIra na hoNge| inhoMne bhArata meM ghUma kara apane bAhubala se aneka rAjAoM ko parAsta kiyA thA aura anta meM yaha bhagavAna mahAvIra ke nikaTa jainamuni ho gaye the| magadha meM zreNika ke bAda unakA putra "ajAtazatru" huA thA / prAcIna bhAratIya itihAsa meM yaha eka prasiddha aura parAkramI samrATa ke rUpa meM ullikhita hai| isane magadha sAmrAjya ko dUra-dUra taka phailAyA thA aura usa samaya ke pramukha gaNarAjya 'vRjisaGgha' se lar3AI lar3a kara use apane AdhIna kara liyA thaa| isako vIratA ke sAmane bar3e-bar3e yoddhA kannI kATate the| bhagavAna mahAvIra ne isI ke rAjakAla meM nirvANa pada prApta kiyA thaa| 1 x x x malla, moriya zrAdi gaNarAjyoM meM bhI bhagavAna mahAvIra ke anuyAyI aneka vIra puruSa the| kintu uparollikhita caritra hI usa samaya ke jainavIroM ke mahatva ko darzAne ke lie paryApta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) haiN| ye saba vIra-ratna bhagavAna mahAvIra ke apUrva prakAza ko pradIpta kara rahe the| apanI zUra vIratA, tyAga-dharma aura dezaprema ke kAraNa itihAsa meM unakA nAma svarNAkSaroM meM likhA huzrA amara hai| hA~, abhAge jainI unake nAma aura kAma ko bhUla kara kAyara, DhoMgI aura svArthI bane raheM, to yaha kama Azcarya nahIM hai| nanda sAmrAjya ke jaina vIra ajAta zatru ke bAda zizunAgavaMza meM aise parAkramI rAjA na rahe jo magadha sAmrAjya ko apane adhikAra meM surakSita rakhate / pariNAma isakA yaha huA ki nanda vaMza ke rAjA magadha ke siMhAsana para adhikAra kara baitthe| isa vaMza ke adhikAMza rAjA jainadharmAnuyAyI the; aisA vidvAna anumAna karate haiN| kintu samrATa nandivarddhana ke viSaya meM yaha nizcita hai ki vaha eka jaina rAjA the ! mahAnanda yadyapi apanI dhArmika kaTTaratA ke liye prasiddha thA; parantu eka zUdrA kanyA se vivAha karane para vaha brAhmaNoM kI dRSTi se gira gayA thaa| phalataH vaha aura usa ke putra mahApadma kA jaina honA sambhava hai| prastu; * arlI hisTrI Apha iNDiyA, pR0 45-46 +inala Apha dI bihAra eNDa or3IsA risarca sosAiTI bhA.13 pR. 245 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ "nandivarddhana" vastutaH eka parAkramI rAjA thA / vaha apanI mAtA kI apekSA licchivi vaMza se sambandhita thaa| magadha sAmrAjya para usane 40 varSa rAjya kiyA aura isa (446-406 I0 pU0) avadhi meM usane avanti rAja ko parAsta kiyA, dakSiNa-pUrva va pazcimIya samudrataTavartI deza jIte, uttara meM himAlaya-vartI pradezoM para vijaya prApta kI aura kAzmIra ko bhI apane adhikAra meM kara liyA / kaliGga para bhI usane dhAvA kiyA aura usameM bhI saphala huA / isa vijaya ke upalakSa meM vaha kaliGga se zrI RSabhadeva kI mUrti pATaliputra le AyA thaa| kintu nandivarddhana kA mahatva zreNika kI taraha pArasyarAjya kA anta bhArata se kara dene meM garbhita hai| isa antara meM pArasyanRpa ne takSazilA ke pAsa apanA pA~va jamA liyA thA; parantu nandivarddhana ne usakA anta karake bhArata ko punaH svAdhIna banA diyA aura isa sukArya ke lie unakA nAma bhAratIya itihAsa meM amara rhegaa| nandivarddhana ke anurUpa hI "mahAnanda" aura "mahApadma" bhI parAkramI rAjA the| inhoMne kauzAmbI, zrAvastI, pAJcAla, kuru zrAdi dezoM ko jIta liyA thaa| inake bAda nava (nUtana) nandoM meM antima "nandarAja" bhI jaina the| inake mahA amaratya rAkSasa the, jo jIvasiddhi nAmaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 27 ) ke jaina- muni ( kSapaNaka) kA Adara karate the / samrAT candragupta viruddha yaha donoM vIra bar3I bahAdurI se lar3e the / kintu isameM vaha vijayI na huye, balki nandarAja to mAre gaye aura rAkSasa ko candragupta ne apane pakSa meM kara liyA / ( 7 ) maurya sAmrAjya ke jaina zUra / nandoM ke bAda maurya rAjAgaNa magadha sAmrAjya ke adhikArI hue / yaha sUryavaMzI kSatrI the aura isake pahale inakA gaNarAjya "moriya tantra" ke rUpa meM himAlaya kI tarAI meM maujUda thA / usa samaya maurAkhya athavA moriya deza meM bhagavAna mahAvIra kA vihAra aura dharmopadeza kaI bAra huA thA / usI kA pariNAma thA ki unameM se aneka vIra puruSa bhagavAna mahAvIra kI zaraNa Aye the / bhagavAna mahAvIra ke do khAsa ziSya gaNadhara maurya hI the / - x X isa mauryavaMza ke rAjakumAra "candragupta" hI magadha sAmrAjya ke adhipati hue the aura yaha samrAT apane nAma aura kAma ke lie na kevala bhAratIya itihAsa meM apitu saMsAra ke prAcIna itihAsa meM advitIya haiM / candragupta ne apane bAhubala se pezAvara se kalakattA aura sudUra dakSiNa kI sImA taka apanA rAjya phailA liyA thA / ina rAjya kI anya vizeSa bAtoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Xx
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) meM yaha bAta pramukha hai ki inhoMne yUnAnI vIra sikandara mahAna ke pIche rahe prAntIya yUnAnI zAsaka ko hindustAna ke sImAprAnta se mAra bhagAyA thA aura bhAratIya svAdhInatA ko akSuNNa rakkhA thaa| itanA hI kyoM? kintu jaba phira silyUkasa nAmaka yUnAnI bAdazAha ne bhArata para AkramaNa kiyA, to candragupta ne use burI taraha harAyA aura sandhi karane ko bAdhya kara diyaa| isa sandhi ke anusAra candragupta kA rAjya afagAnistAna taka bar3ha gayA aura yUnAnI rAjakumArI se unakA vivAha bhI ho gyaa| isa prakAra bhArata aura yUnAna meM gahana sambandha bhI pahale pahala inake rAjya meM sthApita huA aura unakA yaha saba gaurava jainadharma kA gaurava hai, kyoMki vaha jainadharma ke makta the|prkhyaatshrutkevliibhgvaan bhadravAhu ke ziSya the| Aja candragupta ke jainatva ko bar3e-bar3e aitihAsajJa mAnate haiM aura vikramIya dUsarI-tIsarI zatAbdi ke jainagrantha aura sAtavIM AThavIM zatAdi ke zilAlekha isa bAta kA samarthana karate haiN| kintu itane para bhI hAla meM isake viruddha AvAz2a phira uThI yaha AvAz2a zrI satyaketu vidyAlaGkAra ne uThAI hai aura vaha candragupta maurya ko jaina candragupta na mAna kara unake prapatra samprati ko jaina candragupta mAnate haiM / isake lie vaha jainagranthoM ko peza karate haiN| kintu jina arvAcIna granthoM ke AdhAra se vaha isa nirNaya para pahu~ce haiM, vaha unase prAcIna granthoM se __ *dekho 'maurya sAmrAjya kA itihAsa' pR0 415-425 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) bAdhita hai| moTI bAta to yaha hai ki yadi samprati ke samaya meM bhadravAhu jI ko huA mAna liyA jAya to sArI jainakAlagaNanA hI naSTa-bhraSTa huI jAtI hai aura yaha ho nahIM sakatA, kyoM ki 'trilokaprajJapti' jaise prAcIna grantha se isa kAla gaNanA kA samarthana hotA hai aura udhara hAthI guphA kA khAravela vAlA zilAlekha bhI isI bAta kA dyotaka hai; kyoMki usameM ullikhita huI sabhA meM aGgajJAna ke lopa hone kA jikara hai| yadi aisA na mAnA jAya aura samprati ke samaya meM hI bhadravAhu ko huA mAnA jAya tA aGgajJAna-dhAriyoM kA samaya jainAcArya kundakunda umAsvAti Adi ke bAda taka zrA ThaharegA, jo nitAMta asambhava hai| isa dazA meM zAyada yaha prazna kiyA jAya ki yadi samprati jaina candragupta nahIM hai, phira puNyAzrava aura rAjAvalIka the meM do candraguptoM kA ullekha kyoM hai aura kyoM dUsare candragupta ko jaina likhA hai ? usakA sIdhA sA uttara yahI hai ki jisa prakAra siMhalIya bauddha lekhakoM ne do azokoM kA ullekha karake itihAsa meM gar3abar3I khar3I kI hai, usI taraha pIche ke ina jaina lekhakoM ne apane candragupta aura azoka ko boddhoM ke azoka se bhinna prakaTa karane ke lie, unakA ullekha alaga aura bhinna rUpa meM kiyA hai| rAjAvalIka the kA AdhAra siMhalIya itihAsa hI pratIta hotA hai| ataH candragupta maurya ko jaina na mAnanA *zrI satyaketu jI kI isa mAnyatA kA khaNDana vizeSa rUpa se hama Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 30 ) ThIka nahIM hai| vaha nissandeha jaina the| megasthanIz2a bhI unheM zramaNopAsaka ( jainamuniyoM kA bhakta ) prakaTa karatA haicha / candragupta kI taraha hI unake putra "vindusAra" aura pautra azoka jainadharma se prema rakhate the| ina samrAToM ne kisa parAkrama aura vIratA kA paricaya diyA thA, yaha bAta itihAsa-premiyoM se chipI nahIM hai| inhoMne zravaNavelagola (mAIsUra ) meM jAkara candragupta kI smRti meM mandira prAdi nirmANa karAye the, jo Aja taka vahA~ vidyamAna haiN|| ___isake bAda mauryasamrAT "samprati" bhI eka bA~ke vIra aura dharmAtmA nara-ratna prakaTa hote haiN| unhoMne dakSiNa bhArata-ko vijaya karake vahA~ Arya saMskRti aura jainadharma kA punaruddhAra kiyA thaa| nIca-U~ca saba ko jainadharma meM dIkSita karake arabaIrAna Adi videzoM meM jainadharma kA pracAra kiyA thaa| isa taraha yaha spaSTa hai ki mauryakAla ke anta samaya taka jainadharma kI pradhAnatA magadharAjavaMza meM rahI thI aura magadha-nareza hI bhArata ke bhAgya-vidhAtA rahe the| unakI chatrachAyA meM bhArata kA bhAgya avazya hI camakatA rhaa| aba kahiye, kyA yaha jaina-vIratA kA prabhAva nahIM thA ? prakaTa karane vAle haiN| isI kAraNa hamane isa pustikA meM isakA ullekha moTe tarIke se kiyA hai| *janarala Ava dI rAyala aiziyATika sosAiTI, bhA0 9 pR. 176 jaina zilAlekha saMgraha, bhU0 pR. 6 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) samrATa aila khaarvel| itihAsa se bahuta pahale kI vAta hai| taba taka brAhmaNavarga ne ArSavedo ko kalaGkita nahIM kiyA thaa| vedoM ke anusAra yajJoM ke misa se hiMsA nahIM kI jAtI thii| taba kauzala meM harivaMza kA rAjA dakSa rAjya karatA thaa| ilA usakI rAnI thI / aileya putra aura manoharI kanyA thI / dakSa manoharI ke rUpa para pAgala ho gyaa| usane use apanI patnI banA liyA / ganI ilA isa para kur3ha gii| usane aileya ko bahakA liyA aura ve mAtA-putra videza ko cala diye| ve durgadeza meM pahu~ce aura vahA~ ilAvarddhana nAmaka nagara basA kara basa gye| isake bAda aileya aGgadeza meM tAmralipta nAmaka nagarI kI nIMva jamAne meM saphala hue / phira vaha eka sacce jainavIra ke samAna digvijaya ko nikale / isa digvijaya meM unhoMne narmadA taTa para mAhiSmatI nagarI kI sthApanA kii| uparAnta apane putra kuNima ko rAjya de kara muni ho gye| aba bhalA batAiye aise sAhasI aura parAkramI pUrvaja ko aileya ke vaMzaja kaise bhUlate ? unhoMne zrapa nAma ke sAtha prayukta hone vAle virudoM meM 'aila' virada ko rakkhA / samrAT khAravela ke nAma ke sAtha 'aila' virada kA honA, unheM harivaMzI prakaTa karane ke lie paryApta hai| tisa para aila ke zadharoM ne hI cedirASTra kI sthApanA vindhyAcala ke sanniShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) kaTa kI aura khAravela ne apane ko 'cedivaMzaja' likhA hI hai / ataH sAhasI vIra aileya ke vaMzadhara samrAT aila khAravela the, yaha spaSTa hai| vindhyAcala ke sannikaTa kauzalA cedirASTrakI