Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3504 sampAdaka pro0 sAgaramala jaina prAgama saMsthAna prathamAlA : 12 vIratthaopaiNNayaM ( vIrastava-prakIrNaka) ( muni puSyavijaya dvArA saMpAdita mUlapATha ) anuvAdaka DaoN0 subhASa koThArI prabhArI evaM zodha adhikArI Agama, ahiMsA-samatA evaM prAkRta saMsthAna udayapura ( rAja) bhUmikA pro. sAgaramala jaina DaoN. subhASa koThArI Agama ahiMsA - samatA evaM prAkRta saMsthAna udayapura
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzakIya arddhamAgadhI jaina Agama-sAhitya bhAratIya saMcAroM aura mahila kI amalya nidhi hai| durbhAgya se isake aneka granthoM ke anuvAda upalabdha nahIM hone ke kAraNa janasAdhAraNa unase aparicita haiN| Agama granthoM meM aneka prakIrNaka prAcIna aura adhyAtma pradhAna hote hue bhI aprApta se rahe haiN| yaha hamArA saubhAgya hai ki pUjya muni zrI puNyavijaya jI dvArA sampAdita ina prakIrNaka graMthoM ke mUla pATha kA prakAzana mahAvIra vidyAlaya, bambaI se hamA, phira bhI anuvAda ke abhAva meM ye jana mAvAraNa ke lie ve grAhya nahIM the / isI kAraNa jaima vidyA ke vidvAnoM kI samanvaya samiti ne ananUdita Agama graMthoM aura Agamika vyAkhyAoM ke anuvAda sahita prakAzana ko prAthamikatA dene kA nirNaya liyA aura isI sandarbha meM prakIrNakoM ke anuvAda kA kArya Agama saMsthAna, udayapura ko diyA gayA / Agama saMsthAna ina prakIrNakoM meM se devendrastava Adi 7 prakIrNakoM kA anuvAda evaM vyAkhyA sahita prakAzana kara cukA hai| hameM prasannatA hai ki saMsthAna ke prabhArI evaM zodha adhikArI DaoN. subhASa koThArI ne vIrastA prakIrNaka kA anuvAda sampUrNa kiyaa| prastuta graMtha kI suvistRta evaM vicArapUrNa bhamikA saMsthAna ke mAnada nidezaka pro0 sAgaramala jaina evaM DaoN. subhASa koThArI ne likhakara grantha ko pUrNatA pradAna kI hai isa hetu hama inake kRtajJa haiN| prakAzana kI isa velA meM hama saMsthAna ke mArgadarzaka zro0 kamala canda jI sogAnI, mantrI zrI vIrendra siMha jI lor3hA evaM saha nirdezikA DaoN0 suSamA siMghavI ke bhI AbhArI haiM, jo saMsthAna ke vikAsa meM hara sambhava sahayoga evaM mArgadarzana de rahe haiN| DaoN0 sureza sisodiyA bhI saMsthAna kI prakIrNaka anubAda yojanA meM saMlagna haiN| isa hetu hama unake bhI AgArI haiN|
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prastuta grantha ke prakAzana meM zrI pArelAla jI bhADA asIbAga ne dasa hajAra ru. kA anudAna diyA, ata: unake prati kRtajJatA jApita karate haiN| santha ke sundara evaM satvara mudraNa ke lie hama DivAina priMTasa ke bhI a"bhArI haiN| gusAmamala coraDiyA adhyakSa saravAramala kAMkariyA mAnad mahAmantrI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSayAnukrama gAthA kramAMka puSTha kamAMka viSaya vIrastava bhUmikA bIra jinendra ke channIsa nAma amha arihaMta aranaMta 68 9.12. . . deva 11 15-16 22 jina vIra paramakAruNika sarvajJa sarvadarzI pAraMgata vikAlavijJa nAtha vItarAga kevali tribhuvanaguru sarva tribhuvanazreSTha bhagavAn tIrthakara zakendrAbhivandita jinendra vardhamAna hari 23-27 28-29 33-34
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya kamalAsana buddha pariziSTa 1. vIrastava prakIrNaka kI gAthAnukramaNikA 2. sahAyaka grantha sUcI ( 6 ) gAthA kramAMka 1 42 pRSTha kramAMka
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA pratyeka dharma paramparA meM dharma grantha kA eka mahattvapUrNa sthAna hotA hai| hinduoM ke lie veda, bauddhoM ke lie tripiTaka, pArasiyoM ke lie avestA, IsAiyoM ke lie bAibila aura musalamAnoM ke lie kurAna kA jo sthAna aura mahattva hai, vahI sthAna aura mahattva janoM ke lie Amama sAhitya kA hai| yadyapi jaina paramparA meM Agamana to vedoM ke mamAna apauruSeya mAne gaye haiM aura na hI bAibila aura kurAna ke samAna kisI paigambara ke mAdhyama se diyA gayA Izvara kA sandeza hai.. apitu ve una arhatoM evaM RSiyoM kI vANI kA saMkalana haiM, jinhone sAdhanA aura apanI AdhyAtmika vizuddhi ke dvArA satya kA prakAyA pAyA thaa| yadyapi jaina Agama sAhitya meM aMga sUtroM kA pravaktA tIrthaMkaroM ko mAnA jAtA hai, kintu hameM yaha smaraNa rakhanA cAhie ki tIrthakara bhI mAtra artha ke pravaktA haiM, dUsare zabdoM meM ve cintana yA vicAra prastuta karate haiM, jinheM zabda rUpa dekara grantha kA nirmANa gaNa ghara athavA anya prabuddha AcArya yA sthavira karate haiN'| jaina-paramparA hindu-paramparA ke samAna zabda para utanA bala nahIM detI hai| vaha zabdoM ko vicAra kI abhivyakti kA mAtra eka mAdhyama mAnatI hai| usakI daSTi meM zabda nahIM, artha (tAtparya) hI pradhAna hai| bAbdoM para adhika bala na dene ke kAraNa hI jaina paramparA meM Agama granthoM meM yathAkAla bhASika parivartana hote rahe aura ve vedoM : samAna zabda rUpa meM akSaNa nahIM bane raha make / yahI kAraNa * ki Age calakara jaina Agama sAhitya-addhamAgadhI Agama sAhitya aura yaurasenI Agama-sAhitya aisI do zAkhAoM meM vibhakta ho gyaa| yadyapi ina meM addhamAgadhI Agama-sAhitya na kevala prAcIna hai, apitu vaha mahAvIra kI mUlavANI ke nikaTa bhI hai| zaurasenI Agama-sAhitya kA vikAsa inho arddhamAgadhI Agama-sAhitya ke prAcIna stara ke mAma anyoM ke AdhAra para hamA hai| ata. arddhamAgadhI Agama-sAhitya zaurasenI Agama-sAhitya kA AdhAra eSa usakI apekSA prAcIna bhI hai| 1. "asaM bhAsada aradA sutaM gaMyaMti gaNaharA"-Avazyaka niyukti, gAthA 92 /
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ maM vIratno yadyapi yat arddhamAgadhI - Agama- sAhitya mahAvIra ke kAla se lekara vIra nirvANa saMvat 980 yA 993 kI valabhI kI vAcanA taka lagabhaga eka hajAra varSa kI sudIrgha avadhi meM aneka bAra saMkalita aura sampAdita hotA rahA hai| ataH isa avadhi meM usameM kucha saMzodhana, parivartana aura parivardhana bhI huA hai aura usakA kucha aMza kAlakavalita bhI ho gayA hai| prAcIna kAla meM yaha arddhamAgadhI Agama sAhitya aMgapraviSTa aura aMgabAhya aise do vibhAgoM meM vibhAjita kiyA jAtA thA / aMgapraviSTa meM gyAraha aMga AgamoM aura bArahaveM dRSTivAda ko samAhita kiyA jAtA thaa| jabaki aMgabAhya meM isake atirikta ve sabhI Agama grantha samAhita kiye jAte the, jo zrutakevalI evaM pUvaMvara sthaviroM kI racanAeM mAnI jAtI thIM / punaH isa aMgabAhya Agama - sAhitya kI nandIsUtra meM Avazyaka aura Avazyaka vyaktirikta aise do bhAgoM meM vibhAjita kiyA gayA hai / Avazyaka vyatirikta ke bhI punaH kAlika aura utkAlika aise do vibhAga kiye gaye haiM / nandIsUtra kA yaha vargIkaraNa nimnAnusAra hai - aMgapraviSTa | AcArAMga sutrakRtaga sthAnAMga samavAyAMga vyAkhyAprajJapti jJAtAdharmakathAMga upAsaka dazAMga antakRtadazAMga zruta (Agama ) | 1 aMgabAhya candanA pratikramaNa kAyotsarga Avazyaka I sAmAyika catuvizatistava Avazyaka vyatirikta 1 1. nadIsUtra - saM0 muni madhukara sUtra 76 79.81 /
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA anuttarI pAtikadazAMga pratyAkhyAna praznavyAkaraNa vipAkasUtra dRSTivAda kAlika uttarAdhyayana -- dazAzrutaskandha kalpa -- vyavahAra - nizotha --mahAnizItha - RSibhASita - jambUdvIpaprajJapti --dvIpasAgaraprajJapti - candraprajJapti -- mUllikA vimAnapravibhakti - mallikA vimAnapravibhakti -- aMgacUlikA -vaggacUlikA - vivAhacUlikA -- aruNopapAta - varuNopapAta -- garur3opapAta -dharaNopapAta - vaizramaNopapAta - belandharopapAta - devendropapAta -utthAnazruta - samutthAnazruta nAgaparizApanikA utkAlika -- dazakAlika kalpikakalpika --cullakalpazruta - malA kalpana - aupapAtika -- rAjapraznIya - jIvAbhigama --prajJApanA --mahAprajJApanA --pramAdApramAda --nandI -- anuyogadvAra - devendrastava - taMdulacArika - candravaidhyaka -sUryaprajJapti - pauruSImaNDala -- maNDalapraveza -- vidyAcaraNa vinizcaya -gaNividyA dhyAnavibhakti -- maraNavibhakti -- Atmavizodhi - vItarAgazruta
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrathI -nirayAvalakA -saMlekhaNAzrata -kalpikA -vihArakalpa ---kalpAvataMsikA ---caraNavidhi --puSpikA -mAsurapratyAkhyAna --puSpacUlikA -mahApratyAkhyAna --vRSNidazA isa prakAra hama dekhate haiM ki nandIsUtra meM prakIrNakoM kA ullekha aMgabAhma, Avazyaka vyatirikta, kAlika evaM utkAlika AgamoM meM huA hai| pAkSika sUtra meM bhI AgamoM ke vargIkaraNa kI yahI bolI apanAyI gayI hai| isake atirikta AgamoM ke vargIkaraNa kI eka prAcIna zailI hameM yApanIya parampaga ke zaurasenI Agama ' malAcAra' meM bhI milatI hai| malAcAra AgamoM ko cAra bhAgoM meM vargIkRta karatA hai(1) tIrthaMkara-kathita (2) pratyeka-buddha mathita (3) zrutakevalI -kathita (4) pUrvadhara kathita / punaH mulAcArI ina Agamika grandhoM kA kAlika aura ukAlika ke rUpa ma vagIkaraNa kiyA gayA hai| isa prakAra addhamAgadhI aura zaurasenI donoM hI Agama paramparAe' kAlika evaM uskAlika sUtroM ke rUpa meM prakIrNakoM kA ullekha karatI haiN| prakIrNaka vartamAna meM AgamoM ke aMga, AMga, chaMda, manasUtra, prakIrNaka Adi vibhAga kiye jAte haiM / yaha vibhAgIkaraNa hameM sarvaprathama vidhimArgaprapA (jinaprabha-14vIM zatAbdI) meM prApta hotA hai / sAmAnyatayA prakIrNaka kA bhartha vividha viSayoM para sakalita grantha hI kiyA jAtA hai| nandIsUtra ke TIkAkAra malayagiri ne likhA hai ki tIrthaMkaroM dvArA upadiSTa vRta kA anumaraNa karake zrama prakIrNakoM kI racanA karate the| paramparAnusAra yaha bhI mAnyatA hai ki pratyeka zramaNa eka-eka prakIrNakoM kI racanA karate the / jaina pAribhASika dRSTi se prakIrNaka una granthoM ko kahA jAtA hai jo tIrthaMkaroM ke ziSya udghattA zramaNoM dvArA AdhyAtma-sambaddha 1. mulAvAra -bhAratIya jJAna, gAnA, 275 2. vidhimArgaprayA-pRSTha 55 /
