Book Title: Buddhiprakash 1969 06 Ank 06
Author(s): Yashwant Shukl, Madhusudan Parekh
Publisher: Gujarat Vidyasabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522412/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka 116 muM ] buddhiprakAza yazavanta zukala : sapAdakA : jUna : 19 madhusUdana pArekha vyaktisvAtaMtrya vyaktisvAta tryanI mane kiMmata che paNa mANusa mULe sAmAjika prANI che te na bhUlavuM joI e. sAmAjika pragatinI jarUriyAtAne vyaktirUpe khadhakhesatA thavAnuM zIkhatAM zIkhatAM ja te AjanI sthitie pahoMcyuM che. nirakuza vyaktisvAta'trya e tA jagalanA pazunA jIvananiyama che. ApaNe vyaktisvAtaMtrya ane sAmAjika aMkuza vacce madhyama mArga kADhatAM zIkhyA chIe. sAmAjika akuzeAnA AkhA samAjanA kalyANanA hitanI dRSTie svecchApUrvaka svIkAra karavAmAM ja vyaktinA tema ja samAjanA abhyudaya rahelA che. --gAMdhIjI [adeg 6ThTho gujarAta vidyA sabhA : C/o zrI. ha. kA. ArTresa kaoNleja : amadAvA da-9 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s tha nA varSa 116 ].. [ aMka ko A mAsika aMka dara aMgrejI mAsanI 21mI tArIkhe bahAra paDe che. v prasiddha thayelA , ane abhiprAyo mATenI javAbadArI te te lekhakanI raheze. 207 anukramaNikA prAsaMgika nedha viyeTanAma ane pazcima eziyAnA prazno- ukelanA raste ? devavrata pAThaka 205 AcArya atrenuM avasAna madhusUdana pArekha 206 haiyuM ane hinA (kAvya) sAkina kezavANI traNa hAIku (kAvya) jayanta pAThaka 207 ma.le. svarAja biMdyopAdhyAya, zoka anu. bahAdurazAha paMDita saMskRta sAhityamAM lokakathA saMgraha : vaitAlapaMzaviMzati rasikalAla cho. parIkha 214 ramaNabhAInI tattvamImAMsA * jayendrakumAra A. yAjJika ra20 raMgabhUmine nATaka kema maLatAM nathI ? ramaNikalAla jayacaMdabhAI dalAla 223 bhAratamAM aneka saMskRtiono saMgama mU.le. : kSitimohana sena, anu. : ravizaMkara rAvaLa ne gAlibanI kavitAmAM adhyAtmadarzana ema. jI. kurezI 236 pustaka paricaya bipIna jhaverI pUThA pAna 3 vyaktisvAtaMtrya gAMdhIjI pUThA upara mAsikanI ravAnagI, vyavasthA, lavAjama tema ja jAherakhabara aMge patravyavahAranuM saranAmuM : gujarAta vidyAsabhA, C/o ha. kA. ArTasa kaoNleja 2. che. mArga, amadAvAda-9 1 lekha aMge saMpAdake sAthe patravyavahAranuM saranAmuM : zrI. ha. kA. ArTasa koleja, 2. che. mArga, amadAvAda-9 ke lavAjamanA da2, vArSika lavAjama : ATha rUpiyA vidyArthIo mATe vArSika lavAjama : pAMca rUpiyA chUTaka nakala 75 paisA - jAherakhabaranA dara pAchaluM pUchuM 120 rUpiyA aMdaranuM pUThuM 90 rUpiyA AkhuM pAnuM 60 rUpiyA aradhuM pAnuM 40 rUpiyA 5 pAnuM 25 rUpiyA mAlika gujarAta vidyAsabhA vatI prakAzaka: yazavanta zukala, gujarAta vidyAsabhA, C/ozrI. ha. kA. ArTsa koleja,amadAvAda mudrakaH maNibhAI pu. mistrI, Aditya mudraNAlaya, rAyakhaDa, amadAvAda - 1 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ buddhiprakAza jUna 1969 - prAsaMgika noMdha viyeTanAma ane pazcima eziyAnA mekane mAnya nathI. rASTrIya morace ane henAI vaca. A prazno -ukelanA raste? gALAnI sarakAra racavAnI ane temAM sAmyavAdIono chellAM be varSa daramiyAna AMtararASTrIya kSetre je samAveza karavAnI darakhAsta laI AvyA che. A uparAMta keI prazno sauthI gaMbhIra svarUpe ApaNI vacce rahyA dakSiNa viyeTanAma taTastha rahe ane amerikA tenI dharatI hoya to te viyeTanAma ane pazcima eziyAnA prazno che. . uparathI vidAya le tema paNa mAgaNI karavAmAM AvI che. viyeTanAmanA praznanI gaMbhIratA tenI pAchaLa kharacAtA viyeTanAmano prazna viyeTanAmI ukele e dizAmAM paisA ane khuvArInA AMkaDA uparathI spaSTa thAya che. sAmyavAdIono jhoka rahyo che. chelle, da. viyeTanAmamAM amerikA dara mahine be abaja DaoNlara jeTalA pise A laDI rahelA mukti-moracAe potAnI kAmacalAu krAti' yuddha pAchaLa vApare che. Aja dina sudhImAM temAM 40,000 kArI sarakAranI racanA karI che. A aMge amerikA jeTalA amerikano mRtyu pAmyA che ane sADApAMca lAkhanuM tathA sAInanI sarakAranuM valaNa sAnukuLa nathI, paNa meTuM sainya A laDAImAM khaDepage rakhAyuM che. bIjA tenAthI sAtimaMtraNamAM rUkAvaTa Ave tevo paNa vizvayuddhamAM jeTalo amArA thayo tethI vizeSa be- saMbhava che. keriyAnI zAntimaMtraNAo varSo sudhI cAlI mAre viyeTanAma yuddhamAM amerikAnA hAthe thayA che. A hatI te pramANe viyeTanAmamAM paNa cAlaze tema jaNAya che, kAraNothI ja Aje A yuddhane baMdha karavAnI mAgaNI jUnanI 10 mIe nikasana tathA da. viyeTanAmanA amerikAnA samAjamAM prabaLa banI che ane nikasanane pramukha piyu vaccenI mulAkAta pachI ema jaNAya che ke tenI avagaNanA karavI posAya tema nathI, 14 mI menA amerikA dakSiNanA saMrakSaNanI javAbadArI sAI genana rAja nirmane viyeTanAmamAMthI amerikAnAM sainya khaseDI sarakAra upara mUkavA mAge che, paNa tema karavAmAM je levAnI yojanA raju karI che. 31 mI ogasTanA arasAmAM samaya lAge tema che te amerikAne samAja baradAsa 25000 jeTaluM sainya viyeTanAmamAMthI khaseDavAmAM Avaze karaze ke kema te savAla che viyeTanAmamAM rakhAyelA ame A saMkhyA eTalI nAnI che ke tenAthI viyeTanAmanI rikAnA sainyane pAchuM bolAvI levAnI mAgaNI eTalI paristhitimAM koI pharaka paDe tema lAgatuM nathI. bIjI prabaLa banI che ke A aMge nikasana upara khUba dabANa tarapha u. viyeTanAma uparano bembamAza baMdha thayo hovA AvI rahyuM che. amerikAnuM arthataMtra paNa kugAvAthI, chatAM viyeTanAmanuM yuddha meLuM paDayuM hoya tema jaNAtuM pIDAI rahyuM che. ripablikana pakSa temaja nikasananI nathI, UlaTuM, keTalAka jANakAra nirIkSakonA abhiprAya vicArasaraNI AvA prazno hala karavAmAM keTale aMze pramANe te amerikAnI yuddhakIya taiyArIo vadhAre ugra sahAyabhUta thaze te vize gaMbhIra zaMkA rahe che, saMbhava. banI che ane tenA humalAo vadhu vyApaka banyA che. che ke banAvonI hAramALA dhAryA karatAM vizeSa jhaDape. AgaLa vadhaze ane amerikAne viyeTanAmamAMthI vidAya pArisamAM zarU karavAmAM AvelI maMtraNAomAM levAnI raheze. muktimAro cIne hene A vize jAgrata. ekadhArI pragati zaka banI nathI tenAM ghaNAM kAraNo che. jaNAya che ane amerikAnI sthiti kaphoDI banAvavAmAM u. viyeTanAma, da. viyeTanAma (sAIgonanI sarakAra), sakriya che, dakSiNa viyeTanAmane rASTrIya mukti moraco ane ame | muktimaracAnI navI kAmacalAu sarakArane raziyAe rikA ema catuH pakSI maMtraNAo calAvavA vize samajatI mAnya karI che ane have pachInI maMtraNAomAM A hakIkata thayA pachI sAmasAmethI mukavAmAM AvelI zarate eka- paNa teno bhAga bhajavaze. buddhiprakAza, jUna 29 ]' Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyeTanAmanA prazna mAphaka pazcima eziyAmAM paNa maMtraNAo ane ukelanI dizAmAM pagalAM levAI rahyAM che, cAra mahA sattAonA sahakAra ane TekAthI amerikA ane raziyAe bane pakSene svIkArya bane tevI yojanA ghaDI kADhI che ane tene kAco musado laIne premake ke pahe che. A yojanAnI vigato jANI zakAI nathI, paNa tenA mukhya tane izArA kalpI zakAya tema che. eka vAta svIkAryA sivAya chUTako nathI. ijharAyalane mAnyatA na maLe tyAM sudhI A eziyAnI kaTAkTI dUra karI zakAya tema nathI. ArabAne A vAstavika hakIkata svIkAravI paDaze. te sAthe ja IjharAyale kabaje karelA pradezomAMthI badhA nahi te moTA bhAgano kabaje Arabene saMpAya te jarUrI che. gremI A darakhAsta mukhyatve nAsera tathA jorDananA husena pAse kabUla karAvavA mathI rahyA che; sIriyAne Teke hamaNAM maLe tema jaNAtuM nathI. pAchaLathI te vicArI zakAze. A yojanAne amerikA tathA raziyAne Teko che, tethI Arabe tathA IjharAyala upara joItA pramANamAM dabANa lAvI zakAze tema jaNAya che, te sAthe akAbAnA akhAta tathA suejhanI naheranA vahANavaTAnA praznamAM Ijipta namatuM jokhavA taiyAra thAya tema paNa jaNAya che. saMbhava che ke be varSanI maDAgAMTha pachI A sAlamAM mahA sattAonA saMyukta prayAsane cArI maLe, nAsera ijharAyalanI vAstaviktA svIkAre; bIjI tarapha IjharAyala tenI salAmatInA praznane pUrI agatya Apaze ane tema thatAM eka vikaTa prazna ukelanI dizAmAM AgaLa vadhaze. devavata pAThaka AcAya agenuM avasAna mahArASTranA prakhara patrakAra, nATayakAra. keLavaNIkAra tema ja rAjakIya netA zrI prahAda kezava ane kamaLAnI bImArIthI jUnanI 13 mI tArIkhe 71 varSanI vaye avasAna thayuM, mahArASTramAM gujarAta mAM temaja anyatra AcArya atre tarIke te suparicita hatA. pUnAmAM lagabhaga cAra dasakA parve temaNe eka zikSaka tarIke pitAnI kArakirdI zarU karI hatI, paraMtu mAtra zikSaNane vyavasAya pakaDIne besI rahenArA satethI jIva e nahatA. emanuM vyaktitva caMcaLa ane vividharaMgI hatuM. e pUnAmAM hatA tyAra agraNI marAThI nATayakAra zrI rAma gaNeza gaDakarIne prabhAva temanA para paDyo. temanAM hAyakakSayukta nATa kenI asara atree jhIlI ane nATayakAra tarIkenI pravRtti temaNe sarU karI. viziSTa pratibhAne kAraNe temaNe marAThI raMgabhUmine navo ja vaLAMka Ape ane bahu thoDA samayamAM eka samartha nATayakAra tarIke marAThI prajAe temane vadhAvI lIdhA. sASTAMga namaskAra, lagnAcI beDI, mI UbhA Ape ughAcA saMsAra, jaga kAya haNela, pANigrahaNa ane evAM bIjA vipula pramANamAM racAyelAM nATakoe temanI kIrti comera prasArI dIdhI hatI. gujarAtI bhASAmAM temanAM saMkhyAbaMdha nATakane anuvAda aneka lekhakoe karela che. gujarAtanI prajAe emanI kRtiono AsvAda sArI peThe mAryo che, AcArya atree philmakSetramAM paNa sArI nAmanA prApta karI. emanA " brahmacArI' citranuM gaI peDhInA sinerasikane haju sukhada ramaNa haze. sAne gurUjInI zyAmacI AI' kathA parathI citra utArIne temaNe rASTrapati suvarNacaMdraka meLavyo hato. - AcArya atre pAse kaTAkSa ane vATA hovAne kAraNe e rAjakItha netA tarIke paNa jhaLakI UThe temAM Azcarya nathI. 1938mAM e koMgresamAM joDAyA ane jotajotAmAM te pakSanA agraNI banI gayA. paraMtu avibhakta hiMdamAM te mAnanArA hovAthI temaNe 1948 mAM dezanA bhAgalAnA virodhamAM koMgresa choDI ane te samAjavAdI pakSamAM joDAyA. 1956 mAM dvibhASI rAjaya racanA ane AMdolana vakhate AcArya saMyukta mahArASTra samitinA netA banyA ane jelavAsa paNa veDyo. AcArya atree navayuga, marAThA Adi patranA taMtrI tarIke tejasvI kAmagIrI banAvIne marAThI prajAmatane jAgrata karavAmAM mahatvano phALo Apyo che. "navayuga' emanuM marAThI sAptAhika hatuM ane "marAThA' e temanuM dainika hatuM, je saMyukta mahArASTra pravRttinuM mukhapatra banI gayuM hatuM. virodhI pakSa tema ja vyaktio tarapha emanA nirdaya tema ja keTalIkavAra aMgata dveSabharyA kaTAkSa A patromAM pragaTa thatA hatA. AcArya atrenA javAthI marAThI sAhitya, raMgabhUmi tema ja patrakAranA kSetrane eka yuga pUro thayo che ema kahI zakAya, gujarAtane paNa emanAM nATakanuM tema ja temanAM hAsyakaTAkSanuM smaraNa lAMbA samaya sudhI raheze. - madhusUdana pArekha [ buddhiprakAza, juna 19 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haiyuM ane hinA | sAni kezavANI dUra mujathI thaI gayAM tArAthIye zaramAIne ! vRkSa pAchaLa cAMda ! tuM joyA na kara saMtAIne. tyAM bhalA huM premanuM baMdhana phagAvuM zI rIte ? jyAM paDI che A dharA paNa sAgare gherAIne. Ama to huM muktine cAhaka hato jIvanamahIM, premanA dhAge huM kheMcAto rahyo baMdhAIne! mAruM haiyuM zI rIte sepuM tArA hAthamAM ? nA rahI lAlI hinAnI mujathI jyAM sacavAIne ! ema pharakI gaI havAnI eka AchI laherakhI, jANe ke " cAlyuM gayuM he bAraNe DekAIne ! jyAM milananI Aza janmI tyAM ja daphanAI gaI AthamI gaI bIjarekhA be ghaDI dekhAIne cAMdanImAM tuja pratIkSA kyAM sudhI sAgarataTe? ke samaya besI nathI raheto kadI rokAIne. nA maLyo saMgAtha tAre che. jIvananI keDIe, sAtha paDachAyAe to dIdho ane patharAIne. vIja sAthe garjanAo thaI jIvana-AkAzamAM, vedanA pAchI pharI gaI hAsyanI TakarAIne. anya koI sAja " sAkina'! cheDavAnI zI jarUra ? sAMpaDe kekila taNe TahukAra je vanarAIne. traNa hAIku / jayanta pAThaka ta pAThaka caDhI vAyare dharA dhULanI, banI gulAbI Abha ! sAgara tIre nALiyerIo; mIThuM zrIphaLa pANI ! | vidAya : gADI - gaI choDI ne bASya have AkhamAM. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zAka - mULa lekhakaH svarAja baMghopAdhyAya anu.: bahAdurazAha paMDita mAthAnI DAbI bAjue TakaTaka thaI rahyuM che. sAjA thaI jaze. DokaTara kahetA hatA. thoDo samaya dehamAM jANe keIe majabUta deraDuM bAMdhI dIdhuM lAgaze." heya ema lAge che. eTaluM darda, eTalI vedanA thAya AzvAsana mATenuM A haMmezanuM sUtra che. e che ke AMkhe joI zakAtuM nathI. avanI pote paNa ramAye jANe che ane avanI paNa jANe che. te paNa pitAnA dardane samajI zakatA nathI. patnI patine AzvAsana nahi Ape to bIjuM koNa kharI rIte A dardamAM ghA ke gUmaDA jevA Apaze? lapakArA thatA nathI. evuM thAya che ke jANe cAmaDIne kadAca sAce ja A roga maTavAne na hoya. doraDAthI bAMdhI kaI satata kasIne kheMcI rahyuM che. ema paNa bane ke A avanInI aMtima bImArI mAthuM nAriyeLanI jema phUTIne cUrecUrA thaI jaze thaI paDe. e vAtane Dara ramAne avanI karatAM e che ema lAge che. ema thAya teya sAruM, paNa thatuM nathI. paNa Darane manamAM dabAvI rAkhavA paDe che. nathI. AvI takalIpha have vadhAre vakhata sahana thaI caherA parathI bhaya ane ciMtAnA bhAva dUra rAkhI zake ema nathI.. vAraMvAra avanIne AzvAsana ApavuM paDe che. avanInI AMkho bhInI thaI gaI. ramAe avanI pahelethI thaDa pocaTa che. lagna thaye pitAnA pAlavathI enI AMkho lUchatAM kahyuM, "DakaTara paNa ghaNA divase thaI gayA, cauda varSa. A mahA AvatA ja haze. diyarajI belAvavA gayA che.' mAsamAM lagnanI paMdaramI varSagAMTha Avaze. ATalA AvuM to ghaNIvAra thayuM che. DokaTara Ave che, samayane rAta-divasano sahavAsa ocho nathI hoto. davA paNa Ape che, paNa darda acAnaka vAraMvAra UpaDe avanInI nasenasane e oLakhI gaI che. e jANe che. lagabhaga eka varSathI A ja dazA che. che ke ja AzvAsana ApavAthI paNa avanIne evuM lAge che ke jANe mAthAmAM DAbI bAja thoDe ghaNe sadhiyAro maLe che. eka vIMchI paDI rahe che. thoDA divasa zAnta rahI putranI uMmara tera varSanI che, sAtamImAM bhaNe ekadama e jAgI UThe che, ane snAyuone kasIne che. avanI daza varSa vadhAre che to putrane koI eka jakaDI le che. pachI te enA jherabharyA DaMkhathI sArI lAIna para caDhAvI zake. paNa have A bImArI kANuM pADyA kare che. pachI zuM e daza varSa jIvate rahI zakaze? eka avanIne sauthI moTuM duHkha e vAtanuM che ke e bhAI che. bhaNyo na hovAthI ene eka dukAnamAM pitAnuM darda koIne sAcI rIte samajAvI zakato mUkI dIdho che. ene je maLe che e pAna, sigAreTa, nathI, DekaTarane paNa nahi, ramAne paNa nahi. sinemA vageremAM kharacAI jAya che. eka ghare nizvAsa nAkhI avanIe Artasvare avanInI karI sArI che. eka vepArI peDhImAM kahyuM, "have huM kadAca kadI sAjo nahi thaI zakuM.' ekAunTa oNphisara che. pagAra paNa traNa AMkaDAthI koNa kahe che ke sAjA nahi thAo? jarUra cAra AMkaDA sudhI pahoMcyo che. proviDanTa phaMDa, [ buddhiprakAza, juna'69 208 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ inzyoransa vagere badhuM ja che. kalakattAmAM eka nAnuM DokaTare thoDIvAra bhava saMkecI rAkhyAM. pachI sarakhuM makAna paNa baMdhAvI dIdhuM che. avanI marI dhImA avAje bolyA, "meM te pahelethI ja kahyuM jAya te ramAne rastAnI bhikhAraNa to nahi ja hatuM ke koI moTI hospiTalamAM dAkhala karAvI pUrI banavuM paDe. karakasarathI rahe to sAta-ATha varSa te tapAsa karAvI le. Ama te ghera paNa thaI zake, khUba sahelAIthI pasAra thaI jaze. paNa kharca vadhAre thAya.' tepaNu avanIe thoDA divasa vadhAre jIvavuM ramAe javAba Apyo, "zuM zuM karavuM paDaze, kaho." jarUrI che. ramAe A paMdara varSa enA para nirbhara "blaDa, yUrina, skUla tapAsavAM paDaze. mAthAne rahIne nizciMtatAthI pasAra karyA che. je e nA ekasare levo paDaze." bace te ramA mATe AkhI duniyA zUnya banI jAya. "sAra ema rAkho." ghara saMbhALavuM enA mATe muzkela banI jaze. e ' "kAle huM eka kaMsalaTaMTane sAthe leto AvIza. gAMDI thaI jaze. pachI badhI vyavasthA thaI jaze." nahi, eNe jIvavuM paDaze. sArI rIte jIvavuM e barAbara che," ramAe kahyuM. paDaze. ochAmAM ochuM daza varSa sudhI. DokaTare AgaLa kaMI kahyuM nahi. Ijekazana avanIe dhIre dhIre ramAne eka hAtha pakaDo, ApI dIdhuM. : "DokaTara to hajI na AvyA?" ATalI vAra pachI avanIe dhIme dhIme kahyuM, * " AvavAnA che. AvatA ja lAge che." "game te thAya, kaMIka karavuM te paDaze ja, ThekaTara ' ' kyAM che?'