Book Title: Dropadi Swayamvaram
Author(s): Jinvijay, Shantiprasad M Pandya
Publisher: Kalikal Sarvagya Shri Hemchandracharya Navam Janmashatabdi Smruti Sanskar Shikshannidhi Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/005715/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAkavivijayapAla-viracitam draupadIsvayaMvaram Adya saMpAdaka muni jinavijaya saMpAdaka prA. DaoN, zAntiprasAda ema. paMDayA (( ITTTTTTTTTTTL) kag = e e ea, = zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAzimilApa ravindra draupadIsvayaMvaram Adya saMpAdaka muni jinavijaya saMpAdaka prA. he, zAntiprasAda ema. paMDayA saMskRta vibhAga, seMTa jheviyarsa koleja, amadAvAda-9 The zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda 193 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IDRAUPADISVAYANVARA : Sanskrit Drama by Vijayapala. Edited with Introduction, Translation and explanatory notes by Prof. Dr. S. M. Pandya @ saMpAdaka dvitIya AvRtti, 1993 kiMmata : rUA. 20 prakAzaka: kalikAlasarva zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMsakAra zikSaNanidhi C/o. paMkaja sudhAkara zeTha 278, mANekabAga sosAyaTI, mANekabAga hola pAse, AMbAvADI, amadAvAda-380015 . prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAra 115, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380 001 mudraka : kaMcanabena harajIbhAI paTela tejasa prinTarsa, 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-380013 (phena : 484393) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina graMthAgAranI aneka hastapratanA prakhara saMzodhaka vidyAvAridhi munizrI jinavijayajIne sIdara samarpita - vaMzIya vastu mAnAI! tucava samaje che -saMpAdaka Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAstAvika jaina graMthabha'DArAmAM saMskRta, prAkRta ane apabhraMza bhASAnAM aneka mUlyavAna graMtharatne sacavAyAM che. munizrI jinavijayajI jevA samarpita vidvAnone hAthe emAMnA ghaNA prathAnuM zraddheya sa'pAdana thayeluM che. I. sa. 1918mAM bhAvanagaranI zrI jaina AtmAnaMda sabhA taraphathI munizrI jinavijayajIe, sAla kIkALanA eka jANItA nATyakAra vijayapAlanA draupadIsvaya'vara' nAmanA dviaMkI nATakanuM prakAzana karyu hatu. naDiyAda (ji. kheDA)mAMthI prApta thayelI eka hastastane AdhAre munizrIe dhaNA parizrama laIne A nATaka sa`pAdita karyu 'hatuM. mAtra e AnAnI kiMmate te samaye upalabdha karAyelA AA nATakanI juja pratA je ceDAM pustakAlayAmAM astitva dharAve che e lagabhaga jINazINa avasthAe pahoMcI che. AthI enA punaH mudraNanI AvazyakatA dhaNA samayathI varatAtI hatI. A nATakanI prastAvanA bhASAMtara ane abhyAsaneAMdha sAthenI A dvitIya AvRtti pragaTa thAya che. enu zreya kalikAlasaOjJa hemacaMdrAcAya navama janmazatAbdI smRti sakAra zikSaNanidhi, amadAvAdane phALe jAya che. 5. pU. munizrI zilacaMdravijayajI mahArAja sAheba ane vi` prA. zrI harivallabha bhAyANI sAhelme mane A sa MpAdanane mATe ceAgya gaNI A kAma sAMpyuM te badala e baMne mahAnubhAvAneA huM dhyapUrvaka AbhAra mAnuM chuM. dvitIya AvRttinA A puna: mudraNanuM kAma hAtha dharavA badala kalikAlasarvAMna zrI hemacaMdrAcAya` navama janmazatAbdI smRti sa MskAra zikSaNanidhi, amadAvAdanA zreSThIone AbhAra mAnu chuM. punaHmudraNanI anumati ApavA badala bhAvanagaranI zrI jaina--AtmAnaMda sabhAnA paNa ame AbhArI chIe. saMskRtakSetre gujarAtanA samRddha pradAnane thADo paNa khyAla A prakAzanathI vidvAnane prApta thaze tA A saMpAdana lekhe lAgyu' gaNAze. A sapAdanane TUMkA gALAmAM ane chatAM samayasara pUrNa karI ApavA mATe tejasa prinTasane paNa huM AbhArI zruM 18, abhigama seAsAyaTI, -pAlaDI, amadAvAda-7 tA. 17-10-1993 zAntiprasAda paDathA sa'pAdaka Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIravayaMvaranI prathama AvRttimAM muni zrI jinavijayajInI prastAvanAmAthI yA mazI) isa nATaka kI hasta-likhita prati hameM, naDiyAda (gujarAta) nivAsI zrImAn vidvAn zrI tanasukharAma manasukharAma tripAThI bI. e. ke pAsa se, sAkSara zrAvaka zrIyuta cimanalAla DAhyAbhAI dalAla ema. e. (baDodA ke rAjakIya pustakAlaya ke eka adhyakSa dvArA, prApta huI thii| prati yadyapi tIna-cAra sau varSa jitanI purANI likhI huI hogI (likhanekA samaya nahi likhA) paraMtu thI bar3I azuddha / kahIM kahIM kucha pATha bhI chaTA huA thA-jaisA ki 8ve 9ve pRSTa para se vidita hotA hai| dUsarI prati kI prApti ke liye kucha prayatna kiyA gayA parantu saphalatA nahIM milI / ataH ekamAtra usI pratike AdhAra para, yathAmati saMzodhana kara yaha mudrita kiyA gayA / nAThaka-gata vastu nAma se hI jJAta hotI hai / kRti sAdhAraNatayA acchI aura racanA prAsAdika hai| . isake kartA kA nAma hai mahAkavi vijayapAla / gujarAta ke caulukyanRpati abhinava siddharAja birudadhAraka mahArAja bhImadeva kI AjJAnusAra, tripuruSadeva ke sAmane, vasantotsava ke samaya, yaha dvi-aMkI nATaka khelA gayA thA aura isake abhinaya se gujara rAjadhAnI ahilapura kI prajA prabhudita huI thii| itanI bAta, isI nATaka ke prAraMbhameM jo sUtradhArakA kathana hai usIse jJAta hotI hai / ____ kavikI tarapha dRSTi karane se yaha kRti baDe mahattvako mAlUma detI hai kyoMki isake sahArese hameM garvI gujarAtake eka kamalA-kAnta kavi-kulakA kucha patA lagatA hai / anyAnya aitihAsika ullekhoM-sAdhanoM se, jinakA jika Age para kiyA jAyagA, mAluma hotA hai, ki kavi kA kula bahuta * yaha bhImadeva dUsarA bhomadeva kahA jAtA hai, sarvasAdhAraName 'bholA bhIma ke mugdhatAsUcaka nAmame prakhyAta hai, yaha, dillI-pati pRthvIrAja cAhamAnakA samakAlIma aura usakA pUrA pratipakSI thA / isane vikrama saMvata 1235 se 1298 (i.sa. 1909-1941)taka rAjya kiyA thaa| Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [] pratiSThita aura sArasvata-bhakta thA / rAjakIya dRSTi se sivA bhI, kavike pUrvajoMkA gujara-narezoM ke sAtha khAsa vizeSa prakAra kA sambandha thA aura vijayapAla tathA usake pitA-prapitAdi 'rAjakavi' the / yaha kula jAtise prAgvATa (poravADa) vaizya thA aura dharma isakA zvetAmbara-jana thaa| aNa. hilapurameM, isa kulakI ora se svataMtra jainamandira aura jaina sAdhuoM ke Thaharane ke liye 'vasati' (jaina upAzraya) Adi bane huo the / inake upAzrayameM bahuta baDe baDe jaina vidvAn muni Akara nivAsa karate the| kucha granthoM ke antameM, unake, inake upAzraya meM bane jAnekA smaraNIya ullekha bhI kiyA gayA hamAre dekhane meM AyA hai| isase jAnA jAtA hai ki yaha kula zrImAn, vidvAn, rAjamAnya aura janasammAnya thA / .. vijayapAlake pitAkA nAma, jaisA ki svayaM usane isa prabandha meM ullikhita kiyA hai, siddhapAla thA / vaha bhI mahAkavi thA / isakI svataMtra kRti abhItaka hameM koI zruta yA jJAta huI nhiiN| somaprabhasUri nAma ke eka bahuta acche jaina vidvAn ho gaye haiM / zatArthI kAvya, sUktamuktAvalI, sumatinAthacaritra, kumArapAlapratibodha Adi kaI saMskRta-prAkRtagraMtha unake likhe huo milate haiN| inameM se pichale do graMthokI anta kI prazastiyoM meM siddhapAla kA ullekha kiyA huA hai / ye grantha siddhapAlakI vasati (upAzraya) meM rahakara unhoMne racethe, aisA prasaGga varNita hai| siddhapAla ke pitA kA nAma zrIpAla thA / yaha sacamuca hi 'mahAkavi' thA / 'kavirAja' yA 'kavicakravartI isakA biruda thA / prabhAvakacaritra, prabandhacintAmaNi, caturaviMzatiprabandha, mudritakumudacandraprakaraNa aura kumArapAla prabandhAdi aneka granthoM meM isakA varNana aura nAmollekha milatA hai| gujarAtake mahAmAtya vastupAla, rAjapurohita, somezvara, Thakkura arisiMha Adi jo uttama gRhastha kavi ho gaye hai una sabameM yaha uccasthAnAdhiSThita thA / ... yaha, aNahilapura ke tatkAlIna mahAna aura pratApavAna jaina zvetAmbara sagha kA eka pramukha netA thaa| syAdvAda-ratnAkara jaise vizAla aura prabhAvazAlI tarkagranthoM ke praNetA prakharavAdI devasUri aura vizvavizrutaAcArya hemacandra kA yaha ananya anurAgI thA / ...... AbU pahADa ke delavADA nAmaka sthAnapara vimalasAha kA banavAyA huA jo jagaprasiddha jainamandira hai usake raGgamaNDapameM, sthaMbha ke pAsa, saMgamarmarako Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [9] eka puruSapratimA pratiSThita hai, vaha isI zrIpAla kavi kI ho aisA pratIta hotA hai / ... maMbhava hai zrIpAla kA kula, isa adbhuta maMdira ke nirmAtA gurjarezvara bhImadeva ke prabala daNDanAyaka vimalazAha hIM kI saMtati meM se hoM / zrIpAla ke pitA se lekara isa nATaka ke kartA vijayapAla ke astitva kA samaya - anumAna isa prakAra hotA hai 1. lakSmaNa (vi. saM . ) 2. zrIpAla 3. siddhapAla 4. vijayapAla .20 20 20 1100 - 1150 1151-1210 bhArata jaina vidyAlaya, 'cunA 1211-1250 1251-1300 antameM, zrIyuta tanasukharAmabhAI kA AbhAra mAnakara isa prastAvanAko samApta karate haiM ki jinakI sAhityapriyatA ke kAraNa, gujarAta ke sarvazreSTha aise isa kavikula kA nAma rakhanevAle isa nATaka kI jIrNa prati abhI taka vinAza ke mukhameM paDane se baca rahI aura aba punarjanma dhAraNa kara, ekase. aneka banakara, amara honekA saubhAgya prApta kiyA / muni jinavijaya / Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA 1 thI 36 .. 1 8 1. prastAvanA prakaraNa : 1: kavi vijayapAla ane enA pUrvajo prakaraNa : 2 dvaupadIsvayaMvaranuM samIkSAtmaka mUlyAMkana 2. draupadI svayaMvara : saMskRta TephasTa ane bhASAMtara ' aMka pahele aMka bIje 3. abhyAsanoMdha 4. kasUci - A prakAzanamAM saMpUrNa udAra Arthika sahAya zrI mahAvIra jaina zve. mU. pU. saMdha, zeTha ke. mU. jaina upAzraya navA vikAsagRha roDa, pAlaDI, amadAvAda-380007 taraphathI maLela che, te badala temano AbhAra mAnIe chIe. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvara prastAvanA prakaraNa : 1 : kavi vijayapAla ane enA pUrvajo kaupadIsvayaMvara' nAmanA dviaMkI rUpakathI gujarAtanA saMskRta sAhityamAM pitAnuM pradAna noMdhAvanAra kavi vijayapAla (vi. saM. 1241 = I. sa. 1185 pachI, isvI 13 mI sadIne pUrvAdha)nA aMgata jIvana vize ApaNe kazuM ja jANatA nathI. emanI A nATyakRtithI paNa teo eTalA badhA khyAta nathI. emane vize kaMI paNa jANavAno upakrama emanA pitA ke pitAmaha vize jANavAne upakrama banI rahe che kAraNa ke kavinA pitA sipAla ane pitAmaha zrIpAla temanA samayanA labdhapratiSTha gRhastha ane kavio paNa hatA. kavinA dAdA zrIpAle pitAnI kAvyapratibhAthI siddharAja jayasiMha ane kumArapAlanA darabAramAM mobhAbharyuM sthAna prApta karyuM hatuM. A prajJAcakSu paMDita kavinA jIvana ane kavana vizenI hakIkata gujarAtanA prabhAvakarita jevA aitihAsika prabaMdha. samakAlIna kavi yazazcaMdranA "muditakumudacaMdraprakaraNa ane zrIpAlanA upalabdha kRtio "vaDanagaraprAkAraprazasti' vageremAMthI prApta thAya che. A zrIpAlane siddhapAla nAme eka pratApI putra hato. te mahAna dAnezvarI - ane kavizreSTha paNa hato. purAtanaprabaMdhasaMgraha ane kumArapAlapratibodhamAM ene e pramANene ullekha che. siddhapAlanI kaI paNa kRti atyAre upalabdha thatI nathI paNa "prabaMdhakezamAM ane sUktisaMgrahomAM enA nAme keTalAka le ke, maLI Ave che. kumArapAlapratibodha'mAM paNa enA keTalAka saMskRta temaja prAkRta ke maLI Ave che. A samaprabhasUri pote "sumatinAthacaritamAM prazasti zvemAM nedhe che ke eNe A graMtha aNahilavADamAM siddhapAle bAMdhelA upAzrayamAM rahIne pUrNa karyo hato. A prabaMdhamAM evo paNa ullekha che ke sihapAla kumArapAlane ghaNuM ja priya hate. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvaya'vara A sidghapAlanA putra te vijayapAla. draupadIsvayaMvara'nI prastAvanAmAM vijayapAla pote potAnA pitA tarIke siMhapAlanuM nAma nAMdhe che ane sidghapAlane kavirAjanA putra tarIke oLakhAve che eTale kavirAja dvArA ene spaSTa nirdeza potAnA dAdA zrIpAla mATe che te tA spaSTa che. pratibhAsa`panna pitAmaha ane pitAnA putra vijayapAla pAte paNa trIjI peDhIe devI sarasvatInI kRpA prApta karavA sama banyA hatA. traNatraNa peDhI sudhInI A kavipara parAne virala gaNAvatAM zrI sAMDesarA nAMdhe che "It is not frequent occurance in the history of literature that the favour of the Muse have been continuously showered in this way on three successive generations"3 Athru parvata paranA prasiddha jinAlaya 'vimalavasahI'nA raMgama`DaLamAM eka sthUla pAse sa MgemaramaranI eka puruSapratimA pratiSThita che je A vijayapAlanA pitAmaha zrIpAla *vinI manAya che. A smRtinI kheThaka upara AThathI sa paktionA lekha che je bahu spaSTa rIte suvAcya nathI paNa tenA prAraMbhanA zloka munizrI jinavijayajI noMdhe che. tema A pramANe che-- prAgvATAnvayavaMza mauktikamaNe: zrIlakSmaNasyAtmajaH / zrIzrI pAlakavIndra bandhusmalazvAzAlatAmaNDapaH / zrInAbhejinA padmamadhupastyAgAdUbhUte: zobhita: zrImAn zobhita eva sadyavibhavaH svagekamA sedivAn // (munizrI jinavijayajI-prAcIna jainalekhasa'graha na. 271) mA bhUti ane A zlokamAM prApta thatI vigatAne AdhAre munimI jivaniSpa, zrImAlanuM kuTuMba A adbhuta bhatinA nirmAtA gujAra bhImadevanA prabaLa daMDanAyaka vimalazAhanI kuTu Mba para MparAmAM ja UtarI AvyuM haze evuM anumAna kare che. zrIpAlanA pitA lakSmaNane samaya vi. sa. 1100 kSmIne muni zrI jinavijyajI vijayapAlane vi. saM. 1251 thI 1300mAM thaI gaMyelA mAne che. vijyapAla kavi bhImadeva chIjo ke je bALA bhImadeva tarIke jANItA hatA enI rAjasabhAnA kavi hatA, enu A nATaka vasa Mtotsava prasa Mge tripuruSaprAsAdamAM bhajavAtuM hatuM ema te pote A nakanI prastAvanAmAM noMdhe che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA munizrI jinavijyajI, zrI hI 2. kApaDiyA ane bIjA ghaNA vidvAne zrIpAla kavine piravADa vaMzane jena kavi mAne che. upara noMdhyuM che tema munizrI ene vimalazAhane vaMzaja paNa gaNe che. joke vijayapAlanA draupadI-svayaMvaranA nAndI leke ane zrIpAlanI "vaDanagaraprAkAraprazasti"nA loka vijayapAla ane enA pUrva hindu dhamI havAne vAjabI saMketa karatA jaNAya che. draupadIsvayaMvaranA prathama zlemAM kavi vijayapAla bhagavAna zivanA tripurAntaka svarUpanuM varNana karI ziva mahimA gAya che. rAkSasonAM traNa nagaranA zive judA judA devenI madadathI karela nAzanI kathA khUba jANItI che. dakSiNa bhAratamAM enAM zilpa che. zivanA tripurAtmaka svarUpanuM kavie je surekha ane sasaMdarbha varNana karyuM che te kavine A paurANika kathAnakane UMDo paricaya batAve che. A kathA mahAbhAratanA karNa parvanA adhyAya 24 mAM ApavAmAM AvI che. A uparAMta "zivapurANa", "zivamahimna stotra' vageremAM paNa A kathAne 'ullekha che. bIjA nAdIrlokomAM lakSmIpati viSNunI stuti karavAmAM AvI che, emAM kavine devI lakSmI tathA bhagavAna viSNu taraphane Adara pragaTa thAya che. kavie dvipadI svayaMvara nATakamAM bhagavAna kRSaNane paNa je rIte kendrasthAne mUkI emanA vyaktitvane uThAva ApavAno prayatna karyo che te kavitA emane mATeno UDe Adara abhivyakta kare che. draupadIsvayaMvara'nuM vAcana karatAM kavi jaina haze ema jarA paNa lAgatuM nathI. UlaTAnuM te hindudhamI hoya ema pratIta thAya che. eTale vijayapAla ja nahi paNa enA pUrvajo paNa hindu dhamI haze ema vicAraNA karavAnuM prApta thAya che. zrIpAle racelI "vaDanagaraprAkArazastinA prAraMbhamAM bhagavAna zivane praNAma karI prathama kyAM emanI saMka9pazaktine praNAma karyA che. A ja prazastinA aDhAramA lekamAM gaNezano ane zatramaMDaLano saMhAra karanAra devImaMDaLane paNa bhAvapUrvaka ullekha che. paMdaramA zlekamAM caMDIne rakta pIne prasanna thatAM devI tarIke ullekha che. vIsamA ane ekavIsamA lokamAM anukrame brahmAjIe karelA mahAyane avasare UbhA karelA yajJathaMbhono ane brAhmaNanA avirata vedoSano - ulekha che. bleka-14mAM pRthvIne uddhAra karanAra siddharAja jayasiMhane devAdhideva mahAdevanI AjJAthI pRthvIne uddhAra karanAra bhagavAna viSNu sAthe sarakhAvyA che. jyAre kumArapAlane vargamAMthI utarelA hari sAthe sarakhAvyo che. thAka 23mAM Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvaca vara vaDanagaranA brAhmaNeA yoA vaDe devAnu` paNa rakSaNa kare che ane zAntika tathA pauSTika ka` vaDe vana ane rASTranI paNa rakSA kare che evA brAhmaNAne mATe AdarabharyoM ullekha che. kaviprazastimAM vAraMvAra brAhmaNeAnA vaidveSanA ullekha thayo che ane kSeAka-24mAM A killAnI racanA brAhmaNAnA rakSaNa mATe karavAmAM AvI hovAnI noMdha karI che. 'A kATa amara raheH' evI abhilASA pragaTa karatAM kavi aMtabhAgamAM pRthu ane sagara rAjAnA akSuNNa yazanA ullekha kare che je enuM A purANakathAonu` jJAna pragaTa kare che. Ama samagra prazastinuM anuzIlana karatAM e spaSTa jaNAya che ke kavine brAhmaNeA mATe UMDA Adara che ane brAhmaNadhama tathA hindu purANA sAthe ene dhaniSTha nAtA hatA. hindudharma nAM deva-devIone paNa te emanA paurANika sa Mdarbho sAthe sAdara ullekha kare che. vAraMvAra enu dhyAna brAhmaNeA ane emanA vaidveSa tarapha vaLe che eTale kavi jaina hAvA karatAM hindudharmI hoya ema mAnavAnu sabaLa kAraNa prApta thAya che. 