Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIvarddhamAnAya nmH| aMka 5 bhAga 15 jainahitaiSI More ___ phAlguna saM0 2447 / mArca san 1621 vissy-suucii| 1-jainadharma (le. paM0 nAthUrAmajI premI) 2-tIthoMke jhagar3oMkA rahasya (le0 paM0 nAthUrAmajI premI ) 3-hAthI guphAkA zilAlekha (le0 sva0 kumAra devendra prasAda ) 4-sanAtanI hindU (ma0 gAMdhIke eka lekhakA anuvAda ) 5--duSprApya aura alabhya jainagrantha ( sampAdaka) 6-seTha ciraMjIlAlakA dAna (le0 paM. nAthUrAmajI premI) 7-devendra viyoga (sampAdaka) 8-pustaka paricaya 130 138 146 152 158 156 praarthnaaeN| 1 janahitaiSI kisI svArthabuddhi se prerita hokara nijI lAbhake liye nahIM nikAlA jAtA hai / isake liye samaya, zakti aura dhanakA jo vyaya kiyA jAtA hai vaha kevala niSpakSa aura U~ce vicAroMke pracArake liye; ataH isakI unnatimeM hamAre pratyeka pAThakako sahAyatA denI caahie| 2 jina mahAzayoko isakA koI lekha acchA mAlUma ho unheM cAhie ki usa lekhako ve jitane mitroko par3hakara sunA sake, avazya sunA diyA kreN| ____3 yadi koI lekha acchA na mAlUma ho athavA viruddha mAlUma ho to kevala usIke kAraNa lekhaka va sampAdakale dveSabhAva dhAraNa na karane ke liye savinaya nivedana hai| 4 lekha bhejane ke liye sabhI sampradAyake lekhakoMko AmaMtraNa hai| smpaadk| sampAdaka, bAvU jugulakizora mukhtAra / zrIlakSmInArAyaNa presa, kAzIra For Personal & Private Use Only
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ niymaavlii| - sukhdaas| 1 janahitaiSIkA vArSika mUlya 3) jArja-IliyaTake suprasiddha upanyAsa tIna rupayA pezagI hai| _ 'sAilasa mAranara' kA hindI rUpAntara / 2 grAhaka varSake prArambhase kiye jAte isa pustakako hindIke labdhapratiSTha upahaiM aura bIcameM 7veM aMkase / Adhe varSakA nyAsa-lekhaka zrIyut premacandajIne likhA malya 1 // ) hai| bar3hiyA eNTika pepara para bar3o hI 3 pratyeka aMkakA mUlya / ) cAra paane| sundaratAse chapAyA gayA hai| upanyAsa 4 lekha, badaleke patra, samAlocanArtha bahuta hI acchA aura bhAvapUrNa hai / mUlya // pustaka Adi naye grNth| __ 'bAbU jugulakizorajI mukhtAra, 1 svAdhInatA-jAna sTuarTa milasarasAvA (sahAranapura )" ke pAsa kI 'libarTI'kA anuvAda / yaha grantha bahuta bhejanA cAhie / sirpha prabandha aura malya dinoMse milatA nahIM thA, isaliye phirase Adi sambandhI patravyavahAra isa patese chapAyA gayA hai| 'svAdhInatA'kI itanI kiyA jAyaH acchI tAtvika pAlocanA zrApako kahIM na mainejara milegii| pratyeka vicArazIlako yaha grantha jaina graMtha-ratnAkara kAryAlaya, par3hanA cAhie / mUlya 2) sajildakA 2 // ) 2 jJAna aura karma-hindImeM apUrva hIrAbAga, po0 giragA~va, bmbii| tAtvika grantha / kalakattA hAIkorTa ke jaja svargIya sara gurudAsa bandhopAdhyAyake pusspltaa| likhe hue suprasiddha granthakA anuvAda / isameM manuSyake ihaloka aura paralokahindImeM eka naye lekhakakI likhI huI sambandhI sabhI viSayoMkI bar3I vidvattAapUrva glpe| pratyeka galpa manoraMjaka,zikSAprada aura bhAvapUrNa hai / sabhI galpaM svatantra pUrNa zrAlocanA kI gaI hai| bahuta bar3A haiM aura hindIsAhityake liye gauravakI prantha hai / mUlya 3) sajildakA // ) cIja hai| jo loga anuvAda granthoMse aruci : 3 jAna sTuarTa mila-svAdhInatArakhate haiM unheM yaha maulika galpagrantha ke mUla lekhakakA atizaya zikSAprada aura avazya par3hanA caahie| -- citroMse par3hane yogya jIvanacarita / abakI bAra pustaka aura bhI sundara ho gaI hai| hindI yaha judA chapAyA gayA hai / mUlya // prandha-ratnAkara-sIrIjakA yaha 41vA~ prantha dakSiNa aphrikAke satyAgrahakA hai / mUlya 1) sajildakA 1 // ) itihAsa-lekhaka, paM0 bhavAnIdayAlajI, 35 citroMse yukta / mUlya 3 // ) AnaMdakI pgddNddiyaaN| khasakI rAjyakrAnti-lekhaka, paM. jemsa elena a~garejIke bar3e hI prasiddha ramAzaMkara avasthI / 23 citroMse suzImAdhyAtmika lekhaka haiN| unake grantha bar3e bhita / muu02||) hI mArmika aura zAntiprada gine jAte haiN| tamAkhase hAni-paM0 hanumatprasA. a~garejImeM unakA bar3A mAna hai / yaha grantha dajI vedhakRta / mU0 unhIMke 'Byways of Blessedness' malAvarodha-cikitsA -,,, mU0 ) nAmaka granthakA anuvAda hai / pratyeka vive- phijImeM bhAratIya pratijJAbaddhakI aura vicArazIla puruSako yaha grantha kalIprathA-lekhaka, eka bhAratIya hRdaya / par3hanA cAhie / mUlya 1) sajildakA // ) mUlya 1) For Personal & Private Use Only
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pandrahavA~ bhAga / aMka 5 hitaM manohAri ca durlabhaM vacaH / Chen 454 jainahitaiSI / d: sulabha, jaina dharma | (le0 paM0 nAthUrAmajI premI / ). na ho pakSapAtI batAve sumArga, Dare nA kisIse kahe satyavANI / bane hai vinodI bhale AzayoMse, sabhI jainiyoMkA hitaiSI 'hitaiSI' // ANG DA phAguna 2447 mArca 1621 kahA~ vaha jaina dharma bhagavAn ! jAne jagako satya sujhAyo, dAli aTala ajJAna / vastu-tattvapai kiyo pratiSThita, anupama nija vijJAna || kahA~0 1 . sAmyavAdako prakRta pracAraka, parama ahiMsAvAna | nIca U~ca nirdhanI dhanI pai, jAkI dRSTi samAna // kahA~0 2 devatulya cANDAla batAyo, jo hai samakitavAna / zadra, sleccha, pazuhUne pAyo samavasaraNa meM sthAna || kahA~0 3 For Personal & Private Use Only satI-dAha giripAta jIvabali, mAMsAzana, madapAna / devamUr3hatA zrAdi meTi saba, kiyo jagatkalyAna // kahA~0 4 kaTTara bairIhUpai jAkI, kSamA dayAmaya bAna / haTha taji kiyo aneka matanako, sAmaMjasyavidhAna || kahA~0 5. aba tau rUpa bhayo kachu aurahi, sakahiM na hama pahicAna / samatA satyapremane ika sa~ga, yAte kiyo payAna || kahA~0 6
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 jainhitaissii| .. [bhAga 15 tIrthoke jhagaDAkA rahasya / . halose dUra, nirjana aura zAnta sthAnoM meM rahanekI preraNA karatI hai| muni aura (aitihAsika dRSTise vicAra / ) sAdhujana aise hI sthAnoMko pasanda karate [ lekhaka--zrIyuta paM0 nAthUrAmajI premii|] the aura unhIkI smRtikI rakSAke lie aba samaya A gayA hai ki hama loga smArakasvarUpa-ye saba tIrtha sthApita apane digambarI aura zvetAmbarIbhAiyoM ke hue the| 3-ina smArakoMke darzana karane ke bIcake jhagar3oMke sambandhameM kucha gaharAI lie aura apane bhaktibhAvoMko caritArtha ke sAtha vicAra kareM aura jA~ca kareM karane ke lie bahuta dUra dUrake bhaktajana ki inakI asaliyata kyA hai, ye kyoM pAyA karate the, parantu phira bhI kisIke zurU hue, kaba se zurU hue aura Age dvArA ina sthAnoMkI ekAnta zAntatA naSTa kabhI inakA anta bhI hogA yA nhiiN| karanekA prayatna nahIM kiyA jAtA thA; .1-pUrva kAlake tIrthakSetroM aura varta- kyoMki ina ekAnta sthAnoM meM saMsAramAnake tIrthoM meM jamIna AsamAnakA antara tyAgI aura zAnti-prayAsI sAdhujana rahate par3a gayA hai / sAdhAraNa loga to usa the aura dhyAna adhyayana kiyA karate the| antarakI kalpanA bhI nahIM kara sakate / gRhasthajana ina bAtoMko jAnate the aura zatrujaya aura sonAgiri parvata isa samaya isa kAraNa ve bhaktipUrita honepara bhI jisa taraha nIcese Upara taka mandiroMse tIrthoM kI isa zAntimeM bAdhA DAlanA baiMka gaye haiM, pahale inakI yaha dazA nahIM ucita nahIM samajhate the| thii| ye saba mandira bahutahI arvAcIna haiN| 4-parantu Age yaha bAta na rhii| jisa taraha aneka tIrthopara isa samaya bhI bhagavadguNabhadrAcArya ke zabdoMmeM sAdhujana eka eka do do mandira hI dekhe jAte haiM. svayaMhI mRgoMke samAna bhayabhIta hokara usI taraha Ana par3atA hai. pahale sabhI banoMko chor3akara gA~voMke samIpa Akara tIrthokA lagabhaga aisA hI hAla thaa| pahale rahane lage aura gRhasthoMke sAtha unako ina parvatopara bahuta karake caraNa-cihnoMkI sannikaTatA bar3hane lgii| dhIre dhIre caityahI sApanA thii| unhIMkI saba loga ghAsakI jar3a jamI aura antameM munimArga bhaktibhAvase pUjA vandanA karate the aura zithila hokara maThavAsI bhaTTArako yA isa kAraNa judA judA sampradAyoMke bIcameM mahantoMke rUpameM pariNata ho gyaa| sAdhujhagar3ekA koI kAraNa hI upasthita nahIM . okI isa zithilatAne caityoM aura hotA thaa| digambara-zvetAmbara hI kyoM, mandiroMkA prabhAva bahuta bar3hA diyA aura dUsare bhAvuka ajainoMko bhI apanI zraddhA- jaina dharmakI prabhAvanAkA sabase bar3A dvAra bhakti caritArtha karaneke lie vahA~ koI yahI karAra diyA gyaa| bhagavAna samantarukAvaTa nahIM thii| bhadrake prabhASanAMgake isa zreSTha lakSaNako 2-prAyaH jitane jaina tIrtha haiM, ve saba loga eka tarahase bhUla hI gaye ki "prajJAvipulajanAkIrNa nagaroM aura saba prakAra- nAMdhakArako jaise bane, vaise haTAkara jainake kolAhalase dUra, U~ce parvatopara aura zAsanake mAhAtmyako prakaTa karanA hI vanoMke bIca sthApita haiN| isa dharmakI saccI prabhAvanA hai|" isake badalemeM yaha prakRtihI aisI hai ki vaha saMsArake kolA- upadeza diyA jAne lagA ki imaloka For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoke jhagar3okA rhsy| eka patteke barAbara mandira banAkara usameM to pahale tIrthoM para tIrthaMkaroM yA siddhoMke sarasoMke dAneke barAbara bhI pratimA caraNoM kI pUjA hotI thI aura ve caraNa sthApana karanevAle gRhasthake puNyakA donoko samAna rUpase pUjya the| dUsare varNana nahIM kiyA jA sakatA! isakA phala isa bAtake bhI pramANa milate haiM ki pahale yaha huA ki mandiroM aura pratimAoMke digasvarI aura zvetAmbarI pratimAnoM meM banavAne aura sthApana karAne kI bAbata koI bheda na thaa| donoM hI mana pratimAoMlogoMpara eka prakArakA khata savAra ko pUjate the| jainahitaiSI bhAga 13 aMka ho gayA / loga A~kha banda karake isI 6 meM isa viSayapara eka zvetAmbara-vidvAnakAmakI ora jhuka par3e / itihAsa sAkSI kA lekha prakAzita huA hai jo avazya hai ki pichale 500-600 varSoM meM jaina- paThanIya hai| usameM batalAyA hai ki mathurAsampradAyake anuyAyiyoMne apane dharmake ke kaMkAlI TIlemeM jo lagabhaga do hajAra nAmase yadi kucha kiyA hai to vaha bahuta varSakI prAcIna pratimAe~ milI haiM, ve nagna karake mandiroM aura pratimAoMkI vRddhi haiM aura una para jo lekha haiM, ve zvetAmbara karanekA hI kAma hai| sthaghirAvalI ke anusAra haiN| isake sivA 5-ye caityavAsI aura maThavAsI 17 vIM zatAbdImeM zvetAmbara vidvAn , paM0 sAdha donoM hI sampradAyoMme ho gaye the. dharmasAgara upAdhyAyane apane 'pravacana balki zvetAmbara sampradAyameM to yaha zithi- parIkSA' nAmaka granthameM likhA hai ki "giralatA aura bhI pahalese praviSTa hogaI thii| nAra aura zatrujaya para eka samaya donoM ina sAdhujanoMke upadezase tIrthoM meM bhI sampradAyoMmeM jhagar3A huA, aura usameM mandira banAye jAne lage aura naye naye zAsana devatAkI kRpAle digambaroMkA tIrtha-atizayakSetra Adi nAmoMse-sthApita parAjaya huaa| jaba ina donoM tIrthopara hone lge| ina mandiroM aura tIrthoM ke vyaya- zvetAmbara sampradAyakA adhikAra siddha nirvAhake lie dhana-saMgraha kiyA jAne ho gayA. taba Age kisI prakArakA jhagar3A / lagA, dhana-saMgraha karanekI naI naI tarakIbe na hone pAve, isake lie zvetAmbara saMghane nikAlI gaI aura prabandhake lie koThiyA~ yaha nizcaya kiyA ki Age jo naI pratitaka khula gaI! bahatasIkoThayoko mAlikI mAe~ banavAI jAyeM, unake pAdamUla meM vanA. bhI dhIre dhIre bhaTrArako aura mahantoMke kA cihna banA diyA jaay| yaha sunakara adhikArameM A gaI aura anta meM usane digambariyoko krodha A gayA aura unhoMne eka prakArase dhArmika dukAnadArIkA rUpa apanI pratimAoMko spaSTa nagna banAnA dhAraNa kara liyaa| yadi isa bIcameM diga- zurU kara diyA / yahI kAraNa hai ki saMprati mbara sampradAyameM teraha paMthakA aura zvetA. rAjA (azoka pautra) AdikI bana. mbara sampradAyameM saMvegI sAdha oMkA udaya vAI huI pratimAopara vastra-lAMchana nahIM na hotA to yaha dukAnadArI kaunasA rUpa hai aura Adhunika pratimAoMpara hai| pUrva dhAraNa kara letI, isakI kalpanA karanA kI pratimAoMpara vastra-lAMchana bhI nahIM hai bhI kaThina hai| aura spaSTa nagnatva bhI nahIM hai|" isase 6-yaha saba ho gayA thA, tobhI tIrthoM- kamase kama yaha bAta acchI taraha siddha ke liye digambarI aura zvetAmbarI jhagar3oM- hotI hai ki donoM ke vivAdake pahale donoMkA sUtrapAta nahIM huA thaa| kyoMki eka kI pratimAoM meM bheda nahIM hotA thA aura For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 . jainhitaissii| [bhAgaH 15 / isa kAraNa donoM ekatra hokara apanI rIya pethar3a zAha bole ki bhagavAn AbhaupAsanA-vRttiko caritArtha karate the| raNAdi sahana nahIM kara sakate, isakA usa samaya taka lar3ane-jhagar3anekA koI kAraNa yaha hai ki unakI kIrti 12 yojana kAraNa hI nahIM thA / parantu aba to donoM taka phailI huI hai| Amake vRkSapara toraNakI pratimAoM aura upAsanA-vidhimeM kI aura laMkAmeM laharokI cAha nahIM hotii| itanA antara par3a gayA hai ki usapara jisa taraha phalodhI (mAravAr3a )meM prativicAra karanese Azcarya hotA hai| pAThaka mAdhiSThita deva AbhUSaNApahAraka haiM, usI yaha jAnakara Azcarya kareMge ki gujarAtake taraha yahA~ bhI haiN| yadi yaha tIrtha mahArA kaI prasiddha zaharoMmeM jinendra bhagavAnake hai, to zaivoMkA bhI ho sakatA hai ; kyoMki vimba koTa-kamIja taka pahanate haiM aura yaha parvata liMgAkAra hai aura girivArihamAre eka mitrane to eka bhagavAnako dhAraka hai| isa taraha vAdavivAda ho rahA jeba-ghar3Ise bhI suzobhita dekhA hai ! vota- thA ki kucha vRddhajanoMne zrAkara kahA, isa rAga bhagavAnakI unake bhaktoM dvArA jhagar3eko chor3a do aura yAtrAko calakara isase