. . sAheba." dAdara parathI bUTane avAja saMbhaLAya che." DokaTara UbhA thatAM bolyA, "tame ciMtA na theDI AgaLa jaIne jene." kare. huM badhI vyavasthA karI daIza." " jarUra nathI, AvI gayA che." avanI AMkho mIMcI sUI rahyo. ramA DokaTarane eka lAMbo zvAsa mUktA avanIe kahyuM, "DokaTara kaTara vaLAvI AvI pharI avanInA ozikA pAse besI have karaze paNa zuM ?" gaI eka ghera zvAsa laI e dhIme dhIme avanInuM eka ijekazana ApIne suvADI deze." mAthuM dabAvavA lAgI. "eya sAruM. takalIpha te ochI thaze.' ramAne khabara che ke avanI thoDI ja vAramAM UMghI jaze. UMghamAMthI uThADIne baporanA khAvAnuM takalIpha ochI thatI nathI. takalIphanI anu khavaDAvavuM paDaze. e pachI ene pharI UMdha AvI bhUti ochI karI deze. have koI moTA DokaTarane jaze. UMghanI A bezI lagabhaga be divasa cAlaze. batAvyA vinA nahi cAle ema lAge che." e pachI dhIre dhIre e pharI sAjo thaI jaze. thoDA ramAe palaMga pAse eka khurazI lAvIne mUkI. divasa sArI rIte pasAra thaI jaze. pharI pAchuM eka DaoNkaTara AvyA. sAthe jatIna, avanIne bhAI hato. divasa acAnaka darda UpaDaze. "pharI darda zarU thaI gayuM?" thoDIvAra pachI unmeSa skUlamAM jaze. je kaMI AMkho pahoLI karI DokTara tarapha jatAM avanIe thaI zake e banAvIne ene khavaDAvavuM che. atyAre garadana halAvI. unmeSa mAstara pAse bhaNI rahyo che. ramAe kahyuM, "gaI kAla rAtathI sakhata dukhAvo A rUmamAM e ekabe vAra Avyo hato. paNa zarU thayo che. AkhI rAta UMghI zakyA nathI." ramAe ene dhamakAvIne abhyAsa khaMDamAM mokalI buddhiprakAra, jana '69 ] Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ di. khabara nahi, paNa A kadAca cepI roga paNa AdhAra rAkhIne ja oparezana Tebala para javuM paDaze. hoya. unmeSane A tarapha vadhAre na AvavA devo athavA to jIvanabhara A takalIpha Aja rIte sahana e ja ThIka che. karavI paDaze. avanI lAMbA samaya sudhI khATalAmAM raheze te A vAta avanIthI chupAvavAno prayAsa karavAmAM e nakkI che ke cAre taraphathI barabAdI zarU thaI jaze. Avyo, te paNa e badhuM samajI gaye. ene cahere umepane paNa e potAnI icchA pramANe ucherI phikko paDI gayo hato. eka lAMbo zvAsa letAM teNe nahi zake. kahyuM ke, "je thaze te joyuM jaze. oparezana to huM A bImArI maTADavI ja paDaze. game te thAya karAvIza ja. A darda have vadhAre vakhata sahana nahIM paNa koIne koI ilAja to kare ja paDaze ane thaI zake.' e na thAya te bahetara che ke avanInuM.....vicAra ramAnA mukha para udAsInatA hatI. avanInI karatAM ramA cekI UThI. chI...chI...e A zuM vAta sAMbhaLIne te thoDI khIlI UThI, "parezana vicAravA lAgI? avanInuM mRtyu thAya e zuM sAruM karAvaze ?' che? ramA Avo vicAra kevI rIte karI zakI? "oparezana jarUra karAvIza. pariNAma pachI bhale . ramAe potAnI jAtane dhamakAvI-e patnI che, patinI game te Ave. thaDe vicAra karIne ramAe dhIre bAbatamAM Avo vicAra eNe haragijha nahi karavA dhIre kahyuM, "ThIka che, ema ja kare. je tame hiMmata joIe. rAkhavA ho, te eNparezana karAvI ja laIe. paNa hA, janma ane mRtyu to vidhAtAnA bhagavAnanI marajI haze tema thaze." hAthanI vAta che. kaNa kyAre maraze enI koIne avanIe oNparezana mATe hA pADI dIdhI. khabara nathI. ema paNa banI zake ke avanI na mare ane e pote ja mRtyu pAme. A ghara mATe ramAnuM divasa najIka AvI gayo. parama divase hospiTalamAM dAkhala thavAnuM che. mRtyu vadhAre bhayaMkara banI jAya. e marI jAya to avanInI saMbhALa rAkhanAra koI na rahe. unmeSa e divase AkhI rAta UMgha na AvI. keTalAka ekadama jaMgalI banI jaze. divasathI bannene UMdha AvatI nathI. avanI palaMga ramA UbhI thaI avanI u| ghI gayo. unmeSane " para sUI gayo che. unmeSane sAthe laI ramA jamIna navaDAvI-khavaDAvIne skUlamAM mokalavo che. ramA oraDA para sUtI che. mAMthI bahAra cAlI AvI. te vakhate rAtanA bAra vAgyA hatA. avanI eka mahinAthI paNa vadhAre samaya pasAra thaI UThayo, battI saLagAvI, eka glAsa pANI pIdhuM. gayo. avanIne bIjA paNa moTA DokaTaree tapAsya. paMkhAnI spIDa vadhArI dIdhI. avanIe joyuM ke rama tapAsa pachI teo e nirNaya para AvyA ke epa. tenI tarapha joI rahI che. rezana karavuM paDaze. parI khelIne keTalAka snAyuone udAsa mukhe hasavAnI koziza karatAM avanIe AghApAchA karavA paDaze. kahyuM, "bahu garamI che." parezana moTuM che. A dezamAM evA eNpa- ramA beThI thaI, oDhavAnI cAdara dUra karI. rezana ekabethI vadhAre thayAM nathI. thatAM ja nathI. kharekhara bahu ja sakhata garamI che. garadana ne pITha jIvavA maravAnuM kaMI ThekANuM nahi, paraMtu A eNpa para parasevo thaI gayo hato. rezanamAM to maravAnI ja AzaMkA vadhAre rahe che. "UMgha nathI AvatI ?" ramA uDIne pAse AvI. kismata jera kare te ja bacI zakAya. bhAgya para battI bujhAvIne avanI pAcho palaMga para Avyo. 11 [ prikAsa, jana 'e Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k tame sUI jAo, huM mAthuM khAvuM chuM.' avanIne avAja bahu DhIleA hateA, UMdha nathI AvatI.' 'prema?' ' vicAruM chuM ke jo huM marI jaIza tA tamArA badhAMnuM zuM thaze?' * khATI ci'tA karavAnI jarUra nathI, mAruM mana kahe che ke tame sAjA thaI jazeA.' ramA jUThThuM' khelI. tenuM mana te! vAraMvAra kahI rahyuM che ke avanI A vakhate te| nahIM khase. te paNa ATalI takalIpha, ATalI vedanA sahana karavA karatAM Aparezana karAvavuM ja yeAgya che. e ene kevI rIte rAke? avanI haTha karI rahyo che. ceAsa e Aparezana karAvaze ja. paNa ramA jora kare te ene rAkI na zake? kadAca rekI zake. paNa e pachI jyAre vedanA bhAgavavI paDe tyAre ramAne deSa devAmAM Ave. dASamAM bhAgIdAra banavAthI mAne zA lAbha? je karavA mAge che te karavA de, bhAgyamAM je lakhyuM haze te thaze. 'huM eka vicAra karI rahI hatI,' ramAe kahyuM. avanIe tenI tarapha aMdhArAmAM joyuM. ramAe kahyuM, ' inspeAransa ane AphisanA badhA kAgaLA te! tame mane ApI dIdhA, jo ke enI kaI jarUra na hatI. huM jANuM chuM ke tame sArA thaI jazeA. te paNu...javA de...huM kahetI hatI ke makAna te tamArA nAma para che. enA para tamArA bhAI dAvA karI zake che. tethI joe mArA nAme karI deze. tA ThIka gaNAze.' dhIme dhIme te khAlI, baeNnkamAM tA dara vakhate tame ja sahI kare che. zuM mArI sahIthI rUpiyA maLI zakaze !' * hA, maLI zakaze. bannenA nAme ekAunTa che. koI paNa ekanI sahIthI paisA maLI zake che. aDhAra hajAra rUpiyA che. keTalAka A divaseAmAM kharcAyA haze.' ramAe eka dhere. zvAsa lIdhA. ane udAsa svare . kahyuM, ' khabara nathI zuM che. zuM nathI. A badhuM mAre jANavAnI jarUra paNa nathI, tame suI jAo.' preAvIDanTa phrenDa..... 6 ramAe avanIne khelatA aTakAvI dIdhA, * e badhI vAtA rahevA do. UMdhatA krama nathI ? kheATI ciMtA karyAM karI che.' avanI AgaLa kaI khelyA nahIM'. AMkhA mIcI dIdhI. kadAca UMdhavAnA prayatna karateA hateA. ramAnI AMkhAmAMthI UMdha UDI gaI hatI, e cokkasa samajI gaI hatI ke have avanI nahIM ace. e kaMI karI zakatI nathI. avanI nathI--e vicAratAM ja mana karUMpI UThe che, mAthuM ghUmavA lAge che. ramAe AMkhA nIMcI ane avanInA vALa para dhIme dhIme AMgaLIe pheravavA lAgI. mananI sAthe sAthe eneA hAtha pazu dhrUjI rahyo hatA. kamajorI anubhavI rahI che. chatAM manamAM uttejanAnA bhAva che. enA ene spaSTa anubhava thatA hatA. AMkhA baMdha karI te paDI rahI, paNa mana kalpanAnA teja pravAhamAM vahevA lAgyuM. mIcelI akhAnI pAchaLa kalpanAcitranA rUpamAM ramAne sAk dekhAI rahyuM che ke--diyara jatIne AvIne khakhara ApI ke avanI marI gayA. e dhaDIma I te jamIna para paDI gaI te rAvA lAgI. rudana, DUsakAM, mAthuM cIrI nAMkhe evuM rudana karavA lAgI. savahAlAM adha AvI gayAM. mahAllAmAM bhIDa thaI gaI. badhAM tene dhIraja ApavAnA prayAsa karI rahyAM che. putrane lAvI tenI pAse besADI dIdhA che. enA mADhA 'tuM sAcuM ja kahe che.' avanIe ramAne eka hAtha pakaDIne peAtAnA hRdaya para mUkI dIdhA, 'kAle ja vakIlane melAvIne vIla karI daIza. e bahu jarUrI che.' ramA avanInA mAthe hAtha pheravI rahI hatI. sAme joI te tAre jIvavuM paDaze. mAnA manamAM buddhiprakA>>, jUna 19 ] 211 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvananA eka virATa parivartanane svAda, eka vizALa javAbadArI athavA peAtAnI zaktiparIkSAnI uttejanA AvI gayAM. A uttejanA sAthe sAthe bhaviSyanA aneka divaseAnA saMgrAma mATe sthira ane zAMta chatAM dRDha maneAqhaLa eka' thayuM. badhuM zUnya lAgatuM heAvA chatAM ramA vihavaLa nathI. potAnA sAme paDelI virATa javAbadArI ane jIvanasaMgrAma ene sthira banAvI rahyAM che, DAra banAvI rahyAM che. udAsa cahere ene e sAdhanA karavI paDaze. peAtAnA paganA khaLa para UbhA rahevuM paDaze. jIvanane A eka judA ja svAda che. dhIme dhIme ramAe AMkhA kheAlI. nahI, have enAmAM kaI kamajorI nathI. koI nirAzA nathI. navA divase| mATe te maneAmata pUrI taiyAra thaI gaI che. avanInA kapALa para pharI hAtha pheravatAM ene thayuM ke keTalA AzcaryaMnI vAta che. A mANasa kadAca thADA divase| nahIM hAya. vAta nahIM kare. pachI dekhaze pazu nahi. A palaMga, A ma, A mAsanA abhAvanI hara eka kSaNe yAda ApatAM raheze. ekAeka ene thayuM ke e eka mRta vyaktinA kapALa para hAtha pheravI rahI che. eka AMcakA sAthe eNe peAtAnA hAtha haTAvI lIdhA. ene thADA Dara lAgavA mAMDayo. e peAte paNa eka divasa maravAnI che. jarUra bharavuM paDaze. nahi, e jIvavA mAge che, bahu divasa, bahu samaya sudhI jIvavA mAge che. badhA prakAranA saMgrAmane sAmanA karatAM e jIvavA cAhe che. ene paNa eka divasa maravuM paDaze. zA mATe bharavuM paDaze? zuM e lAMbA samaya sudhI jIvatI na rahI zake ? ene Dara lAgavA mAMDayo. ramA palaMga parathI nIce UtarI, dhIme dhIme unmeSa pAse jaI sUI gaI. eka hAtha unmeSanA deha para rAkhyA. have A unmeSa ja tenuM sasva che. enA mATe ene jIvavuM che. e mRtyunI ciMtA karavA mAgatI 12 nathI. e jIvana mATe vicAravA mAge che. AvanAra muzkela divase mATe e vicAravA mAge che. UMdhavA mATe ramAe AMkheA mI'cI. unmeSanuM zarIra pUratuM garama che. tenA dehamAM jIvananI uSmA che. ramA UMghI gaI. keTalAMya kAmeA ane muzkelIe vacce sUraja UgyA te AthamI gayA. divasa krAI paNu rIte pasAra thaI gayA. e divase Aparezana hatuM. : diyara tIne kahyuM, 'bhAbhI tame AvA che? ' mAthuM nIcuM rAkhI ramAe dhImA avAje kahyuM, 'huM AvIne zuM karIza ! mAruM mAthuM bhame che. tyAM AvIza te| bebhAna thaI jaIza. tame leAkeA vadhAre muzkelImAM mukAI jazeA.' * tA rahevA do. tamAre AvavAnI jarUra nathI.' kharekhara eka dabAyelI uttejanAthI savArathI ja eneA deha tharathara dhrUjI rahyo hatA. ramA sUtI ja rahI. diyara hospiTala gayA. sAthe khUba paisA paNa laI gayA. AkhA divasa ramA sUtelI ja rahI. e jANe che ke diyara kayAre Avaze. eka bhayAnaka pratyAzA ane AzAnI uttejanAmAM mAthuM... paNa UMcu karI zakI nahi. apAra thaI gayA. diyar byA nahi, agiyAra vAge oNparezana zarU thavAnuM hatuM...atyAra sudhImAM teA pUru thaI javAnuM hatuM. teA zuM badhu khatama thaI gayuM ! ramA eThI thaI. enA caherA kaThora thaI gayA. e khArI pAse jaIne besI gaI. bahu vAra sudhI esI rahI. e vAgyA, traNa vAgyA, cAra paNa vAgI gayA. diyara hajI sudhI AvyA nahi. ramA kraza para sUI gaI. thoDA samaya vItyA bAda dAdara para ca'palanA avAja saMbhaLAyA. ramA eDI thaI. enI AMkhA paheALI thaI. e vAtane e peAte ja samajI zakI nahi. rUmanA bAraNA AgaLa AvIne jatIna UbhA rahyo. [ buddhiprakAza, jUna 69 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekA 8 bhAbhI ' e theADI vAra mUMgA rahyo. e hAMkatA hatA, kadAca zvAsa laI rahyo hatA. eka ramAe cIsa pADI, zuM kahevuM che ? kaDA, cUpa kema thaI gayA ? huM badhuM' ja sahana karI zakIza. khelA, bhAI mAleA.' jatIne dhIre dhIre kahyuM, gabharAva nahi bhAbhI, ramAne A zuM thaI gayuM ? A samAcAra bhAnamAM AvI rahyA che. badhI rIte sAruM che.' eka phulAvelA phuggA jema phATIne sa'kAcAI diyaranI vAta sAMbhaLIne bhAIne sAru che. Aparezana saphaLa thayuM che. bhAIsAMbhaLIne teA eNe hasavuM joItuM hatuM, AnaMdathI UchaLavuM joItuM hatuM, keTalIya vAtA pUvI joItI hatI paNa e kAMI karatI nathI. jAya che ema mA paNa saMkAcAI gaI. 'ThIka che? ' TakAu ane AkaSa ka . ' hA, bhAI te sAruM che. ' ramAne bahu azakti lAgI rahI che. eka bhAvI uttejanAnA svapnAthI akasmAta enA snAyu kheM cAI gayA. enA caherA gherI udAsInatAthI chavAI gayA. saMtA Sa nI sarasapura milanuM kApaDa e Ta le mana zAkathI kema dherAI gayuM, e te peAte pazu samajI zakI nahi. e AMkhA kADIne diyara sAme jotI ja rahI. parA kA DA senA, zaziMga, pApalina krepa, dhAtI ane sADI TeliphAnsa : 24901 - 24952 dhI sarasapura milsa limiTeDa sa ra sa pu ra rA De : a ma dA vA 4-18 madhyama baranuM kApaDa TeligrAma : rUpasarasa" Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta sAhityamAM lokaWA saMgraha: vetAlapacaviMzati rasikalAla cho. parIkha mAnavasamAjamAM lokanAM citta upara prabhAva pADe AvI kathAo te prathama maukhika paraMparAthI evA asAdhAraNa zaktivALA vIra puruSo AgaLa jIvatI rahe che. AvuM maukhika taratuM ke pravAhI paDatA thaI prasiddha thAya tyAre temanA viSe parAkrama- sAhitya samaya jatAM lipibaddha thAya tyAre te sthita kathAo racAya che. samaya jatAM mULa puruSa sAthe sAhitya bane; jeke graMthastha thayA pachI paNa maukhika saMbaMdha na dharAvatI kathAo paNa tene kendramAM rAkhI prathA baMdha thatI nathI. A jAtanuM kathAsAhitya enA tenI AjubAju gUMthAya che. vismRti thatAM ke bIjAM mULa sthAnathI deza-paradezamAM pracAra pAmatuM rahe che; koI kAraNe, AvA kathAsamUho bIjA keI vIra ane sthaLa ane kAlanA kramamAM vadhatAochA pheraphAro puruSane kendramAM rAkhI le che. emAM emano saMbaMdha temAM thayA kare che. kathAo pote ghaTanAmAM kaMIka kaMIka ocho vadhato hoya ke muddala paNa na hoya, chatAM pheraphAra pAme che ane kaI vAra nAyaka paNa badalAI evI vAstavika ke kapita ghaTanAonI kathAo temane jAya che. A prakriyA ke vikriyA dvArA kathAonAM karatI racAya che. arthAta AvI kathAo mULa nAyake ja ke mAlAo ke pravAho-nadIo banatA hoya game te hoya paNa te eka ke bIjI rIte viziSTa vIra che; emAM dera keI eka ItihAsaprasiddha nAyaka puruSo sAthe saMkalita thAya che. AnAM udAharaNa banI jAya che; to kaIvAra kathA kahenAra ja dera dareka janasamAjanA sAhityanA itihAsamAM maLe banI jAya che, jema vetAla paMcaviMzatimAM banyuM che; jemake rAmanI AjubAju gUMthAyelI kathA che. AvAM kathAjo ke mAlAo ke saritAonuM ethI rAmAyaNa, kuruvaMzanI saMkalita kathAomAMthI prathama svataMtra astitva hoya che, paNa pAchaLathI mahAbhArata ItyAdi. dharmasaMsthApakomAM buddha ane bIjI koI mahAna vyaktinI kathAmALAomAM gUMthAI mahAvIra viSenAM kathAcake paNa A jAtanAM che. jAya che. Ama thavAmAM kathAonuM lipibaddha thaI vatsarAja udayananI AjubAjunAM kathAcako prAcIna graMthastha banavuM e eka kAraNa bane che. emane , saMskRta sAhityanI khANa jevAM che. azokakendrIya maMthastha banAvanAra kavi pitAnI saMyojaka zaktithI kathAcaka bauddha paraMparAmAM jANItuM che. bIjA rAjavI kathAjane joDI meTe kathA saritsAgara banAve che. kathAcakromAM jayasiMha siddharAja ane akabara bAda prAcIna bhAratIya sAhityamAM A kathAsAgara zAhanAM kathAcakrone ulekha karI zakAya. yuropIya banAvanAra tarIke guNADhaya kavi (I. sa. 600 dAkhalAomAM Arthara rAjA viSenuM Mortede pahelAM) prasiddha che. A graMtha paizAcI prAkRtamAM Arthurl } Chanson de Rollandai dia gaNI zakAya. paraMtu prAcIna chatAM adyApi jIvatuM 1. Mathew Arnold: Essays in Criticism, Second Series, p. 14. kathAcaka ujajayinInA paraduHkhabhaMjana vikrama rAjA 2. Monton : Modern Study of Literature viSenuM che. pp. 20-28, 28-32. * ola inDiyA reDiyAnA saujanyathI. tA. 9-4-69nA 3 Kirth : A History of Sankrit Literature rija karavA vArtAlApane cheDeka vistArI, pp 266-12. 