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 bhUmikA vividha viSayoM para race jAte haiN| yaha bhI mAnyatA hai ki zruta kA anusaraNa karake vacana kauzala se dharmadezanA Adi ke prasaMga se zramaNoM dvArA kathita jo racanAe~ haiM, ve bhI prakIrNaka kahalAtI haiN| prakoNakoM kI saMkhyA-- samavAyAMga sUtra meM "corAsoI papaNagaM sahassAI paNNatA" kahakara bhagavAna RSabhadeva ke caurAsI hajAra ziSyoM ke caurAsI hajAra prakIrNakoM kA ullekha kiyA gayA hai| dUsare tIrthakara se teisaveM tIrthaGkara taka ke ziSyoM dvArA saMkhyeya sahasra prakIrNaka race gye| mahAvIra ke tIrtha meM caudaha hajAra sAdhuoM kA ullekha prApta hotA hai| ataH unake tIrtha meM prakIrNakoM kI saMkhyA maudaha hajAra mAnI gayI hai| nandIsUtra ke eka prasaMga meM aisA bhI ullekha hai ki tIrthaMkaroM ke motpAtikI, bainayikI, kAmikI tathA pAriNAmikI- ina cAra prakAra kI buddhi se sampanna jitane sahasra ziSya hote haiM, unake utane hI sahana prakIrNaka hote haiM athavA unake zAsana meM jitane pratyeka buddha hote haiM, utane hI prakIrNaka-grantha hote haiN| nandIsUtra ke TIkAkAra AcArya malayagiri ne isa sambandha meM isa prakAra spaSTIkaraNa kiyA hai ki ahaMta prarUpita zruta kA anusaraNa karate hue unake ziSya bhI grantha racanA karate haiM, unheM prakIrNaka kahA jAtA 1. Agama aura tripiTaka : eka anudina, pRSTha 484 / 2. jaina mAgama mAhitya : manana aura mImAsA, pATha 388 / 3. sAvAyAMga mUtra, mRti madhukara, 84 vAM samavAya / 4. epamAzyAI caurAmII paigaNaga-sahassAi bhagavI arahao sahasAmi yassa Aitityaya rassa / tahA sannijjAI padaNNAga sahassAI majijAmagANaM jiNavarANaM / coddamapaNNagasahassANi bhagavao badamANasAmissa / ahavA assa janiyA sIsA uttiyAe veNayAe kammigAra pariNAmiyAe cabihAe buddhIe uvaveyA, tassa tattiyAI pinnnngmhrsaaii| pataMya buddhA vi tattiyA ceva / -nandI sUba, 81 /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 vIratthazrI hai / athavA arhata upadiSTa zruta kA anusaraNa karate hue unake ziSya dharmadezanA Adi ke sandarbha meM apane vacana kauzala se padyAtmaka rUpa meM jo bhASaNa karate haiM, vaha prasaMzaka hai| prakIrNaka granthoM kI racanA tIrthaMkaroM ke ziSyoM dvArA hone kI jaba mAnyatA hai, to yaha sthiti pratyeka-buddhoM ke sAtha kaise ghaTita hogI ? kyoMki ve to kisI ke dvArA dIkSita nahIM hote ? ve kisI ke ziSya bhI nahIM hote ? isakA samAdhAna isa prakAra kiyA gayA hai ki pravAjaka yA pravrajyA dene vAle AcArya kI dRSTi se pratyeka- - buddha kisI ke ziSya nahIM hote, parantu tIrthaGkaroM dvArA upadiSTa dharma-zAsana kI pratipannatA yA tadanuzAsana- sampraktatA kI apekSA se athavA unake zAsana ke antarvatI' hone se ve aupacArikatayA tIrthakura ke ziSya kahe bhI jA sakate haiM : ataH pratyeka buddhoM dvArA prakIrNaka racanA kI saMgatatA vyAhata nahIM hotI / hAlA~ki Aja anekoM prakIrNaka prApta hote haiM parantu valabhI vAcanA meM nimna dasa pranthoM ko hI prakIrNaka mAnakara Agama granthoM kA sA sammAna pradAna kiyA gayA hai, unake nAma haiM :-- 1 (1) causaraNa ( catuHzaraNa) (2) AurapacacakakhANa (Atura pratyAkhyAna) (3) mahApaccakkhANa (mahApratyAkhyAna ) ( 4 ) bhatapariNA (bhakta parijJA) (5) taMDulaveyAliya ( taMdula vaicArika) (6) saMcArama ( saMsthAraka) (7) gacchAyAra (gacchAcAra) (8) gaNivijjA ( gaNividyA) (9) devidatyaya ( devendrastava) (10) maraNasamAhi ( maraNasamAdhi ) * / 1. imadbhagavadupadiSTaM zrutamanusRtya bhagavataH zramaNA viracayanti tatsarva prakIrNakamucyate / athavA zrutamanusarantAM yadAtmatAM vacanakodAlena dharmadezAdipratyapaddhatitayA bhASante sa sarvaprakIrNakam / --abhidhAna rAjendra, paMcaga-bhAga, pU0 3 2. pratyeka ziSyabhAvI viruddhane tadetadasamIcInam yataH pratrAjakAcAryamevAdhikRtya ziSyabhAvo niSpite, na tu tIrya ropadiSTAsanapratipannatve - nApi, tato na kavicadIpaH / - abhidhAna rAjendra, paMcama bhAga - 104 3. aprAkRta bhASA aura sAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa | -- nemicandra zAstrI, pRSTha- 197
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 bhUmikA nandI evaM anuyogadvAra sUtra jaina Agama granthamAlA graMthAga--1 meM dasa prakIrNakoM ke nAma isa prakAra ginAe haiM (1) ca usaraNa (zrI vIrabhadrAcArya kRta) (2) AurapaccakhANa (zrI vIrabhadrAcArya kRta) (3) bhatta paripaNA :4) saMdhAraNa (5) taMdulaveyAliya (6) caMdAvejmaya (5) devidatthaya (8) gaNivijjA (9) mahApaccarakhANa (10) vIratyava' / vartamAna meM hAlAMki mAnya prakINaMkoM kI saMkhyA dasa hI hai parantu unake nAma meM ekarUpatA nahIM pAyI jAtI hai| kinhIM granthoM meM maraNasamAdhi evaM gacchAcAra ke sthAna para candraveSyaka evaM vIrastava ko ginA hai to nizrI pranyoM meM devendraratabIsada ko sammilita kara diyA gayA hai, kintu maMstAraka kI parigaNanA nahIM karake usake sthAna para gacchAcAra aura maraNa samAdhi kA ullekha kara diyA gayA hai| inake atirikta eka hI nAma ke aneka prakIrNaka upalabdha hote haiM yathA--AturapratyAkhyAna nAma se tIna prakIrNaka upalabdha haiN| vartamAna meM yadi prakIrNaka nAma se abhihita granthoM kA saMgraha kiyA jAya to nimna bAvIsa nAma prApta hote haiM (1) catuHzaraNa (2) AturapratyAkhyAna (3) bhaktaparizA (4) saMsthAraka (5) taMdulavaicArika (6) caMdraveghyaka (7) devendrastaka (8) gaNividyA (9) mahApratyAkhyAna (10) vIrasta (11 / RSibhASita (12) ajIvakalpa (13) gacchAcAra (14) maraNasamAdhi (15) tityogAli (16) ArAdhanApatAkA (17) dvIpasAmara prajJapti (18) jyotiSakaraNDaka (19) aMgavidhA (20) siddhaprAmRta (21) sArAvalI (22) jiivvibhkti| va-Agama aura tripiTaka : eka anuzIlA, pRSTha-486 sa-jaina Agama sAhitya manana aura mImAMsA, puSTa-388 da-devendrastAva pravINaka-bhUmiyA, pRSTha-12 1. paizNavasutAI, muni puNyavijaya jI, prastAvanA, pRSTha-20 2. pahaNNayamuttAI, muni puNyatri jaya jI, prastAvanA, pRSTha 19 /
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 cauratyao __yahA~ eka bAta vizeSa rUpa se draSTavya hai ki muni puNyavijaya jI dvArA sampAdila evaM mahAvIra vidyAlaya, bambaI dvArA prakAzita, jo paiNNayasuttAI bhAga 1 evaM bhAga 2 prakAzita hue hai, unameM nAma aura saMkhyA bhinna rUpa se prApta hote haiN| muni puNyavijaya jI ne apanI prakIrNaka sUtra bhAga 1 ko prastAvanA meM lirahA hai ki vartamAna meM yadi prakIrNaka nAma se abhihita granthoM kA saMgraha kiyA jAya lo bAvIsa nAma AtA hote hai jo unakA unhoMne nAmollekha bhI kiyA hai| jabaki mala rUpa meM prakAzita ina granthoM meM prathama khaNDa meM bIsa evaM dvitIya khaNDa meM bAraha prakIrNaka evaM kUlaka granthoM kA prakAzana huA hai| yaha sabhI prakIrNaka una pUrva ullekhita bAisa prakIrNakoM se bheda rakhate haiN| muni puNyavijaya jI dvArA sampAdita paiNNayasuttAI bhAga 1 evaM bhAga 2 meM nimna prakINaMkoM kA saMgraha hai| pAipaNayattA bhAga 1 :-- isameM nimna bIsa prakIrNaka haiM-- (1) devendrastava (2) taMdulavaicArika (3) candravedhyaka (4) gaNividyA (5) maraNasamAdhi (6) AturapratyAkhyAna (7) mahApratyAkhyAna (8) praSibhASita (9 / dvIpasAgaraprati (10) saMstAraka (11) vIrastava (12) catuHzaraNa (13) AturapratyAkhyAna (14) catuHzaraNa (15 / bhaktaparijJA (16) AturapratyAkhyAna (17) gacchAcAra (10) sArAvalI (12) jyotiekaraNika (20) tityogAlI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA paiNNapasamAI bhAga 2 :--.. ... isameM nimna bAraha prakIrNaka evaM kulaka grantha haiM--- 1 ArAdhanApanAkA (pAnInAcArya viracita) 2 ArAdhArAyalAkA (zrI vIrabhadrAcArya viracita) 3. ArAdhanAsAra (paryanta ArAdhanA) 4. ArAdhanA patraka zrI udyolanasUrI viracita kuvalayamAlAkahA ke antargata) 5. ArAdhanAprakaraNa (zrI abhayadevasUrI praNIta) 6. ArAdhanA (jinezvara zrAvakA evaM sulasA zrAvikA 7. ArAdhanA nandanamuni dvArA ArAdhita ArAdhanA) 4. ArAdhanA kulaka 9-10 mithyAduSkRtaphulaka bhAga 1.2 11 AloyaNAkulaka 12. alpavizuddhi kuka isa prakAra isameM 27 prakIrNaka aura 5 kulaka prakAzita haiN| inameM catukAraNa nAmaka 2 prakIrNaka, AturapratyAbhyAna nAma se 3 prakIrNaka aura ArAdhanA ke nAma se 7 prakIrNaka evaM eka kulaka hai| yadi ArAdhanA, catuHzaraNa aura AturapratyAkhyAna ko eka-eka mAnA jAya to kUla 18 prakIrNaka hone haiN| ina 2 bhAgoM meM aprakAzita-aMgavijjA, ajIva kappa, middhapAhA evaM jinavibhatti ye cAra jor3ane para prakIrNakoM kI kula saMkhyA 22 hotI hai| ina prakIrNakoM ke nAmoM meM se nandI evaM pAkSika sUtra se utkAlika satroM ke varga meM (1) devendrastava (2) taMdUlavaicArika (3) candravedhyaka (4) gaNividyA (5) maraNa vibhakti (6) maraNasamAdhi (7) mahApratyAkhyAna ye sAta nAma pAye jAte haiM evaM kAlika sUtroM ke varga meM (1) RSibhASita evaM (2) dvIpasAmaraprajJapti ye do nAma pAye jAte haiM / 1. nandIsUtra-puni madhukara, panya 80.81