'vaDanagaraprAkAraprazasti' lekha kumArapAle vaDanagara pharato killA baMdhAvyA tene lagatA arthAt nAgarika-sthApatyane lagatA prazarita lekha che. dhArmika sthApatyane lagatA nahi. AthI ahIM nAgara brAhmaNAnuM ke hindu devadevIonuM ATalu` saMkIta na karavAnI kavine keAI anivAya` AvazyakatA naheAtI. dA. ta., sAmezvara pote brAhmaNa purAhita hovA chatAM Ayu upara tejapAle baMdhAvelA neminAtha caityanI prazasti racatAM maMgalAcaraNamAM tathA aMtamAM neminAthanI sAdara stuti kare che. te e sthApatya dhAmi`ka hAI tyAM Avazyaka gaNAya. evI rIte vastupAle racelA 'naranArAyaNana da'mAM paNa mahAkAvyanA nAyaka tarIke zrIkRSNanI stuti hoya te svAbhAvika che. * prabhAvakacarita' ke jyAM zrIpAlanuM vRttAnta kaMIka vistArathI prApta thAya che tyAM paNa eNe karelI pAdapUti emAM ene hindudhama` taraphanA prema pragaTa thatA jaNAya che. garviSTha devAdhe pAdapUti mATe je pAdo mUkayAM hatAM temAM eka pAda A pramANe hatu' : " pautra: soDavivitAmaha: ' kavi zrIpAle A pAdanI pUrti A pragANe karI che:10 'mUrtimekAM namasyAmaH zammArjalamayImimAm / abjotpannatayA yasyAH pautraH seo'pi pitAmahaH // Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvAparIsvaya'vara prabhAvakacarita hai. sU* carita zrlAka 218, pR. 191. ahI` kavi zrIpAla bhagavAna zivanAM ATha svarUpA paikI jalamayI mUrtine je bhAvathI praName che te jotAM paNa ene hindudhama ane ziva taraphanA bhaktibhASa pragaTa thatA jaNAya che. Ama vijayapAlanA A prasiddha pUrvaja brAhmaNadhI hovAnA pUrA sabhava che. kavi prAglATa vaMzanA hatA eTalA mAtrathI ene jaina mAnI levA te bahu pratItikara lAgatuM nathI kAraNa ke badhA ja prAgvATava zIoe pahelethI jaina dharmI ja aMgIkAra karyAM hatA evuM kAMI pramANa nathI. A prAgvATavaMzanA vaNikA ja atyAre poravADa tarIke oLakhAya che ane pAravADamAM jaina ane vaiSNavA banne prakAranA vaNikA che. 11 kavie racelI 'catuvi tijinastuti'nuM parizIlana karatAM jaNAya che ke kavi jaineAnA tItha karAte stave che kharA paNa emAM bhAvA ke bhaktinI kAI "utkaTatA ke UMDANa jaNAtAM nathI. emAM jaina dhama, purANu ke tattvajJAnanA saMdarbho paNa nathI. trIjA tI kara saMbhavanAthane kavi saMbhava tarIke samAdhe che. A stAtramAM kavie atyaMta prAsAdika saraLa ane yamakamayI bhASAmAM cAvIsa tIthaMkaranI stuti karI che. tI karAnA guNAnuM varNana sa`sAmAnya prakAranuM che ane kAI paNa tI karatu. vaiyaktika mahattva ke saMdarbha" pragaTa karatuM nirUpaNa nathI. kavi zrIpAlane hemacadrAcAya ane zvetAmbaravAdI devasUri sAthe nikaTane saMbaMdha hatA eTale emanI sAthenA saMbadhAne kAraNe pote hindudhamI hAvA chatAM tI karenI sasAdhAraNa stuti karatuM A steAtra racI Apyu. hAya ema na bane ? siddharAja jayasiMha tathA kumArapAlanA jaina dhama` taraphanA Adarane kAraNe brAhmaNa ane jainadhamI e vaccenuM jhanUna mATe bhAge esarI gayu` hatu` te ApaNe jANIe chIe, eTale je rIte hemaca`drAcAye` sAmanAthanI stuti karatuM `stavana racyuM. . hatu. te ja rIte zrIpAla vedhamI heAvA chatAM eNe cAvIse tItha``karAnI stuti karatuM A stotra racyu' hevAnA saMbhava che. bAkI vijayapAle brAhmaNa dhama aMgIkAra karyAM hAya ema paNa mAnI zakAya tema nathI kAraNa ke ene e prakAranI pharaja paDI heAya evu` lAgatuM nathI. eTale vijayapAlanuM kuLa prathamathI ja hindudhI" hAya ane zrIpAla tathA sidghapAle jainadhI e sAthenA ghaniSTa saMbaMdhane kAraNe jainadhama tarapha Adara ane aheAbhAva rAkhyA hAya ema mAnavAnuM mana thAya che, sipAle aNahilavADa pATaNamAM jaina pauSadhazALA bAMdhI hatI tethI tene jaina gaNI zakAya nahi. ema teA mULarAja ane Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dropadIsvaca vara siddharAja jayasiMha jevA rAjAoe paNa jainaprAsAdA baMdhAvI ApyA hatA paraMtu teo pote parama mAhezvara hatA. munizrI jinavijayajIe zrIpAla vimalazAhane vazaja hatA ema je anumAna karyu che te vimalavasahImAM prApta thatI mUrtine AdhAre kayu' che paNa munizrI jayaMtavijayajIe e smRti zrIpAlanI nahi paNa enA bhAI zobhitanI hAvAnu siddha karyu che. 12 lakSmaNanA putra ane zrIpAlanA bhAI zeAbhita te nAbheya (RSabhadeva)nA bhakta hatA e enI pratimA paranA lekhamAM zloka 1mAM spaSTa che. Ama chatAM zrIpAla ane enA anugAmIo hindudhamI hovAnI spaSTa chApa paDe che. pAdaTIpa 1. jue prabhAcaMdrAcAya viracita 'prabhAvakacarita'mAM hemacaMdrasUricarita, zlAka 184 thI 187 2. juo draupadIsvayaMvara H sauMpAdana : munizrI z2inavijayajI : prastAvanA, pR. 19 4. B. J. Sandesara : SHRIPAL-The blind Poet Laureate at the court of Siddharaj Jayasimha (1094-1143 A.D.) and Kumarpala (1143-1174 A. D.) of Gujarat, p. 252 ff. --J, O. I. M. S. University, Baroda Vol. XIII No. 3 March, 1964, p. 252. 4. ejana pU. 22 5. ejane pR. 23 6. kAvavIcayana 6.6 7. Four illustrations are given in Tripurantak Murti. The first two are to be found in Ellora and another in the Kailasanath temple at Conjeevaram. Of the two sculptures of Ellora the first is in so called Dasavatara Cave. -T. A. Gopinatha Rao : Elements of Hindu Iconography, Vol. II, part 1, p. 170. 8. juo girajAzaMkara valabhajI AcArya, gujarAtanA aitihAsika lekhA,' bhAga-ra, pR. 41. 9. ejana, pR. 42 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 10. prabhAvacaritamAM che. . carita, zleka 218, pR. 191. 12. Porvads : with a strength of 45093 including 33437 Shravakas, are found all over Gujarat. They are said to take their names from Porvad a suburb of Shrimal, the old Capital of south Marwar, They are divided in to Visas and Dasas. They are partly Vaishnavas partly Jains. -Bombay Gazetter, Vol. IX, p. 72. para. munizrI jayaMtavijayajI, Abu, bhAga bIje, "zrI aNu-grAcIna jaina lekha saMgraha, pR. 346. Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakaraNa : 2 : 1 dvipadI svayaMvanI vastusaMkalanA aMka pahelo 1 nAnI ane prastAvanA : mahAkavi vijayapAlaracita draupadIsvayaMvarane prAraMbha saMskRta ziSTajanonI paripATI pramANe nAdI lekathI thAya che. prAraMbhamAM kavi bhagavAna zivanA tripurAntaka svarUpanuM varNana karI emane vijaya gAya che. bIjA lekamAM lakSmI ane lakSamIpatinuM varNana karI emanuM rakSaNa mAMgyuM che. nAndI pachI sUtradhAra pitAnA paripAkane bolAve che ane abhinava siddharAja mahArAja zrI bhImadevanuM gaurava karatAM keTalAMka vizeSa prajI emanA dvArA ApavAmAM AvelA nATaka bhajavavAnA AdezanI ene jANa kare che. sAthe sAthe umere che ke vasaMtaRtumAM traNe bhuvanenA adbhuta prabhAva ane vaibhavane pragaTa karanArA tripuruSaprAsAda samakSa aNahilapura pATaNane gheluM lagADanAra nATaka bhajavavAnuM che. pArivArSika potAnA mananI zaMkA pragaTa karatAM sUtradhArane jaNAve che ke rAjAnuM mana bahelAvavA teo je nATakane abhinaya karavA pravRtta thayA che te ja nATaka bIjA kapaTa karavAmAM nipuNa naTae bhajavavAnuM zarU karyuM che te zuM karavuM ? sUtradhAra kahe che ke te kapaTIoe nAhakane ujAgare vaherI lIdho che. kaMI uMdaranA cAmaDAthI hAthIne bAMdhavAnI sAMkaLa taiyAra na thAya ke agaNita AgiyAothI caMdranuM prayojana paNa pUrNa na thAya tethI A bAbatamAM bahu ciMtita thavAnI jarUra nathI ema sUtradhArane lAge che. sUtradhAranAM vacanethI naciMta ane utsAhita thayele pAripArSaka abhiya rUpakane paricaya ApavA jaNAve che, jenA javAbamAM sUtradhAra kavirAja (zrIpAla)nA putra siddhapAlanA putra mahAkavi vijayapAle raceluM draupadIsvayaMvara' nAmanuM adbhuta ane vIrarasapradhAna rUpaka bhajavavAne abhilASa pragaTa kare che. eTalAmAM nepathyamAMthI kAmadevane mahimA pragaTa karatA gItanA svare saMbhaLAya che. sUtradhAra naTanA zAnadAra prAraMbhane prazaMse che ane draupadIsvayaMvara nimitte karavA mATe pravRtta thayelA ajunanA sahAyaka zrIkRSNanA AgamananuM sUcana karI pAripAWka sAthe cAlyo jAya che. Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kavie zivanA tripurAntaka svarUpanuM enA paurANika saMdarbha sahitanuM je rItanuM kAvyamaya varNana karyuM che te kavine hindu purANa sAthe gADha saMbaMdha pragaTa kare che. lakSmI ane lakSmIpatine kavie karele mahimA paNa A ja anumAnane puSTa kare che. zive karelA rAkSasanA tripurasaMhAranI kyA mahAbhAratanA karNa parvanA adhyAya 247mAM ApavAmAM AvI che. kavinA samayamAM pATaNamAM tripuruSaprAsAda nAmanI bhavya ImArata astitva dharAvatI haze ane e ImAratamAM A prakAranAM nATaka bhajavAtAM haze e paNa spaSTa thAya che. che. zrI somapurAe meratuMganA "prabaMdhaciMtAmaNine AdhAre nevuM che ke mULarAje aNahilavADa pATaNamAM tripuruSaprAsAda maMdira bAMdhyuM hatuM. zrI somapurAe ema paNa noMdhyuM che ke mULarAja 1la ane bhImadeva 1 lA ema bannee tripuruSaprAsAda baMdhAvyA hoya. jo ke e paNa zakya che ke bhImadeva 1lAe pitAnA akALe avasAna pAmelA putra mULarAjanI smRtimAM baMdhAvelI imAratane paravatI lekhakee mULarAja 1lA e baMdhAvelI mAnI heya. A prastAvanAmAMthI e paNa spaSTapaNe jANavA maLe che ke kavi vijayapAla abhinava siddharAja' biruda dhAraNa karanAra bhImadeva ra jAnA darabAramAM rahyo haze ane enA samayamAM A prAcIna imArata astitva dharAvatI haze. kavinA samayamAM sAhitya corInI prathA barAbara cAlatI haze ane eka naTa maMDaLIe taiyAra karelA nATakanA kathAvastune AdhAre bIjI nadamaMDaLI evuM ja nATaka taiyAra karIne bhajavatI haze ane e rIte naTamaMDaLIomAM tIvaspardhA pravartatI haze. lakSyavedhane mATe prayojele "rAdhAvedha' zabda koI bAbatane sUcaka jaNAya che. bANAvaLIo dvArA karAtA vicitra lakSyavedhane rAdhAvedha kahevAya che. draupadI svayaMvaramAM nakkI karavAmAM AveluM lakSya mAchalI ja hatuM ema mahAbhAratamAM beMdhAyuM nathI paNa A nATakakAra spaSTa rIte ene mAchalI tarIke kare che ane ene rAdhAvedha nAma Ape che. te kaI bAbatanuM sUcaka haze ema jaNAya che. kavinI A prastAvanA prayogatizaya prakAranI che ane kavi ene mATe mAmula zabda prayoje che. 2. kRSNanuM Agamana ane bhImane bANa laI AvavAne Adeza : prastAvanA pUrI thatAM ja sUcavAyA pramANe kRSNa raMgamaMca upara praveze che. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvara emanI svagatoktithI spaSTa thAya che ke emaNe ja dupada rAjane dhanurvidyAmAM kuzaLa ane rAdhAvedha (masyavedha) karavA samartha vyaktine draupadI varAvavAnI salAha ApI che. vaLI svayaMvara sabhAmAM pAMDavone laI AvavAnI yojanA barAbara ghaDAI cUkI che. pAMDavo AvI gayA che paNa haju kaMIka khUTe che. parazurAme karNane ApelAM pAMca bANAmAMthI rAdhAvedha karI zake tevAM be bANo ane mATe laI AvavAnAM che. kRSNa emanI pAse AvelA bhImane be bANe karNa pAsethI yAcI AvavAnI ane te pachI ajJAta vezamAM ja padanA darabAramAM cAlyA AvavAnI salAha Ape che. e pachI kRSNa pote paNa drapada rAjA pAse javAno nirNaya karI vidAya thAya che kRSNapravezane A laghuprasaMga nATakakAra mATe yogya bhUmikAnuM sarjana kare che. 5 rAjAe kRSNanA kahevAthI draupadIsvayaMvaranuM Ayojana karyuM che e . hakIkata emanA prabhAvaka vyaktitvane upasAve che. vaLI A Ayojana pAMDavonA hitane mATe thayuM che ane AkhI janA barAbara pAra paDe te mATe kRSNa bhAre dUradezitA batAvI che e hakIkta kavie ghaNA lAdhava ane kauzalyathI upasAvI che. karNa pAsethI parazurAme ApelAM bANa paikInAM lAyavedha karavAne samartha evAM be bANe laI AvavAne bhImane apAyele Adeza kRSNanI bhUhAtmaka kAryazailIne aNasAra Ape che. sAthe sAthe anugAmI dazya mATe prekSakone sajaja paNa kare che. 3. bhImane bANayAcanAne prasaMga : kRSNanI salAha pramANe karNa pAsethI be bANe laI AvavA bhIma brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karI karNane bAraNe AvI pahoMce che. aparimita dAnathI prasanna thayelA yAcakethI ubharAtuM karNanuM dvAra kahyA vinA paNa karNanA bhavanane paricaya Ape che. kaNa dAnasthAna maMDapamAM AvI pahoMce che. cAra ghaDIo vItI gaI chatAM koI apUrva vAcaka haju sudhI pitAne bAraNe Avyo nathI tethI karNa ciMtita che. cAra ghaDI ene mATe cAra yuga jevI banI rahI che. eTalAmAM vedadhvani saMbhaLAtAM te pratihArIne tapAsa karavA mokale che. bahAra jaIne pAchA pharelA pratihArIne te kramaza: UtaratI saMkhyAnA aMkamAM vAcakonI saMkhyA vize pUche che. saMvAdAtmaka zlekamAM kaMIka kRtrima chatAM camatkRti janmAve te rIte, karNane koI eka ja vAcakanA AgamananI jANa thAya che. vAcaka eka ja hevA chatAM ghAvA pRthvIne bharI de ene vedadhvani karNane pritamAM AvuM kazuM kare Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 che. AjJA maLatAM brAhmaNa vezadhArI bhIma tyAM praveze che. yAcakanA AkAra ane vezanI visaMvAditA tarata kanu lakSya khece che paNa dAna ApavA pratibaddha kaNa ethI ci Mtita thayA vinA purAhitane brAhmaNanI icchA jANavA Adeza Ape che. saMvAdAtmaka zlokamAM bhIma puraiAhita dvArA prastuta karAtAM badhAM ja bhautika sukhAnAM pralAbhaneAne khALatA rahe che. pharI ekavAra kaNa pote bhImate keTalIka durlabha vastuo ApavA jaNAve che. eka kSaNe te peAtAnuM mastaka sudhdhAM ApavA jaNAve che. bhImane zuM joItuM haze e vicAre bhAre utkaMThita thayelA phaNa bhImane je mAMgavu hAya te mAgI levA jaNAve che, jenA javAbamAM bhIma rAdhAvedha mATe e khANA ApI devAnI vina MtI kare che. kaNune lAge che ke brAhmaNeAnA A maneratha brAhmaNane nahi paNa kAI kSatriyane chAje tevA che. Ama chatAM te koI paNa jAtanA dvidhAbhAva anubhavyA vinA potAnA pratihArane bhANanA bhAthA laI AvavA jaNAve che. bhIma e bhAthAmAMthI e bANA pasaMda karI le che. pratihAra kaMIka khinna thAya che paNa kaNa tA te khANe saha bhImane sAMpI de che. kaNa paNa kaMIka yAda karIne rAdhAvedha karavA taiyAra thayelA duryodhana pAse javA tatpara bane che. prastAvanA kaNa pAse bhIme karelI e bANAnI yAcanAnA A prasaMga kavi vijayapAlanuM umeraNa che. 'mahAbhArata'mAM ane bhAsanA 'ka`bhAra'mAM karNanA kavacakuMDalAvaraNanA je prasaMga che tenAthI kabi spaSTapaNe prabhAvita thayA jaNAya che. kanA yAcakA mATenA Adara ane enI dAnavIratAne uThAva ApavAne kavine Azaya ahIM barAbara siddha thAya che. ka ane pratihAranA, pratihAra ane bhImanA tathA kaNa ane bhImanA savAdo zleAkAtmaka zailImAM mUkavAnI kavinI rIta AyAsajanya hovA chatAM te camatkRti janmAvavAmAM saphaLa thAya che. e bANA aMgenA pratihAranA udgAra (1-13) kAvyAtmaka che ane kavinI kalpanA-zaktine pragaTAve che. 4, rAdhAvedhaprasaMga : bhIma bANa laIne bhAIe pAse Ave che. adbhuta zAbhAvALA rAdhAmaMDapane joIne badhA bhAI e Azcaya cakita thAya che. vividha dezamAMthI AvelA rAjAe maMDapamAM goThavAya che. maDapa vacce sthaMbha pAse drupada beThA che. maDapanA eka bhAgamAM beThelA yudhiSThira vagere emanA sadAkALanA hiSI kRSNanI sacita pratIkSA kare che. eTalAmAM ja sabhAmAM pravezelA kRSNa maMDapamAM upasthita thayelA. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TraupadIvayaMvara rAjasamUhamAM duryodhana, zizupAla ane pAMca pAMDavonA AgamananI noMdha le che. maMDapamAM ekabAju UbhelA pAMcAlarAja zivanA dhanuSyane paNa nirdeza kare che. rAdhAnuM nAma paDatAM ja zrIkRSNane rAdhA yAda AvI jAya che ane kaMIka AturatA anubhavatA thAya che. zrIkRSNane lAge che ke A rAdhAsya karatAM paNa rAdhAnuM mana durbhedya che. e pachI rAjA drupada ane kRSNa paraspara abhivAdana kare che, drupada rAjA kRSNane rAdhAvedhanI kAryavAhInuM saMcAlana karavAnI vinaMtI kare che. kRSNa drupada rAjAnI vinaMtIne svIkAra karIne je rIte matsyavedha karavAne che enI vigate samajaNa Ape che. teo kahe che ke A sabhAnI dakSiNe AvelA moTA thAMbhalAnI DAbI bAjue cakkara cakkara pharatA cakramAM eka caMcaLa mAchalInI DAbI AMkhanI kIkI bANathI vIMdhavAnI che ane te paNa telabharelI kaDAImAM meM jeInesAme paDelA mahAna dhanuSyane dhAraNa karI je A rAdhA mAchalIne vIMdhaze ene pRthvI upara anya svarUpe avatarelI lakSmI jevI draupadI svayaM varaze. A pramANe svayaMvaranI zArata ane siddhinI vAta karI kRSNa, duryodhana tarapha daSTipAta kare che, ane matsyavedha karavA AvAhana Ape che. duryodhana yuvarAja duHzAsanane e mATe Adeza Ape che. duHzAsana matsyavedha mATe rAkhavAmAM AvelA dhanuSyanA TukaDe TukaDA karI nAkhavAne manasUbo seva garvathI Ubhe thAya che. paNa e dhanuSya pAse pahoMcatAM ja pachaDAya che. kRSNa UMdhe mAthe paDelA enI upahAsapUrvaka neMdha le che. pachI duryodhana mAmA zakunine sArA zukana joI e kAma nIpaTavA salAha Ape che. AmAM vaLI zukana zA jovAnA? evAM uddhata vacano bolIne pharI ekavAra te gavapUrvaka zarasaMdhAna karavA pravRtta thAya che. zani kadAca sahelAIthI bANa caDhAvI jaze ema mAnI kRSNa mAyA prere che ane vetAla maMDala tathA bibhISikAnuM sarjana kare che. zakuni je dhanuSya uThAvavA jAya che tyAM vetAlanA samUhane joIne kaMpI UThe che ane bhayabhIta thayelo tyAMthI khasI jAya che. zakuninI avadazA nihALI duryodhana droNa tarapha sUcaka najara nAkhe che. droNane have A ummare A prakAranAM kAryomAM rasa nathI, te paNa duryodhanane khAtara te A kAma karavA taiyAra thAya che ane dhanuSa tarapha doDe che. kRSNa aMtariyALa nibiDa aMdhakAranuM sarjana kare che. aMdhakArathI daSTi niSphaLa jatAM droNa pAchA phare che ane duryodhana samakSa potAnI lAcArI pragaTa kare che. duryodhana have bhISma pitAmaha sAme jue che paNa teo te lajajAthI avaruddha che. aMte duryodhana karNane rAdhAvedha mATe protsAhita kare che. karNa dhanuSyanI kSamatAmAM paNa saMdeha pragaTa karI pitAne garva vyakta kare che ane game evA duSkare karmane paNa karI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ praravAvanA 13 zake tevA pitAnA sAmarthyanI vAta kare che. duryodhana svIkAre che ke karNane mATe kaMI azakya nathI paNa atyAre te te rAdhAvedha kare eTale basa. karNa rAdhAvedha karavA pravRtta thAya che, eTalAmAM ja kRSNa, draupadI ane arjunanA vivAhanuM mAyAvI dazya karNane dekhADe che. je arjuna draupadIne paraNI ja gayo hoya te have ene rAdhAvedhamAM kaMI rasa nathI ema kahI karNa zarasaMdhAna karavAnuM mAMDI vALe che. badhAne A pramANe pAchA paDelA joIne duryodhana pote bANa. ApavA Ubho thAya che paNa enA hAtha kaMpavA lAge che. kRSNa nedhe che ke kururAja duryodhanane hAtha dhanuSya pakaDavAne mATe samartha nathI. aMte te pRthvI upara gabaDI paDe che. kRSNa sAnaMda smita kare che tyAre anya rAjavIo zaramAIne smita karatA UbhA rahe che. kRSNa jAhera kare che ke keI mAnava ke dAnava paNa zarasaMdhAna karI zakyA nathI. kRSNanAM vacane zizupAlane uzkere che ane kRSNane dAnavanI paNa niSphaLatA gaNavA badala kaTuvacana saMbhaLAve che, eTaluM ja nahi pote rAdhAvedha mATe sajaja hovAnuM jAhera kare che. pitAne mATe gagana maMDaLano caMdra vIMdhavAnuM paNa sahaja che te rAdhAnI te zI visAta? ema kahIne AtmavizvAsapUrvaka UThe che. kRSNa zizupAlanA sAmarthyathI sabhAna che. pariNAme dhanuSya upara traNe bhuvanano bhAra mUkI de che. zizupAla dhanuSya upara traNe bhuvanane adhiSThita thayelAM joIne khuza thAya che ane pote traNa lokanA vijetAnI kIti prApta karaze evI heza anubhave che. zizupAlane dhanuSya levA pravRtta thayela joIne kRSNa badhAnI najara bAMdhI le che ane svayaM UbhA thaI zizapAlane pitAne hAthe gabaDAvI pADe che. mUrNita thayelo zizapAla zaramAIne nAsI jAya che. kRSNa jAhera kare che ke have mAtra brAhmaNe bAkI rahyA che. pachI manamAM nirNaya karIne brAhmaNavezamAM rahelA arjunane AmaMtraNa Ape che. ajuna rAdhAvedha mATe sthaMbha pAse jAya che. ane namratApUrvaka jaNAve che ke je meM akhaMDa kSAtravrata pALyuM hoya ane gurunI bhakti karI hoya te zivanuM A dhanuSya mane zarasaMdhAna mATe sahaja che. pachI te dhanuSya uThAvI laI zarasaMdhAna kare che. bhISma pitAmaha brAhmaNanA adbhuta parAkramanI noMdha le che. bhIma ajunane karNa pAsethI lAvelAM be bANa Ape