214 [[ buddhiprakAza, juna '69 Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mULa racAye hato. A uparathI tarka thAya che ke AmAM zivadAsa (I. sa. paMdara sike) nI AvuM kathAsAhitya mULa eka ke bIjI lekabhASAmAM vAcanAmAM gadya ane padya bane che; emAM yatratatra prAkRta bhASAmAM mUrta thatuM haze. guNakathanI paizAcI bRhatkathAmaMjarImAMthI ke urdUta thayA che. bIjI bRhatkathAno graMtha upalabdha nathI, paraMtu tenA eka AvI prasiddha vAcanA jaladatta (I. sa. 16 me saMskRta saMkSepane keTalAka bhAga upalabdha che. A saMke)nI che. A vAcanAmAM mukhyatve gadya ja che, graMthanuM nAma che bRhatkathAzlokasaMgraha ane tenA paraMtu te te kathAnA prAraMbhamAM ane aMtamAM loko racanAranuM nAma che buddhavAmI. ene samaya anizcita Ave che. A uparAMta saMskRtamAM bIjA paNa keTalAka che. bAramA saikA pahelane che, kadAca I. sa. ne vetAlakathAsaMgraha che. AThama, navamo sake.4 vetAlanI kathAo aneka bhASAomAM UtarelI pazAcI bukathA uparathI saMskRtamAM zreme che. tibeTanI ane pachI meMgeliyana bhASAomAM (I. sa. 900-1066) bRhatkathAmaMjarI nAmano enAM rUpAMtaro thayAM che e prathama noMdhavuM joIe. graMtha ramyA che. bIje saMskRtamAM Avo AnAthI bhAratanA lagabhaga badhI bhASAomAM enAM rUpAMtaro meTa je graMtha prasiddha che tenuM nAma kathAsaritsAgara thatAM rahyAM che; telugu, tAmila, kannaDa, marAThI, hiMdI, che. enA racanAra somadeva bhaTTa (Isa. 1063- baMgALI, gujarAtI. gujarAtImAM zAmaLanI DA1081): manAya che. A banne Akara graMthomAM pacIzI jANItI che. te pUrve devazIle (vi. saM. 1619) vetAlapaMcaviMzatikA che. paMcavIsI rAsa nAme hemANuM, (vi. saM. 1646) vetAla eTale "bhUtAdhiSThita zava evo artha a. vetAla paMcavIsI nAme ane e ja nAme siMhapramoda (vi. saM. 1672) vagere jaina sAdhuoe A ke.nA TIkAkAra mahezvara Ape che. arthAta potAnA kathAo gujarAtImAM utArI che. gujarAtI gadyamAM zarIramAMthI chUTo thaI bhUta thayele jIva bIjA koI paNa ajJAtanAma eka jaina sAdhue A kathAo zabamAM vAsa kare tyAre AvuM zaba vetAla kahevAya. zrI behatAla pacavIsI' nAme lakhI che. hIravijayavetAlapacaviMzatikA vetAle kahelI 25 kathAone saMgraha e pite eka ane ravataMtra kathAcakra che, ane samayanI ke te pachInI A racanA haze. sUrine emAM namaskAra karyA che eTale akabaranA alaga graMtha tarIke enI aneka vAcanAo che. saMskRta vaitAla paMcaviMzatio ke bIjI bhASA4. ibid, p272. 5. ibed, p. 281. emAM enAM rUpAMtare pUrAM ekasarakhAM nathI. * zabdaka95druma zabdaratnAvalIne havAlo ApI meMgeliyana rUpAMtara, jenuM nAma "siddhikarparache, dhArapAlano artha, bharatanA AdhAre eka prakAranA mallano temAM te mULa kathAmAM paNa pheraphAra che. 10 paraMtu prakAra evA bIjA be artho Ape che. zivanA eka gaNAdhipanA arthamAM kAlikApurANamAMthI hatAza Ape che: 6, N. A. Gore : Introduction to fmattarAjA candrazekhara ane tArAmatInA be putro. temAM moTo tA tApannavAti, p. 5 te bhairava ane nAne te vetAla. A uparAMta vetAla 1. Peuzer : The Ocean of stories, Vol. bhaTTa-vikrama rAjAnA navaratnamAMne eka-no paNa nirdeza VI, p. 241. kare che. zrI. bhegIlAla sAMDesarAe eka nAnA nibaMdhamAM . melanalAla dalIcaMda desAI : jaina sAhityano saMkSipta vetAla ane vIra vikrama viSenI camatkArika kiMvadantI- itihAsa, pR. 609; jaina gurjara kavio, pR. 221-2 enA mULamAM koI etihAsika vyakti haze kharI enI 9. jagajIvana modIsaMpAdita vaitAla paMcavIsI, 5, 87, carcA karI che. pR. 186-19; " ItihAsa ane sAhitya" 1916, vaDodarA. gurjara grantharatna kAryAlaya, amadAvAda, 1966. 10. O. s. Vol VI pp. 241-6, buliprakAza, juna '69 ]. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sa MskRta ane bhAratIya bhASAonI vaitAla AmAM majakura moTe bhAge maLatA che. pacIzI A kathAvalInuM sUtra ke A kathAcanuM saMkalanatattva kathA kahenAra vaitAla ane kathA sAMbhaLanAra tathA te dvArA kula pAmanAra eka rAjA che. kAzmIrI bRhatkathAma'jarI ene pratiSThAnapuranA rAjA kahe che, kathAsaritsAgara vadhArAmAM ene geAdAvarItaTe AvelA pratiSThAna dezanA rAjA ane vikramasenanA putra tarIke oLakhAve che. zivadAsa ane ja bhaladatta rAjAne vikramakesarI tarIke oLakhAve che. devazIla paMcavIsI rAsamAM rAjAne mAlavadezanI siprAnA tIre AvelA ujeNInagaranA vikramarAya tarIke ALakhAve che, je gaMdhava senarAyanA putra che ane je 'paraduHkhakAtara' kahevAya che. gujarAtI kathAomAM A paraparA che. vaitAlapacIzInAM judAM judAM rUpAmAM kayA kayA pheraphAro che ene penjhare prAsanIya abhyAsa karyAM che tenAthI khyAla Ave che. 11 vaitAlapaMcavi zitikAnA saskRtamAM kSemendranI bRhatkathAmaMjarImAM saMgraha thayelA che. te pramANe eka savAre trivikrama rAjA pAse kSAntizIla nAmane eka zramaNa daraba:ramAM AvIne eka phaLa bheTa dhare che, rAjA e khajAnacInA hAthamAM Ape che. A pramANe dararAjA vaSa~ sudhI thAya che. ekavAra rAjAnA hAthamAMthI ene vAnara phaLa laI le che ane dAMtathI te tADI nAMkhe che, teA temAMthI divya ratna nIkaLI paDe che. AkhA darabAra enA tejathI bharAI jAya che. rAjA khajAnacIne melAvIne ene soMpelA phaLa magAve che. te phaLamAMthI nIkaLelAM ratnA rAjAne Ape che. kaeNlikakapi'- pALelA bIje divase e zravaNa Ave che tyAre rAjA tene pUche che : 11. O, S. Vol VI, pp. 225-294; Vol. VII, pp, 199-263, kSAntizIla vyavasitaM citraM te pratibhAti me / kiM ratnaiH pRthivImUlyaiH prAptumicchasyataH parama 11 (269) kSAntizIla tArA vyavahAra mane vicitra lAge che. AkhI pRthvI jenuM mUlya thAya evAM ratna mane ApIne tuM zuM prApta karavA icche che? zramaNa kahe che : A kALI caudazanI rAte smazAnamAM mAre kAI eka mantrasAdhanA karavAnI che. temAM tuM mArA dvitIya sAdhaka thA. meTA vaDanI nIce rAte huM jyAre Ume hAu' tyAre huM mahAvIra talavAra laI te tAre AvavuM.' rAjA enI mAgaNI svIkAre che. te rAte rAjA nIla vastro paherI tyAM jAya che. ahI` zmazAnanuM. khIbhatsa ane bhayAnaka rasAvALuM varNana kSemendra kare che. kSAntizIla zramaNa ma Dala-kuuMDALu daiArI vaDa nIce UbhA che. tene joI rAjA kahe che: 'huM AvI gaye chuM. zuM karavAnuM che?' bhikSue kahyuM : 'ahIMthI dakSiNu dizAmAM eka kAza jA ane tyAM zizapA kahetAM sIsamanA vRkSa upara laTakatA narane laI Ava. rAjA tyAM jAya che ane eka vizALa sIsamanuM jhADa jue che. tenA DALe agra bhAge eka zaba joyuM. enuM mATu' vAMkuM thaI gayuM che, hAtha DhIlA thaI sIdhA laTake che ane paganA agra bhAga lakhe che. rAna upara caDayo ane gaLe kAMsA hatA ane kADhI nAMkhI nIce pADe che. paDyu. evuM ja eNe vyathA sAthe khUma pADI : ' hAya hAya marI gayA !' rAjAne enI dayA AvI ane pharIpharIne vicAra karatA peAtAnA sAhasane niMdavA lAgyA, paNa eTalAmAM te aTTahAsa karatuM te muDaduM pAchuM jhADa upara caDI pahelAMnI jema laTakavA lAgyuM. rAjAe jANyuM ke A teA vetAlanI mAyA che eTale pharI jhADa upara caDIne tene laI te khabhe nAMkhI khUba jhaDapathI cAlavA mAMDayuM. khabhA upara rahelA vetAle kahyuMH 'rAjA, sAMbhaLa rastA lakhe che eTale huM tane eka sundara kathA kahuM. A rIte pahelI vetALa kathA zarU thaI. e kathAmAM nAyikAnA mAbApa hRdayAdhAta thatAM mRtyu pAme che. vaitAla rAjAne prazna pUche che : [ buddhiprakAza, jUna 'ku Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sutAzokavipannau tau kasya pApAya bhUpate / jJAtmAvyaghruvato mUrchA rAtathA te maviSyati // (2) e. annenA putrIzeAkathI thayelA maraNanuM pApa ne mAthe ? jANyA chatAM paNa nahi khele teA tArA mAthAnA seA kakaDA thaI jaze. ' rAjA khulAsA kare che ke 'pApa kapila rAjAne mAthe, kAraNa ke e pramAdIe peAtAnA jAsUsA mAraphate sAcI vAta jANI nahi.' rAjAe javAba ApavA mauna tADayuM eTale vetAla ekadama khabara na paDe e rIte sarakI pelA jhADanI DALIe laTakI paDayo. vRtti prathamo zvetAjIH / Ama pahelA vetAla arthAt pahelI vetAlakathA pUrI thaI. rAjA pAche e jhADa pAse jaI vetAlane khabhe mUkI mauna rAkhI cAlyeA Ave che. vetAla bIjI vAta mAMDe che, jene a`te praznanA javAbamAM rAjA mauna tADe che eTale pAchA vetAla sarakI jAya che. AvI rIte 24 kathAo thAya che. chevaTanI kathAmAM evuM Ave che ke eka rAjA ane tene putra zikAre gayelA. te jaMgalamAM strIonAM nAnAMmoTAM pagalAM jue che ane gammatamAM saketa kare che ke jenAM paga nAnA che tene putra paraNe ane moTA che. tene bApa paraNe. nAnA pagavALI nIkaLe che mA ane meTA pagavALI dIkarI. eTale putra mAne paraNe che ane pitA dIkarIne paraNe che. AmanAM je bALakA thAya temaneA sagapaNasa badha kevA thAya eve prazna vetAla pUche che, jeneA javAbarAna ApI zakatA nathI eTale mauna rAkhI cAlyA Ave che. AthI vetAla tuSTa thAya che ane enA dhai ane prajJAkhalanI praza'sA karI rAjAne cetavaNI Ape che: pele| kSAntizIla'pApI che ane tane meTA chaLamAM nAMkhyA che. tuM buddhimAna che. tAre ene prayatnapUrvaka prapaMcamAM nAMkhavA. dhAra evA mahA pretayAga thatAM tane e du ti kahezeH ' bhUmine sASTAMga spI praNAma kare.' mRdu vANIthI te duSTa zramaNane kahevuM : ' huM moTA rAjA chuM. praNAma karavAnuM huM zIkhyA nathI. mATe tuM e karI batAva.' Ama tuM kahIza buddhiprakAza, jUna '69 ] eTale tane praNAma batAvaze. tyAre tene khaDagathI haNI nAMkhavA. ema nahi kare teA e tane haNaze. vidyAdhara rAjAonuM cakravartI paNuM prApta karavA tane e yajJanA pazu karavA dhAre che. A badhuM tane kahyuM. tAruM svasti thAo. huM jAuM chuM.' tuM sarve tANyAnuM svasti teDatu vrajJAmyaham / / (200) Ama vetAla zabanA zarIramAMthI nIkaLI cAlyeA jAya che. rAjA kSAntizIla pAse jaI vetAlanI sUcanA mujaba kare che; ane kSAntizIlanA zISethI arcAvidhi kare che. puSpavRSTi thAya che. vaitAla AziSa Ape che ke rAjAnI A kathA taileAkaSa pUjanIya thAo. II jyeya keToyapranIyA masthiti) (1216) brahmA, viSNu, mahezvara sAkSAt rAjAnI prazaMsA kare che. bhagavAna viSNu kahe cheH he mahIpati! tuM mAreza aMza che. huM vikramAditya pahelAM tuM mleccha zazAMkathI janmyA hateA. have tuM trivikramasena chuM. tuM vidyAdhara cakravatI' thaI vidyAdharanI zrIne bhAgava : taM prAha bhagavAn viSNustvaM mamAMzI mahIpate / jAto'dhi vikramAditya purA mleccha zazAGkataH // 1 tvaM trivikramaseno'yaM rAjavaMzavibhUSaNam / monAvazumAM mukavA vidyAdharazriyam // tripurAriyAta prApya vidyAvRtitAm | nijaM pravizya nagaraM prabhAte sa balau zriyA // (8280) prazAMta thatAM peAtAnA nagaramAM trivikramasene praveza karyAM. Ama A vaitAlapacava zati eka rAtanI kathA che. bhaTTa varacita kathAsaritsAgaramAM zrI sAmadeva A mULa ane mukhya kathAnA vRttAnta uparanA jevA lagabhaga che. emAM paNa nAyaka trivikramasena che. virAdhI kSAntizIla bhikSu che, jene aneka vAra zramaNa paNa kahyo che. ane rAjA zabane khabhe mUkI mauna rahI cAlyeA Ave che. vaitAla avineAda mATe kathA kahe che: rAnandhyavinoya thAmAMtyAmi te tRNu|| (8) 217 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAnA anta bhAga Ama che. kSAntizIlanA bhoga apAyA pachI tuSTa thayelA vetAla narakalevara-rAjAne Ape che: mAMthI rAjAne kahe che: bhikSuna je vidyAdharAnuM prabhutva joItuM hatuM te bhUminuM sAmrAjya bhogavyA pachI tAruM' thaze. ( 21 ) me tane bahu kaleza ApyA che teA abhISTa varadAna mAga.' rAjAe tene kahyuM: 'tuM prasanna che pachI karyu varadAna bAkI che? tathApi tArI pAse ATaluM mAguM chuM: vividha AkhyAnAthI manArama evI je pahelI cevIza kathAe ane je eka samAptimAM AvelI pacIsamI te sarve bhUtaLamAM prakhyAta ane pUjanIya thAya.' vetAla kahe cheH ' ema thAo ! ane ATaluM vadhArAmAM: pahelI je ceAvIsa ane A je eka samApinI te A kathAvalI vetAlapaMcaviMzatikA nAme jagatamAM khyAta, pUjya ane ma'galakArI thaze.' ane e kahevAthI ane sAMbhaLavAthI aniSTA nAza pAmI ityAdi enuM mAhAtmya varNaMve che ! Ama kahIne narakalevaramAMdhI nIkaLI yAgamAyAthI vetAla peAtAne abhirucita dhAma cAhyA jAya che : tvaM cet prasannaH ko nAma na siddho'bhimato varaH / tathApyamoghavacanAdiyaM tvatto'hamaryaye // AdyAH praznakathA etA nAnAkhyAnamanoramAH / caturviMzatireSA ca paJcaviMzI samAptigA | sarvAH khyAtA bhavantvetAH pUjanIyAzca bhUtale / iti tenAbhyarthito rAjJA vetAlo nijagAya saH // evamastu vizeSaM ca zRNu vacyatra bhUtale / yAzcaturviMzatiH pUrvAyaiSA caikA samApinI // kathAvalIyaM vetAlapaJcaviMzatikAkhyayA / khyAtA jagati pUjyA ca zivA caiva bhaviSyati // ( 25-27) A pachI mahezvara badhA deveza sAthe prakaTa thAya che ane namaskAra karI rahelA rAjAne Adeza Ape che. vidyAdharAnA mahAcakravatI padanI kAmanAvALA krUra tApasane haNyA te sAruM karyuM. mArA aMzamAMthI tuM pahelAM vikramAditya mleccharUpI asurAnI prazAnti mATe sarjAyA--pharI pAche| uddAma duSTonuM damana karavA meM tane trivikrama nAme bhUpati sarjyorjA 218 pratyAdi ane pachI maheza aparAjita nAmanuM khaga camaqau vimAritya: sRSTomH vAMcato macA/ sTejI pAvatILarnAmasurALAM marAAntaye || (33) bRhatkathAma'jarI ane kathAsaritsAgaramAM mukhya takrAvata e che ke pahelAmAM viSNunA aMzamAMthI mleccha zazAMkathI vikramAditya janme che;bIjAmAM mahezanA aMzamAMthI mleAnI prazAnti mATe vikramAditya janme che. AmAM kaI RtihAsanI kUcI che ? ja bhaladattanI vaitAlapacaviti gadyamAM che. kathAnA prAra'bhamAM ane ante Aaa Ave che. emAM nAyaka 'rAjacakravartI zrImAna vikramakesarI' che. emAM kSAntizIlane kApAlika kahyo che ane phaLanuM nAma bilvIluM ApyuM che. khIlAM ApavAnuM khAra varSa cAle che; ane khIluM rAjAnA hAthamAMthI paDI jAya che. kApAlika rAjAne ekAntamAM laI jaI ne peAtAnI mAgaNI jaNAve che. peAtAne oLakhAvatAM kahe cheHpatana kSAntiIjo nAma kApAlikose mahAyogI / " mRtakasiddhinA uttara sAdhaka tarIke mahAsAttvika pravINa puruSa-vizeSane zeAdhavA samasta pRthvInI pradakSiNA karyAM chatAM kAI maLyA nahi. paNa ahI AvIne tamane sakalaguNusaMpanna, mahAsattva ane mahApravINa evA joyA' tyAdi bhAdrapadanI caturdazIe dakSiNa, smazAnanA AyatanamAM rAjAne AvavAnuM kApAlika jaNAve che. rAjA tyAM jAya che tyAre tene kApAlika gharA nadIne tIre tenI uttara dizAmAM zi'zA tarunI uparanI zAkhAmAM laTakatA akSatamRta puruSane khabhe mUkI laI AvavA kahe che; ane sUcanA kare cheH satvaraM tamAdAya maunenAgacchatu bhavAn (1-4) Ape mauna rAkhI AvavuM. Ama kathAnA pUrva bhAgamAM gheADAka taphAvata che. emAM eka mahattvanA