adhika viDambanA aura kyA ho vahA~ indramAlA (phUlamAla ) lete samaya sakatI hai? . isakA nirNaya kara lenA / usa mAlAko __-zvetAmbarAcArya ratnamaNDanagaNi- jo sabase jyAdA dhana dekara le sakegA, kRta sukRtasAgara nAmaka granthake-'pethar3a usIkA yaha tIrtha siddha ho jaaygaa| tIrthayAtrAdvaya prabandha meM jo kucha likhA nidAna donoM saMgha parvatapara gaye aura donohai usakA sArAMza yaha hai ki-"suprasiddha ne abhiSeka, pUjana, dhvajAropaNa, nRtya, dAnI pethar3azAha. zazrRMjayakI yAtrA karake stutyAdi kRtya kiye| jaba indramAlAkA saMghasahita girinArameM phuNce| unake samaya AyA taba zvetAmbara bhagavAnake pahale vahA~ digambara saMgha aAyA huA thaa| dAhine ora aura digambara bAI ora usa saMghakA svAmI pUrNa (candra ) nAmakA baitthe| isIse nizcaya ho gayA ki kauna agravAlavaMzI dhanika thA / vaha dehalIkA hAregA aura kauna jItegA! indramAlAkI rahanevAlA thaa| use 'alAuddInazAkhIna bolI hone lgii| paraspara bar3hate bar3hate mAnya' vizeSaNa diyA hai jisase mAlUma antameM zvetAmbaroMne 56 dhar3I sonA dekara hotA hai ki vaha koI rAjamAnya puruSa thaa| mAlA lenekA prastAva kiyA / digambarI usane kahA ki parvatapara pahale hamArA abhI taka to barAbara bar3he jAte the; parantu saMgha car3hegA; kyoMki eka to hama loga aba ve ghabarAye aura salAha karane lge| pahale Aye haiM aura dUsare yaha tIrtha bhI logoMne saMghapatise kahAhamArA hai| yadi yaha tIrtha tumhArA hai, to laNThitariva bhUtvA ca phalaM kiMtIrthavAlane / isakA sabUta peza kro| yadi bhagavAna neminAthakI pratimApara aMcalikA aura imaM nahi samAdAya zailezaM yAsyate gRhe // kaTisUtra prakaTa ho jAya, to hama ise arthAt isa taraha luTakara tIrtha lenese tumhArA tIrtha mAna leNge| bhagavAna bhavya kyA lAbha hogA? kyA isa parvatarAjako janoMke diye hue AbharaNa sahana nahIM kara uThAkara ghara le calanA hai ? antameM pUrNasakate, isalie isameM koI sandeha nahIM candrajIne kaha diyA ki Apa hI mAlA ki yaha tIrtha hamArA hai| isapara zvetAmba- pahana liijie| isase digambarI murajhA For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoke jhagar3oMkA rahasya / gaye aura apanAsA mu~ha liye yAtrA karake turaMgamANAm 7zatAni gajAnAm ,viMzatinIce utara gye|" sahastrANi zrAvakakulAnAm, 32 upavAsaiH yaha kathA yadyapi zvetAmbariyoM kI udA- stambhatIrthe praaptH| rAjJaH zarIraM khinnam / ratA aura girinArapara zvetAmbarAdhikAra gurubhirAmbikA pratyakSIkRtya apApasiddha karaneke mukhya abhiprAyase likhI maThAt pratimaikA zrAnItA / nRpAbhigaI hai, to bhI isameM bahuta kucha aitihA. graho mutkalojAtaH / mAsamekaM digambaraiH sika satya jAna par3atA hai; aura isase saha vAdaH, pazcAdambikayA 'urjita sailayaha bAta anAyAsa hI siddha ho jAtI hai sihare' ti gAthayA vivAdo bhagnaH, tIrtha. . ki usa samaya digambara aura zvetAmbara lAtvA digambarazvatAmbarajinArcAnAMnagnAdonoM eka hI mandira meM upAsanA karate the vasthAzcalikAkaraNeta vibhedaH kRtaH / iti aura indramAlAkI bolI donoMke ekatra yaatropdeshH|" isakA abhiprAya yaha samUhameM bolI jAtI thii| isake sivA hai ki surASTra dezake gomaNDala nAmaka yaha bhI mAlUma hotA hai ki usa samaya gA~vake nivAsI dhArAka nAmake saMghapati giranArakI mUlanAyaka neminAthakI prati- the| unake putra, 700 yoddhA,' 1300 mA AbhUSaNoMse susajita aura kaTisUtra gAr3iyA~ aura 13 karor3a azarphiyA~ thiiN| tathA aMcalikAse bhI lAMchita nahIM thii| ve zatrujayakI yAtrA karake jaba giranAra isI taraha udAharaNa ke taura para jo phalodhI tIrthakI yAtrAko gaye jo ki 50 varSase tIrthako pratimAoM ke viSayameM kahA hai ki digambaroMke adhikArameM thA, taba vahA~ unheM vahA~kA pratimAdhiSThita deva bhUSaNApahAraka svajAra nAmaka kiledArase lar3anA par3A aura hai, so jAna par3atA hai ki vahA~ bhI usa usameM unake sAtoM putra aura sAre yoddhA / samaya pratimAoMko AbhUSaNAdi nahIM mAre gye| usI samaya jaba unhoMne pahanAye jAte the| vItarAga pratimAoMkI sunA ki gopagiri arthAt gvAliyarake ye saba viDambanAe~ bahuta pIche kI gaI haiN| rAjA Ama haiM aura unheM vappabhaTTi nAmaka -zrIratnamandiragaNikRta upadeza-taraM- zvetAmbarAcAryane pratibodhita kara rakkhA. giNI (pR0 248) meM likhA hai ki-"surA- hai, taba ve gvAliyara aaye| usa samaya mAyA~ gomaNDalagrAmavAstavyaH saptaputraH vappabhaTTikA vyAkhyAna ho rahA thA |raajaa saptazatasubhaTaH 13 zatazakaTa saMghaH 13 koTi- baiThe the aura = zrAvaka the| dhArAkane digasvarNapatiH saM dhArAkaH zrIzatrujaya yAtrAM mbaragRhIta giranAratIrthakI hAlata sunaaii| kRtvA 50 varSAvadhi digambarAdhiSThita raivata- gurune tIrthakI mahimAkA varNana kiyaa| yAtrAvasare khaGgAradurgapasainyaiH saha yuddha isa para zrAma rAjA pratijJA kara baiThe ki 7 putra 7 subhaTakSaye zrIvappabhaTTipratibodhitaM giranArake neminAthakI bandanA kiye binA gopagirau zrIzrAmabhUpati jJAtvA tasyA's maiM bhojana grahaNa nahIM kruuNgaa| 1000 manRpasya sUripArSe vyAkhyAnopaviSTASTa- zrAvakoMne bhI yahI pratijJA kii| taba rAjA zrAddhaH samaM saM0 dhArAkaH smaagtH| tena eka bar3e bhArI saMghake sAtha cala pdd'e| digambaragRhIta tIrthasvarUpaM kathitam / guru- 32 upavAsa karake staMbhatIrtha arthAt bhistanmahimoktau zrAmanRpeNa girinArane- khaMbhAtameM phuNce| rAjAkA zarIra bahuta mivandanaM vinA bhojanAbhigraho gRhItastataH khinna dekhakara gurune ambikAko bulAyA saMghazvacAla / 1 lakSaM pauSTikAnAm ekalakSaM aura usake dvArA apApamaTha (1) se eka For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| / [bhAga 15 pratimA maMgavA lI / usake darzana 10-jAna par3atA hai, girinAra parvata. karake rAjA pratijJAmukta ho gaye ! isake . para digambaroM aura zvetAmbaroM ke bIca vaha bAda eka mahIne taka digambariyoMse vivAda vivAda kabhI na kabhI avazya humA huA aura antameM ambikAne 'ujitasela hai jisakA ullekha dharmasAgara upAdhyAyane sihre| zrAdi gAthAe~ kahakara vivAdakI kiyA hai| yaha koI aitihAsika ghaTanA samApti kara dI / (ina gAthAoMmeM yaha kahA avazya hai; kyoMki isakA ullekha digagayA hai ki jo striyoMkI mukti mAnatA hai, mbara-sAhityameM bhI milatA hai| nandhisaMghavahI saccA jaina mArga hai aura usIkA yaha kI gurvAvalImeM likhA hai:tIrtha hai ) isa taraha tIrtha lekara, digambara padamanandIgururjAto* blaatkaargnnaaprnnii| zvetAmbaroMkI pratimAoMmeM nagnAvasthA aura pASANa ghaTitAyena vAditA shriisrsvtii||36|| aJcalikAkA bheda kara diyaa| ujjayantagirau tena gacchaH saarsvtobhvet| ukta zavataraNase do bAteM mAlUma hotI haiM / eka to yaha ki pahale donoMko atastasmai munIndrAya namaH zrIpagranandine37 pratimAoMmeM koI bheda nahIM thA; aura dUsarI aura bhI kaI jagaha + isa ghaTanAkA yaha ki isa ghaTanAke pahale giranAra para jikra hai ki giranArapara digambaroM aura 50 varSa taka digambariyokA adhikAra thaa| zvetAmbaroMkA zAstrArtha huA thA aura -isI upadezataraGgiNI (pRSTha usameM sarasvatIkI mUrtimese ye zabda 247) meM vastupAla maMtrIke sa~ghakA varNana nikalanele ki satya mArga digambaroMkA hai, hai jo unhoMne saM. 1285 meM nikAlA .zvetAmbara parAjita ho gaye the / isa srthaa| usameM 24 dantamaya devAlaya, 120 svatIkI mUrtiko vAcAla karanevAle patrakASTha devAlaya, 5500 gAr3iyA~, 1800 nandi bhaTTAraka the jinakA samaya ukta DoliyA~, 70. sukhAsana, 100 pAlakiyA~, gurvAvalImeM vikrama saMvat 13-5 se 1450 700 zrAcArya, 2000 zvetAmbara sAdhA liyA hai / inake ziSya zubhacandra aura 1100 digambara, 1600 zrIkarI, 4000 praziSya jinacandra the| vetAmbara pranyoM meM ghor3e, 2000 U~Ta aura 7 lAkha manuSya the| yahI ghaTanA isa rUpameM varNita hai ki yadyapi yaha varNana atizayoktiparNa hai. to ambikAdevIne zvetAmbaroMkI vijaya yaha bhI isase yaha mAlUma hotA hai ki usa - - AcArya kundakundakA bhI eka nAma padanandi hai; samaya tIrtha-yAtrA, pUjanArcA Adi kAryo ataeva pIcheke lekhakone isa zAstrArtha aura vijayakA meM digambaroM aura zvetAmbaroM meM itanI mukuTa kundakundako bhI pahanA diyA hai; parantu yaha bar3A vibhinnatA nahIM thI, jitanI ki aba hai; bhArI bhrama hai| ye pacanandi 14vIM zatAbdike eka bhaTTAraka haiN| aura isI kAraNa isa saMghameM zvetAmba- +kavivara mRndAvana ne likhA hai:riyoMke sAtha 1100 digambara bhI gaye saMghama hita zrIkRnda kunda (paplanandi ?) the| donoM meM Ajakalake samAna vairabhAva guru, bandana heta gae giranAra / nahIM hogaa| aura digambara zvetAmbarokI bAda pasyau taha~ maMzayamati moM, sAkhI badI aMbikAkAra / mUrtiyoM meM yadi antara hotA to digamba 'satyapantha nigraMtha digambara, riyoMke lie vastupAlane digambara devA kahI surI taha~ pragaTa pukAra / layoMkI bhI vyavasthA kI hotI aura unakI so gurudeva basau ura mere, bhI saMkhyA dI hotii| bidhana harana maMgala karatAra / ' For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ - tIrthoMke jhagar3oMkA rahasya / 135 kahakara karAI thI ki jisa mArga strI... 12-aisA mAlUma hotA hai ki digako mokSa mAnA hai vahI saccA hai| jIta mbara aura zvetAmbara pratimAoMmeM bheda cAhe kisIkI huI ho-kyoMki zAstrA- ho jAneke bAda bhI bahuta samaya taka thoMmeM to hama Ajakala bhI yahI dekhate haiM digambaroM aura zvetAmbaroM meM mitratA banI ki donoMhI pakSavAle apanI apanI jIta- rahI hai| bahuta samaya taka isa khayAlake kA DaMkA pITA karate haiM-parantu yaha loga donoM sampradAyoMmeM bane rahe haiM ki nizcita hai ki ukta vivAda hazrA thA aura eka dUsareke dharmakAryoM meM bAdhA nahIM DAlausI samayase digambaroM aura zvetAmba- nI caahie| donoM ko apane apane vizvAsa. roMmeM vidveSakA yaha bIja vizeSa rUpase ke anusAra pUjA-arcA karane denAhI boyA gayA thA jisane Age calakara sajanatA hai| anusandhAna karanese isake bar3e bar3e viSamaya phala utpanna kiye| aneka pramANa mila sakate haiN| . pichale digambara-zvetAmbara sAhityakA zatrujaya aura pAbUke pahAr3oMmeM zvetAparizramapUrvaka parizIlana karanese isa mbara mandiroMke bIcoM bIca digambara ghaTanAkA nizcita samaya bhI mAlUma ho mandiroMkA astitva aba bhI isa bAtakI sakatA hai aura hamArA anumAna hai ki sAkSI de rahA hai ki usa samayake vaibhava. donoM orake pramANoMse vaha samaya bhI sampanna aura samartha zvetAmbarI bhI yaha eka hI tthhregaa| * nahIM cAhate the ki ina tIrthopara hamahI 11-mug2ala bAdazAha akabarake samaya- hama rahe, digambarI nahIM pAne paaveN| meM hIravijaya sUri nAmake eka suprasiddha 2-gandhAra (bharoMca ) eka prasiddha zvetAmbarAcArya hue haiN| akabara unheM bandaragAha thaa| vahA~ eka purAnA digaguruvat mAnatA thaa| saMskRta aura guja- mbara mandira thaa| jaba vaha gira gayA rAtImeM unake sambandhameM bahutase grantha aura usakI jagaha nayA zvetAmbara mandira likhe gaye haiN| ina granthoM meM likhA hai ki banavAyA gayA, taba vahA~ke zvetAmbara "hIravijayajIne mathurAse lauTate hue bhAiyoMne digambara pratimAoMko eka gopAcala (gvAliyara ) kI bAvana-gajI judA devakulikA (dehalI) meM sthApita bhajyAkRti mUrtike darzana kiye|" aura kara diyA / yaha devakulikA aba bhI yaha mUrti digambara sampradAyakI hai, isameM maujUda hai| koI sandeha nahIM / isase mAlUma hotA hai 3-bihArameM abase 12-13 varSa ki bAdazAha akabarake samaya taka bhI pahale eka jaina mandira hamane svayaM dekhA donoM sampradAyoMmeM mUrti-sambandhI virodha hai jisake adhikArI zvetAmbara haiM / usameM nahIM thaa| usa samaya zvetAmbara sampradAya- eka ora digambarI vedikA bhI hai aura ke prAcArya taka nagma mUrtiyoMke darzana usameM jo mUrtiyA~ hai, unakA darzana pUjana kiyA karate the| digambarI bhAI kiyA karate haiN| 4-orieNTala kAleja lAhaurakepro0 * pUrvokta padmanandikI hI ziSya-paramparAmeM eka pakSanandi bhaTTAraka aura hue haiM jinhoMne zatraMjaya parvatake diga- banArasIdAsa jI ema0 e0 se mAlama sbara mandirakI pratiSThA sambat 1686 meM karAI thii| dekho| jaina mitra bhAga 22 aMka 15 / sampradAyoMkI mUrtiyA~ do pRthak pRthak For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 vedikA meM thiiN| abhI 5-7 varSa pahale donoM ke bIcameM eka dIvAra banavA dI gaI hai| jainahitaiSI / * 5- pUnA zahara meM ekahI ahAteke bhItara digambara aura zvetAmbara mandira aba taka haiM / 6 - gvAliyara rAjya ke zivapurakalA~ nAmaka sthAnameM eka digambara mandira aisA hai jisameM S- zvetAmbara mUrtiyA~ haiM; aura eka zvetAmbara mandira aisA hai jisameM s - = digambarI mUrtiyA~ haiN| pahale donoM mandiroM meM donoM sampradAyake loga jAte the; parantu aba kevala bhAdoM sudI 10 ko dhUpa khene ke lie jAyA karate haiM / talAza karanese isa taraha ke aura bhI aneka pramANa mila sakate haiN| inase mAlUma hotA hai ki pahaleke logoMmeM zrAjakala ke samAna dharmayuddhoM kI pravRtti nahIM thI; balki donoM hila milakara rahanA cAhate the / 13 - akasara digambarI bhAiyoMkI orase yaha AkSepa kiyA jAtA hai ki zvetAmbarI bhAI digambarI mandiroM aura pratimAnoMpara adhikAra kara liyA karate haiM; aura yahI AkSepa zvetAmbariyoMkI zrorase digambariyoM para kiyA jAtA hai / yaha AkSepa bahuta aMzoMmeM saccA hai; parantu isake pAtra donoMhI sampradAyavAle haiM / isa viSaya meM koI sampradAya nirdoSa nahIM Thahara sakatA / sampradAya-moha cIja hI aisI hai ki vaha bhinna sampradAyavAloMke sAtha udAratAkA vyavahAra karanemeM saMkucita hue binA nahIM raha sktii| isake sambandhameM bhI aneka udAharaNa mila