Book Title: Gatha Manjari
Author(s): Harivallabh Bhayani
Publisher: S S Singhvi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/006067/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAmajarI harivallabha bhAyANI Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Satavahana Hala's Gabakosa or Gathasaptasati is the most renowned and highly valued earliest collection of Prakrit Muktakas, which has been translated in numerous languages, Indian and Western. In 1968, the present writer had published a Gujarati translation of selected Gathas out of a total of seven hundred. In the present work other one hundred Gathas are given with Gujarati translation, subjectiwise classification and the earlier introduction on the nature, character, scope and literary worth of the Muktaka poetry alongwith a brief historical note. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pArzva saMzodhanAtmaka ane zaikSaNika graMthamAlA kramAMka-4 gAthAmaMjarI amadAvAda 1998 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Parshwa International Foundation for Research and Education Academic Advisory Council H. C. Bhayani President S. S. Singhvi Madhusudan Dhaki Nagin Shah OFFICE : 4-A, Ramya Apartment, Opp. Ketav Petrol Pump, Polytechnic, Ambawadi, Ahmedabad : 380 015.; Phone : 079 - 6562998 E-mail : singhvi@ad1.vsnl.net.in Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthAmaMjarI sAtavAhana-hAla kavi saMpAdita mULa prAkRta gAthAkozamAMthI pasaMda karela eka so muktakono mULa sAthe anuvAda anuvAdaka harivallabha bhAyANI prakAzaka pArzva zaikSaNika aura zodhaniSTha pratiSThAna ahamadAbAda 1997 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Gatha-manjari - Translation of Select Prakrit Verses by H. C. Bhayani. (c) harivallabha bhAyANI 25/2, vimAnagara, seTelAITa roDa, amadAvAda - 380015. pahelI AvRtti: me 1998 nakala : 300 kiMmata rUA. 60/prakAzaka: esa. esa. sIMghavI 4-e, rAmya epArTamenTa, keTara peTrola pampanI sAme, polITekanika, AMbAvADI, amadAvAda - 380015. vikretA : sarasvatI pustaka bhaMDAra amadAvAda. pArtha prakAzana jhaverIvADa, rIlIpha roDa, amadAvAda - 1. mudraka: rAkeza TAipo-DuplIkeTIMga varka rAkeza komyuTara senTara ra7ra, selara, bI. jI. TAvarsa, dillI daravAjA bahAra, amadAvAda - 380004. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta-prAkRta sAhityanA prakAMDa vidvAna, mitravara vI. ema. kulakarNIne sAdara Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Publisher's Foreword Due to several reasons the Parshwa International Foundation for Research and Education has been not able immediately to undertake academic activities as it had planned. Eventhen it has published so far four books relating to Prakrit research and Jainology. We are happy to bring out this Gujarati translation of a hundred selected Gatras from the famous collection of Prakrit Muktakas, viz. Hala's Gathakosa. Dr. Bhayani is not only a veteran scholar of our Classical languages and literatures, but he has produced a dozen translations - actually many of them free translations and hence highly readable - of well-known Classical texts of high literary value. We are grateful to him for accepting our request to include his present work in our series. Nagin Shah Member, Academic Advisory Council S. S. Singhvi President, PIFRE Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMpAdakIya sAtavahana-hAla kavinA vikhyAta prAkRta muktakonA saMgraha gAhAkosa' (= gAthAkoza) ke "saptazataka' (athavA "gAthAsaptazatI')mAMthI pasaMda karIne meM 275 muktakono anuvAda, mULa pATha ane bhUmikA sAthe sadgata umAzaMkarabhAInA gaMgotrI TrasTa dvArA 1976mAM "gAthAmAdhurI' evA nAme prakAzita karyo hato. tenI bIjI AvRtti 1990mAM prakAzita thaI che. prastuta "gAthAmaMjarI' mAM e ja muktakasaMgrahamAMthI pasaMda karela eka so muktako mULa ane anuvAda sAthe ApyAM che. gAthAmAdhurI'nI jema temanuM viSayavAra vargIkaraNa karyuM che. "gAthAmAdhurI'nI muktakaprakAra vizenI prastAvanA A pustakamAM punarmudrita karI che. kAvyarasiko avazya A prAkRta muktako mANyA vagara nahIM rahe. "gAthAmaMjarI'no pA saMzodhanAtmaka ane zaikSaNika graMthamAlAmAM samAveza karavA mATe huM pArtha phAunDezana pratye AbhAranI lAgaNI vyakta karuM chuM. gurupUrNimA, vi.saM.2054 julAi, 1998 harivallabha bhAyANI Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta kAvyanuM gaurava AMmaaM pAia-kavyuM, paDhiuM souM-ca je na-yANaMti : kAmarU tata natti, kuNaMti te kaha na larjati | amRta jevI prAkRta kavitAnA paThana ke zravaNathI jeo ajJAta che, ne chatAM jeo kAmatattvano UhApoha karavA bese che, teo kema lAjatA nahIM hoya?' gAhANe gIyANa, taMtI-sadANa poDha-mahilANA tANa-ciya so daMDo, je tANa rasa na-vANaMti che. "jeo gAthAkAvyonA, gItonA, vINAvAdananA ane prauDha nArIonA rasathI ajANa che, temano te ja daMDa." gAhANa rasA mahilANa viksamAM kaiyaNANa ullAvA !' kassana haraMti hiyaya, bAlANa-mammaNallAvA | gAthAonA rasa, mahilAonA hAvabhAva, kavijanonI Uktio ane bALakonA kAlA bola konA hRdayane haratA nathI?' muttAhalaM-va kaLaM , sahAva-vimala suvaSNa-saMghaDiyA soyAra-kaNa-kuharazmi paDiyuM pAyarDa hoI // "mauktika samuM kAvya sahajanirmaLa ane suvarNajaDita hoya to paNa zrotAnA karNavivaramAM prakaTa thAya tyAre ja tenuM sAcuM prAkaTya thAya che.' dukha karaI kavva, kabUmi kae pauMjaNA dukha ! saMte pauMjamANe, soyArA dulahA hoti // "eka to kAvya racavuM kaThina che, racyA pachI teno paThana-prayoga kaThina che, ne paThana-prayoga thAya tyAre yogya zrotA maLavA kaThina che.' Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukrama * prastAvanA pR. 10-32 muktaka kAvya svarUpa ane prakAra *muktatA *lAghava * citrAtmakatA ane dyotakatA * viSayo * muktakonA prakAra *muktakaracanAnI vipulatA * mULa sroto * prAcIna muktako * "amaruzataka' * bhartuharinAM zatako * paryAyabaMdha, vrajyA, koza * saMskRta muktakasaMgraho * prAkRta muktakasaMgraho * muktakonA varga : viSayavibhAga *hAla kavi * "gAthAkoza" ke "saptazatI * viSayasAmagrI * premakavitA * arthanI vyaMgyatA *premanAM svarUpa, sAmagrI, pariveza* prakRtikavitA, svabhAvacitro *svabhAvokti*alaMkAro * grAmINa jIvanano pariveza *anyokti ane subhASito * gAthA chaMda* paThanakalA * prAkRta bhASA * vidagdha zailI * prastuta saMkalana * viSayavibhAjana * AsvAdyatA *TUMkI saMdarbhasUci. mULa prAkRta pATha ane anuvAda pR. 33-54 devastutiH (33) Rtuo : vasaMta (33). grISma (33). varSA (34). hemaMta (34). anurAga : saMyoga (35). darzana (38). sparza (39). cuMbana (39). nakSata (40). surata (40). smaraNa (40). rUpa. guNavaMtI (41). abhisAra (42). dUtI (42). mAnItI (42). mAna (43). rUsaNuM (43). aparAdha (44). anunaya (44). zIlavatI (45). diyara-bhAbhI (45). asatI (46). viyoga-viraha (47): nidrA (48). kRzatA (48). smaraNa (49). pravAsa (49). avadhi (50). pratIkSA (50). darzana (50). milana (51). anyokti (51). zaurya (para). paurANika (para). prakIrNa : jIvanadarzana (53). saddhodha (54). kAvya (54). anuvAdita gAthAono mULa kramAMka pR. 55-56 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA muktaka kAvya svarUpa ane prakAra saMskRta ane prAkRta sAhitya eTale muktaka kavitAnA bharyA bhaMDAra. hajAronAM hajAro muktako. lUMTanArA thAke paNa khUTe ja nahIM. guNavattA paNa evI ke keTaluMka to vizvasAhityamAM ya niHzaMka sthAna pAme. muktatA muktaka kAvya mAtra eka ja zlokanuM hoya. potAnA paga para UbhelI eka ja kaDI, bIjA koinA AdhAraTeko ke saMbaMdhasAMkaLa vinAnI. eka chUTA, mukta zlokanuM kAvya hovAthI te "muktaka' kahevAyuM. subhASita, sadukti ke sUkti evAM nAme paNa te oLakhAya che, kema ke te eka suMdara, sarasa ukti hoyache. chaMda anusAra muktaka cAra ke be paMktinuM ja hoya ane temAM ja teno badho artha, je kAMI kahevAkaravAnuM hoya te samAvela hoya. bIjAM laghu kAvyo, madhyama kAvyo ke mahAkAvyomAM zloko arthanI dRSTie svAyatta nahIM, paNa ekabIjA sAthe saMkaLAyelA hoya che, saMdarbha-niyata hoya che. e nibaddha prakAro ke prabaMdhakAvyonA virodha muktaka kAvya anibaddha hoya che - abhivyaktinuM eka svataMtra ekama hoya che. AnaMdavardhananI vyAkhyA pramANe, bIjA sAthe je saMkaLAyeluM na hoya, jeno artha svayaMsaMpUrNa hoya - eTale ke jemAM arthanI AkAMkSA adhUrI rahetI na hoya te muktaka. " Ano artha evo nathI ke muktakachUTaka chUTaka ja racAyelAM hoya, athavA to te ekaloaTUlA zloka rUpe ja hoya. aneka zlokonI banelI dIrgha prabaMdharacanAomAM paNa AgaLapAchaLanA saMdarbha para avalaMbatA hoya tevA zlokonI sAthosAtha evA paNa puSkaLa zloko hoya che, je pratyeka svayaMsaMpUrNa hoya ane ekazlokI kAvya tarIke mANI zakAya tevA hoya. saMskRtaprAkRta mahAkAvyo, nATako vagere muktakamAM khape tevA A prakAranA zlokathI sabhara che. te eTale sudhI ke e samagra sAhityane muktakapradhAna sAhitya kahevA koI saheje lalacAyu. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 lAghava becAra paMktimAM ja badho khela pUro karavAno hoya tyAre khela jo saphaLapaNe khelavo hoya to sArA evA saMyamaniyamathI kAma karavuM paDe, dareka zabdanI pasaMdagI ane goThavaNI pUrI sUjha ane vivekathI, pUro kasa nIkaLe te rIte karavI paDe. kazuM ja phAlatuM na cAle. ane muktakano vAcaka paNa jo ekeya zabda, varNa, prAsa ke bhAra cUke to kavitA hAthathI jAya. jenA pratyeka zabdanuM svArasya na pAmIe to kAvya chaTakI jAya, tevuM kAvya te muktaka muktakanuM pota sughaTTa hoya, anyatra moTA phalakanA AdhAre je sAdhavAnuM hoya te ahIM pIMchInA cAracha lasarake siddha karavAnuM hoya. amaruka kavinuM zRMgArarasanuM ekaeka muktaka rasaniSpattinI dRSTie ekaeka prabaMdhanI guMjAza dharAvatuM kahevAyuM che. varNa ane arthanA.lAghava vALA tenA custa svarUpane kAraNe muktakane pAsAdara sphaTikanI, opelA pANIdAra motInI upamA apAya che. tRNAgra paranuM jaLabiMdu paNa tene kahI zakAya. citrAtmakatA ane dyotakatA aTapaTA ke gahana anubhavo muktaka mATe varyu. tarala bhAvo, nityanUtana dazyo, daSTanaSTa avasthAntaro e muktakanI AgavI sAmagrI. muktaka eTale kSaNanI kavitA-paNa e kSaNa eTale jaLasapATI para telabiMdunI jema vistaratI kSaNa, ciraMtana banI zaktI kSaNa. becAra paMktionA gaNatara zabdonI catuHsImAmAM rahIne kAM to koIka laghu citra AMkI zakAya, kAM to bhAvanuM koIka mArmika, sUcaka biMdu prastuta karI zakAya. pahelA hetu mATe atyaMta lAkSaNika ane cittamAM coMTI jAya tevI thoDIka cUMTelI vigato rajU karatA zabdo, to bIjA hetu mATe sahacArI arthonuM ghotana karanAro zabdo anivArya che. temanA vinA muktaka nIrasa joDakaNuM banI bese. sthULa, vyakta arthathI kheMcI lavAto sUkSma, garbhita artha e ja bIjA prakAranA muktakano prANa che. ane racanA lAghavavALI hovAthI muktaka mANanAra nUtana arthano ekAeka AviSkAra thato anubhave che. evo camatkAra ke vismaya muktakanA AsvAdano lAkSaNika aMza hoya che. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayo 12 - muktakone viSayapasaMdagInI kazI maryAdA nathI. AkhuM jIvana temanuM vihArakSetrache. A viSayo kAvyayogya, pelA ayogya - - evA kazA jJAtibhedathI muktaka aspRSTache. eka mata evo che ke vastu pote nathI sarasa hotI ke nathI nIrasa, nathI suMdara hotI ke nathI asuMdara. tenI rasavattA ane suMdaratA to kavinI dRSTi ane vANI 52 ja avalaMbe che. muktaka jANe ke A matane caritArtha kare che. muktakonA prakAra rAjazekhare muktakonA pAMca prakAra pADyA cheH zuddha, citra, kathAzrita, saMvidhAnakSama ane AkhyAnAzrita. pahelA prakAranA muktakamAM kazI kathA, ghaTanA ke vastuvistAra vinAnuM koIka kSaNa ke paristhitinuM nirUpaNa hoya che. bIjA prakAramAM amuka vastuno nirdeza karI samucita vigatothI teno vistAra karelo hoya che. trIjA prakAramAM koIka prAcIna kathAprasaMganI sAmagrIno, cothAmAM jIvanaprasaMgano, to pAMcamAmAM paurANika ghaTanAno Azraya lIdhelo hoyache. AmAM trIjA ane pAMcamA prakArane eka gaNIne (1) ekabiMdu, (2) vistArI, (3) ghaTanAzrita ane (4) kathAzrita evA cAra vibhAga rAkhI zakIe. ghaTanA chellA baMne vibhAgano AdhAra che. paNa cothA vibhAgamAM prAcIna kathAnI jANakArI apekSita che. paraMtu viSayanA mULa srota ane nirUpaNanI saghanatAne AdhAre sucavAyeluM A vargIkaraNa pracalita nathI thayuM. muktakasaMgrahomAM to AgaLa darzAvyuM che tema, sarvatra varjya viSaya anusA2 tathA te pratyeka dRSTikoNa anusAra (svabhAvokti, anyokti) guccho karelA hoya che. muktakaracanAnI vipulatA prAcIna samayamAM rAjasabhAmAM ke koI kAvyarasika zrImaMtane ghare kAvyagoSThIo ane kavisabhAo rakhAtI. temAM anya kAvyaprakAro karatAM muktako TUMkAM hoIne vAraMvA2 2jU thAya e svAbhAvika hatuM. eka ja viSaya para vividha kavio muktaka race, athavA to eka ja kavi amuka viSayanA vividha pAsAMne Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 3 laIne muktako race; samasyApUrti ane pAdapUrtino kAvyavinoda thAya; Ugato kavi potAnI prAraMbhika racanAo lekhe muktaka para ja hAtha ajamAve. Ama muktakonuM kheDANa vyApaka paNe ane zatAbdIo sudhI thatuM rahyuM. mULa sroto AdikAvya rAmAyaNamAM prabhAta, saMdhyA, caMdrodaya, vividha Rtuo vagerenAM varNanonAM svayaMparyApta citra tarIke cAle tevA zloka maLe che. mahAbhAratamAMthI yuddhavarNana ane nItibodhanAM ghaNAM muktako tAravI zakAya. azvaghoSanA mahAkAvyamAMthI paNa prakRtivarNana vagerenAM ekazlokI citro maLe che. bhAratanA nATyazAstramAM nATakamAM amuka sthAne je dhruvAgIta vagere Ave temAM haMsa, gaja, bhramara jevAnA oThA nIce nAyaka ke nAyikAnI avasthA varNavavAnI paraMparA noMdhAI che-eTale ke temAM anyoktino prayoga karavAnI rUDhi joI zakAya che. A rIte prabaMdharacanAomAM paNa svataMtrapaNe mANI zakAya tevA zlokanI vipulatA hatI. graMthonA devahutinA prAraMbhika maMgala zloko tathA abhilekhomAMnA rAjaprazastinA zloko paNa muktaka tarIke gaNI zakAya. paMcataMtra' jevA daSTAMtakathAsaMgraho sabrodha ane nItiviSayaka subhASitothI samRddha hatA. A badhAne pariNAme samaya jatAM muktaka kAvyonA saMgraho taiyAra thavA lAgyA. aneka kRtiomAMthI karelA dohanamAM aneka vividha racanAo mANavAno lAbha maLe. vaLI aneka ajANyA kavionI AvI racanAo tathA pratiSThita kavionI ekazlokI racanAo, je anyathA lupta thAta tene saMgrahamAM sthAna ApIne jALavI rAkhI zakAI. subhASita saMgrahomAM evAM seMkaDo kaviomAM nAma maLe che. je anyathA ApaNe mATe taddana ajJAta rahyAM che; ane jANItA kavionAM paNa keTalAMye evAM muktako saMgharAyAM che, jemanuM prasiddha racanAomAM nAmanizAna nathI. prAcIna muktako , ThIka ThIka prAcIna samayathI muktakonA saMgraha karavAnuM zarU thayuM haze, paraMtu zarUAtanA saMskRta muktakasaMgrahonuM kazuM nAmanizAna jaLavAyuM nathI. ApaNane upalabdha sauthI jUno saMgraha prAkRta muktakono che. saMskRtamAM vividha Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 kavioe racelAM muktakonA saMgraha mukAbale pAchaLanA samayamAM maLe che; te pahelAMnA keTaleka aMze anizcita racanA samayavALA saMgraho koI eka ja kavine nAme caDhelA che - jema ke bhartuharinAM zataka ane amarakanuM zataka. "amaruzataka' atyAre ApaNane maLatuM zRMgArika amaruzataka' ane bhartuharinAM nIti, zRMgAra ane vairAgyanAM zatako temanA mULa svarUpamAM kALakrame thayelA aneka sudhArAvadhArAnAM pariNAma che. amaruzataka'nI je cAra judI judI vAcanAo maLe che temAM muktakonA krama ke saMkhyAmAM ghaNo taphAvata che, ane ekAvana jeTalA zloko ja badhI vAcanAomAM samAna che. vaLI 'amaruzataka'nA zloko nAma vinA ke anya kavinA nAme subhASita saMgrahomAM udhRta thayelA che. amarakanA racelAM muktakomAM anya kavionAM anurAgaviSaya muktako umerAIne krame krame zatakanuM svarUpa taiyAra thayuM haze ema lAge che. teno samaya navamI zatAbdI pahelAM - paNa kyAre te anirNAta che. bhartuharinAM zatako bhartuharinAM zatakonuM paNa tevuM ja che. te paNa atyaMta lokapriya rahyAM hovAne kAraNe mULamAM seMkaDo varaso sudhI thatA rahelA asaMkhya vadhArA-ghaTADAnuM pariNAma che. baso jeTalAM muktako badhI vAcanAone AdhAre mULanAM hovAnuM jaNAya che. temanA uparAMta bIjAM keTalAM ane kayAM hatAM teno nirNaya thaI zakyo nathI. kAlidAsa vagere jANItA kavionA zloko paNa A zatakomAM maLeche tethI e paNa khAtarIthI kahI zakAtuM nathI ke bhartuharino mULa muktakasaMcaya tenAM potAnAM ja muktakono banelo hato ke vividha kavionAM cUTelAM muktakono. A bhartRhari vyAkaraNakAra ane dArzanika bhatRharithI judo na hoya to teno samaya I.sa. 400 lagabhaga mUkI zakAya. agiyAramI zatAbdI lagabhaga te zatakonA kavi tarIke jANIto thayo hovAnuM jaNAya che. navamI zatAbdInA bhallaTa kavinuM 'bhallaTazataka' ane agiyAramI zatAbdInI pahelAMnA zilhaNanuM "zAMtizataka' paNa upadezAtmaka muktakonA AvA saMgraho tarIke ullekhapAtra che. A traNe kavionI bAbatamAM paNa Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 amarukanI jema temaNe pote racelAM muktakonA saMgrahamAM anya kavionAM samAna bhAvavALAM muktakono uttarottara umero thaIne temanA saMgrahonuM svarUpa sadhAyuM che. paryAyabaMdha, vrajyA, koza navamI zatAbdInA sAhityamImAMsaka AnaMdavardhane vividha sAhityasvarUpono paricaya ApatAM 'paryAyabaMdha' nAmano eka sAhityaprakAra gaNAvyo che, ane abhinagupta tenuM evuM lakSaNa Ape che ke vasaMtavarNana jevA eka ja viSayane lagatA, pratyeka svayaMparyApta hoya tevA zlokono samUha te paryAyabaMdha. nAma sArthaka e rIteche ke temAM eka ja viSayanuM paryAyathI varNana hoyache. A 'paryAya'nAM prAkRtamAM 'pajjA' ane 'vajjA' evAM rUpa thayAM, ane temanuM mULa bhulAI jatAM temanA parathI 'vrajyA' evuM navuM saMskRta rUpa ghaDI kaDhAyuM. prAkRta subhASitasaMgrahomAM eka ja viSayanA muktakagucchane mATe 'vajjA' ane saMskRta subhASitasaMgrahomAM 'vrajyA' evAM nAma pracalitache. AvA vividha viSayone lagatA guccho ke vrajyAo eka saMgrahamAM mukAya tyAre tene 'koza' (ke 'koSa') evI saMjJA apAtI -- jema ke vidyAkarano 'subhASita-ratnakoSa', hAla kavino 'gAthA-koza'. A uparathI eTaluM anumAna saheje thaI zake ke navamI zatAbdI pahelAM subhASitasaMgrahonI paraMparA sthapAI cUkI hatI. -- saMskRta muktakasaMgraho vividha kavionAM nAma sAthenA saMskRta muktakonA saMgraha agiyAramI zatAbdIthI maLeche. vIzamI zatAbdI sudhImAM to sAThathI sittera jeTalA vividha subhASitasaMgraho racAyA che. AmAMnA moTA bhAganA hajI aprakAzita che. A saMgrahomAM seMkaDo kavionAM racelAM hajAro muktako saMgrahAyAMche. 1976nA jUnamAM turina (iTAlI)mAM bharAyelI bIjI AMtarASTrIya saMskRta pariSade saMskRta muktakakavionI nAmAvali traNa graMthomAM taiyA2 karAvavA aMge ane subhASitono eka vizvakoza taiyAra karAvavA aMge je TharAvo karyA che, temAM saMskRta muktakasAhityanI samRddhino ja saMketache. thoDAka prAcIna ane suprasiddha saMgraho nIce pramANe che : Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 nAma saMgrAhaka racanAvarSa zlokasaMkhyA racanApradeza subhASitaratnakoSa vidyAkara A.I.sa. 1100, 1738 baMgALa saktikarNAmRta zrIdharadAsa 1205 2377 baMgALa, sUktimuktAvali jalpaNa 1257 2775 mahArASTra subhASitasudhAnidhi sAyaNa A. 1350 2441 telaMgANA zArgadharapaddhati zArgadhara 1363 4689 rAjasthAna subhASitAvali vallabhadeva 15mI zatAbdI 3527 kAzmIra prAkRta muktakasaMgraho prAkRta muktakonA upalabdha saMgraho saMskRta saMgraho karatAM prAcIna che. hAla kavino "gAhAkosa' (saM. "gAthAkoza') Azare bIjItrIjI zatAbdIno sAta so gAthAono saMgraha che. temAM uttaro zaira ghaNA umerA ane pheraphAro thatA rahyA che. A vize vigate AgaLa vAta karI che. e pachI "vajjA-laga" nAmano mULa sAta so gAthAono saMgraha jayavallabhane nAme pracalita che. teno samaya AThamIthI bAramI zatAbdInI vacce mukAya che. temAM paNa pAchaLathI umerA thatAM gAthAsaMkhyA nava so upara pahoMcI che. bAramI zatAbdImAM govardhane hAla kavinA prAkRta "gAthAko za'ne anusarIne saMskRtamAM AryAsaptazatI' racI. A uparAMta AThamI zatAbdI pUrve eka chappaNaya-gAhAo' eTale ke "khaTraprajJaka-gAthAH" e nAmano prAkRta muktakono saMgraha taiyAra thayelo, jenI pratiSThA caudamI zatAbdI sudhI to hatI ja. atyAre te ja nAme maLatI TUMkI kRti ghaNA pAchaLanA samayanI racanA che. I.sa. 1195mAM jinezvare sUrino 800 . gAthAono saMgraha nAme "gAhArayaNa kosa' (=gathAratnakoza) ApaNane maLe che. temAM hAla kavinA "gAthAkoza'mAMthI ane "vajjA lagnamAMthI ghaNI gAthAo lIdhelI che. bappabhaTTisUriracita prAkRta gAthAono saMgraha "tArAgaNa" navamI zatAbdImAM racAyo hato. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 muktakonA vargaH viSayavibhAga muktakasaMgrahomAM muktako viSayAnusAra vividha gucchomAM vaheMcelAM hoya che. bhartuharinAM zatakono viSaya dharma, artha ane kAma e traNa puruSArtho che, ane sAyaNanA "subhASitasudhAnidhi" jevA saMgrahomAM dharma, artha, kAma ame mokSa e cAra puruSArtho anusAra muktakonA vyApaka varga pADelA che. paraMtu sAmAnya rIte to muktakasaMgrahomAM aneka vividha viSayo pramANe saMkhyAbaMdha guccho karelA hoya che. udAharaNa tarIke "subhASitaratnakoSa'mAMnA 225 kavionAM muktako 50 vrajyAmAM vaheMcelAM che. "vajjAlagnamAM mULa 46 vrajyA hatI. atyAre 95 maLe che. "sUktimuktAvali'mAM 142 paddhatio che. "saMdhuktikarNAmRtamAM pAMca pravAho ane temanA kula 476 vIcimAM muktakonuM vargIkaraNa kareluM che. ziva, viSNu vagere devatAonI stuti; kavi ane kAvyanI prazaMsA, vasaMta, grISma vagere Rtuo tathA saMdhyA, caMdrodaya, aMdhakAra, prabhAta vagere naisargika dazyo; anurAgamAM saMyoga ane viyoga tathA temAM nAyakanAyikAnA prakAro ane vividha avasthAo, ceSTAo, vyavahAro ane rUpaguNonuM sAMgopAMga varNana (jemake mugdhA, mAninI, proSitapatikA, dUtI, saMdeza, saMketa, aparAdha, kalaha, anunaya, pravAsa, saMbhoga, mukha netra stana vagere aMgo, abhisArikA, asatI); anyokti (gaja, bhramara, kamaLa, samudra, megha, siMha, cAtaka, haMsa, dhavala, vRkSa vagere); svabhAvokti; cATUkti; sajjana; durjana; vRddhatva; kRpaNatA; subhaTa; vairAgya; deva; svAmI, sevaka, vezyA; dAMrizya-AvA prakAranA viSayone anusarIne gucchone nAma ApelA che. hAla kavi . prAkRta muktakonA sauthI jUnA saMgraha "gAthAkoza" ke "saptazatI'mAM saMgrahakAra tarIke "sAlAhaNa" ke "hAlanuM nAma ApeluM che, ane tene kavi tathA kavivatsala kahyo che. "kavivatsala" e hAlanuM biruda hoya. prAcIna zabdakozamAM hAlaane 'sAtavAhanane paryAyo gaNyA che ane itara sAhityamAMthI paNa tenuM samarthana maLeche. somadevanA "kathAsaritsAgara' vageremAM pratiSThAnanagaranA rAjA sAtavAhananI kathA ApelI che. "sAtavAhana" Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 uparathI prAkRtamAM "sAlavAhaNa' ane "sAlAhaNa' evAM rUpa banyAM. "sAlavAhaNa'nuM TUMkuM rUpa "sAla', ane tenuM lokabolImAM hAla' evuM uccAraNa thayuM. Ama "hAla" ane "sAtavAhana' baMne eka ja zabdanAM bhASAbhede bhinna rUpo che. "sAlavAhaNa' uparathI saMskRtamAM "zAlavAhana" ane "zAlivAhana" evAM rUpa banyAM. "saptazatI'nI eka gAthAmAM paNa hAla'ne pratiSThAna pAse vahetI godAvarI nadIno svAmI kahyo che. pAchaLanA samayamAM "hAla e prAkRta rUpa paNa saMskRtamAM vaparAtuM thayuM che. "AcarAja" ane "cauraciMdha' (saMskRtamAM "caturacitam) evAM paNa sAtavAhananAM nAmAMtara hovAnuM manAya ghaNA prAcI samayathI ja rAjA sAtavAhana ke zAlivAhana, vikramAdityanI ane bhojanI jema, aneka raMgadarzI daMtakathAo ane purANakathAono atyaMta lokapriya nAyaka banI cUkyo hato. nAgakumAra dvArA janma, mahArAjA vikramAditya sAthe yuddha ane vijaya, tenuM saMskRta bhASAnuM ajJAna ane prAkRtano prema, guNAca, pAdalipta vagere kavione teNe Apelo Azraya, yuddhavIra, dAnavIra, vilAsI, kavi ane AzrayadAtA tarIkenI tenI mahattA-vagerene lagatI aneka rasika kathAo zatAbdIothI pracAramAM rahI che, ane kathAsaritsAgara', jaina prabaMdhasAhitya ane ghaNuM moDethI racAyelAM zAlivAhanane lagatAM caritragraMthomAM te saMgharAyelI che. pracalita zakasaMvata "zAlivAhana zaka tarIke jANIto hoIne tenA nAmanI sAthe joDAyelo che. aitihAsika tathyanI dRSTie joIe to isavI sana pUrve lagabhaga bIjI zatAbdIthI AraMbhIne sADA cAra so varSa sudhI AMdha, AMdhrabhRtya ke sAtavAhana nAmanA rAjavaMze dakSiNamAM rAjya karyuM hovAnI paurANika paraMparA che. te vaMzanA keTalAka rAjAonA abhilekho ane sikkAomAM "sAtavAhana", "sAdavAhana ke "sAda' evAM rAjanAmo maLe che. e vaMzanA rAjavIono kALakrama hajI anizcita che. ane "gAthAkoza'no saMgrAhaka ane kavi hAla te kyo sAtavAhana rAjA te aMge ghaNo matabheda che. te isavI pahelI ke bIjI zatAbdImAM aTakaLe mukAyache. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 sAtavAhanonI rAjadhAnI godAvarI kAMThenA pratiSThAna (prAkRtamAM paDhANa') nagaramAM hatI. prAcIna pratiSThAna te hAlanuM mahArASTranuM paiThaNa' gAma. pratiSThAna je dezamAM AveluM hatuM tenuM prAcIna nAma azmaka ke kuMtala hatuM, ane tethI "kuMtala' evuM paNa hAla kavinuM eka vadhu nAmAMtara noMdhAyuM che. te pradezanI te veLAnI bhASA mahArASTra prAkRta hatI, jemAMthI kALakrame pheraphAra pAmIne atyAranI marAThI bhASA banI. hAla kavinI racanAomAM atyAre to mAtra, teNe gAthA chaMdamAM racelAM thoDAMka prAkRta muktako tathA anya kavionAM tevAM muktakonA saMgraharUpa gAthAkoza' eTaluM ja maLe che. paNa tenI bIjI keTalIka racanAo paNa hatI te prAcIna ullekho uparathI jaNAya che. navamI zatAbdInA apabhraMza mahAkavi svayaMbhUdeve potAnA prAkRta chaMdazAstra "svayaMbhUchaMdamAM udgIti chaMdanA udAharaNa tarIke sAlAhaNanuM eka muktaka TAMkyuM che. sAlAhaNe racelAM "dhavala' gItonI (eTale ke "dhoLa'nI) hemacaMdrAcArye prazaMsA karI che, ane temanI dezInAmamAlA'mAM karelA ullekha parathI kahI zakAya ke sAtavAhane dezya prAkRtano koIka zabdakoza paNa racyo haze. chaThThIsAtamI zatAbdInA virahAMka kavinA "vRttajAtisamuccaya' nAmanA chaMda zAstramAM prAkRta "catuSpadI" chaMdanA vividha prakAronuM nirUpaNa sAlAhaNane AdhAre kareluM hovAnuM kahyuM che. eTale hAla kavie prAkRta chaMdazAstrano paNa koIka graMtha racyo haze. gAthAkoza" ke "saptazatI' badhA muktakasaMgrahomAM hAla kavino prAkRta muktakono saMgraha sauthI vadhu prAcIna ane sAhityarasikomAM Adara pAmelo che. "gAthAkoza' (prAkRtamAM gAhAkosa') , "saptazatI' ane 'saptazataka' evAM nAme te jANIto che. bANabhaTTa, udyotanasUri, rAjazekhara, abhinaMda, sola vagere kavioe tenI muktakaMThe prazaMsA karI che. pAchaLanA samayanA prAkRta muktakonA anya saMgraho para tema ja aneka kavionI racanAo para 'gAthAkoza'no pratyakSa ke parokSa moTo prabhAva paDyo che. navamI zatAbdInA AnaMdavardhanathI zarU karIne dhanaMjaya, bhoja, hemacaMdra vagerenA bArapaMdara jeTalA alaMkAragraMthomAM "saptazatI'nA Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra0 saMkhyAbaMdha muktako vividha alaMkAra, bhAvAvasthA AdinAM udAharaNa tarIke uddhata thayelAM che. "sarasvatIkaMThAbharaNa" ane "zRMgAraprakAza'mAM to seMkaDo udAharaNo "saptazatI'mAMthI lIdhelAM che. tenA mULa svarUpamAM "gAthAkoza' hAla kavinI potAnI tema ja seMkaDo anya kavionI racanAono saMgraha hato. tenI sauthI vadhu pracalita pAThaparaMparA pramANe to hAla kavie eka karoDa gAthAomAMthI sAta so uttama muktako pasaMda karyA hatAM. viSayavibhAga vinAnA mALakhAmAM mUkelAM svataMtra muktakonA lokapriya saMgrahamAM ghAlamela karavAno amaryAdita avakAza rahe e dekhItuM che. AthI "gAthAkoza'nI mULa pAThaparaMparA vicchinna thaI gaI. temAM puSkaLa vadhArAghaTADA thayA, mULanA kramanuM paNa kazuM ThekANuM na rahyuM. navamI zatAbdI lagabhaga tenuM sAta so gAthAvALuM je svarUpa pracAramAM AvyuM tene kAraNe tenuM 'gAthAkozane badale "saptazatI' ke "saptazataka' evuM nAmarUDha banyuM. mULa saMgrahamAM pratyeka gAthAnI sAthe tenA kavinuM nAma ApeluM hatuM. A paraMparA paNa vicchinna thaI. judA judA TIkAkAroe vadhateoche aMze kavionAM nAmo ApyAM che kharAM. paNa temanI vacce bahu meLa nathI, ane ghaNAM nAmo to atyaMta bhraSTarUpamAM jaLavAyAM che. AthI temane keTalAM vizvasanIya gaNavAM e moTo prazna che. atyAre "gAthAkoza'nI judI judIchapAThaparaMparAo maLe che. e badhInI judI judI gAthAono AMkaDo 965 sudhI pahoMce che. AmAMnI 430 jeTalI gAthAo badhI pAThaparaMparAo vacce samAna hoIne te mULano aMza hovAnuM avazya gaNI zakIe. ghaNA prAcIna ane atizaya lokapriya saMgraha lekhe "gAthAkozane aDhArathI paNa vadhu TIkAkArono lAbha maLelo che. kulanAtha, gaMgAdhara, pItAMbara, premarAja, bhuvanapAla ane sAdhAraNadevanI upalabdha TIkAo uparAMta kulapati, caitanya, bhaTTa rAghava, bhojarAja ane AjaDanI TIkAo hovAnA ullekha maLe Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayasAmagrI "saptazatI'nI viSayasAmagrI ghaNe aMze grAmINa jIvanamAMthI lIdhelI che, ane sAmAnya samAjanA rojidA dazyo ane ghaTanAomAMthI A kavione kavitA lAdhI che. khetara, pAdara, corI, zerI, gharaAMgaNuM, rasoDuM, vADo, devaLa, paraba, taLAva, nadItaTa ane vanAMtara-e sthAnono jIvanavyavahAra; RtuRtunI grAmINa prakRti; khetaramAM zrama karato kheDUta parivAra; rasoI, pANI bharavuM vageremAM vyasta gRhiNI; puliMda, lAla ne pAradhI jevA AdivAsI; dhULeTI, iMdradhvaja, dolotsava jevA utsava, zyAmazabala jevAM vrata ane navalatA, lahANI jevA lokAcAra e saune lagatA citrothI "saptazatI' sabhara che. premakavitA premanA viSayanI pradhAnatA jotAM "saptazatAne saheje premakavitAno saMgraha kahI zakAya. eka prAcIna mAnyatA to evA paNa hatI ke "gAthAkoze' ja premaviSayaka saMskRta muktako racavAnI preraNA ApI. "saptazatI'nAM muktako kevaLa zRMgArika hovAnI ane badhAM ja muktako dhvanipradhAna hovAnI mAnyatA krame krame evI daDha banI gaI ke te kAraNe gaMgAdhara vagara TIkAkAroe, spaSTapaNe anya viSayanA muktakomAMthI paNa mArImacaDIne ke bAdarAyaNasaMbaMdhe zRMgArika dhvani tAravyoche- yAMtrikapaNe sarvatra guptaprema,chatra ramaNa ke parakIyAsaMbaMdhano garbhita artha joyo che. Ama karavA jatAM aneka muktakonuM kAvyatva naSTa thaI jAya che te jovAnuM teo cUkI gayA che. A premakavitAmAM vyakta thato prema jo keTalIka vAra bhoLA, nirakSara, apaTu jananI svayaMbhU, saraLa lAgaNI tarIke ghaTAvI zakAya tema che, to keTalIka vAra te premanI gatividhithI ane vAMkavaLAMkathI suparicita ane tenI nItirItinA jANakAra evA vidagdha jananI lAgaNI tarIke ja samajI zakAya tema che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arthanI vyaMgyatA A muktakonA kavione parokSa kathananI, arthane vyaMgya rAkhavAnI rIti ghaNI priya che. sIdho zabdamAM mUkyA vinA UMDo mArmika artha kema avagata karAvavo tenI kalA temanI pAse che. AthI A gAthAo vakroktinAM, dhvanikAvyanAM, vidagdhabhaNitinAM sacoTa udAharaNo lekhe rasikomAM atizaya priya banI, ane kAvyarthane gamya ke garbhita rAkhavAnI racanArIti sarvottama manAtAM, alaMkAragraMthomAM "saptazatI'nI zRMgArika gAthAono udAharaNa tarIke vAraMvAra upayoga thavA lAgyo. vaLI premabhAvamAM anusmRta aneka tarala sahacArI bhAvonI mArmika abhivyaktine lIdhe A gAthAoe pAchaLanA samayanA kavio para paNa potAnuM kAmaNa prasAryuM, jAdu prasAryo. amaruka kavinAM keTalAMka amara muktakomAM ApaNane "saptazatI'nI ja keTalIka gAthAono sUra saMbhaLAya che. premanAM svarUpa, sAmagrI, pariveza saptazatImAM premanI aneka vidhavidha avasthAo, svarUpo ane AvirbhAvonAM rasika citro ApaNane maLe che. prema mugdhAno hoya ke prauDhAno, kumArIno hoya ke pariNItAno, kulaTAno hoya ke jArano, gaNikAno hoya ke bahuvallabha nAyakano-saccAIthI anubhavelI lAgaNI tenA pratyeka svarUpamAM A kaviono manabhAvana viSaya che. ahIM mugdhAnAM kevAM kevAM manorama rUpa che?