Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH pUjya Ananda- kSamA-lalita - suzIla-sudharmasAgara-gurUbhyo namaH Agama-8 aMtakRt-dazA AgamasUtra hindI anuvAda anuvAdaka evaM sampAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Agama hindI anuvAda-zreNI puSpa-8
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, ' aMtakRt dazA ' krama 1 2 3 4 varga pahelA varga- dusarA varga - tisarA varga - cauthA viSaya AgamasUtra-8- 'aMtakRt-dazA' aMgasUtra- 8 - hindI anuvAda kahAM kyA dekhe ? pRSTha krama 05 07 08 16 5 6 7 8 varga- pAMcavAM varga chaTThA varga- sAtavAM varga AThavAM varga/adhyayana / sUtrAMka dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA)" AgamasUtra - hinda-anuvAda" viSaya Page 2 pRSTha 17 20 27 28
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka 45 Agama vargIkaraNa sUtra krama krama Agama kA nAma Agama kA nAma sUtra 01 | AcAra aMgasUtra-1 25 AturapratyAkhyAna payannAsUtra-2 sUtrakRt 26 payannAsUtra-3 sthAna mahApratyAkhyAna 27 bhaktaparijJA | taMdulavaicArika payannAsUtra-4 samavAya payannAsUtra-5 29 saMstAraka bhagavatI 06 jJAtAdharmakathA aMgasUtra-2 aMgasUtra-3 aMgasUtra-4 aMgasUtra-5 aMgasUtra-6 aMgasUtra-7 aMgasUtra-8 aMgasUtra-9 aMgasUtra-10 aMgasUtra-11 upAMgasUtra-1 30.1 | gacchAcAra 30.2 | candravedhyaka upAsakadazA aMtakRt dazA gaNividyA payannAsUtra-6 payannAsUtra-7 payannAsUtra-7 payannAsUtra-8 payannAsUtra-9 payannAsUtra-10 chedasUtra-1 devendrastava vIrastava anuttaropapAtikadazA praznavyAkaraNadazA 11 | vipAkazruta | aupapAtika 34 / nizItha 12 35 bRhatkalpa chedasUtra-2 13 upAMgasUtra-2 vyavahAra rAjaprazciya | jIvAjIvAbhigama 14 upAMgasatra-3 37 15 prajJApanA upAgasUtra-4 dazAzrutaskandha jItakalpa 39 mahAnizItha upAMgasUtra-5 17 upAMgasUtra-6 16 | sUryaprajJapti candraprajJapti | jaMbUdvIpaprajJapti 19 | nirayAvalikA 20 | kalpavataMsikA chedasUtra-3 chedasUtra-4 chedasUtra-5 chedasUtra-6 mUlasUtra-1 mUlasUtra-2 mUlasUtra-2 mUlasUtra-3 mUlasUtra-4 cUlikAsUtra-1 18 upAMgasUtra-7 upAgasUtra-8 40 / Avazyaka 41.1 | oghaniyukti | piMDaniyukti dazavaikAlika 43 uttarAdhyayana nandI 42 puSpikA upAMgasUtra-9 upAMgasUtra-10 upAMgasUtra-11 upAMgasUtra-12 puSpacUlikA anuyogadvAra cUlikAsUtra-2 vRSNidazA 24 | catu:zaraNa payannAsUtra-1 muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 3
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka [49] 06 02 01 06 05 .5 09 muni dIparatnasAgarajI prakAzita sAhitya Agama sAhitya Agama sAhitya sAhitya nAma baksa krama sAhitya nAma mUla Agama sAhitya: | 147 6 Agama anya sAhitya:|-1- AgamasuttANi-mUlaM print -1- mArAma thAnuyoga -2- AgamasuttANi-mUlaM Net [45]] -2- Agama saMbaMdhI sAhitya -3- AgamamaJjUSA (mUla prata) | [53] -3- RSibhASita sUtrANi | Agama anuvAda sAhitya:165 -4- Agamiya sUktAvalI 01 -1-mAgamasUtragutI manuvAha | [47] Agama sAhitya- kula pustaka 516 -2- AgamasUtra hindI anuvAda Net: | [47] -3- Aagam Sootra English Trans. [11] -4- sAmasUtra saTI5 J42rAtI anuvAda | [48] -5- AgamasUtra hindI anuvAda print [12] anya sAhitya:Agama vivecana sAhitya: | 171 1tattvAtyAsa sAhitya-1- AgamasUtra saTIka [46] 2 sUtrAtyAsa sAhitya-2- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-11 [51]] 3 | vyaa2e| sAhitya-3- AgamasUtrANi saTIkaM pratAkAra-2009]/ 4 vyAkhyAna sAhitya. 04 -4- Agama cUrNi sAhitya | [09]] jinabhakti sAhitya|-5- savRttika AgamasUtrANi-1 [40] 6 aosAhitya-6- savRttika AgamasUtrANi-2 | [08] 7 mArAdhanA sAhitya -7- sacUrNika AgamasuttANi [08] 8 pariyaya sAhitya 04 Agama koSa sAhitya: | 149 54na sAhitya-1- Agama saddakoso [04] 10 tIrthaM2 saMkSipta rzana -2- Agama kahAkoso [01] 11 hI sAhitya 05 -3-Agama-sAgara-koSa: | [05] | 12IparatnasAgaranA vadhuzodhanibaMdha 05 -4- Agama-zabdAdi-saMgraha (prA-saM-gu) [04] Agama sivAyanuM sAhitya kUla pustaka 85 Agama anukrama sAhitya:-ROAD 09 -1- yArAma viSayAnubha- (bhUpa) 02 | 1-Agama sAhitya (kula pustaka) 51 -2- Agama viSayAnukrama (saTIkaM) 04 2-Agametara sAhitya (kula 08 -3- Agama sUtra-gAthA anukrama dIparatnasAgarajI ke kula prakAzana | 60 che muni dIparatnasAgaranuM sAhitya 1 munihIparatnasAgaranuM Agama sAhitya [isa pusta8 516] tenA isa pAnA [98,300] 2 | bhumihIparatnasAgaranuM anya sAhitya [huta pustas 85] tanA huA pAnA [09,270] 3 bhumihIparatnasAgara saMlita tatvArthasUtra'nI viziSTa DVD nAsa pAnA [27,930] | sbhaa| prAzanohula 501 + viziSTa DVD huA pAnA 1,35,500 04 02 25 51 03 muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA). AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 4