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 vIratthabha isa prakAra nandI evaM pAkSika sUtra meM no prakIrNakoM kA ullekha milatA hai / yadyapi AgamoM kI zrRMkhalA meM prakIrNakoM kA sthAna dvitIyaka hai kintu yadi hama bhASAgata prAcInatA aura AdhyAtmaparaka viSayavastu kI dRSTi se vicAra kareM to kucha prakIrNaka AgamoM kI apekSA bhI prAcIna pratIta hote haiM / prakIrNakoM meM RSibhASita, taMdula vaicArika, devendrastava, candraveyaka Adi kucha aise prakIrNaka haiM jo uttarAdhyayana evaM dazakAlika jaise prAcIna sabake bhAgoM se kI ha - vIrastava vIrastava prakIrNaka kA sarvaprathama ullekha hameM vidhimArgaprapA (jinaprabha 14vIM zatAbdI) meM upalabdha hotA hai / isa grantha meM prakIrNa kareM ke rUpa meM devendrastatra, taMdula vaicArika, maraNasamAdhi, mahApratyAkhyAna, AturasyAyana saMstAraka, candravedhyaka, bhaktaparijJA, catuHzaraNa, vIrastava, gaNividyA, dvIpasAgaraprajJapti, saMgrahaNI evaM gacchAcAra ina caudaha granthoM kA ullekha milatA hai / ma vidhimArgaprapA ke pUrvavartI granthoM nandI evaM pAkSika sUtra meM vIrastava kA ullekha nahIM pAyA jAtA hai| isa prakAra vIrastava kA sarvaprathama saMketa vidhimAtrA meM hI hai| vidhimAprapA meM bAgama granthoM ke adhyayana kI jo vidhi prajJapta kI gayI hai. kA ullekha honA yaha siddha karatA hai ki vIrastava ko eka prakIrNaka ke rUpa meM mAnyatA prApta ho cukI thI / usameM vIrastava 14vIM zatI meM racanA hai / se banA hai| vIrastava prAkRta bhASA meM nivala eka paJcAtmaka 'vIra lava' zabda 'vIra' aura 'stava' ina do zabdoM ke yoga jisakA sAmAnya artha tIrthaGkara mahAvIra kI stuti hai / isa vIrastava grantha kI viSayavastu para vicAra karane ke pUrva hameM prAcInakAla se calI bhA rahI stutiparaka racanAoM kI paramparA ke bAre meM bhI vicAra karanA Avazyaka pratIta hotA hai / 1. RSibhASita eka adhyayana pro0 sAgaramala jaina, prAkRta bhAratI saMsthAna, jayapura / 2. vidhimA 0 jinavijaya puSTha 57-58 / - *
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA tati ko parArA - mArAya kI stuti karane kI yaha paramparA bhArata meM prAcIna kAla se hI rahI hai| bhAratIya sAhitya kI amara nidhi veda mukhyataH stutiparaka grantha hI haiN| vedoM ke atirikta bhI hindU paramparA meM stutiparaka sAhitya kI racanA hotI rahI hai| jahA~ taka zramaNa paramparAoM kA prazna hai ve svabhAvataH anIzvaravAdI evaM tAkika paramparAe~ haiN| zramaNadhArA ke prAcIna anthoM meM hameM sAdhanA yA Atmazodhana kI prakriyA para hI adhika bala milatA hai| upAsanA yA bhakti tattva unake lie pradhAna nahIM rahA / jaina dharma bhI zramaNa paramparA kA dharma hai, isalie usakI mUlaprakRti meM bhI stuti kA adhika mahattvapUrNa sthAna nahIM rahA hai| jaba jaina paramparA meM ArAdhya ke rUpa meM 'mahAvIra' ko svIkAra kiyA gayA to sabase pahale unhIM kI stuti likhI gayI, jo Aja bhI sUtrakRtAMga sUtra ke chaThe adhyAya "vIratyui" ke rUpa meM upalabdha hotI hai / sambhavataH jaina paramparA meM stutiparaka sAhitya kA prArambha isI 'vIratthara" se hai| vastutaH ise bhI stuti kevala isI AdhAra para kahA jA sakatA hai ki isameM mahAvIra ke guNoM evaM unake vyaktitva ke mahattva ko nirUpita kiyA gayA hai| kintu isakI vizeSatA yaha hai ki isameM stuti kA kisI prakAra kI yAcanA nahIM karatA / isake pazcAt stutiparaka sAhitya ke racanAkrama meM hamAre vicAra se "NamotthuNa" jise "zakrastava" bhI kahA jAtA hai, nimita hA hogA, jisameM kisI ahaMta yA tIrthakara vizeSa kA nAma nirdeza kiye binA sAmAnya rUpa se ahaMtoM kI stuti kI gaI hai / jahA~ mUtrakRtAMga kI vIrathuI padyAtmaka hai vahA~ yaha gadyAtmaka hai| dUsarI bAta isameM arhanta ko eka lokottara puruSa ke rUpa meM citrita kiyA gayA hai jabaki vIrastuti meM kevala kucha prasaMgoM ko chor3akara sAmAnyatayA mahAvIra ko loka meM zreSThatama vyakti ke rUpa meM prastuta kiyA gayA hai, lokottara rUpa meM nhiiN| yadyapi AvArAMga ke prathama zrutaskandha meM varNita jIvana vRtta kI apekSA mo isameM lokottara tattva avazya praviSTa hue haiN| stutiparaka sAhitya meM usake pazcAt devendrastava nAmaka prakIrNaka kA sthAna AtA hai jisake prArambhika evaM antima gAthAkhoM meM tIrtharoM kI stuti kI gayI hai| zeSa grantha indroM evaM devoM ke vivaraNoM se bharA par3A 1. sUtrakRtAMga mUtra-muni madhukara - chaThA vIratdhui adhyayana /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyao hai ! isa grantha kI vizeSatA yaha hai ki isameM bhI graMthakAra ne tIrthaMkara aura indrAdi devatAoM se kisI bhI prakAra kI motika kalyANa kI kAmanA nahIM kI hai| kevala prantha kI antima gAthA meM kahA gayA hai ki siddha mujhe siddhi pradAna kreN| devendrastava kI prathama gAthA meM hI prathama tIrthaMkara RSama evaM antima tIrthaMkara mahAvI ko namaskAra kiyA gayA hai | ataH yaha spaSTa hai ki granthakAra RSipAlita ke samakSa 24 tIrthakaroM kI aba. dhAraNA upasthita thii| isa prakAra stutiparaka sAhitya ke vikAsakrama meM 'devendrastava' paryApta prAcIna siddha hotA hai| stutiparaka sAhitya meM isake pazcAt 'caviMzatistava' (logassa-covIsatyava) kA sthAna AtA hai| logassa kA nirmANa to caubIsa tIrthakara kI avadhAraNA ke bAda hI huA hogA / trIratthui, namRtyaNaM aura deveMdatthaoM ina tInoM granthoM kI vizeSatA yaha hai ki inameM bhakta yA racanAkAra apane ArAdhya ke guNoM ko smaraNa karatA hai| unase kisI prakAra kI laukika yA AdhyAtmika apekSA nahIM rakhatA jaba ki logassa meM mArAdhaka apane mArAdhya se yaha prArthanA karatA hai ki he tIrthaMkara deva! Apa mujha para prasanna hoM aura mujhe Arogya, bodhilAbha tathA siddhi pradAna kreN| ___ jahA~ taka prastuta bIratyako prakIrNaka kA prazna hai isameM mahAvIra kI 26 nAmoM se stuti kI gayI hai / isameM granthakAra ne arUha, arihaMta, arahaMta, deva, jina, vIra, paramakAruNika, sarvajJa, sarvadarzI. pAraMgata, trikAlavijJa, nAtha, vItarAga, keli. tribhuvanaguru, sampUrNa, vibhavana meM zreSTha, bhagarAna, tIrthaMkara, zakrondra dvArA namaskRta, jinendra, vardhamAna, hari, hara, kamalAsana evaM buddha ina chabbIsa nAmoM kA vyutpattiparaka artha karate hue ina guNoM ko mahAvIra para ghaTita kiyA gayA hai aura isake byAja se unakI stuti kI hai aura anta meM yaha yAcanA karate hue anya kA samApana kiyA hai ki kRpA karake mujha mandapuNyazAlI ko nirdoSa zivapada pradAna kreN| stutiparaka sAhitya meM sambhavataH logassa hI prathama racanA hai jisameM yAcanA kI bhASA kA prayoga huA hai / jaina darzana kI to spaSTa 1. devendrastava-gAthA 31 / 2. devendrastaya prakIrNaka-sAdhA 9 / 3. vIranthAo-gAthA 43 !
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ I bhUmikA 19 mAnyatA rahI hai ki tIrthaMkara to vItarAgI hote haiM ataH ve na to kisI kA hita karate haiM, na ahita, ve lo mAtra kalyANapatha ke pradarzaka hai / logassa ke pATha ko dekhakara yaha spaSTa ho jAtA hai ki yaha grantha sahavartI hindu paramparA se prabhAvita hai| logassa meM bArogya, bodhi evaM nirvANa ina tInoM bAtoM kI kAmanA kI gayI hai jisameM arogya, kA sambandha bahuta kucha hamAre aihika jIvana ke kalyANa ke sAtha jur3A huA hai / parantu cAhe vaha isa loka ke kalyANa hetu kAmanA ho yA pAralaukika kalyANa kI kAmanA. dhIre-dhIre paravartI samaya meM yaha tattva jaina racanAoM meM praviSTa hotA gayA jo jaina darzana ke mUla siddhAnta vItarAgatA kI avadhAraNA se saMgati nahIM rakhatA hai| jaina darzana meM stuti kA kyA sthAna ho sakatA hai isako carcA AcArya ! samantabhadra ne apane svayambhU stotra meM kI haiN| ve likhate haiM ki he prabhu Apa vItarAga hai ataH ApakI stuti se Apa prasanna nahIM hoMge aura lApa vIdveSa haiM ataH nindA se nArAja nahIM hoMge phira bhI maiM ApakI stuti isaliye karatA hU~ ki isase citta mala kI vizuddhi hotI hai / sandarbha meM Age calakara yaha mAnA jAne lagA ki tIrthaMkara kI bhakti se unake zAsana ke yakSa-yakSI (zAsana devatA) prasanna hokara bhakta kA kalyANa karate haiM to logoM meM zAsana devatA ke rUpa meM yakSa evaM yakSI kI bhakti kI avadhAraNA kA vikAsa hone lagA aura unakI bhI stuti kI jAne lagI / "uggahara" prAkRta kA sabase pahalA tIrthaMkara ke sAtha-sAtha unake zAsana ke yakSa ko stuti karane vAlA stotra hai / isa stotra ke kartA vArAhamihira ke bhAI dvitIya bhadrabAhU (IsA kI chaThIM zatI) ko mAnA jAtA hai / isake pazcAt prAkRta saMskRta aura Age calakara maru-gurjara meM aneka stotra bane, jinameM aihika sukha-sampadA pradAna karane kI bhI kAmanA kI gayI / yaha saba carcA hamane sirpha stutiparaka mAhitya ke vikAsakrama para daSTipAta karane ke uddezya se kI hai ki stutiyoM kA kisa krama se kisa rUpa meM vikAsa huA / vIrastava bhI aisA hI eka stutiparaka grantha hai / 1. svayambhustotra - 57 2. uvasaggahara snAMtra - gAthA 1 - 9 / / 3. devendrastava bhUmikA - pRSTha 15 / /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ prandha meM prayukta hastalikhita pratiyoM kA paricaya muni zrI puNyavijaya jI ne vIrastava anya ke pATha nirdhAraNa meM nimna hastalikhita pratiyoM kA prayoga kiyA hai (1) saM0-thI hemacandrAcArya jaina jJAnamandira pATana kI prati / yaha prati saMghavIpAr3A jaina jJAna bhaNDAra kI hai, jo tAipatra para likhI (2) haM0-zrI AtmArAma jaina jJAna mandira, bar3audA kI prati / yaha prati muni zrI haMsarAja jI ma. sA. ke hastalikhita granthasaMgraha kI hai| ((30 pra0--zrI pUjyapAda pravartaka zrI kAMtivijaya jI ma. sA. ke saMgraha kI prati kI koI nakala hai| (4) pu0-1-zrI lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya saMskRti vidyAmandira, ahamadAbAda meM surakSita, yaha prati muni zrI puNyavijaya jI ma. sA. ke saMgraha kI hai| hamane ukta kramAMka 1 se 4 taka kI ina pANDulipiyoM ke pATha bheda munipuNpavijaya jI dvArA sampAdita paiNNaya suttAI' nAmaka granya se liye haiN| ina pANDulipiyoM kI vizeSa jAnakArI ke lie hama pAThakoM se 'paiyaNaya suttAI' grantha kI prastAvanA ke pRSTha 23-30 dekhane kI anuzaMsA karate haiN| grantha ke kartA evaM racanAkAla-- prakIrNaka granthoM ke racayitAoM ke sandarbha meM mAtra devendrastava prakIrNaka ke kartA RSipAlisa kA ullekha milatA hai, isake atirikta anya kisI bhI prakIrNaka ke kartA kA spaSTa ullekha prApta nahIM hotaa| hAlAMki paipaNaya suttAi bhAga 1 ko prastAvanA meM muni pugyavijaya jI ne, prAkRta sAhitya ke itihAsa meM jagadIza candra jI jaina ne , jaina 1. paiNNaya susAI bhAga 1-prastAvanA 17-18 / 2. prAkRta sAhitya kA itihAsa-pa0 128