sakate haiM / ka -zraddheya muni jinavijayajI se mAlUma huA ki suprasiddha tIrtha rikhabadevakA mukhya mandira digambara sampradAyakA hai; parantu usapara adhikAra zvetAmbarI [ bhAga 15 bhAiyoMkA hai / kha- rozana muhallA Agareke suprasiddha zvetAmbara mandira ( cintAmaNi pArzvanAtha ) kI mUlanAyakakI mUrti digambara sampradAyakI hai| (dekho jainazAsana varSa 1 ) / ga - bairATa ( jayapura ) kA pArzvanAthakA mandira vAstavameM zvetAmbara sampradAyakA hai: parantu isa samaya vaha eka khaNDelavAla zrAvakake adhikArameM hai / DA0 devadatta rAmakRSNa bhANDArakara ema0 e0ne isa mandirakA nirIkSaNakarake vesTarna sarkila ke zrAzrAloji - kala sarvekI san 1910 kI riporTa meM eka vistRta lekha likhA hai / yaha mandira zaka saM0 2506 meM bAdazAha akabara ke samaya meM banA hai / akabarane zakamaNagotrIya indrarAja zrImAlIko bairATakA adhikArI banAyA thA / isI indrarAjakA banavAyA huA yaha mahodaya prasAda yA indra vihAra nAmakA mandira hai / devAlaya ke ahAtekI dIvArameM isa viSayakA vistRta zilAlekha lagA huA hai| hIravijayasUrike ziSya kalyANavijayake hAthase isa mandirakI pratiSThA huI thI aura isa kAma meM indrarAja 40 haz2Ara rupayA kharca kiyA thA / 14 - jaba koI mujhase pUchatA hai ki amuka tIrtha para vAstavika adhikAra kisakA hai, to maiM kaha diyA karatA hU~ ki donoMkA hai| donoMmeMse cAhe jo pIchekA ho, para usakA adhikAra pahalevAlese kama nahIM ThaharAyA jA sktaa| balki usapara to aise jainetara logoMkA bhI adhikAra hai jo jinadevapara zraddhA rakhate haiM aura unakA bhaktibhAva se pUjana vandana karate haiM / jaba donoMhI sampradAyavAle jinadevoM aura siddhoMke upAsaka haiM aura upAsanA karanA kisIkI jamIMdArIkA koI kheta jotanA yA phasala kATa lenA nahIM hai, taba unakA adhikAra kama yA jyAdA Thahara For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 5] tIrthoMke jhagar3oMkA rahasya / 137 rAyA hI kaise jA sakatA hai ? kucha loga tArAi buddhadevIi maMdiraM, purAne dastAveja aura tamassuka peza karake teNa . kAriyaM puvaM / apanA adhikAra siddha karanekA prayatna kiyA karate haiM; aura sambhava hai; unase .. Asanna girammi tao, unakA adhikAra siddha bhI hotA ho, parantu bhannai tArAharaMti ibho // kyA unase yaha prazna nahIM kiyA jA teNeva tattha pacchA, sakatA ki una dastAvejose pahale bhI to ye donoM sampradAya the| taba kyA inase bhavaNaM siddhAiyAi kaarviyN| pahaleke pramANapatroMkA tumhAre pratipakSIke taM puNa kAlavaseNa, pAsa honA sambhava nahIM hai? aura yaha ___diyaMvarehiM pariggahiyaM // siddha karanA to bAkI hI raha jAyagA tastha mamAeseNaM, ki unake likhanevAle zAsakoMko vaise kisI sArvajanika dharmasthAnake sambandhameM ajiya jiNiMdassa maMdiraM tugN| dastAveja likha denekA adhikAra thA yA daMDAhiva abhaeNaM nhiiN| yaha saMbhava aura svAbhAvika hai ki jasadeva sueNa nimmaviyaM // kisI samaya para kisI sampradAyavAloMkA aihika vaibhava aura prabhAva bar3ha gayA ina gAthAoMkA abhiprAya hai kiho aura usa samaya unake samIpake tIrtha- "pahale usane tArA*nAmakI baura devIkA kA prabandha unake hAthameM A gayA ho aura maMdira parvatake samIpa banavAyA; isa kAraNa kisI samaya unake badale dasaroke isa tIrthako tArApura kahate haiM / isake bAda pAsa calA gayA ho| parantu isase usIne phira vahIM para siddhAyikA (jainayaha siddha nahIM ho sakatAki usa tIrthakA devI) kA mandira bnvaayaa| parantu kAlavAstavika adhikArI zramaka sampradAya hI vazase use digambariyoMne le liyA / aba thaa| Upara upadeza-taraMgiNI granthakA jo vahIM para (kumArapAla rAjA kahate haiM) mere avataraNa diyA hai, usase mAlUma hotA hai Adezase usa devake putra daMDAdhipa abhayakisaMghavI dhArAkake samaya meM giranAra tIrtha kI dekharekha meM ajita | jinendrakA U~cA para 50 varSase digambariyoMkA adhikAra mandira banavAyA gayA hai|" isase mAlUma thA aura pIche Ama rAjAkI kRpAse vaha hotA hai ki kumArapAla rAjAke samaya adhikAra zvetAmbariyoMke hAthameM calA taka samUce tAraMgA tIrtha para yA kamase gayA hogaa| isI tarahakA eka ullekha kama siddhAyikA devIke mandirapara tAraMgA siddhakSetrake sambandhameM kumArapAla digambariyokA adhikAra thaa| pratibodha nAmaka zvetAmbara pranthameM milatA tAraMgA parvata para koTizilA para eka hai / yaha prantha somaprabha sUrikA banAyA hamA hai aura 'gAyakAr3a zrorieNTala . tAraMgA parvatakI talaiTIse uttarakI ora lagabhaga Der3ha sIrIja' meM hAlameM hI prakAzita huA hai| mIlakI dUrI para tArAdevIkI mUrti aba bhI maujUda hai aura isakI racanAkA samaya vikrama saMvat usa para bauddhoMkI eka prasiddha gAthA likhI huI hai| 1241 hai| isameM prArya skhapuTAcAryakI kumArapAla mahArAjakA yaha vizAla mandira bhava kathAmeM likhA hai ki bhI vartamAna hai| For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 - - ghedI hai| usakI eka pratimA para aba bhI haiM ki kisI taraha inakA anta ho saMvat 1160 kI vaizAkha sudI 6 kA, 'jAya, isa lekhakA bahuta kucha upayoga ho siddharAja jayasiMhake samayakA lekha hai * sakatA hai| jisase mAlUma hotA hai ki usa samaya . parama vItarAga bhagavAnakA zAntiprada arthAt kumArapAla mahArAjake mandira. zAsana donoM pakSake makhiyoMko saddhi nirmANake pahale, vahA~ para digambariyoMke de ki ve isa jaina dharmako kalaMkita mandira aura pratimAe~ thIM aura kumArapAla karanevAle vyavasAyase zIghra hI parAGmukha * pratibodhake kathanAnusAra saMbhava hai ki ho jAya~ / parvata para digambariyoMkA hI adhikAra vItarAga mArgakI rakSA tIrthoM yA ho / isI taraha pAvAgar3ha siddhakSetra para mandiroMko apanI apanI sampatti banA isa samaya sampUrNa adhikAra digambariyoM- lenese nahIM hogI, kintu una tIrthoM aura kA hai; parantu parvatake Upara kaI aise mandiroM se ghara ghara aura ghaTa ghaTameM mandiroMke khaNDahara par3e hue haiM jo zAnti, dayA, kSamAke sandeza pahu~cAnese zvetAmbara sampradAyake haiM aura jinase hogI / isa bAtako hameM ghar3I bharake lie mAlUma hotA hai ki vahA~ para zvetA. bhI na bhUlanA cAhie / mbarI bhAI bhI jAte the aura unake mandira the / kadambavaMzI rAjAoMke jo tAmrapatra prakAzita hue haiM, unamese dUsare hAthIguphAkA zilAlekha / tAmrapatrameM zvetAmbara mahAzramaNasaMgha aura digambara mahAzramaNasaMghake upabhogake lie jaina samrAT khAravelakA itihaas| kAlavaGga nAmaka grAmake denekA ullekha hai| [lekhaka-kumAra deveMdraprasAda, paaraa| ] yaha sthAna kanATaka pradezama dhAravAr3a (gatAMkase aage|) jileke Asa pAsa kahIM para hai| avazya hI usa samaya vahA~ para koI zvetAmbara __hAthIguphAkA vaha mla zilAlekha saMghakA bhI sthAna, tIrthAdi hogaa| parantu jise zrAyuta ku0 pA0 jAya jise zrIyuta ke0 pI0 jAyasavAlane parvata bahuta samayase usa ora zvetAmbarI parase punaH jA~ca dvArA saMzodhita karake bhAiyoMkA eka tarahase prabhAva hI hai, isa 'di jarnala Apha di bihAra aiMDa ur3IsA kAraNa ukta sthAna yA to naSTabhraSTa ho gayA risarca sosAiTIke, disambara san 1618 hogA yA digambariyoM ke adhikArameM hogaa| ke aMkameM, saMskRta chAyAnuvAda sahita AzA hai ki pAThakagaNa ukta pramANoM prakAzita karAyA thA aura jisakA se dinambara-zvetAmbaroMke jhagar3ekI asa paricaya gatAMkameM diyA gayA hai, apane usa saMzodhita rUpameM, saMskRtAnuvAda liyatako bahuta kucha samajha jaayNge| isa samaya jaba kidonoM sampradAyake samajhadAra more (blaika) TAipameM chApe gaye haiN| sahita, nimna prakAra hai| isameM jo akSara loga ina jhagar3oMse Uba gaye haiM aura cAhate isa bAtako sUcita karaneke lie haiM ki -dekho jainamitra bhAga 22 aMka 12 / zilAlekhameM una khAsa khAsa zabdoMse + ina tAmrapatroM kA vivaraNa dekho jainahitaiSI bhAga 14 pahale unheM gauravake sAtha uccAraNa karaneke maMka 7-8 meM / vAste, kucha sthAna khAlI chor3A huA hai| For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5] hAthIguphAkA zilAlekha / / 13 // // prAkRtam // // saMskRtam // . / pahalI paMkti namo arahaMtAnaM [1] namo savasi- ___namo'rhadbhyaH [0] namaHsarvasiddhebhyaH dhAnaM [0] airena mahArAjena mahAmeghavAhanena [3] ailena mahArAjena mahAmeghavAhanena cetarAjavala-vadhanena pasathasubhalakhanena caitrarAjavaMzavardhanena prazastazubhalakSaNecaturaMtala thuna-gunopahitena kaliMgAdhi- na caturaMtarasthUNaguNopahitena kaliGgAdhipatinA siri khAravelena / patinA zrIkSAravelena / dUsarI paMkti pandarasavasAni siri kaDAra-sarIra- paJcadazavarSANi zrI-kaDArazarIra-vatA krIvatA kIDitA kumArakIDikA tato DitAH kumArakrIDAH [] tato lekharUpagaNalekharUpagaNanA-vavahAra-vidhivisAradena sa- nAvyavahAravidhivizAradena sarvavidyAvavavijAvadAtena navavasAni yovarajaM pasA. dAtena navavarSANi yauvarAjyaM prazAsitam sitaM [1] saMpuNa-catuvIsati-ghaso tadAni [1] sampUrNacaturviMzativarSastadAnIM vardhavadhamAnasesayove(va) nAbhivijayotatiye mAnazeSayauvanAbhivijayastRtIye tIsarI paMkti . kaliMgarAjavaMse purisayuge mahArajA kaliGgarAjavaMze puruSa-yugAya* mahArAjyA bhisecanaM pApunAti [] abhisitamato ca bhiSecanaM prApnoti [3] abhiSiktamAtrazca * padhame vase vAta-vihata-gopura-pAkAra-nive- prathame varSe vAtavihataM gopura-prAkAra-nisanaM paTisaMkhArayati [0] kalinagari ] vezanaM pratisaMskArayati [1] kaliGganagaryAm kha-bIraM isi-tAlaM taDAga-pADiyo ca ukSikA-billaM iSitallaM taDAgapAlIzca bandhApayati [1] savuyAna-patisaMThapanaM ca bandhayati [0] sarvodyAnapratisaMsthApanazca cauthI paMkti kArayati [1] panatIsAhi satasahasehi kArayati [0] paJcatriMzacchatasahasraH prakapakatiyo ca raMjayati [] dutiye ca pase tIzca ramjayati [0] dvitIyeca varSe aci. acitayitA sAtakarNi pachimadisaM haya- ntayitvA sAtakarNi pazcimadeza, haya-gajagaja-nara-radha-bahulaM daMDaM pathApayati [1] karAha- nara-ratha-bahulaM daNDaM prasthApayati [] kRSNabenAMgatAya ca senAya vitApati * musi- veNAM gatayA ca senayA vitApayati mUSikanagaraM [0] tatiye puna base kanagaram [] tRtIye punarvarSe *vitApitaM iti vaa| -purisayuge iti nimitte sptmii| kammakaraNanimisasthemu sattamo iti kAcAyanaH (3. 1.40) + paJcatriMzacchata-sahasraH prakRtIH paricchidya parigaNagyA ityetadarthe tRtiiyaa| dikzamdaH pAlIprAkRte videzAthoM'pi / For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ nhitaissii| [bhAga 15 praakRtm|| ||sNskRtm // pA~cavIM paMkti. gaMdhava-vedabudho daMta-nata-gIta-vAditasaMdasa- gandharvavedabudho dampa*-nRtta-gIta-vAditranAhi usava-samAja-kArApanAhica kIDA- sandarzanairutsava samAja-kAraNaizca krIDayati. payati nagariM ] tathA cavuthe vase vijA-. nagarIm [0] tathA caturthe varSe vidyAdharAdharAdhivAsaM ahata-puvaM kaliMgapuvarAjani- dhivAsam ahatapUrva kaliGgapUrvarAjaniveghesitaM............vitadha-makaTe sa-bilama' zitaM..........vitatha-makuTAn sArdhitabihite ca nikhita-chata lmAMzca nikSipta-chatra'chaThI paMkti bhiMgAre hita-ratana-sApateye sava-raThika bhRGgArAn hata-ratna-svApateyAn sarvarASTrika mojake pAde caMdApayati [1] paMcame ca bhojakAn pAdAvabhivAdayate [1] paJcadAnI vase naMdarAja-ti-vasasata-zroghAme cedAnIM varSe nandarAjena tri-zata-varSITitaM tanasuliya-vATA panADi nagaraM pavesa yAm avaghaTTitAMtanasuliyavATAt praNAlI [ya] ti [] so [pi ca vase ] chaDama' nagaraM pravezayati [1] so ['pica varSe ] bhisito ca rAjasuya[] sandasayaMto sava- SaSThe'bhiSiktazca rAjasUyaM sandarzayana sarva kara-ghaNaM kara-paNam sAtavI paMkti anugaha-anekAni satasahasAni visa- anugrahAnanekAn zatasahasraM visRjati pau. jati poraM jAnapadaM [0] satamaMca vasaM pasA- rAya jAnapadAya [0] saptamaM ca varSa prazAsato vajiragharavi dhusi ti gharimI sa. sato vajragRhavatI dhRSTiritigRhiNI sanmatuka-pada-puMnA sakumAra [7]............ mAtRkapada-pUrNA sakumAra [7] ........... .........[0] bhaThame ca vase mahatisenAya [0] aSTame ca varSe mahatyA senayA mahAmaha [ta-bhitti]-goradhagiriM . [bhitti] gorathagiri pAThavIM paMkti ghAtApayitA rAjagaha upapIDApayati ghAtayitvA rAjagRhamupaMpIDayati [1] [0] etinA ca kaMma' padAna-panAdena saMvita etena ca karmAvadAna-praNAdena saMvItAM sena-vAhinIM vipamuMcituM madhurAM apayA- sainyavAhinIM vipramoktuM mathurAmapayAta to yeva narido [ nAma ]................ eva narendro [nAma]...............[mo?]+ ......[ mo?] yati [vicha ]........... yacchati [vicha].................pallavabhR. .........palavabhare tAni nadhI paMkti kalparule haya-gaja-radha-saha-yaMte sava-gharA- kampavRkSAn hayagajarathAn sayantan sarvavAsa-parivasane sa-agiNaThiye [1] sava- gRhAvAsa-parivasanAni sAgniSThikAni [] gahanaM ca kArayituM bamhaNAnaM jAti-patiM sarvaprahaNaM ca kArayituM brAhmaNAnAM jAtiparihAraM dadAti- [0] arahata............va paGkya parihAraM dadAti [0] ahat......... .........na............giya ..................na.........giyA (1) * dampa = dampati ? * nabame varSa ityetasya mUlapATho naSTontahitAkSareSu / For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5] // prAkRtam // dasavIM paMkti ...