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka [8]aMtakRt dazA aMgasUtra-8-hindI anuvAda varga-1 sUtra-1 usa kAla aura usa samaya meM caMpA nAma kI nagarI thI / pUrNabhadra caitya thA / usa kAla aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI caMpA nagarI meM padhAre / nagara-nivAsI jana nIkale / yAvat vApasa lauTe / usa kAla Aura usa samaya meM Arya sudharmA svAmI ke Arya jaMbU paryupAsanA karate hue isa prakAra bole- "he bhagavan ! yadi zrutadharma kI Adi karane vAle tIrthaMkara, zAzvata sthAna ko prApta zramaNa bhagavAn ne saptama aMga upAsakadazAGga kA yaha artha pratipAdana kiyA hai, he bhagavan ! aba yaha batalAo-ki aSTama aMga antakRddazAGga kA kyA artha batAyA hai ?' "jambU ! zramaNa bhagavAna ne aSTama antakRddazAMga ke ATha varga pratipAdana kie haiN|" "bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta mahAvIra svAmI ne AThave aMga antakRddazA ke ATha varga kathana kiye haiM, to bhagavan ! antakRddazAMga sUtra ke prathama varga ke kitane adhyayana pratipAdana kiye haiM ?'' 'jaMbU ! yAvat mokSaprApta mahAvIra svAmI ne AThaveM aMga antakRddazA ke prathama varga ke daza adhyayana kahe haiM / jaise ki sUtra -2 gautama, samudra, sAgara, gaMbhIra, stimita, acala, kAmpilya, akSobha, prasenajit aura viSNukumAra | sUtra-3 "bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta mahAvIra ne AThaveM aMga antagaDasUtra ke prathama varga ke daza adhyayana kathana kiye haiM to he bhagavan ! antagaDasUtra ke prathama varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ?" "jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nAma kI nagarI thI / vaha bAraha yojana lambI, nau yojana caur3I, vaizramaNa deva kubera ke kauzala se nirmita, svarNa-prAkAroM se yukta, paMcavarNa ke maNiyoM se jaTita kaMgUroM se suzobhita thI aura kubera kI nagarI sadRza thI / pramoda aura krIr3A kA sthAna thI, sAkSAt devaloka ke samAna dekhane yogya, citta ko prasanna karane vAlI, darzanIya thI, abhirUpa thI, pratirUpa thI / usa dvArakA nagarI ke bAhira IzAna koNa meM raivataka parvata thA / usa raivataka parvata para nandanavana nAma kA udyAna thA (varNana) / vahA~ surapriya yakSa kA maMdira thA, vaha bahuta prAcIna thA aura cAroM ora se vanakhaMDa se ghirA huA thA / usa vanakhaMDa ke madhya meM eka azoka vRkSa thA / '' dvArakA nagarI meM kRSNa vAsudeva rAjA rAjya karate the, ve mahAn the / ve samudravijaya pramukha daza dazArha, baladeva pramukha pA~ca mahAvIra, pradyumna pramukha sAr3he tIna karor3a rAjakumAra, zAmba Adi pramukha 60 hajAra durdAnta kumAra, mahAsena pramukha 16 hajAra rAjA, rukmiNI Adi 16 hajAra rAniyA~, anaMgasenA Adi hajAroM gaNikAeM, tathA aura bhI anekoM aizvaryazAlI, yAvat sArthavAha-ina saba para tathA dvArakA evaM Adhe bhAratavarSa para Adhipatya karake yAvat vicarate the / usa dvArakA nagarI meM andhakavRSNi rAjA thA / vaha himavAn-parvata kI taraha mahAn thA / andhakavRSNi rAjA kI dhAriNI nAma kI rAnI thii| kabhI vaha dhAriNI rAnI anyatra varNita uttama zayyA para zayana kara rahI thI, jisakA varNana mahAbala samAna samajha lenA cAhie / tatpazcAtsUtra -4 svapna-darzana, putrajanma, usakI bAla-lIlA, kalAjJAna, yauvana, pANigrahaNa, ramya prAsAda evaM bhogAdi-(yaha saba varNana mahAbala jaisA hI smjhnaa)| muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 5
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra-5 vizeSa yaha ki usa bAlaka kA nAma gautama rakhA gayA, usakA eka hI dina meM ATha zreSTha rAjakumAriyoM ke sAtha pANigrahaNa karavAyA gayA tathA daheja meM ATha-ATha prakAra kI vastueM dI gaIM / usa kAla tathA usa samaya zrutadharma kA Arebha karane vAle, dharma ke pravartaka ariSTanemi bhagavAn yAvat vicaraNa kara rahe the / cAra prakAra ke deva upasthita hue / kRSNa vAsudeva bhI vahA~ Ae / tadanantara unake darzana karane ko gautama kumAra bhI taiyAra hue / megha kumAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa gaye the vaise gautama kumAra ne bhI bhagavAna ariSTanemi se dharmazravaNa kiyA / vizeSa yaha ki maiM apane mAtApitA se pUchakara Apake pAsa dIkSA grahaNa karU~gA / jisa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa megha kumAra dIkSita hue the yAvat usI prakAra gautama kumAra ne bhI paMcamuSTika loca kiyA / gautama nirgrantha-pravacana ko sanmukha rakhakara bhagavAna kI AjJAoM kA pAlana karate hue vicarane lge| isake pazcAt gautama anagAra ne anyadA kisI samaya bhagavAna ariSTanemi ke sAnnidhya meM rahane vAle