- priyatama dRSTie paDatAM romAMcathI aMge aMge kadaMba puSpanI jema kaoNLI UThatI; priyatamanI dRSTithI aMgone bacAvavAne tema ja temane tenI AgaLa dharavAne eka sAthe icchatI; janakolAhalanI vaccethI priyatamanA bolAzane haMsInI jema sAravI letI; UMcI vADanI ADazane kAraNe bAjaTha upara bAjaTha caDAvI tenI upara paganA aMgUThAbhara thaIne premInI jhAMkhI karavA mathatI. : ahIM godAvarInuM pUra tarIne varSAnI madharAte premIne maLavA jatI abhisArikA che. kSaNamAtra paNa AliMganathI chUTavA na mAMgatA premIo che. nadIkuMja, gAmano vaDa, kapAsa ane DAMgaranAM bharyA khetara - evAM evAM Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 saMketasthAno che. aMgapratyaMganA lAvaNyanAM lalitarasika varNano che. caMcaLa ane svara premanA tathA khullI, nibaMdha ratinAM Alekhano che. risAmaNAMmanAmaNAMche. virahAvasthAnAM ujAgaro, dAha, phrakAza ane kRzatAche. galita anurAganAM vedanA ane nirveda che. virahanI pIDAnA sparzavALAM komaLa saMsmaraNonA AlekhanamAM to keTalIka ciraMjIva kavitA siddha thayelI che. saptazatImAM je kaheluM che ke "amRtamIThI prAkRta kavitAnA zravaNapaThanathI vaMcita rahIne kAmatattvanI carcA mAMDatA loko lAjatA kema nahIM hoya?" tenI ja jANe ApaNane tenI premakavitA dvArA pratIti thAyache. prakRtikavitA: svabhAvacitro Ano artha evo nathI ke "saptazatI'mAM kevaLa zRMgArika muktako che. muktakonA eka moTA vargano viSaya bAhya prakRti che. temAM AkAza ane dharatInA RtuRtunAM dazyo, anya naisargika ghaTanAo, pazupaMkhInI ceSTAo ane vastujagata tathA vyavahAranAM svayaMAsvAdya svarUpo - emanuM tAdeza Alekhana che. "saptazatI'nA kaviono prakRtiprema asAdhAraNa che, temanuM nirIkSaNa vAstavika ane saghana che, ane temanA nirUpaNamAM amuka aMze kRtrimatA ane paraMparAgata pariNAma sAdhavAno AyAsa hovA chatAM aneka vAra tAjagI ane sarjanAtmaka sparza anubhavAya che. "saptazatInAM A prakAranAM muktakomAM dinapratidinanA jIvanamAMthI jhaDapelI anekAneka manoramachabIo prApta thAya che. jALane tAMtaNe laTakatA phUla jevo karoLiyo; khaMDera devaLanA bhagna zikhara para lapAIne ghUghavatAM pArevAM; AkAzamAMthI hArabaMdha UtarI AvatA, sUkA vaDa parathI eka sAthe UDI jatA ke tarukoTaramAMthI eka pachI eka nIkaLatA sUDA; vADa para hArabaMdha besI UMcI cAMce varasAdanI jharamara jhIlatA kAgaDA; saMdhyATANe vaTavRkSa para bhIDa karatA paMkhIgaNa; zarada-AkAzanuM svaccha pratibiMba pADatuM jaLAzaya; rAInA pAna cAvI javAtAM hUpAhUpa ne kUdAkUda karatuM mAMkaDuM; mAtAne page paDela aparAdhI pitAnI pITha para caDI besato bALaka; dhUMdhavAto cUlo phUMkatI ke rasoI karatAM mazavALo hAtha moDhe aDI javAthI zobhatI gorI- vagere citro citta para saheje aMkAI jAya tema che. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 svabhAvokti H vasaMta, varSA vagere Rtuo, prabhAta, saMdhyA, vana, parvata, nadI, dAvAnaLa vagere prAkRtika ghaTanAo ane padArthonAM temeja pazupaMkhInAM varNananI be paripATIche : koIka mAnavIya bhAvathI raMgIne temane varNavAya, athavA to temanuM yathAtatha svarUpa ke ceSTA varNavAya. A pAchalI nirUpaNarItivALo kAvyaprakAra svabhAvoktine nAme oLakhAyache. AmAM vastunA jAtistaMbhAvanuM vAstavika, tAdaza citra aMkita karAtuM hoya che, ane te mATe lAkSaNika ane smRtimAM jaDAI jAya tevI thoDIka vigato sarjaka cetanA jhaDapI leche. subhASitasaMgrahomAM 'jAtivrajyA'nA mathALA nIce A prakAranAM muktako ApelAM hoya che. mAnavIya ke prAkRtika jagatanI koI paNa vastu ke ghaTanAne bIjA koI arthanA vAhaka tarIke nahIM, paNa tenA potAnA ja ramyatva khAtara AbehUba nirUpavAmAM Ave tyAre ApaNane A kAvyaprakAra maLe che. 'saptazatI'mAM svabhAvoktione paNa sthAna maLeluM che. alaMkAro 'saptazatI'nAM svabhAvacitromAM tema ja bhAvAMkanomAM prANasaMcAra karatA ke temane uThAva ApatA upamA, utprekSA Adi alaMkAronI sAmagrI ghaNuMkharuM to grAmINa jIvanamAMthI lIdhelI che, ane tethI pratyakSatA, sadyabodha, ane tAjagI sadhAyAM che. sajjana cAlyo jatAM gAma evuM ujjaDa lAge che jANe UkhaDI gayelA vaDavALuM gAmanuM pAdara. TharavA mAMDelA tApaNA upara vaLelI rAkhane vaccethI khaseDatAM nIce dekhAtA lAla aMgArAthI te peTa cIrelA rIMchanI yAda Apeche. premanI kuTilatAne kAkaDInA UgatA velAnA vaMkAtA tAMtaNAthI tAdeza karIche. priyatamane jovA ghareghara bhamatI nAyikA eTale jANe copATanI sogaThI, ane pasAra thatA priyatamane vADanAM chidromAMthI nihALatI nAyikA eTale jANe piMjaramAMnI menA. vahughelA mukhIputrane lImaDAnA kIDAnI, ane phUTatI juvAnIvALA vAchaDAnA vAnane tAjI kUMpaLanA vAnanI upamA apAI che. meghane mahiSa tarIke, ane patisaMganA ujAgarAthI divase bharaniMdara letI navoMDhAne dUdhathI dharAIne UMghatI navajAta pADI tarIke kavie joyAMche. kAdavamAM phaselI gAyanI jema suMdarInAM aMga parathI casakI na zakatI avaza dRSTi, godhaNa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra5 vinAnA vADA jevuM ke pANI vinAnI ja AzayanI khADa jevuM virahiNInuM vadana, pIMjelA rU jevAM zaradanAM abhra, ukALa ne ThArelA pANInA svAda jevo tUTIne saMdhAyelo prema evAM evAM ujjvaLa citronI ahIM khoTa nathI. grAmINa jIvanano pariveza -- grAmINa jIvananA badhA vANAtANAno vAcakane jeTalo vadhu pratyakSa anubhava teTalI A kavitA vadhu mANI zakAya. zALanAM, talanAM ane zaNanAM khetara; kadaMba, zephAlikA, navamAlikA, kurabaka ane aMkolanAM phUlanI unmAdaka saurabha; pAradhI ane bhIlonA nesaDAnuM ane pahADI gAmaDAnuM jIvana; vividha lokotsavo ane rItarivAjo -- A sauno pariveza 'gAthAkoza'nI kavitAmAM aMgabhUtache. prakRtinAM vividha svarUpo ane AviSkAro sAthenI AtmIyatA, raMga, rUpa, gaMdha, sparzanI seMkaDo bhAto ane chAyAo pratye grahaNazIla, akuMThita IMdriyo, nityanA jIvananA seMkaDo nAnAmoTA prasaMgo ane ghaTanAo sAthe vaNAyelA lokajIvananA bhAvo pratye saMvedazIlatA - AvI AvI sajjatA laIne ja A kavitA pAse pahoMcAya. ------ anyokti ane subhASita . premakavitA ane prakRtikavitA uparAMta muktakonA bIjA be prakAra paNa vyApaka che. temAMno eka prakAra te anyoktino. A pUrve noMdhyuM che tema bhramara, gaja, haMsa, sAgara vagerenAM varNananA oThA nIce mAnavajIvana ke vyavahAranI koI vAta AmAM sUcita thatI hoya che. Ane anyApadeza ke aprastutaprazaMsA paNa kahe che. pAchaLanA samayamAM A prakAranAM muktakonA svataMtra saMgraho paNa maLe che. bAkIno eka vibhAga sadbodha, DahApaNa, nIti ke lokavyavahArane lagatAM muktakono che. sadukti, sUkti ke subhASitono sAMkaDo artha A ja che. samagra muktasAhityamAM nItivAkyo, bodhavacano, ciMtanakaNikAo ane anubhavabolone gUMthI letAM muktakonuM pramANa ja kadAca sauthI moTuM haze. 'saptazatI'mAM sajjana, durjana, vRddhatva, kRpaNatA, dhanika, daridra, maitrI, premanuM svarUpa, gRhasthI, vairAgya vagerene lagatAM muktakone paNa sthAna maLyuM che. Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bIjA muktakasaMgrahomAM A uparAMta devastuti, deva vagerene lagatA bIjA paNa ghaNA vibhAgo hoyache. gAthA chaMda "saptazatI'nAM badhAM muktako "gAthA' (prAkRta "gAhA') nAmanA chaMdamAM racelAM che. jemAM saMskRta padyaracanA mATe anuNubha, tema prAkRta mATe gAthA lAkSaNika, ane zatAbdIo sudhI vaparAto rahelo chaMda che. prAkRta sAhityarAzi lAkho gAthAmAM nibaddha che, ane tenA bahu ja thoDA aMza mATe itara chaMdo vaparAyA che. saMskRta racanA mATe paNa A chaMda ThIkaThIka vaparAyo che, ane saMskRta piMgaLamAM te "AryA nAme oLakhAyo che. gAthA chaMdamAM be paMkti hoya che. pahelI paMkti 30mAtranI ane bIjI 27 mAtrAnI. pahelI paMktimAM cAracAra mAtrAnA sAta gaNa ane chellA be mAtrAno gaNa e rIte te 30 mAtrA vaheMcAyelI che. te ja pramANe bIjI paMktimAM cAracAra mAtrAnA pAMca gaNa, te pachI eka ja mAtrAno chaThTho gaNa, cAra mAtrAno sAtamo gaNa ane be mAtrAno AThamo gaNa e rIte te ra7 mAtrA vaheMcAyelI che. AmAM ekI saMkhyAnA gaNomAM (eTale ke pahelA, trIjA, pAMcamA ane sAtamA gaNamAM) laghu-guru-lavuM evA svarUpano (eTale ke jagaNano) niSedha che; bekI saMkhyAnA gaNomAM jagaNa AvI zake che; paraMtu pahelI paMktimAM chaThThA gaNamAM niyama tarIke kAMto jagaNa hoya athavA cAra laghu hoya (jemAM navo zabda bIjA laghuthI zarU thato hoya); ane bIjI paMktimAM chaThTho gaNa kevaLa eka laghuno hoya evo niyama che. AmAM bAra mAtrA pachI vikalpa yati AvI zake, ane baMne paMktimAM aMtima akSara guru ja gaNAya. Ama gAthA chaMdanuM svarUpa nIce pramANe che : pahelI paMkti : 4+4+4 () +4+4+1-1 (ka1,) +4+bIjI paMkti : 4+4+4 (0) +4+4+6 +4+ baMne paMktiomAM ekI sthAne jagaNa niSiddha. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 udAharaNa pasuvaINo rosA ru Na- va Di mA-saMke tA-gori-mu ha-aMda | - - - - - - - - - - - - - - - - - gahiagdha - paMkajaM via saMjhA-salilaMjali na maha || - -- 1 6 -- -1-11 - paThanakalA gAthAnuM paThana karavAnI kaLA hatI. bhAvanA vaLAMkone ghaTato uThAva maLe ane yatisthAno sacavAya te rIte layabaddha paThana na karavAmAM Ave to tenuM kAvyatva khaMDita thAya. aNaghaDa govALiyo dohatI veLA AMcaLanI kheMcAkheMca kare tema locA vALatAM koI gamAra gAthAnuM paThana kare tyAre gAthA bicArI raDe che ema 'vajjAlagna' ApaNane jaNAve che. becAra vacananI ja uktiono, mugdha hAsyavilAsano ane kaTAkSadRSTino marma gAthAo sivAya anyatra kazethI pAmI na zakAya. eTale ja to kahyuM che ke gAthAno, gItano, saMgItano ane prauDha mahilAno rasa jeNe nathI jANyo eno e ja moTo daMDa. prAkRta bhASA "saptazatI'nI bhASA mahArASTrI prAkRta tarIke jANItI che. A prAkRta eTale saMpUrNapaNe te samayanA - IsavI sananI AraMbhanI zatAbdInA - mahArASTranI janabhASA ema samajavuM barAbara nathI. mahArASTranI lokabhASAnAM keTalAMka tattvone samAvIne saMskRtanA prabhAvavALI je eka vyApaka sAhityabhASA pracAramAM AvI ane saMskRta uparAMtanI eka mukhyatama akhila bhAratIya sAhityabhASA tarIke zatAbdIo sudhI vaparAtI rahI te mahArASTrI prAkRta. e bhASA saune vyAkaraNanI madadathI zIkhavAnI rahetI. te mATenAM vyAkaraNomAM, kevA kevA pheraphArathI kavi saMskRtine prAkRtamAM badalI zake tenA niyamo ApelA che. hAla kavinA tathA te pachInA anya gAthAsaMgrahomAM je racanAo saMkalita thayelI che te mAtra mahArASTranI ja nahIM paNa bhAratabharanA sarva pradezanA kavionI racanAomAMthI pasaMda karelI che. te kAraNe "saptazatI'nI bhASAmAM rUDha, vyApaka tattvo uparAMta te te pradezanAM thoDAMka AgavAM tattvo paNa prApta thAya che. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra8 A bhASAnuM bAhya svarUpa saMskRtathI bhinna hovA chatAM vAkyabaMdhAraNa ane zabdaracanA saMskRtanAM ja hatAM. betraNa zabdonA samAsa vAraMvAra vaparAtA ane AkhI paMktine bharI de tevaDA samAsa vAparavAno bAdha na hato. chatAM paNa saMskRtanI tulanAmAM prAkRta lokabhASAnI vadhu nikaTa hatI, ane prAkRta racanAonI zailImAM lokabhogya banavA mATe vadhu avakAza raheto. svaro vaccenA sparza vyaMjano lupta thayA hovAne kAraNe prAkRta saMskRtanI sarakhAmaNImAM svarapradhAna zabdovALI bhASA hatI, ane AvA zabdasvarUpane kAraNe temAM saMgIta tattvanuM pramANa utkaTa hatuM. sukumAra prAkRta baMdha ane paruSa saMskRta baMdha vaccenuM aMtara mahilA ane puruSa vaccenA aMtara jevuM hovAnuM kavi rAjazekhare kahyuM che. to lalita, madhura, alaMkRta ane yuvatIone priya evuM prAkRta kAvya sulabha hoya tyAM saMskRta kAvya koNa vAMce?-- evI lAgaNI "vajjAlagna'mAM vyakta thayelI che. vidagdha zailI "saptazatI'mAMnAM jIvana ane prakRti ghaNA pramANamAM grAmINa che, paraMtu temanI abhivyakti nAgara che. A kavitA lokakavionI ke lokapriya kavionI racanA nathI. e rAjasabhAnI kavitA che : rAjAnA ke zrImaMtanA Azrita kavinI vidagdha zailInI racanAo che. temanA bhAva ane vicAranI abhivyaktinI rItimAM alaMkRtatA ane sAhityika rUDhiono Adara che. padAvali kheDAyelI ane parimArjita che. A kavitA para sabhAna kalAkasaba ane paddhatinuM varcasva hoIne temAM sIdho saraLa AsvAda ke prAsaMgika manoraMjana Ape tevo aMza ocho che. "saptazatI'nI zRMgArika kavitAnA kavi kAmazAstramAM maLatI premanI rItinIti ane gatividhinI vyAkhyA, jhINuM vizleSaNa ane vistArI vargIkaraNanA jANakArache. nAyikAbheda, nAyakabheda, bhAva vibhAva anubhAva vagere zRMgArarasanI sAmagrI ane sAjasajjA temane hAthavagI che. abhivyaktinI vidagdha zailInI ane kavisamayonI temane phAvaTa che. paNa rUDhi ane kRtrimatAno aMza hovA chatAM ghaNI racanAo saccAI, sukumAratA, utkaTatA ke tINatA nathI gumAvatI e ApaNe joI zakIe chIe, Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 ane saMskRta kavitAnI tulanAmAM keTaleka aMze te lokabhogya hovAnuM paNa jarU2 kahI zakAya. AsvAdyatA hiMdI sAhityanA rItikAlanI kavitAthI (vizeSe vrajabhASAM racAyelI bihArInI 'satasaI'thI) paricita hoya tevA vAcakane A prAkRta muktaka kavitAnAM svarUpa ane bhAvanA saheja paNa parAyAM nahIM lAge. bihArInI 'satasaI'nA ghaNA duhAomAM 'saptazatI'nI ja gAthAono Azraya lIdhelo che. ane madhyakAlIna gujarAtI, rAjasthAnI ne hiMdI sAhityanA hajAro phuTakaLa duhAomAM prAcIna muktakaparaMparA samRddha banIne arvAcIna yuganA uMbara sudhI sajIva rahI che. gajhalakavitAnA rasiyAne paNa bhAva ane abhivyaktinI keTalIka sagotratA ahIM jovA maLaze. anya sAhityonI vAta karIe to saghana dhAradAra citra mATe aMgrejI sAhityanI biMbavAdI ('imejisTa') kavitA ane arthasUcaka lAghava mATe jApAnI hAikunI khyAti che. prAcIna grIka kavitAmAM paNa muktako -- 'epigrAma'nuM kheDANa thayeluMche. svarUpa, sAmagrI ane asvAdyatAnI dRSTie temanuM saMskRtaprAkRta muktako sAthe keTaluMka sAmya paNa jaNAya che. paraMtu saMskRtaprAkRta muktako to citrAtmakatA, lAghava ane dhvanyArthanA zRMge virAje che. lAghavavALAM ane dhvanipradhAna hovAthI A muktakonA zabde zabda 52 dhyAna apAya, bIjItrIjI vAra vAMcIne badhI sahacArI arthachAyAonuM Akalana thAya to ja te potAno marma pUrepUro khole. jotAMveMta hRdayamAM vasI jAya, vAMcatA sAthe ja gaLe UtarI jAya evuM paNa keTaluMka ahIM che ja. paNa Ane sa2La kavitA gaNIne badhe nahIM calAya. vAcakanI pAsethI e thoDoka vizeSa puruSArtha ke niSThA mAgI leche. ane tenI sAme lAbha paNa tene evaDo ja moTo biMdumAM siMdhuno, taraMgamAM jaLapravAhano anubhava karAvato * maLe che. ane AvAM muktakomAMnA prakRticitronI sukumAratA ane sUkSmatAne pUrepUrI pAmavA mATe AjanA vAcake iMdriyonuM caitanya pAchuM meLavavuM paDaze : vastune mAtra bhALavAne badale nihALavAnI, sAMbhaLavAne badale suNavAnI, -- Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 aDavAne badale sparzane pAmavAnI Teva pADavI paDaze, raMga rUpa AkAra svAda sparza ane avAjanI lIlAmaya sRSTi sAthe tarata ja ekarAga ane ekatAnA thatA zIkhI levuM joIze. sAmAnyataH kAvyanA bhASAMtaramAM mULanAM sUkSmatattvono vadhateoche aMze bhoga levAto ja hoya che. ahIM A muktaka jevuM saghana svarUpa, prAkRta jevI gADha baMdhane anukULa mULa bhASA, ane anuvAda gujarAtI gadyamAM : mULanA bhAva ane rItinA sthaLa AlekhathI vadhu sAdhavAnI UMcI nema AvA prayAsamAM keTalIka rAkhI zakAya chatAM paNa eTalI AzA avazya rAkhI che ke A anuvAda vAcakane prAkRta muktakono svAda lagADI jaze; ane kone khabara che, mULanAM A alapajhalapa darzanathI lobhAIne vAcaka prAkRta kavitAno pratyakSa saMgama karavA paNa prerAya ane ema prakRtimadhura prAkRta girAno ane muktaka kavitAno bhAvakavarga vistare. TUMkI saMdarbhasUci va. "saptazatI'nAM saMpAdano 1. Das Saptasatakam des Hala. saMpAdana: AbresTa vebara (AlbrechtWeber), 1881 (punarmudraNa, 1966). sarvaprathama ane sarvamAM mUrdhanya saMpAdana. jarmana pAMDityanI nIpaja. pAThaparaMparAnI ane pAThanI samIkSAnI dRSTie tema ja arthaghaTana mATenI sAmagrInI ane AnuSaMgika mAhitInI dRSTie ananya. romana lipimAM chaye pAThaparaMparAo anusAra pATha, pAThAMtaro, TIkAomAMthI upayogI TippaNI ke saMskRta chAyA, jarmana bhASAmAM anuvAda, arthavivaraNa, vistRta prastAvanA, zabdakoza ane sUcio sAthe. 2. gAthAsaptazatI. kAvyamAlA, kramAMka 21. I.sa. 1989nI pahelI AvRttimAM gaMgAdharanI TIkA ane te anusAra sAdhAraNa pracalita pAThaparaMparA. 1933nI trIjI AvRttimAM mathurAnAtha zAstrInI nUtana TIkA. temAM vyaMgyArthanuM vivaraNa prazaMsanIya. jUnI TIkAono paNa AdhAra lIdho che. bhUmikAmAM Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 anya muktasaMgraho paranA prabhAvanI paNa carcA che. mULa pATha aneka sthaLe azuddha che. 3. gAthAsaptazatI. cothAthI sAtamA zatakano keTaloka aMza haritAmra pItAMbaranI TIkA sAthe jagadIzalAla zAstrI dvArA saMpAdita (1942). 4. gAthAsaptazatI. atyaMta vistRta prastAvanA, saMskRta chAyA, marAThI bhASAMtara, vivaraNa, pariziSTo ane sUcIo sAthe sa. A. jo gaLekara dvArA saMpAdita. (1956). vebaranA saMpAdanano lAbha lIdho che, paNa pATha kAvyamAlAnI jema azuddha che. sAMskRtika ane aitihAsika vivecana ghaNAM ja upayogI. mahArASTrIya saMskRtinI nIpaja tarIke jovAnI daSTi. 5. gAthAsaptazatI, hindI anuvAda, vivaraNa ane prastAvanA sAthe paramAnaMda zAstrI dvArA saMpAdita. (1965). rItikAlIna hindI kavitAnA saMdarbhamAM kareluM vivecana upayogI. harirAma AcAryo mULa ane saMskRta chAyA sAthe hindI padyAnuvAda Apyo che. (1989). va anya muktakasaMgraho 6. vajjAlagna. ratnadevanI saMskRta TIkA, aMgrejI anuvAda, TippaNa ane prastAvanA sAthe mA. vA. paTavardhana dvArA saMpAdita. (1969). "vajjAlagna" para "saptazatIno prabhAva tathA tenI viSayasAmagrI ane guNavattAnuM 'vivaraNa upayogI. 7. subhASitaratnakoSa. vidyAkarasaMkalita. kosAMbI ane gokhale dvArA saMpAdita. (1957). subhASitasaMgrahonA svarUpa, kavitAno prakAra ane kaviono samayanirNaya- e mATe prastAvanA upayogI. 8. An athology of Sanskrit poetry. uparyukta "subhASitaratnakoSa'no TippaNa sAthe aMgrejI anuvAda, anuvAdaka Deniala InzAlsa (Ingalls). (1965). saMskRta kavitAnAM svarUpa tathA AsvAda mATe pravezaka ghaNo mUlyavAna. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 ra 9. Poems from the Sanskrit. vividha subhASitasaMgrahomAMthI pasaMda karelAM muktakono sarjanAtmaka anuvAda, anuvAdaka jona braoNpha (1968). anuvAdanI samasyAonI carcA mATe bhUmikA upayogI. 10. sUktimuktAvalI. jalpaNasaMkalita. embara kRSNamAcArya dvArA saMpAdita. (1938). prastAvanAmAM kavio vize mAhitI.. 11. zatakatrayAdisubhASita saMgraha. bhartuharinA zatakonuM samIkSita saMpAdana. saMpAdaka. dA. dha. kosaMbI. 1948. prastAvanA ane bhUmikA A prakAranA muktakasaMgrahonI pAThaparaMparAnA itihAsanI daSTie asAdhAraNa mUlyavattAvALI. ja. muktakakavitA ane muktakasaMgraho vize vintarninsa, kItha, suzIlakumAra de tathA vaoNrDara jevAnA saMskRta sAhityanA itihAsamAM ApelI mAhitI ane vivecana upayogI che. prAcIna grIka muktako mATe Selections from Greek Anthology (saMpAdaka jI. Ara. Tomsana)mAMnA anuvAdo tathA bhUmikA jovA jevo. Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 devastuti 1. vasaMta 2. 3. mULa prAkRta pATha ane anuvAda taM Namaha jassa vacche, lacchi-muhaM kodyuhammi saMketa / dIsai maa-virahINuM, sasi-biMbaM sUra-bibe vva // 2.51 grISma 4. jenA vakSaHsthaLa para rahelA kaustubhamaNimAM pratibiMbita thayeluM lakSmInuM vadana sUryabiMbamAM kalaMkarahita caMdrabiMba pratibiMbita thayuM hoya tevuM dIse che - te (viSNune) namana karo. Rtuo dara-phuDia-sikhi-saMpuDa-Nilukka-hAlAhalagna-cheppa-Ni N / piksaMbaDhi-viNiggaa-komalamaMbaMkura aha || 1.62 - juo to kerInA goTalAmAMthI phUTelo phaNago ! -- saheja khulelA chIpasaMpuTamAM chupAyeluM haLAhaLanuM pucchAgra na hoya jANe ! laMkAlaANa puttaa vasaMtamAseksa-ladva-pasarANa / ApIa-lohiANaM bIhei jaNo palAsANaM|| 4,11 he putra, je ekamAtra vasaMtamAsamAM zAkhAo 52 sarvatra phelAI jAya che te pILAza paDatAM lAla palAzathI (kesUDAMthI) loko bhayabhIta bane che je rIte laMkAvAsI, mAMsa AMtaraDAM ne carabI para tUTI paDanArA, lohI cAkhI gayelA palAzathI (rAkSasothI) bhayabhIta bane te rIte. ---- jA taNuAai sA tuha kaeNa kiM jeNa pucchasi hasaMto I iha gimhe maha paaI evaM bhaNiUNa oruNNA / / 7,11 'tu hasato hasato pUche che to zuM je koI strI sosavAya che, te (badhI) tAre ja khAtara ? mArI to grISmaRtumAM AvI prakRti ja hoya che' ema bolIne te ucca svare raDI paDI. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 varSA 5. pakhulla-ghaNa-kalaMbA, siddhoa-silAalA muia-morA | pasaratojhara-bahulA, osAhaMte giri-ggAmA || 7.36 jyAM gheghUra kadaMbo khIlI UThyA che, zilAtalo dhovAIne svaccha banyAM che, mayUro AnaMdamAM AvI gayA che, ane jharaNAM khaLakhaLa vahI rahyAM che, evAM girigrAmo utsAhane AmaMtratA UbhAM che. avalaMba mA saMkaha, Na ImA gaha-laMghiyA paribhbhamAM atyakka-ganjiudbhuta-hitya-hiaA paai-jAA || 4.86 dhAraNA rAkho, Daro nahIM. A je badhe bhaTakI rahI che te bhUtanA vaLagADavALI nathI. e to ekAeka thayelI meghagarjanAthI jenuM hRdaya vyAkuLa ane trasta banI gayuM te pathika-patnI che. hemaMta 7. phAleI acchabhalba , va uaha kuggAma-ula-dArA hemaMta-kAla-patio , vijhAvaMta palAlagi / 2.9 juo, A kugrAmanA devaLane bAraNe hemaMtano pravAsI bujhAtA parALanA tApaNAne rIMchane cIrIne khulluM karato hoya tema khulluM kare che. 8. hemaMtiAsu aI-daharAsu rAIsu te si a viNiddA | ciraara-pauttha-vaIe, na suMdara je diA suasi / 1.66 tArA patine pravAse gayAne bahu divaso thayA hoIne, hemaMtaRtunI A ati dIrgha rAtrIomAM tArI UMgha UDI jAya che te kharuM, paNa tethI te divase sUe che te sAruM na kahevAya. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35. anurAga saMyoga 9. sohalie appaNo kiM Na mammase mammase kuravaassa | ee tuha suhA hasaI , valiANaNa-paMkajaM jAA che 1.6 tuM kurabakanuM dohada (pUravAnI) mArI pAse mAgaNI kare che, paNa tAruM potAnuM dohada pUravAnI mAgaNI kema nathI karato?' - ema, he subhaga, A tArI patnI potAnuM vadanakamaLa ADuM rAkhIne hasI rahI 10. hiaaNuehiM samae , asamattAIM pi jaha suhArveti | kawAi maNe Na tahA, iarehi samANiAi pi // 1.61 hRdayane jANanAranI sAthenAM kAma adhUrAM rahyAM hoya (sAtheno samAgama asiddha rahyo hoya) to paNa te jevo sukhadAyaka hoya che tevo itara lokonI sAthenAM kAma pAra paDyAM hoya (= sAtheno samAgama siddha thayo hoya) to paNa tevAM sukhadAyaka lAgatAM nathI. 11. jettia-metta tIraI,NivoTuM dehi tetti paNaaM Na jaNo viNiatta-pasAa-dukha-saha-phakhamo savo / 1.71 tuM jeTalo prema tene Apato rahI zake, teTalo prema ja tene Apaje. badhA loko prema osaryAnuM duHkha sahevA samartha nathI hotA. 12. bahu-vallahassa jA hoi vallahA kaha vi paMca diahAI | sA kiMchaa magnaI, karo miThuM ca bahue ca / 1.72 - aneka preyasInA prItamanI je pAMca divasa sudhI vahAlI rahI hoya te chaThThA divasanI mAgaNI kare kharI? miSTa ane khUTe nahIM- evuM to kyAM maLe ? Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. baMdIe Nihaa-baMdhava-vimaNAe-vi pakkalo tti cora-juA / aNurAeNa paloio, guNesa ko macchara vahai // 2.18 potAnA bAMdhavonI hatyAthI khinna hovAchatAM baMdinI zaktizALI corayuvakanI sAme premabharI dRSTie joI rahI che : guNono dveSa koI kare kharuM ? 14. hAsAvio jaNo sAmalIe paDhamaM pasUamANAe / vallaha-vAeNa alaM, mama tti bahuso bhaNaMtIe // 2.23 3 pahelI prasUtiveLAe 'priyatamanuM have huM kadI nAma paNa nahIM lauM' evuM vAraMvAra bolatI e zyAmAe lokone hasAvyA. 15. sAloe ccia sUre, ghariNI ghara-sAmiassa gheTMNa Necchatassa-vi pAe, dhuai hasaMtI hasaMtassa | 2.30 hajI sUryano prakAza hato to paNa hasatAM hasatAM gRhiNIe 'nA nA' karatA paNa hasatA patinA paga pakaDIne dhoyA. 16. duSNivaameaM, puttaa mA sAhasaM karijjAsu / entha nihiAiM hiaAiM puNo Na labhaMti // 2.54 vatsa, tuM thApaNa khoTI jagyAe roke che ahIM thApaNa mUkelAM hRdaya pAchAM nathI maLatAM. 17. uddhaccho piai jalaM, jaha jaha viralaMgulI citraM pahio / pAvAliA-vi taha taha, dhAruM taNuU pi taNuei / / 2.61 sAhasa na karato. - UMcI najare pathika pahoLI AMgaLIvALI aMjalithI jema jema dhIre dhIre jaLa pIeche, tema tema parabavALI bAlA paNa pAtaLI dhArane ye vadhu pAtaLI kare che. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 9 18. micchAro pecchaI sAhimaMDala sAvi tassa muha-aM | te caTuraM ca karake, doha-vi kAA vilupati // 2.62 bhikSuka tenuM nAbhimaMDaLa nihALI rahyo che, te teno mukhacaMdra nihALI rahIche, ne kAgaDAo e cATavAmAMthI ne e bhikSApAtramAMthI lUMTAlUMTa karI rahyA che ! 19. vaMkacchi-pezmirI, vaMkullaviraNa vaMka-bhamirINuM ! vaMka-hasirINe puttao, puNehi jaNo pio hoI 2.74 he putra, jeo vakra dRSTie jue che, vakra vacana bole che, vakra gatithI cAle che, ADuM moM rAkhI hase che tevI taruNIono jeNe puNya karyA hoya te ja vahAlo bane. 20. tassa-a sohacca-guNa , amahila-sarisaM-ca sAhasa majha | . jANaI golA-Uro, vAsArattoDaddharasto-a 3.31 te tenI anya subhagatAne ane strIone mATe ananya kahevAya evA mArA sAhasane, traNa jaNa jANe che : eka to godAvarInuM pUra, bIjI varSAjhaDI ane trIjI madharAta. 21. pecchaI aladdha-laphakhaM, dIheNIsasaI suSNae hasaI ! jaha jaMpaI ajuDaEUR , taha se hiaa-rUDhie kiM-pi | 3.96 te jue che paNa dekhatI nathI, lAMbA niHzvAsa nAkhe che, lakhuM hase che ane aspaSTa bole che eTale lAge che ke tenA hRdayamAM kazuMka che. 22. atyakka-rUsaNuM khaNa-pasijjarNa alia-vANa-NibaMdho | ummacchara-saMtAvo , puttA paavI simehassa || 7.75 akAraNa ekAeka roSa karavo, kSaNamAM prasanna thaI javuM, khoTA mize (bIjAM sAthe) bolavuM, ISyano khaTako sahevo - A badhAM che putra ! premanAM cihna che. Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 darzana 23. agaNia-sesa-juANA, bAlA volINa-loa-majjAA ! aha sA bhamai disA-muha-prasAriacchI tuha kaeNa | 1.57 | hemugdha, bIjA badhA juvAnone avagaNIne, lokalAjachAMDIne, te tAre mATe (tane jovA) pratyeka dizAmAM daSTi prasAratI bhaTakI rahI che. 24. acchere va hihiM via, sage rajju va amaa-pANe va | Asimha te muhatta, viNiesaNa-daMsaNa tIe / 2.25 tene ghaDIka nirvastra jovAnuM thayuM, te jANe ke virala Azcarya hatuM, ' jANe ke dhanabhaMDAra maLI gayo, jANe svarganuM rAjya maLI gayuM, jANe ke amRtapAna karyuM ! 25. ahae lajjAluINI , tassa a ummaccharAI pemphAI ! ' sahiA-aNo vi NiuNo , alAhi kiM pAa- rANa /2.27 huM chuM lajjALu, jyAre tenI premaceSTAo che amaryAda; sakhIo paNa catura che eTale tuM pAnI raMgavI rahevA de. 26. NidAsa-parighumira-taMsa-valaMtaddha-tAraAloA | kAmasya-vi duTvisahA , diDhi-NivAA sasi-muhie / 2.48 e caMdramukhInA daSTipAto - jyAre e nidrAvaza alasa, cakaLavakaLa ane saheja ADI karelI kIkIthI jue che tyAre - kAmadevane mATe paNa dussaha hoyache. 27. taI volate bAla , tissA aMgAI taha Na valiAI / jaha pumikjha-NivaData-vAha-dhArAo dIsaMti || 3.23 he bALaka, tuM cAlyo jato hato tyAre tane jovAne tenA aMgo eTalAM vaLyAM ke azrudhArAo tenI pITha vacce paDatI dekhAtI hatI. Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39 28. NaaNabhaMtara-gholaMta-bAha-bhara-maMtharAI diDhIe | puNatta-pezkirIe, bAlaa kiM je Na bhaNio si || 4.71 he anabhijJa, nayanomAM bharAI AvelAM azruthI maMthara banelI ane vAraMvAra joyA karatI tenI daSTie tane zuM zuM nathI kahyuM ! 29. muha-pecchao paI se , cA-vihu savizesa-daMsaNummahitya | do-vi kAtyA pahoM , amahila-purisaMva maNaMti // .98 eno pati enA mukhadarzanano vyasanIche, ane te paNa tenA darzana mATe vizeSa utkaMThita bane che. baMne kRtArtha hoI AkhI pRthvIne jANe ke strIpuruSa - vihoNI mAne che. 30. tuha daMsaNaNa jaNio , imIa lajjAulAI aNurAo / dugnaa-mahoro-via hiae-cciA jAI pariNAma | 7.10 tane joIne A lajjALumAM je anurAga pragaTyo te daridra jananA manorathanI jema hRdayamAM ja samAI rahyo che. sparza 31. jaI cikhalla-bhauppaa-paamiNamalabhAI tuha pae diSNa | tA suhaa kaMTaijjatamaMgamehi kiNo vahasi / 1.67 kIcaDathI paga kharaDAvAnA Dare jo e ALasue potAno paga UMco karI tArA paga para mUkyo temAM te subhaga, tArA aMge rUMvADAM kema UbhAM thaI gayAM che? cuMbana 32. vAerieNa bharie , azmi kaNaUra-uppala-raNa ! phukkato avihaM, cuMbato ko si devANuM || 2.76 karNAbharaNa tarIke rahelA kamaLanI rajathI pavanane jhapATe taruNInI AMkha bharAI gaI, tyAre ene phUMka mArIne dUra karavA nimitte tene cUmatA na dharAto tuM devono mAnIto hoya ema lAge che. Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 nakhata 33. dukha deto-vi suI, jaPI jo jasa vallo hoI ! daIa-zaha-dUmiANaM, vi vaI thaNANa romaMco / 1.100 je jene priya hoya te duHkha de to tethI paNa sukha thAya; priyatamanA nakhathI kSata thatA stanone romAMca thato hoya che. . 