[ka]. [mA] nehi rA [ja] saMni vAsaM mahAvijayaM pAsAdaM kArApayati zraThatilAya sata* sahasehi [] dasame ca vase mahota' bhisamayo bharadha-vasa- pathAnaM mahijayanaM ... ti kArApayati.. .. [niri taya] uyAtAnaM ca maNi-ratanA [ ni ] upa labhate [1] gyArahavIM paMkti rAjAno bArahavIM paMkti hAthIguphAkA zilAlekha / .. maMDe ca puva- rAjanivesita-pIDaga-da []bha-naMgale ne kAsayati janapadabhAvanaM ca terasa-vasa-sata-ketu bhada-tita mara-deha saMghAtaM [] vAra-same ca vase .. .sehi vitAsayati uttarApatha ........... .. magadhAnaM ca vipulaM bhayaM janeto hathisu gaMgAya pAyayati [] mAgadhaM ca rAjAnaM vahasatimita* pAde vaMdApati [i] naMdarAja - nItaM ca kAliMga - jina-saMni vesaM ... ....... gaharatanAna paDihArehi aMgamAgadha-vasuM ca neyAti [1] terahavIM paMkti ....... ta jaThara- likhila-barAni sihirAni nIvesayati sata - visikanaM parihA rena [i] abhutamachariyaM ca hathi - nAvana parIpuraM u [pa] deNaha haya- hathI - ratanA - [ma] nikaM paMDarAjA padAni anekAni mutamaNiratanAni aharApayati dUdha sata[] [] caudahavIM paMkti * vahasatimitraM iti vA / ....sino vasIkaroti [[] terasame ca vase supavata-vijayi-cake kumArI pavate arahite ya[[] pa-slima vyasaMtAhi // saMskRtam // :..[ka] [] mAnaiH (1) rAjasannivAsaM mahAvijayaM prAsAdaM kArayati aSTAtrizatA zata sahasraiH [] dazame ca varSe mahadhRtAbhilamayo bhAratavarSa- prasthAnaM mahIjayanaM ... ti kArayati [ nirityA ? ] udyAtAnAM ca maNi ratnAni upalabhate [1] 42 . maNDe ca pUrvarAjanivezite pRthUdagra-dalbha-lAGgale niSkAsayati janapadabhAvanaJca trayodaza zata- varSIyasya ketubhadrasya tiktAmara - deha- saMghAtam [ / ] dvAdaze ca varSe.. .bhiH vitrAsayati utta rApatharAjAn .......... .... magadhAnAJca vipulambhayaM janayan hastiSu gaGgAyAM prAyayati [] mAgathaJca rAjAnaM vRhaspatimitraM pAdAvabhivAdayate [] nandarAjanItaJca kAliGga - jinasannivezaM gRharatnAnAM pratihArairaGgamAgadha- vasUni ca nAyayati [1] ta jaTharollikhitAni varANi zikharANi nivezayati zata-vaizikAnAM parihAreNa [] adbhutamAzcaryazca hasti-nAvAM paripUram upadeyaM haya- hastiratna- mANikyaM pANDya rAjAt idAnImanekAni muktAmaNiratnAni zrAhArayati iha zata [zaH] [] ..sino vazIkaroti [1] trayodaze ca varSe supravRtta - vijayizcakre kumArI parvate 'rhite yApa-kSema-vyasaddbhyaH kA * ekAdaze varSe ityetasya mUlapATho naSTo galitazilAyAm / For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 // prAkRtam // . kAyyanisIdIyAya yApaJAvakehi rAjabhitini cinavatAni vosAsitAni [] pUjAni kata- uvAsA khAravela - sirinA jIvadeva- siri-kalpaM rAkhitA [] pandrahavIM paMkti jainahitaiSI / .. [tA] sukataM samaNa - suvihitAnaM (nuM ?) ca sAta- disAnaM (nuM ?) JAtAnaM tapasa - isinaM saMghAyanaM (nuM ?) [;] arahata nisIdiyA samIpe pabhAre varAkara - samuthapitAhi aneka yojanAhitAhi.. silAhi siMhapatha-rAtriyadhusiya nisayAni solahavIM paMkti. . paTAlikocatare ca veDUriyagabhe thaM patiThApayati [,] pAnatariyA satasahasehi [] muriya--kAlaM volchinaM (ne?) ca coyaThi-agasa-tikaMtariyaM upAdAyati [1] khemarAjA sa vaDharAjA sa bhikhurAjA dhamarAjA pasaMto sunaMto anubhavato kalANAni satrahavIM paMkti . guNa - visesa - kusalo sava pAkhaMDa - pUjako sava - devAyatana-saMkArakArako [ a ] pati-hata-caki- vAhinibalo cakadhura - gutayako pavata - cako rAjasibasa - kula-vinizrito mahA-vijayo rAjA khAra-velasiri * rAnisa vA iti harananandanapANDeyAH / // saMskRtam // yikaniSIdyAM yApajJApakebhyaH rAja-bhRtIzrIrNavratAH vyavazAsitAH [1] pUjAH kRtopAsAH kSAravelena zrImatA zrIjIvadevakalpaM rakSitAH [1] [ bhAga 15 . [tA] su kRtaM zramaNebhyaH suvi hitebhyaH zAstradRgbhyaH jJAtRbhyaH tapaRSibhyaH saMghAyanam [1] zrabhiSIdyAH samIpe prAgbhAre varAkarasamutthApitAbhirane yojanAhRtAbhiH zilAbhiH siMhaprasthIyAyai rAjJyai ghRSTyai niHzrayANi .pATAlikAvacatvare ca vaidUryyagarbhAn stambhAn pratiSThApayati [,] paJcasaptatyA zatasahasraiH [1] muriya-kAlaM vyavacchi naJca catuHSaSThyAprazatikAntarIya-mupAdApayati + [1] kSemarAjaH sa varddharAjaH sa bhikSurAjo dharmarAjaH pazyan zRNvannanubhavan kalyANAni ... guNa - vizeSa - kuzalaH sarvapASaNDapUjakaH sarva - devAyatana - saMskArakArakaH [a] pratihata - cakri-vAhinI - balaH cakra dhura-guptacakraH pravRtta cakro rAjarSivaMza - kula - viniHsRto mahAvijayo rAjA cAravelazrIH Wu zramaNeSu vA / + dIr3a kSaye Nici dApayati / For Personal & Private Use Only www.jalnelibrary.org
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ hAthIguphAkA zilAlekha / 143 zilAlekhakA hindI anuvaad|| ___utsava aura samAjake dvArA nagarIkA zilAlakhakA hindA anuvAda manoraJjana kiyaa| .. paMkti 1-arhatoko namaskAra / sarva- aura cauthe varSa meM, vidyAdhara nivAsiddhoMko nmskaar| aila-mahArAja mahA soko, jo pahale kabhI naSTa nahIM hue the meghavAhana, caitrarAjavaMzavardhana, prazastazubha aura jo kaliMgake pUrva rAjAoM ke nirmANa lakSaNasampanna, akhila-deza-stambha, kali- kiya kiye hue the......... mAdhipati shriikhaarvelne| ___ unake mukuToMko vyartha karake aura paMkti 2-pandraha varSa taka,zrIsampanna unake loheke Topoke do khaMDa karake aura' aura phaDAra (gandumI) raMgavAle zarIrase unake chatra, kumAra krIr3Ae~ kii| bAda meM lekha, rUpa paMkti 6-aura zRMgAroM (suvarNagaNanA, vyavahAra-vidhimeM uttama yogyatA kalazo) ko naSTa karake tathA girAkara, prApta karake aura samasta vidyAoMmeM pra aura unake samasta bahumUlya padArthoM tathA vINa hokara usane nau varSoMtaka yuvarAja ratnoMkA haraNa karake, usane samasta rAkI bhA~ti zAsana kiyaa| STrikoM aura bhojakoMse apane caraNoMko jaba vaha pUrA caubIsa varSakA ho cukA bandanA kraaii| taba usane, jisakA zeSa-yauvana vijayose ___ isake bAda pA~caveM varSa meM usane tana uttarottara vRddhiMgata huA,-tRtIya muliya mArgase nagarImeM usa praNAlI - paMkti 3-kaliMgarAjavaMzameM, eka pu (nahara ) kA praveza kiyA jisako nanda rAjane tIna sau varSa pahale khudavAyA thaa| ruSayugake lie mahArAjyAbhiSeka paayaa| apane abhiSekake pahalehI varSa meM usane chaThe varSameM usane rAjasUya yajJa karavAtavihata (tUphAna ke bigAr3e hue ) gopura ke saba karoMko kSamA kara diyA, (phATaka) prAkAra (cahAradIvArI) aura paMkti 7-paura aura jAnapada (saMsthA. bhavanoMkA jIrNoddhAra karAyA; kaliMga oM) para aneka zatasahasra-anugraha vitanagarIke phavvAreke kuNDa, iSitalla (1) raNa kiye| aura tar3AgoMke bA~dhoMko ba~dhavAyA; samasta sAtaveM varSa rAjya karate hue, vajra udyAnoMkA pratisaMsthApana karAyA aura gharAnekI dhRSTi (prAkRta-dhisi) nAnI paiMtIsa lakSa prajAko santuSTa kiyaa| gRhiNIne mAtRka padako pUrNa karake sakumAra paMkti 4-dUsare varSa meM, sAtakarNi- ()...(0) kI cintA na karake usane pazcima dezako AThaveM varSa meM usane (khAravelane) bahutase hAthI, ghor3oM, manuSyoM aura rathoMkI bar3I dIvAravAle gorathagiri para eka eka bar3I senA bhejii| kRSNaveNa nadI para bar3I senAke dvArA senA pahu~cate hI, usane usake dvArA paMkti-AkramaNa karake rAjagRhamUSika-nagarako santApita kiyaa| tIsare ko ghera liyaa| parAkramake kAryoMke isa gharSa meM phira samAcArake kAraNa narendra [nAma]...apanI paMkti 5-usa gandharva-vedameM nipuNa- ghirI huI senAko chur3Ane ke liye mathurAmatine dampa, nRtya, gIta, vAdya, sandarzana, ko calA gyaa| For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 ( naveM varSa meM) usane diye.. . pallava yukta jainahitaiSI / paMkti 8 - kalpavRkSa, sArathI sahita haya-gaja- ratha aura sabako zragnivedikA sahita gRha, AvAsa aura parivalana / saba dAnako grahaNa karAe jAneke lie usane brAhmaNoMkI jAtipaMkti ( jAtIya saMsthAoM) ko bhUmi pradAna kI / zrarhat .forer (?) ...va.. paMkti 10 - [ka][f] mAnai: ( 1 ) usane mahAvijaya - prAsAda nAmaka rAjasannivAsa, 3= sahasrakI lAgatakA banavAyA / dasaveM varSa meM usane pavitra vidhAnoM dvArA yuddhakI taiyArI karake deza jItane kI icchA se, bhAratavarSa ( uttarI bhArata ) ko prasthAna kiyA / -kleza ( ? ) se rahita ...... usane zrAkramaNa kiye gaye logoMke maNi aura ratnoMko pAyA / paMkti 11 - ( gyArahaveM varSa meM ) pUrva rAjAoMke banavAye hue maNDapameM, jisake pahiye aura jisakI lakar3I moTI, U~cI aura vizAla thI, janapada se pratiSThita terahaveM varSa pUrva meM vidyamAna ketubhadrakI tika (nIma ) kASThakI zramara mUrtiko usane utsavase nikAlA / bArahaveM varSa meM.. usane uttarApatha (uttarI paJjAba aura sImAnta pradeza ) ke rAjAoM meM trAsa utpanna kiyA / paMkti 12.. aura magadhake nivAsiyoM meM vipula bhaya utpanna karate hue usane apane hAthiyoMko gaMgA pAra karAyA aura magadha ke rAjA bRhaspatimitra se apane caraNoMkI bandanA karAI... ( vaha ) kaliMga - jinakI mUrttiko jise nandarAja le bhAga 15 gayA thA, ghara lauTA lAyA aura aMga aura magadhakI amUlya vastuoM ko bhI le aayaa| paMkti 13 - usane ............ jaTharollikhita ( jinake bhItara lekha khude haiM ) uttama zikhara, sau kArIgaroMko bhUmipradAna karake, banavAe aura yaha bar3e Azcarya kI bAta hai ki vaha pANDya / jase hastinAva meM bharAkara zreSTha haya, hasti, mANika aura bahutase muktA aura ratna najarAne lAyA / paMkti 14 - usane... vaza meM kiyA / phira tarahaveM varSa meM vrata pUrA hone para ( khAravelane ) una yApa - jJApakoM ko jo pUjya kumArI parvatapara, jahA~ jinakA cakra pUrNa rUpa se sthApita hai, samAdhiyoM para yApa aura kSemakI kriyAoM meM pravRtta the; rAjabhRtiyoMko vitaraNa kiyA / pUjA aura anya upAsaka kRtyoMke kramako zrIjIvadevakI bhA~ti kSAravelane pracalita rakhA / paMkti 15 - suvihita zramaNoM ke nimitta zAstra netrake dhArakoM, jJAniyoM aura tapobala se pUrNa RSiyoMke lie ( usake dvArA ) eka saMghAyana ( ekatra hone kA bhavana ) banAyA gayA / zrarhatkI samAdhi ( niSadyA) ke nikaTa, pahAr3akI DhAlapara, bahuta yojanoMse lAye hue, aura sundara khAnoMse nikAle hue pattharoMse, apanI siMhaprasthI rAnI 'dhRSTI' ke nimitta vi bhAmAgAra For Personal & Private Use Only paMkti 16 - aura usane pATAlikAzrame ratna jaTita stambhoMko pacahattara lAkha paNoM (mudrAoM) ke vyayase pratiSThApita kiyA / vaha (isa samaya ) muriya kAlake 164veM varSa ko pUrNa karatA hai /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ___ hAthIzuphAkA shilaalekh| - 145 vaha kSemarAja, varddharAja, bhikSurAja aura ratha aura jisakI senAko kabhI koI dharmarAja hai aura kalyANako dekhatA rahA roka na sakA, jisakA cakra (senA) hai, sunatA rahA hai aura anubhava karatA / cakrapura ( senA-pati) ke dvArA surakSita rahatA hai, jisakA cakra pravRtta hai aura jo . pakti 17---guNavizeSa-kuzala, rAjarSivaMza kulameM utpanna dubhA hai, aisA sarva matokI pUjA karanevAlA, sarva devA. mahAvijayI rAjA zrIkhAverala hai| layoMkA saMskAra karAnevAlA, jisake ketu bhadra pariziSTa / zilAlekhakI prasiddha ghaTanAoMkA tithipatra / bI. sI. (IsA ke pUrva) , 1560 (lagabhaga) ... , 460 (lagabhaga) kaliMgameM nanda-zAsana ...6230 azokakI mRtyu] [220 (lagabhaga) ... / kaliMgake tRtIya-rAjavaMzakA sthApana] sAravelakA janma [1- ... ... mauryavaMzakA anta aura puSpamitrakA rAjya prApta karanA] khAravelakA yuvarAja honA [180 (lagabhaga) sAtakarNi prathamakA rAjya prArambha sAravelakA rAjyAbhiSeka mUSika-nagarapara AkramaNa rASTrikoM aura bhojakoMkA parAjaya rAjasya-yaba magadhapara prathama bAra AkramaNa uttarApatha aura magadhapara AkramaNa, pAeDavarAja se pradeya (najarAne kI prApti zilAlekhakI tithi For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 jainahitaiSI / sanAtanI hindU | mahAtmA gA~dhI ke eka lekhakA anuvAda | mujhase loga akasara pUchA karate haiM ki Apa apaneko custa 'sanAtanI hindU' aura' vaiSNava' kyoM kara kahalavAte haiM ? maiM samajhatA hU~ ki isa samaya mujhe isa praznakA uttara de DAlanA cAhie / isa uttara meM sanAtanI hindU kI vyAkhyA aura vaiSNavakI pahacAna zrA jAyagI / jo vyakti hindustAna meM hindU kula meM janma lekara, veda upaniSad purANAdi granthoMko dharmagrantha ke rUpa meM mAnatA hai; jo satya, ahiMsAdi pA~ca yamoM para zraddhA rakhatA hai aura unakA yathAzakti pAlana karatA hai: jo mAnatA hai ki AtmA hai, paramAtmA hai, AtmA ajara aura amara hai, phira bhI dehAbhyAsa ke kAraNa aneka yoniyoMmeM zrAvAgamana karatA rahatA hai, use mokSa mila sakatA hai aura mokSa parama puruSArtha hai jo varNAzrama aura gorakSAdharmako mAnatA hai, vaha hindU hai / aisI merI mAnyatA hai / aura jo manuSya ina saba bAtoMko mAnaneke atirikta vaiSNava sampradAyako mAnanevAle kulameM utpanna huA ho aura usakA jisane tyAga na kiyA ho; jisameM narasiMha mehatAke 'vaiSNava jana' *yaha bhajana 5 disambara ke 'navajIvana' meM prakAzita huA hai| usake anusAra vaiSNava meM nIce likhe 20 guNa hone cAhie~-1 paraduHkha bhaMjana karanevAlA ho, 2 phira bho nirabhimAnI ho, 3 sabakI bandanA kare, 4 kisakI nindA na kare, 5-6 vacanakA aura kAcha (kaccha) kA dRr3ha ho, 7 nizcala mana ho, 8 samadRSTi ho, ha tRSNAtyAgI ho, 10 ekapatnIvrata pAlanevAlA ho, 11-12 satya aura acaurya pAlatA ho, 11 mAyAtIta ho, 14 vItarAga ho, 15 rAmabhakta ho, 16 pavitra ho, 1720 lobha-kapaTa kAma koSa rahita ho, / -- anuvAdaka / [ bhAga 15 nAmaka bhajanameM varNana kiye hue guNa thor3e bahuta aMzoM meM maujUda hoM aura jo una guNoMko pUrNa karane ke lie prayatna karatA ho, vaha vaiSNava hai / merA pUrA vizvAsa hai ki mujhameM Upara batalAe hue cihna aneka aMzoMmeM maujUda haiM aura unheM adhika dRr3hIbhUta karaneke lie maiM nirantara prayatnazIla rahatA hU~ / isalie maiM bar3I namratA parantu dRr3hatA ke sAtha apane Apako custa (pakkA) sanAtanI hindU aura vaiSNava kahalAne meM saMkoca nahIM