rAjadhAnI thii| vahIM se khAkhela ke pUrvaja usa rAjya kA sAsana karate the| kintu unameM se kSemarAja ne antima nandarAja ko harAkara kaliGga para apanA adhikAra jamA liyA aura kumArI parvata ke nikaTa apanI rAjadhAnI banAkara vaha rAjya karane lge| khAkhela inhIM ke uttarAdhikArI the| vaha kaliGga ke rAjA the aura bAlyakAla se hI sAhasa aura vikrama meM advitIya the| rAjanIti aura dharmajJAna meM bhI vaha anUThe the| paJcIsa varSa kI naujavAnI meM vaha rAjA huye / aba unheM apane pauruSa ko prakaTa karane kA cAva lgaa| unhoMne bhArata digvijaya kI ThAnalI aura nizcaya kara liyA ki magadha samrATa ko parAsta karake unase apane pUrvajoM kA badalA cukAleM / bAta yaha thI, magadharAja ne pahale kaliGga se unake pUrvajoM ko mAra bhagAyA za aura kaliGga kI prasiddha jina mUrti vaha le gayA thaa| taba magadha meM zugavaMzI rAjAoM kA adhikAra thA / magadha ke apane pahale AkramaNa meM khAkhela asaphala rahe / vaha rAste se hI vApasa lauTa Aye aura dUsare AkramaNa kI taiyArI meM laga gaye! kintu magadha para prAkamaNa karane ke pahale unhoMne bhUSika, rASTrIya kSatriyoM aura dakSiNezvara zAtakarNi ko yuddha meM parAsta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) karake apanA lohA jamA liyA / phira vaha magadha rAjya meM pahu~ce aura vahA~ ke prabala rAjA ko bhI bAta kI bAta meM parAsta kara diyA / isake bAda vaha apanI rAjadhAnI ko lauTa Aye / isa prakAra prAyaH sampUrNa bhArata meM unake prabhutva kI chApa laga gaI thI / TheTha dakSiNa ke pANDaya cera Adi rAjyoM ne bhI unakA adhipatya svIkAra kara liyA thaa| yahI kyoM ? balki unake prabhutva kI dhAka videzI zAsaka dimatraya para bhI aisI par3I ki vaha apanA boriyA badanA bA~dha kara campata huA ! zrutaH khAkhela bhArata ke sArvabhauma cakravartI aura uddhAraka ho gaye the / unake saMgrAma-naipuNya aura sainya saMcAlana kI dakSatA aura zIghratA ko dekhakara vidvAn unheM bhAratIya naipoliyana mAnate haiM / aura isameM zaka nahIM ki vaha apane ina guNoM meM nepoliyana se bhI kucha adhika the| isa naipoliyana aura bhAratoddhAra ko janma dene kA saubhAgya bho jainadharma ko prApta hai / . samrAT khAkhela ne jo zaurya bhArata - vijaya meM prakaTa kiyA, vaisA hI pauruSa unhoMne dharma kArya karane meM darzAyA / vaha eka vratI zrAvaka the aura unhoMne kumArI parvata para yama-niyamoM ke dvArA vratAcAraNa kA abhyAsa karake bheda vijJAna ko pA liyA thA / unakI do rAniyA thIM - (1) siMdhuDA (2) bIjaragharavAlI / yaha bhI unakI taraha jainadharma kI paramopAsaka thI / ina sabane milakara kumArIparvata para aneka jinamandira aura jinavimba ( digambara) pratiSThita karAye aura jainamuniyoM ke liye aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) guphAyeM banavAI thiiN| kintu dharma prabhAvanA kA yathArtha kArya khAkhela kumArI parvata para jainasaMgha ko aikatra karake jinakalyANakotsava manAkara kiyA thA usa samaya jainoM ke tIna pradhAna kendra the-(1) mathurA (2) (ujjainI (3) aura girinagara (jUnAgar3ha) ina kendroM se pradhAna 2 prAcArya vahA~ paha~ce the| tathApi deza ke anya bhAgoM se bhI jainI zrAvaka aura sAdhu ekatra hue the| bar3A Ananda aura samAroha huA thaa| isa sAdhu saMgha ne luptaprAyaH aMga-jJAna meM se 'vipAkalUtra' ke uddhAra' karane kA prayatna kiyA thaa| kintu abhAgya se vaha aba lupta ho rahA hai| isI samaya deza ke cAroM konoM meM dharmopadezaka bhejakara khAkhela ne jainadharma kI pUrva prabhAvanA kI thI ! uparAnta kumArI parvata para hI samAdhimaraNa karake vaha svargadhAma padhAre the| bhAratIya itihAsa meM unase vIra vahI haiM ! bhAratIya-videzI jaina vIra / jaina samrAT khAkhela ke bAda dasa-bIsa varSa taka koI prabhAva zAlI jainarAjA nahIM huA; parantu to bhI jainoM kA prAbalya deza meM kSINa nahIM huA thaa| jainAcArya deza bhara meM vihAra karake dharma pracAra kara rahe the| kintu bhAratIya rASTra meM ApasI aicatAna ke kAraNa aikya nahIM thaa| isakA pariNAma yaha huA ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 35 ) jina videziyoM ko jainarAjA abataka bhArata se dhatA batAte zrAye the, unakA dA~va laga gyaa| ve bhArata ke uttara-pazcimIMya sImA para adhikAra jamA baitthe| jainAcAryoM ne ina videzI zAsakoM ko ghRNA kI dRSTi se nahIM dekhA; balki inameM dharmapracAra karane ko vaha juTa gaye / phalataH vaha ina videziyoM ko jainadharma se prabhAvita kara sake ! X X X 'bAdazAha mahendra' (Manander) inameM eka nAmI rAjA thA / usakA janma bhArata meM hI huA thA aura use bhAratIya saMskRti aura dharmoM se prema thaa| isane apane bAhubala se apanA rAjya mathurA, mAhayamikA aura sAketa ( zravadha) taka phailA liyA thA / bauddha hone ke pahale vaha jaina dharmAnupAyI thA aisA pratIta hotA hai !* X mahendra ke atirikta videziyoM meM kSatriya 'nahapAna' kA jainadharmAnuyAyI honA bahuta kucha pramANita hai / vaha apane antima jIvana meM jainamuni ho gayA thA aura bhUtabalinAma se prakhyAt huA thA / isI nahapAna ne avazeSa zraMgajJAna kA uddhAra kiyA thA / isa kAraNa jaina itihAsa meM isakA nAma bar3e zrAdara ke sAtha smaraNa hogaa| rAjAvasthA meM isane lar3AIyA~ lar3akara apanA rAjya samasta pazcimottara bhArata aura mAlavA taka phailA liyA thA ! X x " X * vIra bhA0 2 pR0 446 - 449 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat +. sarasvatI, disambara 1928 www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) isI ke vaMza meM 'kSatriya rudrasiMha' huye the / vaha nissandeha jainabhakta the / unhoMne jUnAgar3ha para jainoM ke lie guphAyeM aura maTha banavAye the !* isa prakAra jainAcAryoM ne dharma prabhAvanA kA vAstavika rUpa taba pragaTa kara diyA thA ! ina yUnAnI zaka Adi jAti ke zAsakoM ko 'mleccha' kahakara adhUta nahIM karAra de diyA thA; balki unako jainI banAkara dharma kI unnati hone dI thI ! yaha jainadharma kI vIra - zikSA kA hI prabhAva thA ki jainadharma apane pracAra kArya meM saphala huye the / ( 10 ) samrAT vikramAditya | samrAT vikramAditya hindU saMsAra meM prakhyAt haiN| pahale vaha zaiva the / uparAnta eka jainAcArya ke upadeza se ve jainadharma bhukta ho gaye the / unakA samaya san 57 I0 pU0 hai aura vaha apane sambat ke kAraNa bahu prasiddha hai / aba inake vyaktitva ko vidvajjana aitihAsika svIkAra karane lage haiM aura ve unakA mahatva zaka logoM ko mAra bhagAne meM batalAte haiM / bAta bhI yahI hai ! vikramAditya mAlavA ke * iMDiyana enTIkarI bhA0 20 pR 363 + kAbija hisTrI Ala iNDiyA bhI 1 167-168 va pRSTa 532 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) rAjA gardabhilla ke putra the / zakanarezoM ne gardabhilla ko parAsta kara diyA thaa| vikramAditya pratiSThAna meM jA rahA thA aura vaha AndhravaMza kA rAjA thaa| usane zakoM ko harAkara apane paitRka rAjya para adhikAra jamAyA thA / vikramAditya sA nyAyI aura parAkramI rAjA honA, sugama nahIM hai ! - - (11) AndhravaMzIya jaina viir| zrAndhradeza meM jainadharma kA pracAra mauryakAla se bahuta pahale hogayA thaa|* isI vIra dharma kI Andhra meM pradhAnatA hone ke kAraNa, vahA~ aneka zUravIroM kA prAdurbhAva huA thA / AndhravaMzI kaI eka jainadharma ke bhakta the| sabATa 'zAtakANi dvitIya athavA puNamAthi eka jainavIra the| isI taraha isa vaMza ke hAla rAjA kA jaina honA sambhava hai| kahate haiM ki inhoMne hI punaH zako ko bhagA kara apanA 'sAlivAhana-sambat' calAyA thaa| 'sAla' aura 'hAla' zabda paryAyavAcI haiM / ("zAlA hAlo matsyabha hai" -heme anekArtha koSa) -0 * sTaDIja ina sAutha iMDiyana jainIjma, mA0 2 pR02 + jaina sAhitya saMzodhaka bhA0 1 aMka 4 pR204 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) (12) vIra bhvdd'| mathurA se uttarapUrva kI ora pAzcAlaya rAjya thaa| isakI rAjadhAnI kAMpilya thI / vikrama ko pahalI zatAbdi meM vahA~ tapana nAmaka rAjA rAjya karatA thA / vIra bhavar3a inhIM ke rAjya kAla meM huye the / ve eka pratiSThita jaina vyApArI the / inakA vivAha svayaMvara kI rIti se suzIlA nAmaka seTha kanyA se huA thaa| vaha sAnanda kAlayApana kara rahe the ki acAnaka yavana logoM kA AkramaNa pAJcAla para huA / yaha AkramaNa sambhavataH bAdazAha mahendra dvArA huA thaa| bhavar3a isa lar3AI meM bar3I bahAdurI se lar3A thA; kintu Akhira vaha kaida kara liyA gayA / yavana loga use apane sAtha takSazilA le gaye ! kintu yaha vIra vahA~ bhI apane dharma kA pAlana karatA rhaa| Akhira dharma prabhAva se mukta hokara vaha apane deza ko pApasa calA aayaa| vajrasvAmI ke upadeza se isane zatrujaya tIrtha para utsava racA zvetAmbara sampradAya meM yaha vIra prasiddha hai|* (13) jaina rAjA pusspmitr| san 445 I0 kI bAta hai| guptavaMza ke rAjAoM kI zrIvRddhi * zatrujayamAhAtmya / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 36 ) kA z2amAnA thaa| skandhagupta rAjya kara rahe the| taba vulandazahara ke pAsa eka kSatrIvaMza san 78 I0 se rAjya karatA A rahA thaa| aura usa samaya puSpamitra rAjA zAsavAdhikArI the| yaha rAjA apane pUrvajoM kI bhAnti eka bhaktavatsala jaina thaa| skandhagupta ne isa para bhI dhAvA bola diyaa| rAjA bahAdurI ke sAtha lar3A, parantu samrAT skandhagupta ke samakSa vaha Tika na sakA!