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA :8 J Agama sAhitya : manana aura mImAMsA meM, devendra muni zAstrI' ne catuHzaraNa Atura pratyAkhyAna, bhaktaparijJA evaM ArAdhanA patAkA ke kartA ke rUpa meM vIrabhadra kA ullekha kiyA hai parantu tatsambandhI pramANa kI koI carcA nahIM kI hai| jaina paramparA meM vIrabhadra ke do ullekha prApta hote haiM / prathama vIrabhadra to mahAvIra ke sAkSAt ziSya mAne jAte haiM kintu inakI aitihAsikatA spaSTa nahIM hai / dvitIya vIrabhadra kA ullekha vi0 saM0 1008 prApta hotA hai| ho sakatA hai vIrastava dvitIya vIrabhadra kI hI racanA ho / vIrastava meM granthakarttA ne kahIM para bhI apane nAma kA saMketa nahIM kiyA hai / isake pIche granthakAra kI yaha bhAvanA rahI hogI ki mahAvIra ke vibhinna nAmoM se maiM jo stuti kara rahA hU~ va sarvaprathama mere dvArA to kI nahIM gayI hai / aneka pUrvAcAryoM evaM granthakAroM dvArA ina nAmoM se mahAvIra kI stuti kI jA cukI hai| isa sthiti meM meM grantha kA karttA kaise ho sakatA hU~ ? isameM manthakAra kI vinamratA evaM prAmANikatA siddha hotI hai / vaise bhI prAcIna stara Agama granthoM meM karttA kA nAmollekha nahIM pAyA jAtA hai ataH yaha mAnA jA sakatA hai ki vIrastava bhI prAcIna stara kA grantha hai / ke jahA~ taka vIrastava ke racanAkAla kA prazna hai, sUtra meM AgamoM kA jo vargIkaraNa prApta hotA hai koI ullekha prApta nahIM hotA hai / nandI evaM pAkSika usameM vIrastava kA isake pazcAt digambara paramparA kI tattvArtha kI TIkAoM evaM yApanIya paramparA ke mUlAcAra, bhagavatI ArAdhanA Adi meM bhI vIrastava kA ullekha prApta nahIM hotA hai| isale yaha to spaSTa hai ki yaha chaThIM zatAbdI ke pUrva meM astitva meM nahIM thA / vIrastava prakIrNaka kA sarvaprathama ullekha vidhimArgaprapA nAmaka grantha meM prApta hotA hai isase yaha spaSTa hai ki vIrastava prakIrNaka nandI evaM pAkSika sUtra arthAt chaThIM zatAbdI ke pazcAt tathA vidhimArgaprapA 14vIM zatAbdI ke pUrva astitva 1. ( a ) jaina Agama sAhitya manana aura mImAMsA pR0 400 (a) The Canonical Literature of the Jainas Page-51-52 2. The Canonical Literature of the Jainas Page 52
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyamA meM A cukA thaa| punaH yadi hama aneka prakIrNakoM ke racayitA ke samAna isa prakIrNaka ke kartA bhI vIrabhadra ko mAne to unakA kAla 10vIM zatAbdI nizcita hai / aisI sthiti meM vIrastaba kA racanAkAla bhI IsvI san kI 10vIM zatAbdI honA cAhie kintu vIrabhadra vIratpao ke racayitA haiM isakA spaSTa ullekha nahIM hai| ataH isa bAre meM vizeSa adhikAra na kara pAnA bahuta muzkila hai| yahA~ para to hama itanA hI kaha sakate haiN| borastatra ke racanAkAla ke sambandha meM eka anumAna yaha kiyA jA sakanA hai, sarvaprathama AcAgi ke dvitIya zruta skandha ke bhAvanA adhyayana meM aura kalpasUtra meM mahAvIra ke tIna guNa niSpanna nAmoM kA ullekha huA hai / jaba hinda purANoM meM viSNa Adi ke sahastranAma dene kI paramparA kA vikAsa hA to janoM meM bhI usakA anusaraNa karake jina sahasranAma likhe gye| sabase prAcIna jinasahasranAma jinasena lagabhaga 9vIM pAtI kA hai| prastuta kRti meM mAtra 26 nAma haiM--isase aisA lagatA hai ki, yaha kRti usake pUrva hI kabhI likhI gaI ho| sujJa jana isa bAre meM vizeSa evaM vivecana khojakara isa kamI ko pUrA kreNge| viSayavastu * vIrastaya prakIrNaka meM kula 43 gAthAeM haiN| ina gAthAoM meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke 26 nAmoM kI vyutpattiparaka stuti prastuta kI gayI hai| granthakAra ne mahAvIra ko arUha, arihata, arahaMta, deva, jina, vIra, paramakAruNika, sArvajJa, sarvadarzI, pAraga, vikAlavijJa, nAtha, vItarAga, kevali, tribhuvana guru, sayaM, tribhuvana meM zreSTha, bhagavAna, tIrthakara, pAkendra dvArA namaskRta, jinendra, vardhamAna, hari. hara, kamalAsana aura buddha vizeSaNa dekara unakA guNa kIrtana kiyA hai| (gAthA 1.4) ina chabIsa nAmoM kA vyutpattiparaka artha nimna prakAra kiyA hai 11) ahaha--mahAvIra ko janma-maraNa rUpI saMsAra ke bIja ko aMkurita karane vAle karmoM ko dhyAna rUpI jvAlA meM jalAkara saMsAra meM punaH utAna nahIM hone ke kAraNa 'arUha' kahA gayA hai / (gAthA 5) (2) marihaMta-cora upasarga, pariSada evaM kaSAyo kA nAza karane bAle, vandana stusi, namaskAra. pUjA, satkAra evaM siddhi ke yogya
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA tathA deva, manuSya evaM indroM se pUjita hone ke kAraNa arihaMta kahA gayA hai / (gAdhA 6-8) (3) parahaMta -samasta parigraha se rahita (araha), jisase kucha bhI chipA huA nahIM hai (arahas), zreSTha jJAna ke dvArA nija svarUpa ko prApta, manohara evaM amanohara zabdoM se alipta, mana, vacana, zarIra se AcAra meM rame hue, zreSTha devoM evaM indroM se pUjita evaM mokSadvAra para sthita hone se mahAvIra ko arahaMta kahA gayA hai / (gAthA 9-12) 4) deva nAma--siddhirUpI strI se krIr3A karane vAle, moha rUpI zatra ke vijetA, atyanta zubha evaM puNya pariNAmoM se yukta hone ke kAraNa deva kahA gayA hai / (gAthA 13) (5) jina--rAgAdi zatru se rahita tathA vacana samAdhi evaM sasAra ke utkRSTa guNoM se yukta hone se unheM jina kahA gayA hai / (gAthA 14) (6) vIra--duSTa aSTa karmoM se rahita, bhogoM se vimukha, tapa se zobhita eva mAdhya kI ora agrasara hone ke kAraNa mahAvIra kahA gayA hai / (gAthA 15-16) (7) parama kAraNika - duHkhoM se pIr3ita prANiyoM ko saMsAra se mukta karAne meM lage hue, zatru evaM mitra sabhI para parama karuNAvAna hone se ve parama kAruNika haiM / (gAthA 17) (a) sarvajJa -apane nimaMla jJAna se bhUta, bhaviSya evaM vartamAna ko jAnane vAle haiM, ataH Apa sarvajJa haiM / (gAthA 18) (9) sarvadazoM-sabake rUpoM eva kriyAkalApoM ko eka sAtha avalokana karate haiM, ataH ve sarvadarzI kahalAte haiM / (gAthA 19) (10) pAraga- samasta prANiyoM ke karma bhavoM ko tirAne meM samartha evaM mArga prazasta karane vAle hone se unheM pAraga kahA gayA hai|(gaathaa 20) (11) trikAlajJa -saMsAra ke hone vAle bhUta, bhaviSya evaM vartamAna ko hAtha meM rakhe hue AMvale kI taraha dekhane meM samartha hone se mahAvIra ko trikAlajJa kahA gayA hai| (gAthA 21) (12) nAtha -bhava-bhavAntara se saMsAra meM par3a hue anAthoM ke lie maMgala upadeza pradAtA hone se Apa nAtha haiN| (gAthA 22)
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyao (13) vItarAga--viSayoM meM anurakta bhAvoM ko rAga evaM viparIta bhAvoM ko dveSa kahA jAtA hai / brahmA, viSNu, mahAdeva Adi ke ahaMkAra ko galita karane para bhI ahaMkAra se rahita tathA zarIra meM aneka devoM kA nivAsa sthAna hone para bhI vikAra rahita hone ke kAraNa Apako vItarAga kahA gayA hai (gAthA 23-27) (14) kevalo-sarva dravyoM ko sarva paryAyoM ko tInoM kAloM meM eka sAtha jAnane se, apratihata zakti ke dhAraNahAra zreSTha sAdhu vrata se yukta hone se kevalI kahA gayA hai / gAthA 28-29) (15) tribhuvana guru- loka meM saddharma kA viniyojana karane ke kAraNa tribhuvana guru kahA gayA hai / (gAthA 30) (16) sarva--sabhI prANiyoM ke duHkhoM ke nAzaka evaM hitakArI upadezaka hone se mahAvIra ko sampUrNa kahA gayA hai / (gAthA 31) (17) tribhuvana zreSTha-bala, vIrya, saubhAgya, rUpa, jJAna-vijJAna se yukta hone se tribhuvana zreSTha kahA gayA hai / (gAthA 32) (16) bhagavan-pratipUrNa rUpa dharma, kAMti, prayatna, yaza evaM zraddhA vAle hone se tathA iha laukika evaM pAralaukika mayoM ko naSTa karane vAle hone se mahAvIra ko bhagavAna kahA gayA hai / (gAthA 33.34) (19) tIrthakara caturvidha saMgha rUpa tIrtha kI sthApanA karane vAle hone ke kAraNa mahAvIra ko tIrthakara nAma diyA gayA hai / (gAthA 35) (20) zakendranamaskRta:---guNoM ke samUha se yukta ApakA indroM dvArA bhI kIrtana kiyA jAtA hai isalie Apako zakendra dvArA abhivandita kahA jAtA hai / (gAthA 36) (21) jinendra--manaHparyAya jJAnI evaM upazAnta kSINa mohanIya vyakti jina kahe jAte haiM aura ve unase bhI adhika aizvaryavAna haiM ataH mahAvIra jinendra haiM / . (gAthA 37) (22) varSamANa-mahAvIra ke garbha meM Ane se rAjA siddhArtha ke ghara meM vaMbhava, svaNaM, janapada evaM koza meM bhArI vRddhi huI, isa kAraNa unheM varSamANa kahA gayA hai| ( gAthA 38)
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA (23) hari-hAtha meM zaMkha, cakra evaM dhanuSa cihna dhAraNa kie hue hone se unheM viSNu kahA jAtA hai / (gAthA 39) / (241 mahAdeva - prANiyoM ke bAhya evaM AbhyaMtara kamaraja ke haraNa karane vAle hone se, khaTvAGga evaM nIlakaNTha yukta nahIM hone para bhI bhApa mahAdeva kahe jAte haiM / (gAthA 40) (25) brahmA -kamalAsana, dAnAdi cAra dharma rUpI mukha hone se evaM hesa avasthA meM gamana hone se Apa brahmA kahe gaye haiN| (gAthA 41) (26) trikAlaviza---jIvAdi nava tattva jAnane vAle evaM zreSTha kevalajJAna ke dhAraka hone se Apako trikAlavijJa kahA jAtA hai| (gAthA 42