che paNa enI saphaLatA aMge saMdeha pragaTa kare che. arjuna kahe che ke pite je Aje matsyavedha karI zakaze nahi to pachI te kyAreya paNa bANane hAtha lagADaze nahi. te pachI eka bANathI cAlatA cakrane aTakAvI bIjA bANathI mAchalInI kIkIne vIMdhI nAkhe che. kRSNa drupada rAjAne abhinaMdana Ape che. drupada enuM zreya zrIkRSNane samarpo Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvara che. rAjAo ekabIjAne sucaka najare nihALe che je emane virodha sUcave che. badhA rAjAe kupada samakSa virodha noMdhAve che ke brAhmaNa advitIya sadarya dharAvatI draupadIne pati thaI zake nahi ane vaLI eNe prathama bANe matsya vIMdhyuM nathI tethI draupadInA patino nirNaya svayaMvarathI tha joIe. kRSNa rAjAonI darakhAsta svIkArI le che. drupada svayaMvara sabhAnI taiyArI karavAne Adeza Ape che ane badhA svayaMvara maMDapamAM javA ravAnA thAya che tyAM prathama aMka pUro thAya che. masyavedhanA A samagra prasaMgane kavie bane eTale citrAtmaka ane rasagarbha banAvavAno prayatna karyo che. A prasaMga nATakano garbhabhAga che ane emAM kavinI zailI ane kavisarjAtA pragaTapaNe abhivyakta thaI che. kavinI camatkRtiyukta kAvyazaktine ahIM ApaNane paricaya maLI rahe che. kRSNa kareluM : badhA rAjavIonA AgamananuM varNana tathA drupadanI pratijJAnuM varNana tAdaza citra khaDuM kare che. rAdhAnuM nAma paDatAM ja kRSNanA cittamAM UbhA thatA bhAvataraMge prasaMgane eka prakAranI hRdya najAkata Ape che. e pachI arjunanA badhA ja pratipakSIone parAjita karavA kRSNa je mAyAvI tarakIbene Azaro le che enuM varNana paNa adbhuta rasa janmAve che ane kavie prastAvanAmAM karelI A nATaka addabhuta ane vIrarasapUrNa hevAnI pratijJAne sArthaka TharAve che. zizupAla ane kRSNanA bahu jANItA saMgharSanA saMdarbhane Azraya laIne ahIM paNa kavie kRSNane zizupAlanAM kaTuvacane sAMbhaLI letA batAvyA che paNa aMte kRSNanA hAthe zizupAlanI hAMsI thatI batAvIne kavie kRSNanA sAmane barAbara upasAvyuM che. kRSNanA sAmarthyane A rIte barobara upasAvavA pAchaLa kavine kRSNa mATe AdarabhAva spaSTa joI zakAya che. pitAnA sahakAryakaronA sAmarthyathI khina ane lAcAra banatA duryodhananI paravazatA paNa barAbara pragaTa thaI che. joke AkhA dakSAmAM abhuta tattvane atireka nATayadaSTie mayadArUpa bane te che. e rasakSati na karate heya te. paNuM raMgasaMcanI daSTie enI rajUAta ke abhinaya muzkela bane tevAM che. aMte matsyavedha karavA chatAM rAjAoe dupadane svayaMvara karavAnI pharaja pADI tema haLavI kavie matsyavedha ane svayaMvara ema bannene judAM judAM darzAvI pitAnuM eka AvuM daSTibiMdu rajU karavAnuM munAsiba mAnyuM che, je e prasaMganI vivecAnAmAM nepyuM che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA khIja aka 15 1. draupadInuM svaya'varaNa : bIjA aMkanA prAraMbha svayaMvara sabhAmAM kRSNa ane drupadanA AgamanathI thAya che. svayaMvara sabhAmAM badhA rAjAe pAtapAtAnI jagAe gAThavAI gayA che. drupada pratihArane draupadIne laI AvavA Adeza Ape che. aupadI sakhI sAthe praveze che. badhA rAjAenI najara enA upara coMTI gaI hovAthI praznalita thayeluM enuM mana zaramanA bhArathI saMkrAcAya che. sakhI draupadIne keIpaNu prakArane| sakAca na rAkhavAnuM jaNAvI indumatI vagere prAcIna rAjakanyAone svayaMvara thayA ja hatA; A phoI navI vAta nathI ema jaNAve che. draupadI pitAjIne praNAma kare che. drupada draupadIne icchAvara pasaMda karavAnA Adeza Ape che. sakhInA hAthanuM AlaMbana laIne hAthamAM mALA dhAraNa karelI draupadI sabhAmAM phare che. draupadIne AvatI joIne durgaMdhana unmAda anubhave che. ene mana draupadI kAmadevanuM brahmAstra ane vidhAtAnA sarjanakaLaza jaNAya che. sakhI draupadIne durgaMdhananA paricaya Ape che paNa draupadI ene mATe avajJAsUcaka udgArA kADhIne AgaLa vadhe che. e pachI draupadInI vaidabhI nAmanI sakhI dAnezvarI ca'pAdhirAja kaNu tarapha draupadInuM dhyAna khece che paNa draupadI leAkaTIkAne pAtra thayelA janmavALA kaNa tarapha paNa potAnI nApasaMdagI vyakta kare che. e mAgadhI nAmanI sakhI yuvarAja duHzAsanane ALakhAve che paNa draupadI vaibhava temaja yauvanamathI chakI gayelA du:zvAsanane cheADI javAnuM pasaMda kare che. sabhAmAM droNanI beThaka pAse AvatAM emane praNAma dvArA pUjyabhAva pragaTa karI emane mATenu enu hagata pragaTa karI de che. zakuninuM nAma sAMbhaLatAM ja te akaLAI UThe che ane potAnA agamA vyakta kare che. zizupAlanA paricaya karAvavAmAM AvatAM ene dha'vimukha gaNI ene paNa tyAga karI de che. mAma eka pachI eka sa rAjavIonI avahelanA karatI draupaddIne najIka AvatI joIne ajuna prasanna cAya che. mAgadhI badhA brAhmaNeA tarapha draupadInuM dhyAna kheMce che. draupadInI najara aju`na upara sthira thAya che. te arjuna sAthe hastameLApa karavA adhIrI bane che. aju ne mAtra (matsya)ne ja nahi paNa peAtAnA manane vIMdhI nAkhyuM che ema kahI te peAtAnA abhilASa pragaTa kare che. aju na draupadInA netrakaTAkSathI vIMdhAya che. draupadI pharI eka vAra ajunanA maneAhara dekhAvane nihALatI UbhI rahe che. mAgadhI AgaLa javAnA prastAva mUkI IpadInI majAka kare che. paNa Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 draupadIsvaca vara draupadI potAnA pratijJArUpI sAgarane bhujabaLathI tarI janArA aju nanuM Adhipatya svIkAre che. AthI mAgadhI ene varamALA paherAvavAnA anurAdha kare che. draupadIne ajuna pAse UbhI rahelI joIne anya rAjAe bheAMThA paDe che. duda putrInI pasaMdagIne abhinaMde che. kRSNa paNa arjuna ane draupadInuM gaurava kare che. rAdhAvedha karIne arjune draupadIne tA jItI lIdhI hatI ja paNa svayaMvaramAM draupadInA anurAganuM paNa parIkSaNa thaI gayuM ema kahI kRSNe prasannatA anubhave che. kRSNanA 'bIju paNa tamAruM zuM bhalu karuM ?' evA praznanA javAbamAM drupadarAjA yAgya jamAI prApta karavA badala dhanyatA anubhavI peAtAnA sa maneAratha pUrNa thayAnA sa MtASa vyakta kare che. kRSNa bhArata varSamAM sajjanonA utkarSa, durja nAnA apakarSI, jayazrInuM saMvardhana ane dharmAMnA udayathI abhilASA pragaTa kare che tyAM nATaka pUrNa thAya che. draupadIsvayaMvara'nA A khIjo aMka kArya vega vinAnA heAvA chatAM pAtrA lekhananI dRSTie mahattvanA che. arjune matsyavedha karyAM tethI zarata pramANe draupadI enI thaI cUkI hatI ja Ama chatAM rAjIonI draupadInA svayaM yara karavAnI darakhAsta kRSNe svIkArI lIdhI e mAtra emanA vidha zAnta karavA mATe nahi paNa kRSNa pote akane aMte jaNAve che tema draupadInA anurAganuM parIkSaNa karavA mATe paNa kharI. aju ne rAdhAvedhanuM asAdhAraNa parAkrama batAvyu` tethI ja draupadIe ene pati tarIke svIkAryAM ema nahi paNa arjunanA vyaktitve enA cittamAM kevA moTA aheAbhAva UbhA karyAM hatA te batAvavuM paNa nATaka kArate abhipreta che ane mATe ja mULakathAmAM parivartana lAvIne matsyavedha ane svayaMvarane judA judA batAvavAnA nATakakAre prayAsa karyAM che. A nATakamAM e aMkAnu AyeAjana karavA pAchaLano hetu paNa draupadInA svayaMvarane matsyaveSathI alaga batAvavAnu che. aju ne draupadIne mAtra bAhubaLe ja jItI che ema nahi paNa gukhaLe paNa jItI lIdhI che ema dRDhAvavuM kavine abhipreta che. ApaNe noMdhavuM joIe ke kavi emanA A uddezamAM ThIka ThIka saphaLa rahyA che. draupadI arjunane joIne kahe che : AnI A vAta kahIne karI che. 'bhinnA anena rAdhA bANaiguNairmama hRdayam / rAgaparIkSaNam // ayaM svayaMvarA'muSyAzca ke zrIkRSNe prakArAntare "yaM svayaMvare muyAya, rAgaparIkSaLam" aju nanuM gaurava ane draupadInI guNagrAhitAne uThAva ApavAnI. Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 17 sAthe sAthe A prasaMga pratipakSanA judA judA mAMdhAtA durgaMdhana ka, du:zAsana, rASTrani ane zizupAla vagerenI caritragata nibaLatAne atyaMta lAvavathI abhivyakta kare che, eTale pAtrAlekhananA vinA uddeza kuzaLatApUrvaka pAra paDayo che. draupadInuM Agamana duryAvana, zizupAla vagerenA cittamAM je taragA utpanna kare che ene kAvyamaya vANImAM abhivyakta karavAmAM kavi saphaLa thayA che. kavinI kAvyazaktino unmeSa ane lAdhava A rIte khAsa noMdhapAtra banI rahe che. svayaMvaranA prAraMbhamAM kavi indumatI svayaMvarano khAsa ullekha kare che. te parathI kahI zakAya ke kavie raghuvaMzanA chaThThA saCnA indumatI svayaMvara vAMcyA ho. joke tyAM prApta thAya che tevu. rAjAenu vahUna karavAnA mehamAM kavi paDayA nathI, koI paNa kavine kAvyaprastAra karavAnI lAlaca thAya tevA A prasaMgamAM kavie je lAghavathI kAma lIdhu che te emanI vizeSa prakAranI nATayamUjha darzAve che. jo ke 'navilAsa'mAM damayaMtI je rIte anya rAjAone parihAra kare che e ja rIte ahIM draupadI paNa anya rAjavIe parihAra karatI AgaLa vadhe che eTale kavi rAmacadranI A kavi upara asara paDI hoya evu anumAna karavAnuM prApta thAya che paNa ekadare ema kahI zakAya ke kavi pUrvAMsUriothI prabhAvita thayA hovA chatAM nATyalekhanamAM emaNe emanuM nijI tattva jALavI rAkhyu che. mahAbhAratanI draupadIsthaya varakathA : mahAbhAratanA AdipanA 174mA adhyAyathI 188mA adhyAyamAM draupadI svayaMvaranI kathAnu Alekhana che. e bhAga draupadI svayaMvara parva tarIke oLakhAya che. emAM 175mA adhyAyathI 181mA adhyAya sudhI draupadIsvayaM varate lagatI hakIkatAnuM nirUpaNa che ane te pachI draupadInI pAMca patinI samasyAnuM maharSi vyAse kareluM samAdhAna vagere vigatenu nirUNa che. pAMDavA dhaumya munine emanA purohita AgaLa karIne pAMcAla dezamAM draupadI svayaMvaramAM hAjarI ApavA jAya che. draupadI pAMDavAnI patnI thaze evI AgAhI karanAra maharSi vyAsanA emane rastAmAM meLApa thAya che. maharSi vyAsa emane sAMtvana Ape che. pachI drupadanI skandhAvAra nagarImAM pahoMcI, eka kuMbhArane tyAM utAro karI pracchanna vezamAM bhikSA mAMgatA te divasa pasAra karatA rahyA. Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvara drupadarAjAnI icchA pitAnI putrIne arjunane paraNAvavAnI hatI paNa prayatna karavA chatAM jyAre ajunanI bhALa maLI nahIM tyAre emaNe svayaMvara karavAnuM vicAryuM. na vaLI zake tevuM moTuM majabUta dhanuSya ane jenA chidramAM kaMIka nizAna pharyA kare evuM eka kRtrima yaMtra banAvyuM. e upara eka senerI lakSma bharAvI dupade jAhera karyuM ke A mArA banAvelA dhanuSyathI ane A pAMca bANathI lakSyane vidhanAra vIra mArI putrIne meLavaze. drapadarAjAnI ulleSaNa sAMbhaLIne dezavidezathI AvelA rAjavIonI hAjarImAM bhavya mahotsavanuM Ayojana karavAmAM AvyuM. soLame divase sarva AbhUSaNothI sajaja thayelI draupadI jyAre raMgamaMca upara AvI tyAre purohita ane brAhmaNoe vedoSa karI agnine vidhipUrvaka Ahuti ApI. drupadarAjAnA putra zAti sthApIne badhA rAjavIone uddezIne moTethI kahyuM, "A dhanuSya che, A lakSya che ane A pAMca bANo che. he rAjAo! tame sAMbhaLe. yaMtranA chidramAMthI pAMca bANe pasAra karIne lakSyane vadhavAnuM che. A duSkara kamane je karaze te kuLavAna, rUpavAna ane baLavAna vIrane A mArI bahena varaze, huM asatya bolate nathI. te pachI dhRSTadyune draupadInI hAjarImAM badhA rAjAone sagotra paricaya karAvavA mAMDyo. svayaMvaramAM AvelA rAjavIonuM ane emanA kAmasaMtapta pratibhAnuM kavie vistRta varNana karyuM che. badhA rAjAe draupadIne varavA Atura thayA hatA tyAre kRSNa ane emanA anuyAyI yAda kaNanI salAhathI nirapekSabhAve zAnta beThA hatA. samAraMbhane cAre bAjathI nihALatA zrIkRSNa bhasmathI DhaMkAyelA agni jevA pratApI pAMDavone oLakhI kAtyA. balarAma paNa te jANI khUba khuza thayA. e pachI bANa caDhAvavA eka pachI eka rAjAo UThatA rahyA paNa emAMnA ghaNA dhanuSyane khaseDI zakyA nahi. keTalAka parAkrama batAvavA jatAM dharaNI para DhaLI paDyA. hAMsIpAtra banele rAjA te mATe samUha draupadIne meLavavAnI AzA gumAvI beThe. A pramANe saghaLo. janasamAja saMbriAnDa banI game tyAre kuMtIne putra jItavAnI IcchAthI bANa caDhAvavA udyata thaye. brAhmaNa vezadhArI ajunane joIne keTalAka brAhmaNo prasanna thayA te keTalAka "A bAhmaNone hAMsIpAtra banAvaze evA saMdehathI vyagra banyA. keTalAke arjunane vA te keTalAke enA prayatyane pratsAha ApavA Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA brahmatejanuM gaurava karatAM keTalAMka udAharaNe prastuta karyA. A pramANe buddhijIvI brAhmaNe saMkalpavikalpa karatA hatA tyAre ajuna AtmavizvAsathI lakSyavedha mATenA maMDapa pAse acaLa parvatanI jema sthira banIne Ubho rahyo. pachI dhanuSyanI pradakSiNa ane praNAma karIne eNe dhanuSya UMcakI lIdhuM ane palakavAramAM eNe pAMca bANathI lakSyane vIdhI chidramAMthI pRthvI upara gabaDAvI pADayuM. sabhAmAM ane aMtarikSamAM bhAre dekAro macI gaye. devoe ajuna upara puSpavRSTi karI. ajunanI cAre bAju prasaMzA thaI rahI. drupada paNa prasanna thayA. yudhiSThira oLakhAI javAnI bIke nakula ane sahadevane laIne cAlI gayA. lakSyane vidhAyeluM joIe ane arjunane indra jevo sohAmaNe joIne smita karatI draupadIe zveta punI mALA arjunanA gaLAmAM paherAvI dIdhI. khinna thayelA rAjAoe saMgaThita thaI kupada ane tenA putrane mArI nAkhavA nirNaya karyo. A svayaMvara kSatriyone hate. brAhmaNane varavAno draupadIne koI adhikAra nathI ema kahI teoe sahune uzkeryA. je draupadI A na samaje to ene paNa agnimAM pheMkI devI ema emaNe nakkI karyuM. brAhmaNane avadhya samajI badhAe drapada upara AkramaNa karyuM. kupada brAhmaNane zaraNe gayA. brAhmaNa vezadhArI ajuna ane bhIme yuddhane paDakAra jhIlI lIdhe. kRSNa pAMDavonA astitva aMge kareluM anumAna sAcuM paDayuM ane kultApheI sahita pAMDuputra lAkSAgRhanA dAhamAMthI bacI gayA che evI pratIti thatAM balarAma ane kRSNa khUba prasanna thayA. rAjAo sAthenA tumula yuddhamAM arjuna ane bhIma dvArA karNane bhayabhIta ane zalyane parAsta thayela jANIne anya rAjAo khUba gabharAyA. rAjAo yuddha karavAnuM mAMDI vALavA vicAratA thayA. tyAre zrIkRSNa paNa ANe dhamapUrvaka draupadI meLavI che ema kahIne rAjAone samajAvyA ane yuddha karatAM aTakAvyA. ajuna draupadIne laIne ghera Avyo ane eNe draupadIne mAtA AgaLa bhikSA tarIke nivedana karatAM kuMtAjIe ene sAthe maLIne bhogavavAno Adeza Ape. vastusthitinI jANa thatAM kutI bha pAmyAM. draupadIne pAMce bhAIoe varavuM ke kema ene niNarya karavAnuM kAma yudhiSThira para choDavAmAM AvyuM. yudhiSThire advitIya sau vALI draupadI tarakanI bhAIonI saspRha najara pArakhI jaIne bhAIomAM Ane kAraNe kaI vikhavAda na thAya ema vicArIne ane maharSi vyAsanA vacanane yAda karIne - kalyANI draupadI ApaNe sahunI patnI thAo" e nirNaya jAhera karyo. Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 dropadIsvayaMvara (adhyAya 157mAM maharSi vyAse draupadI pAMDavonI patnI thaze evI AgAhI karI hatI). zrIkRSNa ane balarAma tyAM AvI prasanna thayA ane pAMDavo oLakhAI na jAya tethI chAvaNIe pAchA pharyA. tapAsa karavA AvelA dhRSTadyune pAMDavonI carcA nihALI ane ene spaSTa thayuM ke A pAMDavo ja lAge che. A vigata eNe jaIne pitAne jaNAvI. drapada rAjAe purohitane tapAsa mATe mokalyA. e pachI yuvake AvI dupadarAjanuM bhojananuM AmaMtraNa pAThavyuM. dupadarAjAnA vAhanamAM besI paDe emanA mahemAna banyA. e pachI paMdarAjAe pitAnA mananI vAto yudhiSThirane pUchI. yudhiSThire emane pAMDuputra tarIke paricaya Ape. drupada pitAne abhilASa pUrNa thayuM che ema jANI harSavibhora banI UyA. kupada rAjAe ajuna vidhipUrvaka emanI putrIne satkAra kare evI darakhAsta karI jenA uttaramAM teo pAMce A draupadIne varaze ema jaNAvyuM. drupadarAjA vicAramAM paDI gayA ane te kevI rIte zakya banI zake te aMgenI vimAsaNa vyakta karI. yudhiSThire drupadarAjAne kahyuM ke dharma khUba sUkSma che ane enI gati jANavI muzkela che. huM kadI paNa jaDabaluM nahi ke mAtAnI vANI mithyA paNa thavA dauM nahi. draupadIne pAMca pati sAthe vivAha dharma che ema yudhiSThire bhArapUrva jaNAvatAM dupadarAjAe yudhiSThira, kuntI ane dhRSTadyumna maLIne jema kaheze tema huM karIza ema jaNAvyuM. eTalAmAM tyAM Akasmika rIte ja vyAsamuni AvyA. maharSi vyAse pAMca pAMDavo ane draupadInA pUrvajanmanI vAta kahI ane enA anusaMdhAnamAM draupadI pAMce patine paraNe te darakhAstane anumodana ApyuM. " 3. mULasthAmAM karelAM parivatane : - be aMkanA draupadI svayaMvaranuM vastugrathana kavie emanI pitAnI rIte karyuM che. kavi mahAbhAratanI kathAthI prabhAvita che. paNa mULakathAne pitAnA kalpanAzIla dRSTikoNathI raju karavAne uddeza pragaTapaNe dekhAI Ave che. mULa kathAnI lakSyavedhanI vigatane kendramAM rAkhIne kavie anya vigatomAM AmUla parivartana ApyuM che. mULakathAmAM kavie karelAM parivartana paikI sahuthI moTuM ane mahattvanuM parivartana zrIkRSNane samagra ghaTanAmAM kendrasthAne mUkavAnuM che. mULasthAmAM kRSNa svayaMvarasabhAmAM anya rAjAo jevA ja eka sabhAsada che. paputra dhRSTadyumna vRSNimaMDaLanI oLakha ApatAM vAsudeva uparAMta saMkarSaNa, pradyumna vagere yAdavane Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA . 21 ullekha kare che. (1-177, 16 thI 18) mULakathAmAM zrIkRSNa svayaMvarasabhAmAM draupadInI bAbatamAM niHspRha ane nirapekSabhAva anubhave che. emane pAMDa lAkSAgRhamAMthI bacI gayAne saMdeha thAya che ane pitAnuM anumAna balarAma samakSa pragaTa paNa kare che. arjunane lakSyavedha karate joIne ane bhIma tathA ajunane aneka rAjAo sAthe parAkramapUrvaka laDatA joIne kRSNanuM anumAna daDha thAya che. svayaMvarane aMte kRSNa tathA pAMDavonA nivAsasthAne jaIne emane abhinaMdana ApI Ave che, ane kuttA pheI sahita pAMDavo lAkSAgRhamAMthI bacI gayA te badala pitAne harSa vyakta kare che. draupadInA pAMDavo sAthe vivAha thatAM zrIkRSNa pAMDavone mosALA tarIke ghaNAM AbhUSaNa vagere paNa Ape che. (Adiparva 191, zleka 13 thI 19) ATalI vigata sivAya zrIkRSNa svayaMvarasabhAmAM pAMDavonA hitaiSI tarIke bIje kaI sakriya bhAga bhajavatA nathI. paNa draupadIsvayaMvaranA racayitA zrI vijayapAlanA cittamAM samagra mahAbhAratanA zrIkRSNanuM rekhAcitra aMkti che. zrIkRSNa pAMDavone vakhatevakhata je amUlya sahAya karI hatI e vigatethI nATakakAra sabhAna che, ane tethI draupadIsvayaMvaraprasaMgamAM paNa zrIkRSNane ja kavie kendramAM prasthApita karI, zrIkRSNa dvArA pAMDavone upakRta thatA batAvyA che. pAMDavonA sadAkALanA hitaiSI tarIkenuM kRSNanuM je vyaktitva mahAbhAratamAM "UpasyuM che ene ja ahIM kavie prAdhAnya ApyuM che. nATakamAM prAraMbhanI uktiomAM ja kavie zrIkRSNamukhe bhImane kahevaDAvyuM che- . 