* (14) gujarAta ke vallabhI raajaa| gupta rAjAoM ke bAda gujarAta meM vajabhI vaMza ke kSatrI rAjA adhikArI hue the| isa vaMza ke kaI vIra nareza jainadharmAnuyAyI the| pA~cavIM zatAbdi meM rAjA "zilAditya" ne jainadharma grahaNa kiyA thaa| inakI rAjadhAnI kA nAma vajabhI thaa| isIvaMza ke rAjA "dhra vasaina" prathama (526-535 I0) ke samaya meM zvetAmbarAcArya devarddhigaNi kSamAzramaNa ne zvetAmbara zrAgama graMthoM ko lipibaddha kiyA thaa| isa vaMza ke bAda gujarAta meM cAlukya aura rASTrakUTavaMzoM ne rAjya kiyaa| ina vaMzo ke jainavIroM kA ullekha hama Age kreNge| * baM0 prA0 jaima smArka pR0 187 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) ( 15 ) haihaya athavA kalacUri jainavIra / harivaMza bhUSaNa jainavIra abhicandra dvArA sthApita cedivaMza kI hI eka zAkhA haihaya athavA kala yUri thI* / vaMza ke mUla saMsthApaka kI bhA~ti isa zAkhA ke rAjagaNa bhI jainadharmAnuyAyo the| vikrama saM0 550 se 760 taka isa zAkhA ke rAjAoM kA adhikAra cedirASTra ( bundelakhaNDa ) aura lATa (gujarAta) meM thA / dakSiNa bhArata meM bho kalacUri rAjAloga saphala zAsaka the aura vahA~ jainadharma ke lie unhoMne bar3e-bar3e kArya kiye the| isa vaMza ke eka 'rAjA zaGkaragaNa the| inakI rAjadhAnI jabalapura jile kA tevara (tripurI) nagara thaa| yaha jainoM meM kulapAka tIrtha kI sthApanA ke kAraNa prasiddha haiN| kintu haihayoM meM 'karNadeva' rAjA prakhyAt the| yaha parAkramI vIra the| inhoMne kaI lar3AiyA~ lar3I thiiN| mAlavA ke rAjA bhoja ko inhoMne parAsta kiyA thA / gujarAta ke rAjA bhIma se inakA mela thaa| inakA vivAha hUNajAti (videzI) kI dhAvalla devI se huA thA !' (16) gujarAta ke cAlukya yoddhA / gujarAta meM san 634 se 740 taka cAlukya nareza zAsanA *bambaI prA0 jainasmAkaM pR0113-114 +bhArata ke prAcIna rAja-ghaMkara bhA0 11040-50 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 41 ) dhikArI rhe| inake samaya meM jainadharma aura sAhitya kI vizeSa unnati huI thI ! isa vaMza ke rAjA 'kIrtivarmA' 'vinayAditya' 'vijayAditya' aura 'vikramAditya' ne jaina saMsthAoM ko dAna diyA thaa| inakI rAjadhAnI baMkApura jainadharma kA kendra thaa| vahA~ pA~ca mahAvidyAlayoM kI sthApana harikesarI devane kI thI kintu cAlukyavaMzame 'satyAzraya pulakezI' dvitIya ke samAna koI bhI pratApI rAjA nahIM thaa| -0 (17) gujarAta ke rASTrakUTa raajaa| san 743 I0 se gujarAta meM rASTrakUTa rAjAoM kA adhikAra hogayA / isa vaMza ke rAjAoM dvArA jainadharma kI vizeSa prabhAvanA huI thii| 'prabhUtavarSa dvitIya ne jainaguru arkakIrti ko dAna diyA thA / 'karkaprathama' (812-821) ne nausArI ke jainamandira ko eka gA~va bheMTa kiyA thaa| yaha rAjA vIratA meM nAma paidA karane ke liye kisI se pIche nahIM rahe the| san 672 I0 meM gujarAta phira cAlukya rAjAoM ke adhikAra meM calA gayA thaa| isahI samaya 'cAvar3avaMza' kA adhikAra bhI gujarAta meM rahA thaa| vanarAja aura yogarAja prabhRti rAjA parAkramI the| unhoMne jainadharma ko sahAyatA pahu~cAI aura use dhAraNa kiyA / * *vizeSa ke liye "jainavIroM kA itihAsa aura hamArA patana" dekhie. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 46 ) vastupAla nirbhIka aura nizaGka eka the / svayaM rAjA ke cAcA ko saz2A dene meM vaha cUke na the| bAta yaha thI ki rAjA ke cAcA siMha ne eka jainAcArya kA apamAna kiyA thA / vastupAla isa dharma vidroha ko sahana na kara ske| unhoMne siMha kI uMgalI kaTavA dii| rAjA unake isa dussAhasa para khUba bigar3A parantu usane inheM kSamA kara diyA ! batAiye, dharma ke liye yaha kitanA mahAna balidAna thA ! kintu zrAja jainiyoM meM koI unakA eka pAsaMga bhI dIkhatA hai ! nahIM; basa, yaha bhIrutA hI to hamAre patana kA mukhya kAraNa hai / Ao, meTo isa bhIrutA ko aura phira samAja meM aneka vastupAla dikhAI par3eM, yaha prayatna karo ! ( 20 ) vIra suhRddhvaja / musalamAnoM kI senA ne bhArata meM hAhAkAra macA diyA thA / AgarA aura zravadha ko vaha phataha kara cuke the / yaha 11 vIM zatAbdI kI ghaTanA hai| kintu musalamAnoM ko aba Age bar3ha jAnA muhAla ho gayA thA / isakI eka vajaha thI aura vaha vIra suhRddhvaja ke vyaktitva meM chipI huI hai / zrAvastI (saheTha maheTha) meM eka purAne z2amAne se eka jainadharmAnuyAyI rAjavaMza rAjya karatA zrA rahA thA ! suhRddhvaja usIvaMza ke antima rAjA the / jaba unhoMne sunA ki musalamAna hinduoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ (47) ko lUTate-khasoTate bar3e tAva se bar3he cale A rahe haiM, to yaha cupa na baiTha ske| unakI nasoM meM rakta ubala uThA! jo kucha senA thI, use baTora kara vaha nikala par3e hinduoM kI mAna rakSA ke liye ! hAthilI gA~va meM musalamAna senApati saiyada sAlAra se unakI muThabher3e huI / bar3A ghamasAna yuddha huA aura vijaya zrI suhRddhvaja ke gale par3I ! musalamAna apanA sA mu~ha lekara bhAga gaye! hinduoM kI lAja raha gaI, jainavIra suhRddhvaja ke bAhubala se ! loga bar3e prasanna huye ! kintu abhAgya se suhRddhvaja apane zIla dharma ko gaMvAne ke kAraNa rAjya se bhI hAtha dho baitthe| kucha bhI ho, unakA nAma to bhI eka 'hindU-rakSaka' ke nAte amara hai| (21) cndele-jainii-viir| pAlA aura Udala ke nAma se hinduoM kA baccA-baccA paricita hai / candele vaMza inhoM se gauravAnvita hai| saubhAgyavazAt isa candele vIra-kula se jainadharma kA samparka rahA hai| canderI meM candeloM ke rAjamahala ke nikaTa aAja bhI aneka jainamUrtiyAM dekhane ko milatI haiM / san 1000 meM yaha rAjavaMza unnati kI zikhara para thaa| isa vaMza meM saba se prasiddha rAjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) usane rAjAjJA se banda kara diyA thaa| apane par3osI nirbala rAjAoM kI usane rakSA kI thI aura dharma evaM sAhitya kI vRddhi meM sampUrNa suvidhA upasthita ko thii| dUsare rAjAoM ke pAsa dUta bheja kara ahiMsAdharma kA pracAra kiyA thA / auSadhAlaya, anAthAlaya, aura piMjarApola Adi sthApita karAkara usane prANImAtra ko abhayadAna diyA thaa| usakI yaha saphalatA jainadharma kI pUrva prabhAvanA thii| ___ san 1974 meM kumArapAla svargavAsI huye aura unake uttarAdhikArI pArasparika kalaha ke kAraNa solaGkI-sAmrAjya ko surakSita na rakha ske*| (16) baghele rAjya ke jain-viir| solaGkIkula kI eka zAkhA 'bAghela' thii| san 1216 se 1304 taka gujarAta para rAjya kiyaa| isa vaMza kA pahalA rAjA arNakumArapAla kI mAtA kI bahana kA putra thA / "lavaNaprasAda", 'vIradhavala,' "vizAladeva", "arjunadeta", "sAraGgadeva" aura "karNadeva" isa vaMza ke rAjA the aura inako jainadharma se sahAnubhUti tho| *isa vaMza ke rAjAoM kA vizeSa varNana "jainavIroM kA itihAsa aura harA patana" nAmaka pustaka meM hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) ina rAjAoM meM 'vIra dhavala' parAkramI rAjA thaa| prakhyAt jainavIra 'vastupAla mahAn' inake mantrI aura senApati the| vastupAla ke kaniSThabhrAtA 'tejapAla' the| yaha donoM bhrAtA usa samaya jainadharma kI nAka ora babele-rAjya kI jAna the| vastupAla' ke rAja prabandha meM rAjA aura prajA donoM sukhI the| eka pratyakSa darzaka ne taba likhA thA ki "vastupAla ke rAja prabandha meM nIcI zreNI ke manuSyoM ne ghRNita upAyoM dvArA dhanopArjana karanA chor3a diyA thA / badamAza usake sammukha pIle par3a jAte the aura bhalemAnasa khUba phalate phUlate the| saba loga apane 2 kAryoM ko neka nIyatI aura ImAnadArI se karate the| vastupAla ne luTeroM kA anta kara diyA aura dUdha kI dukAnoM ke lie cabUtare banavA diye / purAnI imAratoM kA unhoMne jIrNodvAra karAyA, per3a jamavAye, bagIce lagavAye, kuye khudavAye aura nagara ko phira se banavAyA ! saba hI jAti-pAMti ke logoM ke sAtha unhAne samAnatA kA vyavahAra kiyA!" deza khUba samRddhi dazA ko phuNcaa| isakA pramANa vastupAla aura tejapAla ke banavAye huye zrAbU ke advitIya jaina mandira haiM ! rASTrakI sevA ke sAtha hI ina donoM bhAiyoM ne jainadharma ke utthAna meM apanI sevAoM kA saMkoca nahIM kiyA thaa| dharma prabhAvanA ke unhoMne eka nahIM aneka kArya kiye the| zvetAmbara hote huye bhI digambara jainoM ko unhoMne bhulAyA nahIM thaa| ve acche sAhityarasika aura kavi the; isa kAraNa sAhitya kI unnati bhI isa samaya acchI huI thI! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) (18) solaMkI-vIra-zrAvaka! san 672 se cAlukyoM kA adhikAra gujarAta para hogyaa| yaha vaMza 'solaGkI' kahalAtA thaa| mUlarAja, cAmur3a, durlabha, bhIma, karNa, siddharAja, jayasiMha zrAdi isa vaMza ke prArambhika rAjA the aura inhoMne jainadharma ke lie aneka kArya kiye the aura lar3AiyA~ to eka nahIM aneka lar3I thiiN| kintu inameM samrATa "kumArapAla" prasiddha vIra the / yaha pahale zaiva the; parantu hemacandrAcArya ke upadeza se inhoMne jainadharma dhAraNa kara liyA thaa| aba sociye pAThaka vRnda, yadi jainadharma kI ahiMsA kAyaratA kI jananI hotI to kyA yaha sambhava thA ki kumArapAla jaisA subhaTha aura pUrva likhita anya videzI lar3AkU vIra use grahaNa karate ? kadApi nhiiN| kintu yaha to jaina-ahiMsA kA hI prabhAva thA ki bA~ke vIroM ne usakI chatrachAyA zrAhlAda aura zauryavarddhaka pAI / hA~, to samrAT kumArapAla jainI ho gaye aura isa para bhI unhoMne bar3e-bar3e saMgrAmoM meM apanA bhujavikrama prakaTa kiyaa| nAgendrapatana ke adhipati kaNhadeva unake bahanoI the| kumArapAla ko rAjA banAne meM inhoMne pUrI sahAyatA kI thI, kyoMki siddharAja ke koI putra nahIM thA aura kumArapAla unakA bhAgneya thaa| isa sahAyatA ke kAraNa hI karAhadeva ko kucha na samajhatA thA / aura isI uddaNDatA ke kAraNa kumArapAla ne use yamaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) loka bheja diyA thaa| isake atirikta kumArapAla ko sapAdalakSa ke rAjA se bhI lar3AI lar3anI par3I thii| candrAvatI kA saradAra vikramasiMha bhI kumArapAla ke viruddha khar3A huA thA; kintu raNakSetra meM kumArapAla ke samakSa use muMhakI khAnI pdd'ii| isake bAda kumArapAla digvijaya ke lie nikale aura unhoMne mAlavA ke rAjA ko prANa-rahita karake vahA~ apanA AtaGka jamA diyaa| uparAnta cittaur3a ko jAMta kara, unhoMne paJjAba aura sindha meM apanA jhaNDA phaharAyA / dakSiNa meM kokaNa pradeza ko jItane ke lie unhoMne apane senApati ambar3a ko bhejA thA, parantu vaha vahA~ saphala na huaaa| isa kAraNa dUsarA AkramaNa karanA par3A aura pariNAma svarUpa koGkaNapradeza solaGkI-sAmrAjya kA eka aGga bana gayA / isa prakAra jaina hone para bhI kumArapAla ne apanI sAmrAjyavRddhi kI thii| jainadharma kI zaraNa meM Ane se kumArapAla kA vaiyaktika jovana eka naye DhA~ce meM Dhala gayA thaa| jahAM vaha pahale nRzaMsamAMsa- kSaka thA; vahA~ vaha aba dayAlu aura nyAyI nirAmiSa aAhArI ho gayA / jainadharma ke saMsarga se vaha eka bar3A ahiMsaka cIra bana gayA / usane jo yuddha lar3e, vaha nyAya kA pakSa lekr| tathApi usane 'amArIghoSa' evaM anya prakAra se ahiMsAdharma kA vizeSa pracAra kiyaa| yadyapi usane prANadaNDa uThA diyA thA, parantu jIvahatyA karane vAle ke lie vahI daNDa lAgU rakkhA thaa| madya, mAMsa, juA, zikAra prAdi durvyasanoM ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) 'dhana' (650-666) aura 'kIrtivarmA' (1046-1100) the / rAjA dhana ke rAjyakAla meM jainI unnati para the| khujarAho meM inhIM rAjA se zrAdara prApta sUryavaMzI 'vIra pAhila' ne san 654 meM jinamandira ko dAna diyA thA / kintu abhAgyavaza ina vIroM kI kIrtigarimA karAla kAla ke sAtha vilupta hogaI hai / ( 22 ) paramAra vaMzIya jaina - rAjA / paramAravaMza kI nIMva 'upendra' nAmaka saradAra ne I0 navIM zatAbdi meM DAlI thI / kahate haiM isIne zrosiyApaTTana nagara basAyA thA aura vahA~ apane bAhubala se yaha rAjya jamA baiThA thA | jainAcArya ke upadeza se yaha anya rAjapUtoM sahita jainI ho gayA thA / zrosavAla jainI apane ko isI kA vaMzaja batAte haiM | dazavIM zatAbdi meM paramAroM kA zrAdhipatya madhyabhArata meM thA aura dhArA unakI rAjadhAnI thI dhArA ke paramAra rAjAoM kI chatrachAyA meM jainadharma bhI vizeSa unnata thA / prasiddha 'rAjAbhoja' isI vaMza meM huA thA / isane zraneka jainAcAryoM kA AdarasatkAra kiyA