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrastava prakIrNaka kI viSayavastu evaM nAmoM kA jena Agamo evaM anya stutiparaka granthoM meM vistAra vIrastava prakIrNaka meM prApta vivaraNa se yaha spaSTa hotA hai ki usameM mahAvIra ke 26 nAmoM se stuti kI gayI hai / stutiparaka sAhitya ke vikAsakrama meM Age calakara guNasUcaka vibhinna paryAyavAcI nAmoM ke artha kI vyutpattiparaka vyAkhyA karate hue usake nyAja se stuti karane kI eka paramparA hI clii| isa zailI meM jinasahasranAma, viSNasahasranAma, zivasahasranAma Adi racanAeM nirmita huI / prastuta prakIrNaka isa zailI kA prArambhika grantha hai| vIrastava meM pratipAdita nAmoM meM se aneka nAma AcArAMga, satra. kRtAMga, bhagavanIsUtra, zAtAghamaMkathAMga, upAsaka dazAMga, anuttaropapAtikadazA Adi Agama granthoM meM tathA jinasahasranAma, ahaMtasahasranAma, lalitavistarA Adi paravartI jaina granthoM evaM viSNapurANa, zivapurANa, gaNezapurANa Adi jainetara nanthoM meM kiJcit bheda se prApta hote haiN| vIrastava meM mahAvIra ke jo 26 guNa niSpanna nAma ginAe gaye haiM unameM se aneka nAma apanI prAcInatA kI daSTi se mahattvapUrNa haiN| prArambhika kAla meM prarahaMta, ahaMta, buddha, jina, vIra, mahAvIra Adi zabda viziSTa jJAniyoM mahApuruSoM ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta hote the| parantu dhIre dhIre ye zabda kevala zramaNa paramparA ke viziSTa zabda bana gye| paM0 dalasukha bhAI mAlavaNiyA likhate haiM ki arihaMta evaM mahaMta zabda bhagavAn buddha evaM mahAvIra ke pahale brAhmaNA paramparA meM bhI prayukta hote the parantu bhagavAna buddha evaM mahAvIra ke pazcAt ye donoM zabda kevala inhIM ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta hone lage / jJAnI janoM ke lie 'baddha' mAnda pracalana meM thA parantu baddha ke bAda yaha zabda bhI unake hI vizeSaNa ke rUpa meM pracalana meM A gyaa| 'jina' zabda bhagavAna mahAvIra ke pUrva sabhI indriya vijetA sAdhakoM ke lie prayoga hotA thA parantu bAda meM jina zabda jainadharma ke tIrthaMkaroM ke vizeSaNarUpa se prayoga hone lagA aura inake anuyAyiyoM ke lie jaina zabda pracalita ho gyaa| 1. AcArAMga / / 12
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA prAcArAMga sUtra meM mahAvIra ke nAma -bhagavAna mahAvIra ke saMdarbha meM prAcInatama sUcanA denevAlA anya AcArAMga sUtra mAnA jAtA hai| yaha grantha mukhyataH mAdhanA-pradhAna hai phira bhI isameM unake jIvanavRtta kI jhalaka isake prathama zrutaskanma ke 9veM upadhAna zrata meM dekhane ko milatI hai| isameM bhagavAna ke sAdhanA kAla meM 'bhinu' saMjJA kA spaSTa ullekha milatA hai / isI meM inake kula kA paricaya dete samaya zAtaputra zabda bhI prApta hotA hai | AcArAMga ke prathama zrutaskandha ke naveM adhyayana meM inake lie 'mAhaNa', 'nANo' aura 'mehAyo' zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai / ye tInoM zabda vIrasta tra meM nahIM haiM / zravaNa bhagavAna mahAvIra ke prati apane pajya bhAva darzAne ke kAraNa AcArAMga meM jagaha-jagaha para 'bhagavaM', 'bhagavate', 'bhagavayA' zabda prayoga kiye gaye haiN| 'vIra' pAbda kA prayoga AcAsaMga ke prathama zrutaskandha meM prApta to hotA hai parantu vaha atyanta parAkramI AdhyAtmika dRSTi se puruSoM ke lie prayukta huA hai sambhavataH yahI Age calakara mahAvIra ke vizeSaNa ke rUpa meM prayukta hone lagA hogaa| isI prakAra 'buddha' evaM 'prabuddha' zabda bhI mahAvIra ke vizeSaNa ke rUpa meM AcArAMga meM prApta hote haiN| bAda meM yaha vRddha mAnda bhagavAna buddha ke liye prayakta hone lagA aura jaina paramparA meM isakA pracalana samApta hone lgaa| sArAMza rUpa se AcAMrAga meM muni, bhikSu, mANa, mAtR putra, bhagavAna, vIra, tIrthakara, kevalI. sarvajJa Adi vizeSaNa vizeSa rUpa se mahAvIra ke lie hI prayukta hue haiN| [2] sUtra kuttAMga sUtra meM mahAvIra ke nAmoM ko carcA -sUtrakRtAMga ke prAcIna aMza prayama zruta skandha meM bora stuti meM pratipAdita nAmoM ke 1. AcAsaMga 9/110 2. yadI 91116, 9 / 1 / 23 Adi / 3. (A) gamo bhagavaM mahAvIre'' (prAcArA ga 111, 942 / 5, 9137 (B) mahAvIra carita mImAMsA-paM. dalamukha mAlavaNiyA-pa0 14 / / 4. esaM dhIre pamAsie, je bajhai pahimAyae / AcArasaMga 1 / 140 / / 5. mahAvIra carita mImAMsA-pR. 15 /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyao kaI nAma mahAvIra ke lie prayukta hue haiN| yahAM para pUrva AcArAMga gata nAmoM ke atirikta 'bora' zabda kA ullekha huA hai udAharaNa ke lie-- [a] 'yora' suutrkRtaaNg-11|1|1| [ba] evamAhu se viire-vhii-14|2|22 / [sa] udAhu aure-vhii-1|14|11| ____ 'bhagavAn', 'jina' evaM 'arihata' zabda kA prayoga pUrva paramparA kI taraha hI prayukta hue haiN| ___ AcArAMga ke dvitIya zrutaskandha meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ke tIna nAmoM kA ullekha humA hai- vardhamAna, sanmati aura zramaNa / zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jJAtaputra, videha mAdi nAmo kA bhI ullekha prApta hotA hai, jaise- "samaNe bhagavaM mahAvIre nAe nAyaputte nAha kulaninvate videha videhdinne.."| jJAtavya hai ki vora Adi nAmoM ke sAtha-sAtha AcAsaMga ke dvitIya zrata skandha meM prathama bAra tityayara, bhagavaM, arahaMta, kevali, jina sadhvaNa nAmoM kA mahAvIra ke lie spaSTa rUpa se prayoga huA hai|| sUtrakRtAMga meM mahAvIra ke lie 'buddha' zabda kA prayoga bhI aneka jagaha huA hai| sAtha hI sAtha anantacakSusavI * trilokavarNI 1. suutrkRtaaNg-11||3|22, 1 / 16 / 1, 1 / 2 / 3, 19, 1 / 9 / 29 / / 2. aacaaraaNg-2|15|175 3. vhii-2|171 4. (A) vahI 2 / 109 (B) me bhagacaM araha jiNe, kevalI samvANU savva bhAvadarisI. "AcArAMga 2 / 1517 // 5. sUtra kRtaaNgsuutr--1|11|25, 1111135, 1 / 15 / 18 / 6. vhii-1|6|6| 7. vhii-1|615 / 8. vhii-114|16 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ T I bhUmikA 2 kevalI' mahaSi muni prabhu Adi zabdoM / vizeSaNoM kA prayoga bhI mahAvIra ke lie kiyA gayA hai| sthAnAMga sUtra meM mahAvIra ke lie 'bhagavaMta', 'tIrthaMkara', 'ahaM', 'jina', 'kevalI' zabdoM kA prayoga unake vizeSaNa ke rUpa meM huA hai" / 29 samavAyAMga sUtra meM " samaNassa bhagavagro mahAvIrassa" zabdoM ke ullekha ke sAtha-sAtha 'torthaMkara', 'siddha', 'buddha', 'sahana' kA bhI ullekha alaga-alaga sthAnoM para huA hai / bhagavatI sUtra jJAtAdharmakayogasUtra evaM anuttaropapAtika dazA sUtra' meM mahAvIra ke vizeSaNoM kI paramparA aura vikasita huI aura unheM mahAvIra, (dharma ke AdikartA tIrthaMkara, svayaMsaMbuddha, puruSottama, puruSasiMha, puruSa vara- puNDarIka, lokottama, lokanAtha, dharmasArathI, jina, buddha sarvajJa, sarvadarzI, zita miti ko prApta Adi vizeSaNoM dvArA saMbodhita kara unakA guNa kIrtana kiyA gayA hai / 1. sUtrakRtAMga sUtra - 1 / 14 15 1 2. bahI - 1-6-26 3. vahI - 1-6-7 // 4. vahI - 1-6-28 / 5. sthAnAMga sUtra muni madhukara 1:12/2012, 0516 // 6. samavAMyAga sUtra - muni madhukara samavAya- 11 samavAya- 12, samayAya - 21 samavAya 24, samavAya 54 Adi / 7. samaNe bhagavaM mahAbIre bhAnagare, titdhagare, sahasaMbuddha, mI puruSavarapuNDarie logutta loganA, laga 1 puruSannage, purisa... zrambhadesara, masArahI jigaM jAvae duddhe, bohae mujhe gAyae, sabaNNU, labbadarisI, zivamayalsa rumaNaMtamakkhana madhvAbAhama guNavattayaM siddhiinAmadheyaM ThANaM saMpAuikAmA || 8. jJAtAdharmakathAMgasutra - muni madhukara 18 / 9. anusaropapAtikadazA -- muni madhukara 11. 3 / 22 / bhagavatIsUtra muni madhukara 5/1 / /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyo upAsanadazAMgasUtra meM yaha guNa niSpanna nAma dene kI paramparA aura vikasita haI aura usameM zramaNa bhagavAna mahAvIra, Adikara, tIrthakara, svayaMsaMvRddha, jina, nAraka, baddha, sarvajJa, sarvadarzI, ziva, ahaMta, jina, kevalI Adi nAmoM ke ullekha milate haiM / Age calakara na kevala apanI paramparA meM pracalila guNaniSpanna nAmoM kA saMgraha kiyA gayA apitu anya paramparA meM pracalita unake iSTa deyoM ke nAmoM ko bhI saMgrahita kiyA gayA-jina pAta nAma jina sahasra nAma Adi racanAeM nirmita huI / isI prakAra kI zailI kA saMketa hameM bhaktAmara stotra meM bhI milatA hai jisameM Adi tIrthaMkara RSabhadeva kI stuti karate hue unake lie ziva, vidhAtA, zaMkara, puruSotama Adi vizeSaNa guNa niSpanna nAma ghaTita kiye gaye / dika evaM bauddha granthoM meM nAma sAmyatA-- vaidika paramparA meM viSNu ko puruSottama bhI kahA gayA hai| puruSapuNDarIka nAma bhI vaidika paramparA meM viSNa ke lie vizeSaNa ke rUpa meM prayakta hotA hai| puruSavara, puruSapuNDarIka evaM lokAnAtha zabda viSNu ke lie mahAbhArata meM prayukta hai| bauddha paramparA ke pranthoM meM aMguttara nikAya ke atirikta mahAvIra vizeSaNoM ko hI bRddha ke vizeSaNa ke rUpa meM prastuta karane vAlA grantha visuddhimagga hai| usameM ina saba zabdoM kI vistRta vyAkhyA kI gayI hai| sarvajJa eva sarvadarzI zabda pAlitripiTaka meM prApta hote haiM / pAlitripiTaka meM mahAvIra ke lie vizeSaNa ke rUpa meM sarvajJa, sarvadarzI, 1. udAsagadasAo-munigadhukara-pR. 13-14 // 2. mahAvIra carita momAMgA dAlasukha mArapiyA-pR0 22 3. (a) bahI-pu. 29 (ba) tulanA. . 