che bhikSu zabda dareka sapradAyanA sAdhuo mATe vAparI zakAya. chatAM bauddha sAdhuo mATe bhikSu-bhikakhu, bhikSuNI--likakhuNI zabda vadhAre pracAramAM che. zramaNa zabda mukhyatve bauddha ane jaita sAdhuo mATe rUDha thayA che. bRhatkathAma`jarI ane ( buddhiprayAsa, jUna 'ka Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathAsaritsAgara banne kSAntizIlane zramaNa ane "gabala' vaDe samAdhithI prANane krame krame bahAra bhikSa tarIke nirdeza che, joke kathAsaritsAgara eka kADhatAM tenuM hRdaya paDI gayuM. e pachI te sAme vAra ene kutApasa kahe che. AthI kAzmIraparaMparAmAM AvelA dhargharAnA tIre UgelA vRkSa upara vetAlarUpe kSAntizIla zramaNa kaIka bauddha tAnTika che, jyAre adhiSThita thaI vizrAma karato rahyo. jaMlidattanI paMcaviMzatikAmAM e kApAlika che pelo ziSya pharato pharato hiMgalAdevInI pAse arthAta zaiva-zAkta tApasa che. AvelI dharmazALAmAM Avyo ane tyAM gurune joyA paraMtu jaMbhaladattanA graMthamAM aMta bhAga taddana ane sarva vRttAnta kahyo. gue kahyuM tailikane enA juda che. kAzmIrI paraMparA tAlanI potAnI kathA pApanuM phaLa maLI gayuM che. te have vetAlathI adhi. ApatI nathI, jyAre ja bhaladattanI paraMparA te Thita preta thaI ziMzapAnA jhADanI DALIe maMgalaApe che. keTi rAjadhAnImAM dhargharanA tIre laTakato rahyo che. rAjA "daDha mauna rAkhI cAlyo jAya che tyAre gurue ziSyane zrI vikramAdityanI rAjadhAnIe jaI vetAla tene tenA hitanI sUcanA kare che te prasaMge tenI madadathI sAdhanA karavAnI salAha ApI. A rAjA pUche che: "muDadAmAM rahelA Apa keNa cho ? ziSya te kSAtizIla kApAlika. bAkIna kathA bhAga ane tamArAmAM sarvajJatA zAthI rahelI che? te huM kAzamIrI paraMparAne mAtA che. rAjA pUjA karI sAMbhaLavA IcchuM chuM.' vetAla hasIne petAne vRttAMta bali apI stuti kare che, ane mAMge che: varitaSTA kahe cheH A ja rAjadhAnImAM te eka telI jAtino mavA RddhisidhI mArI thAya ema Apa." rAjA gRhastha hato. tenA ghera eka jJAnI AvIne rahyA. Ama bele che tyAM devInA maMdiramAM gaMbhIra temanI teNe sArI sevA karI. tethI saMtuSTa thaI te "ahAsa' thAya che ane Adeza Ave che: he. jJAnIe jatI vakhate jJAnasiddhi ApI, ane vacana mahAsAttvika rAjana ! so varSa jIva! akhaMDita lIdhuM ke emano putrasamAna pUrvasevaka je AvavAnA pratApathI cakravatI tarIke rAjyasukha bhagava. tAlahato te Ave tyAre tene e nAnasidi ApavI, vaitAlanI Rddhi-siddhi ane susiddha thAo! ema ema jo e na kare to enA zApathI telInuM bolIne devI aMtardhAna thaI (pR. 68-71). viparIta maraNa thAya.--ane vetAla hasIne rAjAne Ama AmAM viSa ke maheza koI varadAna cetave che ke " tuM amArA upadezanI avahelA-anA- ApavA AvatA nathI. dara karIza nahi?' rAjA vAta AgaLa calAvavA kahe kathA karavI e mAnavasamAjano parApUrvathI che eTale vetAla kahe che ke pele ziSya Avyo cAlyo Avato eka vipada che. emAM manoraMjana ane pUchavuM ke tenA guru kayAM che, ane tene viSe sAthe sArarUpe kaMIka kaMIka bedha hoya che. strIzI goThavaNuM karI gayA che. telIe kahyuM ke guru puruSanI premakathAo, vIra puruSanAM parAkrama, alaukika dazAntara gayA che ane ziSya mATe kazuM karI gayA tarAnA camakAre, tAMtrika, bAvAo AdinI nathI. ziSya nirAza thaI vilApa karato cAlo karatUke ane evI kaMI kaMI manane raMjita karavAnI jAya che. paraMtu guruvacanane anyathA karavAthI ene ane camatakRta karavAnI sAmagrI e kathAomAM hoya manamAM moTo bhaya rahevA lAgyo. che. mAnavasamAjano A vinoda Aje paNa judA pachI devege rAjabhavanamAM corI thaI ane judA svarUpe cAlu che ane mAnavamananI kutUhalaemAM azvazALAmAMthI eka ghaDe paNa coroe priyatAnI daSTie vicArIe te mAnavaprANImAM upADyo, paraMtu coro ene telInA gharanA daravAjA bhanano prAdurbhAva thaye tyArathI A sAmAjika AgaLa bAMdhI nAsI gayA. telIne cera TharAvI padArtha hayAtImAM AvyuM lAge che. kathAvArtA mAnava rAjAe LIe caDhAvyo. zULI upara rahyA rahyA samAjanuM avibhAjya aMga lAge che. buddhiprakAza, jana '29 ]. 21 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ramaNabhAInI tattvamImAMsA 2. izvaranuM svarUpa H ramaNabhAInA mata pramANe Izvara ni`Nu nathI, paNa saguNa che. Izvarane nirguNu gaNI zakAya ja nahiM evA peAtAnA mata pradarzita karatAM ramaNabhAI lakhe che ke, Izvara che tenA artha ja e ke eka guNavALAnuM astitva che; vaLI, astitva e paNa guNa che, tethI guNa vinAnA astitvanI kalpanA ja zramamUlaka che, Izvara che ema kahyA pachI te nirguNa che, guNu vinAnA che ema kahI zakAya nahi. IzvaranuM Izvaratva paNa guNa ja che. mATe saguNa zvaranI kalpanA ja yeAgya che. nirguNa e paNa eka guNa che; guNu vinAnAnI kalpanA tarka viruddha che." (1. 149-150) Izvara saguNa che ema kahevAnA aM e nathI ke te sAkAra che. saguNa Izvara sAkAra hAvA joIe ane jo te nirAkAra hoya te tene ni`Nu ja gaNuvA joIe evI sAmAnya mAnyatAne ramaNabhAI ' sa ' ane ' ni' akSarAnA anuprAsathI utpanna thayelI bhrAMti gaNAve che. ane vizeSamAM jaNAve che ke, jete AkAra hAya tene ja guNuhAI zake evA kA sArvatrika ke Avazyaka niyama che ja nahi. manuSyane RtyAdi aneka guNAnuM bhAjana che. guNa ane sAkArane AtmA nirAkAra, chatAM jJAna, AnaMda, amaratva avazya saMba'dha hovAnuM kaMI kAraNa che ja nahi, ane kAI kadI te batAvI zakayu nathI. upara kahyuM tema nitA paNa eka guNa che. " (1. 151) ,, nirAkAra saguNu zvaranA tamAma guNeAnuM pUrepUruM jJAna ApaNe meLavI zakatA nathI, kAraNa ke "e teA anaMtatAnA viSaya che ane ApaNI alpamatithI tenuM avagAhana thaI zakatuM nathI.'' ( 1, 151 ) Ama 210 jayendrakumAra A. yAjJika (( anaMta guNa dharAvanAra * zvaranA mukhya mukhya guNNAneA ja manuSya vicAra karI zake che." (1 155) mANasa jene vicAra karI zake tevA dhiranA guNAmAM (1) Izvara jagataneA caitanyamaya kartA che ane (2) sadAcaraNanuM mULa che e be guNA sauthI vadhAre mULabhUta che. IzvaranA A guNemAM mAnavA mATenAM ramaNabhAI e ApelAM kAraNeAnA nirdeza IzvaranA astitvanI carcA vakhate thaI ja gayA che ane tethI e kAraNeAnuM ahIM punaruccAraNa karavAnuM Avazyaka nathI. ramaNubhAInA mata pramANe IzvaranA A e mULabhUta guNeAmAMthI (3) zvara prakRtithI para che ane (4) temAM puruSatva ( Personality) che e e guNA kulita thAya che. paramAtmAne sRSTi ane tenI maryAdAothI para gaNavA ja joI e, kAraNa ke " sRSTimAM nathI tevA dhRtvanA guNa IzvaranA che, ane prakRtimAM ke manuSyamAM nathI tevI sadguNunI AdabhUta tayA pramANabhUta bhAvanAne Izvara bhaMDAra che. '' (1. 158) IzvaramAM puruSatvanA guNa che ema kahetI vakhate ramaNabhAI evI spaSTatA kare che ke, " zvirane puruSa, puttama kalA che temAM puSpanA artha * manuSya jevA AkAravALA ke rUpavALA ' evA nathI. pRcchAzakti vAparanAra sabaLa tattva ' e ja puruSa zabdanA a che. e zabda mAtra je sthiti che te parathI vicAranI anukUlatA sAru kapeluM, svataMtra astitva vinAnuM, bhAvavAcaka nAma nathI, paNa tarka karI saMkapAnusAra kRti karavAnI zaktivALA IcchA karanAra astitvanA vAcaka che." (1. 158) Ama, ramaNabhAInA mata pramANe " icchAkhaLatA vyApAra karanAra [ buddhiprakAza, jUna '69 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AtmA puru kahevAya che." (1. 161) Izvara sRSTinI ramaNabhAIne mata pramANe IzvaranA nirAkArI, racanA karavAmAM ane temAM ne tine pravartAvavAmAM avikArI ane avyakta varUpa sAthe IzvaranA sAkAra IcchAbaLane vyApAra kare che ane tethI tenAmAM paNa ke avatArano siddhAMta bilakula susaMgata puruSatva che. ramaNabhAI kahe che ke, "manuSya paNa nathI, kAraNa ke "sAkA nirAkAra hoI zake nahiM, evo puruSa che, paNa te mAtra apazakti jIvAtmA sarvajJa hoI zake nahi, anAdi hoI zake nahi, che." (1. 162) jyAre Izvara sarvazaktimAna para anaMta hoI zake nahi, I vyakti manuSya ke prANI mAtmA che ane tethI ja tene puruSottama kahe che. Ama parama pavitra hoI zake hi, je je IzvaranA vyakta "IzvaranuM svarUpa sarvathI utkRSTa che."(1. 140) AnA avatAra manAya che te sarva kaI vikArathI calita parathI e paNa phalita thAya che ke Izvara advitIya thayA che. kRSNa kAmathI 2 lita thayA hatA, rAma sItA che ane tene setAna jevA keI tavano sAmane tarapha anyAyI thayA hana, parazurAma kopayukta thayA karavo paDato nathI. A saMdarbhamAM krizciyAniTInI hatA, vAmane baline daM taravA chala karyuM hatuM. A TIkA karatAM ramaNabhAI lakhe che ke, "IzvaranI sad- sarva avatAramAM Izva ne zuddhatva, nyAyakAritva, dharma mUrti viruddha eka durAcAra mUti varga che ane zAktarUpatya, satyanitakena va ityAdi guNone bAdha Ave te vargane Izvara sAthe vigraha cAle che; A ane che, tenuM vikArAbAdhava rahetuM nathI. e avatAranI AvA krizciyAniTInA mata prArthanA samAjane amAnya kathAmAM IzvaranAM sarvajJa va ane sarvazaktimatva paNa che. eTaluM ja nahi, paNa te samAja ema dRDha vizvAsathI rahetAM nathI. rAmane sItAnA haraNanI khabara na paDI, mAne che ke e mata prahaNa karAya to IzvaranA adhi- viSNune daitya sAthe laDavuM paDayuM ane temAM vArAtIyatva, sarvazaktimattva, nirAkAratva, nyAyamayatva pharatI hArajIta thaI, IrinA avatAranAM A carita vageremAM moTI khAmI Ave." (1. 39-40) hoya to je avyaya che tenuM sarvajJatva ke sarvazakti eka kSaNa paNa kema jatuM rahe ke ochuM thAya ?' IzvaranA uparyukta mukhya guNonI sAthe ani (1. 142) Ano artha e ke Izvara avyaya che. ane vAryapaNe saMkaLAyelA IzvaranA bIjA guNone ulekha che "avyasvarUpe ja A mAne jaNAya che. abuddhi karatAM ramaNabhAI lakhe che ke, "nirAkAra, niraMjana, mUkha leke ja Izvarane vyakti pAmelA, avatarelA sarvazaktimAna, nyAyakArI, karuNamaya, bhaktavatsala, 3 parama pavitra, satyamUla, anAdi, anaMta, sarvavyApI, sarvajJa ItyAdi sarva guNa ekabIjA sAthe saMbaddha che. Ama, ApaNe Ie chIe ke ramaNabhAI temane pratyeka bIjA sarvane sahacArI che, te chUTe IzvaranA kartRtva ane paktitvano svIkAra kare che paDI zakatuM nathI ke ocho thaI zakato nathI." ane tenA sAkArapaNAne tema ja avatAranA siddhAMta (1.141) AnA parathI e paNa spaSTa thAya che ke te niSedha kare che. IzvaranA ravarUpa aMgenI A Izvara avikArI che. "ane temAM kadI paNa vyaya ke prakAranI vicAraNuM tattvajJAnanA ItihAsamAM bhAgye ja pheraphAra thato nathI, tenI pavitratAmAM pheraphAra thato jovA maLe tevI che. rayA prakAranI vicArasaraNInI nathI, tenI dayAmAM pheraphAra thato nathI, tenA nyAyamAM durlabhatAnuM kAraNa temAM rahelI AMtarika asaMgati pheraphAra thato nathI, tenA satyamAM pheraphAra thato nathI, che. ramaNabhAI kahe che tema (1) je Izvara AkAra tema tenA nirAkAra caitanya rUpamAM paNa pheraphAra thato ke avatAra dhAraNa karavA ne lIdhe tenA mULa svarUpanathI. te kadI AkAravALo ke jayukta thato nathI. mAMthI vyuta thayela gaNa te hoya te sRSTinI racanA evA Izvara avyakta ja rahe che, IndriyathI dekhAya ane temAM nItinI sthApanA karavAno saMka95 ane e AvirbhAva pAmatA ja nathI." (1. 140) tene lagatA prayatna karavAne lIdhe paNa potAnAmAM ja buddhiprakAza, juna '69 ] 222 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svastha ane nityatRpta evA paramatatvanI padavImAMthI ahIM svAbhAvika rIte e prazna UThe che ke Izvara calita thAya che ema gaNAvuM joIe ane ramaNabhAIe AvI asaMgati kema UbhI karI? (2) je sRSTi racanA ane naitika saMcAlanane lagatI athavA to te pratye temanuM dhyAna kema na gayuM? A pravRttione lIdhe mAnavIya maryAdAothI mukta ane praznano uttara kadAca e hoI zake ke ramaNabhAI divya evA IzvaranA svarUpane hAni pahoMcatI na sudhArAvAdI ciMtaka hatA ane tethI e zakya che ke heya te e ja kAraNasara IzvaranA sAkAra rUpa ke temaNe dhArmika AcAravicAramAM sudhAre dAkhala avatArane kAraNe paNa IzvaranA divya svarUpa para karavAnA AzayathI IzvaranA sAkAravana ane tenA kazI ja viparIta asara thatI nathI ema svIkAravuM jagata sAthenA jIvaMta saMbaMdhane niSedha karyo hoya. joIe. A be dalIlamAM rajU thatI be tattva- ramaNabhAIne Azaya game te hoya, paraMtu jevI daSTio parasparanI virodhI che. IzvaranA svarUpa rIte keTalIka phezane navI kalAdaSTi rajU karavAne aMgenI vicAraNAmAM ramaNa bhAIe baMne dalIlanA badale kevaLa vicitratA ja UbhI kare che tevI rIte ardhA aMzano svIkAra karyo che ane ardhA aMzano ramaNabhAInI IzvaranA svarUpa aMgenI vicAraNA niSedha karyo che. Ane pariNAme temanI vicAraNuM paNa navo samanvaya sthApavAne badale eka prakAranI tAttvika vicAraNA mATe atyaMta Avazyaka evA vicitratA ja raja kare che. atarika susaMgatatAnA guNathI vaMcita rahI jAya che. (kramazaH) sAbhAra svIkAra sAbaramatI Azrama surakSA ane vorA enDa kuM. prA. lI, muMbaI smAraka TrasTa : amadAvAda amerikAnI lokazAhI mahAdevabhAInI DAyarI (pu. 9): viliyama eca. rIDara 6-00 caMdulAla bha. dalAla -00 ApaNuM zarIra : anu. zivaprasAda trivedI 3-00 gurjara graMtharatna kAryAlaya, amadAvAda vijaLInI vismayakAraka duniyA : kRSNAvatAra-khaMDa 3: kanaiyAlAla munazI 12-00 anu. bhAradvAja vi. vAsu 3-00 rAya karaNaghele : dhUmaketu 6-00 bhArata darzana : kAkAsAheba kAlelakara 2-50 Adyakavi vAlamIkI dhIrajalAla ra. zAha - vidyArthI vAcanamAlA saM. jayabhikhkhuM - vikasatuM vijJAna bhAga-1 sAhitya viveka : anaMtarAya ma. rAvaLa 5-00 saM. glena e. ble kAvyabhAvanAH hIrAbahena rA. pAThaka 6-00 vikasatuM vijJAna bhA. 2 : zAmaLakRta caMdrAvatI vArtA , -00 ,, glena e. blo 2-00 navajIvana prakAzana maMdira-amadAvAda tAI ke : makaranda dave 1-00 gAMdhIjIno akSaradeha : 16-50 saradAra vallabhabhAI paTelanA prAgya vidyAmaMdira-vaDodarA jIvanaprasaMgo : mukula kalAthI 1-50 bahucarAjIHprA.narottama mAdhavalAla vALaMda 3-50 mahAna zikSikAo H elisa kalemiMga 2-00 3-00 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raMgabhUmine nATaka kema maLatAM nathI? ramaNalAla caMdabhAI dalAla prazna jarA vicitra che, nahIM ? mATe sahRdayI bhekhadhArIonI jarUra che. ekalakala nATaka lakhAya che. nATako bhajavAya che. jene vyaktinuM A kArya nathI. A kArya mATe A jevuM joIe tevuM maLI rahe che. raMgabhUmi cAle che, jamAnAmAM te rAjyAzraya paNa maLI zake tema che. cAlatI AvI che ane cAlatI rahevAnI che, chatAM paraMtu A kArya pAra pADavA kaNa kaTibaddha thAya che? ApaNe pUchIe chIeH raMgabhUmine nATake kema kavicitrakAra zrI phUlacaMdabhAI zabdomAM kahIe maLatAM nathI ? jarA vicitra nathI lAgatuM? te saune sau saunI paDI, keNu pIDa parAI jANe? kadAca ema haze ? atyAre je nATake sulabha che, jamAne ja palaTAI gayo che. pratyeka vyaktine saraLatAthI hAtha caDe che ethI nathI adAkArone thaDA parizrame vadhu lAbha uThAvavAnI lAlasA jAgI saMtoSa, che nathI saMcAlakone saMtoSa ke nathI prekSakone che. kArya kAryanI khAtarI karavAnI, ene saMpUrNa ne saMtoSa. eTale saMcAlake, adAkAro ne prekSake saphala banAvavA khAtara parizrama uThAvavAnI ane e traNeyane saMtoSa Ape evAM nATake maLatAM nathI, e kAryane eka amara kati banAvI devAnI koIne paDI phariyAdamAM tabdha mAnI zakAya kharuM ne te aMge nathI. Adarzane pahoMcI vaLavA jAta ghasI nAkhavAnI gujarAtI sAhitya pariSada vicAravinimaya kare e koIne tamannA nathI. sarakArI taMtramAM paNa mAruM suyogya paNa kharuM. tAruM, pakSApakSI ne kheMcAkheMcIne pAra nathI. vADAevo paNa eka jamAno hato jyAre baMdhIne jUthabaMdhIne sumAra nathI. A paristhitimAM nATake bhajavAtAM: pUrabahArathI bhajavAtAM ne A AdarzanI vAto amara kRtio sarjavAnI tethI saMcAlake, adAkAra ane prekSakone paNa kalpanAnI ne te upara maMDaLamAM