AcAra, vicAra kI uccatA ko pUrNatayA prApta sthaviroM ke pAsa sAmAyika se lekara AcArAMgAdi 11 aMgoM kA adhyayana kiyA yAvat AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / arihaMta bhagavAna ariSTanemi ne aba dvArakA nagarI ke nandana vana se vihAra kara diyA aura ve anya janapadoM meM vicaraNa karane lage / gautama muni avasara pAkara bhagavAna ariSTanemi kI sevA meM upasthita hue / vidhipUrvaka vaMdanA, namaskAra karane ke anantara unhoMne bhagavAna se nivedana kiyA"bhagavan ! merI IcchA hai yadi Apa AjJA deM to maiM mAsikI bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karU~ / ' bhagavAna se AjJA pAkara ve sAdhanA meM lIna ho gae / skandhaka muni ke samAna muni gautama ne bhI bAraha bhikSu-pratimAoM kA ArAdhana karake guNaratna nAmaka tapa kA bhI vaise hI ArAdhana kiyA, ciMtana kiyA, bhagavAna se pUchA tathA sthavira muniyoM ke sAtha vaise hI zatrujaya parvata para car3he / 12 varSa kI dIkSA paryAya pUrNa kara eka mAsa kI saMlekhanA dvArA yAvat siddha, buddha, mukta, sakala karmajanya saMtApoM se rahita evaM saba prakAra ke duHkhoM se vimukta ho ge| "he jaMbU ! bhagavAna mahAvIra ne AThaveM aMtagaDasUtra ke prathama varga ke prathama adhyayanoM kA yaha artha kahA hai| jisa prakAra gautama kA varNana kiyA gayA hai, usI prakAra samudra, sAgara, gambhIra, stimita, acala, kAmpilya, akSobha, prasenajita aura viSNu, ina nava adhyayanoM kA artha bhI samajha lenA / saba ke pitA andhakavRSNi the / mAtA dhAriNI thii| saba kA varNana eka jaisA hai| isa prakAra dasa adhyayanoM ke samudAya rUpa prathama varga kA varNana kiyA gayA hai|" varga-1-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 6
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-2 sUtra -7 he jaMba ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne dvitIya varga ke ATha adhyayana pharamAye haiM / usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nAma kI nagarI thI / mahArAja aMdhakavRSNi rAjya karate the| rAnI kA nAma dhAriNI thaa| unake ATha putra thesUtra-8 akSobha, sAgara, samudra, haimavanta, acala, dharaNa, pUrNa aura abhicandra / sUtra - 9 prathama varga ke samAna ina ATha adhyayanoM kA varNana bhI samajha lenA / inhoMne bhI guNaratna tapa kA ArAdhana kiyA aura 16 varSa kA saMyama pAlana karake anta meM zatrujaya parvata para eka mAsa kI saMlekhanA dvArA siddhipada prApta kiyaa| varga-2-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 7
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-3 adhyayana-1 sUtra-10 zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne aMtagaDadazA ke tRtIya varga ke 13 adhyayana pharamAye haiM jaise kianIyasa, anantasena, anihata, vidvat, devayaza, zatrusena, sAraNa, gaja, sumukha, durmukha, kUpaka, dAruka aura anaadRsstti| bhagavan ! yadi zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAna mahAvIra ne antagaDadazA ke 13 adhyayana batAye haiM to bhagavan ! antagaDasUtra ke tIsare varga ke prathama adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM bhaddilapura nAmaka nagara thA / usake IzAnakoNa meM zrIvana nAmaka udyAna thA / jitazatru rAjA thA / nAga nAma kA gAthApati thA / vaha atyanta samRddhizAlI yAvat tejasvI thA / usa nAga gAthApati kI sulasA nAma kI bhAryA thI / vaha atyanta sukomala yAvat rUpavAn thI / usa nAga gAthApati kA putra sulasA bhAryA kA Atmaja anIyasa nAmaka kumAra thA / (vaha) sukomala thA yAvat saundarya se paripUrNa thA / pA~ca dhAyamAtAoM se parirakSita dRr3hapratijJa kumAra kI taraha sarva vRttAnta samajhanA / yAvat giriguphA meM sthita campaka vRkSa ke samAna sukhapUrvaka bar3hane lagA / tatpazcAt anIyasa kumAra ko ATha varSa se kucha adhika umra vAlA huA jAnakara mAtA-pitA ne use kalAcArya ke pAsa bhejA / tatpazcAt kalAcArya ne anIyasa kumAra ko bahattara kalAeM sUtra se, artha se aura prayoga se siddha karavAI tathA sikhalAI-yAvat vaha bhoga bhogane meM samartha ho gyaa| taba mAtA-pitA ne anIyasa kumAra ko bAlyAvasthA se pAra huA jAnakara battIsa uttama ibhya-kanyAoM kA eka hI dina pANigrahaNa karAyA / vivAha ke anantara vaha nAga gAthApati anIyasa kumAra ko prItidAna dete samaya battIsa karor3a cA~dI ke sikke tathA mahAbala kumAra kI taraha anya battIsa prakAra kI anekoM vastueM dI / usa kAla tathA usa samaya zrIvana nAmaka udyAna meM bhagavAna ariSTanemi svAmI padhAre / yathAvidhi avagraha kI yAcanA karake saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / janatA unakA dharmopadeza sUnane ke lie udyAna meM pahu~cI aura dharmopadeza sUna