thA aura kahate haiM ki anta meM yaha jainI ho gayA thA / yaha jitanA hI vidyA-rasika thA, utanA hI vIra-parAkramI bhI thA / paramAravaMza meM rAjA 'naravarmA' bhI prasiddha vIra the| inhoMne jainAcArya ballabhasUri ke caraNoM meM sira jhukAyA thA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) (23) kacchapa vIra vikramasiMha / rAjA bhoja ke sAmanta kacchapavaMza ( kachavAhA ) ke rAjA abhimanyu caDobhanagara meM rAjya karate the / inakA nAtI vikramasiMha thaa| usane dUbakuNDa ke jaisamandira ko dAna diyA thaa| isase pragaTa hai ki vora kachavAhoM ke nikaTa bhI jainadharma aAdara pA cukA hai| (24) vIra rAjA iil| dazavIM zatAbdi ke lagabhaga badror3aprAnta meM Ila nAmaka rAjA prasiddha hogayA hai| yaha rAjA jainadharmAnuyAyI thaa| Ilicapura nAmaka nagara isI ne basAyA thaa| kintu musalamAnoM se apane deza kI rakSA karatA huzrA, yaha vIragati ko prApta huA thaa| (25) bhaMjavaMza ke jaina rAjA san 1200 I0 ke tAmrapatroM se pragaTa hai ki mayurabhaJja (baGgAla) ke bhaMjavaMza ke rAjAoM ne jainamandiroM ko bahuta se gA~va bheMTa kiye the| isa vaMza ke saMsthApaka vIrabhadra the, jo eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) par3a kara zrAja tumhArA Azraya cAhatA hai; isako doisako Azraya dene se bhagavAn ke AzIrvAda se tumhAre gaurava kI vRddhi hogI / " AzAzAha ne mA~ kA kahanA na TAlA aura nizaGka hokara rAjakumAra ko apane pAsa rakha liyA* ! isa prakAra AzAzAha ne kevala mevAr3a ke rANAgaMza ko miTane se bacAyA balki hindU pati vIra zreSTa rANA pratApa ko janma dene kA zreya bhI unhIM ko prApta hai ! AzAzAha aura usakI mA~ kI vIratA aura svAmI bhakti zrAja kahAM dekhane ko milegI ! para hA~, vaha murdA diloM meM utsAha kI lahara uThAye binA na rahegI ! ( 30 ) bIkAnera rAjya ke jaina vIra / yuvarAja bIkA ne jisa samaya (san 1488 I0 meM) bIkAnera basA kara apane liye eka naye rAjya kI nIMva DAlI, to cauhAna vIra 'baccharAja' bhI unake sAtha thA / vaha bhI sakuTumba isa naye rAjya meM Akara basa gayA ! yaha jainadharmAnuyAyI thA aura dilAvara vIra thA / rAjakumAra bIkAnera kA sAtha isane barAbara lar3AiyoM meM diyA thaa| isa vIra puruSa kI smRti meM hI bIkAnera ke 'bacchAvata vaMza' kA janma huA thA / *TaoNDa kRta rAjasthAna ( vyaGkaTezvara presa ) bhA. 1 pU. 278 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (55) bIkAnera kI zrIvRddhi ke sAtha-sAtha bacchAvato kA yaza aura prabhAva bhI bar3hane lagA thaa| unheM bIkAnere rAjya kI dIvAna padavI prApta thI aura unameM aise anubhavI aura vidvAn nara-ratna utpanna hue, jinhoMne 'apanI buddhi aura kAryakuzalatA se kevala rAjakAryoM ko hI nahIM kiyA, kintu sainika kAryoM meM bhI bar3I pravINatA dikhlaaii'| inameM 'varasiMha' aura 'nagarAja' do prasiddha vIra the / inhoMne musalamAnoM se lar3AiyA~ lar3I thIM aura jainadharma prabhAvanA ke aneka kAya kiye the| ___ isa vaMza kA antima mahApuruSa 'karamacanda' rAva rAyasiMha kA dIvAna thA / jayapura rAjya se isane sandhi karake bIkAnera rAjya kI rakSA kI thii| kintu haThI aura apavyayI rAyasiMha ne rAjya ke sacce hitaiSI karmacanda ko nahIM pahacAna pAyA / karmacanda kI sunIti pUrNa zikSA ke kAraNa rAyasiMha usase ruSTa ho gayA aura usane use maravA DAlane kA hukma car3hA diyA / karmacanda isa hukma kI qhabara pAte hI dillI bhAga gayA aura akabara kI zaraNa meM jA rahA / akabara kA dhyAna jainadharma kI ora usI ne AkarSita kiyaa| akabara ke koSAdhyakSa ToDaramala jI aura darabArI thirozAha bhanasAlI bhI jainI the| inake sahayoga ko pAkara usane bAdazAha se jainadharma ke lie aneka kArya karAye the| karmacanda apane do putroM bhAgacanda aura lakSmIcanda ko chor3a kara dillI meM hI svargavAsI ho gayA thaa| X Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ (52) ke mile haiM jina se prakaTa hai ki "usane apane sacaritra se maru, mAr3a, vana, tamaNI, aja (Arya) evaM gurjastrA ke logoM kA anurAga prApta kiyA; var3aNANayamaNDala meM pahAr3a para kI palliyoM (pAloM, bhIloM ke gA~voM ) ko jalAyA; rohitsakUpa (ghaTiyAle) ke nikaTa gA~va meM haTTa (hATa) banavA kara mahAjanoM ko basavAyA; aura maMDora tathA rohitsakUpa gA~voM meM jayasthambha sthApita kiye / kakkuka nyAyI, prajApAlaka evaM vidvAn thaa|" ( 26) mevAr3a rAjya ke vIra ! mevAr3a ke rANAvaMza kI utpatti usI vaMza se hai, jisameM prathama tIrthakara bhagavAna RSabhadeva ne janma liyA thaa| ataH isa vaMza se jaina dharma kA samparka honA svabhAvika hai| karnala TaoNDa sA0 kA kahanA hai ki rANAvaMza-gilhauta kula ke zrAdi puruSa jainadharma meM dIkSita the| isa vaMza meM Aja bhI jainadharma ko sammAna prApta hai! rANAzroM ke senApati aura rAja mantrI hone kA saubhAgya kaI eka jainavIroM ko prApta thaa| unameM bhAmAzAha' vizeSa prasiddha haiM / inhoMne mahArANA pratApa kI usa aTake meM sahAyatA kI thI, jaba vaha nirupAya ho deza se mukha mor3a kara cale the| bhAmAzAha ne pratApa ke caraNoM meM apanI atula dhanarAzi ulaTa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ (53) dI aura mevAr3a ke uddhAraka hone kA zreya inheM prApta huA !* ina jainavIroM se hI Aja jainadharma kA Tima-TimAtA huA dIvA apUrva rUpa se pradIpta hai ! kintu bhAmAzAha ke pahale jainavIra 'pAzAzAha' mevAr3a ke rANAvaMza kI rakSA karane meM saphala huye the| bAta yaha thI ki mevAr3a meM eka banavIra nAmaka saradAra rANA vikramAjIta ko mArakara adhikAra jamA vaiThA thaa| usane rANA kula ko samUlanaSTa karane kA nizcaya kara liyA thaa| zizu udayasiMha hI usakI aoNkhoM meM khaTaka rahA thA; kintu svAmI bhakta dhAya pannA ne unheM bAla bAla bacA liyA / vaha zizu udayasiMha ko lekara rAjapUta rAjAoM ke pAsa gaI, parantu kisI ne bhI unakI rakSA karane kA sAhasa na dikhAyA ! haThAt pannA kamalamera phuNcii| AzAzAha nAmaka jaina rAjapUta vahA~ rAjya kara rahA thA / pannA AzAzAha se vizrAmagRha meM milii| usane pahu~cate hI rAjakumAra ko prAzA kI goda meM rakha kara kahA-"apane rAjA ke prANa bcaaiye|" aAzAzAha yaha dekha kara avAk raha gye| unakI himmata na par3I ki vaha rAjakumAra ko prAzraya deN| kintu aAzA kI mA~ vahA~ maujUda thoM / putra kI yaha kAyaratA dekha kara vaha tar3apa kara bolIM-"svAmI meM hita rakhane vAle, svAmI kA hita sAdhana karane ke lie kisI samaya vipatti yA vinna se nahIM Darate / rANA samarasiMha kA putra tumhArA svAmI hai; vipatti meM * vizeSa ke lie "anekAnta" bhA. 1 pR.247-252 dekhiye / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ (50) karor3a sAdhuoM ke guru the aura jaina the| sacamuca jainadharma kSatriyoM kA hI dharma hai / mahAn kSatrI vIra isake saMrakSaNa meM jagata kA kalyANa karate huye, antataH prAtmakalyANa meM nirata .. hohI jAte haiM / vIrabhadra jI ne bhI yahI kiyA thaa| (26) nADaula ke cauhAna viir| nADaula ke cauhAna rAjakula meM jainadharma ko vizeSa sthAna prApta rahA hai / 'azvarAja' jainadharma ke bhakta aura kumArapAla ke sAmanta the| inhoMne ahiMsAdharma kA pracAra rAjAjJA nikAla kara kiyA thaa| inake atirikta 'alhaNadeva', 'kelhaNa', 'gajasiMha', kIrtipAla' prabhRti cauhAnavIra bhI jainadharma premI the| isa kula ke saMsthApaka 'rAva lakSmaNa' (lAkhA) ajamera ke cauhAna* gharAne se sambandhita the| lAkhA eka mahA puruSa the| vIratA aura dezabhakti meM unakA koI sAnI nahIM thaa| unake 24 putra-ratnoM meM eka 'dAdarAva' thA, jo jainadharma meM dIkSita ho gayA thA / jodhapura ke bhaNDArIgotra ke jainI ise apanA pUrvaja batAte haiM / bhaNDArogotra ko 'raghunAtha', 'khimasI', 'ratanasI' Adi aneka vIra-nara-ratnoM ne prakAzamAna banAyA; jinakA __ *ajamera ke cauhAna gharAne meM bhI jainadharma kI gati thii| pRthvIrAja dvitIya ne morAkurI gA~va aura somezvara ne revaNA gA~va bIjoliyA ke zrIpArzvanAtha jI ke mandira ko dAna kiye the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ (51) vizeSa varNana "jainavIroM kA itihAsa aura hamArA patana" (pR069-902) nAmaka pustaka meM dekhiye / (27) hastikuMDI ke rAThaur3a viir| hastikuNDo (rAjapUtAnA) meM san 616 I0 se 'vidagdharAja' rAjya karatA thaa| yaha rAThaur3avIra jainadharmAnuyAyI thaa| isakA putra 'mammaTa' bhI jainadharmabhukta thaa| mammaTa kA putra 'dhavala' parAkramI jainarAjA thaa| vaha hastikuNDI ke rAThaur3avaMza kA bhUSaNa thA / mevAr3a para jaba mAlavA ke rAjA muja je AkramaNa kiyA, taba yaha usase lar3A thaa| sAMbhara ke cauhAna rAjA durlabharAja se nADaula ke cauhAnarAjA mahendra kI isane rakSA kI thii| dharaNIvarAha ko isane aAzraya diyA thaa| sArAMzataH dhavala jaise jainavIra meM yaha paropakAra aura sAhasI vRtti honA svAbhAvika thaa| jainadharma kI bhI isane unnati kI thii| (28) jainavIra kkkuk| maMDora (rAjapUtAne) meM 'pratihArAMza' ke rAjA rAjya karate the| unameM antima rAjA 'kakuka' bar3A parAkramI thaa| yaha jainadharmAnuyAyI thaa| isake do zilAlekha vi0 saM0618 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ (56) idhara rAyasiMha bhI mara gayA; parantu apane putra sUrasiMha ko vaha bacchAvatoM se badalA cukAne ke lie sAvadhAna karatA gayA / beTe ne bApa kA kahanA na bhulAyA / vaha dillI gayA aura cikanI cupar3I bAteM banA kara bhAgacanda aura lakSmIcanda ko sakuTumba bIkAnera le AyA / ye loga sAnanda apanI pitRbhUmi meM Akara rahane lge| kintu abhI do mAsa se adhika samaya nahIM huA thA ki eka dina unhoMne apane rAjamahala ko sUrasiMha ke sipAhiyoM se ghirA huA pAyA / rAjA kI nIcatA ko vaha tAr3a gye| apane naukaroM sahita vaha vIroM kI bhA~ti marane ke lie taiyAra ho gye| striyoM ne jauharavrata grahaNa kara liyA aura ve bahumUlya vastrAbharaNoM sahita agni meM jala marIM / idhara puruSavarga ne kesariyA kapar3e pahane aura talavAra hAtha meM lekara vaha sipAhiyoM se juTa pdd'e| dekhate hI dekhate ve vIra dharAzAyI ho gaye / kintu sUrasiMha ke itanA karane para bhI bacchAvatoM kA nAma-nizAna na miTA / isa gar3abar3a meM eka garbhavatI bacchAvata ramaNI baca kara bhAga nikalI aura apane mAyake meM vaha jA rahIM / bacchAvatoM kA utthAna aura patana jainavIratA kA eka anUThA namUnA hai| bIkAnera meM mahArAja sUratasiMha ( 1787-1828) rAjya kara rahe the| inake sainApati zrI amaracandra jI surAnA zrosavAla jaina the| yaha apane parAkrama aura vIratA ke lie prasiddha ___*vizeSa ke lie dekho "jainavIroM kA itihAsa aura hamArA patana / " Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) the| san 1805 meM inhoMne bhATI saradAra qhAna jAbtA khA~ ko bhaTanera ke kile meM ghera liyaa| pAMca mahIne kI lar3AI ke bAda khAna ne kilA chor3a diyaa| mahArAja ne prasanna ho amaracandra ko