'so bhagavayA araha ...... purisadammasArathI satyA devamaNa smANa buddho bhgvaa-anuttrnikaay-3|285 / / 4. vizuddhimArga-pu. 133 / / (4) "maJcaSaNa sambadastAcI aparimesaM prANadassana paTi gAnAni"--mahAvIra caritamImAsA0 pR. 23 / / 5. mahAvIra carita mImAMnA pu0 23 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA tIrthakara Adi zabdoM kA prayoga kiyA gayA hai| hindU dharma meM stuti kI paramparA bahuta prAcIna samaya se calI A rahI hai| anya sabhI matAvalambiyoM ke samAna usane bhI apane ArAdhya kI stuti eka hajAra ATha nAmoM se kI hai| udAharaNa ke lie viSNasahasranAma, zivasahasranAma, gaNezasahasranAma, ambikAsahastranAma, gopAlasahasranAma Adi stutiyA~ pracalana meM hai| zvetAmbara paramparA meM haribhadra kRta lalita vistarA jo ki namosthaNaM zakrastava ko TIkA hai| meM tIrthakara ke lie prayukta vibhinna vizeSaNoM kI vistRta vyAkhyA kI gaI hai / ina mUla granthoM ke atirikta paM0 AzAdhara ne vi0 saM0 1300 ke lagabhaga jinasahasra nAma se eka grantha kI racanA kI. jisameM unhoMne 1000 nAmoM se jinezvara deva kI stuti prastuta kI hai| ina 1008 nAmoM meM vIratyao ke 26 nAmoM meM se aneka nAmoM kA ullekha prApta ho jAtA hai / daza zatakoM meM vibhAjita isa graMtha kA pahalA ghAtaka jinanAma zataka hai |1] isameM bhava' kAnana (janma-maraNa) sambandhI aneka mahAkaSToM ke kAraNa bhUta viSama vyasana rUpI karma rUpI zatruoM ko jisane jIta liyA hai use 'jina' kahA gayA hai / 12] vItarAga' zabda kI vyAkhyA karate hue kahA gayA hai ki rAga ke vinaSTa ho jAne se Apa vItarA hai| [3] dvitIya sarvaja zataka meM sarvajJa' zabda kI vyAkhyA kucha isa taraha kI hai . 1. mahAvIra cauralamomAsA-pU. ! | 2. jina sahasranAma-pa. prAzAvara-prastAyanA pu0 // 3-14 3. praNamya 'bhUvanAloka mahAvIra giNottamam"-ladinavistarA-1 / 4. namotyAga ..... tityayarANa jigANaM... 'gabaNNa sambadarimINaM...... lalinaviratarA--vandanA sUpa pR. 21 / / 5, jina-garvana-yajJAha-tIrthakannAtha-yoginAm / nirvANa-brAhma-vRddhAntakRtAM cApTonaraiH zanaiH / / ( jinasahananAna 115) 6. karmArAnIn jayati sAyaM gati ni jina. (jinamahananAma-TIkA pa0 58) 7. 'bIto vinaSTo rAgo yasyeti nInarAga" jinasahananAma pRv 61
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 vIrasyo "lokya-kAlatrayavarti dravyaparyAyasahitaM vastvalokaM ca jAnAtIti / sarva vettIti / arthAt triloka trikAlavI sayaMdavya paryAtmaka vastu svarUpa ko jAnane vAle hone ke kAraNa Apa sarvaza ho / [4] yahIM para sarva carAcara jagat ko dekhane vAle hone ke kAraNa "sarvadarzI' nAma diyA gayA hai| [5] 'kevalo' kevala zAna ke dhAraka hone se munijanoM dvArA Apako aivalI hA jAtA hai| [6] 'bhagavAna' 'bhaga' zabda aizvarya, paripUrNa jJAna, tapa, lakSmI, vairAgya evaM mokSa ina cha: arthoM kA bAcaka hai aura Apa ina chahoM se saMyukta haiM ataH Apa bhagavAna hai | [7] mahan, arihaMta, arahata jinasahasranAma meM ina tInoM ko eka hI mAnakara kahA gayA hai ki Apa dUsaroM meM nahI pAyI jAne vAlI pUjA ke yogya hone se ahana hai / akAra se moha rUpa arikA, rakAra se jJAnAvaraNa evaM darzAnAvaraNa rUpa raja kA tathA rahasya aryAta antarAya karma kA grahaNa kiyA hai / he bhagavAna! Apane ina cAroM hI dhAtiyA karmo kA hanana kiyA hai isa kAraNa Apa ahaNa, arihaMta aura arahaMta ina nAmoM se pukAre jAte haiN| [8] 'tIyaMkara' jisake dvArA saMsAra sAgara se pAra utarate haiM use tIrtha kahate haiN| jagat ke prANI Apake dvArA prarUpita bAraha aMgoM kA Azraya lekara bhava ko pAra hote haiN| Apa isa prakAra ke tIrtha ke karane vAle haiM isalie Apako tIrthakara kahA jAtA hai | 2. jinasaharanAma zataka-2, pRSTha 65 // 3. vahIM, zataka-2, pRSTha 61 / / 4. vahIM, zataka-2, pRSTha 68 // 5. 'bhago jJAna parigaNaizvarya napaH zrIrAgyaM mokSazna vidyate yamma sa tathokta" (jinasahasranAma, zataka 3, pR070) 6. binamahalanAma, pAtaka 3 pRSTha 70 / 5. vahI, pAtakA 4, pR0 78 /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA 9'mAya' kaMbalyAvasthA meM bhakta Apase svarga evaM moma kI prApti hetu yAcanA karate haiM ataH Apako nAtha kahA jAtA hai| [10] 'mahAkANika' mahAna kyAla svabhAva hone ke kAraNa Apako mahAkAruNika kahA gayA hai / [19| 'vIra' mahAvIra ko zreSTha evaM nija bhaktoM ko viziSTa (upadezAtmakarUpI) lakSmI pradAtA hone ke kAraNa vIra kahA hai / [12] 'varSamAna' Apa jJAna vairAgya evaM ananta catuSTaya rUpa lakSmI se nirantara vRddhigata hote haiM ataH vardhamAna hai athavA jJAna evaM sanmAna rUpa parama atizaya ko prApta hone ke kAraNa Apa varNamAna hai / [13] kamalAsana' yahAM para kamalAsana ke 3 kara diye haiM [i] samavazaraNa meM kamala para antarikSa meM virAjita rahate haiM, ataH kamalAsana hai athavA Apa padmAsana se virAjamAna rahakara dharmopadeza dete haiM / ataH kamalAsana hai| [ii] vihAra ke samaya devagaNa Apake caraNoM ke nIce suvarNakamaloM kI racanA karate haiN| isaliye Apa kamalAsana haiN| [iii 'ka' arthAt AtmA ke aSTakarmarUpI 'mala' kA sampUrNa vinAza karate haiM ataH Apa kamalAsana hai"| [14' pApoM kA haraNa karane vAle hone se Apa hari kahe jAte haiN| ___ [15 / 'buddha' Apa kevalajJAna rUpI buddhi ko dhAraNa karane vAle hone ke kAraNa buddha kahalAte haiM / 1. nAzyene svarga-mokSo mAnyate bhaktarvA nAtha: / / -jinasaharanAma zataka 5, pASTha 48 2. jinasahasranAma-paM. AzAdhara 10 95 / 3, yahI, pataka 7, pR0 102 | 4, vahIM zataka pR0 10 / 5. jinasahananAma-zataka 8, pR0 108 / 6. vahI, pRSTha 11 / 7. vhii| zataka 9 pRSTha 119 /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrattho isa prakAra jina sahasranAma ke dasa zatakoM meM bArastava ke 36 meM se 15 nAmoM kI samAnataH . hotI hai| isake pUrva AcArya jina sena ne jina sahasra nAma se dasa zatakoM kA eka grantha liyA thaa| isI prakAra bhaTTAraka saphala kIti ne bhI jina 'sahasra nAma kA' 123 dalokoM kA eka grapa likhA / zvetAmbara paramparA meM hemacandrAcArya ne 'zrI arhannAmasahasrasamuccayaH' nAma se 123 zlokoM kA grantha likhA, jinameM bhI mahAvIra ke aneka paryAyavAcI nAmoM evaM guNoM kA saMkIrtana kiyA gayA hai / __isa prakAra jaina AgamoM evaM anya stutiparaka granthoM ke tulanAtmaka vivecana meM hamane apanI jJAna sImAoM ko dhyAna meM rakhate hue parcA prastuta kI hai| hamArI yaha icchA avazya thI ki vIrastho meM pratipAdita eka-eka zabda kA jaina bauddha evaM vaidika paramparA meM vistAra khojA jAya, parantu isase grantha prakAzana meM vilamba honA svAbhAvika thA / hama AzA karate haiM ki stutiparaka sAhitya meM rUci rakhane vAle vidvAna vistRta tulanAramaka adhyayana kara isa kamI ko pUrA kreNge| isI zubhecchA ke sAtha-- vArANasI sAgaramala jaina 1 janavarI 1995 subhASa koThArI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratthao ( vIrajiNassa chabbIsaI nAmadheyANi ) namiUNa jiNaM jayajIvabaMdhavaM bhaviyakumuyarayaNiyaraM / vIraM giridadhIraM paDatyanAmehi // 1 // thuNAmi ah ! 1 arihaMta ! 2 arahaMta ! 3 deva ! 4 jiNa ! 5 vora ! 6 paramakAruNiya ! 7 / savaSNu ! 4 savyadarisI / 9 pAraya ! 10 tikkAla viu |11 nAha ! 12 / / 2 / jaya vIyarAya ! 13 kevali ! 14 tiyaNaguru ! 15 saba ! 16 agreg ! 17 | bhagavaM ! 18 titthayara ! 19 ttiya sakke hi namasiya ! 20 jidi ! 21 / / 3 // sizviddhamANa ! 22 hari 23 hara 24 kamalAsaNa 25 pamuha (? buddha) 26 nAmadhe ehi / * anatyaguNajuehi jaDamaIvi suSANusAreNa || 4 || dArAI | [cahi kalAvagaM ] [1] praNAmaM ] bhavavIyaMkurabhUyaM kamma bahiNa 'sANajalaNeNa na hasi bhavavaNagahaNe, teNa tumaM nAha ! 'aho' si // 5 // // dAraM 1 | 1. sadadaMsaNa 19 saM00 // 2. anvarSaguNayutaH // 1 3. jhANajugaleNa hU~0 //
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1 | vorastuti ( vIra jinendra ke chabbIsa nAma ) (1-4) jagat ke jIvoM ke baMdhu, bhavyajana rUpI kumudinI ko vikasita karane ke lie candramA ke samAna himavAn parvata ke samAna dhIra jinendra bhagavAna vIra ko namaskAra karake unakI nimna pracalita (prakaTa) nAmoM ke dvArA stuti karatA hU~ (1) aha (punarjanma ko grahaNa nahIM karane vAle) (2) barihaMta ( karmarUpI zatru kA nAza karane vAle ) (3) arahaMta ( pUjanIya ) (4) deva (5) jina (6) vIra (7) parama kAryaNika ( 8 ) sarvajJa ( 9 ) sarvadarzI (10) pAragAmI ( 19 ) trikAlajJa ( 12 ) nAtha (13) vItarAga (14) kevala (15) tribhuvana ke guru (16) pUrNa (17) tInoM lokoM meM zreSTha (18) bhagavAna (19) tIrthaGkara ( 20 ) indroM dvArA vandanIya (21) jinendra (22) zrI vardhamAna (23) hari (24) hara (25) kamalAsana (26) pramukha (buddha) evaM isI prakAra ke unake anya aneka guNasampanna nAmoM ko jar3amati bhI zruta ke anusAra jAna sakatA hai / ( 1 prarUha ) (5) janma-maraNarUpI saMsAra ke bIja ko aMkurita karane vAle karma ko dhyAna rUpI jvAlA se jalAkara saMsAra rUpI gahana vana meM punaH utpanna nahIM hone ke kAraNa he nAtha ! bApa arUha ( a + 6 = nahIM ugane vAle arthAt punaH janma nahIM lene vAle ) haiM /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 bIrastha [2] arihaMtaNAmaM ] vasagga- parIsaha kasAya karaNANi pANiNaM ariNo / salANa-nAha / te hRNasi jeNa, teNA "to' si / / 6 / / baMda- jaNa maMsaNa-pUrANa sakkaraNa siddhigamaNasmi / baraho si jeNa varapahU !, teNa tuma hosi 'arihito' // 7 // amara-nara- asuravarapaDugaNANa pUyAe jeNa ariho si / 'dhIra [sa] maNummukkoM, teNa tumaM deva ! 'arihaMto // 8 // dAraM 2 | [2] arahaMtaNAma ] * rahu-gaDiDa sesasaMganidarisaNamaMto- girigRhmaNANaM / taM te natthi duyaM pihna miNiMda !, teNArahaMto si // 9 // rahamato ataMpi maraNamavaNIya jeNa varanANA | " saMpattaniya sarUvo jeNa, tumaM teNa arahaMto ||10| 1 1. tathA'riho' taMsi pra0 // 2. bAi jeNa arisihaM0 // 3. dhIramaNamaNuM pra0 // 4. radda gaDDi pra0 JayA gAyAyAzchAyA - raghaH gandhI, zepasaMgraha nidarzanam, antara = giriguhA ajJAnam / tat te nAsti dvayamapi hi jinendra ! tena antar asi / / = = 5. rahaH aprAntaH antamapi maraNam apanIya mena varajJAnAt / samprApta nijasvarUpa yena tvaM tena araho'ntaH // iti cchAyA // 6. annaM pi saM0 1 aggaM pi zra0 // 7. saMpakSaniya saM0 //