kara apane-apane ghara vApasa calI gii| bhagavaMta ke darzana ke lie anIyasa kumAra bhI AyA yAvat gautamakumAra kI taraha usane dIkSA grahaNa kI / dIkSA lene ke anantara unhoMne sAmAyika se lekara caudaha pUrvo kA adhyayana kiyA / bIsa varSa dIkSA kA pAlana kiyA / anta samaya meM eka mAsa kI saMlekhanA karake zatrujaya parvata para siddha gati ko prApta kiyA / he jambU ! isa prakAra zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ne aSTama aMga antagaDa ke tRtIya varga ke prathama adhyayana kA artha pratipAdana kiyA thaa| varga-3 adhyayana-2 se 6 sUtra - 11 isI prakAra anantasena se lekara zatrusena paryanta adhyayanoM kA varNana bhI jAna lenA cAhie / saba kA battIsa-battIsa zreSTha kanyAoM ke sAtha vivAha huA thA aura saba ko battIsa-battIsa pUrvokta vastueM dI gaI / bIsa varSa taka saMyama kA pAlana evaM 14 pUrta kA adhyayana kiyA / anta meM eka mAsa kI saMlekhanA dvArA zatrujaya parvata para pA~coM hI siddha gati ko prApta hue| varga-3 adhyayana-7 sUtra-12 usa kAla tathA usa samaya meM dvArakA nagarI thI / vasadeva rAjA thA / rAnI dhAriNI thii| usane garbhAdhAna ke pazcAt svapnameM siMha dekhA / samaya Ane para bAlaka ko janma diyA, usakA nAma sAraNakumAra rakhA / use vivAhameM 50-50 vastuoM kA daheja milA / sAraNakumArane sAmAyika se 14 pUrvo kA adhyayana kiyA / bIsa varSa dIkSAparyAya kA pAlana kiyA / zeSa saba vRttAnta gautama kI taraha / zatrujayaparvata para eka mAsa saMlekhanA kara yAvat siddha hue| muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 8
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-3 adhyayana-8 sUtra-13 bhagavan ! tRtIya varga ke AThaveM adhyayana kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ? he jaMbU ! usa kAla, usa samaya meM dvArakA nagarImeM prathama adhyayanameM kiye gaye varNana ke anusAra yAvat arihaMta ariSTanemi bhagavAna padhAre / usa kAla, usa samaya bhagavAna neminAtha ke aMtevAsI-ziSya cha muni sahodara bhAI the / ve samAna AkAra, tvacA aura samAna avasthAvAle pratIta hote the / una kA varNa nIlakamala, mahiSa ke zRMga ke antarvartI bhAga, gulikA-raMga vizeSa aura alasI samAna thA / zrIvatsa se aMkita vakSa vAle aura kusuma ke samAna komala aura kuMDala ke samAna dhuMgharAle bAloM vAle ve sabhI muni nalakUbara ke samAna pratIta hote the / taba ve chahoM muni jisa dina muMDita hokara AgAra se anagAra dharma meM pravrajita hae, usI dina arihaMta ariSTanemi ko vaMdanA namaskAra kara isa prakAra bole-'he bhagavan ! ApakI AjJA pAkara hama jIvana paryanta nirantara bele-bele tapa dvArA AtmA kada bhAvita karate hue vicaraNa kareM / ' arihaMta ariSTanemine kahA-devAnupriyoM! jaise tumheM sukha ho, karo, zubha karma karanemeM vilamba nahIM karanA cAhie / taba bhagavAna kI AjJA pAkara unhoMne jIvanabhara ke lie bele-bele kI tapasyA karate hue yAvat vicaraNa karane lge| tadanantara una chahoM muniyoM ne anyadA kisI samaya, bele kI tapasyA ke pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya kiyA aura gautama svAmI ke samAna yAvat nivedana karate haiM-bhagavan ! hama bele kI tapasyA ke pAraNe meM ApakI AjJA lekara do-do ke tIna saMghAr3oM se dvArakA nagarI meM yAvat bhikSA hetu bhramaNa karanA cAhate haiM / taba una chahoM muniyoM ne arihaMta ariSTanemi kI AjJA pAkara prabhu ko vaMdana namaskAra kiyA / vaMdana namaskAra kara ve bhagavAn ariSTanemi ke pAsa se sahasrAmravana udyAna se prasthAna karate haiN| phira ve do do ke tIna saMghATakoM meM sahaja gati se yAvat bhramaNa karane lge| una tIna saMghATakoM meM se eka saMghATaka dvArakA nagarI ke UMca-nIca-madhyama gharoM meM, eka ghara se dUsare ghara, bhikSAcaryA ke hetu bhramaNa karatA huA rAjA vasudeva kI mahArAnI devakI ke prAsAda meM praviSTa huA / usa samaya vaha devakI rAnI una do muniyoM ke eka saMghAr3e ko apane yahA~ AtA dekhakara hRSTatuSTa hokara yAvat Asana se uThakara vaha sAta-ATha kadama muniyugala ke sammukha gii| sAmane jAkara usane tIna bAra dakSiNa kI ora se unakI pradakSiNA kii| pradakSiNA kara unheM vandana-namaskAra kiyA / jahA~ bhojanazAlA thI vahA~ AI / bhojanazAlA meM Akara siMhakesara modakoM se eka thAla bharA aura thAla bhara kara una muniyoM ko pratilAbha diyA / punaH vandana-namaskAra karake unheM prativisarjita kiyA / pazcAta una chaha sahodara sAdhaoM meM se dasarA saMghATaka bhI devakI ke prAsAda meM 3 unheM prati visarjita kiyA / isake bAda muniyoM kA tIsarA saMghATaka AyA yAvat use bhI devakI devI pratilAbha dekara vaha isa prakAra bolI-''devAnupriyo ! kyA kRSNa