'vatsa ! gaNDavAbhyudayAdanyanna vayaM kadA kiJcidapyupakramAmahe' / - pAMDavonA paramahitaiSI tarIke kRSNa vakhatovakhata je vyuhAtmaka abhigama apanAvyuM hatuM te badhAthI paNa kavi paricita che ane tethI ahIM kRSNane pAMDavonA parama hiteyI uparAMta emane eka vyuha mutsaddI tarIke upasAvavAne kavine upakrama spaSTa joI zakAya che. kavinA A kRSNaparaka abhigamane kAraNe kRSNa nATakamAM saghaLI kriyAonA prayajaka ane sAdhaka banI rahyA che. pade kanI salAha mujaba ja svayaMvaranuM Ayojana karyuM che, eTaluM ja nahi paNa svayaMvara sabhAnA saMcAlanane saghaLA dera paNa kupada rAjAe kRSNanA hAthamAM ja sakhe che evuM nirUpaNa mULa kathAmAM kareluM mahatvanuM ane sUcaka parivartana che. mULa kathAmAM dhRSTadyumna svayaMvarasabhAnuM saMcAlana kare che jyAre ahIM kRSNane ja sarvesarvA batAvyA che. Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadI svayaMvara (2) draupadI ajunane ja vare evI kRSNanI abhilASAne kAraNe kRSNa prathamathI ja satarka rahe che. bhImane bolAvIne teo ene brAhmaNayAcakane veza. dhAraNa karI karNane parazurAme ApelAM pAMca bANamAMthI lakSyavedha karI zake tevAM be bANa mAMgI AvavAnI salAha Ape che. kRSNanI salAha pramANe bhIma brAhmaNavize karNa pAse jAya che ane enI dAnavIratAnA guNane lAbha laI karNanAM anya prabhane avagaNI be bANe mAMgI lAve che. karNa pAsethI lakSyavedha karavA mATe be bANa laI AvavAne A prasaMge mULamAM nathI. e te spaSTa che ke kavie ahIM karNane kavacakuMDalaharaNanA prasaMgane upayoga karyo che. mahAbhAratanA AraNyaka parvanA adhyAya 284 thI 294mAM prApta thatAM kuMDalAharaNa parvanI kathAno bhAse karNabhAramAM karyo che tema ahIM prakArAntare upayoga karI ajunanI lakSyavedhanI saphaLatAnI bhUmikAnuM sarjana karyuM che. kuMDalAharaNaparvanA 204mA adhyAyamAM brAhmaNa vezadhArI indra je rIte anya pralebhane avagaNIne karNa pAsethI kavaca kuMDala ja laI javAne Agraha rAkhe che, tema ahIM paNa bhIma karNa pAsethI be bANa laI jAya che. ahIM paNa mULasthAnI jema ke karNabhAranI jema karNanI dAnavIratA pragaTa thAya che paNa e dAnavIratA kathAvikAsane kaI rIte prabhAvita karatI nathI karNabhAramAM karNanI dAnavIratA karuNarasanI vyaMjanAmAM je rIte upakAraka banI rahI che ema ahIM A dAnavIratA pachInA kathAnakane kaI rIte upakAraka thatI nathI ane tethI A prasaMga karuM anukaraNuM mAtra banI rahe che. (3) lakSya ane lakSyavedhanI vigatemAM paNa kavie ghaNuM mahatvanA pheraphAra karyA che. mULa kathAmAM evuM che ke drupada rAjA pitAnI putrI ke parAkramI puruSane paraNAvavA IcchatA hatA. emanI IcchA te draupadIne ajunane ja paraNAvavAnI hatI. (mahAbhArata Adiparva-draupadI svayaMvarapava a. 176, zleka 8thI 11) pAMDavonI zodha karAvavA chatAM jyAre teo prApta thayA nahi tyAre kapaTarAjAe na vaLI zake evuM khAsa dhanuSa banAvaDAvyuM ane eka kRtrima yaMtra paNa banAvaDAvyuM. niyata karelAM pAMca bANothI je lakSyane lIdhe ene draupadI paraNavavAne rAjAne abhilASa hato. mahAbhAratanI A vigatomAMthI spaSTa thAya che ke kupadarAjAe sAmAnya vyakti UMcakI ke caDhAvI zake nahi tevuM dhanuSya banAvaDAvyuM hatuM. nATakakAra A vigatathI paNa AgaLa jaIne A dhanuSya mahAdevajInuM hatuM ane te caDhAvavuM muzkela hatuM ema bedhaDaka jaNAve che. Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA cApaM purA duradhiropamidaM purAreH / 1.16 e te spaSTa che ke kavinA cittamAM ahIM rAmAyaNanA sItAsvayaMvarane prasaMga rame che. rAmAyaNamAM rAjAe jene 'cakavA te zuM, khaseDavA paNa samartha nahatA te dhanuSya mahAdevajInuM hatuM e spaSTa nirdeza che. (rAmAyaNa: bAlakAMDa a. 6pa, bleka 9 thI 13) rAmAyaNanI A vigatane kavie ahIM bedhaDaka uoga karyo che ane e rIte lakSyavedhanI duSkaratAne vadhAre saghana banAvI che. mULakathAnakamAM kSatriyavIrene dhRSTadyumna lakSyavedha aMge je samaja Ape che te A pramANe che : "he rAjAo, A dhanuSya che, A nizAna che ane A bANe che. pAtranA chidramAMthI AkAzacArI A pAMca bANa vaDe lakSyane vidhe. je kulIna, rUpavAna ane baLavAna puruSa A kArya karaze tene mArI bahena kRSNa Aje ja varaze."4 kavi vijayapAle draupadI svayaMvara' nATakamAM A lakSyavedhane AthI paNa vadhAre durbhedya batAvyuM che. nATakamAM jaNAvyuM che tema eka meTA thAMbhalA para DAbI bAjue cakakara cakkara pharatA moTA cakranI upara hAlatI mAchalInI DAbI AMkhanI kIkI vIdhavAnI hatI, ane te paNa tela bharelI kaDAImAM enuM pratibiMba nihALIne. Ama kalpanAnI pAMkhe lakSyavedhane vadhu ne vadhu muzkela thate cItarIne kavi prasaMgane camatkRtipUrNa banAvavA prayAsa kare che. ahIM e bAbata neMdhapAtra banI rahe che ke kaDAImAM joIne lakSyane vadhavAnI vAta mahAbhAratanI uttarIya vAcanAmAM che kharI paNa mahAbhAratanI samIkSita vAcanAmAM te kSepaka mAlUma paDI che. mULakathAmAM A lakSyavedhanuM keI nAma pADavAmAM AvyuM nathI. matsyavedha paNa nahi. ahIM kavie lakSya tarIke mAchalI kalpI che, ane A lakSyavedhanuM rAdhAvedha" evuM nAma paNa pADI ApyuM che. dhanuSyadhArIo je camatkArika lakSya vedha kare che ene mATe rAdhAvedha zabda prayojAya che. jo ke kavie ahIM rAdhAvedha zabda hetupura:sara pratye jaNAya che. rAdhA zabda sAmyathI kRSNane emanI rAdhAne yAda karI romAMcita thatA batAvyA che. (4) lakSyavedha karavAmAM niSphaLa gayelA rAjavIonI niSphaLatAnuM vizeSa varNana mULamAM eTale ke mahAbhAratamAM nathI. mahAbhAratakAre Ane mATe mAtra cAra Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadasvayaMvara lekIne Azraya lIdho che. karNanI niSphaLatAne je ke bhAratamAM parokSa nirdeza che. jyAre koI dhanuSyane haThAvI zakayuM nahi ane ajuna te caDhAvavA Ubho thayA tyAre brAhmaNo aMdaroaMdara belavA lAgyA ke he dvijo ! jagatamAM prakhyAta, baLavAna ane dhanurvedamAM pAraMgata karNa tathA zalya vagere pramukha kSatri cothI paNa je dhanuSya namAvI zakAyuM nathI te dhanuSyane zastravidyAthI ajANyA ane durbaLa zaktivALa kevaLa baTuka kevI rIte sajja karI zakaze ?' Ama karNa ane zalyanI niSphaLatAne parokSa paNa spaSTa nirdeza che ja. paNa mULa kathAmAM A rIte moghama ane lAghavathI kahevAyelI rAjAonI niSphaLatAne nATakakAra nATakane garbhabhAga banAve che. duryodhana dvArA eka pachI eka lakSyavedha mATe taiyAra karAyelA duHzAsana, zakuni, droNAcArya, karNa ane duryodhanane kRSNa pitAnI devI zaktithI bhramita karI pAchA pADe che. badhAnI najara bAMdhI samartha zizupAlane paNa nAsI javAnI pharaja pADe che. judA judA pratipakSIone A rIte niSphaLa banAvavAmAM ja prathama aMkane mATe bhAga rokAyo che. pratipakSIone mahAta karavAnA kRSNanA A sIdhA prayatnathI emanI pAMDavo mATenI hamadardI pragaTa thAya che paNa arjunanA lakSyavedhane mahimA pragaTa nathI ke kRSNanA caritrane paNa kaI guNAtmaka uThAva maLato nathI. UlaTAnuM anyAya pAmatA pratipakSIo tarapha sahAnubhUti jAge che ane zrIkRSNanA prapaMcane lIdhe ajunanI baliSThatA phikkI paDe che. kRSNane pAMDavonA eka mAtra hitaiSI banAvavAnI dhUnamAM kavi A mahatvanI bAbatane visarI gayA che. (5) mULasthAmAM brAhmaNavezadhArI ajune lakSyavedha karyo heIene brAhmaNa mAnatA rAjAo cheDAI paDe che. emane gusso 5da rAjA ane emanA putra dhRSTadyumna tarapha vaLe che ane teo emanA upara halle kare che tyAre ajuna ane bhImane pratipakSI rAjAo sAthe laDAI karatA batAvyA che. mULakathAmAMnA rAjAonA A virodha ane emanA A ugra pratyAghAtanI vigatene AdhAra laIne kavie nATakamAM eka bIjI ja vAtanI udbhAvanA karI che. nATakamAM paNa ane rAdhAvedha kare che te joIne rAjAo akaLAya che emane vAMdho e che ke zuM kApaTika (brAhmaNa) draupadI jevI strIratnane pati thaI zake khare? vaLI eNe je rAdhAvedha karyo che te pahelA bANe ja karyo nathI mATe draupadInA patine nirNaya rAdhAvedhane AdhAre nahi paNa draupadInI chA (svayaMvara)thI thavo joIe. Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 25 rAjAnI A darakhAsta kRSNa vadhAvI le che ane rAdhAvedha thayA chatAM pharI svayaMvarasabhAnuM Ayojana karI tyAM paNa draupadIne arjunane pasaMda karatI batAvI che. nATakanA a'tabhAgamAM kRSNa pAse spaSTatA karAvI che tema A svayaMvarathI draupadInA anurAganuM paNa parIkSaNa thayuM e hakIkata nATakakArane ahI batAvavI abhipreta che. zauya ane prema e ane draupadInA anurAganAM kAraNa banyAM e hakIkata kavi vadhAre spaSTatAthI upasAvavA mathe che. (6) upara jaNAvelA hetu siddha karavA mATe ApaNe AgaLa nAkhyu che tema kavi mULakathAmAM nathI evA svayaMvaraNanA dRzyanI udbhAvanA kare che. ahI draupadInA arjuna taraphanA anurAgadarzananI pUrve pratipakSI taraphanA draupadInA aNagamAnuM paNa lAdhavathI nirUpaNa karAvIne draupadInI pasaMdagInA anvayavyatireka paricaya karAvyA che. kauravA apakaSa ane pAMDuputra arjunanA utkaSa" batAvavAnA kavinA hetu ahIM A rIte supere pragaTa thAya che. (7) khIjA aMkamAM draupadI mATe prayeAjAyelA pAMcAlI zabda ane enI sakhI! mATe prayAjelA baidI, mAgadhI vagere zabdo paNa dhaNA ja sUcaka che. draupadI pAMcAla dezanA rALanI dIkarI hovAthI te pAMcAlI kahevAtI e hakIkata jANItI hAvA chatAM teAMdhavu' joIe ke ahI' kavinA cittamAM vaidI', pAMcAlI vagere rItine khyAla ja spaSTa che. ahI vaidabhI', mAgadhI vagere zabdo rIti ke zailInA dyotaka che ane kavie je te zailInA nAma sAthe zailIne anurUpa katheApakathana mUkavAnA prayatna karyAM jaNAya che. (8) nATakamAM kRSNa ane pAMDavAnu je rItanu caritracitraNa thayuM che te jotAM nATakakAratA mahAbhAratanA U'DA ane vyApaka abhyAsa ane mahAbhAratanI samagra kathAno paricaya pragaTa thAya che. kavinA nAndIzlokanA stutyadeva tripurAntakanI kathAnu kaNa parvanA 24mA adhyAyamAM vana che. A uparAMta nATakamAM parazurAme ka te pAMca khANu ApyAM hovAno ullekha che. kavine A vicAranI preraNA kaNa'pa'nA nIcenA zlokomAMthI maLI hovAnI sabhAvanA che : Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 bhArgavo'pyadadAtsarvaM dhanurvedaM mahAtmane / karNAya puruSavyAghra ! suprItenAntarAtmanA // vRjinaM hi bhavetkiMcidyadi karNasya pArthiva / nAmai strANi divyAni prAdAsyadbhRgunandanaH // draupadIsvayaM vara --nvarSa, na. 24. roSa-17, 18 Ama nATakakArane mahAbhAratanA abhyAsa emanA vastugrathanamAM jaNAI Ave che. 4. draupadIsvayaM vara'nA nATyaprakAra : saMskRta sAhityamAM dviaMkI' rUpako virala che. draupadIsvayaM vara' dviaMkI rUpaka che, ane sa MskRta sAhityanA prasiddha evA sa ke bAra prakAromAMthI koIpaNa eka prakArane te sarvathA maLatuM AvatuM nathI. Ama chatAM 'hAmRga' prakAranAM moTAbhAganAM lakSaNA emAMthI prApta thAya che tethI ene 'chAmRga'' tarIke oLakhavAmAM Ave te te asthAne nahi gaNAya. hAmRganAM lakSaNA lagabhaga badhA ja nATyazAstrIoe darzAvyAM che. abhinava, nAvaNukAra ane rUpakakAra hAmRganI vyutpatti darzAvatAM samajAve che ke A rUpakamAM badhI ja kriyAo koIka alabhya kanyAnI prApti mATe hAya che. nAyaka AvI nAyikAne ae che mATe te hAmRga kahevAya che, IhA ceSTA mRgasyeva strImAtrArthA atra iti IhAmRgaH || abhinavabhAratI: nATayazAstra, pR. 44ra nATayadapa Nu, vivekakkara, pR. 239 mRgavadabhyAM nAyikAM nAyako'sminnahate iti IhAmRgaH / tAva, gadhyAya--2, 241 'hAmRga'nI A vyutpatti pramANe draupadIsvaya'vara'mAM duSkara lakSyavedhate kAraNe dula`bha banelI, ananya sauM` dharAvatI draupadIne svayaMvaramAM AvelA badhA rAjA ane nATakanA nAyaka aju na icche che mATe A vyutpattijanya artha A rUpakane paNa barAbara baMdha bese che. Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA kathAvastunI dRSTie vicArIe te 'IhAmRganuM kathAnaka prasiddha, aprasiddha, maulika ke mizrita hovuM joIe. AcArya bharata kathAnaka aMge mAtra eTaluM ja kahe che ke "IhAmRganuM kathAnaka suzliSTa hovuM joIe. suvihitavastune vaDho ! nATayarAtra 68.78. dazarUpakakArane mate A kathAnaka mizra hevuM joIe nIhALe vRttamA DhAkA, rU. 72 | nATayadarpaNakArane mate e prasiddha ke aprasiddha paNa hoI zake. havAtArAti vRttavAna nATakaLa, vive 2, mAriA 26 ! Ama sAmAnyatayA kathAvastunI pasaMdagI ane vyApa kavinI irachA upara choDavAmAM AvyAM che ane tethI aMkanI saMkhyA nakkI karavA kavi svataMtra che. ema nAthadarpaNakAra noMdhe che. ekAGkara naturako veti / atra ca vRttasaMkSepavistArAnurodhinI kasveicchApamANam / ekAikatve ekAhanirvayameva caritam / caturaGkatve ca caturdinanirvaya'm / khyAta khyAtaM Dhibilve tasrAna | -hindI nATayadarpaNa, pR. 239 kavie pasaMda karelA kathAnakanA vyApane AdhAre te eka ke cAra aMkanuM himRga" racI zake. "nATayadarpaNa"kAra nAMdhe che tema "IhAmRga je cAra aMkanuM heya te te samavakAranI jema asaMbaddha hovuM joIe nahi. prazamAyAM ca matustena caturaGkatve parasparAGa kasambandhabhitivRttam , na tu samava. kAravadasambandham / -herI nAna, pR. 23 nATayazAstrIoe ApelAM IhimRganAM lakSaNomAMthI enA kathAnakanuM svarUpa kevuM hoya ene paNa khyAla maLI rahe che. himRga' zabdanI vyutpattimAMthI. ja ApaNe AgaLa joyuM tema phalita thAya che ke A kathAnakamAM kaI alabhya kanyAnI IcchA kendrasthAne hoya che. AvI kanyAnI IcchA karanArA ghaNA puruSo hoya tethI emAM saMgharSa te Ave ja. AthI bharatamuni kahe che- vighavALo 'vayuddha nATayarAtra, 18. 78 | ane trIroSaraNitawAgyavararaM / 28. 76 / - dazarUpakAraka ane nATayadarpaNakAra bane nedhe che ke "IhAmRga mAM divya strIne mATe saMgrAma hoya che kAraNa ke emAM divya nAyikAnI anicchA chatAM khalanAyaka ene harI jAya che. IhAmRganA kathAnakane lagate eka bIjo mahattvane. Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 draupadIsvayaMvara niyama e che ke ahIM nAyaka ane pratinAyakanA saMdharSane parAkASThAe pahoMcADI koIpaNa bahAne emanI vaccenA yuddhane TALI devAmAM Ave che. bharatamuni noMdhe che ke - yatra tu vadhepsitAnAM vadho hRdaye bhaveddhi puruSANAm kiJcidvyAjaM kRsvA teSAM yuddhaM zamayitavyam // -nATatharAtri, ca, 1882 dazarUpakakAra kahe che sarambhaM paramAnIya yuddhaM vyAjAnnivArayet / vadhaprAptasya kurvIta vadha naiva mahAtmanaH // -rApa, rU.75 nAthadarpaNakAra paNa kahe che" dhyAnekAtra rAmAvo vaghAne zarIriNI | nATacana 2. 27) IhAmRgamAM saMdhi aMge dazarUpakAra kahe che triSiA (rU.75) eTale ke IhAmRgamAM traNa ja saMdhi hevI joIe. nATayadarpaNakAra spaSTa kahe che te pramANe "kanvaye avasarjitAtrAH arthAta garbha avamarza vinAnI traNa eTale ke emAM mukha, pratimukha ane nirvahaNa saMdhio hevI joIe. kathAvastu pachI nAyakane lagatA nIcenA mArgadarzaka siddhAMta nATayazAstrIoe darzAvyA che. bharatamuni kahe che, _ 'divyapuruSAzrayakRto divyastrIkAraNopagatayuddhaH' abhinavagupta spaSTa kahe che tema IhAmRgane nAyaka divyapuruSa have joIe ane emAM je yuddha thAya te paNa divya strIne kAraNe thavuM joIe. dazarUpakakAra kahe che ke emAM nAyaka ane pratinAyaka anukrame nara ane divya hovA joIe. naradilyAvaniyamAnnAyakapratinAyakau / khyAto dhIroddhatAvantyo viparyAsAdayuktakRt // rANapa, re.chare nAthadarpaNakAra paNa noMdhe che ke kizo dattananava arthAta IhAmRgane nAyaka divya hovo joIe ane emAM tejasvI puruSapAtra AvavAM joIe. Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29 batAvanA IhimRganI rasa aMge bharatamuni zRMgAranI himAyata kare che. A rUpakamAM nAyaka alabhya kanyAnI IhA ke icchA karate hovAthI svAbhAvika rIte ja zaMgAranI apekSA rahe che. bharatamuni kahe che-"guajzakAra: dazarU kakAra kahe che, rAjA mAnava vijignitata' Ama zRMgArane AbhAsa paNa A prakAranA rUpamAM jarUrI che. nAradarpaNakAra kahe che, 'ghAvonovatA rasAda eTale ke ttimAM spaSTa karyuM che tema rasA: vIghA rIta: arthAta vIra, raudra vagere dIta rasa AvavA joIe. teo paNa noMdhe ke IhAmRgamAM anunitAra zyAmA: arthAta tyAbhAsanuM varNana hovuM joIe ane te pratinAyakamAM anurakta nahi tevI strIne lagatuM hoI anucita banI rahe che. Ama IhimRgamAM mukhyatve vIra ke raudrarasa hovo joIe ane zRMgArane mAtra AbhAsa hovo joIe. ApaNe AgaLa noMdhyuM che tema "draupadIsvayaMvara" mukhyatve IhAmRganAM lakSaNone maLatuM Ave che. kavie mULakathAmAM je prakAranAM parivartane ApyAM che te paNa A prakArane anukULa Ave te mATe kyAM jaNAya che. enuM kathAvastu prasiddha che ane chatAM kavie emAM ghaNAM maulika parivartana karyA che. tethI e khAtAkhyAta prakAranuM banI rahe che. A rUpamAM svayaMvara sabhAmAM AvelA puruSane mATe svayaMvaranI rAdhAvedhanI zarata duSkara hovAthI nAyikA alabhya banI che ane chatAM badhA enI spRhA kare che tethI IhAmRganI vyatpatti ene sAtha Therave che. enuM kathAnaka suzilaSTa che kAraNa ke lakSyavedhanA anusaMdhAnamAM svayaMvara vidhi darzAvyo che. lodha eka divase ane svayaMvara vidhi bIje divase batAvyo hovAthI emAM rAkhavAmAM AvelA be aMke paNa yogya che kAraNa ke kathA pramANane AdhAre aMkonI saMkhyA nakkI karavAnI nATakakArane sattA che. joke lakSaNomAM kathAnakanA vyApane AdhAre eka ke cAra aMka rAkhavAnuM eTale ke eka divasanA kathAnakane mATe eka aMka ane cArane mATe cAra aMka ema sUcavAyuM che paNa A sUcanamAM rahelA takane laMbAvIe te ene artha evo paNa thAya ke be divasa cAle tevA kathAnakane mATe be aMka rAkhI zakAya. Ama draupadIsvayaMvaramAM be aMka hoya te te tArkika rIte mULa lakSaNathI viruddha jatA nathI. ahIM divya strI jevI ja addabhuta sauMdaryavALI draupadI nAyikA che ane padInI utpatti divya che. eTale nAyikA mAnava hovA chatAM ene divyA gaNI zakAya. zrI kRSNa pite dropadI mATe kahe che : rupAntagabhyupagatA jagatAM jayazrIH / paJcAlajA khalu bhaviSyati tasya patnI / / Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIva vara rUpakamAM draupadIne meLavavAnI icchAthI sa janme che. kauravapakSI tejasvI puruSo ene meLavavAnI icchAthI ja lakSyavedhanA upakrama kare che paNa zrIkRSNanI mAyAthI -taprabha bane che eTale divya strI mATenA e sa`grAma banI rahe che. aju ne brAhmaNa vezamAM rahIne lakSyavedha karyAM hAI ene brAhmaNa ja mAnatA rAjAe 'kApa Tika drauradIne paraNI zake nahi' evA vAMdhA uThAvI laDavA tatpara thAya che ane draupadIne svayaMvara karavAnI pharaja paDe che. zrIkRSNa kunehapUrNAMka e zarata svIkArI sa`bhAvita yuddhane TALI de che. Ama koI bahAne yuddhanA abhAva batAvavA e zarata paLAya che. 30 A IhAmRgamAM mAtra traNa ja sadhi che. prAraMbhanI zrIkRSNanI uktimAM ane bhIma dvArA karAvelI zarayAcanA ane