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIrastuti (a figa) ( 6 ) Apane ghora upasarga, pariSad aura kaSAya ke kAraNa bhUta prANiyoM ke samasta karma rUpI zatruoM kA nAza kara diyA hai, isa kAraNa he nAtha! Apa 'arihaMta' (mari+haMta zatru kA hanana karane vAle) ho / = 39 (7) he zreSTha prabhu ! Apa vandana, stuti, namaskAra, pUjA aura sarakAra ke yogya tathA siddhi ko prApta karane meM samartha ho, isalie Apa 'arihaMta' (ariha yogya yA sAmarthyavAna ) ho / = (4) he jinadeva ! Apa deva, manuSya evaM asuroM ke zreSTha svAmiyoM arthAt indroM ke samUha se pUjita tathA bIra evaM mana arthAt sakalpavikalpa se rahita ho, isalie 'arihaMta' (ahaM> pUjAyAm - pUjita) ho / ( 3 arahaMta ) (9) Apa 'ra' arthAt ratha ( gAr3I ) prakArAntara se samasta parigraha aura rahsa arthAt parvata kI guphA ke aMdhakAra ke samana ajJAna ina donoM se 'a' arthAt rahita ho isa kAraNa Apa arahaMta ho / (10) Apane apane tyAgamArga evaM zreSThajJAna (kevalajJAna ) se mRtyu ko bhI avanata arthAt parAsta kara diyA hai aura nija svarUpa ko prApta kara liyA hai, isI kAraNa Apa arahata ho /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ M . vIrathao na rahasi saddAi maNoharesu amaNoharesu taM jeNa / samayAraMjiyamaNa karaNa-joga ! teNArahato si // 11 // arihA - joggA pUyAjhyANa devida- uttrsuraaii|| tANa vi aMto= sImAkoDI, taM teNa 'marahato' // 12 // dAraM 3 / [4 vevaNAma siddhibahusaMgakIlAparo si, vijaI si mohriuvgge| gaMtasuhapunapariNaiparigaya !, taM teNa 'devotti // 13 // / dAraM 4 / [x jiNaNAma] rAgAiverinikkitaNeNa, duhamao vi vysmaahaannaa| jayasattakkarisaguNAiehiM, teNaM "jiyo' deva ! // 14 // dAraM 5 / [6 vIraNAmaM] dudRTukammagaMTippaviyAraNalakhalaDhusaMsadda! / tavasirivaraMgaNAkalimasoha, taM teNa 'vIro'si / / 15 / / paDhamavayagaShaNadivase saMkaMdaNaviNayakaraNagayatAho / jAo si jeNa varamuNi !, aha leNa tuma 'mhaaviiro'||16||daarN 6 / [7 paramakAruNimaNAma sacarAcara jaMtuduhattapatta thuyasatta ! sattu-mittesu / karuNarasaraMjiyamaNo, teNa tuma 'paramakAruNiyo' 1:17 / / dAraM 7 / 1. jAgarasattyotkRSTagRNAdikaH / / - -- 2. tapa.zrIvarAGganAkalitazomaH tvam / atha 'moha iti vibhAtyan gadaM jheyam / / 3. "ghuisa" saM0 / /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIrastuti (11, Apa manohara evaM amanohara zabdoM meM anurakta nahIM rahate ho (ma+ rahasi) athavA ApakA mana, vacana evaM zarIra paramA/siddhAnta meM ramaNa (rahaMta) karatA hai. isalie Apa 'barahata' ho / (12) devendra ke dvArA pUjA ke yogya (ariha pUjanIya) hone se athavA anuttara vimAnavAsI devoM ke sImA kSetra kA bhI atikramaNa kara loka ke sImAMta arthAt mokSa ko prApta karane ke yogya (ariha > yogya) hone se Apa 'arahaMta' haiN| (4 deva ) (13) siddhi rUpI strI ke sAtha zreSTha krIr3A karane vAle, moha rUpI zatru samUha para vijaya pAne vAle, ananta-sukha rUpI puNma pariNAmoM se yukta hone ke kAraNa Apa 'deva' ho / (5 jina ) (14) ata evaM samAdhi-ina donoM jagat ke utkRSTa guNoM ke dvArA rAgAdi zatruoM ko nilaMbita kara paM. kAraNa he deva ! Apa 'jina' haiN| (6 vIra) (15) duSTa aSTakama rUpI pranthi kA vidAraNa (nAza) karane vAle, sundara ramaNIya bhogoM ko prApta hone para bhI unase vimukha rahane vAle evaM tapalakSmI rUpI zreSTha strI se zobhAyamAna hone ke kAraNa Apa 'vIra' ho| (16) vrata grahaNa ke prathama dina hI indroM ke dvArA praNAma kiye gaye aura tRSNA se rahita hue he zreSTha muni ! isa kAraNa tumheM 'mahAvIra' kahA jAtA hai| (7 paramakAruNika) (17) duHkhoM se pIr3ita saMsAra ke samasta cara evaM acara prANiyoM kI bhaktibhAvapUrNa stuti se saMstuta Apa zatru evaM mitra sabhI ke pratikaruNa rasa se raMjita mana vAle hone se 'paramakAruNika' ho|
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIratyo [8 samvannuNAma]] 'je bhUya-bhavissa-bhavaMti bhAva sadabhAva mAvaNapareNa / nANeNa jeNa jANasi, bhannasi taM teNa 'samvannU // 18 // dAraM / [ samvadarisiNAmaM] 'te kasiNa'bhuyaNabhavaNoyari viyA niyaniyassasveNa / sAmanno'valoyasi, teNa tRmaM 'savvadarisiti / / 19 / dAraM / [10 pAragaNAma] pAra kammasma bhavassa vA vi suyajalahiNo va neyasma / samvassa gao jeNaM, manasi taM pArago' teNa / / 20 / / dAraM 10 / [11 tiSakAlaviNAmaM] pacapana-aNAgadha-tIyaddhAvattiNo payatthA ne / karayalakaliyA''malaya' bva muNasi, tikakAlaviu' teNa // 21 / / dAraM 11 / [12 nAhanAma] 'nAho' li 'nAhanAhANa mIma mavagahaNa majyavaDiyANa / uvaesadANo magganayaNo hosi taM bega / / 22 / / dAraM 12 / 1. yAn bhUta-bhaviSyada-bhavata: bhAvAn sadbhAvabhAvanApareNa / jJAnena mena jAnAsi / / 2. 'te' upari aSTAdazagAthAvAmuktA bhUta-bhaviSyada-bhayadbhAvAH kRtsnamunana bhavanodare sthitA: niganijasvarUpeNa / [nAn ] sAmAnyato'valokase, tena tvaM sarvadarzIti / / 3. 'bhuvaNabhadaNoyaraSTiyA haM0 10 // 4. 'layaM va pra0 / / 5. nAtha ! anAthAnAm / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrastuti rUM ( 8 sarvana) (18) Apa sva svabhAva meM ramaNa karate hue zreSTha jJAna ke dvArA bhUta, bhaviSya evaM vartamAna meM hone vAle samasta bhAvoM ko jAnate ho, isa kAraNa Apako 'sarvajJa' kahate haiM / (6 sarvadarzI ) (19) Apa sampUrNa vizva ke garbha meM nihita / nija nija svarUpa meM sthita tattvoM padArthoM ke sAmAnya svarUpa kA avalokana karate ho, isalie Apa 'sarvadarzI' kahe jAte ho| ( 10 pAragAmI) (20) janma-maraNa rUpI anekoM bhavoM aura sarva karmoM se pAra ho jAne ke kAraNa athavA zruta- sAgara ke tathA sabhI jJeya viSayoM ke jJAtA hone ke kAraNa Apako 'pAragAmI' kahA jAtA hai / ( 11 trikAlaviza ) (21) bhUta, bhaviSya evaM vartamAna tInoM kAloM ke padArthoM ko kara meM sthita Amalaka ke samAna jAnane ke kAraNa Apako 'trikAlavijJa' kahA jAtA hai / (12 nAtha) (22) durlabhya evaM bhayAvaha saMsAra samudra ke madhya DUbate hue prANiyoM ko sadupadeza dekara unakA mArgadarzana karane se Apa anAthoM ke nAtha ho, isalie Apa 'nAtha' kahe jAte ho /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4Y bIrasthao [13 vIyarAyanAma] rAgo= raI', subheyarabatthusu aMtUNa pittamiNimeso / so rAo, doso uNa - tambivaroo muNayanyo / / 23 / / so kamalAsaNa-hari-hara-diNaparapamuhANa maanndlnnenn| lakkaraso patto jiNa ! tuha mUle, tao tumae // 24 // jaM malaNa-dalaNa-vihalaNa-kavalaNAvima macijogIyo ni / kara-baraNa-nayaNa-kararuha-aharadakaM vasana aNujaM va // 25 / / doso vi kuDilakuMtala-bhU-pamhala-nayaNatAriyamiseNa / guru nikkaraNaM sUpaha, taM manne guNakare bahuNo / / 26 / / pAni bahurUvadhArI vasaMti te deva ! tuha sriirmmi| taskayavigArarahio taha vi. tuma 'bIya rAgo'si / / 27 // dAraM 13 / [14 kevaliNAma] jaM sambadaba gajjavapatteyamaNaMtapariNa isarUvaM / jugarva "mugAi tikkAlasaMThiyaM kevalaM tamiha / / 24 // saM te appaDihayasatipasaramaNavarayamavigalaM asthi / muNiNo muNiyapayarayA teNa tumaM kevali biti // 29 // dAraM 14 / --.- . . . -.. -- 5. ruI pra. / / 2. matyijoajIvo vi . / / 3. bahirUba' saM0 10 // 4. muNe pra0 hai. // 5. 'kevalI' hosi meM0 10 //
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIvastuti (13 vItarAga) (23) zubha vastuoM meM prANI ke citta kA niviSTa honA rAga rati hai aura azubha vastuoM ke prati vimukhatA ke bhAva ko deSa kahA jAtA hai| aise rAga dveSa se rahita hone ke kAraNa Apa vItarAga haiM / (24) brahmA, viSNu, mahAdeva, sUrya Adi pramukha deva apane ahaMkAra kA vigalana hone para Apake pAda-mUla meM upasthita hote haiM phira bhI he jina ! Apa eka rasa arthAt nirSikAra rahate haiM, isIliye Apa vItarAga haiN| (25) jo kamala madana, dalana, vihalana, prasana se yukta hokara apanA jIvana jItA hai, vahI kamala Apake kara, caraNa, nayana, nala aura adhara meM uparyukta doSoM se rahita hokara nivAraH / (26) kuTilakuMtala (ghugharAle bAla) pakSmala bhauheM (ghanIbhUta bhauheM) tArikA sadaza nayana aura guru kA abhAva ye doSa hI haiM phira bhI ye doSa Apake lie guNa hI mAne jAte haiN| (25) he deva / yadi tumhAre zarIra meM vividha rUpa dhAraNa karane vAle deva bhI nivAsa karate hoM to bhI unake dvArA kiye gaye mikAroM se Apa rahita haiM, isalie Apa 'vItarAga' kahe jAte haiM / (14 phevalI) (24) jo sabhI dravyoM kI ananta pariNati rUpa trikAla meM hone vAlI pratyeka paryAya ke svarUpa ko yugapada rUpa se jAnate haiM, ve 'kevalI' kahe jAte haiN| (29) Apa apanI apratihata zakti ke prasAra se jJeya padArthoM ko anavarata evaM sampUrNa rUpa se jAnate haiM, isalie Apa kevalI' kahe jAte haiN|