karatA / merI samajha meM hindU dharmakA sthUla bAhya svarUpa gorakSA hai / isa gorakSA ke kArya meM sArI hindU janatA asamartha bana gaI hai / isase maiM hinduoM ko 'napuMsaka' mAnatA hU~ aura una napuMsakoM meM maiM apane Apako ghaTiyAle ghaTiyA napuMsaka samajhatA hU~ / maiM nahIM samajhatA ki maiMne jo tapazcaryA gorakSA ke lie kI hai aura kara rahA hU~, usase adhika tapazcaryA aura koI karatA hai, aura go-vaMzake prati merI jo sahAnubhUti hai usase adhika sahAnubhUti kisI dUsaremeM hai / isake lie mere barAbara tapazcaryA jJAnapUrvaka to zAyada hI kisIne kI hogI / jabataka hindU gAyapara dayA nahIM rakhate, pazuoMko hindU svayaM hI aneka tarahake duHkha dete haiM, jabataka ve musalamAnoMkI prIti sampAdana karake unase premakI qhAtira gobadha nahIM chur3A sakate haiM, jabataka a~garez2a loga hindustAna meM govadha karate haiM, aura usako sahana karate hue hindU a~garez2I saltanatakI salAmI bajAte haiM tabataka maiM samajhatA hU~ ki hindU dharmameMse brAhmaNa aura kSatriya dharmakA lopa ho gayA hai aura isa kAraNa meM janma se vaizya honepara bhI ukta donoM dharmokA pAlana karane ke lie nirantara prayatna kara rahA hU~ / For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ huA hai| aGka 5 sanAtanI hinduu| merI samajhameM hindU-dharmakA antara- mujhe zAstroMko par3hane aura samajhanekI svarUpa satya aura ahiMsA hai| maiMne apanI kuMjI mila gaI hai| jo zAstravacana satyajAna pahacAnake logoMmeM aisA eka bhI kA, ahiMsAkA, brahmacaryakA virodhI ho, AdamI nahIM dekhA jo satyakA sevana vaha cAhe jahA~se milA ho, apramANa hai| utanI sUkSmatAse karatA ho jitanA maiM zAstra buddhise pare nahIM haiN| jo zAstra bacapanase abataka kara rahA huuN| ahiMsA- buddhigrAhya na hoM, unheM hama raha kara sakate kA jItA jAgatA lakSaNa prema-avaira hai| haiN| upaniSadoko maiM par3ha gayA huuN| maiMne mujhe dRr3ha vizvAsa hai ki mere hRdayameM prema aise bhI upaniSat par3he haiM, jo mujhe buddhichalaka rahA hai-bhItara samAtA nahIM hai| grAhya nahIM aNce| isase maiMne unheM AdhAramujhe svapnameM bhI kisIke prati vairabhAva bhUta nahIM maanaa| yaha bAta aneka kaviyoMutpanna nahIM huaa| DAyarake duSkRSya jAna- ne kahI hai ki jo zAstroMke akSarose kara bhI usake prati mujhe vaira utpanna nahIM cimaTA rahatA hai-vaha 'vediyA Dhora, hotaa| jahA~ jahA~ maiMne duHkha dekhe haiM, yA vedajJa pazu hai / zaGkara Adi prAcAryoMne anyAya dekhe haiM, vahA~merA aAtmA vyAkula zAstroMkA dohana bahuta thor3e vAkyoM meM kara diyA hai| aura una sabakA tAtparya yaha hai hindadharmakA tattva mokSa hai| maiM mokSa- ki hameM Izvarabhakti karake jJAna aura usa ke lie tar3aphar3A rahA huuN| merI sArI jJAnake dvArA mokSa prApta karanA cAhie / pravRttiyA~ mokSake lie haiN| mujhe jitanA mujarAtake 'akhA bhagata ne kahA hai:vizvAsa apane zarIrake astitva aura sUtara zrAve tyabha tuM rahe, jyabha tyabha usakI kSaNikatAke viSayameM hai, utanA karIne harine lhe| hI AtmAke astitva aura usake amR. jo zAstra madirApAna, mAMsabhakSaNa, tattvake viSayameM hai| pAkhaNDa ityAdi sikhalAte haiM ve zAstra ina saba kAraNoMse jaba koI mujhase nahIM kahalA skte| 'custa sanAtanI hindU' kahatA hai taba smRtiyoMke nAmase bhI bar3A adharma mujhe prasannatA hotI hai| phaila rahA hai| smRti zrAdi granthoke- yadi koI mujhase pUche ki tumane akSaroMmeM ulajhakara hama narakakI yogyatA zAstrokA gaharA abhyAsa kiyA hai ? to prApta kara rahe haiM / smRtiyoMse bhramita hokara maiM usase kahU~gA ki nahIM, maiMne nahIM kiyaa| hindU kahalAnevAle loga vyabhicAra karate aura yadi kiyA bhI hai to vidvAnkI haiM aura bAla-kanyAoMke Upara balAtkAra dRSTise nahIM kiyaa| merA saMskRta-jJAna karane-karAneke lie taiyAra rahate haiN| bahuta thor3A hai| saMskRtake bhASAnuvAda aba yaha eka bar3A bhArI prazna uThatA bhI maiMne thor3e hI par3he haiN| yaha dAvA bhI hai ki zAstra aneka haiN| unameMse hama kise maiM nahIM kara sakatA ki maiMne koI eka kSepaka samajhe, kise grAma gineM aura veda bhI pUrA pUrA par3hA hai| phira bhI maiMne kise tyAjya maaneN| yadi Aja brAhmaNa. zAstroko dharmadRSTise jAna liyA hai| dharmakA lopa na huA hotA, to hama kisI unakA rahasya maiM samajha gayA hU~ aura aise brAhmaNa ko khojakara usase ukta merI samajhameM vedoMko par3he binA bhI praznakA samAdhAna kara lete jo. yama-niya manunya mokSa prApta kara sakatA hai| mAdike pAlanase zuddha hotA aura jisane For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| bhAga 15 uttama jJAna prApta kiyA hotA / aise para dUsare dharmavAle samA gaye haiM, parantu brAhmaNoM ke abhAvase hI isa samaya bhakti- ve usI janmameM hindU nahIM khlaaye| mArga pradhAna ho rahA hai| jaba hama pAkhaNDa, hindU-jagat eka samudra hai| usake peTameM dambha, mada, mAyA Adi pApoMke sAtha sArA kUr3A-karkaTa Akara sAfa ho jAtA asahakAra karake jo ki Adhunika sara- hai-zAnta ho jAtA hai| aisA barAbara kArameM aneka rUpoMmeM prakaTa ho rahe haiM, hotA rahA hai| iTalI, grIsa Adi dezoM Atmazuddhi kareMge, usa samaya zAyada hameM ke loga Akara hindUdharmameM samA gaye haiM, koI zAstradohana karanevAlA saMskRta . parantu unheM kisIne hindU banAyA nhiiN| puruSa mila jAya / tabataka hameM sarala kAlAntarameM aisI ghaTatI bar3hatI hotI hI bhAvase mUla tattvoMko pakar3e haribhakta rahI hai| hindUdharma IsAI aura musalamAna hokara vicaranA cAhie / isake sivA dharmoMke samAna dUsare dharmavAloko yaha aura koI mArga nahIM hai| nimantraNa nahIM detA ki tuma hamAre dharmameM ___ "guru binA jJAna nahIM hotA / " isameM Akara mila jaao| usakA Adeza hai sandeha nahIM ki yaha eka suvarNamaya vAkya ki sabako apane apane dharmakA hI pAlana hai| parantu isa samaya to guru milanA karanA caahie| sisTara niveditA jaisI hI kaThina ho rahA hai| sadguruke abhAvameM viduSI hindUdharmameM A gaI, phira bhI hama cAhe jisako guru banAkara saMsArasAgara. use hindUke rUpameM nahIM pahacAnate / sAtha ke bIcameM DUba maranA buddhimAnIkA kArya hI usakA bahiSkAra yA tiraskAra bhI nahIM hai| jo tAre vahI guru hai| jo svayaM hI nahIM krte| hindUdharmameM kisIke lie taranA nahIM jAnatA vaha dUsaroMko kyA 'pAnApanta' nahIM hai| parantu usa dharmakA tAregA? aise tAranevAle yadi kahIM ho pAlana saba koI kara sakatA hai| bhI to ve sulabha nahIM haiN| ___varNAzrama eka 'kAyadA' (kAnUna) hai| aba z2arA varNAzrama para Aiye / cAra usakA vyAvahArika rUpa jAti hai| varNoke sivA aura koI varNa nahIM hai| jAtiyoM meM bar3hatI ghaTatI hotI rahatI hai| merI mAnatA yahI hai ki varNa janmase hai| jAtiyoMkI utpatti aura nAza huzrA hI jo brAhmaNa kulameM janmA hai vaha brAhmaNa karatA hai| hindUdharmake bAhara yadi koI rahakara hI mregaa| guNase vaha bhale hI honA cAhe to svayaM hI ho sakatA hai, abrAhmaNa ho jAya, parantu usakA brAhmaNa kisI dUsareke karanese nhiiN| parantu vaha zarIra brAhmaNa hI rhegaa| jo brAhmaNa 1 jAtise bAhara kiyA jA brAhmaNa-dharmakA pAlana nahIM karatA, vaha sakatA hai / jAti-bahiSkAra eka prakAraapane guNoM ke anusAra zudra yonimeM aura kA daNDa hai aura yaha saba jAtiyoMke pazu yonimeM bhI janma letA hai| mere sadRza - brAhmaNa aura kSatriya-dharma pAlana karane- hAthame honA caahie| vAle vaizyako yadi phira janma lenA par3e, pAnI-bhojana-vyavahAra aura beTI. to dUsare bhavameM bhale hI brAhmaNa yA kSatriya vyavahAra ye hindUdharmake Avazyaka cihna janma mile, parantu isa janmameM to vaizya nahIM haiN| parantu hindUdharmameM saMyamako pradhAna hI rahanA pdd'egaa| aura yaha bAta hai bhI pada diyA gayA hai| isa kAraNa usake yathArtha / yadyapi hindUdharmameM samaya samaya pAlanevAloMke lie pAnI-bhojama-vivAha nA jA For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 5] sanAtanI hindU / Adi ke sUkSma pratibandha rakha diye gaye haiN| Azrama (sAbaramatIkA satyAgrahAzrama) unheM maiM burA nahIM samajhatA / parantu sAtha saMnyAsiyoM jaisA dharma pAlatA hai| usameM hI jo unakA pAlana nahIM karatA use maiM hindUdharmake anusAra, isa yugake yogya, dharmabhraSTa bhI nahIM samajhatA / bhojana-pAna eka naI jAtikA nayA vyavahAra cala rahA aura vivAha-vyavahAra cAhe jahA~ ma karanA, hai| isa kAryako maiM eka prayoga yA parIkSAise maiM ziSTAcAra samajhatA huuN| isameM ke rUpameM kara rahA huuN| yadi vaha phalIbhUta prArogya aura pavitrAkI rakSA samAI huI huA to anukaraNIya ginA jAyagA aura hai| parantu tiraskArake rUpameM kisIke yadi niSphala hogA to usase kisIkI bhojana-pAnakA tyAga karanA hindudharmake koI hAni na hogii| prayoga karanevAleko viruddha hai, aisA maiM mAnatA huuN| maiMne apane bhI koI hAni nahIM hogii| kyoMki isa anubhavase nizcaya kiyA hai ki paravarNIyoM parIkSAkA mUla saMyama hai / isameM merA hetu aura paradharmiyoMke sAtha beTI-vyavahAra yaha hai ki sevAdharmakA binA kaThinAIke aura roTI-vyavahArakA pratibandha hindUdharma- pAlana ho aura jahA~ para dharmakA samAveza kI saMskRtikI eka zrAvazyaka bAr3a kevala khAne pIne meM kara liyA gayA hai vahA~ (paridhi) hai| isa rivAjako usake yogya aura gauNa yadi aisA hai to phira maiM musalamAnoM- sthAna diyA jaay| . ke yahA~ bhojana kyoM karatA hU~ ? isalie ki aba rahI aspRzyatA yA chuuaachuut| unake yahA~ bhojana karate hue bhI maiM saMyama aspRzyatAko utpatti kaise huI, isako dharmakA pUrA pUrA sevana kara sakatA huuN| koI nahIM samajha sakatA / maiMne isake pakAI huI cIjoM meM Dabala roTI taka khAtA sambandhameM anumAna hI kiye haiN| ve satya hai| kyoMki DabalaroTIke pakAnekI kriyA ho yA asatya, parantu yaha to andhA bhI bilakula zuddha hai aura jisa taraha pohe dekha sakatA hai ki aspRzyatA hai| bahuta tathA phuTAne cAhe jahA~ bhune hue khAye samayakA abhyAsa jisa taraha hameM apane jAte haiM, usI taraha Dabala roTI (roTI yA prAtmAko nahIM pahacAnane detA, usI capAtI nahIM) bhI cAhe jahA~kI pakI huI . taraha hamArA bahuta purAnA abhyAsa aspR. khAI jA sakatI hai|* phira bhI mere sAthI zyatAke adharmako bhI nahIM dekhane detaa| itanA pratibandha nahIM pAlate aura musala- kisIko bhI peTake bala calAnA, judA mAna tathA apanese itara varNavAloMke rakhanA, gA~vase bAhara nikAla denA, vaha yahA~ zuddha rItise pakAye hue anya khAdya maratA hai yA jItA, isakI paravAha na bhI khA lete haiN| aisA karake ve apane karanA, use jUThA bhojana khilAnA ye sirapara jAti-bahiSkArakI jokhima uThAte saba bAteM kabhI dharma nahIM ho sktiiN| hai; parantu unakA hindUpanA nahIM mitttaa| paMjAbaka jisa proDAyara-DAyarazAhI atyA cAroMke viruddha hama pukAra macA rahe haiM, * samajhameM nahIM pAyA ki mahAtmAjIkA yaha vicAra unase bhI adhika anyAya aura atyAcAra kisa dRSTiko liye hue hai, kaise unhoMne sAdhAraNa roTIkI bhaSekSA Dabala roTIke pakAnekI kriyAko bilakula zuddha mAnA hama antyajoM (bhaMgI, camAra Adi jAtiyoM) hai aura kyoMkara Dabala roTIkI, cAhe jahA~kI pakI huI hone para kara rahe haiN| antyaja par3osameM nahIM para bhI grAma pratipAdana kiyA hai-donoM meM tAtvika dRSTise raha sakatA, antyajako apanI mAlikI kyA vizeSatA hai| jamIna nahIM mila sakatI, antyajako hameM For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitessii| [bhAga 15 dekhate hI cillAkara kahanA cAhie ki mahAtmA gAndhIke vicAra kaise haiM, yaha "dUra rahanA, mujhe chUnA nahIM," antyajako lekha prakaTa kiyA jAtA hai| aneka logoMgAr3I meM sAtha baiThanekI AjJA nahIM / ne unheM jainadharmAnuyAyI samajha rakkhA yaha hindUdharma nahIM hai-yaha to DAyarazAhI hai| kabhI kabhI sArvajanika sabhAoM aura hai| aspRzyatAmeM saMyama nahIM hai| aspR- patroM takameM aisI bAteM prakAzita ho jAtI zyatAko pAlanA cAhie, isake lie haiN| abhI kucha hI samaya pahale pUne ke yaha udAharaNa diyA jAtA hai ki mAtA 'jhAnaprakAza' meM nAgapurake dezabhakta DA0 baccekA mailA uThAkara taba taka kisIko maMjekA eka saMvAda prakAzita hazrA thaa| nahIM chUtI hai jabataka vaha snAna nahIM kara . usameM DA0 muMjene spaSTa zabdoM meM yaha letii| parantu isameM to mAtA svayaM hI nahIM prakaTa kiyA thA ki ma. gAndhI isa chUnA caahtii| aura yadi isa niyamakA Andolanake dvArA jainadharmakA pracAra kara hama bhaMgiyoMke sambandhameM pAlana karAveM rahe haiM aura yaha bar3e duHkhakI bAta hai| to usase koI inkAra nahIM kara sktaa| asahakAra Andolana dAkSiNAtyoMkI aura ( arthAt jisa samaya bhaMgI mailA uThAkara zivAjI AdikI rAjanItike bilakula pAyA ho usane na snAna kiyA ho, usa viruddha hai / parantu kiyA kyA jAya, samaya vaha svayaM hI hama logoMko na chUe / dakSiNameM koI bar3A netA nahIM rahA / snAna kara cukanepara chUnekI roka-Toka ityAdi / svanAmadhanya svargIya lokamAnya nahIM honI caahie|) bhaMgI Adi jAtiyoM- tilakake sAtha mahAtmA gAndhIkA eka ko aspRzya ginakara hama gandagIko sahana siddhAntake sambandhameM jo thor3A sA karate haiM aura rogoMko utpanna karate haiN| vivAda huA thA, usase bhI logoMne yadi aspRzyako spRzya ginane lageMge to yahI samajhA thA ki ma0 gAndhI jainadharmaapane usa aGgako (bhaMgI Adi jAtiyoM ke anuyAyI haiM / lokamAnyakA kathana thA ko) sApha rakhanA sIkha jaayNge| ki 'zaThaM prati zAThyaM kuryAt' (jaiseke __ bahutase bhaMgiyoke gharoMko maiMne vaiSNava- sAtha taisA honekI nIti ThIka hai) aura ke gharose bhI ujalA dekhA