carcA karavAnI zI saMpUrNa saMteSa maLato. kamanasIbe e jamAno phalazruti haze te ja samajAtuM nathI, paraMtu bIja vAvanAra jeNe sarajyo hato, je hato ne mANyo hato e jagatano tAta jema kayuM bIja phalaze ne phAlaze teno vyaktio, paNa Aje adazya thatI jAya che. ene vicAra karato nathI ne kyAMka ekAda bIja paNa thaI jAya te pahelAM ene samagra rIte amRta phaLa ApI jAya to saMtoSa mAne che tema saMpUrNa lAbha uThAvI levAno samaya pAkI gayo che. ApanI AgaLa huM mArAM A maMtavya rajU karuM chuM. e jamAnAmAM nATake saphaLa thatAM ne sau koIne ApaNA praznanI bhUmikA samajavA gujarAtI saMpUrNa saMtoSa ApatAM ane AjanAM nATake sarvane raMgabhUmi jyAre pUrabahAramAM hatI e raMgabhUminA saMtoSa ApI zakatAM nathI ane tethI saphala thatAM suvarNa kALamAM jarA DokiyuM karI levuM paDaze. e nathI e paristhitine UMDo abhyAsapUrNa khyAla vaLI bhUtakALanA paNa traNa tabakkA hatA. prathama UbhuM karavAnI jarUra che ne e khyAla AvI gayA tabakko Adarza raMgabhUmi UbhI karanAra marajIvA pachI paristhitinI UNapo TALavA sakriya ne saMgaThita bhekhadhArIone hatA. emaNe jAte nATake lakhyAM ne prayAso thavAthI AvazyakatA che. jAte bhajavyAM. sau prathama muMbaIne raMgabhUmine nAda A eka jaTila kArya che ne te pAra pADavA lAge ne ene maLI gayA gujarAtI bhASAnA prakhara buddhiprakAza, juna '69 ] 22 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAkSara zrI raNachoDabhAI udayarAma dave. muMbaIne ne amadAvAdanI havAne saurASTra pahoMcatAM vAra gujarAtI nATaka joItAM hatAM. zrI raNachoDabhAIe zI? morabImAM AvA ja eka bhekhadhArI zrI vAghajI nATayotkarSa mATe sabhAna che keLavI, javAbadArI AzArAma ojhAe potAnAM sagAMne mitrone ekaThA upADI ene siddha karI. asala bhAratIya nATayazAstranA karI racanA karI zrI morabI Arya subodha Adarza anusAra nATake lajavAno saMkalpa karyo; nATaka maMDaLInI. IsvI sana 1878nI e sAla. zrI eTaluM ja nahi, paNa e e darza mujabanAM te nATake vAghajIbhAI paNa zikSaka hatA. gujarAtI raMgabhUminI bhajavAya evo Agraha rAkhe che. e zikSaka hatA ne racanA Ama zikSake e karI tethI ja te sArthakatAne emane emanA jevA ja mara chavA zikSake maLI gayA. varI. zrI morabI Arya subodha nATaka maMDaLInA te badhAye bhegA maLI eka Adarza gujarAtI raMga- badhA ja bhAgIdAro zrI nRsiMhAcAryanA ziSyo eTale bhUmi UbhI karavA mATe - rekhara bhekha lIdho. e nATakanI rajUAta para temanI sadAcAravRttinI badhAe bhegA maLI IsvI sana 1875nI sAlamAM ziSTa asara paDI. nATayavyavasAya upadezano, bodhasthApI "nATaka uttejaka maMDaLI." e dvArA zrI prasArane pavitra dhaMdho manAyo. lekamAnasa uttarottara raNachoDabhAI e cha dazakA sudhI ekale hAthe nAhyo- nAyAbhimukha thayuM. kaMpanImAM pavitra vAtAvaraNa pAsanA karI. nATaka ne raM: nUmine emaNe samAja. jAmyuM. zrI vAghajIbhAInI nATalekhananI paddhati sarala. jIvananAM pratibimba mAnya-nAvyAM, sAcA arthamAM sAdI ne bedhaka hatI, kAvyazakita naisargika hatI, nATakane kapriya banAvyuM ke gujarAtI lekhakavargane adAkAro umaMgI hatA ne nATako jAtI dekharekha nATayAbhimukha karyo. bhAra ya nATayamAM kAvyanuM nIce bhajavAtAM. * viziSTa sthAna che e paraMparA emaNe jALavI rAkhI Ama gujarAtI raMgabhUmine prAraMbha zikSakajevuM pAtra tevI bhASA che. kALAnusAra veSabhUSA lekhakAe karyo. koIpaNa kALamAM nATaka, navalikA rAkhI. samakAlIna praznonI = locanA ne sAMskRtika ke navalakathAnI saphaLatAne AdhAra enA vastu para sabhAnatAnI sAthe artha sA ka abhivyakita arthe hoya che. lekhake jAte ja nATakanuM kArya upADayuM eTale nATayasvarUpanA mahatvano vya sthita svIkAra thayo. nATathavastu upara mukhya dhyAna apAtuM rahyuM. ane muMbaInI gujarAtI raMgabhUminI havA amadAvAdamAM ( nATyavastunuM mukhya AkarSaNa ja prekSakone jakaDI AvIne amadAvAdamAM paNa che rijhavA mitroe ekaThA rAkhatuM rahyuM. maLI IsvI sana 1880mAM vApI zrI dezI nATaka A hakIkta arvAcIna raMgabhUmie paNa svIkAravA samAja. enA sthApaka paNa hatA eka zikSaka zrI jevI che. nATakanuM vastu sarasa haze te nATaka saphaLa kezavalAla adhyApaka. emane fii gayA bIjA zikSaka thavAnuM che. eTale suMdara nAvastu prApta karavA zrI DAhyAbhAI joLazAjI jhavere . emaNe nATayasarjana khyAtanAma lekhakone raMgabhUmi prati abhimukha karavA tarapha pitAnuM dhyAna kendrita karyuM'. nATako lakhyAM ane Avazyaka che. agAu to lekhake ja nAsaMsthAnA te raMgamaMca para rAja karyA. nATa nI bhAvanA asarakAraka sthApake ne saMcAlaka hatA. tethI uttamottama nATayarIte pragaTa karI. kalAkAro 5 se dhAryuM kAma lIdhuM. vastu AlekhavAne emane Adarza raheto ne emanI saMskArI nATakasAhitya kevA prakAranuM hovuM joIe kRti tethI saphalatA varatI ja. tenI pitAnAM saMskArI nATake thI prarAkSa pramANabhUta eTale e jamAnAmAM-zrI raNachoDabhAI zrI pratIti rAvI. AvI samAja sudhAraNuM, lekazikSaNa DAhyAbhAI ke zrI vAghajIbhAInA samayama-je ne janasevA-e beya mATe samagra jIvana chAvara raMgabhUminI praNAlikA sthApita thaI gaI hatI, je karyuM. uttamottama nATakanI sagasuMdara sRSTi saracha. uttama raMgabhUmi jeTalI mAlikanI hatI teTalI ja 224 [ buddhiprakAza, juna "69 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nATayakAranI heta, to pachInA lekhakenI zakti keI nATaka lakhAvA mAMDyAM ne tethI svabhAvika rIte ja judI ane vadhAre samRddha rIte phaLI hatI. pariNAme nATakanuM pota pAtaLuM paDayuM. uttama sAhityazakita raMgabhUmi pratye AkarSAI nahIM. nATayakRtinI salatA mATe haMmezAM nATayavastunI pariNAme sAkSarane raMgabhUmi pratye jugupsA thaI pasaMdagIne ja mahattva ApavuM joIe. nATaka pasaMda tyAra pachI raMgabhUmine bIjo tabakko zarU thayo. karI enAM pAtrone anurUpa adAkAro hAtha karavA emAM nATaka bhajavatI saMsthAo UbhI thaI. nATaka manthana karavuM ghaTe. eTale pratyeka nATaya saMsthAnA saMcalake kaMpanInA mAlikanuM varcasa jAgyuM. zrI choTAbhAI sau prathama sArI kRti pasaMda karI, tenA lekhakane yogya mULacaMda paTela vageree zrI muMbaI gujarAtI nATaka AdaramAna daI tenI suyogya doravaNI meLavavI maMDaLInuM saMcAlana saMbhALyuM. amadAvAdamAM zrI joIe. eka kRtine eno lekhaka jeTaluM samaje che ghelAbhAI dolatarAma dalAle zrI dezI nATaka samAja teTaluM anya koI ja samajI zakatuM limiTeDa ne saurASTramAM zrI mULajIbhAI AzArAma sahakAra sAdhavAthI kRtine avazya saphaLatA maLe che. ojhAe zrI morabI Arya subodha nATaka maMDaLIno vaLI lekhakane yogya puraskAra paNa maLavo joIe. vahIvaTa hAthamAM lIdhe. A saMcAlakee kavio, AjanA kaparA jamAnAmAM ene paNa peTa vaLageluM nATayalekhakonAM AdaramAna karyA ne sArAM nATake che e saMcAlakoe bhUlavuM na joIe. lakhAvyAM. sArA adAkArone ekaThA karI, keLavI, sAruM lekhaka pachI naTamaMDaLano prazna Ave. kRti vetana ApI saMkhyA . eTaluM ja nahi, paNa nATakanI pasaMda karyA pachI tenA dareka pAtrane yogya naTa zeAdhI sajAvaTa mATe samagra Arthika pAsAnI javAbadArI kADhavo joIe. sinemAmAM jema have "zI lensara'nI pitAne zira uThAvI lIdhI. prathA zarU thaI che tema adAkAroe paNa potAnI A jamAnAmAM paNa raMgabhUmine vikAsa vaNathaMbhyo AgavI pratibhA keLavavI joIe, jethI e prakAranA AgaLa vadhyo ja. samartha lekhakone paDakhe rAkhI, temanI pAtra mATe enI varaNI thayA vinA rahe ja nahi. te pratiSThA jALavI sArAM nATaka lakhAvyAM. kavinATayakAra uparAMta AkhIye kRtinAM pAtronuM saMkalita ne saMgaThita zrI mULazaMkara mulANI, kavi zrI choTAlAla raNudeva, kArya paNa Avazyaka che 'TImavarka hoya to ja kRtine zrI nathurAma suMdara zukala, kavi-citrakAra zrI saphaLatA vare. mATe dareka adAkAre pUrI saMniSThA phUlacaMdabhAI jhaveradAsa zAha vageree uttama kalApUrNa sAthe potAnI adanAmAM adanI bhUmikA paNa saphaLa kRtio gujarAtI raMgabhUmine sAdara karI. kavi-citrakAra banAvavA prayAsa Adaravo joIe. zrI phUlacaMdabhAI e to gIrvANa girAnAM mazahUra tyArapachI A kRtine riyAjha. arvAcIna nATake gujarAtImAM utAryA. chatAM A jamAnAmAM kALamAM samayanI bahu taMgI paDe che. dare karyuM ne to AgaLa Avyo. naTa hoya che. paNa utAvaLA so bAvarA. utAvaLa karavAthI sarvoparI thayo. nATayakAranA nATakane badale naTanuM kadI saphaLatA sAdhI zakAya nahIM. atyAranAM moTA nATaka AvyuM. AMtarika tejane badale bAhya jhaLa- bhAganAM nATake pUratA riyAjha sivAya ja nikUla haLATone vadhAre sthAna maLyuM. pariNAme zrI dayArAma jAya che. agAu eka nATakanI traNa traNa ke vasanajI, zrI jayazaMkara "suMdarI', zrI babhraprasAda cha cha mahinA sudhI taiyArIo cAlatI. tyAre mahetA, zrI asarakakhAna, zrI mohanalAla, mAstara digdarzaka keraDe laI besatA ne najIvI galatI trikama, bAI munnIbAI vagere naTonI bolabAlA paNa calAvI levAmAM Avato nahi. Ama pUro thaI. keTalIka vAra to nATakanA pAtrane anurUpa naTa parasevo pADavAmAM Avato tyAre ja nATayakRtine zodhavAne badale saMsthAmAM je na hoya tene anulakSI saphaLatA maLatI. buddhiprakAza, juna '69 ] Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | me che. sajAvaTa. jhAkajhamALathI nATakanuM nATayazAstranA Adeza mujaba nATaka lakhAvavAM AkarSaNa anekagaNuM vadhI jAya che. vAstavikatA joIe evo Agraha rAkhyo hato ne pote tevAM lAvavAnA badhA ja prayAsa karavAnI nA nathI. nATaka lakhyAM paNa hatAM. e saphaLa paNa thayAM hatAM. paratu manahara dazyo mUkI AkarSaNa vadhAravAnuM paNa paratu e AraMbhakALa pachI raMgabhUmine jema jema eTaluM ja Avazyaka che. nATaka nATaka che, ekalI vikAsa thato gayo tema tema nATakane cekakasa prakAra vAstaviktA nathI. Avazyaka kharca paNa na karavuM te nakkI thato gayo. AThathI dasa pravezavALA eka evA calAvI levAnI vRtti rAkhavI e bilakula yogya traNa aMkevALAM nATaka lakhAvA ne bhajavAvA nathI. nATakamAM eka ja prasaMga ke eka ja sthaLa ene mAMDavyAM. dareka aMkane cheDe prekSakone herata pamADI de kaMTALAjanaka banAvI mUke che. eTale dAnI vividhatA evuM dRzya mUkavAnI prathA cAlu thaI keTalIka vAra ne agamyatA paNa eTalI ja Avazyaka che. to e daye nATakanuM mUlya AMkavAmAM moTo phALo ane nATasaMsthAnuM AgavuM thiyeTara e to ApatAM. vaLI vacce kAMI mahattvane praveza Ave te moTI mUDI chemAlikInuM thiyeTara hoya te bIjA tene anta paNa suMdara sIna TrAnsaphara ke TeblenI aneka mUMjhavatA prazno UkalI jAya che. sajAvaTa kAyamI rajUAta thavA mAMDI. A prathA zrI DAhyAbhAI dhaLazAjIe zarU karI. nATaka atizaya gaMbhIra na ane AkarSaka banI zake. riyAjhanI saMpUrNa taka maLe. bhADe thiyaTare meLavavAnI ne maMDapa bAMdhavAnI banI jAya te mATe "kemika' dAkhala thayAM. keTalAMka kemika' nATakanA mULa vastu sAthe ja gUMthI levAtAM ? kaDAkUTa bacI jAya. to keTalAMka svataMtra lakhAtAM ne bhajavAtAM. sArA A pramANe badhI ja sagavaDo saMpUrNa thAya lekhake nATakanA vastumAM ja hAsya phalita thAya evA ane saMcAlako ne adAkAre nItimaya, prAmANika prasaMge gUMthI le che. kavi-citrakAra zrI phUlacaMdabhAInAM ane saMniSTha sAMpaDe, te prajAne suMdara nATayakRti nATake enI sAkha pUre che. paraMtu vacce eka gALo maLe. jyAM jyAM UNapa rahe tyAM tyAM nATayakRtinI evI Avyo hato ke jyAre mukhya nATaka eka saphaLatAne hAni pahoMce. lekhaka lakhato, enAM gIranI racanA bIje lekhaka A dRSTie vicAra karatAM atyAre bhajavAtAM karato ne enuM komika trIje lekhaka pUruM pADato. nATakamAM kyAM UNapa che te ApaNe vicAravuM rahyuM Ama zrI prabhulAla dvivedI, rasakavi raghunAtha brahmabhaTTa ne te uparathI "raMgabhUmine nATake kema maLatAM nathI ane zrI maNilAla pAgalanI tripuTI mazahUra banI e praznano nirNaya karavo joIe. gaI hatI. enuM khAsa kAraNa hatuM. traNe sAthe eTale ApaNuM dhyAna prathama nATayalekhaka upara besatA, sAthe vicAratA ne sAthe racanA karatA. eTale ja kendrita thaze. atyAre gujarAtI bhASAmAM raMga- jyAre nATaka samagrapaNe rajUAta pAmatuM tyAre koI bhUminI AvazyakatAo pUrI pADe evA lekhaka jAtanI UNapa parakhAtI nahi. nATaka kaMpanInA nathI. ApaNe ATalA badhA bhegA maLyA chIe saMcAlakane paNa pUro sahakAra raheto hato. e eTale gujarAtI bhASAmAM lekhake nathI ema te nATaka traNa judA judA lekhakanI kalamaprasAdIne nahi ja kahevAya, paraMtu raMgabhUmine saMpUrNa rIte paripAka che enI paNa prekSakone khabara paDatI nahi. paSaka bane evAM nATake atyAre lakhAtAM nathI eTaluM e nATake saphaLatAthI bhajavAyAM hatAM ne prekSakone to avazya kahI zakAya. to e hakIkatanA kAraNonI saMtoSa ApI zakyAM hatAM. jyAre lekhakanuM varcasa chaNAvaTa thavI joIe. to raMgabhUmine piSaka bane ghaTayuM ne kalAkAronuM varcasa vadhyuM tyAre naTaveryo evAM nATaka kevo hovo joIe e prazna paNa nATakanI vastugUMthaNImAM rasa dAkhavavA lAgyA upasthita thAya che. zrI raNachoDabhAIe bhAratIya ne lekhake paNa temanI salAhasUcanA svIkAratA [ buddhiprakAza, juna 19 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gayA. mAlavapati muMja' ne khIjA' nATakAmAM naTarAja asarakhAte nATayaracanAmAM sakriya rasa lIdheA hateA. pachI sarakArI pratibadhA ne hullaDeAne--sinemAnA jamAnA AvyA ne savAre pAMca vAgyA sudhI cAlatAM nATakA mUkAyAM. eaMkI nATakA pracalita thayAM. parantu nATakanuM pAta teA enuM e ja asala bhAratIya ja rahyuM. have A jamAnAmAM anya vastunI peThe 'gabhUmi upara paNa pazcimanA vAyarA vAyA che. agAu nAthalekhakAnI dRSTi pazcima tarapha na hatI tema nahi, paraMtu e pAzcAtya kRti bhAratIya svarUpamAM saMpUrNa rUpAMtarita thayA pachI ja takhtA para rajU thatI. zeksapiyaranuM tA bhAratIya raMgabhUmine asalathI ja dheluM lAgeluM eTale e nATakA keTalAMka tA AkhAM te AkhAM rUpAMtara pAmelAM-khAsa karIne hindI ragabhUmi dvArA. khUne nAhaka, bhUlabhUlaiyAM, Adi nATakA hindI takhtA para vakhaNAyelAM. gujarAtI lekhakoe paNa zaeNksapiyaranI vasturacanAe vividha nATakAmAM vaNI lIdhelI, parantu sa'pU gujarAtI svarUpa ApIne ja. kavi kAntanuM jAlima duniyA ene sAre| namUnA che. eTale e jamAnAmAM paradezanuM je kAMI sAru' heAya te ApaNI bhASAmAM ApaNI rIte rajU karavAnI tamannA hatI. parantu e te kaThina kArya che. arvAcIna lekhakA pAzcAtya mAhitI gheADI zakatA nathI. tyAMnuM sAruM bhAratamAM AvuM che, parantu sapUrNa bhAratIya Dhabe ene rUpAMtarita karI zakatA nathI. keTalAka te sIdhA anuvAda ja ra'gamaMca para rajU karI sateSa mAne che. temAM leAkAne have mukhyatve maneArajana joI e che. nATaka ke nATayatattvanI paravA rahI nathI, eTale prahasanA rajU thavA lAgyAM che. je nATakanA eka buddhiprakAza, jUna '69 ] vibhAga hatA te have Akhu' nATaka banI gayuM che. temAMya zleSa ne keTalIka vAra azlIla maneArajanane sahAre levAya che. pachI emAM nATaka jevuM rahyuM che ke nahi enI paravA karavAmAM AvatI nathI. TikiTakhArI para najara rAkhavAthI ApaNA sinemAnI jema adhAgita thaI che tevI ja rIte ApaNI raMgabhUminI paNa thaI che. vaLI plebekanuM aniSTa dhara karI gayuM che eTale kaThaputaLInA khela jevuM lAge che. gIta adRzya thaI gayAM che. gIta-nRtya vinA nATaka sAMbhave kharuM? A vidyutayugamAM sarvAMne utAvaLa che te utAvaLamAM saMgIna kAma thayuM nathI. kAI taiya sa'tASa maLatA nathI. nATaka kevuM hovuM joI e enI vyAkhyA te ApaNI pAse che ja : devAnAbhidamAmananti munaya: kAnta' Rtu' cAkSuSa rudraNedamumAkRtavyatikare svAMka vibhakata dvidhA / vaiguNAdbhavamatra lAkarita' nAnArasa. dRzyate nATayaM bhinnarucenasya bahudhAgyeka samarAdhakam // nATaka teA eka saumya ane bhAvapUrNa` ArAdhana che. te devAnI AMkhAne paNa tRpta kare che. vivAha thayA pachI svayaM mahAdevajIe paNa peAtAnA anArIzvara rUpamAM mAne tAMDava ane lAsyanA bheda dAkhavI vividha nATyaracanA karI hatI te tethI te naTarAja kahevAyA hatA. sattva, rajasa ne tamasa e traNa guNA ane nava rasathI nATayakalA sayukta che. pariNAme nATaka dvArA eka ja sthaLe bhinna rucivALA lekAne paNa pUru maneArajana maLI rahe che. A Adarzo dRSTisamakSa rAkhIzuM? su Mdara nATako racavA te bhajavavA kaTibaddha thaI zuM ? ApaNI murajhAtI raMgabhUmine puna navapallavita karIzuM ? 