apanA dIvAna niyukta kara liyaa| san 1808 meM jodhapura nareza ne bIkAnera para AkramaNa kiyaa| amaracandra hI isa senA se morcA lene gaye / vaparI ke maidAna meM ghora yuddha huA; kintu anta meM sandhi ho gii| -. jodhapura rAjya ke vIra-zrAvaka / jodhapura ke rAjavaMza se jainadharma kA samparka rahA hai| prAcIna rAThaur3a vIroM ne jainadharma ko khUba apanAyA thA; kintu jodhapura-vaMza meM vaha bAta to nahIM para hA~, mahArAja rAyapAla jI-putra 'mohanajI' kA sambandha jainadharma se pramANita hai| inhoMne jainasAdhu zivasena ke upadeza se jainadharma grahaNa kara liyA thA aura apanA dUsarA vivAha eka prosavAla jainakanyA se kiyA thaa| inhIM kI santAna mohaNeta prosavAla jainI haiM / mohaNeta posavAloM meM 'kRSNadAsajI' ullekhanIya vIra the| kahane ko yaha mahArAja mAnasiMha ke mantrI the, parantu saca * vizeSa ke lie dekho "jainavIroM kA itihAsa aura hamArA ptn|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 58 ) pUchiye to usa samaya rAjya yahI karate the; kyoMki mAnasiMha to apane yavana svAmiyoM kI sevA meM vyasta rahate the / inhoMne navAba abdullA khA~ se yuddha kiyA thA / bhaNDArI vaMza ke jaina vIroM ke mAravAr3a ( jodhapura ) rAjya sambandhI sevAoM kA hama pahale hI ullekha kara cuke haiN| kintu mAravAr3a rAjya ke do jaina senApati prasiddha haiM ! ye haiM ( 1 ) indrarAja aura ( 1 ) dhanarAja ! ye donoM vIra zrIsavAla jAti ke siMghavI kula meM utpanna huye the / indrarAja ne bIkAnera aura jayapura rAjya se lar3AiyAM lar3I thIM ! x X mAravAr3a ke mahArAja vijayasiMha ne san 1787 meM ajamera ko phira marahaThoM se jIta liyA, to unhoMne dhanarAja ko vahA~ kA zAsaka niyukta kara diyA / kintu isa ghaTanA ke tIna-cAra varSa bAda hI marahaTho ne ajamera ko phira zrI verA / marahaThoM kA jenarala DIvaoNmana nAmaka phreJca sainika thA / dhanarAja ke pAsa yadyapi thor3IsI senA thI, kintu unhoMne bar3I caturAI se zatru kA sAmanA kiyaa| udhara vijaya siMha ne pATana yuddha ke bure pariNAma ke kAraNa yaha hukma bhejA ki ajamera chor3a kara dhanarAja cale zrAyeM ! bhalA, eka vIra yoddhA kyA isa taraha zatru ko pITha dikhA sakatA thA ? kadApi nahIM ! parantu dhanarAja rAjA kA bhI ullaGghana nahIM karanA cAhatA thA / zrataH usane apane prANoM ko deza ke nAma para nichAvara kara diyA aura usake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com x
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (59) mRtaka zarIra para se hI marahaThe ajamera meM pA sake! AtmavIra dhanarAja ke isa validAna ne unakA nAma bhAratIya itihAsa meM amara kara diyaa| ( 32) jayapura rAjya ke jaina yoddhA / jayapura rAjavaMza se jaina dharma kA kyA samparka rahA hai, yaha to prAmANika rUpa meM nahIM kahA jA sakatA, parantu itanA spaSTa hai ki isa rAjya ke kaIeka mantrI aura senApati jaina'dharmAnuyAyI vIra-nara-ratna the| inameM se hama kevala dIvAna amaracandra jI kA nAmollekha karanA ucita samajhate haiN| yaha apanI Atma-dRr3hatA aura vIratA ke lie prasiddha the| kavivara vRndAvana jI ne inake viSaya meM likhA thA parama budhIdhara dhIratA, dhorI dhana dhanamAna / rAjamAna gunakhAna vara, amaracanda dIvAna / / (33) koTa kAGgar3A ke jaina dIvAna / pandrahavIM zatAbdi taka koTa kAgar3A (nagarakoTa pajAba) eka jainatIrtha ke nAma se prasiddha thaa| usakA dIvAna digambara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 60 ) jainadharmAnuyAyI thaa| isa dIvAna kA nAma aura kAma prAja akSAtakAla mahArAja kI smRti meM surakSita hai| dharmavIra bAbU dhrmcndrjii| kavivara vRndAvana jI jaina samAja meM prakhyAt haiN| Apake hI pitA bAbU dharmacandra jI the| vaha kAzIjI meM bAvara zahIda kI galI meM rahate the| bar3e bhArI dharmAtmA aura gaNya-mAnya puruSa the| zarIrabala meM kAzI kA koI bhI vIra unakA sAmanA nahIM kara pAtA thaa| eka bAra gopAlamandira ke adhyakSa jainiyoM ke pazcAyatI mandira kA mArga banda karane para utArU ho gye| rAta bhara meM unhoMne vahA~ eka dIvAra khar3I kara dii| jainI daur3e hue bAba jI ke pAsa Aye aura vAradAta kaha sunaaii| unakA dhArmika joza umar3a par3A / vaha uTha khar3e hue aura jAkara dekhA, Der3ha AdamI ke barAbara U~cI dIvAra khar3I hai| jhaTa, chalAMga mAra kara vaha usa para car3ha baiThe aura lAtoM-ghUsoM se hI usako cakanAcUra kara DAlA / brAhmaNa bhI lAThiyA~ lekara una para TUTa par3e, para dharmacandra jI bhI taiyAra the| unhoMne lAThI uThA kara unheM lalakArA ! mArate khA~ kA sAmanA karane ko phira bhalA kauna TikatA ? bAbU jI ne apane zaurya se yaha saMkaTa pala bhara meM dUra kara diyaa| dharma ke lie mara miTane kI sAdha ko hI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (61) mAno unhoMne apane udAharaNa se hamAre sammukha upasthita kara - diyaa| (35) dakSiNa bhArata ke jainviir| bhagavAna RSabhadeva jI ke putra vAhuvali' the| unheM dakSiNa bhArata kA rAjya milA thA / podanapura unakI rAjadhAnI thii| vaha bA~ke dilAvara vIra the / 'samrATa bharata' unake sage bhAI the; parantu unakA karada honA, unhoMne kSatrI dhAna ke viruddha smjhaa| bharata ne podanapura ko jA gheraa| donoM ora kI senAe~ sajadhaja kara maidAna meM prA DaTIM / yuddha chir3ane hI ko thA ki isI samaya rAjamantriyoM kI subuddhi ne nirarthaka hiMsA ko roka diyA / mantriyoM ne kahA, rAjakumAra paraspara eka dUsare ke balakA andAz2A lagA leM, to kAma thor3e meM hI nipaTa sakatA hai|' bharata ora bAhuvali ko bhI prajA kA raka bahAnA maMjUra na thaa| unhoM ne mantriyoM kI bAta mAna lI! prajA vatsala ve donoM nareza akhAr3e meM utara pdd'e| malla yuddha huA-netra yuddha huA'talavAra ke hAtha nikAle gaye'-para kisI meM bhI bharata bAhuvali ko pagasta na kara sake ! krodha meM vaha ubala utthe| jhaTa apanA sudarzana cakra bhAI para calA diyaa| lekina vaha bhI kAmayAba na huzrA / bharata ko taraha krodha meM vaha aMdhA na thaa| kula ghAta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 62 ) karanA usane pApa samajhA ! bharata ko bhI viveka kI sudha aaii| vaha bhAI ke gale jA lge| bAhuvali isa ghaTanA se itane virakta huye ki phira unhoMne rAjapATha na saMbhAlA / bhalA, usa rAjapATha ko vaha karate hI kyA, jo bhAI ko bhAI kA duzmana banA de! kitanA aAdarza tyAga thA! bAhuvali bana meM jA rame aura jaina muni hokara karma zatruoM se lar3AI lar3ane lge| unheM vijaya lakSmI prApta huI vaha mukta ho gaye / unakI isa dhyAnamaya dazA kI bhavya mUrti Aja bhI zrAvaNavelagola meM apUrva chaTA darzA rahI hai / yaha karIba 57 phITa U~cI hai aura duniyAM bhara meM anUThI hai| dakSiNa vAsI apane ina pahale rAjA aura mahAna AtmavIra kA jitanA Adara karate haiM, 'utanA uttara vAsI nhiiN| yaha hai bhI ThIka / kintu bAhuvali paurANika kAla ke mahAvIra haiM / unake aura una jaise anya dakSiNIya jaina vIroM ke caritra jaina graMthoM meM surakSita haiM / unake prati AdarabhAva vyakta karate huye, hama pAThakoM ko aitihAsika kAla meM liye calate haiN| 1-azoka kI girilipiyAM prAcInatA meM eka haiM / unase dakSiNI bhArata meM 'pANDya, cola,' aura 'cora' rAjavaMzoM kA honA pramANita hai| jaina graMtha bhI isakA samarthana karate haiN| 'karakaNDu carit' meM ina rAjavaMzoM ke rAjAoM ko jaina dharmAnuyAyI likhA hai| yaha bhagavAna pArzvanAtha jI ke z2amAne kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ (63 ) arthAt IsavI pUrva prAThavIM zatAbdi kI bAta hai| usameM yaha bhI likhA hai ki karakaNDu campA kA rAjA thA aura usane apanI digvijaya meM dakSiNa ke ina rAjavaMzo se ghora yuddha kiyA thA; kintu jaba use yaha mAlUma huA ki yaha jainI haiM, to use bar3A paritApa huzrA / usane unase kSamAyAcanA kI aura unakA rAjya pApasa unheM sauMpa diyaa| ataH kahanA hogA ki dakSiNa ke vIroM ne jainadharma ko kalyANakArI jAnakara eka prAcInakAla se use grahaNa karaliyA thA aura kala taka vahA~ para jainavIroM kA astitva milatA rahA hai| aba bhalA batAiye,ina asaMkhyAt vIroM kA sAmAnya ullekha bhI isa nibandha meM kiyA jAnA kaise sambhava hai ? kintu sudAmA jI ke muTThI bhara tandulavat hama bhI yahAM thor3e se hI santoSa kara leNge| 2-vindhyAcala parvata ke usa ora kA bhAga dakSiNa bhArata hI samajhA jAtA hai / TheTha dakSiNa deza to col| pANDya, cera Adi hI the ! kintu abhAgyavaza usa samUce deza kA prAcIna itihAsa arthAt san 225 se san 550I0 taka kA itihAsa ajJAta hai| uparAnta chaThI zatAbdi ke madhya meM hama vahAM "colukyoM" ko rAjya karate pAte haiN| cAlukya rAjavaMza ne uttara se Akara dravir3a deza para adhikAra jamA liyA thA / isa vaMza kA saMsthApaka "pulakezI prathama" thA' jisane bIjApura jile ke bAdAmI (vAtApi) nagara ko apanI rAjadhAnI banAyA thA ! * cAlukyanarezoM ke samaya meM jaina dharma unnati para thaa| isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ (64) vaMza meM satyAzraya pulikezI dvitIya ke samAna pratApI rAjA dUsarA nahIM thaa| aihola ke jainamaMdira se isakA eka zilAlekha milA hai| usameM likhA hai ki 'mahArAjAdhirAja satyAzraya ne kauzala, mAlavA, gujarAta, mahArASTra, lATa, koGkaNa, kAJcI zrAdi dezoM ko apane rAjya meM milAyA thaa| maurya, pallava, cola, kerala Adi rAjAoM ko parAjita kiyA thA ! jina rAjAdhirAja harSa ke pAdapatroM meM saikar3o rAjA namate the, unako bhI isane parAsta kiyaa| rASTrakUTa rAjAgovinda ko bhI isane harAyA ! isa mahAn vIra kA kRpApAtra kavi kAli dAsa kI barAbarI karane vAlA jaina kavi "ravikIrti" thaa| ___ yadyapi pATavIM zatAbdi ke madhyabhAga meM rASTrakUToM ne dakSiNa meM cAlukyoM ke rAjya kI iti zrI kara dI thI, parantu dazamI / zatAbdi ke aMtima bhAga meM cAlukyoM ke taila nAmaka rAjA ne phira usakI jar3a jamA dI thii| inameM "jayasiMha prathama" nAmaka rAjA prasiddha hai| balipura meM zAntinAtha bhagavAna kI isane pratiSTA karAI thii| jainAcArya vAdirAja kI isane sevA kI thii| 3-rASTrakUTa rAjavaMza prAraMbha se hI jaidharma kA saMrakSaka rahA hai| isa vaMza ke prAyaH sabahI rAjAoM ne jainadharma ko apanAte huye deza ke liye aise aise kArya kiye haiM, ki unake liye svataH mastaka nata ho jAtA hai| yahAM para hama isa vaMza ke prakhyAt rAjA amogavarSa kA paricaya karAnA hI paryAti samajhate haiN| ____ "amoghavarSa" govinda tRtIya ke putra the| zAyada inakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) asalI nAma "zarva" thaa| amoghavarSa eka upAdhi mAtra tho! inakI anya upAdhiyA~, jaise nRpatuGga, mahArAja zaNDa, atizayadhavala, vIra nArAyaNa, pRthivIvallabha, lakSmIvallabha,mahArAjAdhirAja Adi, inheM eka mahAna aura vIra rAjA prakaTa karatI haiN| inakI kanyA zaMkhA kA vivAha pallavavaMzI dantivarmA