zrIkRSNe arjunanA vijaya mATe karelA sadhana prayAsAmAM anukrame mukha ane pratimukha sadhi che. jyAre khInna aMkanA svayaMvaravidhimAM nihaSNu saMdhi che jyAre gabha ane avamaza` saMdhi emAM AvatI nathI tethI hAmRgamAM traNa ja saMdhi hoya e zarata paNa ahIM paLAI che. kadAca A zarata pALavA ja nATakakAre kathAvastune bilakula prastAra karyo nathI. draupadIsvayaMvara'nA nAyaka ajuna mahAbhAratanuM prasiddha pAtra che. te dhIrAddhata che ane lakSyavedha samayanI enI ukti etAM na pATayAmyadya yadi rAdhAM vRkodara ! | itaH prabhRti no cApa kariSyAmi kare tataH // enA dIptasvabhAva pragaTa kare che. arjunate sAmAnyatayA dvivyanAyaka na kahI zakAya paNa aju nane ahIM zrIkRSNanI divyasahAya maLyA kare che tethI ene 'thyipuruSa avataH' kahI zakAya. vaLI arjuna ndranA putra che temaja arjuna ane zrIkRSNa ane naranArAyaNunA avatAra che. e hakIkata prasiddha che eTale ene dvivya mAnava mAnavAmAM vAMdho nathI. aju na uparAMta ka, durthAMdhana, zizupAla vagere tejasvI puruSa pAtrAnuM paNa A rUpakamAM bAhulya che eTale puruSapAtrona! bAhulyanI apekSA paNa saMtASAya che. draupadIsvayaMvarane mukhya rasa vIr che. A rUpakanI prastAvanAmAM kavi pe!te ene cIra bhuta pradhAnuM nATakana kahe che. yAddAnA lakSyavedhanA saMrabhamAM vIrarasanu sUcana che. jyAre kRSNane mAyAprayoga adbhutarasathI yukta che. svayaMvara sabhAmAM Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA pravezatI draupadI puruSonA cittamAM je ratibhAva janmAve che temAM zRMgAranuM paNa sUcana che pratinAyakenA anucita ratibhAvo zRMgArano AbhAsa sarje che. Ama vastu, netA ane rasanI daSTie joIe te draupadI svayaMvara moTebhAge himRganAM lakSaNo saMtoSe che. 5. kaupadI svayaMvaranuM samIkSAtmaka mUlyAMkana : kavi vijayapAlanuM dviaMkI rUpaka draupadI svayaMvara' A kavinI ekamAtra upalabdha kRti che saMskRta sAhityamAM e bahu jANItuM nathI kAraNa ke nAdaSTie emAM kazuM noMdhapAtra nathI. joke enI sAhityika guNavattA joIe eTalI vidvAnonA dhyAna upara AvI nathI. gujarAtamAM gharaAMgaNe paNa e vidvAnamAM upekSita rahe che, e hakIkta vismayapreraka che. nAthadaSTie emAM asAmAnya evuM kazuM nathI, Ama chatAM mULakathAnakane pitAnI AgavI rIte rajU karavAmAM nATakakArane maLelI saphaLatAnI neMdha levI ghaTe che. kavi pite A rUpakane mATe moTALadivATaka nATa" eTale ke "aNahilapurane gheluM lagADanAra rUpaka' evuM vizeSaNa prayoje che. A rUpaka bhajavavA mATe tatkAlIna nAmaMDaLIomAM spardhA jAgI hatI e praNa prastAvanAmAM ullekha che. prajAnA keI viziSTa cibhedane kAraNe e prajAmAM ATaluM priya banyuM hoya te bhale, bAkI kavinA dAvAmAM atizayoktinI AzaMkA na lAvIe te paNa vastugrathanamAM evuM kazuM asAdhAraNa nathI jene kAraNe te ATaluM badhuM kapriya thAya. kavi upara mahAbhAratanI praupadI svayaMvara'nI kathAnI spaSTa asara varatAya che. Ama chatAM kavie mULa kathAnakamAM ghaNuM parivartanane karyA che. zrIkRSNane svayaMvaranI samagra ghaTanAmAM kendra. sthAne goThavI saghaLI pravRttionA cAlakabaLa tarIke rajU karavAnI daSTi khAsa AgaLa tarI Ave che. karNa pAsethI lakSyavedha karI zake tevAM be bANanI bhIma pAse yAcanA karAvavAno prasaMga kavie kareluM bIju mahattvanuM umeraNa che paNa emAM karNane kavacakuMDalaharaNanA prasaMganI spaSTa asara varatAya che. vaLI A umeraNa pitAnI mukhya ghaTanAne ke rasa paripaSane keI vizeSa parimANa bakSatuM nathI eTale bhAsa jevA pUrvasUrinA anukaraNathI vadhAre evuM enuM mUlya nathI lakSya ne dhane bane eTale muzkela banAvavA mATe kavie karelI rAdhAvedhanI kalpanA camatkRtipUrNa che. rAmAyaNanI kathAne AdhAre kavie svayaMvaranA dhanuSyane zivanuM dhanuSya hovAnuM kahyuM chelodhamAM pratipakSIone niSphaLa banAvavA zrIkRSNa prayojelI mAyAvI yukti-prayuktione raMgamaMcakSama banAvavI muzkela che, eTaluM ja nahi ajananA Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvara pAtromAM paNa te bAdhaka bane evI che. kavi svayaMvara ane lakSyavedha e bane vigatene judI batAvavA mAge che. brAhmaNavezadhArI ajunanA lakSyavedhathI akaLAyelA rAjAe padarAjAne svayaMvara karavAnI pharaja pADI ane zrIkRSNa kuneha dAkhavI te zarata svIkArI ema darzAvIne kavi ema jaNAvavA mAge che ke ajune, mAtra zauryathI nahi paNa soMdaryathI paNa dropadIne mehita karI hatI. kavi jaNAve che tema draupadInA anurAganuM paNa enAthI parIkSaNa thAya che. bIjA aMkamAM draupadI, vayaMvaranA prasaMgamAM kazuM khAsa dhapAtra nathI. joke draupadIe pratipakSI. zatruonI karelI nApasaMdagI, ene mATe rajU karelAM kAraNe asarakAraka che. Ama vastugrathanamAM layavedha ane sayaMvara ema bannene enAM pitAnAM kAraNosara judAM judA batAvavAnI kavinI dRSTi neMdhapAtra bane evI che ane Ama chatAM rUpamAM badhI, pravRttio mATebhAge vANI ke varNana dvArA batAvavAmAM AvI che eTale eTalA pUratuM te ermA kAyavegane abhAva varatAya che. pAtrAlekhananI dRSTie neMdhavuM joIe ke rasane ja kendramAM rAkhavAnA Agrahane kAraNe kavi pAtrAlekhanamAM pUratuM dhyAna ApI zakyA nathI. kavi rUpamAM kaSNane kendrasthAne mUke che ane ekamAtra pAMDavonA hiteSI tarIkenuM emanuM vyaktitva upasAvavA mAge che te paNa pAtrAlekhananI kalAne kavimAM abhAva che. pAtrane vikAsa enA kArya ke vyavahArathI thavo joIe paNa kavi bahudhA kathana dvArA pAtrAlekhanane TUMke rasto apanAve che. Ane pariNAme ghaNIvAra ADakatarI rIte pAtranI pratibhA UpasavAne badale jhAMkhI paNa paDe che, jemake kRSNa pAMDavonA ekamAtra hitaiSI dekhAvAnA utsAhamAM pratipakSIone nAsIpAsa karavA mATe je mAyAvI yuktiprayuktione Azraya le che ethI nathI te kaNanI pratibhA upasatI ke nathI arjunanA lakSyavedhanI garimA jaLavAtI. UlaTAnuM ajunane vijaya. vyuhAtmaka siddhi banI rahe che, pariNAme mULakathAmAM ajunanA pAtrane jevuM ane jeTaluM gaurava prApta thayuM che tevuM A kathAnAyakane prApta thatuM nathI. kRSNa paNa kanehabAja rAjakAraNI tarIke pratIta thAya che. draupadInA pAtrAlekhanamAM ene gaNAnarAga pragaTa karavAne kavino hetu siddha thAya che paNa te mAtra abhidhAthI. dvipadIe duryodhana, duHzAsana, karNa vagere nakAravA mATe pasaMda karelAM kAraNa mahAbhAratanI kathAnA jANakArane ja samajAya evAM che. A pratipakSIone lakSyavedhane rakAsa paNa kavie bahudhA kRSNa pAse karAvela varNana dvArA ja vyakta karyo Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA . 33 che jene pariNAme te bahu asarakAraka banI rahetA nathI. Ama nATakamAM kAyaveganA abhAvanI sAthe sAthe pAtrAlekhananI UNapa paNa atI rahetI nathI. zarUAtamAM kaNuM nI dAnavIratA pragaTa karavAno hetu siddha thayA che kharA paNa tyAMya AkhA prasaMga jANe ke kRtaka hoya evI chApa pADyA vinA rahetI nathI. chevaTe tyAM paNa zabdALutAnu` ja prAdhAnya che. jemake kahyuM'nI yAcaka meLavavA mATenI adhIrAI enA ja zabdomAM vyakta karatAM kavi kahe che. caturyugAyamAnA me catasro nAliMkA gatAH / sambhAvayatyapUrvosrthI nAdyA'pyadya kuto'pi mAm // rUpakamAM savAdakalAno vicAra karIe to saprathama e noMdhavu joIe ke kavinI bhASA ekadare saraLa ane prAsAdika che. kAvyAmAM saMvAda goThavavAnA ke savAdAtmaka zloko racavAnA kavitA zAkha turata ja dhyAna kheMce che. kanI dAnavIratAnA prasaMgamAM kaNuM ane pratihAra, purAhita ane bhIma temaja kaNu ane brAhmaNavezadhArI bhIma vaccenA saMvAda-zloko AnuM udAharaNa che, A bAbatamAM kavi mahAkavi bhAsathI prabhAvita thayA jaNAya che. kAraNa ke bhAse paNa pratimA vagere nATakomAM AvA saMvAdAtmaka zlokonu nirUpaNa karelu che. saMvAdomAM kavi moTebhAge saraLa bhASAmAM ane sIdhI abhidhAmAM je kaI kahevu hoya te kahI de che, vyaMjanA ke lakSaNAnA Azraya levAtA kavine koI mAThuM nathI. saMvAdonuM lAdhava khIjA akamAM vadhAre sArI rIte sadhAyu che ke jyAM draupadIne enI sakhIo sAthenA savAda nirUpAyA che. kavinA saMvAdamAM coTadAra kazu nathI Ama chatAM te sAmAnyatAmAM sarI paDe tevA paNa nathI te ApaNe nAMdhavu' joI e kAraNa ke bhASAmAM apekSita evu' zabdagaurava e saMvAdomAM che. jemake sakhI ka tarapha draupadInu dhyAna kheMce che tyAre draupadI kahe che-- vaidarbhI : sakhi / cintitavastudAnacintAmaNi pralokaya campAnagarInAtham / dopadI : sakhi / janaparaparApizumitakAnInatA viDambitajanenA lamanenA'pi karNena / kavi vijayapAla zabdADakharanA cheka ja zokhIna nathI evuM nathI paNa emanAmAM pramANubhAvanA abhAva paNa nathI. rUpaka nATyatattvanI dRSTie noMdhapAtra UNapo dharAvatuM hovA chatAM kahevuM joIe ke kavimAM kAvyazaktinI UNapa nathI. nATyatattvanI UNapone kAraNe upe kSita rahelA A rUpakamAM kavinI kAvyazakti tA dekhAya che paNa e tarapha vivecakAnuM dhyAna gayuM. jaNAtuM nathI, pariNAme enuM paNa yAgya mUlyAMkana thaI Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34 draupadI svayaMvara zakayuM nathI te noMdhavuM joIe. kavinI zailI vaibhI zailInI ghaNI najIka che. kAvyazailIne spaSTa khyAla paNa kavi cittamAM haze ema eNe pAMcAlI (draupadI)nI sakhIonA vaidabhI, mAgadhI vagere karelAM nAmakaraNane AdhAre jaNAya che. kAvyamAM vividha rIte camatkRtio utpanna karavAne kavi zekha turata ja dhyAna kheMce che. purohita ane bhIma vaccenA saMvAdane nirUpate nIcene zloka AvI svarUpagata camatkRtinuM eka suMdara udAharaNa che: purohita : -kiM vittaprayutaspRhA, dina : nahi, purohita : -nipuMstA; jiM te, lina H nahi, purohita : -svarNAnIha kimIhase, dina : -nahi, purohita : -maNInki kAGkSase vaM dika : -nahi, purohita : -polakSa kimu lipsase tina : -nahi, purohita : -tavAthI miArA, hiMga : -nahi, purohita : nAtaM vAJchasi dantinAM kimu hiMga : -nahi, purohita : -kSmAM yAcase ki dvira : nahi | -raulIvayaMvara 1.20 A uparAMta zabdacamatkRtine paNa kavine bhAre zokha che. zakunine DarAvavA kRpaNe projelI vetALamaMDaLInI bibhISakAne nihALI zakuni je kaMI kahe che te AvI zAbdika jhaMkRtinuM suMdara udAharaNa che : zirAlavAcAlajaTAlakAlakarAlajaGghAlaphaTAlabhAlam / uttAlamuttAlatamAlaphAlaM vetAlajAlaM skhalayatyalaM mAm // " -parIcayaMvara 121. kavi A prakAranA zabdAnuprAsa ke svarAnuprAsanA eTalA badhA zokhIna che ke ekAda paMktimAM paNa jo A anuprAsa sadhAte heya te te sAdhavAnuM teo Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA 35 cUkatA nathI, jemake kRNamukhe mAtra eka ja paMktine A ka kavie uccArI che. nAropi cApaM manurAjaputraiH rapa cApa turta zabdacamatkRti ane zabdAlaMkAra uparAMta kavi arthacamatkRti janmAvavAmAM paNa kuzaLa che, ane emAM kavinI kAvyapratibhAne saMsparza joI zakAya che. jANItA arthAlaMkArane kavi sArI rIte prayoje che. arthazleSanuM eka suMdara udAharaNa juo- dvijena pazyatAnena kevalaM na dhanurguNaH / / parAM koTiM nijaprANaguNo'pi gamitaH kSaNAt // -aulivara. 228 ahIM kavie guNa zabda para karele zleSa AsvAdya che. e pachI zleSa ane upamAnuM eka suMdara udAharaNa draupadIne joIne ajunanA cittamAM udbhavatA pratibhAvanA nirUpaNamAM jovA maLe che. svayaMvaramAM varamALA laIne AvatI draupadIne joIne arjuna kahe che- laliteSu kRtotkarSA gariSThaguNasaGginI / savaMzaprabhavA bhAti smarasyeva dhanurlatA // " -IparIsvA 2.2 ahIM kavi draupadIne kAmadevanI dhanulatA sAthe sarakhAve che ane zliSTa vizeSaNa bannene samAna rIte lAgu paDe che. bhIma karNanA bhAthAmAMthI bAkInAM bANa kADhI nAkhIne ene levAnAM be bANe batAve che tyAre pratihAra je upamA Ape che temAM kavinI kalpanAzaktine suMdara paricaya thAya che. pratIhAra kahe che zarajAle'munA kSuNNe pariziSTAvubhau shrii| yugAntasaMhRte vizve devau hariharAviva // . -draupadIsvayaMvara 1.13 svayaMvarasabhAmAM pravezatI draupadIne joIne ja judA judA rAjavIonA cittamAM pragaTatA pratibhAnuM varNana karavAmAM kavinI kAvyazailI khIlI UThI che. zizu pAlanI uktimAM suMdara uspekSA che. te kahe chemRgiidRsho'syaaH vadanAravinda lAvaNyakharvIkRtakAntivargaH / za zAhna kitazodha zarU. labhacchalenAJcati DimbamantaH // . -draupadIsvayaMvara 2.2 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dropadIsvaya havedhanI samaja ApatAM zrIkRSNa draupadIne ApeluM lakSmInuM rUpaka paNa eTaluM ja AsvAdya che. cApaM puro duradhiropamidaM purAre . garopya mAM bhujabalena bhinatti rAdhAm / rUpAntarAbhyupagatA jagatAM jayazrIH pozAka haju masthiti ratha pattI -auravayaMvara .22 / kavinAM kAvyamAM najIkata, sukumAratA ane prAsAdiktA che. rAdhAvedhamAM rAdhA zabda sAMbhaLIne rAdhAnA vicAre caDI jatAM zrIkRSNa je kahe che te atyaMta prAsAdika che. manmathonmAdadAyinyA manasvinyA divAnizam / rAdhAyA api dubhecaM rAdhAyA manmahe manaH // 1.17 // . Ama kavimAM ni:zaMkapaNe kAvyazaktine unmeSa joI zakAya che. joke sAhityika kRtine garimAvata parimANa bakSanAruM koI jIvanadarzana kavi pAse nathI, pariNAme arthadhana vicAra, mauktika ke arthoracAsa jevA alaMkAre paNa emAM jovA maLatA nathI. paNa kAvyanI keTalIka upara batAvI tevI prAsAdika zabdacamatkRtione kAraNe A bAbatane abhAva bahu khaTakartA nathI. paNa jIvanatatvanI gahanatAne abhAva nedhapAtra jaNAya ja. nATakamAM judAM judAM padyamAM raheluM vaividhya kavinA chaMdaviSayaka jJAnane paNa pragaTa kare che. kavine anuSkupa uparAMta vasaMtatilakA, zArdUlavikrIDita ane maMdAkrAntAne zekha che. A rUpakamAM A pramANenA cha prayojAyA che. aTupa (25 vAra), vasaMtatilakA (7), zArdUlavikrIDita (5), indravajI (5), Aya (3), agdharA (3), maMdAkrAntA (2) uparyukta carcA parathI jaNAze ke draupadIsvayaMvaramAM keTalIka nedhapAtra bAbate hevA chatAM e eka madhyamabaranuM rUpaka che. 9. Dr. K. F. Sompura, The Structural Temples of Gujarat', p. 98, Foot Note, 15 2. Do. u. ja. sAMDesarA : draupadI svayaMvara ane indraprasthanuM sthApana cunIlAla gAMdhI vidyAbhavana, vArSika, naM. 12-13 pR. 104 3. rAmAyaNa, bAlakAMDa, a. 65, bleka 9 thI 13 4. mahAbhArata, Adiparva, a. 176, zloka 33 thI 36 5. rAgho mAsAntare rAdhA citrabhede ca dhanvinAm / -vAGmayArNava, pR. 351 6. mahAbhArata, Adiparva; a. 178, leke 15 thI 18 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vivinAza4-vittii draupadIsvayaMvaram / mahAkavi vijayapAlaviracita draupadIsvayaMvara Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM zrIsarasvatyai namaH / ambhojAsanasArathau kSitirathe candrArkacakre sthito lakSmInAyakasAyakaM yudhi dadhaddevAdribANAsanam / . nirbhiya tripuraM purA jayaramAmAsAdya modaM daghana so'yaM dhanvidhurandharo vijayate candrArdhacUDAmaNiH // 1 // api ca AzcaryodayabandhusindhumathanaprArambhasaMrambhiNaM durAmaravairivAraNacamUpazcatvapazcAnanam / daityAdatyaparAGmukhI guruguNaprAmAnurAgAnugA yaM lakSmIravRNotsvayaM sa bhagavAMllakSmIpatiH pAtu SaH // 2 // (nAnyante) sUtradhAraH- (nepathyAbhimukhamavalokya) kasko'tra asmatparijaneSu / (pravizya paTAkSepeNa) pAripArzvakaH-(pavinayaM) (ka) bhAva ! eso mhi / / sUtradhAraH- adyAhaM zrIcaulukyakularAjyakamalAkelikAJcanakamalena bhujaparidha. paritrAtadharitrImaNDalena jayalakSmIkarNakuNDalena pRthvItalAkhaNDalena nayavatmavartanAbhirAmatAramadevenaM abhinavasiddharAjamahArAjazrIbhIma. devena samAdiSTo'smi / yadasminvasantotsave tribhuvanAdbhuta prabhAvavaibhavAnAM zrImatripuruSadevAnAM purataH pramoditANahillapATakaM nATakaM bhavatA'bhinIyatAmiti / pAripArzvakaH-(kha) bhAva ! ki pi avaraM pucchidukAma mhi / sUtradhAraH- yahacchayA pRccha / pAripArzvakaH-(ga) nariMdamaNANaMdaNAya jaM aJcanbhudaM karaNaM tumhehi maha ANattaM taM avare vi kavaDaghaDaNAniuNehi nADaehi nacciduM prAradraM / tA ki mae kAyavvaM / (ka) bhAva ! eSo'smi / (kha) bhAva ! kimapyaraM pradhdukAmo'smi / (ga) narendramanabhAnandanAtha yadatyAbhutaM karaNaM yuSmAbhirmamAjhaptaM tadaparairapi kapaTaghaThanA. nipuNenaTena tituM prArabdham / tat kiM mayA kartavyam / / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / zrI sarasvatIne namaskAra brahmA jenA sArathi (hatA) tevA, caMdra ane sUryarUpI cakravALA, pRthvIrUpI rathamAM beThelA ane yuddhamAM devaparvata meru rUpI dhanuSya ane viSNurUpI bANa dhAraNa karatA ane prAcIna kALamAM traNe nagarane saMhArI vijyalakamI prApta karIne AnaMda prApta karanAra, dhanuSyadhAraNa karavAmAM dhuraMdhara evA A (bhagavAna) ziva jaya pAme che. (1) ane vaLI- A jamAve evA samudrama thananA prAraMbhane udyama karanAra, na khALI zakAya evI devone zatru (rAkSaso)nI hastisenAne saMhAra karavAmAM siMha samAna je viSNune) daio ane tothI vimukha thaI gayelI, mahAna guNonI anurAgI evI lakSmIe pasaMda karyA te bhagavAna lakSmIpati tamAruM rakSaNa karo. (2) (nAndIne aMte) sUtradhAra : (paDadA tarapha joIne) amArAM svajane paikI ahIM keNa (hAjara) che ? (pravezIne pahadI khaseDIne) paripAka : (vinayapUrvaka) svAmI, A rahyo chuM. sUtradhAra: Aje mane zrI caulukaya kuLanI rAjyalakSmIrUpI kelInA suvarNa kamaLa samA, bhujArUpI paridhathI pRthvI maMDaLanuM rakSaNa karanAra, vijayalakSmInA kaNakuMDaLa samAna pRthvInA svarUpa ane nItimAgamAM rahIne zobhatA caMdra samAna abhinava siddharAja mahArAja zrI bhImadeve Adeza Apyo che ke Aje A vasaMtotsava prasaMge traNe bhuvanenA adbhuta prabhAva vaibhavane dhAraNa karanArA zrImAna tripuruSa devanI samakSa aNahilapura (pATaNa)ne gheluM lagADanAra nATakanI tamAre bhajavaNI karavI. pAripAka : svAmI ! huM bIjuM kaMIka paNa pUchavA mAguM chuM. sutradhAra : cAhe te pUcha. paripArdhaka : rAjavIonA mananA AnaMdane mATe atyaMta adabhuta evuM je sAdhana yojavAnI Ape mane AjJA karI che te bIjA paNa kapaTa karavAmAM kuzaLa naToe bhavavAnuM zarU karyuM che, te mAre zuM karavuM? Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla- viracitaM sUtradhAraH - mA kArSIviSAdama / vRthaiva taizyaM zRgAlajAgaraH prArabdhaH / na khalu bahubhirapyAkhucarmabhiH sindhurAdhirAjabandhananibandhanaM dAma nigaDayate / na ca gaganAGgaNAvagAhasambhRtAbhiyogairma manAtimairapi khadyotaistimiramalinabhuSananirmalIkaraNakamaThasya karmasAkSiNaH karma nirmIyate / tadalaM cintayA / yataduSkaraM karaNaM kurvannurvIpAlAtpraseduSaH / bhavAneva sakhe ! jiSNurlakSmoM samprApsyatiH kSaNAt // 3 // 4 pAripArzvakaH - ( saharSa ) (gha) imiNA ajjassa vayaNeNa niccito dANi saMvutta mhi / tAba paDhamaM maM patthudarUvayanAmaniveyaNeNa pasIdadu ajjo / sUtradhAraH - astyeva zrIkavirAjAtmajamahAkavisiddhapAlasya sUnunA mahAkavina vijayapAlena nibaddhaM draupadIsvayaMvarAbhidhAnaM vIrAdbhutarasapradhAnaM nATakam | nipadhye bubA gIyate) - (ca) ummAyakaro bhuaNe jayai biMhU jassa saMnihANeNa / dullakkhaM pi hu bhidai lIlAe jaNamaNaM mayaNo // 4 // sUtradhAraH - ( AkarNya ) sAdhu prakrAntaM bharatavidyAbhinaya kuzezaya parizIlanazIlAlibhiH / yadanayA rajanijAnivarNanaparayA dhruvayA rAdhAvedha - samudyatadhananjaya sAhAyyaka kRtAbhiyogasya madagarjadati durjaya durjana. janadalananipuNamAyA prayogasya tatrabhavataH kaiTabhAreH pravezaH sUcitaH / tadeha AvAmapyanantarakaraNIyAya sajjIbhavAvaH / ( iti niSkrAntau / ) (gha) anena Aryasya vacanena nizcinta idAnI saMvRtto'smi / tAvatprathamaM mAM prastuta - rUpakanAmanivedanena prasIdatu AryaH / (ca) unmAdakaro muvane jayati vidhuryasya sannivAnena / durlakSyamapi khalu bhinatti lIlayA janamano madanaH || 47 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / sutradhAra H viSAda kara rahevA de. emaNe A nakAmo ujAgare Ara o che. game eTalAM UMdaranAM cAmaDAM ekaThAM karo te paNa hAthIonA adhipatine bAMdhI zakAya evuM doraDuM banAvI zakAtuM nathI ke AkAza rUpI AMgaNAmAM UDatA gaNanApAtra AgiyAothI paNa aMdhakArarUpI malinatAne dUra karI bhuvanene nirmaLa karavAmAM kuzaLa evAM karmone sAkSI bhagavAna caMdranA teja prasArita karavAnA) karmanuM nirmANa thaI zakatuM nathI. te ciMtA karavI rahevA de. kAraNa ke azakaya kAme karanArA ane prasanna thanArA mahArAja pAsethI he mitra! vijayechu evA tame ja kSaNavAramAM lakSmI prApta karaze. (3) paripAzvaka : AryanAM A vacanathI have huM nizcita thaye. te have pahelAM mane prastuta rUpakanuM nAma jaNAvavAnI te Arya ! kRpA kare. sutradhAra : zrIkavinA putra mahAkavi siddhapAlanA putra mahAkavi vijayapAle raceluM draupadIsvayaMvara nAmanuM vIra ane adbhutarasa pradhAna nATaka che ja. (nepathyamAM yuvA gavAya che.) (lakone) unmatta karanAra caMdramA jenA sAnnidhyathI bhuvanamAM vijaya pAme che te kAmadeve vIMdhavA azakya evA janamanane sahajamAM vIMdhI nAkhe che ja, (4) sutradhAra: (sAMbhaLIne) nATathavidyAnA abhinaya rUpa kamaLanuM parizIlana karavAmAM rata evA nararUpI bhramaree sArI zarUAta karI ke A rAtrinAtha (caMdramA)nuM varNana karatI yuvAthI rAdhA (masya)ne vedha karavA taiyAra thayelA arjunanI sahAya karavAnI pratijJA laI beThelA ane bhadathI gajetA, jItavA muzkela evA durjanA samUhanuM dalana karavAmAM nipuNa evI mAyAne prayoga karanArA mAnanIya evA te kRSNane praveza sucavAyo che. te Ave, A5Ne have pachI karavAnA kAmane mATe taiyAra thaIe. (ema kahIne vidAya thAya che.) Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM // Amukham // (tataH pravizati kRssnnH|) kRSNaH- (vimRzya svagataM saharSa) tasmai deyA tvayA'sau khalu nijatanayA yo dhanurvedadhIro rAdhAvedhaM vidhatte drupadanarapateH pUrvamAdiSTamevam / . .. dambholistambhazobhAsubhagabhujayugabhrAjipArthAnuyAtA ste cAnItA ihaivAnilatanayasutaM preSya pANDostanUjAH // 5 // tadidaM tAvatsuvihitam / paramadyApi kiyadavaziSyate / bhavatu tAvat / AyAtu bhImaH / (tataH pravizati bhiimH|) (bhImaH parikamya yathocitaM sambhAvayati / ) bhIma:- (savinaga) ayi bhagavan ! vIrAvataMsakaMsavidhvaMsa-labdhaprazaMsa ! kimiti vayamAkAritAH / AdezadAnena prasIdatu bhagavAn / kRSNa:- vatsa ! pANDavAbhyudayAdanyanna vayaM kadA kincidapyupakramAmahe / tataH parazurAmaprasAdIkRtapaJcazarImadhyAd rAdhAvedhAya sUtasUtA. dvizikhadvayaM yocanIyam / taccAdAya alakSitaveSavizeSavidhAtRbhiH svabhrAtRbhiH saha kRtArthena bhavatA rAdhAvedhamaNDapo'laGkaraNIyaH / vayamapi samprati tatra rAdhAvedhanATake drupadanarapateH paripArzvavartino bhavAmaH / (iti niSkrAntaH / ) bhImaH- (parikramya puro'valokya ca) aye ! amAnadAnasAnandabandisandohasaGkalam / karNasya mandiradvAramanuktamapi lakSyate // 6 // (iti parikramya dvijarUpadhArI tArasvareNa vedodagAraM karoti / ) (tataH pravizati pratIhArapurohitAbhyAmanugato dAnAsthAnamaNDapasthaH karNaH / ) karNaH- (sotkaNThaM) caturyugAyamAnA me catasro nAlikA gatAH / . sambhAvayatyapUrvo'rthI nAdyAdhyadya kuto'pi mAm // 7 // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / (Amukha) (pachI kRNa praveza kare che.). kRSaNa: vicArIne mane mana harSapUrvaka) dhanurvedamAM dhIra e (je puruSa) rAdhAvedha (rAdhA nAmanI mAchalIne vadhavAne vidhi kare ene tamAre tamArI A dIkarI varAvavI e Adeza drupadanezane pahelethI ja ApavAmAM AvyuM che. ane bhImanA putrane mekalIne, vajanA sthaMbha jevI zebhAthI suMdara lAgatI be bhujAothI zelatA ajunane anusaratA pAMDupune ahIM ja belAvI levAmAM AvyA che. (5) te have badhuM barAbara goThavAI gayuM che. Ama chatAM haju paNa kaMIka khUTatuM hoya ema lAge che. bhale joIe. bhIma ! ahIM Ava te. (pachI bhIma praveza kare che.) (bhIma pharIne yathAyogya Adara pragaTa kare che) bhIma (vinayapUrvaka) vIrabhUSaNa kaMsane nAza karIne vAha vAha prApta karanAra he bhagavAna! amane kema belAvyA che ? AjJA ApIne amArA upara kRpA karo bhagavan! kRSNa : he bhAI! pAMDanA abhyaya sivAyanI koIpaNa pravRttimAM ame kyAre paNa pravRtta thatA nathI. te parazurAme bheTa dharelAM pAMca bANamAMthI rAdhA (mAchalIna) vedha karavA mATe be bANa sUtaputra (karNa) pAsethI mAgI lAvavAnAM che. ane te laIne oLakha na paDe e viziSTa veza dhAraNa karanArA tArA bhAI e sAthe, kRtArtha thayelA tAre rAdhAvedha mATe UbhA karavAmAM AvelA bhaMpane zobhAvavAne che. hamaNAM te ame paNa rAdhA vedha prasaMge drupada rAjAnI paDakhe jaIne UbhA rahI jaIe. (ema kahIne cAlyA jAya che.) bhIma: (pharIne ane AgaLa joIne) are! aparimita dAna prApta karavAnA AnaMdathI bharelA yAcakonA samUhathI ubharAtuM A kaNanA gharanuM dvAra che e kahyA vinA paNa dekhAya che. (A pramANe pharIne, brAhmaNanuM rUpa dhAraNa karI moTA avAje vedapATha kare che.) (te pachI dvArapALa ane purohitathI anusaro dAnagRhanA maMDapamAM Ubhele karyuM praveza kare che) karNa : (utkaMThApUrva) cAra kSaNa te mAre mATe cAra yuga jevI vItI ane chatAM Aje apUrva e yAcaka mane kayAMyathI AvI maLyo nathI. (7) Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM (nepathye vedadhvaniH ) karNaH- (kaNya' sAnandaM) ayi pratihAra ! mamAgAradvAradeze tAravedodUgAra parAyaNAH kathaya kiyantaH santi dvijAtayaH / (pratihAro niSkramya punaH pravizati / ) . karNaH- (otsukya) koTiH 1 vetrI prayutam ? vetrI lakSama! vetrI karNaH .. adhyayutama ve nhi| sahasram / vetrIkarNaHvetrI zatam ? karNaH vetrIkarNa:vetrI karNaH vetrIkarNaH- sapta ? vetrI- na, Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / (nepathyamAM vidane avAja) kaNa : (sAMbhaLIne AnaMdapUrvaka) are dvArapALa ! mArA gharane bAraNe UMcethI vedagAna karavAmAM rata keTalA brAhmaNo AvI UbhA) che te kahe. (dvArapALa bahAra jaIne punaH praveze che) kaNa : (utkaMThAthI) kAThI vetrI : nA karNa : dasa lAkha? vetrI : nahi ja, karNa : lAkha? vitrI : nahi ja, kaNa : zuM dasa hajAra ? ' vitrI : nA, karNa : hajAra? vetrI : nA, karNa : se caitrI : nahi ja vaLI. kaNI : te dasa, vetrI : ne, karNa navI, vetrI : nA, karNaH ATha? vetrI : nA, kaNa : sAta , vitrIH nA, kaI che? Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracita vetrI nahi karNaH vetrIkarNaH-- vetrIkarNa: catvAraH? trayaH1 vetrIkarNaH nahi, . . vetrIkarNaH- (ziraH kampayan savismaya') ekasyAyamaho ! bata! rodaH kukSimbharininadaH // 9 // tatpravezaya tvaritataramenam / (vetrI tathA karoti ) dvijaH- svasti analpajanasaGkalpakalpapAdapAya cmpaadhipaay| karNaH- (dvijarUpadhAriNa bhImasenamavalokya svagataM) AkAraveSau parasparaM visaMvAda. mAsAdayataH / bhavatu / kimetayA cintayA / (prakAzaM purohitaM prati ) ayi purohita ! pRccha vAJchitamamuSya dvijasya / / purohitaH- (dvija prati) ki vittaprayutaspRhA ? dvijaH nahi, purohitaH ruci muktAsu kiM te dvijaH nahi, purohitaH- svarNAnIha kimIhase ? | dvijaH mahi, purohitaH maNInika kAkSase tvaM? nhi| Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / vetrI : nA, karNa : pAMca, vetrI : nA, ka : cAra verI ? nA, karNa : traNa?, vetrI ? nahi, kaNa : be, vetrIH nA, kaNuM : (mAthuM dhuNAvIne Azcarya pUrvaka) are! ekane A zuM AkAza ane puvIne bharI de evo avAja? 8. te ene jaldI jaldI praveza karAve. vetrI te pramANe kare che.). brAhmaNa ? asaMkhya mANasanA saMkalpane pUrNa karanArA kalpavRkSa caMpAdhirAja (karNanuM) kalyANa ho ! karNa : (brAhmaNane veza dhAraNa karela bhImasenane joIne svagata) AkAra ane veza paraspara visaMvAdI jaNAya che. haze, ene vicAra karavAthI zuM ? " (meTethI purohita pratye) are purohita ! A brAhmaNanuM manavAMchita na pUcho. purohita H (brAhmaNa pratye . 6 lAkhe nANAMnI IcchA che? brAhmaNa nathI. pahita H motIomAM prIti che? brAhmaNa nahi ja te, purehita enuM joIe che ? brAhmaNa : nA, pahata: te tuM zuM maNi che che? brAhmaNa : nA, Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 purohitaH - golakSaM kibhu lipsa se 1 dvija: hi purohitaH dvija: pu0: dvijaH - pu0: dvisaH - karNaH - -: dvija: karNaH - - : karNaH - vijayapAla- viracitaM vrataM vAJchasi dantinAM kimu 1 tavAzvIye kimAzA ? hi (savinayaM) dAsye dade 1, nahi // ayi purohita ! pratIkSasva kSaNam / svayamevAhamamuSya manoratha. 'mavagamiSyAmi / (sabailakSyam ) nahi, (dvijaM prati savizeSaromAJcaM svabhujAvAlokya) jitvA jagat kimu dade ? kSmAM yAcase ki ? nahi, dvijaH nAhi, karNaH - ( sahasA sollAsaM dakSiNakareNa kSurikAmAdAya nijaRRNThopakaNThe nivezya ca ) ziroM nu dade ! dvijaH - (sautsukya N karAbhyAM kSurikAkaraM dhArayan ) na naitat / karNaH - ki svamaGga yadrocate kathaya tanmudito'smi yena gambhIradhIramadhureNa tava svareNa // 11 // (satprayAzaM bhagavadbhArgavAdattazarapaJcakamadhyataH / dhAvedhAya rAdheya ! mamArpaya zaradvayam ||12|| ( sacamatkAraM svagataM ) aho ! dvijAtijAtidurlabhaH kSatriyakulocito'yamasya manoratha: / (prakAza) ayi pratIhAra ! tUrNaM tUNIra - mamuSya dehi / yena nijaparIkSayA svIkaroti zaradvayam / Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / purahita lAkha gA joIe che? brAhmaNa : nA, purohitaH ghaDAo meLavavAnI AzA che ? brAhmaNa : nA, purohita : hAthIonAM ToLAM joIe che ? brAhANa : nA, purohita : te zuM pRthvI mAMge che? brAhmaNa : nahi ja, karNa : are purohita ! theDhIvAra UbhA rahe. huM pote ja ene mane ratha avagata karIza, TaNa : (brAhmaNa tarapha vizeSa mAMca sahita pitAnI be bhujAo tarapha joIne) zuM chatIne jagata AkhuM! brAhmaNa : nA. karNa: zuM mAruM aMga? brAhmaNa : nA. karNa : ekadama ullAsapUrva jamaNe hAthe kaTArI laIne pitAnA gaLe mUkIne) zuM A mAthuM ApuM? brAhaNaH (utkaMThApUrvaka be hAthathI ene kaTArIvALo hAtha pakaDI laIne): nA nA nahi ja. - kaNa : (Thapa pragaTa karIne) tamAre zuM joIe che te kahe, huM A tamArA gaMbhIra, dhIra ane madhura * avAjathI khuza thayo chuM. (11) brAhmaNa : (AzA sahita) he karNa ! bhagavAna bhAgava (parazurAme) ApelAM pAMya bANAmAMthI - rAdhAvedhane mATe mane be bANa Ape. (12) karNa (camatkAra sahita mane mana are! brAhmaNa jAtimAM maLavo muzkela ane kSatriyakuLane ucita e Ane maratha che. (meTathI) are dvArapALa ! bANane bhAthe emane ekadama Ape ke jethI te ja parIkSA karIne teo (emane joItAM), be bANa laI zake Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 dvija: X X x X X karNaH - (apavA pratihArasya karNe / ) evameva / vijayapAla- viracitaM karNaH ( pratIhArastathA karoti / ) (dvijaH sarvAnapi zarAnAkRdhya karAbhyAM niSpiSya vajrasArazaradvayameva darzayati / ) pratIhAraH X zarajAle'munA kSuNNe pariziSTAvubhau zarau / yugAntasaMhRte vizva devau hariharAviva ||13|| kRSNaH - (svagata ) amunA bhuvanAdbhutena bhujabale bhavate bhavate ( 2 ) ..... (iti prarikrAmati / smRtyA) vayamapi duHsAdharAdhAvedhasamudyataduryodhanavasudhAdhipasavidhamadhigacchAmaH / ( iti niSkrAntaH ! ) bhImaH - (parikamya ) kathamamI bhrAtaro mAmeva pratIkSamANAH prekSyante / (tataH pravizanti yudhiSThirAdaya; 1 ) bhImasenaH - ( zarau darzayati) pracala satvaram (1) / yena tatra maNDape gacchAma iti / sarve(parikramya puro'valokaya ca ) aye ! kathamayaM milatsakalakAzyapIvalayamahIpAlamAlA parikara lokasaGkulitAkalita bahulakolAhalale nabhastalataralavipulapata kA maNDalImaNDito rAdhAmaNDapaH / ( tataH pravizati yathoka maNDapasthaH sakala digantAgata nRpa cakra parikalito rAdhAstambha savidhasthito drupadaH / yudhiSThirAdayaH sarve maNDapaikadezena ca vizanti / ) yudhiSThiraH - ( samantAdavalokya) vyasanI tatrabhavAn vasudevanandanaH / kathamadyApi cirayati asmadbhyudaya sAhAyyaka (tataH pravizati sonmAdayAdavajanAnugamyamAnaH kRSNaH / ) (samantAd maNDapamavalokya svagatam | ) zakrAtikramavikramakramacaNaM cakraM nRpANAmito vIraiH svairamito vRto madadhano duryodhano bhUpatiH / bhUpAlaH zizupAla eSa kalito nisvAnavairdAnavaiH pracchannAkRtayazca pauruSapuSaH pazvApyamI pANDavAH ||14 Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / brozaNa : * * * karNa : (bAjumAM meM pheravIne dvArapALanA kAnamAM) Ama ja che. (dvArapALa ema kare che) (brAhmaNa badhAM ja bANa kheMcI kADhIne hAthathI vIMkhI nAkhIne vadhu jevAM majabUta be bANa batAve che.) dvArapALa : AmaNe jyAre badhAM bANAne chinnabhinna karI nAkhyAM che tyAre bacI gayelAM A be bANe yugane aMte vizva sameTAI jatAM (avaziSTa rahetA) hari ane hara jevAM (zobhe che.) (13) kaNa: (manomana) bhuvanenA AzcaryarUpa ApanA dvArA bhuja baLamAM Apane Apane (!).... (ema kahIne phare che. yAda karIne ame paNa mahAmuzkela e rAdhAvedha karavA taiyAra thayelA duryodhana rAjAnI pAse jaIe. - ema kahIne cAlyA jAya che.) bhIma H (pharIne) are! A mArA bhAIo mArI ja rAha jotA jaNAya che. (5chI yudhiSThira va. praveze che.) bhImasena : (bANa batAve che) jaradI cAle che jethI ApaNe te ja maM5mAM jaIe. badhA : (pharIne ane AgaLa joIne) are! ahIM ekaThA thayelA sakaLa pRthvI maMDaLanA rAjasamUhathI ubharAte ane puSkaLa kolAhalavALe A rAdhAmaMipa AkAzamAM pharapharatI aneka dhajAothI zobhI UThayo che. (pachI varNavyA pramANanA maMDapamAM UbhelA dezadezAvarathI AvelA rAjavI samahathI nIrakhAtA ane rAdhAsthaMbhanI bAjumAM UbhelA drupada praveze che. yudhiSThira va. sahu maMDapanA eka bhAgamAM praveze che.) yudhiSThira : (cAre bAju joIne) amArI unnatimAM sahAyaka thavAnA ekamAtra zekhavALA mAnanIya te kRNa haju paNa kema moDuM karatA haze vAru ? (pachI unmatta yAdothI anusarAtA kRSNa praveze che.) karaNa : (cArebAju maMDapane joIne mane mana) indrane atikramI jAya evA parA kamanI paraMparA saja te rAjavIo samUha A bAju che te A bAju pitAnA vIrapuruSothI saMpUrNapaNe gherAyeluM madamAte rAjA duryodhana che. cUpa dAnavothI vIMTaLAyele bhUpAla zizupAla (A bAju) che te parAkramane puSTa kare evA A pAMca pAMDavo (A bAju) prachinnaveSe beThelA jaNAya che.) (14) Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM api ca ayaM paJcAlabhUpAladhApaM caNDIpateridam / kRtadhanvimano rAdhArAdhAvedhamudIkSate // 15 // ___ (sasmaraNa sonmAdaM ca / ) smRtAyAM nAmasAmyena rAdhAyAM rAdhayAnayA / .. AnandakhedasambhedamAsAdayati me manaH // 16 // api camanmathonmAdadAyinyA manasvinyA divAnizam / rAdhAyA api durbhadaM rAdhAyA manmahe manaH // 17 // (drupadavAsudevau yathocitaM sambhAvayataH / ) dupadaH- bhagavan ! militamakhilamapi bhUpAla maNDalam / tadatrabhavanto bhavanta eva pratyekaM vIrAnAhUya rAdhAvedhaM kArayata / kRSNaH evaM kurmaH / (iti rAdhAstambhasavidhamupasatya ucca svaram / ) bho bho rAdhAvedhamaNDapAbhyupagatAH sarve'pi bhUpatayaH zRNvantu bhavanto drupadanarapateH pratijJAm / yataHstambhaH so'yaM giririva gurudakSiNAMvamekaM vAmAvarta vikaTamitaraccakramAvataMte'tra / Aste lolastadupari timistasya vAmAkSitArA lakSya prekSyaM tadapi nipuNaM tailapUNe kaTAhe // 18 // api cacApaM puro duradhiropamidaM purAre rAropya yo bhujabalena bhinatti rAdhAm / khapAntarAbhyupagatA jagatAM jayazrIH / paJcAlajA khalu bhaviSyati tasya patnI // 19 // (ityabhivAya duryobhanAbhimukha mulaM dRzaM ca nidhAya) rAjannetau surakarikarAkArabhAjI bhujau te tvaM medinyAM vikaTakaTakakSmApakoTeH kirITam / mAnastomaH prabhavati bhavanmAnase muktamAna statvaM duryodhana ! jayadhanaM cApamAropayaitat // 20 // Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram | ane vaLI~ khANAvaLIomAM parAvAyelA manavALA A pAMcAlanareza (drupada) saphaLatApUrvaka rAdhA (matsya) vedha karI zake evA A zivadhanuSyane nIrakhI rahyA che. (15) (yAda karIne ullAsI) A rAdhA (mAchalI)thI nAmasAmyane kAraNe rAdhA yAda AvI jatAM mArUM... mana AnaMda ane khenI mizra lAgaNIne) prApta kare che. (16) ane vaLI -- rAta ane dina kAmanI utkaMThA jagADanArI manasvInI rAdhAnuM mana kaLavu A rAdhAnA vedha karavA karatAM paNu kaThaNa che ema amane lAge che. (17) (drupada ane kRSNe yAyAgya Adara pragaTa kare che.) A meATA paryaMta jevA thAMbhale! jenI jamaNIbAju eka cakara u phare che ane DAkhI bAju khIjuM eka mADhu cakra pharI rahyuM che. enI upara eka (gALa geALa) pharatuM mAchaluM che enI DAbI AMkhanI kIkIne, ane te paNa tela bharelA kaDaiyAmAM barAbara joIne vIdhavAnI che. 18. drupada : bhagavAn! A sadhaLA rAjavI samUha ahIM' ekaThA thayA che. te ahI mAnanIya evA Apa pAte ja pratyeka zUravIrane melAvIne (emanI pAse) rAdhAvedha karAvA. kRSNa : bhale, ema karIe. (Ama kahIne rAdhAstha MbhanI pAse UbhA rahIne mATethI) rAdhAvedha mATenA maMDapamAM padhArelA he rAjavIe ! Apa sahu drupadanarezanI pratijJA sAMbhaLeA. jemake-- caDhAvavA atyaMta muzkela evA A mahAdevajInA sAme paDelA dhanuSya upara (bANu) caDhAvIne je (vIra) bhujAnA baLathI rAdhA (mAchalI) ne vIdhaze, enI anyarUpamAM padhArelI, jagatanI jayalakSmI jevI A draupadI kharekhara patnI banaze. 