227 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratamAM aneka saskRtinA saMgama mULa lekhaka : kSitimAhana sena anu. : ravizaMkara rAvaLa aneka pramANeAthI jANI zakAya che ke jene jAtibheda ke varNabheda kahevAmAM Ave che e vAta A leAkeA bhAratavarSImAM AvyA pachI cAre taraphanI asarAmAM pakaDAtAM tene svIkAra karavAnI temane krUraja paDI hatI, paraMtu ethI vAtane mAnyatA ApatAM paNa saheje sAca thAya ja ke AnA mATe banAva bahAranA dabANathI svIkArapAtra thayA. chatAM AlecanA karatAM ApaNune jaNAze ke vartamAna hiMdudharmoMmAM paNa bahArathI AvelA mateA ane AcArA che tenAM pramANA ochAM maLatAM nathI. purANAmAM jotAM e vAta spaSTa thaI jAya che ke ziva, viSNu AdinI pUjA keTakeTalA vireA vaTAvIne hiMMdu samAjamAM praveza pAmI hatI. pachIthI ene prabhAva hAlamAM ati gaMbhIra ane ati vyApaka banI gayA che. bhAgavatanA dazama skaMdhanA agiyAramA adhyAyamAMthI jANavA maLe che ke zrIkRSNe indrAdi devatAonI upAsanA adha karAvI vaiSNava premabhaktinI sthApanA karavAnA saMkalpa karyAM hatA. keTalA tarka ane vAdaprativAdomAMthI pasAra thayA bAda te agresara thaI zakayA hatA. A vAta mULa bhAgavatanA e prasaMga vAMcavAthI ja spaSTa thAya che. dhaNA leAkeAnI evI samaja che ke vedomAM jaNAvelA ' zikSadeva' (Rgveda 7-1, 5, 10, 19 RcAomAM) Aryetara jAti ligapUjaka hatI tenA deva hatA. A` leAkAne te maMjUra naheAtuM eTalA mATe ke keTalAka leAkeA 'ziznadeva' zabdane atha caritrahIna karatA hatA. eka pachI eka purANA jotAM ApaNane jaNAze ke RSimunijanA zivapUjA ane li gapUjAne A'dharma'thI dUra rAkhavAne jIvateADa 228 prayatna karI rahyA hatA, parantu emanI viruddha jaIne zivapUjA ane liMgapUjAne bhAratIya A`samAjamAM cAlu karavAmAM RSipatnIsamudAya saphaLatA pAmyA. mahAdeva nagnavezamAM navIna tApasanuM rUpa dhAraNa karI munienA tapAvanamAM AvyA (vAmanapurANu adhyAya 43 zlAka 51,62). munipatnIee, emane joIne gherI lIdhA (63-69). munigaNa pAtAnA ja AzramamAM munipatnIonI evI abhavya kAmAturatA joIne 'mArA mArA' kahIne kAi pASANa Adi laI ne DhADI gayA. kSobhaM vilokya munaya Azrame tu svayoSitAm / hanyatAmiti saMbhASya kASThapASANapANayaH // (vAmanapurANa, 143-70 ) evuM kahetA temaNe zivanA bhASaNa Urdhva li'gane nIce DhALI dIdhuM : pAtayanti sma devasya liMgamUrdhva vibhISaNam (e ja graMthamAM 71) te pachI munionA manamAM paNa bhayane saMcAra thayA. brahmAdi devAe paNa emanI patAvaTamAM bhAga lIdhe ane antamAM munipatnIonI ekAnta abhikSaSita (cchAnusAra) zivapUjA pravartita thaI (vAmana, 43- 44-3). A kathAe aneka purANAmAM che. vistArabhayathI e badhInA utArA ahI' ApI zakAya nahi. udAharaNa tarIke theADI kathA joi e. kUM purANu, uparanA bhAge 37 mA adhyAyamAM kathA che ke puruSavezadhArI ziva nArIvezadhArI viSNune laI hajArA munisevita devadAru vanamAM vicaraNa karavA lAgyA. emane joI ne munipatnIe kAmA thaIne nija AcaraNa karavA lAgI [ buddhiprakAza, jUna '69 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (13-17). muniputragaNu paNa nArIrUpadhArI viSNune joI te mAhita thaI gayeA. munigaNu krodhe bharAIne zivane atizaya niSThura vAkayathI tiraskAra karatA abhizApa devA lAgyA : atIvaparuSaM vAkyaM procurdeSaM kapardinam / zepuca zApairvividhairmAyayA tasya mohitAH // (krU, 77-22) paNa arundhatIe zivanI arcanA karI. RSigaNu te zivane yaSTi muSTi' eTale lADI ane dhuMbAnA sapATA mAratA melyA : 'tuM A liMga nIcuM pADI de'. mahAdevane tema karavuM paDayuM. paNa pachIthI jaNAya che ke A ja munione e ja zivaliMganI pUjAnA svIkAra karavAnI raja paDI. pahoMcyA (1012), kevA prakAre munipatnIonAM AcaraNa ziSTatAnI sInA vaTAvI gayAM (16-17), munigaNu A sa` joI te krodhathI khelyA : 2 pApa, teM amArA AzramanI viDa'banA karI che. te mATe tAru liMga A kSaNe patita thaI jAe. yasmAt pApa tvayAsmAkaM Azramo'yaM viDaMmbitaH / tasmAliMgaM patatvAzu tabaiva vasudhAtale / (padmapurANa, nAgara kha'Da 1-20) ahI' paNa muniene jhUkI javuM paDyuM. jagatamAM aneka jAtanA utpAta thayA (23-24) devatAgaNamAM bhaya peThe| ane dhIre dhIre zivapUjA svIkAravA lAgI. buddhiprakAza, jUna '69 ] 4 * munipatnIonA zivapUjA viSenA je utsAha dekhavAmAM Ave che tenuM kAraNu purANeAmAM temanI kAmukatA batAvI che, e paNa vAstavika vyAkhyA lAgatI nathI. sa Mbhava che ke ye divaseAmAM munipatnIomAM ghaNIkharI AryAthI bhinna zUdra kulAmAMthI AvI hatI. tethI tee peAtAnA pitRkulanA devatA mATe ATalI vyAkula rahetI. tethI te patikulamAM AvIne paNa peAtAnA pitRkulanA devatAone bhUlI zakI naheAtI, evA aM vadhAre yuktipUrNa lAge che. prAcInamAM prAcIna vAta kahevAne nipanIone ATalI hIna caritavALI cItaravAnI jarUra naheAtI. zivapurANunI dharmAMsa hitAnA dasamA adhyAyamAM jovA maLe che ke ziva ja AdidevatA che, brahmA ane viSNu tenA liganA asala mULanI zeAdha karavA gayA, paNa Akhare thAkayA ( 16-21 ). devadAruvanamAM ziva vihAra karavA lAgyA (78-79 ). mutipatnIe kAmameAhita thaI ne nAnAvidha azlIlaAcAra karavA lAgI (112-118). zive emanI abhilASA pUrI karI (158). munigaNa kAmameAhitA patnIone saMbhALavA mAMDayA (160), paNa patnIo mAnI nahi (161). pariNAme muniee ziva upara purANAmAM AvAM vyAkhyAnA jyAM tyAM aneka prahArA karyAM ( 162-173) pratyAdi. anya sau muni-ThekANe maLI Ave che, para Mtu vistAra thaI jAya mATe patnIoe zivane kAmA thaI ne svIkAryAM hatA. bhRgunA zApathI zivanuM liMga bhUtaLamAM UtarI gayuM (180). bhRgu dharma' ane nItinI duhAI ApavA lAgyA ( 188-192 ), pazu aMtamAM munigaNu zivaliMganI pUjA karavA baMdhAI gayA (203-207). A kathA skandapurANu, mahezvarakhaMDa, SaSThAdhyAyamAM che ane e ekanI eka kathA li'gapurANu zveAka (pU bhAga adhyAya 37 33.50 )mAM paNa jovAmAM Ave che. e ja rIte zivapurANanA mahezvarakhaMDamAM zivanI kathA kahevAmAM AvI che. nAgarakha'DanI zarUAtamAM paNa e ja kathA che. Ana dezanA munijanAnA zramavanamAM bhagavAna zaMkara nagnavezamAM kevA prakAre ahIM ApavAmAM AvatAM nathI. dakSayajJamAM zivanI sAthe dakSane virAdha vastutaH A vedAcAranI sAthe Aye tara ziveApAsanAnA vireAdha ja dekhAya che. dakSanA yajJamAM zivane AmatraNa ApavAmAM nahetu AvyuM eTale te ziva vinAnA yajJa bhUtapizAcA dvArA vidhvasta ( bhagna ) banyA. eTalAthI jaNAya che ke ziva e samaya sudhI te Aye nara jAtinA devatA hatA. ziva kirAtavezamAM, zivAnI zabarI mUrti ema ziva zakharAnA pUjya hatA. A badhI vAtA judAM judAM purANAmAM judA judA rUpe maLe che. vaidika yugamAM zivanAmadhArI eka janapadavAsI manuSyA paNa hatA (Rgveda 7, 187). purANanA * Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziva devatA sAthe A prajAne koI sabaMdha hAI zake ? aneka anA devatAonA A loko asvIkAra karI zakayA nahAtA. AsapAsa cAre dizAmAM pracalita temane prabhAva rokI rAkhavAnuM asa'bhava banyuM hatuM. prAcIna AgaNamAM jee jJAnI hatA te janamAnasane prasanna rAkhyA vinA temanI sAthe vAsa karI zake tema naheAtuM. eTale badhA yajJomAM pahelAM gaNudevatA gaNupatinI pUjA karAvI dIdhI hatI. prAcIna dravya-tuSyanA maMtromAM dhaNuAya matra evA che ke jemAM asura, yAtudhAna ane trAtyAne dUra karavAnuM dhyAna che. AjakAla zrAddhamAM paNa kheAlAya che OM nihanmi sarvaM yadamedhyavad bhaved hatAzca sarve'suradAnavA mayA / rakSAMsi yakSAH sapizAcasaMghA hatA mayA yAtudhAnAzca sarve // ( purAhitadarpaNu 1316, 1546 ). tathA OM apadhdhatA asurA rakSAMtti vaivipanaH / eTale ke A rIte dharapakaDa ane cekIpaherA vacce yajJayAga calAvavA paDatA hatA. evA kAraNathI paNu yajJAraMbhamAM ja gaNapatipUjAnuM vidhAna karavuM paDayuM ane tethI ja gaNapati vizrvanAzana banyA. e ja kAraNe hAmAgninI pAse ja zAligrAmanI zilA paNa sthApita karI gaNa--leAkasamAjanAM mana prasanna karavAM paDatAM. e rIte keTaleka ThekANe pazcima bhAratamAM hanumAnane paNa AgaLa besADayA che. yajurvedanI vAjasaneya saMhitAmAM (2. 9. 1. 10) AvAM kAraNeAthI rudra ane zivane apanAvI laI gaNucittanI ArAdhanA thatI jovAmAM Ave che; athavavedanAM aneka sUktomAM AvA prayatna thayA che tenA paricaya maLe che. ( I. 4-29 ), 7, 42, 7-92) zivanI sAthe sabaMdhathI joDAyelA hAvA chatAM zivane nahi satkAravAne kAraNe dakSanI durgati thaI bhRgue ligadhArI zivane zApa ApyA hatA. e vAta agAu khIjA purANAmAMthI uddhRta karela vacanemAM joI che. e bhRgue viSNunI chAtImAM paganI 230 lAta mArI hatI. tethI jaNAya che ke bhRgu lekA khUba niSThAvAna vaidika hatA. vaiSNava dharmAM prAcInatara vaidikanI lAtanuM lAMchana svIkArIne paNa ApaNA dezamAM pratiSThita thaI zakayo. indramAMthI viSNunuM nAma paDyuM * upendra indravaraja: (amarakA). A baMne nAmeAA a indranA paravatI' evA thAya che. dhaNA divase pahelAMnI vAta che ke ekavAra gujarAtamAM vaDAdarA tAmenA "kArava" nAmanA eka gAmamAM gayA hatA. tyAM dhAMya devama`dira che. tIrtha sthaLa hAvAthI te gAma bahu jANItuM che. tyAM mukhya liMga jovAne huM nIkaLI paDayo. tyAM me' joyuM ke maMdiranI bahAra eka paththara upara masjidanI AkRti kAtarI hatI. pUchatAM pUchatAM jaNAyuM ke A karAmatathI A maMdirane hinduoe muslimAnA AkramaNathI bacAvI lIdhuM hatuM. devIpUjA ane tantra-yajJa paNa dhIre dhIre vaidika matanI sAthe ja bahArathI AvI geAThavAyAM che. asala vaidika matavAdI AcAya samudAya tene zAstra ane sadAcAranI viruddha che evuM mAnatA hatA. mULa AbhUmithI dhIre dhIre dUra jaI te A vastuonI sAthe A leAkAneA paricaya thayA hatA. mucchAthI ke anicchAthI A matAne grahaNa karyA sivAya emane chUTake nahotA. eTale tA Aje vaizvika sabhyAnI sAthe tAntrika sadhyA sAdhAraNa rIte badhA dezAmAM thAya che. gujarAtamAM te| dareka kulaparivAramAM eka kuLadevI heAya che. keTalAkanI kuladevInuM sthAnaka kUvAnI aMdara dIvAlanA caNataramAM hAya che, ane khIjAnI najarathI `surakSita hAya che. tA paNa vivAha vagere zubha prasaMgAmAM kuladevInI pUjA ke kara ApavA paDe che. te ja pramANe grAmadevatA ke devInuM paNa samAjamAM sthAna hAya che. emanI lAgavaga eTalI khudhI vadhI gaI che ke bicArA vaidika devatAo sthAnacyuta thaI gayA che. AjakAla devImAhAtmyanAM gItAmAM vAravAra sAMbhaLIe chIe H [ buddhiprakAza, jUna '69 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'gAvata veda aghAta nahIM yaza tero mahA mahimAmayI mAtA / gAsvAmI tulasIdAsa teA mahA paMDita hatA, chatAM paNa pratipakSanA matane AdhAta karatAM karatAM peAtAnA vedasammata mata kahyo che. zrutisammata mitti patha. (rAmacaritamAnasa, uttara, dADhA 151) A vebAhya devatAonI pUjAnA pureAhitA paNa Ayetara jAtinA leAkA hatA, e dvitAmAM brAhmaNu leAkeA emanA devatAonA virAdhI hatA. vakhata jatAM e devatAonA praveza vedapaMthIonA graMthAmAM paNa thayA tyAre brAhmaNu leAkeA paNa e devatAenA pUjArI banavA lAgyA. dakSiNamAM strIe devamaMdiranI pUjAraNA thatI hatI, kAraNu ke e samAjamAM strIonuM prAdhAnya che. e mAtRta Mtra dezamAM jyAre vaidika dharmAM paheAMcyA te vakhate strIonI krU'kathI ja agnidevatA prajvalita thatA. mahAbhAratamAM sahadevanA digvijayaprasaMge lakhyuM che ke jyAre sahadeva mAhiSmatI paheluMcyA tyAre teNe joyuM ke tyAM irAligA jAti keTalAya jamAnAthI krUratI ja rahI hatI. tenI sAmAjika sthiti hAla atyaMta hIna kahe che ke teo devIe peAtAnA hAthe ja cennA che. agnidevatA suMdarI kumArikAnA eSTapuTa - vinirmAMtara manuSyasaMtAna che. e leAkeA vanadevIne pUje che tethI (baMdha DhAThamAMthI nIkaLatA ) vAyu sivAya anya kAI temA pUjArI kAma gaNAya che. mAlgiA eka ati hInajAti che. temAM devInuM ja pUjana karanArI dhaNIye strI hAya che. tene mAtaMgI kahe che. prakAranA vyaMjanathI prajvalita karavAmAM AvatA nahe tA. vyajanairdhUyamAno'pi tAvata prajvalate na saH / yAvaccArupuTauSThena vAyunA na vidhUyate // ( sabhAparva 3029) agnie paNa su'darI kanyAonA saMgakSAbha meLavIne temane varadAna ApyuM ke tamAre mATe aprativAraNa akhaMDa svecchAvihAra vihita che. aMzamAM ja paryaMtasita thavAnA kAraNe e kAya paNa AjakAla malina ane dUSita banI gayuM che. dakSiNa dezanA prabhAva uDIsA sudhI paheAMcyA che. ethI ja purInA jagannAthama`diramAM hAla paNa devadAsInI prathA pracalita che. evaM agnirvaraM prAdAt strINAm prativAraNe / svairyastrata nAryo hi yatheSTaM vicaratyuta // (sabhAparyAM 30, 38) strIo tyAM samAjamAM pradhAnapade hatI. te ja devatAonI sAdhikA hatI. emanA devasevAnA adhikAra dhIre dhIre brAhmaNeAnA hAthamAM jatA rahyo. hAlamAM tA te devadAsI ke nakanA rUpamAM rahI gaI che. prAcInakALanA paripUrNa sevAka`mAMthI apa buddhiprakAza, jUna '69 ] vedanI bahAranA sarva devatAonI purAhita kAM tA strI hAya athavA anA` jAti rahetI. Aje paNa zUdranuM pureAhitapaNuM saMpUrNa rIte lupta thayuM nathI. bhale ne brAhmaNeAe hamaNAM badhI jagyAe adhikAra sthApI dIdhA che, chatAM temAMnAM keTalAMka driomAMthI prAcIna yuganA AbhAsa maLI jAya che. dakSiNamAM dAsana zUdro che. emanuM pUrvakALanuM mAnapAna Aje nathI, teAya tee hamaNAM paNa keTalIye jAtionA gururUpe pUjanIya rahyA che. (Mysore Tribes and Others, Vol. II, p. 117) eka mAgiA sa tAna karyAMka bahAra paradezamAM bra.hmaNane kapaTaveza karIne gayA ane tyAM eka brAhmaNukanyA sAthe lagna karyuM. vAta jAhera thatAM kanyAe agnipraveza karyAM. A upadravanI devI 'mArI' ( satI jevuM ) thaI. (Mysore Vol. III, p.157) mArI'nA pUjaka mAddigA pazu hIna jAtinA che. A mArI ' ane 'gALamAM 'mArIjAya' vALI kahevatane kaI sabaMdha haze kharA ? C C dakSiNamAM trivAMkura sTeTamAM vasatI kAnikarannati asabhya jaMgalI che. emanA badhA devatA dhaNebhAge devI ja che. enI pUjA mIna ane kanyA nakSatramAM arthAt vasaMtamAM ke zaradamAM thAya che (Thurston, Vol. III, p. 17). ApaNI zAradIya ane vAsantI pUjAe sAthe enI tulanA karI zakAya. 201 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dagannAthanA maMdiramAM prAcInakALathI eka zreNInA "nAlAvirAmabandhama'ne pramANe mAne che. rAmAnuja UtaratI jAtinA sevake che. teo deta ke zabara jAtinA maMdiranA kAmakAjamAM sAttinavane ane sAttAdavane che. AjanA samayamAM emane koI vizeSa kRtya karavAnuM niyukta karyA hatA. sAttinavana brAhmaNa ane sAttAche nahi, topaNa utsavAdinA koI kAI khAsa davane zUdra che.