vAsudeva kI isa bAraha yojana lambI, nava yojana caur3I pratyakSa svargapurI ke samAna dvArakA nagarI meM zramaNa nirgranthoM ko yAvat AhAra-pAnI ke lie jina kuloM meM pahale A cUke haiM, unhIM kuloM meM punaH AnA par3atA hai ?'' devakI dvArA isa prakAra kahane para ve muni isa prakAra bole-''devAnupriye ! aisI bAta to nahIM hai ki kRSNa vAsudeva kI yAvat pratyakSa svarga ke samAna, isa dvArakA nagarI meM zramaNa-nirgrantha ucca-nIca-madhyama kuloM meM yAvat bhramaNa karate hue AhAra-pAnI prApta nahIM karate / aura munijana bhI jina gharoM se eka bAra AhAra le Ate haiM, unhIM gharoM se dUsarI yA tIsarI bAra AhArArtha nahIM jAte haiM / "devAnupriye ! hama bhaddilapura nagarI ke nAga gAthApati ke putra aura unakI sulasA bhAryA ke Atmaja chaha sahodara bhAI haiM / pUrNataH samAna AkRti vAle yAvat hama chahoM bhAiyoM ne arihaMta ariSTanemi ke pAsa dharma-upadeza sUnakara saMsAra-bhaya se udvigna evaM janmamaraNa se bhayabhIta ho muMDita hokara yAvat zramaNadharma kI dIkSA grahaNa kI / usI dina arihaMta ariSTanemi ko vaMdana-namaskAra kara isa prakAra kA abhigraha karane kI AjJA cAhI-he bhagavan ! ApakI anujJA pAkara hama jIvana paryanta bele-bele kI tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaranA cAhate haiM / '' yAvat prabhu ne kahA-''devAnupriyoM ! jisase tumheM sukha ho muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 9
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka vaisA karo, pramAda na karo / usake bAda arihaMta ariSTanemi kI anujJA prApta hone para hama jIvanabhara ke lie niraMtara bele-bele kI tapasyA karate hue vicaraNa karane lge| Aja hama chahoM bhAI bele kI tapasyA ke pAraNa ke dina yAvat ariSTanemi kI AjJA prApta kara, tIna saMghATakoMmeM bhikSArtha bhramaNa karate tumhAre ghara A pahuMce haiN| to devAnupriye! aisI bAta nahIM hai ki pahale do saMghATakoM meM jo muni tumhAre yahA~ Aye the ve hama nahIM haiM / vastutaH hama dUsare haiM / '' una muniyoM ne devakI devI ko isa prakAra kahA aura yaha kahakara ve jisa dizA se Aye the usI dizA kI ora cale ge| isa prakAra kI bAta kahakara una zramaNoM ke lauTa jAne ke pazcAt devakI devI ko isa prakAra kA AdhyAtmika, cintita, prArthita, manogata aura saMkalpita vicAra utpanna huA ki "polAsapura nagara meM atimukta kumAra nAmaka zramaNa ne mujhe bacapana meM isa prakAra kahA thA-he devAnupriye devakI ! tuma ATha putroM ko janma dogI, jo paraspara eka dUsare se pUrNataH samAna nalakUbara ke samAna pratIta hoMge / bharatakSetra meM dUsarI koI mAtA vaise putroM ko janma nahIM degI / para vaha kathana mithyA nIkalA, kyoMki pratyakSa dRSTigocara ho rahA hai ki anya mAtAoM ne bhI aise yAvat putroM ko janma diyA hai / ataH maiM arihaMta ariSTanemi bhagavAna kI sevA meM jAUM, vaMdana-namaskAra karU~, aura isa prakAra ke uktivaiparItya ke viSaya meM parcha / aisA socakara kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura bulAkara kahA"zIghragAmI yAnapravara-upasthita kiyA / taba devAnandA brAhmaNI kI taraha devakI devI bhI upAsanA karane lgii| tadanantara arihaMta ariSTanemi devakI ko sambodhita kara bole-'he devakI ! kyA ina chaha anagAroM ko dekhakara tumhAre mana meM isa prakAra kA saMkalpita vicAra utpanna huA hai ki-polAsapura nagara meM atimukta kumAra ne tumheM eka samAna, nalakUbaravat ATha putroM ko janma dene kA kathana kiyA thA, yAvat vandana ko nIkalI aura nIkalakara zIghratA se mere pAsa calI AI ho / devakI devI ! kyA yaha bAta satya hai ? 'hA~ prabhu, satya hai| arihaMta ariSTanemi ne kahA- devAnupriye! usa kAla usa samayameM bhaddilapura nAmaka nagarameM nAga gAthApati thA vaha pUrNatayA sampanna thA / nAgarikoM meM usakI bar3I pratiSThA thI / usa nAga gAthApati kI sulasA nAma kI bhAryA thii| usa sulasA gAthApatnI ko bAlyAvasthA meM hI kisI nimittajJa ne kahA thA-'yaha bAlikA niMdu hogI / tatpazcAt vaha sulasA bAlyakAla se hariNaigameSI deva kI bhakta bana gii| usane hariNaigameSIdeva kI pratimA banavAI / pratimA banavA kara pratidina prAtaHkAla snAna karake yAvat duHsvapna nivAraNArtha prAyazcitta kara Ardra sAr3I pahane hue usakI bahumUlya puSpoMse arcanA karatI / puSpoM dvArA pUjA ke pazcAt ghuTane Tekakara pA~coM aMga namAkara praNAma karatI, tadanantara AhAra karatI, nihAra karatI evaM apanI dainandinI ke anya kArya karatI / tatpazcAt usa sulasA gAthApatnI kI usa bhaktibahumAnapUrvaka kI gaI zuzrUSA se deva prasanna ho gayA / pazcAt hariNaigameSI deva sulasA gAthApatnI ko tathA tumheM donoM ko samakAlameM hI RtumatI karatA