ke putranaMdivarmA se huA thaa| inhoMne lagabhaga san 815 se 77 takarAjya kiyA aura inakI rAjadhAnI mAnyaraveTa meM tho / aGga, baGga, magadha mAlavA, citrakUTa aura veGgike rAjagaNa inakI sevA karate the| yadyapi bheGgike cAlukyoM se yuddha barAbara jArI hI rahA, parantu anta meM amoghavarSa una para vijayI huaA thA / saudAgara sulemAna ne isakI gaNanA usa samaya saMsArake cAra bar3e rAjAoM meM kI thI ! inake dvArA jainadharma kI vizeSa unnati huI thI aura vaha svayaM digambara jainamuni hogayA thaa| zrI jinasena, guNabhadra, mahAvIra Adi jainAcAya isI samaya huye ! inake uttarAdhikAriyoM meM "kRSNarAja tRtIya" saba se pratApI huye, jinhoMne rAjAditya cola para bar3I bhArI vijaya prApta kI thI! isa samaya ke yuddhoM kA mUla kAraNa dhArmika thA ! rASTrakUTa nareza jainadharma pozaka aura cola nareza zevadharma pozaka the| isane cera, cola, pANDya aura sihela dezoM ko jItA thaa| isa vaMza kA antima rAjA "indrarAja caturtha" thaa| gaMganareza mArasiMha ne ise rAjya dilAne kI kozisa kI, parantu pariNAma kyA huA yaha mAlUma nahIM / indrarAja ne zravaNavelaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 66 ) golA meM samAdhimarNa kiyA / uparAnta cAlu kA rAjyAdhikArI huye| cAlukyoM ke samaya meM rASTrakUTa ke vaMzaja unake karada the| yaha 'saundati ke zAsaka' aura jainI the| 'pRthvIrAma, pihuga, zAnti varmA, Adi inake nAma the aura yaha sAmanta kahalAte the| uparAnta inhoMne 'veNugrAma' (belagAma) ko apanI rAjadhAnI banAyA thaa| ina rAha rAjAoM ne san 1208 meM gozrA ko apane adhikAra meM kara liyA thA ! inhoMne hI belagAma kA kilA banavAyA thaa| 4-'gaGgavaMza' ke rAjA maisUra meM I0 cauthI zatAbdi se gyarahavIM zatAbdi taka rAjya karate rhe| rASTrakUTo ko taraha yaha bhI jainadharma ke bar3e bhArI upAsaka the / rASTrakUToM aura gaGga rAjAoM kI ghaniSTatA bhI adhika thI! inakI pahalI rAjadhAnI kolAra aura phira talakADa thI! isa vaMza kI sthApanA jainAcArya "siMhanandi" kI sahAyatA se huI thii| dadiga aura mAdhava nAmaka do rAjakuvara dakSiNa kI ora bhaTakate 2 phuNce| siMhanandi jI se unakI bheMTa ho gii| prAcArya ne unheM apanI zaraNa meM le liyA aura unase kahA-"yadi tuma apanI pratijJA bhaGga karoge, yadi tuma jina zAsana se haToge, yadi tuma para strI ko grahaNa karoge, yadi tuma madya va mAMsa khAoge, yadi tuma adharma kA saMsarga karoge, yadi tuma AvazyaktA rakhane vAloM ko dAna na doge, aura yadi tuma yuddha meM bhAga jAnoge, to tumhArA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaMza naSTa ho jaaygaa|" dadiga aura mAdhava ne jainAcArya ko isa prAkSA ko zirodhArya kiyA aura unakI kRpA se rAjyAdhikArI bana gaye ! yaha IsavI dUsarI zatAbdi kI ghaTanA hai aura pAThavIM zatAbdi meM yaha rAjavaMza unnati kI zikhara para pahu~ca gayA thaa| ___ gaGgavaMza meM "mArasiMhArAjA" bahuta prasiddha thA [ yaha bar3A parAkramI aura vIra thA / isane rAThaur3arAjA kRSNarAja tRtIya ke liye uttara bhArata ke pradeza ko vijaya kiyA thA, isaliye yaha gurjara rAja bhI kahalAtA thA / kirAto, mathurA ke rAjAoM, banavAsI ke adhikArI Adi ko isane raNakSetra meM parAsta kiyA thaa| nIlAmbara ke rAjAzro ko naSTa karane ke kAraNa yaha "bolambakulAMtaka" kahalAtA thaa| isa prakAra raNabAMkurA hone ke sAtha hI yaha eka dharmAtmA nara ratna thaa| jainadharma prabhAva ke liye isane kaI sthAnoM para mandirAdi banavAye the| anta meM isane baMkApura jAkara zrI ajita senAcArya ke caraNoM kA prAzraya liyA thA aura yahIM samAdhimaraNa kiyA thA / "rAyamalla caturtha" isake uttarAdhikArI aura inhIM ke samAna parAkramI aura dharmAtmA rAjA the! uparokta donoM gahanareza ke maMtrI aura senApati "vIravara cAmuNDarAya the| yaha brahma-kSatra kulake bhUSaNa the aura apane raNakozala eka rAjanIti ke liye advitIya the inakI zrAyu kA bahuta bhAga raNakSetra meM hI bItA thA, para to bhI yaha dharma aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 68 ) dezahita ke aneka kArya kara sake the / nimnazreNI ke logoM ko dharma aura jIvikA saMbaMdhI suvidhAyeM pahu~cAne ke liye inhoMne zubhapraNAma kiyA thA / zravaNabelagolA para zradvitIya vizAlakAya mUrti inhoMne hI nirmANa karAI thI / vahAM para aneka sundara mandiroM ke nirmAtA yaha hI haiM / inake guru zrI ajita senasvamI aura zrI nemicandrAcArya the ! Azcarya to yaha hai ki sadaiva saMgrAma meM vyasta rahane vAle isa vIra ne jaina zAstroM kI racanA kI thI ! isI udAharaNa se eka jaina vIra kA Adarza spaSTa ho jAtA hai / vaha yuddha karate huye bhI usake pariNAma se nirtipta rahatA hai aura usakI zrAtmA yuddha kSetra meM bhI itanI zAnta aura sudRr3ha rahatI hai ki vaha dharma viSaya para bhI sAhitya racanA kara saktA hai| zrI cAmuNDarAya ne yahI kiyA thA / unakI eka nahIM aneka upAdhiyA~ jo unhoMne zatruoM ko parAsta kareM prApta kI thI, unako zaurya aura vikrama ko svataH pragaTa karatI hai / vaha samaradhurandhara, vIra mArtaNDa, raNarAjasiMha vairI kulakAla daNDa, bhujamArtaNDa ora samara-harazurAma the / tathApi apanI satyaniSTha ke lie ve satyayudhiSThara the aura 'rAya' pada unheM ukta mUrti kI sthApana ke upalakSa meM milA thA ! sArAMza jainoM meM vaha eka mahAn senApati, dakSa maMtrI, vratI dharmAtmA aura zreSTha kavi the ! 5- 'hATasalavaMza' ke rAjA bhI jainadharma ke poSaka the / gyArahavIM zatAbdi meM yaha vaMza samunnata thA / isameM viSNuvarddhana nareza bar3e prabhAva zAlI the| inhoMne apane bAhubala se rAjya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ kI khUba zrIvRddhikI thii| yaha "mahAmaNDalezvara, 'samAdhigata paJcamahAzabda, tribhuvanamalla dvArAvatIpuravarAdhIzvara, yAdavakulAmbara dhra maNi,samayaktvacUr3AmaNi, malaparongaNDa,talakADukoGga naGgali-koTalUra-ucchani-nolambavAr3i-hAnugala-goNDa, bhujabala, vIrAGgada Adi pratApasUcaka padaviyoM ke dhAraka the! inhoMne itane durjaya durga jIte, itane narezoM ko parAjita kiyA va itane AzritoM ko ucca padoM para niyukta kiyA ki jisase brahmA bhI cakita ho jAtA hai !" inakI rAnI zAntala devI bhI parama jina bhakta thIM! _ "jisa prakAra indra kA bajra balarAma kA hala, viSNu kA cakra, zaktidhara va ajuna kA gANDavI, usI prakAra viSNuvarddhana nareza ke "gagarAja" sahAyaka the!" gagarAja inake maMtrI aura "senApati" the / yaha kauDinya gotradhArI budhamitra ke suputra the aura jainoM ke mUlasaMgha ke prabhAvaka the| yahAM taka ki dharma kSetra meM inakA zrAsana cAmuNDarAya le bhI bar3A car3hA hai| inakI nimna upAdhiyA~ inake sukRtya aura sukIrti ko khule pRSTha kI taraha upasthita karatI hai___ 'samAdhigaNa paJjamahAzabda, mahAsAmantAdhipati,mahApracaMDa nAyaka, vairibhayadAyaka, gotrapavitra, budhajanamitra, zrI jainadharmA mRtAmbudhipravarddhana sudhAkara, samyaktvaratnAkara, AhAra bhayabhaiSajyazAstradAna binoda, bhavyajana hRdayapramoda, viSNubhuvarddhanabhUpAla hoyasala mahArAjarAjyAbhiSeka pUrNakumbha, dharmahamyodharaNa mUlasthaShree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 70 ) mbha aura drohadharaha ! aba batAiye isa parAkramI,dharmiSTha aura vidvAn kA paricaya ina paMktiyoM meM karAyA jAya to kaise! inake caritra ko batAne vAlI eka svataMtra pustaka hI likhI jAya to . ThIka hai! viSNuvarddhana ke uttarAdhikArI unake putra "narasiMhadeva" the / inhoMne acchI digvijaya kI thI aura isa digvijaya ke samaya unhone zravaNavallabha kI yAtrA kara dAna de diyA thaa| inake dAhine hAtha "bIrahujarAja the| yaha hulla ghAjivaMza ke yakSarAja ke putra the aura narasiMhadeva ke prasiddha maMtrI aura senApati the| jainadharma prabhAvanA meM inakA nambara gagarAja se bhI U~cA hai| rAjyaprabandha meM vaha 'yogandharAyaNa' se bhI adhika kuzala aura rA..nIti meM vRhaspati se bhI adhika pravINa the! ballala nareza kI rAjasabhA meM bhI vaha vidyamAna the ! "jainavIra recimayya" ina rAjAoM ke senApati the ! ina sabane deza aura dharma kI prabhAvanA kI thI! rAcarasa, bhadrAditya, bharata, marayine zrAdi jainavIra hoysalarAjya meM maMtrI zAsaka Adi rUpa meM niyukta ho jainadharma prabhAvanA kara rahe the| 6-"kAdammaMzI" rAjAoM kA adhikAra dakSiNabhArata meM cAlukyoM ke sAtha sAtha thA / ve vahAM dakSiNa pazcima bhAga meM aura maisUra ke uttara meM rAjya karate the| unakI rAjadhAnI uttara kanar3A meM banavAsI nAmaka nagara thI ! isa vaMza ke adhikAMza rAjA jainadharma ke bar3e prabhAvakartA the! cauthI zatAbdi ke eka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 71 ) zilAlekha se pragaTa hai ki pallavavaMza ke rAjAoM se inakA dhora yuddha huA thA / yaha ThIka hI hai, kyoMki adhikAMza pallava jainI nahIM the| bhalA RSabhadeva jI kI vaMzaparamparA ikSvAkavaMza meM hokara, kAdambarAjA jainadharma kI prabhAvanA karane meM ruka hI kaise sakate the| "zrI zAMtivarmA, ""mRgezavarmA," "kRSNavarmA," prAdi rAjA inameM prasiddha vIra the| isa vaMza kI eka zAkhA gotrA aura hAlzI meM rAjyAdhikArI thii| hAlzI meM naukadamba rAjAtroM ne isvI pA~cavIM zatAbdi meM rAjya kiyA thA / yaha bhI jainadharmAnuyAyI the| 7-kinhIM vidvAnoM kA kahanA hai ki "kurumba" nAmaka / jAti se kAdamboM kI utpatti hai, parantu yaha ThIka nahIM a~catA kyoMki kAdamboM ke prAcIna zilAlekha unheM kSatrI-vIra pragaTa karate haiM / ataH kurumbAdhIza inase alaga hI gine jAnA cAhiye "kurumba loga dakSiNa bhArata ke Adima nivAsiyoM meM se haiN| yaha pahAr3oM para raha kara jaMgalI jIvana bitAte the, kintu eka janAcArya ne inheM sabhya banAkara jainadharma meM dIkSita kara liyA thA / unhIM kI kRpA aura apane bAhubala se yaha TonDamaNDala ke zAsaka bana baiThe / dulala meM inakI rAjadhAnI thii| jahAM inhoMne darzanIya jainamandira banavAyA thaa| jainadharma pracAraka ke liye inhoMne apane par3osI rAjyoM se kaI eka lar3AiyA~ lar3I thIM / inakA "kamaNDu kurumba prabhu" nAmaka rAjA prasiddha thaa| isane aDonDa cola se kaI bAra lar3AiyA~ lar3I thiiN| kurumba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) jainadharma ke liye zAsaka bane aura jainadharma ke hI liye vaha na kahIM ke horahe / unale vahI vIra the! _____-'zilAhAravaMza' ke rAjA loga sambhavataH cAlukyoM kI chatrachAyA meM rAjya karate the| unakI rAjadhAnI kolhApura meM thI aura yaha jainadharma ke ananya bhakta the| isa vaMza kA pA~cavA~ rAjA 'jhaMjhA' itanA prasiddha thA ki usakA varNana araba iti. hAsajJa masUdI ne likhA hai| bArahavIM zatAbdi meM isa vaMza ke rAjA 'bhojadvitIya' ne kalacUriyoM se ghora yuddha kiyA aura bahamanI rAjAoM ke Ane taka rAjya kiyo / ina rAjAoM ke banAye hue kaI eka bhavya jainamandira Aja bhI