hai| unameMse mahAtmA gAndhI kahate the ki bureke sAtha kitanoMkI hI satyavAditA, saralatA, bhI bhalAI karanI cAhie / 'akrodhena dayA Adi dekhakara to maiM cakita ho gayA jayet krodhaM (krodhako kSamAse jItanA hU~ / merA vizvAsa hai ki hindUdharmameM cAhie / ) isa nItiko gAndhIjI apane aspRzyatA (zrAbUta) rUpI kalike praveza vyAkhyAnoM meM aksara batalAyA karate haiM karanese hI hama patita bana gaye haiM aura aura yaha nIti jainadharmakI ora bahata isIse gomAtAkI rakSA karaneke lie adhika jhukI huI mAlUma hotI hai| unakI vIryahIna ho gaye haiN| jabataka hama isa jIvanacaryA, unake vrata-niyama, unakI DAyarazAhIse mukta nahIM hote, tabataka aparigrahazIlatA aura unakI parama a~garez2I DAyarazAhIse mukta honekA hameM ahiMsA-vRtti bhI logoM ke isa vicArako koI adhikAra nahIM hai / * puSTa karatI hai ki ve jainadharmAnuyAyI haiN| noTa / sirpha yaha batalAneke lie ki parantu isa lekha meM pAThaka dekheMge ki ve apaneko custa sanAtanI hindu aura * pharavarI 1621 ke 'nava jIbana se anuvAdita vaiSNava prakaTa karate haiN| For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ a5] sanAtanI hind| 151 yaha saca hai ki mahAtmAjIke jIvana isI bAtako puSTa karatI hai| parantu isa para jainadharmakI bahuta bar3I chApa par3I hai| eka siddhAntako chor3akara unhoMne apane suprasiddha jainatatvajJa svargIya rAyacandajI. lekha meM jo anya bAteM prakaTa kI haiM, ve ko ve bahuta bar3A Adarza puruSa mAnate aisI nahIM haiM jinakA jainadharmake sAtha haiM / ve yaha bhI svIkAra karate haiM ki mere sAmaMjasya na ho ske| caritra para unake jIvanakA sabase adhika ma. gAndhI jainI nahIM haiM aura ve prabhAva hai| jainadharmake parama ahiMsA tattva- apane zrApako 'custa sanAtanI hinda ko jitane vyApaka aura vizAla rUpameM kahate haiN| parantu isa lekhase unakA sanAunhoMne vyavahArayogya banAkara dikhalAyA tana hindudharma kucha vilakSaNa sA mAlUma hai, utanA pichale hajAra varSoMmeM zAyada hI hotA hai| kyoMki ve veda, purANa, smRti kisIne dikhalAyA ho| unakA caritra Adi dharmagranthoMkI utanI hI bAta mAnaneeka savese sacce jainIke lie bhI anu- ke lie taiyAra haiM jo buddhigrAhya ho, karaNIya hai; aura isa dRSTi se unheM 'jaina' arthAta unakI sadasadviveka buddhi jinake kahanA anucita nahIM ho sktaa| phira mAnanese inkAra na karatI ho| ve dharmabhI ve apaneko 'jaina' na kahakara 'sanA- granthoMke akSaroM aura zabdoMse cimaTe tanI hindU' aura 'vaiSNava' mAnate hai aura rahaneko-unake arthoM para lar3a marane kounake isa kathanapara avizvAsa karanekA bhI ThIka nahIM samajhate / smRtiyoke koI kAraNa nahIM dekha pddtaa| prati to unake hRdaya meM bahuta hI kama unake aneka vyAkhyAnoM aura lekhose vyAkhyAnA zrAra lakhAsa Adara-buddhi jAna par3atI hai| aneka upaprakaTa hotA hai ki ve kaTTara IzvaravAdI niSadoMko bhI ve buddhigrAhya nahIM maante| haiN| arthAt unakA jainoMke samAna aneka ina saba bAtoMko dUsare zabdoM meM kahA jAya paramAtmAzrI yA siddhAma nahI, kintu eka to yoM kahanA cAhie ki ve 'zrAgamaparabrahma paramAtmAmeM vizvAsa hai| jaina prAmANya ko bahuta adhika mahattva nahIM dharmake sAtha unake vizvAsameM jo bar3A dete| isase yaha dhvanita hotA hai ki ve bhArI antara hai vaha yahI jAna par3atA vedokta hiMsAko, balidAnakI prathAko hai*| aura tAttvika dRSTi se yaha antara aura mAMsabhakSaNa Adiko sarvathA apra. sAdhAraNa nahIM hai| unakI veda, upaniSat, mANa mAnate hoNge| unhoMne likhA bhI hai purANa Adi dharmagranthokI mAnyatA bhI ki "jo zAstravacana satya, ahiMsA aura * mahAtmA gAndhIke IzvaraviSayaka isa vizvAsasambandha- brahmacaryakA virodhI ho vaha cAhe jahA~se meM abhI hameM bahuta sandeha hai| sambhava hai ki isa viSayameM milA ho, mAnya nahIM ho sktaa|" unakA vicAra usa vicArase vibhinna na ho jise zrImadrAjacanda nAmake tattvajJAnIne, jinako mahAtmAjI apanA unake sAmAjika vicAra bhI sanAAdarzapuruSa mAnate aura apane hRdayapara jinakI chApa tanI hinduoMke lie vilakSaNa mAlUma svIkAra karate haiM, unheM unake praznoMke uttarameM sujhAyA hue binA na raheMge / aspRzyatA aura thaa| ve tadanusAra zrAtmAko hI Izvara samajhate hoN| aura chUnAchUtake 'adharma' ko naSTa kara deneke isalie unakA IzvaraviSayaka zabdaprayoga usI AtmadRSTi athavA kisI nayavivakSAko liye hue ho| parantu ina saba lie to unhone kamara hI kasa rakkhI gAtoMkA nirNaya aura spaSTIkaraNa svayaM mahAtmAjIke dvArA hai| rahA vAzrama, so usakI kaThoratA hI ho sakatA hai aura honA caahie| smpaadk| aura kaTTaratAko bhI unhoMne bahuta kucha For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 jainhitaissii| [bhAga 15 kama kara diyaa| saMyamakI pAlanAmeM jahA~ duSpApya aura alabhya koI bAdhA na AtI ho, vahA~ khAne pIne- dudhApya Ara alabhya meM ve dharmabhraSTa honA nahIM mAnate / eka varNa jaina grantha / kI vividha jAtiyoMke bIca beTI-vyavahAra honA bhI unakI samajhameM burA nahIM hai| 23 dvisandhAna kAvyakI ttiikaaeN| nidAna unake vicAroMkA sAra somadeva satkaviziromaNi vidvadrata dhanaJjayasarike zabdoMmeM yahI ho sakatA hai ki kA banAyA huA 'dvisandhAna' nAmakA "jinake karanese vrata yA saMyamakA ghAta eka saprasiddha mahAkAvya grantha hai| apane na hotA ho aura vizvAsameM antara na sAhitya tathA kAvyakI dRSTise yaha grantha prAtA ho, ve saba laukika vidhiyA~ hamako bar3e hI mahattvakA aura ucca koTikA mAnanIya haiN|" prAcIna grantharatna hai| isakA dUsarA nAma hamArI samajhameM gAndhIjIkA hindU 'rAghavapANDavIya' bhI hai| isameM racanAdharma eka saMskAra kiyA huA hindUdhame kauzalake dvArA zrIrAmacandra aura pANDava hai| use unhoMne apanI parama zAnta, donoMkI kathAokA sammelana kiyA gayA niSpakSa aura ahiMsaka vRttike anukUla hai-eka hI zabda-racanA parase donoM saMskRta kara liyA hai aura usa saMskAra- kathAoMkA arthAvabodha hotA hai| eka meM unake jIvana para jainadharmakA jo prabhAva prakArase artha karane para yaha grantha 'rAmApar3A hai, usakI chAyA spaSTatayA lakSita yaNa' mAlUma hotA hai aura dUsare prakArase hotI hai| isI kAraNa ve jainadharmako artha karane para isameM 'mahAbhArata' kA hindUdharmase judA nahIM samajhate / unhoMne Ananda Ane lagatA hai| yahI isa granthaahamadAbAdameM mahAvIra jayantIke ava meM sabase bar3I khUbI hai aura isIse sara para yaha kahA bhI thA ki "jo saJcA isakA sArthaka nAma 'dvisandhAna' rakkhA dvinTa hai vaha jaina hai: aura jo saJcA jaina gayA hai| aise mahatvake granthakI jitanI hai vaha hindU hai|" acchI aura vistRta TIkA upalabdha ho, ____ koI mAne yA na mAne aura samajhe utanA hI acchA hai| abhItaka isa grantha yA na samajhe, parantu mahAtmA gAndhIke para hameM do saMskRta TIkAe~ upalabdha huI upadezoM aura prabhAvane alakSita rUpase haiN| eka TIkA zrInemicandrakI banAI huI jainadharmakA asIma upakAra kiyA hai; aura hai jisakA nAma 'padakaumudI' hai| yaha una navayuvakoke vicAroMmeM to Azcarya- TIkA pArAke jainasiddhAnta bhavanameM maujada janaka parivartana kara diyA hai jo jaina- hai| isakI patrasaMkhyA 253 aura zlokadharmake ahiMsA-tattvako bhAratakA gArata saMkhyA prAyaH nau haz2Ara hai / TIkAke karanevAlA bahuta pradhAna kAraNa samajha maGgalAcaraNakA prathama padya isa prakAra hai:rahe the / ahiMsAmeM bhI koI mahatI zakti zrImAn zivAnandanayIzavandho hai aura vaha aisI zakti hai jisake Age eka bar3e bhArI sAmrAjyakI zakti bhI bhUyAdvibhUtyai munisuvrato vaH / tuccha hai / yaha unhIMke Andolanane ___ saddharmasaMbhUti narendra pUjyo | vizvAsa karAyA hai| bhinnendranIlollasadaMga kAntiH // 1 // nAthUrAma premii| yaha TIkA jina nemicandrakI banAI For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 5] duSprApya aura alabhya jaingrnth| 153 . huI hai ve 'devanandI ke ziSya aura 'vinaya- sabhaMgAbhaMgazleSapradhAnatayA kathA dvayacandra' ke praziSya the, aisA ukta maGgalA- varNakasya tasya cAsya mahAkAvyasya TIkAcaraNake padyoM aura sandhiyoM parase pAyA pi vinayacandrAntevAsi (?) nemicandreNa jAtA hai| sAtha hI yaha bhI mAlUma hotA mahatI vRttAsIt / tasyAzcAtIva vistRta. hai ki 'trailokyarIti' bhI unake koI guru tvAttataH sAramuddhRtya zrIbadarInAtheneva athavA samakAlIna vidvAn the / yathAjIyAnmRgendro vinayendunAmA sakalasumanobhUSitena dAdhIca jayapura ___ saMvitsadArAjita kaMThapIThaH / saMskRtapAThazAlAdhyApaka vidvadvara badarInAthe neyaM sudhArUpA prkaashitaa| prakSIvavAdIbhakapolabhittiM / ___aisI hAlatameM nemicandrakI ukta pramAkSaraiH svairnakharairvidArya / / 2 / / vistRta TIkAke uddhArakI bar3I z2arUrata tasyAtha ziSyo'jani devanandI hai / vaha z2arUra mANikacandra granthamAlAmeM sadbrahmacayavrata davanandA / . prakAzita ho jAnI cAhie, jisase padAmbuja dvandvamanindyamarya vidvAn loga usakI vizeSatAoMse lAbha . ___ tasyottamAMgena namaskaromi // 3 // uThA sake aura eka vidvAnakI acchI . trailokyakIrtezcaraNAravinda kRti surakSita ho jAya / pAre nayArNodAdha sampraNamya / dUsarI TIkA .. pipAsatAM rAghavapANDavIyAM TIkAM kariSye padakaumudIM tAM // 4 // kavi 'devara' kI banAI huI hai, jise "iti niravadyavidyAmaNDanamaNDita- kI preraNAse racA thA, jaisA ki usake unhoMne 'aralu' nAmake eka pradhAna seThapaNDitamaNDalIDitasya SaTtakaMcakravartinaH pratyeka sargake antameM diye hue nimna zrImadvinayacandrapaNDitasya gurorantevAsino vAkyase prakaTa hai:- . devanandinAmnaH ziSyeNa sakalakalodbhava. __ akArayadimAM TIkAmaraluH zreSThipuMgavaH / cArucAturIcandrikAcakoreNa nemicandreNa akarodamRtAziSTa vacanaH kavidevaraH / / viracitAyAM dvisandhAnakaverdhanaJjayasya isa TIkAkA nAma 'rAghavapAMDavIya rAghavapANDavIyAbhidhAnasya mahAkAvyasya prakAzikA' hai aura yaha bhI pArAke jainapadakaumudI nAmadadhAnAyAM TIkAyAM nAya. siddhAnta bhavanameM maujUda hai| parantu yaha kAbhyudayarAvaNajarAsandhavadhavarNanaM nAmA- TIkA tAr3apatroMpara karNATakI akSaroM meM hai STAdazaH sargaH // aura isakI avasthA atyanta jIrNazIrNa 25 varSa hue, sana 1865 meM, bambaIke hai, aisA hameM paM0 zAntirAjajIke patrase nirNayasAgara presane, apanI kAvyamAlAmeM mAlUma huA hai| sUcI meM isakI patrasaMkhyA 'dvisaMdhAna' ko prakAzita kiyA thaa| 52 aura zloka-saMkhyA 1200 dI hai| kavi usake sAtha paM0 badarInAtha (ajaina) kI devarane TIkAke zurUmeM amarakIrti, siMhabanAI huI jo TIkA lagI huI hai, vaha isI nandi, dharmabhUSaNa,zrIvardhadeva, bhaTTAraka muni, padakaumudI nAmakI vistRta TIkAkA sAra ina prAcAryokA smaraNa tathA stavana kiyA lekara banAI gaI hai, jaisA ki usakI hai; aura isake bAda aralu seThakA tathA bhUmikAke nimna vAkyoMse prakaTa hai:- apanA kucha paricaya diyA hai| aralu seTha For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 154 ... jainhitaissii| bhAga 15 ke paricayameM unheM karNATaka dezanivAsI, mamAsminvaismityaM, yadayamaraluHzreSThitilakaH / 'kIrti' nAmake pitA aura 'gummaTA' kavInAM kalpadurbhavati mahilAnAM ca mdnH|| nAmakI mAtAse utpanna, arhadbhakta, zreSThi- guNaiyUMDhastuMgaH surabhirapikAtyA dhavalayA / tilaka, kaviyoM ke liye kalpadruma, striyoMke kalAvAn bhadrazrIranutalamazokazca saralaH // liye kAmadeva, mahA guNavAn , nirmala tatpriyAya tanotImA TIkAM hi kavi devaraH / kIrtise zobhita, kalAvAna. azoka aura sarala prakaTa kiyA hai / aura apanA pari paravAdivaradRsya rAmabhaTTasya nandanaH // " caya sirpha itanA hI diyA hai ki apaneko yaha TIkA bhI mANikacandra-granthamAlA'rAmabhaTTa' kA putra batalAyA hai jo ki meM nikala jAnI caahie| isakA nAma 'paravAdi gharaTTa' the, arthAt apanI yuktiyoM kisI dUsare prasiddha bhaNDArakI sUcImeM dvArA anya vAdiyoM ko pIsa DAlanevAle abhItaka hamAre dekhane meM nahIM aayaa| the| isase kavi devarake pitA eka naiyA- 24-audaarycintaamnni| , yika vidvAn the, aisA pAyA jAtA hai| . - 'audAryacintAmaNi' nAmakA eka - maGgalAcaraNa aura paricayAdi-viSa grantha zrutasAgara sUrikA banAyA huA hai| __yaka ve padya isa prakAra haiM: yaha saMskRtameM prAkRta bhASAkA vyAkaraNa "ArI (?) psitAnyA racayatvavandyA grantha hai| zrIhemacandra aura trivikramake nyArAdhakAnAmayamAdi devaH / prAkRta vyAkaraNoMse yaha vyAkaraNa bar3A ArAtrikAyanta yadIzvarAyA hai aura adhika vyAkhyAko liye hue hai| isameM chaH adhyAya haiN| pratyeka adhyAyake ___ mAsthAyikAyAmamarendranaTyaH // 1 // zurU aura antameM maGgalAcaraNAdi-viSayaka narendrArcitapAdAya namostvamarakIrtaye / / . jo padya isa granthameM diye haiM, unameMse yastapaHzikhibhIteva yayau kIrtiH surApagAMil aitihAsika tattvako liye hue kucha padya siMhanandimunIndrasya smarAmi padayo sNm| isa prakAra haiM:zrIH spardhayeva dAsItvaM zrAyitA yattapaH shriyaa|| atha praNamya sarva vidyAnandyAspadapradam / dharmabhUSaNadevasya dadhe caraNa rekhayA / pUjyapAda pravakSyAmi prAkRta vyAkRti satAM / / ratnatrayanidhAnAprarocamAna lipicchaviH // zrIpUjyapAdasUrividyAnandI smntbhdrguruH| jigAya bhuvanaM yena tenaiva dhanuSAsmaraH / zrImadakalaMkadevo jinadevo maMgalaM dizatu / / jitaH zrIvardhadevena cakAra tRnncumbitaaN(?)