aura taba tuma donoM samakAlameM hI garbha dhAraNa karatI, aura samakAla meM hI bAlaka ko janma detIM / prasavakAla meM vaha sulasA gAthApatnI mare hue bAlaka ko janma detI / taba vaha hariNaigameSI deva sulasA para anukaMpA karane ke lie usake mRta bAlaka ko hAthoM meM letA aura lekara tumhAre pAsa lAtA / idhara usI samaya tuma bhI nava mAsa kA kAla pUrNa hone para sukumAra bAlaka ko janma detI / he devAnupriye ! jo tumhAre putra hote unako hariNaigameSI deva tumhAre pAsa se apane donoM hAthoM meM grahaNa karatA aura unheM grahaNa kara sulasA gAthApatnI ke pAsa lAkara rakha detA / ataH vAstava meM he devakI ! ye tumhAre hI putra haiM, sulasA gAthApatnI ke putra nahIM hai|' tadanantara devakI devI ne arihaMta ariSTanemi bhagavAna ke pAsa se ukta vRttAnta ko sUnakara aura usa para cintana kara hRSTa-tuSTa yAvat praphullahRdayA hokara ariSTanemi bhagavAna ko vaMdana namaskAra kiyA / ve chahoM muni jahA~ virAjamAna the vahA~ Akara una chahoM muniyoM ko vaMdanA namaskAra karatI hai / una anagAroM ko dekhakara putra-prema ke kAraNa unake stanoM se dUdha jharane lagA / harSa ke kAraNa locana praphullita ho uThe, kaMcukI ke bandhana TUTane lage, bhujAoM ke AbhUSaNa taMga ho gaye, usakI romAvalI meghadhArA se abhitADita hue kadamba puSpa kI bhA~ti khila utthii| una chahoM muniyoM ko nirnimeSa dRSTi se cirakAla taka nirakhatI hI rahI / tatpazcAt una chahoM muniyoM ko vaMdananamaskAra karake jahA~ bhagavAna ariSTanemi virAjamAna the vahA~ AI, arihanta ariSTanemi ko vandana-namaskAra karake muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 10
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka usI dhArmika zreSTha ratha para ArUr3ha hotI hai / rathArUr3ha ho jahA~ dvArakA nagarI thI, vahA~ Akara dvArakA nagarI meM praveza kara apane prAsAda ke bAhara kI upasthAnazAlA AtI hai, dhArmika ratha se nIce Utarakara jahA~ apanA vAsAgRha thA, jahA~ apanI zayyA thI usa para baiTha jAtI hai| usa samaya devakI devI ko isa prakAra kA vicAra, cintana aura abhilASApUrNa mAnasika saMkalpa utpanna huA ki aho ! maiMne pUrNataH samAna AkRtivAle yAvat nalakUbara ke samAna sAta putroM ko janma diyA para maiMne eka kI bhI bAlyakrIDA kA AnandAnubhava nahIM kiyA / yaha kRSNa vAsudeva bhI chaha-chaha mAsa ke anantara caraNa-vandana ke lie mere pAsa AtA hai, ataH maiM mAnatI hU~ ki ve mAtAeM dhanya haiM, jinakI apanI kukSi se utpanna hue, stana-pAna ke lobhI bAlaka. madhura AlApa karate hae, tutalAtI bolIse manmana bolate jinake stanamUla kakSAbhAga karate haiM, phira una mugdha bAlakoM ko jo mAtAeM kamala ke samAna apane komala hAthoM dvArA pakaDa kara godameM biThAtI haiM aura apane bAlakoM se madhara-maMjala zabdoMmeM bAra bAra bAteM karatI haiN| maiM nizcitarUpeNa adhanya, puNyahIna ha~ kyoMki maiMne inameM se eka putra kI bhI bAlakrIr3A nahIM dekhI / isa prakAra devakI khinna mana se yAvat ArtadhyAna karane lgii| usI samaya vahA~ zrIkRSNa vAsudeva snAna kara yAvat vibhUSita hokara devakI mAtA ke caraNa-vaMdana ke lie zIghratApUrvaka Ae / ve kRSNa vAsudeva devakI mAtA ke darzana karate haiM, caraNoM meM vaMdana karate haiM / phira devakI devI se isa prakAra pUchane lage-'he mAtA ! pahale to maiM jaba-jaba Apake caraNa-vandana ke lie AtA thA, taba-taba Apa mujhe dekhate hI hRSTa tuSTa yAvat Aja ArtadhyAna meM nimagna-sI kyoM dikha rahI ho?'' kRSNa dvArA isa prakAra kA prazna kiye jAne para devakI devI kRSNa vAsudeva se kahane lagI-he putra ! vastutaH bAta yaha hai ki maiMne samAna AkRti yAvat samAna rUpa vAle sAta putroM ko janma diyA / para maiMne unameM se kisI eka ke bhI bAlyakAla athavA bAla-lIlA kA sukha nahIM bhogA / putra ! tuma bhI chaha chaha mahInoM ke antara se mere pAsa caraNa-vaMdana ke lie Ate ho / ataH maiM aisA soca rahI hU~ ki ve mAtAeM dhanya haiM, yAvat ArtadhyAna kara rahI huuN| mAtA kI yaha bAta sunakara zrIkRSNa vAsudeva devakI mahArAnI se isa prakAra bole-''mAtAjI ! Apa udAsa athavA cintita hokara ArtadhyAna mata karo / maiM aisA prayatna karU~gA jisase merA eka sahodara choTA bhAI utpanna ho|'' isa prakAra kahakara zrIkRSNa ne devakI mAtA ko iSTa, kAnta, priya, manojJa vacanoM dvArA dhairya baMdhAyA, Azvasta kiyA / zrIkRSNa apanI mAtA ke prAsAda se nIkale, jahA~ pauSadhazAlA thI vahA~ Ae / Akara abhayakumAra ke samAna aSTamabhakta tapa svIkAra karake apane mitra deva kI ArAdhanA kI / vizeSatA yaha ki inhoMne hariNaigameSI deva kI ArAdhanA kI / ArAdhanA meM aSTama bhakta tapa grahaNa kiyA, yAvat hariNaigameSI