34. sahiAhiM bhaNamANA, caNae lagna kusuMbha-purUM ti | muddha-vahuA hasijjaI , paphoDatI saha-vaAi | 2.45 tArA stana para kasuMbAnuM phUla coMTyuM che' ema sakhIoe kahyuM eTale te mugdhAne nakhalato ukheDavA mathatI joIne sakhIo hasI rahI. surata 35. ANA-sahaI detI , taha surae harisa-viasia-kavolA ! gose vi oNaa-muhI , ahI se tti pia Na sahimo // 1.23 tyAre suratasamaye harSathI praphulla gAle seMkaDo AjJAo detI, to atyAre prabhAte nIcuM ghAlIne pharatI priyA tenI te ja che ke bIjI te bAbata amane zraddhA besatI nathI. smaraNa 36. khaNa-matta pi Na phiI , aNudiaha-diSNa-garua-saMtAvA | pacchaNa-pAva-saMka-bdha , sAmalI majUjha hiaAo // 2.83 pratyeka divase bhAre saMtApa karatI e zyAmA eka kSaNa paNa mArA hRdayamAMthI haTatI nathI-chUpA karelA pApanI bhItinI jema. 37. ekka-cciA rUa-guNa , gAmaNi-dhUA samuvhaI ! aNimisa-NaaNo sAlo, jIe devIka gAmo // 6.92 rUpaguNa jo koI dharAvatuM hoya to eka mAtra gAmamukhInI dIkarI ja - jeNe animiSa nayane jotA AkhA gAmane deva banAvI dIdhuM. Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 guNavaMtI 38. akhAI piA hiae, aNe mahilAaNe ramaMtassa dike sarisami guNaMDasarisamei guNe a dIsaMte // 1.44 jyAre te bIjI mahilA sAthe ramaNa kare che tyAre tenA hRdayamAM tenI priyatamA khaTake che - tenA jevA guNa joIne, ane tenAmAM nathI tevA avaguNa joIne. abhisAra 39. asamatta-maMDaNA cia, vacce ghara se sa-kohallamsa | volAvia-hallAhalasTa putti citte Na lagihisi || 1.21 tuM zaNagAra pUrAM sajyAM pahelAM ja, te utsuka che tyAM sudhImAM, tene - ghare pahoMcI jA, putrI ! jo tenI (tane maLavAnI) utkaMThA osarI jaze - to pachI tenuM citta tArA para coMTaze nahIM. 40. sAmAe sAmalijjaI, addhacchi-paloharIe muha-sohA jaMbU-dala-kaa-kaNAvaaMsa-bhamire halia-putte / 2.80 1 jAMbUnA patranuM karNAbharaNa paherI bhamatA kheDUtaputrane ADI AMkhe jotI zyAmAnI mukhazobhA zyAma banI gaI che. 41. Aasse kiM zu kAha, kiM bollisse kahuM hoi tti | paDhamugnaa-sAhasaAriAI hiae tharaharaI / 2.87 e Avaze tyAre huM zuM karIza? zuM bolIza? A badhuM kaI rIte cAlaze?" - (abhisAranuM) paheluM sAhasa karatI mugdhAnuM hRdaya tharathare che. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 ra dUtI 42. nAhaM dUI Na tuma , pio tti ko apTaeO vAvAro | sA mAM tu... aaso , teNa a dhammaphakhare bhaNimo . 2.78 huM kAMI enI dUtI nathI, tema tuM kAMI eno priyatama nathI - ApaNe AmAM paMcAta zuM kAma karavI? A to e mare che, ane tane apajaza Ave che eTale ame dharamanAM be veNa kahIe chIe. 43. dUI tuma ciakulA , kaphakhaDa-mauAiM jANase boleuM ! kaMDua-paMDura jaha, Na hoI taha ta karejjAsu || 2.81 tuM ghaNI kuzaLa dUtI hoIne kaThora tema ja mRdu vacana kyAre bolavA te jANe che. to khAjane vadhu paDatI khajavALIne pAMDura banI na jAya tema karaje. mAnItI 44. ajja kaio-vi diaho, vAha-vahU rUva-jovaNummattA ! sohagsa dhaNupa-chaleNa racchAsu vikhiraI / 2.19 rUpa ane yauvanathI unmatta vyAdhapatnI hajI paNa keTalAya divasothI zerImAM dhanuSyanAcholane vikherI rahI che - jANe ke potAnuM saubhAgya pradarzita karatI hoya tema. 45. sihi-mehalAvataMsA, vahuA vAhassa gabirI bhaI gaa-mottia-raIa-pasAhaNANe majujhe savattIrNa || 2.73 gajamotInAM AbhUSaNo paherelI zakyonI vacce vAdhanI mAnItI patnI morapicchanuM karNAbhUSaNa paherIne sagarva bhamI rahI che. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 43 mAna 46. taha mANo mANa-dhaNAe tIa emea dUramaNubaddho / jaha so aNuNI pio ekka-gAme ccia pauttho // 2.29 e mAnadhana nArIe eTaluM badhuM mAna bAMdhI rAkhyuM ke anunaya karIne gayelo teno priyatama jANe ke eka ja gAmamAM hovAchatAM pravAsI banI gayo. 47. taha tassa mANaparivagniassa cira-paNaa-baddha-mUlassa | mAmi paDaMtassa suo saddo-viNa pemma-rukmasa || 5.31 kevuM mAna vaDe chereluM ane cirakALanA praNayathI daDhamULa baneluM e premavRkSa! paNa, sakhI, e tUTIne paDatAM avAja sa2kho paNa na saMbhaLAyo ! 48. Na-vi taha aNAlavaMtI, hiaaM ghUmei mANiNI ahiaM / jaha dUra-viaMbhia-garua-rosa-majhjhattha-bhaNiehiM // 6.64 te mAninI mArI sAthe nathI bolatI te mArA hRdayane eTaluM sAlatuM nathI, jeTaluM atizaya vadhI gayelA roSane kAraNe tenuM taTastha bhAve bolavuM sAle che. rUsaNuM 49. paNaa-kuviANa doNDa-vi alia-pasuttANa mANaittANa / Nicala-Niruddha-NIsAsa-diSNa-kaCANa ko mallo / 1.27 praNayakalahamAM mAna grahaNa karIne suI gayAno DhoMga karI rahelAM, ane nIsAsAne taddana rUMdhI daIne kAna saravA rAkhI rahelAM e baMnemAM, e dazA sahI le evo koNa malla che ? 50. acchoDia-vatthadvaita-patthie maMthara tumaM vacce / ciMtesi thaNahAAsialsa majJassa-vi bhaMgaM // 2.60 pAlavanocheDo kheMcI laIne cAlI jatI tuM jarA dhIre cAla - stananA bhAre dabAtI tArI kaTi kyAMka bhAMgI paDaze tenI ciMtA tane nathI ? Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 51. ujjaa NA kavio, avalehasu kiM muha pasAesi | tuha maNamuppAaeNa majhA mANeNa-vi Na karja || 2.84 . he bhoLA, huM rIsAI nathI gaI, nakAmo mane manAva nahIM, Ava, mane AliMgana de. je tAro roSa pragaTAve evA mAnagrahaNa sAthe mAre na levA, na devA. para. kelIo-virUseluM , Na tIrae tami cakka-viNaami | jAiaehi-va mAe , imehi avasehi aMgehi || 2.95 he bahena, e vinaya cUkyo hoya to ye, gammatamAM paNa, enA . pratye A mArAM mAgI ANyAM jevAM avaza aMgo roSa nathI karI zakatAM. aparAdha 53. kiM dAva kaA ahavA, karesi kArissi suha ettAhe avarAhANa alajjira, sAhasu kAre khamirjatu // 1.90 he subhaga, teM keTalA aparAdha karyA, keTalA hajI karIza, keTalA karAvIza? aparAdho karavAthI tuM lAjato nathI, to kahe, tArA keTalA aparAdhanI kSamA ApavI? 54. tIa muhAhi tuha muhaM, tujha muhAo a majha calaNami ! hatyAhandIe gao, aI-dukkaraArao tilao // 2.79 e tilaka bhAre kaSTadAyI che - je tenA mukha parathI tArA mukha para, ane tArA mukha parathI mArA caraNa para-ema eka hAthethI bIje hAthe gayuM. anunaya 55. jeNa viNA Na jivijjaI , aNuNijjaI so kaAvarAho-viI patta-vi Naara-dAha, bhaNa kamsa Na vallo agnI / 2.63 jenA vinA jIvI na zakAya tene aparAdha karyo hoya to paNa manAvI levo joIe. nagarane bALato hoya to ye agni kone vahAlo nathI - tenA vinA kone cAle? Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 45 zIlavatI pa6. cattara-ghariNI pia-daMsaNA A taruNI pauttha-vaUA a | asaI saekjhiA duggaA aNahu khaMDie sIla || 1.36 gAmanA coka pAse ghara, jAte rUpALI ane juvAna, pati paradeze, paDozaNa kulaTA, ane vaLI pAchuM daLadara-chatAM ye teNe zIla khaMDita thavA na dIdhuM. diyara-bhAbhI 57. zavalA-pahara aMge, jahi nahi mahaI dearo dAuM ! romaMca-daMDa-rAI, tahi tahi dIsaI vahUe // 1.28 (navalatAnA utsavamAM) navalatAno prahAra bhAbhInA je je aMga para diyara karavA cAhe che te te aMga para romAMcanI zreNI khaDI thayelI dekhAya che. 58. dirissa asuddha-maNassa kulavahu Niaa-kuu-limiAI | diahaM kaheI rAmANalagna-somitti-cariAI || 1.35 bhIMtapara rAmabhakta lakSmaNanAM caritanuM divasabhara Alekhana karIne te dvArA kulavadhu malina Azaya vALA potAnA diyarane upadeza daI rahI che. 59. asarita-citte diare, suddha-maNA piaame visama-sIle | Na kahaI kuTuMba-vihaDaNa-bhaeNa taNuAae suhA / 1.59 1. pati zithila cAritryano hoIne, ane riaranuM mana bUruM hoIne putravadhU, jo huM kAMI bolIza to kuTuMbamAM phATaphUTa thaze evA Dare kazuM kahetI nathI ane tethI dUbaLI paDatI jAya che. Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 asatI 60. suNA-parimi gAme, hiDatI tuha kaeNa sA bAlA | pAsaa-sAri-bdha ghara, ghareNa kaIA-vi khanjihiI || 2.38 puSkaLa kUtarA vALA gAmamAM tane jovA ghare ghara bhaTakatI e bAlA copATanA khAne khAne besatI sogaThInI jema kyAMka karaDavAno bhoga banaze (mArI jaze). 61. phalAha-vAhaNa-purNAha-maMgala baMgale kuNaMtIe . asaIe mahoraha-garbhiNIe hatyA karaharaMti | 2.65 kapAsa vAvavAno maMgaLavidhi zubha divase haLa upara karatI asatInA hAtha, bhAvInA manoratho manamAM saLavaLatAM, tharathare che. 62. pahilUiraNa-saMkoulAhi asaIhi bahala-timirasa | AippaNeNa sihue , vaDasma sittAIM pattAIM // 2.66 . je vaDa nIce gADho aMdhakArachavAi raheto hato, tenAM pAna (AvatA jatA) pathiko cUMTI kADhaze evA Dare asatIoe gUpacUpa e vaDanAM pAna upara cokhAnA loTanuM pANI chAMTI dIdhuM. 63. bhUjaMtassa-vi tuhalagna-gAmiNo I-karaMja-sAhAo .. pAA ajja-vi mia, tuha kahe dharaNi cie chivaMti // 2.67 he sAdhuDA, svargagamananI IcchA rAkhato tuM nadI kAMThenA karaMjanI DALIo toDI nAkhe che - tArA, paga hajI paNa dharatIne kema sparze che? 64. bhama dhamia vIsantho, so suNao ajja mArio teNa / golA-aDa-viyaDa-kuiMga-vAsiNA daria-sIheNa / 2.75 sAdhu mahArAja, tame have nizcita banIne pharo. e kUtarAne Aje godAvarIne kAMThenA bIhaDa tarukuMjamAM rahetA garviSTha siMhe mArI nAkhyo Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 65. rUe acchIsu kie, phariso aMgenuM jaMpie kaNe | hiaa hiae zihiaM, vioe kiM deONa | 2.32 tenuM rUpa netramAM vasI gayuM che, sparza aMgamAM, veNa kAnamAM ne hRdayamAM hRdaya nihita che : AmAM daive viyoga zo karAvyo? viyoga-viraha, 66. mugaMti dIha-sAsaM, Na aMti cira, Na hoMti kisiAo | dhaNAo tAo jANe, bahu-valaha vallo Na tuma || 2.47 he aneka suMdarIonA mAnItA, dhanya che e suMdarIo jemane tuM vahAlo na hoIne, nathI mUkatI lAMbA nIsAsA, nathI raDyA karatI, nathI dUbaLI paDatI. 67. tA ruNuM jA ruvaI, tAchINe jAva chinjae aMge ! tA NIsasie varAIe, jAva A sAsA pahakhaMti / 2.41 - e bicArI raDI zakI tyAM sudhI raDI, zarIra sukAI zakAya tyAM sudhI sukAI, ane zvAsa pahoMcyA tyAM sudhI niHzvAsa nAkhatI rahI. 68. jIvia-sesAe mae, gamiA kaI kaI-vi pempa-duddolI | ehi viramasure 4-hiaa mA rajjasu kahi pi // 2.49 . premano jhaMjhAvAta jema tema pAra karIne huM mAMDa mAtra jIvatI bacI - he baLyA haiyA, have tuM aTakaje - kyAMya paNa Asakta na banatuM. 69. teNa Na marAmi maNUhi pUriA ajja jeNa re suhA | tumnaa-maNA maraMtI mA tujja puNo-vi lagisse || 4.75 re subhaga, roSe bharapUrachatAM huM hajI maratI to eTalA mATe nathI ke tArAmAM mana vaLagyuM hoya ne huM maruM to pharI pAchI tAre mAthe AvI paDuM. Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 70. IsA-macchara-rahiehi siviArehi mAmi acchIhi ! esiMha jaNo jaNa-piva, ziricchae kaheNa chikkAmo || 6.6 have priyajana IrSyA ane matsarathI rahita, nirvikAra nayane jema bIjA lokone joto hoya tema mane jue che : bahena, ame kSINa na thaIe to zuM karIe? 