mojUda haiN| -pANDyavaMza' ke prAcIna rAjA jainI the, yaha pahale kizcita likhA jA cukA hai / yUnAna deza ke bAdazAhoM se inakA samparka thaa| IsvI dUsarI zatAbdi meM eka pANDayarAja ne apane rAjadUta bAdazAha oNgasTasa ke pAsa bheje the| unake sAtha nagna zramaNAcArya bhI yUnAna gaye the / isa ullekha se tatkA. lIna rAjA kA jaina aura prabhAvazAlI honA prakaTa hai / pANDaya. rAjadhAnI madurA jainoM kA kendra thaa| cauthe pANDayarAja 'ugraperuvalUTI' (san 128-140) ke rAjadarabAra meM jainAcArya kundakunda praNIta prasiddha tAmila kAvya kurula par3hA gayA thaa| panavarAja mahendravarman ke samakAlIna 'pANDyarAja' bhI jaina the; kintu unakI colarAnI zaiva thii| usI ke saMsarga se vaha zeSa ho gye| uparAnta san 1250 meM vArakura nagara ke jaina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 ) rAjA 'bhUtalapAMDya' jainI the| isa vaMza ke anya rAjA bhI jaina the, jinameM 'vIrapAMDya' prasiddha haiM / inhoMne san 1431 meM gommaTadeva kI vizAla kAya mUrti kArakala meM sthApita karAI thI / 10 - 'colarAjavaMza' yadyapi mUla meM jainadharmAnuyAyI thA, parantu uparAntakAla meM vaha isa dharma se vimukha ho gayA thA / itane para bhI jainadharma ke upAsaka inase zrAdara pAte rahe the / kurga va maisUra ke madhyavartI pradeza para rAjya karane vAle 'caMgalavaMzI rAjA inake AdhIna the; parantu ve pakke jainadharmAnuyAyI the / inakI upAdhi mahAmaDalIka maNDalezvara thI / inameM rAjendra, mAdevannA, kulottuGga udayAditya Adi prasiddha rAjA haiM / coloM ke athaka yuddha meM inhoMne sadaiva unakA sAtha dekara apanA bhujavikrama prakaTa kiyA thA / 11 - coloM kI prAcIna rAjadhAnI zraradUra meM rAjya karane bAlA' koMgalvaMza' * bhI jainadharmAnuyAyI thA / 'vAdibha', 'rAjendracola pRthvImahArAja', 'rAjendracola koMgatta', 'adatarAditya' aura 'tribhuvanamalla' ye isa vaMza ke rAjA the / 12 - 'ceravaMza' bhI prAcInakAla se jainadharma kA upAsaka thA / uparAntakAla meM cera (cIrA ) vaMza ke zAsakoM kI rAjadhAnI vAnjI thI / 'elina', 'rAjarAjava perumala' isa vaMza ke * sambhavataH isI zraMga ko niDagulavaza bhI kahate haiM / yaha apane ko sUryavaMzI aura karikAla bhela kA vaMzaja batAtA hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) rAjA the aura yaha bhI apane pUrvajoM kI bhA~ti jainadharma ke bhaka the| 13-'pallavavaMza' ke rAjA kAJcIpura ( kAJcIvaram ) meM rAjya karate the, jo eka samaya jainoM kA kendra thA / jisa samaya jainoM kA kendra thaa| jisa samaya huintasAMga nAmaka cInI yAtrI vahAM pahu~cA, to usane dekhA ki yahAM kI prajA 'vIratA' dharma, nyAyapriyatA aura vidyA meM zreSTa tho aura jainoM kI saMkhyA adhika thI! pallavarAjavaMza meM bhI jainadharma ko Azraya milA thaa| zrI vimalacandrAcArya pallava rAjA ke gurU the| isa vaMza kA 'mahendra varman' rAjA prasiddha hai| yaha 'kaTTara' jainI thaa| kintu uparAnta vaha zaiva dharma meM dIkSita ho gayA thA ! 14-'kala cUrIvaMza' mUla meM uttara bhArata meM zAsanAdhikArI thA ! kintu san 1126 I0 se 1186 I0 taka yaha dakSiNa bhArata meM bhI pradhAna pada para raha cukA hai| isa vaMza kA 'vijaladeva' nAmaka rAjA prasiddha jaina vIra thaa| 15-'kalabhravaMza' mUla meM drAvir3a thA aura karNAThaka pradeza usakA sthAna thA / koI 2 ise kala cUrihI batAte haiN| kintu isa vaMza ke rAjA unase bhinna haiN| pAMcavIM zatAbdI meM isa vaMza ke rAjAoM ne pANDya, cola aura cera rAjyoM para AkramaNa karake unheM apane AdhIna kara liyA thA ! isa vaMza ke saba hI rAjA mahA parAkramI aura jaina dharma ke pUrva prabhAvaka the ! 16-'sAMtAra vaMza' ke rAjAoM kI rAjadhAnI hamaza meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 75 ) thii| inakI utpatti ugravaMza ke jinadattarAya se kahI jAtI hai| bAda meM inakI rAjadhAnI kArakala meM rahI ! bujAnana sA0 likhate haiM ki tuluva ke yaha balavAna jaina rAjA the! 17-'dharaNIkoTA' ke rAjA bhI jainI the| inameM koTa bhImarAya, koTa ketakarAya Adi prasiddha the| 18 hoTasala rAjAoM ko musalamAnoM ne san 1326 meM naSTa kara diyA thaa| usa samaya dakSiNa bhArata meM eka krAnti sI maca gaI thI aura usa krAnti kA hI pariNAma thA ki 'vijayanagara sAmrAjya' kA janma huaa| yadyapi isa krAnti meM brAhmaNoM kA mukhya hAtha thA aura isa kAraNa vijayanagara ke rAjAoM meM unhIM kI jyAdA calatI thI; parantu to bhI ina rAjAoM kI jainadharma ke prati sahAnubhUti thii| isakA eka kAraNa thA aura vaha yaha ki usa samaya hindU - zrAryamAtra ko saMgaThita hokara musalamAnoM ko parAsta karanA Avazyaka ho rahA thaa| isI uhezya ko lakSya kara vijayanagara ke rAjAoM ne jainadharma ke prati sahAnubhUti rakkhI aura kinhIM-kinhIM ne use apanAyA bhii| rAjakumAra 'ugra' jainadharma meM dIkSita hue the tathApi rAjA 'devarAja dvitIya' ne vijayanagara meM eka jainamandira banavAyA thaa| rAjA harihara dvitIya ke senApati 'irugappa jainI' the| unhoMne apane bhuMjavikrama ko prakaTa karate hue jaina prabhAvanA ke aneka kArya kiye the| inhIM rAjA ke eka anya senApati siriyaraNa ke putra 'cappa' the| inhoMne kokaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) yuddha meM bar3I bahAdurI dikhAI thI aura usI yuddha meM vaha vIragati ko prApta hue the, kintu musalamAna bhI phira koGkaNa meM adhikArI na raha sake the| yaha vIra jainadharma ke bhakta the aura inakA sacitra vIragala gotrA meM maujUda hai| isake sAtha hI vijayanagara rAjya kI chatrachAyA meM anya jaina rAjya bhI phalephUle the| 16-kintu san 1565 ke yuddha meM musalamAnoM ne vijayanagara sAmrAjya ko naSTa-bhraSTa kara diyaa| isa samaya prAntIya jaina-zAsaka svatantra ho gaye the| yaha pradhAnataH tuluvadeza meM hI rAjya karate the aura isa prakAra the (1) kArakala ke bhairasU aoDiyAra, (2) mUDabidrI ke cauTara, (3) nandAvAra ke baMgara, (4) aldanagar3I ke aldara, (5) cailanagar3I ke bhutAra aura (6) mulkI ke saavntuur| __jainadharma ke pakSapAtI hone ke kAraNa ina zAsako kA yuddha anya hindU rAjAoM se ThanA hI rahatA thaa| inameM kaI eka rAjA bar3e parAkramI the| 20-"maisUra ke rAjavaMza" meM bhI jainadharmanuyAyI aneka vIra. zAsaka huye haiM / inameM zrI cAmapaja proDayara, zrIcikkadevarAya proDayara, zrIkRSNarAja zroDayara Adi ullekhanIya haiN| inhoMne -- jainatIrtha zravaNavetambha ke lie aneka kArya kie the| vartamAna maisUra nareza bhI jainadharma se prema rakhate hai| x www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 77 ) isa prakAra dakSiNa bhArata ke prAyaH saba hI mukhya rAjavaMzoM jainadharma ko Adara milA pragaTa hotA hai| usakI vIra-pUrNa zikSA ne vahAM ke narezoM kA mana moha liyA thaa|atH dakSiNabhArata ko yadi jainoM ko rASTra kahA jAya to bejA nhiiN| para dekhiye to ina jaina rASTra ke kArya ko| isake sAhitya aura zilpa ke anUTheratna dekha kara mugdha huye binA kauna raha saktA hai / yaha jaina zAsana kI zAntimaya aura abhaya vRtti kA hI zubha-cinha hai| phira vaha bhalA kyoM na jana kalyANakArI ho / jaina viiraanggnaayeN| "kevala puruSa hI the na ve jimakA jagata ko garva thA ! gRhadeviyA~ bhI thI hamArI "deviyA~ sarvathA !!" Aja manuSya samAja ke jisa mukhya aGga ko loga 'abalA' nAma pukArate haiM, jainadharma ke Aloka meM ve bhI 'sabala' pragaTa huI haiM ! ise jainadharma ke vIra vAtAvaraNa kA hI prabhAva kahiye / hai bhI yaha bAta ThIka, kyoMki bhagavAna RSabhadeva ne samAja ke isa aGga kA mahatva taba hI samajha liyA thA aura sabase pahale apane putroM ko nahIM - brAhmI-sundarI nAmaka putriyoM ko zikSA dIkSA se saMyukta kiyA thA! isa avasthA meM yadi jainadharmAnuyAyI mahilAyeM 'abalA' hI mile, to yaha jainoM ke liye eka bar3e Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 78 ) kalaGka kI bAta hai| jaina puraNa ra jaina itihAsa to aneka vIrAGganAoM ke Adarza-caritroM se bhare par3e haiN| unheM yahAM duharAne ke lidhe na avasara hI hai aura na paryApta sthAna ! Itane para bhI kucha camakatI huI vIrAGganA kA ullekha kara denA anucita na hogA! 1-samrATa "ravAravela kI patnI vajiri bhUmi ke kSatrIrAja kI kanyA thiiN| jisa samaya khAravela vijira-rAjA ke vairiyoM se ghamAsAna yuddha karate huye behada Ahata ho rahe the aura unakI senA ke pA~va ukhar3a rahe the, usa samaya isa rAjakanyA ne apanI saheliyoM ke jatthe ke sAtha zatru para AkramaNa karake usake chakke chuTA diye the! khAravela kI vijaya huI zatru bhAga gayA ! antataH unakA vyAha khAravela se ho gayA aura rAjarAnI hokara inhoMne jainadharma ke lie aneka kArya kiye ! 2-"icapyA saradAra kI" potI ne vijayanagara ke rAjAoM se svataMtra ho jarasayyA meM rAjya kiyA thaa| taba se yahAM kaI varSoM taka sriyA~ hI rAjya karatI rahI / ye saba jainadharma kI paramabhakta thIM satrahavIM zatAbdi ke prArambha meM yahAM kI aMtima rAnI "bhairavadebI" rAjyAdhikArI thIM ! ina para vedanUra ke rAjA veGkaTapya nAyaka ne AkramaNa kiyaa| rAnI bar3I bahAdurI ke sAtha lar3I aura vIragati ko prApta huI ! 'komalAhI' ne apanA sabalA' nAma sArthaka kara diyA! . 3-gar3havaMza meM 'vIrAGganA sAviyabbe' prsiddhthiiN| yaha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) saradAra vAyaka ko kanyA thiiN| dhorA ke putra vIravara lokavidyAdhara inake pati the| patideva ke prema meM saravora vaha vIrAGganA bhI unake sAtha samarabhUmi meM lar3AI lar3ane gii| ghor3e para car3ha kara aura talavAra hAtha meM lekara usane bar3I bahAdurI dikhAI / yahA~ taka ki vairiyoM ke saradAra ke hAthI para isake ghor3e ne jAkara TApa lagA diiN| isI samaya zatru kA ghAtakamAlA usake marmasthala ke Ara-pAra ho gayA / vaha vIrAGganA jhaTa sa~bhala gaI aura jinendra bhagavAna kA nAma japatI huI svargadhAma ko sidhAra gaI ! usake isa amara kRtya kA dRzya Aja bhI zravaNavelagola ke jainamandira meM eka zilApaTa para aGkita hai; mAno vaha apanI bahinoM ko vIratA aura nizaGkatA kA hI pATha par3hA rahA hai| 4-basa, Aiye pAThaka vRnda, eka jainavIrAGganA ke ara darzana kara lIjiye / yaha saradAra nAgArjuna kI vIra patnI thiiN| saradAra nAlagokaMDa kA zAsaka thA aura eka pakkA jainI thA / bhAgyavazAt vaha samAdhimaraNa kara gyaa| rAjA akAlavarSa ne usakA pada usakI 'vIra patnI jamave' ko de diyaa| vaha sucAru rIti se zAsana karane lgii| taba kA zilAlekha kahatA hai ki 'yaha bar3I vIra tho, utama yuddhazaktiyuktA thI aura jinendra-zAsana bhakA thii|' anta samaya ke nikara meM isane apanI putrI ke supurda rAjya kara diyA aura svayaM eka jainatIrtha ko jAkara zakAbda 840 meM samAdhi grahaNa kara lii| ___ ina vIrAGganAoM ke nAma aura kAma ke prAge bhalA batAiye, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80 ) kyoM na svayameva mastaka jhuka jAya ? jainazAsana kI camakatI huIM yaha maNiyA~ murdAdiloM meM bhI dharmavatsalatA kA prakAza utpanna kiye binA kyA raha sakatI haiM ? saca pUchiye to 'abalA janoM kA Atma-bala saMsAra meM vaha thA nayA / cAhA unhoMne to adhika kyA,ravi-udaya bhI ruka gyaa|' ADUA .. AAVATMAL Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ upsNhaar| 'yaH zastravRttiH samare ripuH syAt, ___ yaH kaNTako vA nija maMDalasya ! astrANi tatraiva nRpAH kSipanti, na dIna - kAnIna - zubhAzayeSu / ' -zrIsomadevAcArpa! 