deva ArAdhanA se prasanna hokara zrIkRSNa ke pAsa AyA / taba zrIkRSNane hAtha joDakara isa prakAra kahA-he devAnapriya ! Apa mujhe eka sahodara laghubhrAtA dIjie, yahI merI IcchA hai| taba hariNaigameSI deva zrIkRSNa vAsudeva se isa prakAra bolA-''he devAnupriya ! devaloka kA eka deva vahA~ kA AyuSya pUrNa hone para devaloka se cyuta hokara Apake sahodara choTe bhAI ke rUpa meM janma legA aura isa taraha ApakA manoratha avazya pUrNa hogA, para vaha bAlyakAla bItane para, yAvat yuvAvasthA prApta hone para bhagavAna zrIariSTanemI ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa kregaa|'' zrIkRSNa vAsudeva ko usa deva ne dUsarI bAra, tIsarI bAra bhI yahI kahA aura yaha kahane ke pazcAt jisa dizA se AyA thA usI meM lauTa gyaa| isake pazcAt zrIkRSNa-vAsudeva pauSadhazAlA se nIkale, devakI mAtA ke pAsa Ae, Akara devakI devI kA caraNa-vaMdana kiyA, ve mAtA se isa prakAra bole-'he mAtA ! merA eka sahodara choTA bhAI hogA / '' aisA kaha karake unhoMne devakI mAtA ko madhura evaM iSTa, yAvat Azvasta karake jisa dizA se prAdurbhUta hue the usI dizA meM lauTa ge| tadanantara vaha devakI devI apane AvAsagRha meM zayyA para soI huI thii| taba usane svapna meM siMha ko dekhA / vaha isa prakAra ke udAra yAvat zobhAvAle mahAsvapna ko dekhakara jAgRta huI / devakI devI ne svapna kA sArA vRttAMta apane svAmI ko sUnAyA / mahArAjA vasudeva ne svapna pAThakoM ko bulavAyA aura svapnasaMbaMdhi phala ke viSaya meM pUchA muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 11
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, ' aMtakRt dazA ' varga / adhyayana / sUtrAMka svapna pAThakoM ne batAyA ki isa svapna ke phala svarUpa devakI devI ko eka suyogya puNyAtmA putraratna kI prApti hogii| mAtA devakI bhI svapna kA phala sUnakara bahuta prasanna huI / vaha devakI devI sukhapUrvaka apane garbha kA pAlana karane lagI / tatpazcAt nava mAsa pUrNa hone para mAtA devakI ne jAtakusuma samAna, raktabandhujIvaka samAna, vIravahukI samAna, lAkha ke raMga samAna vikasIta pArijAta ke puSpa jaisA prAtaHkAlina sUrya kI lAlimA samAna, kAntiyukta, sarvajana nayanAbhirAma sukumAla aMgovAle yAvat svarUpavAna evaM gajatulA ke samAna raktavarNa aise sukumAla putra ko janma diyA / putra kA janma saMskAra meghakumAra ke samAna jAnanA / "kyoMki hamArA yaha bAlaka gaja ke tAlu ke samAna sukomala evaM sundara hai, ataH hamAre isa bAlaka kA nAma gajasukumAla ho / " isa prakAra vicAra kara usa bAlaka ke mAtA-pitA ne usakA "gajasukumAra' yaha nAma rakhA / zeSa varNana meghakumAra ke samAna samajhanA / kramazaH gajasukumAra bhoga bhogane meM samartha ho gayA / usa dvArakA nagarI meM somila nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA, jo samRddha thA aura Rgveda, yAvat brAhmaNa aura pArivrAjaka sambandhI zAstroM meM bar3A nipuNa thaa| usa somila brAhmaNa ke somazrI nAmakI brAhmaNI thii| somazrI sukumAra evaM rUpalAvaNya aura yauvana se sampanna thI / usa somila brAhmaNa kI putrI aura somazrI brAhmaNI kI AtmajA somA nAma kI kanyA thI, jo sukomala yAvat bar3I rUpavatI thI / rUpa, AkRti tathA lAvaNa-saundarya kI dRSTi se usa meM koI doSa nahIM thA, ata eva vaha uttama tathA uttama zarIravAlI thii| vaha somA kanyA anyadA kisI dina snAna kara yAvat vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho, bahuta sI kubjAoM, yAvat mahattarikAoM se ghirI huI apane ghara se bAhara nIkalI / ghara se bAhara nIkala kara jahA~ rAjamArga thA, vahA~ AI aura rAjamArga meM svarNa kI geMda se khela khelane lagI / usa kAla aura usa samaya meM arihaMta ariSTanemi dvArakA nagarI meM padhAre / pariSad dharmakathA sUnane ko AI / usa samaya kRSNa vAsudeva bhI bhagavAna ke zubhAgamana ke samAcAra se avagata ho, snAna kara, yAvat vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho gajasukumAla kumAra ke sAtha hAthI ke hode para ArUr3ha hokara koraMTa puSpoM kI mAlA sahita chatra dhAraNa kiye hue, zveta cAmaroM se donoM ora se nirantara vIjyamAna hote hue, dvArakA nagarI ke madhya bhAga se hokara arhat ariSTanemi ke vandana ke lie jAte hue, rAja-mArga meM khelatI huI usa somA kanyA ko dekhate haiM / somA kanyA ke rUpa lAvaNya aura kAnti yukta yauvana ko dekhakara kRSNa vAsudeva atyanta Azcaryacakita hue / taba vaha kRSNa vAsudeva AjJAkArI puruSoM ko bulAte haiN| bulAkara isa prakAra kahate haiM-"he devAnupriyoM ! tuma somila brAhmaNa ke pAsa jAo aura usase isa somA kanyA kI yAcanA karo, use prApta karo aura phira use lekara kanyAoM ke antaHpura meM pahu~cA do