( Mysore Tribes and Castes prasaMgomAM temano sahakAra bahu ja jarUrane manAya che. Vol. iv, p. 591 ) A zabara sevake sivAyanA bIjA koI sAdhAraNa A badhAM viSNumaMdiromAM je brAhmaNe zarU zabarano praveza A maMdiramAM niSiddha che. have to zarUmAM dAkhala thayA hatA teo paNa samAjamAM jagannAtha maMdira varNAzrama' hiMduonuM khAsa dhAma pratiSThA khoI beThA hatA. mAraka jAtinA leke banI gayuM che. kahevAya che ke jagannAthamAM annajaLanA vaiSNava maMdiranA sevake, hatA. teo AraMbhamAM sparzano bAdha gaNAto nathI. ema chatAM mANukaDA brAhmaNo ja hatA, paNa hAlanA samAjamAM temano vagere hIna jAtione praveza karavA devAmAM Avato brAhmaNa hovAno dAvo asvIkata thaI gayo che (e ja nathI. AvA sarva mATe A paNe ja aneka maMdironAM va. 2, pR. 110 ) ziva ane viSNunI ArAdhanAmAM bAra baMdha karI dIdhAM che, je maMdironI pUjA-arcanA atinI gaNAtI jAtione paNa adhikAra che. vagere ApaNe ja emanI pAsethI grahaNa karI hatI sane 1415 mAM madhyabhAratamAM eka macI gRhastha ane te paNa aMdaranA aneka virodha bhAvo chatAM. viSNumaMdira baMdhAvyuM hatuM. (Epigraphica Indica, je leke A pUjAonA pratiMka hatA temane Aje vol. || - 22: | tamane Aje Vol. Il, p. 229; Ghurye : p. 90). e ja maMdiromAM pravezano adhikAra nathI. zivanA saMbaMdhamAM paNa A vAta pahelAM jaNAvI thona sAheba kahe che ke jagannAthanA maMdiramAM devAmAM AvI che ke vedAcAranI sAthe mahAna vigraha nAvIo (vALa)ne samaye samaye devapUjAnA karIne zaivadharma Arya samUhamAM praveza meLavavA samartha kAryamAM sahAyatA ApavI paDe che. tAmila dezanA thaI zakyo hato. zivamaMdiranA pUjArIo tapodhana keTalAMya atyanta niSThAvAna zuddha cAravALA zaivamaMdiromAM jJAtinA brAhmaNone sAmAjika darajajAmAM UtaratA vizeSa parvadinenA utsavomAM pAriyA leke sAmayika gaNavAmAM Ave che (Wilson's Indian Caste, bhAvathI prabhutva bhogave che. (Ghurye Caste & Vol. I', p. 122 ). dakSiNa dezamAM zivanAmI ke Race in India, p. 16-27, Bailes p. zivanI ArAdhanA karanArA maMdiranA pUjArI hevAnA 75-76) kAraNe ja brAhmaNa thaIne samAjamAM acala rahyA che, dakSiNa karNATakamAM kelarI ke nApita jAtinA paNa anya jJAtinA brAhmaNe temanI sAthe vyavahAra zakone koI koI anuSThAnamAM purohitapaNuM karavAnuM rAkhatA nathI. (Mysore Tribes and Castes hoya che (Thurston, Vol. 11, p. 299) Vol. 5, p. 318) zivazvagaNa smArta saMpradAyanA dakSiNa bhAratamAM vaiSNavo ane zomAM ghaNAya prAcIna zivamaMdiranA pUjArIo che. teo paNa samAjamAM bhakto aMtyaja ke drajAtinA hatA. AcArI UtaratA gayA che. madrAsa prAMtamAM temane gurukala vaiSNavAcAryonA ghaNA eka Adiguru hIna kahevAtI kahe che. (gujarAtanA DhagaroDA jevA.) aneka jAtiomAM utpanna thayA hatA. sAtAnI paNa kocIna trivAMkuramAM zivanA pUjArIonI leke paNa hIna zaka hatA ane vaiSNava maMdironA hAlata eTalI badhI zocanIya thaI gaI nathI. devAMga sevake che. sAtAnI mULa zabda che sAttAdavana eTale leke paNa zivapUjaka zaiva che. teo paNa brAhmaNa ke zikhAsutravihIna. A le saMskRta zAstrone hovAno dAvo kare che, paNa e to nAmaMjUra thaI badale bAra vaiSNava bhakto athavA alavAranA graMtha cUkyo che. teo potAnAM yajanayojana pote ja [viprakAra, jana 69 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ P) karI che. emanI mukhya AjIvikA kApaDa vaNavAnI rADha dezamAM abrAhmaNa devatA dharmarAjanA maMdiramAM che (Vol. IIT, p. 187) ghaNe bhAge zUdra ane aMtyaja leke ja purohita | mussAda lake brAhmaNa hatA. dvAparamAM ziva- thatA hatA. emanAM aneka dharmamaMdiramAM brAhmaNonuM nimalya athavA zivane prasAda khAvAthI teo purohitapaNuM sthApita thaI cUkayuM che. evAM keTalAMya patita thayA hatA. (Thurston, Vol. v, pp. maMdira che ke jyAM AdipUjArIo zadra hatA, paNa 17-122) emanA AcAravicAra nAMkhI brAhmaNa tyAM ja have temane praveza niSiddha thaI gayA che. jevA ja che. saMskRtazAstramAM bhAre paMDitAI prApta zadra devatAo prati brAhmaNonI vistRSNa have thoDI kare che (P. 121-123). thoDI dekhAyA kare che. zivanirmAlyane eka anya suMdara vyavahAra tulava zoe pratiSThita karelA ziva ke viSNu brAhmaNa lakAmAM che. mATe namaskAra yogya gaNatA nathI tethI baMgALamAM koI strI saMsAramAM tyakatA bane athavA koI zaka banatAM sudhI guru ke purahita pAse ja kAraNathI saMsArane baMdhanathI mukta thavA IcchatI devapratiSThA karAve che (bhaTTAcArya, pR. 19-20 ). hoya to te zivamaMdiramAM jaI prasAda jame che. prAcInakALathI anArya devatAo taraphanA brAhmaNonA ethI saMsAra sAthenAM tenAM baMdhana tUTI jAya che. dveSanuM A bhagnAvazeSa che. purANomAM munionA mukhe AvI strI pachIthI vivAha kare to enAM saMtAna thayelI zivavirodhitA ane bhagamanidvArA viSNunI bhAvilI' jAti gaNAya che. enI sAmAjika avasthA chAtImAM lAta mAryAnI kathA sahaja smaraNe caDe che. hIna che. (Thurston : Vol. V p. 81; Mysore Azcarya e che ke e ja devatAo vize Aje lekane Tiibes and Castes Vol. I, P. 218) bhaya ane bhaktino koI pAra nathI. zAligrAma malanada tAlukAmAM zivanuM nirmAlya grahaNa karavAthI zilAne vaidika agnikuMDanI bAjumAM sthAna maLyuM che. strIo bhavabaMdhanathI mukta thaI zake che. enAM vaidika AyenA saMmelananuM sthAna yajJa hatuM saMtAnonI jAti "bhAleru' kahevAya che (Mysore ane avaidikanuM milanasthAna tIrtha hatuM. A tIrtha Tribes and Castes Vol. IV, p. 185). vastu vedabAhya che eTale to vedavirodhI matone cidambarama mahAtIrthanA naTarAja maMdiramAM praveza tairthika mata kahevAmAM Ave che (kAraMDabhRha 11-62). karatAM ja prathama mUti bhaktavara nandanAranI che. teo vaidika sabhyatAnuM keMdra ane pracArasthaLa yajJa hatuM to aspRzya pAriyA jAtimAM utpanna thayA hatA, paraMtu avaidikanuM pracArakendra nIrtha che. tIrtha eTale jyAMthI AjakAla emanuM stavana gAna karyA vinA brAhmaNanuM tarI zakAya evuM nadInuM sthAna. kaI anudAna pUrNa nathI gaNAtuM. nadInI pavitratA apUrvanI vAta che. hamaNAM zAstrAnusAra grAmadevatAnI pUjA niSiddha che, bhASAtatvoe dhyAnamAM ApyuM che ke gaMgA vagere eTale ke grAmadevatA ane devIonA pUjaka brAhmaNa nAmo ane tenuM mAhA... AryonA pahelAMnAM che. patita thAya che. manue aneka sthAne para (3. 152, saMthAla vagere AdijAtio nadI ane vRkSonI 3, 180) emane 5tita kahyA che. pUjaka che. dAmodara nadImAM mRtakanAM asthi na paDe ema badhA anArya devatAone brAhmaNoe ghaNuM tyAM sudhI tenI gati thatI nathI. Ama nadInI pUjA kALa paryata zonA devatA gaNIne pUjApAtra nahotA ane nadImAM asthinikSepa evI sarva vAto vedamAM mAnyA. zaMkA nathI ke AjakAla e ja devatAonuM maLatI nathI. to pachI A bAbato AvI kayAMthI? purohitapaNuM grahaNa karIne brAhmaNoe pahelAMnA kharA je je devatAo sAthe saMbaMdhe svIkAravAthI pUjArIone adhikAra lopa karI dIdhuM che. tulasI, vaDa, pIpaLo, bIlI vagere vRkSo pavitra buddhiprakAza, jana " ] Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ manAya che te te devatAne mULa paricaya vedaviruddha helikA nAmanI rAkSasInI tRpti mATe e divase devatAo tarIke maLe che. vRkSanI pUjA paNa Aryoe alIla gALAne moDhethI uccAra thAya che. kRSNa dhIre dhIre Aryo pahelAMnA bhAratIo pAsethI A rAkSasIne saMhAra karyo hato. maratI vakhate grahaNa karI hovI joIe. bahu saMbhava che ke nadInI teNe varadAna mAgyuM ke A rIte enA pretAtmAne pUjA paNa te rIte temaNe grahaNa karI hoya. ghaNaye prItavidhAna kare. anArya kuladevatAo ane kalenAM nAma vRkSavAcaka Ama ghaNI rIte spaSTa thAya che ke ApaNAM che. tharTane lakhelA Castes and Tribes of ghaNuya devatA ane tIrtho tema ja ulsa anA South India nAmanA pustakanA sAta khaMDamAM pAsethI maLelA che. saMzAdhanathI e paNa jANI A vAtanAM anekAneka pramANo maLe che. zakAyuM che ke ApaNuM ghaNuM sAdhana paNa AryapahelA khaMDamAM athvI, aDaDAku, agArU (pAna) pUrva jAtio pAsethI lIdhelAM che. hAlamAM paNa Akula (pAna), akSatAla (cokhA), alApa (Adu), siMdUra e achUTakAne padArtha che. enA vinA aMbAjala (kamaLa),allIkulama (kumuda), Ana arzInA A vivAha pUrNa thatA nathI. paNa surendramohana bhaTTAcAryanA (haLadara), AratI (keLAM), alI (pIpaLA), ahIthI purohitadarpaNa" (AThamI AvRtti)mAM koI ThekANe ane bAsamI (gulara), avIrI (nIla), avIza, UDe najara karIzuM to jaNAze ke A sijUranI banmI (zamI, belalA, belu (pIpaLo), beMDe, bavIna prathA paNa Aryoe kaI ApeMtara jAti pAsethI (lIMbaDo), elapatrI (bIlI) ItyAdi, lagabhaga 22 grahaNa karelI hatI. sidUranuM keI vaidika nAma nathI jAtio ane kulenAM nAma che. A leke vRkSone ke sidUra dAna karavAne kaI manna nathI. sAmavedIya koI nukasAna kare te sahana karI zakatA nathI. kuMbhasthApanamAM sijUrane sparza karI je maMtra bolavAmAM Ave che te to A pramANe che: "3che. trIjA khaMDamAM 10, cothAmAM 3, pAMcamAmAM fadhavAre patayarasa' ityAdi (pR. 8). 14, chaThThAmAM 13, sAtamAmAM pa7 ema vRkSavAcaka yajurvedI kuMbhasthApanamAM 3OM sivi prAthane kunuM varNana che. badhAne sAthe letAM evAM 100 jeTalAM nAme maLe che. temAM AMbe, nALiyerI, vaDa, zaSano ItyAdi pR. 10, ane vivAhamAM sAmavedI adhivAsane mAtra A prakArano che: >> uttaratulasI paNa che. dagvAre patayantakukSita" (pR. 70). A traNemAM aneka jIvajaMtuonAM nAma upara judI judI pahele ane trIjo maMtra Ada 7-46-43 mAM jAtio ane kuLonAM nAma che. te vaLI koI bIjA maLI Ave che. temAM sidhu nadInA uparavAsane prasaMge laIzuM. (saurASTramAM ghaNuM jAtionAM nAma prasaMga che. kevaLa zabdasAmyathI ja e sidUranA maLaze). maMtrarUpe aDAvI devAmAM Ave che. bIje maMtra - keTalAka utsavo paNa anAryo pAsethI lIdhelA kada 4-58- me maMtra che, enI sAthe paNa che, jevA ke heLI ke vasaMtotsava. temAM aneka prakAranI sijUrane koI saMbaMdha nathI. azrAvya gALe, jugAranI ramata, nazo karavAnuM ane sAmavedI adhivAsa maMtramAM svastika, zaMkha, unmatta vyavahAra pracalita che. ene pracAra nIcalI rocana, kata sapa, rau, tAmra, cAmara, darpaNanA zreNIomAM vadhAre hoya che. tethI ghaNA leke tene je maMtra che (pR. 70-71) te joke vaidika maMtro che, zU drono utsava kahe che. hoLInI Aga saLagAvavAne paNa tene A padArtho sAthe koI yoga nathI. aMtyajanA gharane agni lAvavA (aMtyajanA hAthe sindara mULamAM to nAgalokeAnI vastu che. enuM nAma hoLI prakaTAvavAno rivAja che (Russel Vol, P. paNa nAgagarbha athavA nAgasaMbhava che. zaMkha ane 18-31; Ghu ye p. 26). kahevAya che ke kaMbu vagere nAme paNa vedabAhya che. 24 [ buddhiprakAza, juna 19 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ghaNA loko to evuM paNa mAne che ke ApaNI mArga kADhI zakAyo na hoya evo saMbhava che, paNa prajA nAmanI kriyA paNa vedabAhya che. vedamAM A vakhata jatAM ahIM je vAta prAcIna banI eTale zabda paNa nathI. enuM mULa avaidika bhASAomAM maLI temAMnI nabaLAI jatI rahI ane badhI sanAtana rahe che. bhakti paNa kahevAya che ke avaidika che. padma zaktie temanI rakSAne bhAra temanI parathI uThAvI purANanA uttarAkhaMDamAM eka sundara kathA che ke bhakti - lIdhe. pitAnA dukhaDAM nAradamuni AgaLa raDatI raDatI musalamAna sAthe zIkhonI laDAI hamezAM cAlu kahe che ke mAro janma draviDa dezamAM thayo, karNATa ja rahetI, paNa temanI pAsethI graMthapUjA zIkhI dezamAM huM moTI thaI, mahArASTra dezamAM thoDeka vakhata lIdhI. kurAnanI pUjAnA sthAna para zIe cantharahI, AjakAla vAsa gujarAtamAM karIne jIrNa thaI sAhebanI pUjA calAvI. butaparastI (mUrtipUjA) gaI chuM. samajI badhAM devadevIone harAvyAM, paNa evuM koI 3panA vire jADuM re vRddhimAnatA samajI zakyA nahi ke graMthapUjA paNa eka mUrti. fthatA vibhAchuM gurjare jatAM jatA. pUjA (padArthapUjA) ja che. musalamAno baMdagI (pakva, uttara khaMDa, pR. 51) vakhate je rIte mAthuM khulluM rAkhatA nathI te rIte madhyayuganA bhaktajano paNa kahe che ke bhakti drAviDa mAthuM DhAMkvAnuM zIkhoe zIkhI lIdhuM. AjakAla dezamAM utpanna thaI hatI ane rAmAnanda ene uttara zIkhonA gurudvArAmAM kaI zIkha ughADe mAthe aMdara bhAratamAM laI AvyA? jaI zakato nathI. bhakti drAviDa UpajI lAye rAmAnanda rAjapUtoe paNa musalamAna sAthe niraMtara nRtya, gIta Adi ghaNuye bIjI vAto paNa A laDyA karyuM, paNa IjajatadArInA cihna tarIke strIo dezamAM AvIne Aryoe apanAvI. joke pahelAM mATe paDadAprathA ane aphINanuM sevana zIkhI lIdhuM. paNa A viSayenuM kaMIka jJAna temane hatuM ja, paNa pahelAM pahelAM A bAbatono virodha karyo haze, paNa emAM samRddhi ahIM AvyA pachI thaI. sAmAnya ekavAra bApadAdAnA vakhata jevI jUnI thaI gaI rIte kahI zakAya ke bhAratIya Aryoe sArI bUrI eTale prAcInatAnuM bhUSaNa samajI emanAM saMtAno ghaNI bAbato A dezamAM AvIne meLavI, temAM tene mATe ja laDavA taiyAra thayA. ekavAra jorajAtibheda paNa kahI zakAya. julamathI je lokone anya dharmamAM vaTalAvyA hatA phakta eTaluM ja nahi, bIjI paNa evI aneka temanA ja putroe temaNe apanAvelA dharma mATe bApabAbato Aryoe ahIMthI lIdhI ke je pahelAM dAdAnA mULa dhama onI viruddha thaI lohInI nadIo temanA samAjamAM pracalita nahotI. zarU zarUmAM vahAvI. bhAgyano A niSphara parihAsa itihAsanI navA samAjamAM praveza meLavavA mATe joIe tevo duniyAmAM vAraMvAra jovAne maLato ja rahe che. buprima, jUna 19 ] Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAlimanI kavitAmAM adhyAtmana kavitAmAM mirjhA asadullAhakhAM gAlibanI adhyAtmadarzana viSe samIkSA karatAM pahelAM eka vAtanA khulAsA ahIM karavA jarUrI che ke gAlibane sUphI ane tattvajJAnI sAbita karavAnA A prayAsa nathI. temaNe sIvAdamAM kAI noMdhanIya phALA ApyA. nathI; urdU ane kArasInA bIjA asaMkhya kavionI jema emaNe paNa A viSayane apanAvyA; paraMtu pU paraMparAnA anukaraNa khAtara nahi, paNa vicAra karyAM pachI ane kavitvamaya rIte rasabhAvapUrNa tenuM pratipAdana karyuM. temanI mAnyatAnI sakhaLatA, abhivyaktinuM vaividhya, AvA gUDha viSayanI abhivyakti mATe sAdA zabdonI varaNI ane samanamAM TAMkavAmAM AvelA dRSTAMtAnI spaSTatA vageremAM eka kavi tarIke temanI kalpanAzaktinI noMdha levI ghaTe. sUphIvAdanA je pAsAe gAliba upara pakaDa jamAvelI te che vadatula bujUda arthAt satnuM ekatva. mAnA nirUpaNamAM gAliba peAtAnekAI sUphI saMtathI UtaratI kakSAmAM gaNavA taiyAra nathI. te kahe che ye masAele tasavvupha, ye terA myAna gAlikha; tujhe hama valI samajhate, jo na bAdA khAra hAtA. sUphIvAdanA A muddA ane tAru A nirUpaNu, he gAliba! ame tane saMta tarIke svIkAryo hAta, jo tuM madyapAna na karatA hota tA. sanA ekatvanA siddhAMtanA saMkSepamAM paricaya ApavA jarUrI lAge che, jethI have pachI AvatI carcA mATe bhUmikA taiyAra thaI jAya. zvara nUra arthAt prakAza ke saudaryAM ( husna ) che. ane saumAM prazaMsA karAvavA mATenI eka tIvra vRtti rahela che. jonAra na heAya te saunuM prAkaTaya adhUruM rahe che, tRpta thatuM nathI. eka hadIse kudsImAM 239 ema.jI kuraizI khudA kahe che ke, "huM eka chUpA khajAnA hatA, pachI mane eLakhAvAnI pRcchA thai tethI me' sRSTinuM sarjana karyu." IzvarIya saudaryAM paNa A niyamanA apavAda nathI. tethI ja sUphIe sRSTine IzvaranA arIse| gaNe che, jemAM te peAtAnI jAtane nihALe che. gAliba kahe che ke - jalavA ajha khasake takAjhAe nigAha karatA hai; johare AAInA bhI cAhe hai mijhamAM henA. prAkaTayane danAthI vagara cAle tema na hovAthI arIse paNa peAtAnI jAtane nihALavA palakA banavA tatpara che. Izvara abhautika ( latIph ) che ane abhautika vastunI anu mUti bhautika (sIk) vastunA mAdhyama vagara zakaya nathI; jemake AtmAnI pratIti zarIra vagara na thaI zake athavA sUryanAM kiraNeA, je abhautika che, jyAM sudhI sRSTinI kAI bhautika (kasIk) vastu upara na paDe tyAM sudhI joI zakAya nahi. tevI ja rIte khudAnA sauMdaryanA prAkaTaya mATe paNa A bhautika sRSTinI jarUra hatI. latAkRta ekasAta jalavA paidA kara nahi sakatI. camana aMgAra hai AInae khAde bahArI kA. bhautikatA ( kasAkta ) vagara a--bhautikatA (latAkRta)nuM prAkaTaya azakaya che. tethI khAga tA vasaMtaRtunA pavananA arIsA upara bAjhe mAtra metra samAna che. Izvara sivAya bIjA kArTanuM astitva che ja nahi. sRSTinI bIjI badhI vastue IzvaranI chAyA samAna che. dA. ta. mINubattInA ja. prakAzane kAraNe paDatA tenA paDachAyAnuM svataMtra astitva gaNI khe mINubattIo che ema na kahI zakAya athavA pANImAM