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 bauratyabhI 15 tihuyaNaguruNAmaM ] paMceMdiSiNo je tihUaNasaddeNa te'tya gejjhati / tesi saddhammanioyaNeNa taM 'tihayaNaguru 'ti ||30|| dAraM 15 | [16 lakSaNAma ] patra - sumeyara jiesa guruduha viluppamANesu / sadhyesu vi hiyakArI tesu tumaM teNa 'sabvo' si ||31|| dAraM 16 | | 17 tihUyaNavariNAmaM ] bala - viriya-satta- soharA-rUva vijJANa-nANapavaro si / uttamapayakayavAso, teNa tumaM 'tihRyaNabariTTho' ||32|| dAraM 17 // [18 bhayavaM [ta]NAmaM ] paripunarUvaNarathamma 3 ti4 ujjama 5 jasANa6bhayasanA / te asthi aviyalA tumha nAha !, teNAsi 'bhayavaMtI' / / 33 / / iha-paraloyAIyaM bhayaM ti bAvatrayaMti sattavihaM / parivanto jiNesa ! taM teNa 'bhayavaMto ' // 34 // dAraM 18 // 'bhagasaMjJA' bhagazabdenopa te 1. pratigRrgarUpa- dhana - dharma -kAnti udyama-mazasa lakSaNam / / / sarvAsvapi pratiSu dhammapAThasthAne dhana iti ityeva pAThaH saGga iti sa evAtra vihitaH tathAhi - aizvaryamya samayamya 1 rUpasya 2 5 prayatnasya 6paNAM bhaga itIGganA ||" dvisvarakANDe bhagazabdasyArthA evaM vyAvaNitAH mAhAtmya yazo - vairAgya-muktiSu / rUpa- vIrya prayanecchA shrodhmaishvry-yonissu|| " iti // 3. "logAI haM0 // 4. 'tena' bhayena 13 pATho vartate, kizvAna ghamma anyatrApi ityameva dRSyate / zama 3 priyaH 4 dharmasyAtha zrI hemacandrIyAne kArtha koze santi gorakaM jJAna 5. sarvAsvapi pratiSu atha lipinAntijanitaH paricatto iti pATho dRzyate, fear parivanta ityeva pAThaH sAdhuH //
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghorastuti (15 tribhuvanaguru) (30) tribhuvana ke saMjI paMcendriya jIva zabdoM se jina arthoM ko grahaNa karate haiM. unameM saddharma kA viniyojana karane ke kAraNa Apa 'tInoM lokoM ke guru' ho / (16 sarva) (31) bhArI duHkhoM meM vilapta hote hue saMsAra ke pratyeka sUkSma evaM sthUla prANI arthAt sabhI prANiyoM ke lie hitakArI hone ke kAraNa Apa 'sampUrNa' ho| (17 tribhuvanazreSTha) (32) bala, bIrya, sattva, saubhAgya, rUpa, vijJAna, zAna - ina sabhI meM zreSTha tathA uttama pada arthAt tIrthakara pada para vAsa arthAt madhikAra karane se 'vibhuvana-zreSTha' ho| (18 bhagavata) (33) he nAtha ! pratipUrNa rUpa, aizvarya, dharma, kAMti, puruSApaM aura yaza ke kAraNa ApakI 'bhaga' saMjJA avikala hai| isalie Apa 'bhagavanta' ho| (34) he jinezvara ! ihalaukika evaM pAralauphika sAta prakAra ke bhaya ko vinaSTa kara dene se athayA usakA parityAga kara dene ke kAraNa hI Apa 'bhayavanta' haiN| [jJAtavya hai ki yahA~ bhagavaMta ke prAkRta rUpa bhayavanta kI bhaya hai 'vAnta' jisakA, aisI vyAkhyA kI gayI hai]
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 areena [16 tityamaraNAma ] titthaM cauvisaMgho "paDhamo cciya gaNaharo'havA tityaM / tatitthakaraNa sIlo taM si tumaM tega 'titthayaro' / / 35 / / dAraM 19 / 1 20 pAyeM evaM guNagaNa sakkassa kuNai sabako vi kimiha acchariyaM / abhivaMdaNaM jiNesara ! ? to 'sakka'bhivaMdiya ! namo te J [21 jiNidaNA] maNapajjavohi uvasaMta khINamohA jiNa ni bhannaMti / tANaM ciya taM iMdo paramisariyA 'jiNido' tti ||37|| dAraM 21 / ||36|| dAraM 20 [22 zraddhabhANaNAmaM ] siriddhirathana resara gimmi ghaNa-kaNama desa ko sehiM / vadesi taM jiNesara !, teNa tumaM 'vaddhamANo 'si ||38|| dAraM 22 | | 23 hariNAma ] "hari si tumaM kamalAlaya ! karayalagaya saMkha-cakka sAraMgI / dANavarasoti jiNavara !, teNa tumaM bhanna se 'viSNU' / / 39 / / dAra 23 / 1. paDhamu pra0 0 // 2. to pra0 / / 3. harasi khamaM saM0 haM // 4. barisuti pra0 huM0 //
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 49 vIrastuti (16 tIrthaMkara) (35) catuvidha saMgha rUpI tIrthaM athavA prathama gaNadhara rUpa tIrtha kI saMsthApanA karane ke kAraNa Apa 'tIrthaMkara' kahe jAte ho / 20 zAnti) (36) isI prakAra guNoM ke samUha se yukta hone ke kAraNa indra bhI ApakA abhivandana karatA hai, isameM AzcayaM hI kyA hai ? 'cakrAbhivandita' jinezvara ! bApako namaskAra ho / (21 jineA) ( 37 ) manaH paryAyajJAna aura avadhijJAna se yukta evaM upazAnta moha apavA kSINa moha guNasthAnoM ke dhAraka vyakti 'jina' kahe jAte haiN| unakI apekSA bhI adhika AdhyAtmika aizvaryayukta hone se Apa unake indra (svAmI) haiN| isalie Apa 'jinendra' kahe jAte ho / (22 varSamAna) (38) he jinezvara ! Apake (garbha meM Ane se zrI siddhArtha rAjA ke ghara meM vaibhava, svarNa, janapada evaM koSa meM vRddhi huii| isa kAraNa Apa 'vardhamAna' ho / (23 hari) (39) he kamalAlaya (lakSmI nidhAna) ! Apake karatala arthAt hathelI meM zaMkha, cakra, dhanuSa ke cihna hone se evaM dAna kI varSA karane se athavA varSIdAna dene ke kAraNa he jinezvara ! Apa 'hari' (viSNu) kahe jAte haiM /
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ gauratpao [24 haraNAma) harasi rayaM jataNaM bajhaM asmitaraM, na khaTaeNgaM / usa nIlakaMsaphAtimo, ho na taha ni:40|| dAra 24 / [25 kamalAsapaNAma] kamalAsaNo vi, jeNaM dANAIca udhmmcuvynnii| haMsagamaNo' ya gamaNe, teNa tumaM bhanase 'baMbho' II41 / 1 dAraM 25 / [26 buddhaNAmaM] buddhaM avagaya megadviyaM ti, jIvAitatta'savisesa / varavimalakevalAmo, teNa tumaM manase 'buddho' IVRI vAraM 26 / isa nAmAvalisaMthuma ! sirivIrajiNida ! maMdapunassa / viyara karuNA jiNavara ! sivapayamaNahaM thiraM vIra ! // 43 // | 'vIratyatro 'smtto|| 1. 'gamaNaM va gamaNI prala / 'gamaNo u gamaNe 60 / / 2. 'tamabasemaM sarvAmu pratiSu // 3. dIrastava prakIrNakam pra0 // 4. sammatto iti pra.90 nArita / sammattI // 10 // 20 //
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrastuti (24 mahAdeva (40) he prabhu thApa na to khaTvAGga (ziva kA Ayugha) ko dhAraNa karate ho aura na hI 'nIlakaNTha' ho phira bhI prANiyoM ke bAhya evaM Abhyantara pharma rUpI raja kA haraNa karate ho, isalie Apa 'hara' (ziva) kahe jAte ho / (25 brahmA) (41) jinakA kamaloM kA Asana hai, Apa dAnAdi dharma rUpI cAra mukhoM se yukta haiM athavA samavasaraNa meM caturmakha pratIta hote haiN| ApakA haMsa bhayavA saMnyAsa kI zreSThatama avasthA meM gamana hotA hai / isa kAraNa Apa 'brahmA' kahe jAte haiN| (26 trikAlavijJa) (42) mApa zreSTha evaM nirmala kevalajJAna ke dvArA jIvAdi tattvoM kI viziSTa paryAyoM ko eka hI sAtha jAnane ke kAraNa 'buddha' kahe jAte haiN| (43) isa prakAra mere dvArA zrI vIra jinendra kI yaha nAmAvalI saMstuta kI gyii| he jinezvara mahAvIra ! karuNA karake Apa muza manda puNya ko zAzvata nirdoSa ziva pada pradAna kreN| (borastava samApta)
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ gApA 1. pariziSTa vIrastava prakIrNaka kI gAthAnukramaNikA kramAMka pra amara-nara-asuvarapahu arihA jogA pUyA aru ! arihaMta ! arahaMta 1 i nAmAvalisaMdhu ! chah-pAraloyAIyaM evaM guNagaNaskarA ka kamalAsano vije gha ghoruvasamma parIgraha ja maIvi bahuruvadhArI jaya vIrAya | kevala 1 jaM maNa-dala-bihaNa jaM savtra dravya pajjava je bhUya bhavisrA bhavaMti ta taM te apavita tityaM cavihasaMdho 8 12 2 *43 34 36 6 7 gug 25 28 18 gAthA taM kasiNa bhuNabhavaNori pa paccuppanna - aNAgaya 41 paDipuSpa svaghaNe dhamma magahaNa divase 29 35 va dRTTaTThakammaThi doso vi kuDila kuMtala na namikaNa jirNa jaya jIva na rahasi saddAhamaNo haresa 'nAhI' vAhANa eteyara sumeyara paMvediya satriNI je pAraM kammassa bhayassa ya bama viriya sapta-sohana buddha avagayamegaTTiyaM bha bhavIkurabhUyaM ma maNapajjava bohi uvasaMta kramAMka 19 15 26 1 11 22 21 33 16 31 30 20 32 42 37
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIrastava prakIrNaka kI gAthAnukramaNikA kramAMka gAyA T rahamatI, aMta rahUgar3aha sesasaMgaha gAiyerinivikata rAgo = raI, sumepara ya veda-dhugaNa narmasaNa saM sacarAcarajaMtuduyatta 9 14 23 gAyA siddhibahusaMgakIlA siriSaddhamANa harihara sirisiddhatthanaresara somAsa harihara ha harasi evaM jaMtUNaM 17 hari si tumaM kamalAlaya ! 7 kramAMka 13 Y 38 24 40 39
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. pariziSTa . mahAyaka gandha sUcI , (1) aNagAra dharmAmRta : paM0 AzAdhara (2) ardhamAgadhI koza : bhAga 1-5, pa. rasmacandra jI ma. sA-amara pablikezansa, vArANasI (3) abhidhAna rAjendra koza : bhAga 1-7, zrI vijaya rAjendra mUriratalAma (4) Agama aura tripiTaka : eka anuzIlana-muni nagarAja (5) jana lakSaNAyalI : bhAga-1-3, bAlacandra siddhAnta zAstrI-bIra sevAmandira, dillI (6) jainendra siMjJAnakoza : bhAga 1-4, jinendravarNI bhAratIya jJAnapITha-dillI (7) jinasahastranAma : 1. AzAdhara, bhAratIya jJAnapITha-dillI (8) jinamahastranAma stotra : vinamavijaya jI, zrI jaina dharma prasAraka samA bhAvanagara (9) jaina stotra saMgraha : bhAga 1, 2 : somasundara sUri / (90) jaina stotra saMyoha : sampAdaka--munizrI caluravijaya jI (11) jana stuti saMgraha : mahAlacandra vaveda (12) jaina stuti saMgraha : DUgarazI (13) devendastava prakIrNaka : DA0 subhASa koThArI, Agama saMsthAna, udayapura (14) nandIsUtra : munimadhukara-nAgama prakAzana samiti, vyAvara (15) prAkRta bhASA evaM mAhitya kA AlocanAtmaka itihAsa nemicandra zAstrI (16) pAiasahamahaNNavo : pa. haragovindadAsa-prAkRta TekTas sosAyaTI, vArANasI (17) paiNNaya mutAI : bhAga 1, 2 munipupapavijayajI-mahAvIra jaina vidyAlaya, bambaI (18) mahAvIra carita mImAMsA : 10 dalasukha mAlayaNi yA-ahamadAbAda (19) vora stuti : muni rAmakRSNa-cAbar3I bAjAra-dillI (20) vIra staka : jinaprabhAcArya
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahAyaka granthasUcI (21) vIrastavanam : mUlacandra siddhAnta zAstrI (22) rastuti : puSpa bhikkhu (23) vIrastuti : saM0 amaracanda jI ma. sA (24) mAgara jaina vidyA bhAratI . DA mAgaramana jaina, vArANasI 125) sumAga - muga - -agama kAma samiti-vyAvara (26) mUtrakRtAMganiyukti : niyuktisaMgraha. harSapuSpAmRta pranthamAlA-saurASTra (27) zramaNaH traimAsika-aprala 1982, pAsvanAtha vidyAzrama zodha saMsthAna, vArANasI