| zrIkunda kundasUrevidyAnandiprabhozca padakaMjam! bhaTTArakamuneH pAdAvapUvakamale stumaH / na tvA ca pUjyapAdaM saMyuktamataH paraM vakSye // yadane mukulI bhAvaM yAMti rAjakarAH paraM // zrIpUjyapAdamakalaMka samantabhadra AsItkarNATabhUmadhyamadhyAsIno vnnigvrH| zrIkundakundajinacandravizAkhasaMjJAH / mUrteva jinadharmasya kIrtiH kIrtisamAhvayaH // zrImAdhanandizivakoTi zivAyanAkhyA, tasya jAyA jayAsatyaM mAtrAdhikyamanISiNe(?) vidyAdinandi guravaH zama mIdizaMtu / / gummaTeti bhuvikhyAtA nAmatazcArthatazca yaa|| zrIsarvajJamadoSaM taduktavacanAni nandayan viduSAM vRndaM tyorjninndnH| nikhilasukhabhavanaM / arhatsalIna cittatvAdaranaSThisaMjJayA / natvA vidyAnandaM svAdyadhyAyaM praracayAmi / / For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'aGka 5 ] vidyAvirodhaM nodhanidhisAdhunirastavAdaH zrImAnumAprabhuranantara pUjyapAdaH / zaM vo dadAtu sadayaH zubhadAnadakSo vidyAdinandigururAtmavidAM mumukSuH // samantabhadrairapi pUjyapAdai kalaMkamuktaira kalaMkadevaiH / seTha ciraMjIlAlajIkA dAna / yaduktama prAkRtamarthasAraM tatprAkRtaM ca zrudasAgareNa || pratyeka adhyAyake anta meM jo sandhi dI hai vaha isa prakArakI hai : "ityubhayabhASAkavicakravarti-vyAka raNakamalamArtaMDa-tArkika budhaziromaNi para mAgamapravINa- sUri zrIdevendra kIrtipraziSya mumukSuzrIvidyAnandipriya ziSya zrImUla saMghaparamAtmaviduSa-sUri zrIzrutasAgara viracite, audAryacintAmaNi nAmni (svopajJavRttini) prAkRta vyAkaraNe' yyn: 155 sunizcita samaya vikramakI 16vIM zatAbdI hai / unakA yaha vyAkaraNa yazastilakakI TIkAse pahale bana cukA thA / hamArI rAyameM yaha grantha 16 vIM zatAbdI ke madhya bhAgakA banA huA hai / yaha grantha baGgAla - kI eziyATika sosAyaTIkI lAibrerImeM maujUda hai| dUsare kisI prasiddha bhaNDAra kI sUcI meM isa granthakA nAma abhItaka hamAre dekhanemeM nahIM zrAyA / isa granthakA bhI uddhAra honekI bar3I z2arUrata hai| yaha bhI mANikacandra-granthamAlA meM prakAzita honA cAhie jisameM prAkRta bhASA ke zikSaNa meM acchI sahAyatA mila ske| isakI jo prati ukta lAibrerImeM maujUda hai usake chaThe adhyAyakA antima bhAga kucha khaNDita hai / isa lie aura jahA~ kahIM ke bhaNDAra meM yaha grantha maujUda ho. vahA~ke bhAiyoMko usakI sUcanA denI cAhie / * isa paricayase spaSTa hai ki isa granthake karttA ve hI zrutasAgara haiM jo paT seTha ciraMjIlAlajIkA dAna / prAbhRta, tattvArthasUtra aura yazastilaka campU nAmaka granthoMkI TIkAoMke karttA haiM; kyoMki ina TIkA granthoMmeM inake karttA zrutasAgarakA bhI aisA hI paricaya pAyA jAtA hai| balki yazastilakakI TIkAmeM 'prAkRta vyAkaraNAdyaneka zAstraracanAcaMcunA' isa vizeSaNake dvArA yaha sAfa taura se ullekha bhI kiyA gayA hai ki Apane prAkRta vyAkaraNa zrAdi aneka zAstroMkI racanA kI hai| zrutasAgara mallibhUSaNa ke gurubhAI aura mallibhUSaNa ke praziSya brahmanemidattake samakAlIna vidvAn the / brahmanemidatta ne zrIpAlacaritra nAmakA eka grantha vi0 saM0 1585 meM banAkara samApta kiyA hai; aura isa granthake eka ullekha se aisA mAlUma hotA hai ki zrutasAgara usa samaya maujUda the / isalie zrutasAgarakA paM0 udayalAlajIke vivAha ke samaya vardhAnivAsI seTha ciraMjIlAlajI bar3ajAtyAne 100 ) kA dAna isa uddezyase diyA thA ki una rupayoMke dvArA strIsamAjameM videzI vastu- bahiSkAra aura asahakArakA pracAra kiyA jAya / khaNDelavAla hitecchuke sampAdaka mahAzayane isa viSaya para 7 pejakA eka 'gUr3ha gaveSaNAtmaka' lekha likhanekA kaSTa uThAyA hai * audArya cintAmaNi sambandhI isa noTake likhane meM hameM zrIyuta esa0 pI0 vI0 raGganAtha svAmI Aryavara guru, vijagApaTTama ke eka a~garejI lekhapara se bahuta kucha sahAyatA milI hai, jisake lie hama unake bahuta AbhArI haiN| isa vyAkaraNake prathama tIna adhyAyoMkA sUtrapATha bhI hameM chapA huA milA hai| parantu use kahA~ aura kisane chapAyA hai, yaha mAlUma nahIM huA / sambhava hai ki ukta raGganAthasvAmIkA ho vaha pAyA huA ho / sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 aura usameM aneka anumAna pramANoMse yaha siddha karanekA prayatna kiyA hai ki nahIM, ukta rupaye vidhavA-vivAha ke pracArake liye diye gaye haiM / isa lekha meM hamapara yaha ilAz2ama lagAyA hai ki seTha ciraMjIlAlajI hamAre mitra haiM aura isa kAraNa hamane unheM zrApatti se bacAneke liye jhUThamUTha hI unake dAnake uddezyako badala diyA hai / parantu sampAdaka mahAzayake isa lekha kA koI mUlya nahIM hai / kyoMki ve svayaM to vahA~ upasthita na the jo unakI dekhI sunI bAta para kucha vizvAsa kiyA jaya / rahe unake anumAna pramANa, so ve eka satya bAtako satya siddha karaneke lie likhe gaye haiM / unake dvArA tarkapaddhatikA kevala durupayoga kiyA hai| maiM svayaM ukta vivAhameM upasthita thA aura vaktA bahuta hI nikaTa thA / zrataeva mujhe ukta asatya anumAna pramANoMke vAgjAla meM pha~sane kI AvazyakatA nahIM / maiM phira bhI jainahitaiSImeM prakAzita samAcArako duharAtA hU~ ki ciraMjIlAlajIkA dAna strIsamAjameM videzI vastu- bahiSkAra aura asahayoga pracArake lie hI diyA gayA hai / isake sambandhameM bambaI ke aura bhI aneka jaina, zrajaina pratiSThita sajjana - jainahitaiSI / vahA~ upasthita the - sAkSI de sakate haiM; aura unakI sAkSI una logoMke vacanoM se nissandeha bahumUlya hai jinhoMne sampAdaka mahAzayako ukta samAcAra sunAyA aura jo vivAha meM zAmila to hue the utsAhase, parantu paMcAyatake Darake mAre jinhoMne apanA nAma tamAzagIroM meM likhA denemeM hI kuzala samajhI thI ! sA~jha vartamAna meM aura usake AdhArase dainika hindusthAnameM vivAhakA jo samAcAra prakAzita huA hai, usameM bhI yaha nahIM likhA hai ki ukta dAna vidhavA [ bhAga 15 vivAha ke pracArake lie diyA gayA hai / usameM kevala yahI prakAzita huA hai ki isase strIsamAjakI unnatike lie strIupadezikAe~ taiyAra kI jAya~gI / bAta yaha hai ki usa samaya seThIjIkA jo vyAkhyAna huA thA, usameM unhoMne yaha bhI kahA thA ki eka aisI saMsthAkI bahuta zravazyakatA hai jisase strIsamAjakI unnati ke lie kucha upadezikAe~ taiyAra kI jaayeN| jAna par3atA hai, riporTarane isI bAtako Age pIche karake usakA sambandha dAnake sAtha jor3a diyA hai / riporTara ne seThIjIkA jitanA vyAkhyAna likhA hai, usase vaha adhika nahIM to ATha dasa guNA zravazya bar3A thA / usameM unhoMne aneka viSayoMkI carcA kI thI / rAjanaitika carcA to unake svabhAva meM hI dAkhila ho gaI hai / unakA cAhe jo vyAkhyAna suna lIjiye, usameM rAjanItika carcA zrAye binA nahIM rahatI / ataH usa dina bhI unhoMne asahakAra aura videzI vastu - bahiSkAra ke sambandha meM bahuta kucha kahA thA / hindusthAnakI jarA sI riporTa parase yaha nirNaya kara lenA ki asahakAra - kI carcAkA vahA~ koI prasaMga hI nahIM thA, bar3e bhArI sAhasakA kAma hai / kyA hitecchuke sampAdaka mahAzaya yaha samajhate haiM ki dainika patroMke riporTara aisI sabhAoM kI riporTeM akSarazaH likhA karate haiM ? unheM yahA~ke kisI patrake riporTara ke sAtha kucha dinoM ghUmakara apanI isa bhaddI bhUlako sudhAra lenA cAhie / sampAdaka mahAzayane 'asahakAra ' zabda ke likhane meM merA hRdrata abhiprAya kyA thA, use batalAne meM apanA apUrva zabdapANDitya prakaTa kiyA hai aura likhA hai ki maiMne isa zabda ke likhanemeM cAlAkIle kAma liyA hai| vAstava meM merA abhiprAya For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 5] seTha ciraMjIlAlajIkA daan| 157 yaha hai ki vidhavAe~ apane saMrakSakoMke meM kaha denA cAhie ki maiM vidhavA-vivAhasAtha asakAra kareM, unakI zrAjJAse na ke sAtha sahAnubhUti rakhatA hU~ aura usakA rahe,zrAdi / paNDitajIke upajAU mastaka. pracAra cAhatA huuN| unheM isa vAgvitaNDAkI isa naI IjAdakI jitanI prazaMsA kI meM par3anA hI na cAhie ki vaha rupayA jAya, thor3I hai / susaMskRta mastakoMko amuka kArya ke lie diyA gayA hai aura hI aisI bAteM sUjha sakatI haiM, mere jaise amukake lie nhiiN| yadi unakI isa apaNDitokI pahu~ca itanI dUra taka kahA~ vAcanika sahAnubhUtiko bhI khaNDelavAla ho sakatI hai ! paMcAyata aparAdha samajhatI hai to samajhe; ____seTha ciraMjIlAlajIne jaba eka para unheM apane hRdayako sabake sAmane vidhavA-vivAhake avasara para ukta dAna kholakara rakha denA caahie| yadi khaNDelakiyA hai, taba yaha spaSTa hai ki ve vidhavA- vAla jAtimeM kucha socane samajhanekI vivAhase sahAnubhUti rakhate haiM; aura yaha zakti bAkI hogI aura use jAtike sahAnubhUti hI unheM daNDita karaneke lie vAstavika kalyANakI icchA hogI to kAfI hai / dAna cAhe asahakArake pracAra. vaha kevala vicAroMke kAraNa jAti-cyuta ke lie kiyA gayA ho aura cAhe vidhavA- karanekI mUrkhatA na karegI / aura yadi vaha vivAhake poSaNake lie, donoM hI aisA kare, manuSyakI janmasiddha vicArahAlatoMmeM ve vidhavA-vivAhake poSaka svAdhInatA para bhI hamalA karane meM prAgA- . siddha hote haiN| phira samajhameM nahIM AtA pIchA na kare, to hamArI samajhameM manuSyatAki mere likhanese seTha ciraMjIlAlajI kA apamAna karanevAlI aisI jAtiko hI paMcAyatI Apattise kaise baca jaate| dUrase namaskAra kara lenA acchA hai| aura jaba maiM jhUTha likhakara bhI unheM thor3I derake lie mAna lIjiye ki vidhavA-vivAhake anuyAyI bananese na seThajIne ukta dAna vidhavA-vivAhake bacA sakA, to maiMne vaha jhUTha likhA hI pracArake lie hI diyA thaa| parantu jaba kyoM ? isake sivA yaha bhI samajhanA ve svayaM usase inkAra karate haiM aura kaThina hai ki sampAdaka mahAzaya isa inkAra karake eka tarahase apanI jAtike viSayako lekara itanA akANDa-tANDava adhIna rahanA svIkara karate haiM, taba kyA kyoM kara rahe haiN| vidhavAvivAhake samayake khaNDelavAla paMcAyata itanese santuSTa nahIM dAnamAtrase bhI to vardhAkI paMcAyatI ho sakatI ? kyA use tabhI caina milegA, unheM daNDita karaneke lie dabAI jA jaba isa vyarthake vitaNDAse taGga Akara sakatI hai; aura isIke lie unakA yaha eka utsAhI aura kAryatatpara puruSa khule saba udyoga mAlUma hotA hai| unheM yaha bhI taura para usakI maryAdAke bandhanako tor3asocanA cAhie ki jaba maiM svayaM apane / mahApara AnevAlI ApattiyoMse sabhAke sUtradhAra isI nItise apanI hU~, taba ciraMjIlAlajIke lie kyoM Darane jAtikA kalyANa karanA cAhate haiM ? dezalagA ? isake viruddha merA to yahI cAhanA kI naukarazAhIke samAna kyA nigraha aura adhika svAbhAvika hai ki ve vidhavA- damanako hI ve apane zAsanameM pratiSThita vivAhake khullamakhullA anuyAyI bana jaayN| karanekI icchA karate haiM ? nAthUrAma premii| merI samajhameM to aba bhI unheM spaSTa zabdoM apane kara pheMka degA?kyA kharADela For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'jainhitaissii| [ bhAga 15 / - ghaTA ! devendrakI pyArI mUrti sAmane A . devandra-viyAga! Akara adRzya huI jAtI hai ! usake guNoMaAja hameM apane pAThakopara yaha ke cintavanase hRdaya vidIrNa hotA hai duHsamAcAra prakaTa karate hue atyanta aura chAtI bhara bhara AtI hai ! aise duHkha hotA hai ki, jainasamAjakA vaha utsAhI, kAryakuzala, dharmAtmA aura guNabahumUlya ratna, usakA vaha saccA sevaka grAhI navayuvakakA samAjase ekadama uTha jo rAta dina samAjakI hitakAmanAse jAnA samAjake lie niHsandeha bar3e hI vyagra rahatA thA aura usake vipula durbhAgyakI bAta hai ! kumAra sAhabakA sAhityakA uddhAra tathA pracAra karaneke yaha dehAvasAna kalakattameM seTha rAmajIvana lie sAre bhAratavarSameM dauDadhUpa kiyA phUlacandajI jainake makAna para huzrA hai| karatA thA, jisane jainadharmake acche acche ukta pharmake mAlikoMne zItalA rogase granthoMko aMgrejI anuvAda sahita prakA- pIr3ita kumAra sAhabakI upacaryA meM koI zita karake unake dvArA videzoMmeM bhI bAta uThA nahIM rakkhI / kalakatteke zracche jainadharmake pracArakA bIr3A uThAyA thA, acche vaidyoM (kavirAjoM) se ilAja karAyA jo ArAke premamandirakA pujArI thA gayA aura usameM bahuta sA dhana kharca aura jisane apane gharapara ukta mandirakI kiyA gyaa| parantu aphasosa ! zrApa sthApanA karake usake dvArA hindImeM naI logoMkI yaha saba sevA kucha bhI kAma na naI acchI pustakoMkA prakAzita karanA AI aura bhAvIke Age sabako hAra prArambha kiyA thA, vaha samAjakA hitaiSI, mAnanI par3I! kumAra sAhabakI avasthA dezakA zubhacintaka, strIzikSAkA ananya isa samaya 30 varSa ke lagabhaga thii| unake bhakta, purAtatva aura itihAsakA premI, isa asAmayika viyogase jainasamAjako saumyamUrti kumAra devendrasAda Aja isa jo bhArI kSati pahu~cI hai vaha avarNanIya saMsArameM nahIM hai ! phAlguNa zuklA mmI- hai aura use samAja sahajameM zIghra pUrA ko sandhyAke samaya nirdaya kAlane use nahIM kara skegaa| kumAra sAhaba apanI apane gAlameM rakha liyA; athavA yo kahiye mAtAke ikalaute putra the, Apake pitAkA ki prAyaH 21 dinataka zItalAke bahAne dehAnta bahuta pahale ho cukA thA, Apake gAlameM rakhakara antako usa dina use koI santAna nahIM hai aura ApakI nava cabA DAlA aura nigala liyA !!! hA! vivAhitA strI eka 13-14 varSakI devendra kitanA vinayI, paropakArI, sarala nirI abodha bAlikA hai, ye saba bAteM prakRti aura guNI thA, isa bAtakA usa Apake viyogajanya duHkhako aura bhI duSTako jarA bhI khayAla nahIM AyA; aura uttarottara bar3hAnevAlI haiM ! isa viyogameM na unakI usa navavivAhitA strIpara hI duHkha aura samavedanA prakaTa karaneke usane tarasa khAyA jisake vivAhako sivAya samajhameM nahIM pAtA ki hama kisa abhI 10 mahIne bhI pUre nahIM hue the aura prakArase ApakI vRddhA mAtA aura asajo becArI acchI tarahase cAra mahIne hAyA vidhavAko dhairya ba~dhAve athavA bhI apane pattike saGga nahIM raha sakI! dilAsA deM / saMsAra aura kamaukI hAya ! yaha kaisI bhayaGkara durghaTanA hai ! gati bar3I hI vicitra hai: kucha bhI kahate kaisA vajrapAta ! zokakI kaisI kAlI nahIM banatA : zrIjainadharmake pratApase ina For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ aGka 5] pustaka-paricaya! 