paDatA ( buddhiprakAza, jUna '69 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUryanA pratibiMbane kAraNe ke arIsAmAM dekhAtI sUryanAM kiraNane kAraNe dRSTigocara thAya che eTale vastune lIdhe ta janmate nathI, tevI ja rIte sRSTine ke zUnyamAMthI astitvamAM Ave che tema sRSTikAraNe Izvara sivAyanI koI vastu astitvamAM AvI (kAyanAta)nA rajakaNane zUnya(adama)thI astitvamAM che ema na kahI zakAya. gAliba kahe che- lAvavA mATe ekatvarUpI sUryanAM kiraNe javAbadAra che. asale zude zAhide mazahUda eka hai; hai tajalI terI sAmane vujuda hairAM haiM phira muzAhadA hai kisa hisAba meM. jhara be parata khurazIda nahIM. nirIkSaka, nirIkya, nirIkSaNa mATenuM sAdhana ane hai kAyanAtake harakata tere jhaukase nirIkSaNa badhA eka ja che. paratavase AphatAba ke jhare meM jAna hai; TIpAM, mojAM ke parapoTAnuM astitva dariyA hastIke mata pharebameM A jAI asara upara ja nirbhara che; astitva karatAM paNa temane " Alama tamAma hakae dAme khyAla che, dariyAnA judA ravarUpa kahevA vadhu yogya che. te paNa khAiye mata pharebe hastI kSaNika ane dariyAthI svataMtra rIte te akaM. ; haracaMda kahe ke hai, nahIM hai, athavA dorA upara mAravAmAM Avela gAMTho dorAnuM juja nAma nahIM sUrate Alama mujhe maMjUra ja svarUpa che. tema sRSTi ane temAM svarUpa dhAraNa juja vahama nahIM hastIe aNyA mere Age. karatI bIjI astitvavihIna asaMkhya vastuo paNa bAMdhaNI pahelAM ejIniyaranI kalpanAmAM ghara IzvarIya astitvanAM svarUpa che. sAkAra bane che te samaye ghara astitvamAM AvI he munnamila namUde suvara para vajUde hara; gayuM ema na kahI zakAya, tema A sRSTi paNa ekAMtamAM yA dharA che katara meje hubAba meM, manana karatAM IzvaranI kalpanAzaktine camatkAra mAtra - jema mazAla eka hoya che paNa goLa pheravatAM che, kharekhara temAM astitva jevuM kazuM ja nathI. eka vartuLa dekhAya che tevI ja rIte satyanI biMdI UMdho mANasa ravanamAM potAne pahelAM UMghato te eka ja che, paNa gatine kAraNe vartuLa bane che, ane pachI e svapananI UMdhamAMthI svamAmAM ja tevI ja rIte sRSTimAM tane bhrama janme che. je rIte jAgI kriyAzIla thate nihALe, te UMghamAMnI tenI dariyA madaDAne kinArA ke sapATI upara pheMkI de che kriyAzIlatAne bhAsa bevaDo bhrAmaka che. ravamAmAMnA ema ata(vahadata)mAM daita(kasarata)ne samAveza thaI tenA astitvanuM mUlya zuM? gAliba mAnavajanma zake ja nahi. Izvara sivAya bIjAnuM astitva mAyA ke tenA astitvane A prakAranA bevaDI rIte bhrAmaka (phareba) che, kalpanAnI jALanuM vartuLa che, mRgajaLa hoya tevA astitva joDe sarakhAve che: che. ApaNe badhAM vahama chIe, mRgajaLanAM ja mojAM " hai be geba jisake samajhate hai hama dUdha samAna chIe. vahamanA paDadA samAna A sRSTi dekhAbameM hinjha jo jAge che khAba meM. upara je kAMI cItaravAmAM Ave che te unkA' nAmanA eka jagyAe potAne gAliba evA bAganA pakSInI pAMkha upara batAvavAmAM AvatAM cihno samAna che. potAnA astitva sivAya bAkInA svarUpo bulabula tarIke varNave che, je bAga astitvamAM hajI upara Izvare pahelAthI ja cokaDI mArI dIdhI che, sudhI Avyo nathIH anekava( kasarata)mAM ekava( vahadata)nI anubhUti he gamIe nizAte tasavvara se najhma saMja; thayA vagara rahetI nathI, kemake sRSTinAM pRSThomAM meM aMdalibe gulazane nA ApharidA huM. anusmRti IzvarIya ekatva ja che, havAmAMnA rajakaNe priyAnI kamara jema pAtaLI tema te vadhu 1. unkA eka kapita pakSI che. AkarSaka evI urdU sAhityanI paraMparA jyAre 217 buddhiprakAza, jUna 19 ] 5 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atizakitanI parAkASThAe pahoMcI tyAre kavioe pUche che ke, "he Izvara ! teM tArA caMdra jevA caherA evA matalabanI paMktio paNa kahI che ke priyAnI upara kitAnane burakho nAkhyo che. arthAta sRSTi, kamara eTalI pAtaLI che ke te joI zakAtI nathI. vizva ane pratyeka sarjita vastunA kitAnanA kApaDa athavA ethI paNa eka kadama AgaLa jaI ema jevA paDadA tArA caMdra samAna caherA upara te paNa kahevAyuM ke priyAnI kamara che ja nahi, mAtra nAkhyA to kharA, paNa te to nAkhatAMnI sAthe ja hovAne bhrama che. gAliba A paraMparAne prayoga baLI gayA ane tArA caherA sivAya bIjuM kazuM emanA priya viSaya satanA ekatvane samajAvavA kare bAkI na rahyuM. che. urdU ane phArasI sAhityamAM Izvarane priyA ane , IzvarIya saudarya sarvatra patharAyeluM che, chatAM Izvarabhaktane premI tarIke gaNe che, gAliba kahe che ? tene pArakhavuM ati muzkela che. te vyakta hevAnI . ke A sRSTi, parama tattva ( Abolute Being ) sAthe avyakta paNa che. A paristhitine varNavavA priyAnI kamara samAna che; leke bhale kahetA hoya eka kavi eka upamAno prayoga kare che ke bATalIke tenI kamara che paNa ame e mAnavA taiyAra nathIH mAMnA dArUe vastra paridhAna karela che tema ja sAthe zAhe hastIe mutalakakI kamara hai Alama sAthe nagna paNa che. bIjo kavi kahe che tame cilamana lega kahete hai ke hai, para hameM aMjAra nahIM. (cIka)ne aDakIne beThAM che. dhanya che AvA paDadAne mANasanA Izvara sAthenA saMbaMdhane, kalpanAe ke saMpUrNa chUpatA nathI ke nathI bahAra AvatA. svapnamAM bAMdhela vyavahAra sAthe gAliba sarakhAve IzvaranI sarjanazakti amApa ane abAdhita che, jemAM AMkha UghaDyA pachI lAbhAlAbhano prazna ja che. pratyeka navuM sarjana kezvaranA mukha upara paDatA upasthita thato nathI: navA paDadA ke tenI sAme mukAtA navA arIsA thA khAbameM khyAlake tujhase muAmalA, - samAna che. paDade sauMdaryanI vRddhi mATe che, jyAre jaba AMkha khulI gaIna jhiyAM thA na suda thA. arIso potAnA prAkaTayanA darzananI tRptinuM sAdhana tema chatAM sRSTinuM astitva sarvathA mithyA ke pa ra pADe che hiba kare che che sAva nirarthaka nathI, kemake temAM IzvaranuM prAkaTaya che. zRMgArathI haju sudhI ene phurasada maLI nathI, moDhA tenAthI dUra bhAgavA karatAM te rasAsvAda mANa upara AvaraNa hovA chatAM haMmeza nejara samakSa jarUrI che. have jyAre IzvarIya guNothI svataMtra arIse rAkhe che. keAI astitva che ja nahi to gAliba Izvarane ArAize jamAlase phariga nahIM hanUjha, potAnA phArasInA kAvyamAM saMbodhe che ke, "huM peze najhara hai AInA dAIma nakAba meM. Izvara! vyakta ane avyakta baMne tuM ja che, e baMne vacce kAI paDado hoya to te paDado paNa sarjita vastuone paDade je divase UMcakAI tuM ja che, dareka paDadAmAM prANa paNa tuM ja che, jenAthI jaze tyAre Izvara ane bhakta, sarjaka ane sarjita saMpUrNa rIte dazya paNa na thavAya ane adazya paNa vaccenuM aMtara adRzya thaI jaze ane bIjAnA na thavAya evA paDadA tArA prakAzita caherA upara astitvane bhrAmaka bhAsa paNa nahIM rahe. paNa A zA mATe? ane je tArA sivAya kaI che ja nahi 1. kitAna eka prakAranuM bArIka kApaDa hoya che, to paDade konAthI? te sarjananA zokhamAM sarjaka jene moDhA upara nAkhavA pAchaLano hetu saudarya saMtADavA ane sarjana jevA kRtrima bhAga pADI baMne vacce karatAM temAM vRddhi karavAnA hoya che, ane ema mAnavAmAM aMtara pedA karyuM, pUjaka ane pUjya vacce pUjAne Ave che ke cAMdanInAM kiraNe jyAre ktiAna upara paDe paDado tANyo; A badhuM zA mATe?' eka jagyAe che tyAre te baLI jAya che, [ ahiprakAra, jUna 19 238 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDado eNe evo nAkhyo che ke Uge karyuM UMca- vyAkuLa che? tArA sauMdaryane nihALavAno vicAra kAya tema nathI karIe chIe te AMtaracakSu AzcaryanuM darzanasthAna keha sake kauna ke yeha jalavAgarI kisakI haka bane che. AvaraNuM-je tenA moDhA upara jhupha karatAM paDadA choDA hai vaha usane ke uThAye na bane. vadhAre dIpI UThayuM-hevA chatAM tene baporanA sUryanI jema joI na zakAya evI paristhiti che, Izvara sAthenA meLApanA mArgamAM AvatI te AvuM keI AvaraNa na hoya to zuM thAya? bIjA prakAranI mUrtionuM khaMDana zakya che, bIjA muMha na khulane para hai yeha Alama ke dekhA nahIM jAtA; asaMkhya paDadAo UMcakI zakAya, paNa vacce Avato guse baDhakara nakAba usa zekhake muMha para khulA. bhAremAM bhAre ane na UMcakI zakAya evo khaDake jaba vaha jamAle dila pharejha surate mehare nIma rojha, samAna koI hoya to te ApaNe svayaM. ApahI ho khudanajhArA sejhapaDademeMkyo muMha chupAye? hara caMda subuka dasta hue butazikanI meM nAkAmIye nigAha hai, barphe najhArA sejha, hama hai to abhI rAha meM hai sa ge mira ra. . tuM vaha nahIM ke tujhake tamAzA kare ke I. kArasI kavi hAphijha kahe che: astitva ane nAstitva (adama) kazuM ja nathI, tU khuda hijAbe khudI hAphijhajha mAM bara ajha. to pachI kahevAtA astitva dharAvatI gAlibanA arthAta he hAphijha! tuM pote mArgamAM ADe nAme oLakhAtI vyakti, tuM che koNa?-ema e AvatA bAdhaka paDadA samAna che. Ubho thaI jA, pitAne pUche che: Izvara maLI jaze. hastI hai na kucha adama hai. gAliba kahe che phUlanA sauMdaryanuM prAkaTa jAte Akhira tU kayA hai? e, he nahIM hai? darzana mATenI jarUrI rucine paNa sAme pakSe janma eka bIje sthaLe pUche cheH Ape che, zarata eTalI ja ke badhA saMjogomAM jaba ke tujha bina koI na AMkha khulI rahevI joIeH phira yaha haMgAmA e khudA kayA hai? babbe hai jalvee gula, jhau ke tamAzA gAliba, yaha parIcaharA lega kese haiM cazmake cAhiye hara raMgameM vA he jAnA. gamajhAo dasthAo adA kyA hai ? IzvarIya saudaryo paNa darzananI saci, tatparatA ane zikane jhulpha aMbarI karyA nigaha cazma suramAsA kyA hai? vyAkuLatAne janmAvI, paNa pariNAma AvyuM-Azcarya sajha e gula kahAMse Ave che ? yukta niSphaLatA, atRpta darzanavRttinI atyaMta tIvratA ane chevaTe praznArtha ke A badhuM zuM che ane zA mATe che? aba kyA cIjha hai havA kayA hai? gAliba kahe che ke A dharatInA arIsAne konI A ekatvanI pratIti chevaTe te zravaNa, manana tejArI che, Azcarya kenA sauMdaryane nihALavA ane nididhyAsana dvArA ja zakaya che. pikA, jUna 19]. 29 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ will l3207 che zALA vaLI buddhimANe. - - - * : ", cAlI ke | TG TEN - IT ] = IT comilmI TIpl ToDo nezanala Diphensa sarTiphikeTa Diphensa DipojhiTa sarTiphikeTa elyuIrI sarTiphikeTo,ITIDI. jo A ophisa bacata khAtAmAM jANo reko - gujarAta sarakAranA mAhitI khAtA taraphathI prakAzita. Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustaka paricaya gorakha ane macchIndra : le. cInubhAI paTavA vacce betraNavAra celAnI patnI zakuntalA paNa AvI kamaleza pustaka bhaMDAra, amadAvAda. caDe che, te mATe ja pustakanA mathALAmAM enuM nAma jagatanA koI paNa deza karatAM bhAratanI janatA paNa joDAya che. A zakuntalA saze Adhunika rAjadvArI dRSTie vadhu jAgarUka che, ane jagatanA ane pUratI amadAvAdI yAne vahevArakuzaLa che. lagabhaga koI paNa deza karatAM bhAratanAM chApAMone hAsyakaTAkSa mATe philasUpha prAcIna pAtrone vizeSa vANIsvAtaMtrya sapaDeluM che, jenuM zreya arvAcIna vAghA paherAve che, jema ke, macchIdranAtha bhAratanA mukhya zAsakapakSanI udAratA ane jAgarUka aMgrejI zabda vApare, vagere. bIju, teo sAcI lokasabhAne jAya che. vAtane viparIta kare che, yA ayukti kare che, yA bhAratanA vartamAnapatro sAthe kadama milAvI TheTha sudhI pahoMcADe che; jema ke, "ganubhAI TharAva gujarAtanAM vartamAnapatro paNa zAsakavarganI ane lAve che ke aMgrejI vagaranAne grejyueTa banAvavAnI gujarAtanA rAjakArI netAonI pUratI TIkA kare chUTa Apo. TUMkamAM, gujarAta yunivarsiTI uparAMta che. A TIkA karavAnA be prakAra che: eka to gujarAtI yunivariTI' zarU karIzuM. temAM e. bI. agralekho ane te dvArA, bIjo prakAra che hAsya sI. DI. paNa nA jANatA hoya tevuM sogananAmuM ane kaTAkSathI UbharAtI haLavI kaTArAne. "zakantalA, karanArane ja dAkhala karavAmAM Avaze.' gorakha ane macchIndra te cinubhAI paTavAnI AvI paTavA zabdaramatane chUTathI upayoga kare che. kaTAra "pAna sopArImanA cALIsa rAjadvArI kAMgresakalA eTale pANI, buddhinI karakasara eTale lekhone saMgraha che. temanA kaTAkSanAM mukhya pAtro buddhi na vAparavI, Dajhaname caMdramA eTale bAramo che gujarAtanA mukhya rAjakIya netA morArajI caMdra, mAnuM nAta na bolAya mATe madharanuM rimereja, desAI gujarAtI mAdhyamanA puraskartA svargastha paMghapaMktimAM saheja pheraphAra: mohana, tArA nANunI maganabhAI desAI ane mukta jIbhe pravacana karanAra mAyA lAgI re. mAnanIya ThAkorabhAI desAI, sAcI ke khoTI rIte paTavA navI kahevata paNa yoje che: akhurazImAna paTavA mAne che ke morArajIbhAI gujarAta karatAM bhaveta sAdhu, bAlyAmAM bAra guNa, evI thiMga Ijha aMgata hitane vadhu khyAla rAkhe che, svamatAgrahI phera ina vaeNTa eNnDa ilekazana. zrI paTavA keTalIkavAra che ane temanAM pagalAM paraspara virodhI che. paTavA padArtho vacce anurUpa sAmya ane tajajanya upamA mAne che ke ThAkorabhAI desAInI vANImAM saMyama zodhI kADhe che. gorakha matsyadrane kahe che : mArA nathI. maganabhAI vize teo mAne che ke AmAthI pakSanI sthiti "sTeDI' basa jevI che. aMdara UbhA gujarAtI mATe, ne potAnI dareka vAta sAcI rahevAnI paNa jaga nathI eTalA umedavAro ThasAvavAne temane beTo meha che. AthI ghaNuMkharA UbharAya che. lekhamAM temaNe A traNa netAonI A khAsiyata- hAsyakaTAkSa mATe paTavAnI bIjI eka yukti che nI revaDI uDAvI che.' ati kSadra vAtane ati mahatvanI vAtanI bAjumAM A kaTAkSa karavA mATe philasUphe sarasa yukti mUkI e baMnene sarakhA mahattvanI batAvavI. hAsya zodhI che. macchIndranAthanI salAhathI temano celo mATe teo jIvatA mANasanI zokasabhA yoje che, gorakha rAjakartA pakSamAM joDAya che, ne vAraMvAra ane netAonA kapita milana paNa goThave che. macchIndranAtha pAse mArgadarzana mATe Ave che. cele pustakanI eka moTI maryAdA enI punarukti che. prazno pUche che, ne guru tharmosanI cA pItAM ke cinAI lekhakanuM jagata jANe mAnA, maganabhAI, ThAkara zIMga phAkatAM phAtAM tene samaja pADe che. Ama, AThamA, mahAgujarAta, 1956 nA zahIde ane paTavAe ApaNAM zAstronI vikhyAta UhApoha- aMgrejInA praznamAM / samAI jAya che. pati dvArA rAjakAraNanA praznonI carcA karelI che. bipina jhaverI Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hiprakAra : juna : 1 69 raji. naM. . 199 pustakAlayanI avasthA tathA saMcAlanamAM mArga zeka prakAzane * raMganAthI graMthAlaya vyavasthA 2-50 * raMganAthI sucIkarA 1-00 0 Apa-le vibhAganuM kArya -60 0 kayUI dazAMza varga Nane keDe 0-40 0 raMganAthI vargIkaraNa no koTho 1-50 pAMca pustaka sAthe ma AvanAranuM TapAlakharca bhogavIzuM anerU rUmAM laI janArane 2. 5-00 ma ApIzuM pU. zrI gAMdhIjInA jIvana ane kAryane lagatAM ATha prakAzane 0 sarvodaya samAjanI jhAMkhI 1-25 0 gAMdhIjInuM gItAzikSaNa 3-00 dakSiNa AphrikAmAM gAMdhIjInuM gamana ane punargamana -20 0 gAMdhIjInI dakSiNa AphrikAnI laData [bhA. 1 thI 5] 5-00 0 bALasAhitya sUci TapAla kharca 0-25 0 mahilA graMthasUci TapAlakharca 0-50 pustakAlaya tathA zikSaNa saMsthAone 30 TakAnA vaLatara rU. 6-75mAM apAze. TapAla ravAnagI kharca 22-50 alaga thaze mAdhyamika zALAo thA keleje mATe zarIraracanA tathA + rogyane lagatAM DaoN. zivaprasAda trivedI nAM mahatvanAM kAzane * kAyAnI karAmata [.1] 4-00 9 kAyAnI karAmata [ 1. 2] 4-00 pragaTa thaI cUkyuM che. pAribhASika koSa kiMmata ATha rUpiyA navuM prakAzana 0 mAMgInuM mULa 50| traNe pustako parIdanArane TapAla ravAnagI kharca mApha. rUbarU laI janArane kula rU. 15-50ne badale rU. 14-00 mAM apAze. pragaTa thaI cUkyuM che sAThInA sAhityanuM digdarzana (navI AvRtti) kiMmata : rU. 3-75 - prAptisthAna - gujarAta vidhA sabhA zrI. ha.kA. ArTasa kaoNleja: amadAvAda