19 (A pramANe kahIne duryodhana tarapha mAM ane najara mAMDIne) he rAjana! A tArA me hAtha airAvata hAthInI sUMDha jevA AkAranA che; ane tuM pRthvImAM bhaya kara sainya dharAvatA rAjavI enA mastakane mugaTa che, tArA mananAM sAmarthya' pragaTI zake ema che tA gavADIne he durgaMdhana ! tuM A vijayadhanarUpI dhanuSya upara (bhANu) caDhAva. (20) Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM (duHzA duryodhanaH- (sAvahelaM) yuvarAjamevAdizAmi / (duHzAsanaM prati) kumAra! sukhamAropya duHzAsana ! zarAsanam / . rAdhAmanaparAdveSo bhinddhi strIratnalabdhaye // 21 // duHzAsanaH-( sagarvasaMramma) uddaNDamabhujAdaNDacaNDatAkuNDalIkRtam / khaNDendumaNDanasyedaM kodaNDaM yAtu khaNDatAm // 22 // . . (iti tadabhimukhamupasRtya cApamAropayanbhUmau patati / ) vAsudevaH- ( dRSTavA) kAmArikArmukAropagalitaM nijadobalam / patito'yamadhopIvo nirIkSita iva kSitau // 23 // (duHzAsana utthAya salajjamapakrAmati / ) duryodhanaH- (mAtulakazakuni prati / ) dhUrjaTedhanva sandhAya caNDimAtulamAtula / / rAdhAvedha vidhehi tvaM zakune ! zakuneritaH // 24 // zakuniH- (satvajJa) kimasminnapyarthe zakunAlokanena ! / kRSNaH- (svagata) lIlayaivAyaM dhanurAropayiSyati / tadbhavatu / mAyAmAcarAmi / zikuniH] (yAvaddhanurAropayanti tAvadantarAle [kRSNa:) vetAlamaNDalaM vibhISikAya preSayati / ) zakaniH- (utthAya yAvaddhanurAditsati tAvadantarAle vetAlajAlamavalokya satrAsakarUpaM / ) aho ! kathamidaM dhanurAropyate / yataHzirAlavAcAlajaTAlakAla karAlajaGghAlaphaTAlabhAlam / uttAlamuttAlatamAlakAlaM vetAlajAlaM mkhalayatyalaM mAm // 25 // (iti pazcAdapakrAmati / ) (duryodhano droNasanmukhamavalokayati / ) hoNa:- (duryodhana prati) mahArAja! kimasmAkamativayasAmanayA rAghayA kAryam / bhavadarthamevAyamupakramaH kriyte| . ( itthutthAya dhanurabhimukhaM dhAvati / ) Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadI svayaMbaram 19 duryodhana : (avagaNunA pUrva*ka) yuvarAjane ja Adeza Apu. (du:zAsana taraph) he kumAra duHzAsana! dhanuSyane sahelAIthI caDhAvIne svajanetA dveSa na karatAM tuM strIratnanI prAptine mATe rAdhAne vIMdhI nAkha, 21. duHzAsana : (gava pUrvaka udyama karIne) urdu evI mArI bhujAonA bhayaMkara daDathI vALI nAkhavAmAM AveluM A zazibhUSaNa (ziva)nuM dhanuSya TUkaDe TUkaDA thaI jAo. 22. (A pramANe enI sAme jaIne mANu caDhAvatAM bhUmi upara paDI jAya che.) kRSNa : (joIne) mahAdevajInuM dhanuSya caDhAvatAM jenI mane bhujAonuM khaLa nAza pAmyuM che tevA A UMdhA mastake paDelA jANe ke pRthvI upara (kaMIka) joI rahyo che. (23) (du:zAsana UbhA thaIne zaramAIne nAsI jAya che.) durgaMdhana : (mAmA zakuni tarapha) huM caDimAtulya mAmA zakuni ! mahAdevajInu dhanuSya caDhAvIne zukana joI tame A rAdhAvedha karA. (24) zani : (avagaNanApUva`ka) are A bAbatamAM pazu zukana jovAnI zI jarUra che ? kRSNa : (maneAmana) A ramatamAM ja dhanuSya caDhAvI jaze. te bhale. mAyAne prayAga karyuM. (zakuni jevA dhanuSya caDhAve che tyAre vacce (kRSNa) vetAla samUhane DarAvavA mATe ravAnA kare che.) zani : (UbhA thaIne jeveA dhanuSya levA jAya che eTalAmAM te vaitAla samUhane joIne laya ane dhrujArIthI) are ! A dhanuSya kevI rIte caDhAvAze. kAraNake-- phUlelI nasovALA, avAja karatA, jaTAvALA, kALa jevI bhaya Mkara jAMdha ane vizALa kapALavALe, jhanUnI ane UMcA tamAlavRkSa jevA kALA A vetALasamUha mane sapUrNa paNe pachADI nAkhe che. (25) (ema kahI pAchaLa haTI jAya che.) (durgaMdhana droNu sAme jue che.) droNu : (durgaMdhana pratye) mahArAja! amAre ummalAyaka mANasone A rAdhAvedha karIne zu karavAnuM ? A Ara Mbha tA Apane mATe ja karavAmAM AvI rahyo che. (ema kahI UbhA thaIne dhanuSyanI sAme doDe che.) Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 droNa: vijayapAla-viracitaM ( kRSNaH sahasA tadantarAle mAyAmayamandhakAramaGkurayati / ) ( puro'valokya duryodhanaM prati 1 ) api ca timiratiraskariNItiraskRtalocanAlokaH pratinevRtya kRSNakSapA samudAtkimabhUdakANDe ki durdinaM kimabhavanmama sannipAtaH / kiM svApamapamagamaM kimu nAgabezma kiM garbhavAsamavizaM nahi vedmi kiJcit // 26 // ( duryodhanaH- gAGgeyasammukhamudIkSate / ) gAGgeyaH muktikrIDAkaramakaravaM yatnato brahmacaryaM * tanme kRtyaM ratiramayiturmAyayA jAyayA kim / nApANigrahaNapaNitAmevamevApi bhindan rAdhAmenAM kulagururahaM lajjayA ruddha eSaH // 27 // duryodhanaH- ayi campAdhirAja ! cApAropaNacApalamAcaran visUtraya rAdhAyantram / karNaH - ( svabhujau nirvarNya ) zeSabhogasamAbhogamad bhujastambhapIDanam / kSamiSyate guNAropamAtramapyatra no dhanuH ||28|| akhilata rukuJjabhajana ! kururAja ! vitara vitara mama satvarataramAdezam / madhnAtu kiM ravirathadhvaja mindulakSma ki takSatu, kSipatu ki mukuTaM maghonaH / rAdhAM yathAvidhi vibhidya mamAdya bANaH ki duSkarAntaramapi prasabhaM karotu // 29 // duryodhanaH- kimasambhAvyamasmadIyabAndhava bhujabalasya / paraM samprati prastutameva prastUyatAm / .. ( karNastadabhimukhamupasarpati / ) Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram (kRSNa ekadama vacce mAyAvI aMdhakAra phelAvI de che.) krANu : (sAme joIne a MdhakArarUpI paDadAthI AMkhonuM teja harAI jatAM pAchA pharIne durgaMdhana pratye) duryodhana 1 zuM kALarAtrI utarI AvI che? ke ekAeka divasa adhAryAM che ke pachI mane sanepAta upaDayA che ? zuM huM koI svapna joI rahyo chu ? pAtALa lAkamAM peTho chu ke pachI garbhamAM pravezI gayA chuM? mane kaI khabara paDatI nathI. (26) (duryodhana bhISma tarapha jue che.) bhISma : mAkSarUpI phaLa ApanArA brahmacaCne meM prayatnapUrvaka pALyuM che te kAma denI mAyArUpa patnIthI mAre zuM karavu che? strInA lagna mATe hADamAM mUkAyelI A rAdhAne huM ema ja vIMdhI nAkhuM (paNu) kurukuLanA vaDila evA A huM zaramathI ruMdhAyA chuM. (27) : are ! ca'pAnareza, dhanuSya caDhAvavAnu cApalya AcarIne rAdhAya trane chinnabhinna karI nAkheA. kaNa' : (pAtArtA e bhujAe nIhALIne) zeSanAganI phaNAnI jema phelAyelA mArA bhujasya bhathI bhIMsAtuM A dhanuSya derI caDhAvavAnA (prayAsane) paNa sahana karI zakaze nahi. (28) ane vaLI--sadhaLI vRkSavATikAne bhAMgI nAkhanAra he kururAja ! mane jaldI jaldI Adeza Ape. sUryanAM thadhvajane zu mathI nAkhuM ? nAmu` pachI indranA mugaTane pheMkI dauM...? vidhipUrvaka bhedI nAkhIne khIjA DhAI muzkela kara. (29) ke pachI caMdracihnane cheAlI mAruM khANu A (rAdhAne) kArya maiM pazu bhale baLapUrvaka dhana : amArA svajana (kanA) bhujabaLane asaMbhavita zuM che? paraMtu hamaNAM tA karavAnuM ja karI. (SNu enI sAme jAya che.) Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla- viracitaM (kRSNa:- antarAle mAyAmayamarjunadraupadIvivAha darzayati / ) ( vilokya savismayamapasRtya / ) ihodvahati pArtho'yaM kRtArtho drupadAtmajAm / tanme kRSNA vadhvA rAdhAmucchiSTAM ca bhinatti kaH // 30 // duryodhanaH - bhavantu, amI / vayaM svayameva yAjJasenI pANipIDanapratibhuvaM dhanu daNDamAropayiSyAma: | ( ityutthAya tathA kurvankaradvaya kampamabhinayati / ) kRSNaH - ( vilokya) 22 karNa: karakampo'bhavadbhItijAtaH svedajalAkulaH / na karaH kururAjasya dhanurdhartumapi kSamaH ||31|| (niravazeSadarzita nijavalospi dhanurdaNDasAramasahamAno duryodhanaH kSititale nipatati / ) ( kRSNa: sAnandaM smayate / ) (sakalamapi rAjacakra muktapratyAzaM vilakSamaghomukhamIkSate 1 ) nAropi cApaM manurAjaputrainaropi cApaM danunandanaizca ||32|| zizupAlaH - (sakopATopaM lalATataTaghaTitabhrakuTIviTaGkaH 1 ) rere gokulavIra ! kIra iva kiM yatkiJcidAbhASase yannAropi narezvaraistadiha ki nAropi daityairapi / kiM jAnAsi na vizvavizvavalayAparyAyaparyAsanA prAptAlaM zizupAla eSa purato rAdhAbhide tiSThati // 33 // kRSNaH - anyacca yatroccaiH H kanakAcalaH kalayati stambhasya lIlAyitaM tArAcakramajasracaGkramaNatazcaRzriyaM gAhate / zItAMzuH zrayate calattimikalAM lakSyaM tadeNekSaNaM vIro'haM tadapi kSiNomi rabhasArdika me'nayA rAdhayA ||34|| ( iti sasaMrambhaM vikaTapadakramaM parikrAmati / ) kRSNaH - ( sabhayakramyaM) na jAne kimidAnoM bhaviSyati / atibalIyAnayaM khalaH / bhavatu, bhuvanatrayaM bhavadhanuSi bhArAya. samAropayiSyAmi / ( iti tathA karoti / ) Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 dropadIsvayaMvaram uSNa vaccenA bhAgamAM arjuna ane draupadIne mAyApUrNa vivAha batAve che.) kaNa: (Ine, AzcayapUrvaka haTI jaIne kRtArtha e A ajuna ahIM draupadIne paraNe che te draupadI vadhuthI tyajI devAyelI rAdhAne keNa bhede duryodhana : tame badhA rahe, ame jAte ja draupadInA pANigrahaNanA sAkSI banelA ghanuSyane caDhAvIzuM. (A pramANe kahIne te pramANe karavA jatAM be hAtha prajatA hovAne abhinaya kare che.) kRSNa: (Ine) jemAM bhaya janmyo che tevA ane paraseve rebajheba thayelA hAthamAM dhrujArI utpanna thaI che. duryodhanane hAtha dhanuSya pakaDI zakavAne paNa samartha nathI. (31). (saMpUrNa baLa pragaTa karavA chatAM dhanuSyane bhAra sahana na thatAM duryodhana jamIna upara gabaDI paDe che.) (kRSNa AnaMdathI smita vere che.) saghaLo rAjasamUha AzA tyajI daIne beThapathI mAthuM nIce DhALI de che.) kRSNaH na te manuSya dhanuSya caDhAvI zakyA ke na te dAna dhanuSya caDhAvI zakayA. (32), zizupAlaH (krodha lAvIne kapALamAM bhammare caDhAvIne are are! e govALiyA! pipaTanI jema game tema zu bakaye jAya che? rAjao dhanuSya caDhAvI na zakyA te zuM detyo paNa na caDhAvI zakyA ema (kahevAnuM?) saghaLA pRthvImaMDaLane ekadama vinAza netarI zakavAne samartha e A zizupAla ahIM rAdhAne vedha karavA taiyAra) Ubhe che! (3) ane bIju e ke - jyAM moTo suvarNa parvata (mera) sthaMbhanuM anukaraNa karate Ubho che, ane vAraMvAra pharate rahete tArAone samUha cakranI zobhA dhAraNa kare che, caMdra goLagoLa pharatA matsyanI zobhA dhAraNa kare che te (caMdranA) mRganI AMkhane paNa vIra e huM vegapUrva vIMdhI nAkhuM te pachI A rAdhAnI te zI visAta? (34) (Ama kahIne vegapUrvaka phALa bharate Amatema phare che.) kRNa samajAtuM nathI have zuM thaze? A duSTa atizaya baLavAna che. bhale, bhAra Ubho karavA mahAdevajInA dhanuSya upara traNe bhuvanene bhAra nAkhIza. (ema kahIne e pramANe kare che.) Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vijayapAla-viracitaM zizupAla:-(puro bhavadhanuSi bhuvanatrayamavalokya savismaya') .. . svargaH samagra iha sammRtadevavargo bhUratra bhUritarabhUdharasindhuruddhA / pAtAlamatra phaNijAlavRtAntarAla mAlokyate dhanuSi citramiha trilokI // 35 (saromAJcama) puNyairagaNyabhaMgavAn prasanno'dya vidhimayi / trilokojayakItiryadbhavitA cApabhaGgataH // 33 // . (kRSNaH-zizupAle cApe ca muhurmuhuH sabhaya dRzaM nivezayati / ) zizupAlo dhanurAdane / ) (kRSNaH sarveSAmapi mAyayA nayanAlokaM niruNya svayamutthAya karAbhyAM zizupAlamAhatya bhUbhau pAtayitvA svasthAnameva sametyopavizati / ) (zizupAlo mUrchAvirAmaM prApya salajjamapakrAmati / ) kRSNaH- aho! dvijA evAvaziSyante / tadAmantrayAmyetAn / (svagata) dhanurdharaikadhurINaM savyasAcinamAmantrayAmi / aho kArpaTika | ehi ehi / (kirITI utthAya rAdhAsavidhamupasarpati / ) kRSNaH- yadi kasyApi bhujabalAbhimAno'sti tadAropyatAmidaM rAdhAvedhAya jaMTerdhanuH / pArthaH- (savinaya dhanurnamaskRtya) kSatravratamakhapDaM cedbhaktiNuruSu me yadi / bhava tatsukarAropa bhagavan harakAmuka ! // 37 // - (iti doAmAdAya tribhAgamAkramya dhnuraaropyti|) gAGgeyaH- (droNaM prati) dvijena pazyatAnena kevalaM na dhanurguNaH / parAM koTiM nijaprANaguNo'pi gamitaH kSaNAt // 38 // bhImaH - ( janAptika pArtha prati 1) idaM mayA vizikhadvayamAnItaM paraM na samartho'si rAdhAvedhAya / Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zizupAla : (sAthe mahAdevajInA dhanuSya upara traNe bhuvanene bhAra nIhALIne AzcayapUrvaka) jyAM sadhaLe devasamUha ekatrita thayo che tevuM svarga ahIM (ekabAju) che te vaLI ahIM puSkaLa pavana ane sAgarothI vyApta pRthvI che te vaLI phaNAonA samUhathI aMtabhaugane bharI detuM pAtALa ahIM che. e Azcarya che ke A dhanuSya upara gaNe leka daSTigocara thaI rahyA che. (35) (saromAMca agaNita puNethI bhagavAna vidhi Aje mArI upara prasanna thayA che. traNe lekanA vijayanI je kIti che te mane Aje A dhanuSyane bhaMga karavAthI prApta thaze. (36). (kRNa zizupAla ane dhanuSya upara vAraMvAra sabhaya daSTi parAve che.) (zizupAla dhanuSya ugAme che.) (kRSNa mAyAthI badhAnI najara rU dhI nAkhIne, jAte UbhA thaI be hAthe zizupAlane dhakko mArI, pRthvI upara gabaDAvI pADI pitAnI jagAe jaIne besI jAya che.) (zizupAla DIvAra mUcchita rahIne zaramAIne nAsI jAya che.) kRSNa : are ! have te mAtra brAhmaNa bAkI bacyA che. te lAva emane AmaMsu. . (manomana) dhanurdharamAM agresara evA eka bANAvaLIne bolAvuM. are e sanyAsI ! ahI Ava, ahIM Ava. (ajuna Ubho thaIne rAdhAnI pAse jAya che.) kRSNa : jo ke Ine paNa potAnA bhujabaLanuM abhimAna hoya te rAdhAvedhane mATe zivajInuM A dhanuSya uThAvo. arjuna H (vinayapUrvaka dhanuSyane namaskAra karIne) je mArAmAM kSatriya dharma akhaMDa hoya ane je mArI guru (ane * vaDIlamAM) bhakti hoya te he bhagavAna zivadhanuSya! sahelAIthI caDhAvI ( zakAya evuM bane! (Ama kahIne be hAthe UMcakIne traNa gaNe bhAga dabAvIne dhanuSya caDhAve che.) bhISma : (droNa tarapha) juo te kharA! A brAhmaNe mAtra dhanuSyanI derI ja nahi paNa pitAnA - prANaguNane paNa jotajotAmAM parama keTie pahoMcADe. (38). bhIma H (prekSako tarapha laI jaIne, arjunane uddezIne) A huM be bANa laI Avyo chuM ane chatAM tuM zuM rAdhAne vedha karavA samartha nathI? Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vinayapAla-viracitaM pArthaH- etAM na pATayAmyadya yadi rAdhAM vRkodara ! / itaH prabhRti no cApaM kariSyAmi kare tataH // 39 / / (iti ekena zareNa manda cakramAhanti / ) (nRpAH sarve'pi hasante harSakolAhalaM [ca] kurganti / ) (matsyastena zabdena savismayo nizcalalocano vilokayati / ) (pArtho dvitIyazareNa yathAvidhi mInalocanakanInikAmAhanti / ) kRSNaH- (sAnandam ) ayi drupadanarapate ! diSTayA varddhase duhiturvaralAbhena / drupadaH- bhavatprasAdena mama sarvamapi, zubhodakaM bhaviSyati / ( so'pyanye bhUmigalAH parasparakSisaJcAreNa visaMvadanti / ).. anye bhUmipAlAH-( drupaDhanarendra prati / ) strIvargaratnasya mRgIdRzo'syAH kApyeSa kiM kArpaTikaH patiH syAt / rAdhA'pi na prAgvizikhena bhinnA, . svayaMvarastakriyatAM narendra ! // 40 // (drupada. kuSNAmimukhamavalokayati / ) kRSNaH- bhavatvevam / drupadaH- ho pratIhAra ! svayaMvaramaJcaM praguNayatAm / sarvairapi narendraiH saha ete vayaM samprAptA eva / (iti niSkAntAH sarve / ) // prathamo'GkaH samAptaH // Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dvApadIsvayaMvaram arjuna : he bhIma ! jo huM Aje A rAdhAne pADIza nahi te Aja pachI kayAre paNa dhanuSyane hAya nahi aDhADu'. (39) (Ama kahIne eka khANuthI dhImethI cakrane aTakAve che.) (badhA rAjAo hase che ane harSoMthI kAlAhala kare che.) kRSNa : are ! drupadanareza ! jamAI maLavA badala Apane abhinaMdana, drupada : ApanI kRpAthI mArA sArvatrika ane zubha utkaSa' thaze. (badhA rAjAe paraspara AMkhA mIlAvI gusapusa kare che.) bIjA rAjA : (drupadarAjA tarapha) kRSNa : (matsya te avAja sAMbhaLIne vismayapUrvaka sthira najare joyA kare che,) (aju na khIjA bANuthI vidhipUrvaka mAchalInI AMkhanI kIDhIne vI'dhe che.) 27 A prakAranI strIomAM ratnasamI mRgAkSIne pati zu kAI eka bhedI sanyAsI thaze! ane vaLI eNe rAdhAnA vedha pahelA bANuthI nathI karyAM to huM.rAjA ! svayaMvaranuM AyeAjana kare. (40) (drupada kRSNa tarapha jue che.) bhale 1 ema thAo. drupada : are ! dvArapALa ! svayaMvara ma'cane zaNugArA. badhA rAjAenI sAthe ame A AvyA ja, (ema karI badhA nIkaLI jAya che.) pahelA akra samApta. Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha dvitIyo'GkaH / (tataH pravizati ! nijanijamaJcasthitasakalabhUpAlacakraparigato bhagavatA vAsudevena saha drupadaH / drupadaH- ayi pratihAra ! samAkArAya kanyAntaHpurAd yAjJasenIm / (pratIhArastathA kRtvA draupadIsahitaH pravizati / ) draupadI- (salajjAkautukaM) (ka) sayaladizAgadavivihadesavisesakayavesanare sarapaloaNapallavidakoduhalphullaM pi maha hiayaM lajjAe maulA. vijjadi / sakho- (kha) sahi ! kA ittha lajjA / aNegaso indumadIpahudINaM purAvi .. rAyakannANaM sayaMvaro saMvutto / draupadI- (ga) sahi ! ehi tAva tAyaM paNabhAmo (iti tathA kroti|) . drupadaH- vatse ! vRNISva yahacchayA varam / (iti svayaMvaramAlAhastA sakhI. dattahastAvalambA mamcAntarapadena parikAmati / ) duryodhanaH- ( sahasA draupadImAyAntImAlokya sonmAdaM) brahmAstrameSA kusumAyudhasya strIvargasameM kalazaM vidhAtuH / aho ! vpulocnbhnggsngg lIlAmadhacchatramidaM vibharti // 1 // (ka) sakaladizAgatavividhadezavizeSakRtavezanarezvarapralokanapallavitakutUhalaphullamapi mama hRdayaM lajjayA mukulAyate / (kha) sakhi | kA'tra lajjA / anekaze indumatIprabhRtInAM purA'pi rAjakanyAnAM svayaMvaraH saMvRttaH / (ga) sakhi ! ehi tAtrattAtaM praNamAvaH / Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjo aMka (pachI pitAnA maMca upara beThelA saghaLA rAjasamUhathI vIMTaLAyelA dupada bhagavAna vAsudeva sAthe praveze che.) kupada : are dvArapALa! kanyA aMtApuramAMthI draupadIne belA. (dhArapALa te pramANe karIne draupadI sAthe praveza kare che.) draupadIH (zarama ane kutUhala sahita) badhI dizAonA dezadezAvaramAMthI viziSTa veza dhAraNa karelA sajavIone nihALavAthI pallavita thayeluM ane kutUhalathI prakurita thayeluM mAre haya zaramathI saMkocAya che.) sakhI H sakhI ! emAM zaramAvAnuM zuM? prAcIna kALamAM IndumatI va. aneka - rAjakanyAonA svayaMvara yojAya che. draupadI sakhI ! te AvA pitAjIne praNAma karIe. drupada : dIkarI ! managamatuM varadAna mAga. (A pramANe hAthamAM svayaMvaranI mALA laIne sakhInA hAthane Teko laIne maMca uparanA bhAge phare che.) duryodhana : (ekAeka draupadIne AvatI joIne unmAdapUrvaka) A kAmadevanuM brahmAstra che. strIvarganA sarjanamAM brahmAne kaLaza che. are ! netraTAkSathI yukta evA A zarIrane sahaja chatranI jema te dhAraNa kare che. (1) Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM sakhI- (ka) sahi ! piccha piccha, esa mANadhaNo rAyA dujjohaNo dIsadI / pAJcAlI- (avajJAmabhinIya) (kha) aNavasyaviyaMbhamANaapamANamoNasenakayatthi. jjamANamANaseNa na mahaM kajjaM dujjohaNeNa / .. vaidarbhI- (ga) sahi ! ciMtidavatthudANaciMtAmaNiM paloesu caMpAnayarInAhaM / draupado- (gha) sahi ! jaNaparaMparApisuNIdakAnInadAviDaMvidajaNaNeNa. alaM imiNAvi kanneNa / mAgadhI- (Ga) sahi ! esa kururAyajuvarAo dUsAsaNo dIsadi / pAJcAlI-(ca) vihavajuvvaNamaeNa aIcaMcalasahAvo hs| to puro gcchaamo| (padAntare) mAmadho- (cha) esa dhaNuvveyavijjAniuNo donno| / pAJcAlI-arjunamanusandhAya) (ja) niuNadhaNukalAuvaesanippAdiyaaNeyasissa. gaNagAraviyaguNassa namo namo guruNo imassa / mAgadhI- (kiyatparikramya) Ta) sahi sahi ! vivihabuddhipavaMcasamAulo kuru nariMdamAulo sauNi nAma nihAlijjadi / pAJcAlI-(8) imassa saddo'vi savaNidiyaThaveyanibaMdhaNaM / tA ehi annado gacchAmo / (ka) sakhi ! pazya pazya, eSa mAnadhano rAjA duryodhano dRzyate / (kha) anavaratabijambhamANApramANamAnasanyakRtArthamAnamAnasena na mama kArya duryodhanena / (ga) sakhi ! cintitavastudAnacintAmaNi pralokaya bampAnagarInAtham / (gha) sakhi ! janaparamparApizunitakAnInatAviDamvitajanenanAlamanenA'pi. karNena / (Da) sakhi ! eSa kururAjayuvarAjo duHzAsano dRzyate / (ca) vibhavayaubanamadenAticaJcalasvabhAva essH| tatpuro gacchAvaH / (cha) eSa dhanurvedavidyAnipuNo droNaH / (ja) nipuNadhanuSkalopadezaniSpAdittAnekaziSyagaNagauravitaguNAya namo namo gurve'sm| (Ta) sakhi ! vividhabuddhiprapaJcasamAkulaH kurunarendramAtula: zakuni ma nibhAlyate / (3) asya zabdo'pi zravaNendriyodveganibandhanam / tadehi anyato gacchAvaH / Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vIvayaMvaram | sakhI : sakhI ne jo, mAnadhana evA A rAjA durgaMdhana dekhAya che. pAMcAlI : satata vadhatA rahetA aparimita sainyathI kRtA'tA anubhavatA abhimAnI manavALA durgaMdhananu mAre zuM kAma che ? 