156 anAtha abalAoMko dhairya tathA zAntikI koSThaka* aura sAdhAraNa anukramaNikA prApti ho aura kumAra sAhabakI AtmA lagAkara use vizeSa upayogI banAyA. sadgati pAve, yahI hamArI Antarika gayA hai / isameM sandeha nahIM ki pustakake bhAvanA hai| tayyAra karane meM bahuta kucha parizramase kAma liyA gayA hai, jisake lie bairi sTara sAhaba aura brahmacArIjI donoM pustk-pricy| dhanyavAdake pAtra haiN| bairisTara sAhabakI isa kRtise aba a~grejI saMsArake lie bhI 1-tatvArthasUtra, aMgrejI anuvAda tatvArthasUtrakA darvAjA khula gayA hai / shit| yaha pustaka vidyArthiyoMke vizeSa kAmakI hai, aura zAyada jyAdAtara unhIMko lakSya prArAkI 'di sekreDa buksa Apha di karake tayyAra bhI kI gaI hai / isake zurUjainsa'-arthAt , jainiyoMke pavitra grantha' meM pA~ca paMjIkI eka, aitihAsika prastAnAmakI granthamAlAkA dvitIya grantha / vanA bhI dI huI hai jo bahuta sAdhAraNa prakAzaka kumAra devendraprasAdajI paaraa| hai| acchA hotA, yadi isa prastAvanAke pRSThasaMkhyA saba milAkara 240 aura mUlya likhane meM kucha vizeSa parizrama aura anukapar3ekI jilda sahita, sAr3he cAra rupye| sandhAnase kAma liyA jAtA / isameM ___ yaha zrI umAsvAti AcAryake supra- kitanI hI bAteM Apattijanaka bhI haiN| siddha tatvArtha sUtrakA aMgrejI anuvAda eka sthAnapara yaha batalAyA gayA hai ki hai jise misTara je. ela0 jainI sAhaba granthakartAkA nAma digambaroMke anusAra bairisTarane brahmacArI zItalaprasAdajIkI umAkhAmI aura zvetAmbaroMke anusAra sahAyatAse tayyAra kiyA hai| yadyapi isa 'umAsvAti hai| parantu yaha bAta itisAre anuvAdako dekhanekA hameM avasara hAsakI dRSTi se ThIka nahIM hai| digambaroMnahIM milA to bhI hamane jahA~taka dekhA ke anusAra bhI granthakartAkA nAma prAyaH hai, usase aisA mAlUma hotA hai ki anu- 'umAsvAti' hI pAyA jAtA hai-digavAda prAyaH acchA hai aura acche DhaMgase mbara sampradAyake bIsiyoM prAcIna zilA. kiyA gayA hai| sUtroMke anuvAdake bAda lekha isI bAtakI zikSA de rahe haiN| kucha bahudhA noTsa aura TIkAse pustakako thor3ese Adhunika ullekha aise jarUra haiM alaMkRta kiyA gayA hai| mUla sUtroMko jinameM umAsvAmI nAma bhI pAyA jAtA sabase pahale devanAgarI akSaroMmeM, aura hai| tatvArtha sUtrake race jAnekI jo kathA usake bAda a~grejI akSaroMmeM diyA hai| dI hai usake sambandhameM yaha nahIM likhA anuvAdAdi karate samaya khAsa khAsa ki vaha kaunase granthase athavA kahA~se zabdoMko bhI donoM akSaroMmeM jAhira kiyA -------- hai, jisase ve loga pUrA lAbha uThA sake * yaha koSThaka vahI hai jo rAyacandra jainazAstra-mAlAmeM prakAzita 'sabhASyatatvArthAdhigama satra' ke sAtha lagA hubhA jo 'devanAgarI' kA eka akSara bhI nahIM hai| vahIMse uThAkara aura unhIM devanAgarI akSaroMmeM yaha jAnate / pustakameM tatvArthasUtrakA sAra, yahA~ jyoMkA tyo ravakhA gayA hai / granthakA viSayavibhAga, digambara aura + yathA-zrImAnumAsvAtirayaM yatIzastatvArtha sUtraM zvetAmbarAnAyake sUtrapAThoMkA bhedapradarzaka prakaTIcakAra----zravaNavelgostha zi0 le0 naM0 105 / For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainhitaissii| [bhAga 15 lI gaI hai| jAna par3atA hai, paM0 kalAppA thA, paM0 nAthUrAmajI premIne tatvArthAdhi. niTavene, sarvArthasiddhikI prastAvanAmeM,jo gama bhASyakI prastAvanAmeM jo yaha sUcita kathA karNATaka bhASAkI TIkAke havAlese kiyA thA ki 'zrIvidyAnanda svAmI vi0 dI hai aura jise paM0 nAthUrAmajI premIne. saM0 681 ke lagabhaga hue haiN| aura 'mahAtatvArthAdhigamakIbhASya apanI prastAvanAmeM vIra saMvat 500 ke anumAna zrIsiddhasena diyA thA, usIko kucha zabdoMke parivartana- divAkarakA svargavAsa huA thA', usIko ke sAtha yahA~ ukta prastAvanA parase anu- bairisTara sAhabane ukta rUpase anuvAdita vAdita kara diyA hai / parantu niTave kara diyA hai ! kisI saMvatke lagabhaga sAhabane ukta kathAko dete samaya yaha honeko Apane usa saMvatmeM hI paidA likha diyA thA ki i samaya usa hona honA aura anumAnase kisI saba pastakakA abhAva honese, jaisA hamako karIbakI mRtyuko usa khAsa saMvatameM hI yAda hai, usake anusAra hama kathAko mRtyukA honA samajha liyA hai! udAhRta karate haiN|| aura isake anusAra isa pustakake taiyAra karane meM tattvAtha hI unake kahanekA vajana thaa| parantu sUtrAdike hindI saMskaraNoMparase bahuta bairisTara sAhabane aisA kucha bhI nahIM kucha sahAyatA lI gaI hai| pustakakA kiyA jisase vaha kathA sacamuca hI kitanA hI bhAga hindIparase anuvAdita kisI granthameM kahI huI samajhI jAtI hai| hai; aura kucha bhAga aisA bhI hai jo jyoMkA vAstavameM ukta kathA karNATaka TIkAmeM dI tyoM uThAkara rakkhA gayA hai| jaise ki huI kathAse bahuta kucha bhinna hai jaisA ki digambara aura zvetAmbarAnAyake sUtrahamane 'purAnI bAtokI khoja' nAmake pAThoMkA bhedapradarzaka koSThaka, jo rAmacandralekhameM 'tatvArthasUtrakI utpatti' zIrSaka jainazAstramAlAmeM prakAzita sabhASyatattvAnoTake dvArA sUcita kiyA hai| / kheda hai rthAdhigamasUtrake (hindI) saMskaraNaparase ki isI taraha para galatiyA~ pracalita ho liyA gayA hai| parantu yaha saba kucha hote jAtI haiM aura aneka prakArake bhrama phaila hue bhI pustakameM eka zabdadvArA bhI kisIjAte haiM / tatvArtha sUtrakI TIkAoMkA kA AbhAra prakaTa nahIM kiyA gayA aura paricaya dete hue, eka sthAnapara likhA hai na una pustakoM athavA unake lekhakoMkA ki zloka vArtikake kartA 'zrIvidyAnandI' nAma hI diyA hai jinase isa pustakake zaka saM0681 meM paidA hue the aura dUsare prastuta karanemeM khAsa sahAyatA lI gaI sthAnapara siddhasena divAkarakI mRtyu vIra hai| bairisTara sAhabakI yaha anudAratA saMvat 500 meM batalAI hai| parantu inake bahuta hI khaTakatI hai| acchA hotA, yadi lie koI pramANa nahIM diyaa| ina donoM ve una pustakAdikoMke, kamase kama, nAma vidvAnoMke janma tathA mRtyuke aise nizcita de dete| aisA karanese, hamAre qhayAlameM, saMvat abhItaka kahIM bhI dekhanemeM nahIM unakI isa pustakakA gaurava jarA bhI kama Aye aura na pabalikameM prakaTa hue / na hotA, balki usase ulaTA unake sirajAna par3atA hai, Ajase 15 varSa pahale jaba kA bhAra bahuta kucha halakA ho jAtA / ki anusandhAna bahuta kucha bAlyAvasthAmeM prastu; pustakakI chapAI, saphAI, kAgaja * sAmprataM ttpustkaabhaavaadythaasmRtmtrodaahrissyaamH| aura jilda saba uttama hai aura vaha par3hane * dekho jainahitaiSIkA ganAMka naM0 3.--4 pRSTa 80 tathA saMgraha kiye jAneke yogya hai| Jain Education lifternational For Personal & Private Use Only www.jainelibdry.org
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAratake prAcIna rAjavaMza / uttamottama jaina grantha / hindI meM itihAsakA eka apUrva grantha / nIce likhI AlocanAtmaka pustake isa dezameM pahale jo aneka vaMzoke bar3e vicArazIloMko avazya par3hanI cAhie~ / bar3e pratApI, dAnI aura vidyAvyavasanI rAjA mahArAja ho gaye haiM unake sacce sAdhAraNa buddhi ke gatAnugatika loga inheM itihAsa hama loga bilakula nahIM jaante| na mNgaaveN| bahuloMke viSayameM hamane to jhUThI, UTapaTAMga 1 graMthaparIkSA prathama bhAga / isakimvadantiyA~ suna rakkhI haiM aura bahatoko meM kundakunda zrAvakAcAra, umAsvAtihama bhUla hI gaye haiM / isa granthakSatrapavaMza, zrAvakAcAra aura jinasena trivarNAcAra ina haihayavaMza (kalacuri) paramAravaMza (jisameM tIna granthoMkI samAlAcanA hai| aneka rAjA bhoja, muMja, sindhula Adi hue haiM), pramANoMse siddha kiyA hai ki ye asalI cauhAnavaMza (jisameM prasiddha mahArAja H ' jainagrantha nahIM haiM-bheSiyoMke banAye hue pRthvIrAja hue haiM ), senavaMza aura pAla- hai / mUlya / ) vaMza tathA ina vaMzokI prAyaH sabhI zAkhA- 2 graMthaparIkSA dvitIya bhAga / oMke rAjAoMkA silasilevAra aura yaha bhadrabAhusaMhitA nAmaka granthakI saccA itihAsa pramANoM sahita saMgraha kiyA vistRta samAlocanA hai| isameM batalAyA gayA hai| zilAlekho, tAmrapatro, grantha- hai ki yaha paramapUjya bhadrabAhu zrRtakevalIprazastiyoM, phArasI-arabIkI tavArIkhoM kA banAyA hazrA grantha nahIM hai. kintu tathA anya aneka sAdhanoMse bar3e ho pari- gvAliyarake kisI dhUrta bhaTTArakane 16-17 zramapUrvaka yaha grantha racA gayA hai| pratyeka vIM zatAbdimeM isa jAlI granthako unake itihAsapremIko isakI eka paka prati nAmase banAyA hai aura isameM jainadharmake . ma~gAkara rakhanI caahie| isameM aneka viruddha saiMkar3oM bAteM likhI gaI haiN| ina jaina vidvAnoM tathA jaina dharmapremI rAjAoMkA donoM pustakoM ke lekhaka zrIyukta bAbU bhI ullekha hai / lagabhaga 400 pRSThokA jugulakizorajI mukhtAra haiM / mUlya / ) kapar3ekI jilda sahita grantha hai| mUlya 3) 3 darzanamAra / prAcArya devasenakA 20 / Ageke bhAgoM meM gupta, rASTrakUTa Adi mala prAkRta grantha, saMskRtacchAyA, hindI ghaMzoke itihAsa nikleNge| anuvAda aura vistRta vivecnaa| itinakalI aura asalI dhmaatmaa| hAsakA eka mahatvakA grantha hai| isameM zrIyuta bAbU sUrajabhAnujI vakIlakA zvetAmbara, yApanIya, kASThAsaMgha; mAthuralikhA huA sarvasAdhAropayogI sarala saMgha, drAvir3asaMgha zrAjIvaka (ajJAnamata) upanyAsa / DhoMgiyokI bar3I pola kholI aura vaineyika Adi aneka matokI utpatti gaI hai| mUlya // ) aura unakA svarUpa yatalAyA gayA hai| nayA suuciiptr| bar3I khoja aura parizramase isakI racanA uttamottama hindI pustakoMkA 42 huI hai| pRSThoMkA nayA sUcIpatra chapakara taiyAra hai| AtmAnuzAsana / pustaka-premiyoko isakI eka kApI ma~gA bhagavAn guNabhadrAcAryakA banAyA huA kara rakhanI caahie| mainejara, yaha grantha pratyeka janIke svAdhyAya karane hindI-grantha-ratnAkara kAryAlaya, yogya hai / isameM jainadharmake asalI uddezya hIrAbAga, po. giragA~va, bmbii| zAntisukhakI ora AkarSita kiyA gayA hai / bahuta hI sundara racanA hai| Ajakala. For Personal & Private Use Only www.jainelionergy
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ Reg. No. A. kI zuddha hindIme hamane nyAyatIrtha nyAya ke kathAgranthoM meM isase acchI aura sundara zAstrI paM0 vaMzIdharajI zAstrIse isakI kavitA zrApako aura kahIM na milegii| TIkA likhavAI hai aura mUlasahita chapa- vidyArthiyoM ke liye bhI bahuta upayogI hai| vAyA hai / jo jainadharmake jAnanekI icchA zAstrasabhAtroM meM bA~cane ke yogya hai| bahuta rakhate haiM, una ajaina mitroMko bheTameM dene sundaratAse chapA hai / mUlya sirpha 1) ru.| yogya bhI yaha grantha hai| mUlya 2) kathAmeM jainsiddhaant| yuktyanuzAsana sttiik| __eka manoraMjaka kathAke dvArA jainadharmamANikacandra-jainagranthamAlAkA 15 vA~ kI gUr3ha karma-philAsaphIko saralatAle grantha chapakara taiyAra ho gyaa| isake mUla samajhanA ho aura eka bar3hiyA kAvyakA kartA bhagavAn samantabhadra aura saMskRta Ananda lenA ho to zrAcArya siddharSiko TIkAke kartA prAcArya vidhAnandi haiM / yaha banAye hue 'upamitibhavaprapacAkathA' bhI devAgamakI bhA~ti stutyAtmaka hai aura nAmaka saMskRta granthake hindI anuvAdako yuktiyoMkA bhAeDAra hai / abhI taka yaha avazya pddh'iye| anuvAdaka zrIyuta nAthUrAma . grantha darlabha thaa| pratyeka bhaNDArame isakA premI / malya prathama bhaagkaa||)iir dvitIya eka eka prati avazya rahanI cAhie muu.||) bhAgakA / -) jaina sAhityameM apane DhaMgakA niymsaar| yahI eka grantha hai| bhagavatkundakundAcAryakA yaha bilakula saMskRta graMtha / / hI aprasiddha grantha hai| loga isakA nAma 1 jIvandhara cambU-kavi hricndrkRt| / ) bhI nahIM jAnate the| bar3I muzkilase prApta 2 gadyacintAmaNi-vAdIbhasiMhakRta / 2) karake yaha chapAyA gayA hai / nATaka samaya 3jIvandharacarita-guNabhadrAcAryakRta / 1) sAra zrAdike samAna hI isakA bhI pracAra honA cAhie / mUla prAkRta, saMskRtacchAyA, 4.ksstrcuudd'aamnni-vaadiibhsiNhkRt| mU01) 5 yshodhrcrit-vaadiraajkRt| muu0||) AcArya padmaprabhamaladhAri devakI saMskRta TIkA aura zrIyuta zItala prasAdajI brahma caracA samAdhAna / paM0 bhUdhara mizra kRt| bhASAkA nayA grantha / hAlahImeM chapA cArIkRta sarala bhASATIkAsahita yaha . hai| mUlya 2 // -) chapAyA gayA hai| adhyAtmapremiyoMko avazya mainejara, jaina gratharatAkA kAryAlaya, svAdhyAya karanA cAhie / mUlya 2) do ru.| nayacakra sNgrh| hIrAbAga, pA0 giragA~va bambaI / yaha ukta granthamAlAkA 16 vA~ grantha bambaIkA mAla / hai| isameM devasenasUrikRta prAkRta nayacakra bambaIkA saba tarahakA mAla-kapar3A, (saMskRtacchAyAsahita) aura zrAlApa kirAnA, sTezanarI, pItala, tA~bA, davApaddhati tathA mAila dhavalakrata dravyasvabhA. iyA~, tela, sAvuna Adi-hamase mNgaaiye| vaprakAza (chAyAsahita ) ye tIna grantha mAla dasa jagaha jA~cakara bahuta sAvadhAnI chape haiM / bhUmikA par3hane yogya hai| taiyAra aura ImAnadArIke sAtha bhejA jAtA hai| ho gayA / mUlya // 4) cauthAI rupaye ke lagabhaga pezagI bhejanA cAhie / eka bAra vyavahAra karake dekhiye| Na bhaassaa| kavivara bhUdharadAsajIkA yaha apUrva nanhe hAla hemacaMda jaina, grantha dUsarI bAra chapAyA gayA hai| isakI kamIzana ejeNTa, kavitA bar3I hI manohAriNI hai| jainiyoM- candAbAr3I, po0 giragA~va, bambaI / Printed & Published by G.K. Gurjar at Sri Lakshini Narayan Press, Jatanbar, Benares City, for the Proprietor Nat 11 au Premi of Bombay 114-21. For Personal & Private Use Only