'vIravaro, apanI talavAra ko vahIM saMbhAlo jahAM raNAGgaNa meM yuddha karane ko sammukha ho athavA una deza kaMTakoM ko apane rAste meM se sApha kara do, jo deza kI unnati meM bAdhaka ho ! kintu khabaradAra; yadi tuma vIra ho to dIna, hIna aura sAdhu zrAzaya vAle logoM ke prati kabhI bhI zastra na uThAna / ' yaha zrAdeza jainAcArya kA hai aura isakI sArthakatA gata pRSToM ke avalokana se svayaM spaSTa hai / jainarASTra meM isa sAtvika vIravRtti kA sarvathA pAlana hotA rhaa| jainoM ne kabhI bhI andhAdhundha nirarthaka hiMsA ko nahIM apanAyA / unako saMyamI aura karuNA maI vRtti ne bhAratIya vIroM meM inheM agraNI banA diyA ! nahIM bhalA batAiye, vaha kauna thA jisane mAnava samAja para karuNA karake use sabhya jIvana vitAnA sikhAyA aura asi-masi-kRSi aAdi karmoM kI zikSA dekara bhAratIyoM ko eka Adarza-rASTra meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 82 ) saMgaThita kiyA ? kyA vaha jaina tIrthaGkara bhagavAna RSabhadeva nahIM the? aura dekhiye, anyAya kA nAza karane ke liye aura dharma kA pracAra karane ke liye jina vIroM ne digvijaya kI; kyA vaha jainatIrthaGkara zAnti- kuntha- araha nahIM the ? tisa para Atmabala meM pUrva prakAza pradIpta karane vAle vIra-ratna bhI jaina dharma meM eka nahIM aneka huye ! hindU rASTra meM jahAM zrahiMsAtmaka satyAgraha dvArA Atmabala prakaTa karane kA mAtra eka udAharaNa vizvAmitra aura vaziSTha ke yuddha meM milatA hai; vahA~ jaina tIrthaGkaroM aura mahA puruSoM ke eka se adhika caritra isa Adarza ko upasthita karate the ! bhalA kahiye, ye satyAgrahI vIra utpanna karake jaina dharma ne bhArata kI unnati kI yA avanati ? itanA hI kyoM ? sociye to sahI, vaha kauna the jinhoMne deza kI jananI janmabhUmi ko svAdhIna banAye rakhane ke liye bar3e se bar3e duzmana kA sAmanA kiyA ? bhArata kI sImA para apane ra jamAte huye videziyoM ko kinane mAra bhagAyA ? are, kinhoMne yaha zikSA dI ki parAdhIna hone se mara jAnA acchA hai - 'jIvitAttu parAdhInAjIvAnAM maraNaM varam' ? kyA yaha jainAcArya kI ukti nahIM hai ? phira z2arA batAiye ki dezoddhAraka zreNika, nandivarddhana, candragupta Adi kyA jaina nahIM the ? aura hA~ jIte jI zatru ke havAle deza ko na karane vAle vIra dhanarAja bhalA kauna the ? vaha jaina the - hamAre hI bhAI the ! kintu duHkha zrAja hama unhIM ke anucara na kahIM ke haiN| loga hameM aura hamAre Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 83) sAtha hamAre pyAre dharma ko bhI badanAma karate haiM ! bhAiyo, soco, ise zrApa kaise sahana kara sakate haiM ? kyA Apa bhUla gaye vIravara vastupAla ke dharmAbhimAna ko ? yaha vahI jaina vIra the, jinheM ne sAdhurAja kA apamAna karane vAle ko daNDa dete huye, rAjA-apane svAmI kI bhI paravA nahIM kI thI ? aura ? aura dekhiye una rASTrakUTa, kalabhra, kurumba zrAdi vIroM ko kartavyaniSTA ko jinhoMne dharma aura sirpha jaina dharma ke liye bar3I bar3I lar3AiyAM lar3I! kintu zrAja to lar3AI lar3anekaruNAmaI hiMsA karane kI bhI AvazyakatA nahIM hai ! aAvazyakatA to mAtra Atmabala ko prakaTa aura aAtma vizvAsa ko jAgRta karane kI hai ? kyA Apa yaha bhI nahIM kara sakate ? mithyA dhAraNa aura udAsInavRtti ko dhatA batA kara karma vIra bananA kyA Apa bhUla gaye ? basa, yadi Apa z2amAne kI AvAz2a ko zrAdara dekara apane pUrvajoM ke Adarza ko kAyama kara deMge, to kisakI tAba ki vaha Apa aura apane dharma ko badanAma kare ? deza aura rAjya meM Apako koI na pU~che ? kevala Apako z2arUrata hai, isa itihAsa ko par3ha kara, 'nAz2a' sA0 ke kalAma ko yAda rakhane kI; 'jindagI harate haiM kintu, vIratA harate nahIM / dharma para marate haiM jo, jindA haiM vaha marate nahIM // kitane hI nirbala hoM, balavAnoM se bhaya karate nhiiN| dhAna pyArI hai jinheM, vaha mauta se Darate nhiiN|' Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 84 ) kintu zAyada Apa kaheM-hamAre jainI bhAI kaheM, yaha kSatrI vIroM kI bAteM hameM kyoM sunAte ho ! hamArA kAma to rupayA kamAnA aura usase dharma kA nAma karanA hai ! kintu vaha bhUlate haiN| jainAcAryoM ne nizaGka hone kA upadeza jainI mAtra ko diyA hai aura hamAre pahale ke vaizya-pUrvaja usakI jItI-jAgate misAla the ! vaNika kula divAkara bhaviSyadA aura jambUkumAra ke caritra ko kyA Apa bhUla gaye ? aura phira vIra bhAmAzAha, AzAzAha, dhanarAja aura dharmacandra kyA vaizya nahIM the ? unake caritra par3hiye aura dekhiye vaha Apako kyA zikSA dete haiM ? dhana khAne kharacane kI vastu hai-usase dharma kA kAma sadhanA sugama nahIM hai| dharma to prAtmabala 11: hone aura usakA prabhAva digantavyApI banAne meM hI garbhita hai aura yaha taba hI saMbhava hai, jaba satya kI nizaGkabhAva se ArAdhanA kI jAya / ataeva ina : vIroM ke caritra se apane Atma gauravAJcita hone denA pratyeka jaina kA kartavya hai| ____ sAtha hI hamAre ajaina pAThaka bhI ina vIroM kI AtmakathAoM se lAbha uThAne meM pIche na rheN| vaha dekheM bhArata ke rakSaka, bhArata ke nAma ko duniyAM meM camakAne vAle aura bhArata para apanA saba kucha kurabAna karane vAle kitane zrAdarza jaina vIra aura vIrAMganAyeM ho cukI haiM / jaina dharma ne unheM kAyara nahIM banAyA unake zrAtmabala ko nisteja nahIM kara diyA, phira Aja yaha koI kaise mAnale ki jaina dharma ne hI bhArata ko nAmarda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 5 ) banA diyA hai-usakA satyAnAza kara diyA hai ? saca pUchiye to 'kiyA isa deza ko barabAda, Apasa kI rukhAI ne / diloM meM paiMra paidA kara diyA, apanI parAI ne // ' ataeva dUsaroM ko badanAma karane aura Apasa meM lar3ane ke bajAya yadi saMyama aora satyatA se vartanA hama na bhUlate to pUrvajo kI guNagarimA se hAtha na dho baiThate ! jaina aura hindU vIroM ne to Aja nahIM-vijaya nagara rAjya meM hI prema pUrvaka sahayoga dvAga saMgaThana kI nIMva jamA dI thii| taba jainadharma aura hindUdharma sAtha sAtha phale phUle the| unhoM ne eka kAbila do jAna ho kara deza ara dharma kI rakSA kI thI ! tabakA rAjadharma yadyapi vaiSNava thA; parantu jaina dharma ko bhI rAjAzrama [milA thA ! isa pArasparika Atma vizvAsa aura sahayoga kA hI pariNAma thA ki senApati isa gappa aura vIravara baicappa jaise jaina vIroM ne deza aura dharma kI rakSA meM apane hindU rAjAoM kA pUrA hAtha baTAyA thaa| baicappa ne to deza kI balivedI para apane prANoM ko hI utsarga kara diyA thaa| kintu vaha vIra to apane isa kartavyapAlana se amara hogaye aura una jaise anya vIra bhI apanI kIrti ko amiTa banA gaye haiM; para hA~, hameM bhI vaha eka jItA jAgatA sandeza de gaye haiM / vaha sandeza kyA hai ? hama se na pUchiye / unake jIvana caritroM ko par3ha kara svayaM unake sandeza ko samajha lIjiye aura yadi use samajha ___Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 86 ) liyA to kauna vIra banane-amara nAma karane ko na macala uThegA / aba bhalA, kahiye, ina vIroM kI prazaMsA jar3a lekhanI to kyA pArthika mukha se karane meM kaise saphalatA mile ? isaliye Aiye pAThaka, ina vIravarI ko praNAma karake nimna zabdoM meM eka 'sacce vIra' ke svarUpa kI mAlA manameM pherane kI pratijJA le lIjiye: 'vIra vaha hai jisake hRdaya meM dayA ho, dharma ho / pApiyoM se sakhta, nirdoSoM ke haka meM narma ho / kaSTa ho, duHkha ho, na vaha lekina bhalAI se phire / z2akhma khAkara bhI na mu~ha usakA lar3AI se phire / / ' jaya! candevIram !! jaya !!! arch Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina mitramaMDala dvArA prakAzita hindI ttrektt| 1 rezama ke vastra-lekhaka bAbU jotIprasAda deva bada 2 ghora atyAcAra aura usakA phala-le0 paM0 jugalakizora mukhtAra 3 dravya saMgraha-lekhaka paM. gaurIlAlajI 4 jaina mitra maMDala kA vivaraNa-maMtrI 5 ahiMsA-lekhaka brahmacArI zItalaprasAdajI 6 jainadharma siddhAnta hI bhUmaMDala kA sArvajanika dharma siddhAnta ho sakatA hai-lekhaka mAIdayAla jaina bI. e. Anarsa mUlya / 7 ratnakaraNDa zrAvakAcAra padyAnuvAda-paM0 giradhara zarmA navarana - jaina mitramaMDala kA itihAsa aura kArya vivaraNa-maMtrI 8 jainadharmapravezakA prathama bhAga-lekhaka sUrajabhAna vakIla / 10 mukti aura usakA sAdhana brahmacarI zItalaprasAdajI ) 11 jinendramata darpaNa prathama bhAga-lekhaka paM. jugalakizora mukhtAra 12 upAsanAtatva13 mukti-lekhaka paM0 prabhAcandrajI nyAyatIrtha 14 paMcavata - lekhaka bAbU bholAnAthajI mukhtAra 15 ratnatraya kuMja-vairisTara campatarAyajI 16 jhAna sUryodaya-bAbU sUrajabhAnajI vakIla 17 jainavIroM kA itihAsa aura hamArA patana-le0ayodhyAprasAdajI / / 18 vIra jayantI utsava tathA maNDala kA vivaraNa 2628 16 vIra jayantI utsava tathA maNDala kA hisAba 1630 20 jainI kauna ho sakatA hai-lekhaka paM0 jugalakizora mukhtAra 21 jaina vIroM kA itihAsa-lekhaka kAmatAprasAdajI noTa-phrI TrekTa yA riporTa -JAne ke TikaTa Ane para muphta bhejI jA sakatI hai| milane kA patA: jaina mitramaNDala, dharmapurA dehlii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com 50
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina mitramaMDala dvArA prakAzita urdU TrekTa / jainadharma paramAtmA / jaina dharma kI ajamata merI bhAvanA muphta bhagavAna mahAvIra jainakarma phalAsaphI subaha sAdika sukha kahA~ hai haqIqata duniyA khulAsA majAhiba | bhagavAna mahAvIra aura unakA brahmacarya bAja zAharAhe nijAta riporTa jalasA vIra jayanatI moha jAla // naM0 27 bhagavAna mahAvIra ke jIvana ahiMsA dharma para budilI kA kI jhalaka // ilaz2Ama saptavizana ( haphteayUba) | hakIkate mAbUda kyA Izvara khAlika hai // hayAte bIra zAna sUryodaya dUsarA bhAga ) sahare kAjiba kalAme paikA jalavaya kAmila majamaya dila pajIra jaina dharma az2alI hai jainadharma aAjAde riyAz2ata 1) saiMkar3A silkasada javApara pharAije inzAnI prArajUya kharabAda husane phitarata kAraneka gulajAra takhila hayAte riSabha nayAba gohara milane kA patA:jaina mitramaNDala, dharmapurA dehlii| jalAha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ izall alchbllo Cle hae Se Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com