31 vaidalI : sakhI ! manavAMchita vastunuM dAna ApavAmAM ciMtAmaNirUpa caMpAnagarInA rAjA (ka) te jo. draupadI : sakhI ! janapara parAMthI vagAvAyelA kuMvArI mAtAnI kukhanA janmathI bhoMThapa anubhavatA A kaNu thI paNa basa. mAgadhI : sakhI ! A kururAja yuvarAja duHzAsana dekhAya che. pAMcAlI : vaibhava ane yauvananA abhimAnathI A atyaMta ca McaLa svabhAvanA che. tA AgaLa jaIe. (eka Dagalu AgaLa jaIne) mAgadhI : A dhanurve+da vidyAmAM nipuNa droNu che. pAMcAlI : (arjuna tarapha najara mAMDIne) nipuNu evI dhanuvi+dyAnu zikSaNa ApIne aneka ziSye pedA karavAnA gaurava. pU` jINuthI yukta A gurune namaskAra, namaskAra. mAdhI : vividha prakAranA buddhi prapaMcathI UbharAtA ane durgaMdhananA zakuni nAmanA A mAmA (A bAju) joI rahyA che. pAMcAlI : Ane te eka zabda paNa kAnane udvega karanArA che. tA jaIe. Ava, bIje Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracita sizupAla:-(pAJcAlImAyAntImAlokya) mRgIrazo'syA badamArabinda ___ lAvaNyakharvIkRtakAntigarvaH / zake zazAGkaH zritazokazaGka lakSmacchalenAJcati DimbamantaH // 2 // ... mAgadho- (ka) esa niavikamakkaMtasayalabhUvAlo sisuvAlo / pAJcAlI-(kha) alamimiNA dhammaparammuheNa / arjunaH- ( AyAntI pAJcAlImAlokya svagatam / ) laliteSu kRtotkarSA gariSThaguNasaGginI / sadvaMzaprabhavA bhAti smarasyeva dhanurlatA // 3 // mAgadhI- (dvijAndarzayanto) (ga) piyasahi ! ido ido piccha, ede rAhAveha viyaMbhiyajasapesalapurisavisesasaNAhA diyavasa dIsati / pAJcAlI-(sAnurAgaM sAbhilASa arjunAbhimukhaM vIkSya svagata sasneham / ) (gha) aNudiNaghaNuguNakaDDhaNakakaDhiNaMgulichalaphuraMtatamayaNasaro / eyassa karo kaiyA maha karakamalasaGgahaM kirahI // 4 // jalaharagoviyadiNayarasameNa diyavesaMchannateeNa / bhinnA imiNA rAhA bANehi guNehi maha hiyayaM // 5 // (ka) eSa nijavikramAkAntasakalabhUpAla: zizupAlaH / .. (kha) bhalamanena dharmaparAGmukhena / (ga) priyasakhi ! ita itaH pazya; ete rAdhAvedhabijambhitayazaHpezalapuruSavizeSasanAthA dvijavarA dRzyante / (gha) anudinadhanurguNakarSaNakaThinAGgulicchalasphuranmadanazaraH / etasya karaH kadA mama karakamalasaGgamaM kariSyati // 4 // jaladharagopitadinakarasamena dvijaveSacchannatejasA / bhinnA'nena rAdhA bANairguNarmama hRdayam / / 5 / / Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / zizupAla : (pAMcAlIne AvatI joIne) A mRganayanInA mukhamaLanA sauthI jemA saudayanA gava` nAza pAmyA che eve A cadra zAkarUpI kAMThe cUlA hoya tema lAMchananA bahAne e dAga chupAvatA hAya ema huM mAnuM cheM. (2) mAgadhI: potAnA parAkramathI sadhaLA rAjavIone dhyAvanAra evA A zizupAla che. pAMcArlI: dhama taraphathI mAM pheravI lenArA enAthI tA basa. ajuna : na : (AvatI pAMcAlIne joIne, maneAmana) suMdara (vyaktie)mAM utkRSTa, mahAna guNuAne dhAraNa karanArI ane sArA vaMzamAM janmelI. A (draupadI) kAmadevanI sahaja rIte uSa' prApta karanArI, meATI derInA sAthamAM rahenArI ane sArA vAMsamAMthI vAvelI dhanuSyalatAnI jema zobhe che. (3) mAgadhI : (brAhmaNone batAvatI) priya sakhI ! A bAju, A bAju jo. A rAdhAvedhathI vadhI paDelA yazathI zobhatA viziSTa puruSathI sanAtha zreSTha brAhmaNo dekhAya che. pAMcApI : ( anurAga ane abhinnApUva ka arjuna tarapha joIne svagata ane sasneha pratidina dhanuSyanI derI sAthe dhasAvAthI kaThaNa banelI AMgaLIone bahAne kAmadevanuM khANu pragaTatu heya evA enA hAtha ArA karakamaLanA saMgama kayAre karaze? (4) -8 vAdaLathI DhaMkAyelA sUya" samA ane tejavALA A (zUravIra) bANuthI rAdhAne vIMdhI nAkhyu che. (5) brAhmaNanA vezathI DhaMkAyelA ane guNAthI mArA hRdayane Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vijayapAla-viracitaM arjunaH-(svagatam) puSpAyudhena guruNA vihitopadezA lolaM zaravyamiva hanta ! mano madIyam / lolAvikuzcitavilocanacApalekhA ___muktena vidhyati kaTAkSazareNa kAntA // 6 // pAJcAlI-(ka) guNANumANeNa AyArovi maNaharo imarasa / mAgadhI-(pAJcAlI sAnurAgAM vijJAya kiJcitsmitvA) (kha) sahi ! aggado gmmdu| pAJcAlI-(salajjam) (ga) sahi ! jeNa maha jaNayapaiNNAmahaNNavo guruya. guNagaNeNa payaMDabhuadaMDatAMDeNa uttinno tassa sAhINo ayaM jnno| mAgadhI-(gha) tA ginhesu ni yakarakamalena sayaMvaramAliyaM / nivesehi jhatti imassa kaMThakaMdalaMmi / ( anye rAjAnaH pAJcAlI dvijasannidhau sthitAM dRSTvA vailakSyeNa zvAsamukhatAM bhajante / ) drupadaH- aho ! guNAnurAgiNI vatsA / (pAJcAlI arjunasya kaNThe svayaMvaramAlAM nivezayati / ) arjunaH-(svagatam ) svIkRte'sminDazApyaGge tArAbhRGgAvalIhayA / punaruktAM nidhatte'sau svayaMvaraNamAlikAm // 7 // kRSNaH-nivezayantI kaNThe'sya svayaMvaraNamAlikAm / iyaM pUjayatIvAsI vIrosasya vedikA // 8 // (AkAze devA dundubhivAdanapUrvakaM kusumavRSTi kurvanti / ) kRSNaH-rAdhAvedhaguNenaiva krotA kRSNA kirITinA / ayaM svayaMvaro'muSyAzcakre rAgaparIkSaNam // 9 // (drupadaM prati) ki te bhUyaH priyamupakaromi / (ka) guNAnumAnena AkAro'pi manoharo'sya / (kha) sakhi | agrato gamyatAm / (ga) sakhi ! yena mama janakapratijJAmahArNavo gurukaguNagaNena pracaNDubhujadaNDataraNDena uttIrNastasya svAdhIno'yaM janaH / (gha) tad gRhANa nijakarakamalena svayaMvaramAlikAm / nivezaya jhagiti asya knntthkndle| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saupaNIthaMgA ajuna (mane mana) mahAna kAmadeve ApelA upadezathI caMcaLa baneluM mAruM mana are lakSya jevuM caMcaLa che. khIlelA locanarUpI dhanuSya dvArA hAyelA kaTAkSarUpI bANathI suMdarI ene vIMdhe che. (6) pAMcAlI : guNonI jema Ane dekhAva paNa manahara che. mAgadhI: (pAMcAlIne anurAsaMpUrNa jANIne kaMIka hasIne) sakhI AgaLa jaIzuM? pAMcAlI H sakhI ! mArA pitAnA mahAna pratirArUpI sAgarane, je mahAna guNonA samUharUpa, pracaMTha bhujArUpI daMDavALI naukAthI pAra karI gayo ene A jana svAdhIna che. mAgadhI te pachI pitAnA karakamaLathI svayaMvaramALA dhAraNa karI ane enA kaMThamAM jhaTapaTa paherAvI de. (bIjA rAo pAMcAlIne brAhmaNanI najIka UbhelI joIne bhoMThapathI nisAsA nAkhe che.) kupada : ahe ! dIkarI guNAnurAgiNuM che. (pAMcAlI arjunanA kaMThamAM svayaMvaramALA paherAve che.) arjuna (manomana) kIkIrUpI jAmara paMktivALI najare ANe zarIra upara dhAraNa karI hevA chatAM A svayaMvara mAlAne punarukti tarIke dhAraNa kare che. (7) kRSNaH A arjunanA) kaMThamAM svayaMvaramALA paherAvatI A uttama vIranI vedikA ' jevI A jANe ene pUjI rahI che, AkAzamAM deva indubhi vagADIne puSpavRSTi kare che.) kRSNa ane rAdhA (mAchalIne) vadha karavArUpa guNathI dropadIne jItI lIdhI. A svayaMvare enA premanuM parIkSaNa paNa karI lIdhuM. (9) (pada tarapha) ApanuM bIjuM zuM bhaluM karuM? Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayanAdrupadaH-samucitajAmAtalAbhAtkimaparamapi me priyataramasti / namAyA sampUrNa me mnormaaH| kRSNaH-tathApIdamastu AnandavaibhavabhUto bhuvi santu santo nAzaM nirAzamanasA pizunAH prayAntu / keli kalermukulayan sakalA jayazrIH / saubhAgyabhaGgamabhito bhavatAM ca dharmaH // (iti niSkrAntAH sve'|) // dvitIyo'kaH samAptaH // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 draupadIravayaMvaram / padaH egya jamAI prApta thaye e sivAya paNa bIjuM vadhAre priya mane kaMI heI zake kharuM ? tethI mArA manastha te badhI ja rIte pUrNa thayA. kuNa: te paNa A pramANe thAo pRthvI upara sajajane AnaMdarUpI vaibhavane dhAraNa karanArA thAo. dhUrtajane manamAM nirAzA prApta karIne nAza pAme. saghaLI vijyalakSmI kaliyuganI kIThAne naSTa kare ane Apane dhama cAre bAjuthI saubhAgyasanmukha bane. (ema badhAM jAya che.) bI eka samApta. Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : - ziSTajananI paraMparA pramANe vijayapAla draupadI svaya varane prAraMbha nAndI zlekathI kare che. zleka 1 : A lekamAM zivanA tripurAntaka svarUpanuM varNana karavAmAM AvyuM che. zive karelA traNa nagaronA nAzanI purAkathA mahAbhAratanA karNa pavanA 24mA adhyAyamAM maLe che. kavi puSpadaMtanA mahimnaH stotramAM A kathAnuM A pramANe nirUpaNa che, rathaH kSoNI yantA zatadhRtiragendro dhanuratho rathAGge candrAkauM rathacaraNapANiH zara iti / didhakSoste ko'yaM tripuratRNamADambaravidhi vidheyaiH krIDantyo na khalu paratantrAH prabhudhiyaH // -zivamahimna stotra, mo. 28 mojhAra-brahmA vAri-meru parvata kayAma- vijayalakSI rannAdvaijUdomaNi ziva. ' zleka 2 : A lemAM lakSmIe karelA viSNuvaraNanI kathAne saMdarbha che. durvA-na aTakAvI zakAya tevA vaidivALa-devonA dumane (rAkSase) rUpI hastisenA guNaguNA-mahAna guNonA samUhane anurAjAnunt-anurAgane lIdhe anusaranArI. kavitAhida-aNahilapura (pATaNa)ne gheluM lagADanAra. zrImatripuruSavAnAM purata -zrImAna tripuruSa deva samakSa. kavinA samayamAM pATaNamAM tripuruSaprAsAda nAmanI bhavya imArata astitva dharAvatI haze ane emAM nATaka bhajavAtAM haze. nArAjaziyALavAne ujAgare, mithyA ujAgare, ziyALavAM AkhI rAta lALA karatAM rahe eTale mithyA prayatna karanArane mATe A zabdaprayoga thAya che. Ayurami-uMdaranAM cAmaDAMthI ghaNota-Agiyo tuSA nATaka jevA beThelA rAjAonuM vizeSaNa nikALu-vijayazIla, jItavAnI irachAvALA, Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / 39. lAka 4 : jIjJezaya-kamaLa ahi-bhamarA caiAhi-naTarUpI bhramara 'nijJAnirAtri nAtha, cakramA rAdhAvedha-pUtaLInA vadha, ahIM kRtrima mAchalInA vadhu vaidyamA-ikRSNa. kavi vijayapAle prastAvanAne mATe Amulam zabdanA prayAga karyAM che. A prastAvanA 'prayAgAtizaya' prakAranI che. zloka 5 :rUotti-vaja mujJayugaprApti-khe bhujAothI zAbhatA anistanayabhIma, bhIma pavanaputra hatA takSya sur-tene putra, ene kyA putra te spaSTa karyu' nathI. vIrAvataMtta-vIrAnuM AbhUSaNa, vIrazreSTha viziSardeyam-khe khANu akSitane roSa vadhAtu-na eLakhI zakAya evA viziSTa vezane dhAraNa karanArA. zlAka 6 : amAnavAna-aparimita dAna, akhUTa dAna vandrittpandro-yAcaka samUha zloka 7 : nAAi-kSaNa sammAvati na-upakRta karato nathI. tAravelo pAyaLAH-moTethI vedoccAra karavAmAM parAyaNu mayutta-dasa lAkha cutam dasa hajAra. bleka 9 : roH tri-mAkAzapRthvInA polANane bharI deto. laika 10 : jJAtam-samUha mAM-pRthvI kSuriyA-charI savaizrcam-bheoMThapa sahita mArzana-parazurAma tULIm-bhAthA pUrvAM-jaldI kAracI-pRthvI vaca maDaLa vattAgamananhImAMto-dhajAothI gALAkAre zAbhatA. leka 14 : rAjAti vikamaCcaLam-indrane atikramI jAya evAM parAkrame karanAra madhanaH-marUpI dhanavALA niHsvAnana-avAja nahi karatA, cUpa, dAnavAnuM vizeSaNa zailaputra:-pauruSa, puruSAthane puSTa karanArA. aAka 15 : 2nTrItaH-ziva tannimanaH-mANuAvaLIomAM parAvAyelA manavALA bAnavaeNTsame ma-ha` zAkanI mizra lAgaNI zlAka 17 : jumairam na kaLI zakAya tevuM, akaLa manna2e-mAnIe chIe. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikAravAnA viNa ka 18 : LiAva-jamaNI bAju goLa geLA huM ji -bhayaMkara timi -mAchalI vAgarA-DAbI AMkhanI kIkI jevA yogya varA-kaDAImAM. zleka 19 : supimu-caDhAvavuM muzkela puri-ziva, traNa nagaronA nAzaka vAhana-draupada dAM-najara. ka 10H jarAtamAka-devatAthI (aizavata) nI saMtanA AkAranI mericAM-pRthvImAM kyA-rAjA nAgaromAnastuti muttamAna abhimAna choDI daIne. ka 21 : anazana para banava-pArakA nahi. tevA. pitAnAM, svajane deva nahi karanAra, svajanone cAhanAra middhi-bhedI nAkhe, vIMdhI nAkhe. zleka 22 hatuHosnaracaMdrabhUSaNanuM, zivanuM jouha-dhanuSya. zleka 23 jAnAri-ziva, vALuMja-dhanuSya nikogni-pitAnA be hAtha koLIvanIcA mukhe kSi-pRthvI upara. zloka 24 Dita-zukanathI protsAhita thayele viSA -bhaya utpanna karavo te gANiti-jAtuima rUchati-levA Icche che. loka 25 rAjADha-bAbaro kadA-jaTAdhArI vADha kADha-bhayaMkara ja che vALuM vattA-UMcuM savara-gabaDAvI paDe che. ativacanAmaummara vaTAvI gayelA, ummaralAyaka. rimiti raLiI -adhikArarUpI paDado, jenAthI chupA rahI zakAya tevI vidyA te paNa tiraskariNI kahevAya che. zloka 26 H sLakSapA-kALa rAtrI aAakALe, ekAeka nipAta -- sane pAta vAra-pAtALa. zleka 27 : muritarIyA-mekSarUpI kIDA karanAra tiracituratinA ramaNa (kAmadeva)nI vaLatA-heDamAM mUkAyelI viva-vikherI nAkha, vIdhI nAkha. Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ draupadIsvayaMvaram / zleka 28 : kamosaNAmo-zeSanAganI pheNa jevuM vizALa jamugallabha mArA hAtharUpI daMDane padanama-dabAva. leka 29 rAju dhi-zuM kApI nAkhuM? hiMda pazu-zuM gabaDAvI pADuM durAttaH-bIjuM paNa je kaMI mukela heya te. zleka 30 : tatti-paraNe che yajhidAM-choDI devAyelI charaSyA-draupadI rUpI vadhUthI. leka 31 rannAdunna:-paraseve rebajheba thate mAtai-smita kare che. leka 32 : manuSaputra-manuSa, rAjA sunattA-hanunA pu, dAnavo. zleka 33 jI-popaTa rijita-je kaMI manamAM Ave te vizvavihAra sakaLa pRthvamaMDaLa. zloka 34H jANAvaTa-suvarNa parvata, meruparvata banAva maLatA-vAraMvAra pharatA tAMgu-caMdra. zloka 35 : deva -jayAM badhe devasamUha ekaTho thayo che tevo mUratA madhaNipurA-puSkaLa pavI te ane sAgarathI bharelI jijJAsavRtAntajAra-jene vaccene bhAga sarponI phaNAthI bharAyela che tevo ghareSarI-bANAvaLIomAM ekamAtra agresara savyasAvina ajunane jaTisa nyAsIne veza dhAraNa karanAra, kapaTI saMnyAsI ri-mahAdevajI. leka 37 : kSAtravrata-kSatriyonuM vrata, kSatriya dhama zAka-mahAdevajInuM '' dhanuSya zloka 38: punaH zabda upara leSa che, guNa eTale guNa ane derI. mInarottaranIni-mAlanI AMkhanI kIkIne sumo-zubha ane pratApI. ka 40 pRdakarA-mugAkSInuM vAveta-pahelA bANe Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayapAla-viracitaM. bIje eka leka 1H duryodhana draupadIne kAmadevanuM brahmAstra, kadI niSphaLa na jAya evuM bANa kahe che. ene pitAne kAmukabhAva pragaTa thAya che. vaidabhI kaNane "dAnaciMtAmaNi' kahIne enI parama dAnavIratA tarapha tenuM dhyAna kheMce che. draupadI kurakuLanA badhA puruSanI yuktika avahelanA kare che. karaH rAvaMaUMjhAnittA-sauMdaryathI jenA sauMdaryanuM abhimAna naSTa thayuM che te kizorArA -zekarUpI kaTakane Azraya lenAra hamajIna-kalaMkane bahAne. leka 3 dhanuSyane mATenAM vizeSaNa draupadIne paNa sarakhI rIte lAgu paDe. kavine zleSane zekha pragaTa thAya che, gukha ne artha dhanuSya sAthe derI ane draupadI sAthe guNa. Raa ne artha dhanuSya sAthe vAMsa ane dropadI sAthe vaMza, kuLa. zloka 6 H zAzaka-lA, ajuna kahe che ke pitAnuM mana lakSya che ane dropadI caMcaLa netrakaTAkSarUpI bANathI e mArA manane bhede che. zleka 10 : kAna gavata-AnaMdarUpI vaibhavane dhAraNa karatA virunA luccA vahe Ti-kalinI krIDAne tamAmama-sauMdaryabhaMgimAvALo. cAre bAju dharma pravartI rahe evI zubhecchA sAthe nATaka pUrNa thAya che. Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zloka - (1) aNuddiNa dhaNuguNa kaDUDhaNa (2) ambhojAsanasArathau. (3) amAnadAnasAnanda (4) ayaM paJcAlabhUpAla (5) Ananda vaibhavabhUto (6) Azcaryodaya bandhu (7) ihodvahati (8) uddaNDamabhujAdaNDa (9) ummAyaka bhuaNe * (10) eto na pATayAmyadya (11) karakampo'bhavadbhIti (12) kAmArikArmukAropagalitaM (13) ki vittaprayutaspRhA (14) kumAra sukhamAropya - (15) kRSNakSapo samudgAt (16) koTiH na prayutam (17) catuyugAyamAnA meM (18) cApaM puro duradhiropamidaM (19) jaharagoviya (20) tasmai deyA tvayA pariziSTa-1 zlokasUci (21) duSkaraM karaNaM (22) dvijena pazyatAnena (23) dhUrjaTerdhazva sandhAya (24) nAropi cApa . (25) nivezayantI kaNThe'sya (26) puNvairagaNyaiH (27) puSpAyudhena (28) brahmAstrameSA (29) bhagavadbhArgavAdanta ... ... ... ... ... 930 ... ... ... ... ... ... 08. ... ... ... : : : : : ... aGkaH kramAMka 2.4 1.1 1.6 1.15 2.10 1.2 1.30 1.22 1.4 1.39 1.31 1.23 1.10 1.21 1.26 1.8 1.7 1.19 2.5 1.5 1.3 1.38 1.24 1.33 2.8 1.36 2.6 2.9 1.12 vaktA pAJcAlI nAndI bhImaH kRSNaH kRSNaH nAndI karNaH duHzAsanaH nepathye pArthaH kRSNaH vAsudevaH saMvAdAtmakaH duryodhanaH droNaH saMvAdAtmakaH karNaH kRSNaH pAJcAlI kRSNaH sUtradhAraH gAGgeyaH duryodhanaH kRSNaH arjunaH zizupAlaH arjunaH duryodhanaH dvijaH Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zloka (30) manmathonmAdadAyinyA (31) madhnAtu kiM (32) muktikrIDAkarama kara (33) mRgIdRzo'syAH vijayamAla - viracitaM (34) yadrocate kathaya (35) yatroccaiH kanakAcalaH (36) rAjanetA (37) rAdhAvedha guNenaiva (38) re re gokulavIra (39) khaliteSu kRtotkarSA (40) zakrAtikramavikramakramacaNaM (41) zarajAle'munA kSuNNe (42) zirAlavAcAla (43) zeSabhogasamA bhoga (44) sapta na SaD (45) stambhaH so'yaM (46) strIvargaratnasya (47) smRtAyAM nAmasAmyena (48) svargaH samagra iha (49) svIkRte'sminhazA (50) kSatravratamakhaNDa ... ... ... ... 806 :: 800 ... :: ... * aGkaH kramAMka 1.17 1.29 1.27 2.2 1. 11 1.34 1.20 2.9 1.33 2.3 1.14 1.13 1.25 1.28 . 1.8 1.18 1.40 1.16. 1.35 2.7 1.37 vaktA kRSNaH karNaH gAGgeya zizupAlaH: karNaH zizupAlaH: kRSNaH kRSNaH zizupAlaH: arjunaH . kRSNaH pratIhAraH : zakuniH karNaH saMvAdAtmakaH kRSNaH anye bhUmipAlAH kRSNa : zizupAlaH ajuna pArthaH Page #90 -------------------------------------------------------------------------- _