71. kiM vasi kiM A soasi , kiM kuppaNi A ekkamekkalsa | peme visaMva visama sAhasu ko saMdhiuM taraI || 6.16 zA mATe raDe che? zA mATe zoka kare che ? zA mATe ekeeka jaNa . upara kopa kare che? kahe, viSa jevA viSama premane koI rUMdhI zakyuM che? nidrA 72. dhaNA tA mahilAo jA daIe siviNae-vi peoti sida-cciA teNa viNA , Na eI kA pee siviNa / 4.97 dhanya che te strIone je svapnamAM paNa potAnA priyatamanAM darzana kare che. tenA vinA jyAM nidrA ja nathI AvatI, tyAM pachI svapna jovAnI to vAta ja zI? kRzatA 73. aIkovaNA-vi sAsU, AviA gA-vaIa-sohAe | pA-pANoNaAe , dosu-vi galiesu valaesa 5.93 te page paDavA namI ane tenA baMne hAthanAM kaMkaNa sarI paDyAM. proSitapatikAe ugra svabhAvanI sAsunI paNa AMkhamAM AMsu ANI dIdhAM. Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 smaraNa 74. NikammAhi-vi chettAhiM pAmaro Nea vaccae vasaiM / mua-pia-jAA-sugNaia-geha-dukhaM pariharato // 2.69 khetaromAM have kazuM ja kAma na ka2vAnuM hovAchatAM kheDUta vasatImAM pAcho pharato nathI - vahAlI patnI maraNa pAmyAthI sUnA banelI gayelA gharamAM javAnuM duHkha nivAravA. 75. te a juANA tA gAma-saMpaA taM-ca amDa tAruNNa akkhANaaM-va loo, kahei amle-vi taM suNimo / / 6.17 gAmanA e yuvAnonI, gAmanI e samRddhinI ane amArI e juvAnInI vAto : e koI purANI kathA hoya tema loko kahe che ane ame paNa te sAMbhaLI rahIe chIe. pravAsa 76. keNa maNe bhaga-maNo2heNa ullAviaM pavAso tti / savisAi va alasAaMti jeNa vahuAe aMgAi / / 2.11 jenA manoratho bhAMgI paDyA che evA koNe 'pravAsa' evo zabda uccAryo, jene lIdhe patnInAM aMgo viSa caDyuM hoya tema zithila banI rahyAM che. 77. saaNe ciMtAmaie, kAUNa pie NimIliacchIe / appANo uvaUDho, pasiDhila-valaAhiM bAhAhiM || 2.33 zayanamAM AMkha mIMcI manamAM priyatamanI chabI dharIne teNe DhIlA banelA kaMkaNavALI bhujAo vaDe potAne ja AliMgana dIdhuM. 78. ajja- eva pattho, ajaja-ccia suNyaAiM jAAU / ratthAmuha-deula-cattarArdhe ahaM ca hiaAI~ || 2.90 hajI to Aje ja e pravAse gayo, ane AjathI ja ze2InAkuM, devaLa, cotaro ane amArAM haiyAM sUnAM banI gayAM. Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 79. AloaMta dizAo , sasaMta jemaMta gaMta roaMta | mujIMta paDaMta khatyaMta pahia ki te pautthaNa || 6.46 | dizAone joI rahetA, UMDA zvAsa letA, bagAsAM khAtA, gAtA, raDatA, mUcha khAtA, paDatAlathaDatA he pathika, tArA pravAse javAthI zuM vaLavAnuM che? avadhi 80. ohi-diahAgamAsaMkirIhi sahiAhiM kuru-lihiAo | do-tiNi tahiM cinA coriAe rehA pusijjati 3.6 avadhinA divaso pUrA thatAM enuM Agamana thaze ke kema evI AzaMkA dharatI sakhIo bhIMta para dorelI (divasa-sUcaka) rekhAomAMthI betraNa corIchUpIthI bhUMsI nAkhe che. pratIkSA 81. racchA-paUNa-NaaNuppalA tuma sA paDicchae ei | dAra-Nihiehi dohi-vi maMgala-kalasehi va thaPhi 2.40 zerI para nayanakamaLa bichAvIne ane dvAra para baMne stananA maMgaLa kaLaza TekavIne e tane Avato jovAnI pratIkSA karI rahI che. darzana 82. avalaMbia-mANa-parammaNIe eMtassa mANiNi piassa / puDhi-pulaugyamo tuha, kaheI samuha-Thie hiaj // 1.87 he mAninI, priyatamane Avato joine, mAnagrahaNa karI tuM vimukha thaIne UbhI che, paNa tArI pITha pulakita thaI che te batAve che ke tAruM hRdaya tenI saMmukha che. Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa1 83. umUlaiMti va hiaM, ImAI re tuha viraz2amANassa | avahIraNa-vasa-visaMkula-valaMta-Na aNaddha-diDhAI || 2.46 tuM virakta banI jatAM have avamAnanAthI vihvaLa, ADI dRSTi nAkhI te pAchI vALI laIne vAraMvAra mane jue che tethI jANe ke mAruM hRdaya mULamAMthI UkhaDI jAya che. milana 84. phurie vAmacchi tue, jaI ehiI so piDajja tA suI | mIlia dAhiNae, tuia-vi ehaM paloImsa 2.37 " he DAbI AMkha, tArA pharakavAthI jo (pravAsethI) e priyatama AvI pahoMcaze, to jamaNI AMkhane baMdha rAkhIne tArA vaDe ja kyAMya sudhI huM tene joI rahIza. anyokti 85. taIA kAgye mahuara, Na ramasi aNAsu puSka-jAIsu | baddha-phala-bhAra-guruI, mAladaM ehi pariccaasi / 1.92 he kRtaghna madhukara, tyAre to tuM bIjAM koI puSpomAM ramato na hato; paNa have phaLabhArathI bhAre banI hovAthI tuM mAlatInI pAse paNa pharakato nathI. 86. aNNe kusuma-rasa, je kira so mahaI mahuaro pAuM ! tuM hIrasANa doso, kusumANe Nea bhamarasa / 2.39 madhukara judAM judAM puSpono rasa pIvA cAhato hoya che, temAM puSponI nIrasatAno doSa che, nahIM ke madhukarano. 87. sA ko-vi guNAIsao , Na-yANimo mAmi kuMdalAIAe / acchIhi-cciA pAuM , ahilassaI jeNa bhamarahi . 6.91 he sakhI, ame nathI jANatA kuMdalatikAno kayo evo koIka asAdhAraNa che jethI bhramaro tene kevaLa AMkhothI paNa pIvAnI abhilASA kare che ! Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88. kamala muaMta mahuara, pikka-kaitthANa gaMdha-loheNa / Alekha-laDuaM pAmo-vva chiviUNa jANihiTasa || 7.41 pAkA koThAnI sugaMdhanA lobhamAM kamaLane choDI jatA he madhukara, citramAM AlekhelA lADune gAmaDiyAnI jema, tuM sparza karIza tyAre ja (kharI vAta) jANIza. 89. DhuMDhuMlaMta marIhisi, kaMTaya-kaliAi keardha-vaNAI~ / mAlai-kusumeNa sameM, bhamara bhamaMto Na pAviiisa || 9.79 para he bhramara, kAMTALAM ketakIvanomAM DhUMDhato bhamato tuM marI jaIza, to paNa mAlatI-kusumanI samAna kazuM tuM nahIM pAme. zaurya 90. gaa-gaMDa-tthala-NihasaNa-maa-mailIkaa-karaMja-sAhA i eMtIa kulaharAo, NAaM vAhIe pai-maraNaM // 2.21 piyarathI pAchI pharelI vyAdha patnIe, hAthIonA gaMDasthaLanA ghasAre madathI kharaDAyelI karaMjavRkSanI zAkhAo joIne potAnA patinA maraNanI aTakaLa karI lIdhI. 91. jujha-caveDA-moDia-jajjara-karNAmsa jugNa-mallasa / kacchAbaMdho-ccia bhIru-malla-hiaaM samakhkhaNaI || 7.84 yuddhamAM prahArathI jenA kAna tUTyA ke jarjarita thayA che tevo bUDho malla hajI kachoTo bAMdhe tyAM ja bhIru mallanuM hRdaya UkhaDI paDe che. paurANika 92. ajja-vi bAlo dAmoaro tti ia jaMpie jasoAe karNA-muha-pesiacchi, NihuaM hasiaM vaa-vahUhi // 2.12 'hajI to kRSNa bALaka che' evuM jazodA bolI (te sAMbhaLIne) vrajanavanitA kRSNanA mukha sAmuM jotIchAnuM chAnuM hasI rahI. Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53 93. NaccaNa-salAhaNa-NiheNa pAsa-parisaMThiA NiuNa-govI / sarisa-goviANa cuMbai, kavola-paDimA-gae kahyaM || 2.14 eka catura gopI, pAse rahelI gopIonA nRtyanI prazaMsA karavAnA miSe, temanA gAla para paDelA kRSNanA pratibiMbanuM cuMbana kare che. prakIrNa jIvanadarzana 94. varksa ko pulaijjau, kassa kahijjau suhaM va dukhaM vA | keNa samaM va hasijjauM, pAmara-5ure haa-gAme // 2.64 konI sAme kaTAkSa dRSTie joIe ? kone sukhaduHkhanI vAta kahIe ? konI sAthe hasIe ? - A gamArothI bharelA baLyA gAmamAM. 95. gahavaiNA mua-seriha-ThuMDua-dAmaM ciraM vaheUNa / vargI-saAiM NeNa, Navaria ajjA-ghare baddha // 2.72 gharadhaNIe maraNa pAmelA mahiSano dorI bAMdhelo ghaMTa lAMbo samaya rAkhI mUkI seMkaDo mahiSone joyA pachI, chevaTe caMDI maMdiramAM bAMdhI dIdho. 96. saMtamasaMta dukhkhuM, suhaM ca jAo gharansa jANaMti / tA puttaa mahilAo, sesAo jarA manussANuM || 6.12 beTA, gharamAM zuM che ne zuM nathI, gharanuM sukha ne duHkha e badhuM jANe te ja mahilAo : bIjI badhI mahilA nahIM paNa manuSyanI jarA. 97. je je guNiNo je je, a cAiNo je vidadva-viSNANA / dAli ddare viakSNa, tANa tuma sANurAo-si // 7.71 je koI guNIjanache, je koI tyAgIche, ane je koI jJAnavidagdha che te saunA pratye, he vicakSaNa dAyi, tane (khAsa) anurAgache. ---- Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 54 98. dhaNA bahirA aMdhA , te-ccia jIaMti mANase loe | na suNaMti pisuNa-vaaNuM , khalANe riddhi na pakhaMti || 7.95 dhanyache badhiro, dhanyache aMdho -manuSyalokamAM teo ja (sAcuM) jIve che, kema ke temane duSTonAM vacana sAMbhaLavA paDatAM nathI, khalajananI samRddhi jovI nathI paDatI. sambodha 99. te viralA samyurisA, jANa simeto ahiNa-muha-rAo aNudiaha-vaDhamANo, riNe va pukhtasu saMkamaI / 2.13 jemano sneha, kazo paNa mukhavikAra pragaTa karyo vinA, dahADe dahADe vadhato, RNanI jema potAnA saMtAnone paNa vArasAmAM apAya che tevA sapuruSo virala che. kAvya 100.amie pAi-kavva, paDhiuM souM-ca je na-vANaMti | kAmassa tatta-tatti kuNaMti te kaha na lajjati || 1.27, amRta jevI prAkRta kavitAnA paThana ke zravaNathI jeo ajJAta che, chatAM jeo kAmatattvanI carcA karavA bese che, teo kema lAjatA nahIM hoya? Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 zataka anuvAdita gAthAono mULa kramAMka 1 | 2 | 3 2 100 9 7 | pa1 1 | 6 80 6 9 | 11 76 | pa4 16 | 23 21 39 | 12 92 | 60 50 |31 23 35 | 13 99 | 61 27 49 | 14 93 | 62 28 57 18 13, 63 35 58 | 19 44 6 2 2 18 " pepa 31 3 14 * 5 24 * 7 25 3 45 64 3ra. 42 O 81 - 4O 5 24 3 36 6 83 4 51 X m. O 27 9 68 2. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anuvAdita gAthAono mULa kramAMka 47 | 6 70 | 10 30 |79 89 11 3 | 31 71 28 ( 3 75 86 (1 8 che x = S $ $ $ $ 97 72 Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ H. C. Bhayani (born : 1917) has been researching for six decades in the fields of Indian Classical languages and literatures, folk-literature, literary criticism, etc. So far he has to his credit twelve translations / transcreations in Gujarati of wellknown classical texts in verse and prose. lekhakakRta pUrvaprakAzita saMskRta-prAkRta muktaka kavitA vagerenA anuvAdo 1. gAthAmAdhurI, 1968, 1991 2. kAlidAsa-vaMdanA, 1986 3. muktakamAdhurI, 1986 4. RcAmAdhurI, 1987 5. muktakamaMjarI, 1989, 1991 6. tripuTI, 1995 7. muktakaaMjali, 1996 8. gAthAmaMjarI, 1998 9. muktakamarmara, (TUMka samayamAM) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Publications of the Parshwa International Foundation for Research and Education 1. Barahakkhara-kakka of 1977. Mahacandra Muni Ed. H. C. Bhayani, Pritam Singhvi 2. Dohanuveha 1998 Ed. Pritam Singhvi 3. Anekantavada 1998 Pritam Singhvi 4. Gatha-manjari 1998 Translated by H. C. Bhayani 5. Sadayavatsa-katha of (forth coming) Harsavardhana-gana