yaha somA kanyA, mere choTe bhAI gajasukumAla kI bhAryA hogii| taba AjJAkArI puruSoM ne yAvat vaisA hI kiyA / tatpazcAt kRSNa vAsudeva dvArakA nagarI ke madhya bhAga se hote hue nIkale, jahA~ sahasrAmravana udyAna thA aura bhagavAna ariSTanemi the, vahA~ Ae / yAvat upAsanA karane lage / usa samaya bhagavAna ariSTanemi ne kRSNa vAsudeva aura gajasukumAra kumAra pramukha usa sabhA ko dharmopadeza diyaa| prabhu kI amogha vANI sUnane ke pazcAt kRSNa apane AvAsa ko lauTa gae / tadanantara gajasukumAra kumAra bhagavAna zrI ariSTanemi ke pAsa dharmakathA sUnakara virakta hokara bole- bhagavan ! mAtA-pitA se pUchakara maiM Apake pAsa dIkSA grahaNa karU~gA / meghakumAra kI taraha, vizeSa rUpa se mAtA-pitA ne unheM mahilAvarja vaMzavRddhi hone ke bAda dIkSA grahaNa karane ko kahA / tadanantara kRSNa vAsudeva gajasukumAra ke virakta hone kI bAta sUnakara gajasukumAra ke pAsa Ae aura Akara unhoMne gajasukumAra kumAra kA AliMgana kiyA, AliMgana kara gada meM biThAyA, goda meM biThAkara isa prakAra bole-'he devAnupriya ! tuma mere sahodara choTe bhAI ho, isalie merA kahanA hai ki isa samaya bhagavAna ariSTanemi ke pAsa muNDita hokara agAra se anagAra banane rUpa dIkSA grahaNa mata kro| maiM tumako dvArakA nagarI meM bahuta bar3e samAroha ke sAtha rAjyAbhiSeka se abhiSikta karU~gA / '' taba gajasukumAra kumAra kRSNa vAsudeva dvArA aisA kahe jAne para mauna rhe| kucha samaya mauna rahane ke bAda muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA)" AgamasUtra - hinda-anuvAda" Page 12
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, ' aMtakRt dazA ' varga / adhyayana / sUtrAMka gajasukumAra apane bar3e bhAI kRSNa vAsudeva evaM mAtA-pitA ko dUsarI bAra aura tIsarI bAra bhI isa prakAra bole 'he devAnupriyoM ! vastutaH manuSya ke kAmabhoga evaM deha yAvat naSTa hone vAle haiN| isalie he devAnupriyoM ! maiM cAhatA hU~ ki ApakI AjJA milane para maiM arihaMta ariSTanemi ke pAsa pravrajyA grahaNa kara lU~ / " tadanantara gajasukumAla kumAra ko kRSNa-vAsudeva aura mAtA-pitA jaba bahuta-sI anukUla aura snehabharI yuktiyoM se bhI samajhAne meM samartha nahIM hue taba nirAza hokara zrIkRSNa evaM mAtA-pitA isa prakAra bole -"yadi aisA hI hai to he putra ! hama eka dina hI tumhArI rAjyazrI dekhanA cAhate haiM / isalie tuma kama se kama eka dina ke lie to rAjalakSmI ko svIkAra kro|" taba gajasukumAra kumAra vAsudeva kRSNa aura mAtA-pitA kI IcchA kA anusaraNa karake cUpa raha ge| yAvat gajasukumAla rAjyAbhiSeka se abhiSikta ho ge| jagasukumAla rAjA ho ge| yAvat he putra ! hama tujhe kyA deve ? kyA prayojana hai ? taba gajasukumAla ne kahA " he mAtApitA ! mere lie rajoharaNa aura pAtra ma~gavAnA tathA nApita ko bulAnA cAhatA hU~ / " yAvat mahAbalakumAra kI taraha gajasukumAla bhI pravrajita ho gae / iriyA samiti Adi kA pAlana karane lage yAvat jitendriya hokara zuddha brahmacarya kI paripAlanA karane lage / " zramaNadharma meM dIkSita hone ke pazcAt gajasukumAla muni jisa dina dIkSita hue, usI dina ke pIchale bhAga meM jahA~ arihaMta ariSTanemi birAjamAna the, vahA~ Akara unhoMne bhagavAna nemInAtha kI pradakSiNA karake isa prakAra bole'bhagavan! ApakI anujJA prApta hone para maiM mahAkAla zmazAna meM eka rAtri kI mahApaDimA dhAraNa kara vicaranA cAhatA huuN| prabhu ne kahA- he devAnupriya ! jisase tumheM sukha prApta ho vahI kro| tadanantara vaha gajasukumAla muni arihaMta ariSTanemi kI AjJA milane para, bhagavAna neminAtha ko vaMdana namaskAra karate haiM / arhat ariSTanemi ke sAnnidhya se calakara sahasrAmravana udyAna se niikle| jahA~ mahAkAla zmazAna thA, vahA~ Ate haiN| prAsuka sthaMDila bhUmi kI pratilekhanA karate haiN| pazcAt uccAra-prasavaNa tyAga ke yogya bhUmi kA pratilekhana karate haiN| pazcAt eka sthAna para khar3e ho apanI deha-yaSTi ko kiMcit jhukAye hue, yAvat donoM pairoM ko ekatra karake eka rAtri kI mahApratimA aMgIkAra kara dhyAna meM magna ho jAte haiM / idhara somila brAhmaNa samidhA lAne ke lie dvArakA nagarI ke bAhara sukumAla aNagAra ke zmazAnabhUmi meM se pUrva hI nIlA thaa| vaha samidhA, darbha, kuza, DAbha evaM meM patrAmoDoM ko letA hai / unheM lekara vahA~ se apane ghara kI tarapha lauTatA hai / lauTate samaya mahAkAla zmazAna ke nikaTa se jAte hue saMdhyAkAla kI belA meM, jaba manuSyoM kA gamanAgamana nahIM ke samAna ho gayA thA, usane gajasukumAla muni ko vahA~ dhyAnastha khar3e dekhA / unheM dekhate hI somila ke hRdaya meM bairabhAva jAgRta huaa| vaha krodha se tamatamA uThatA hai aura mana hI mana isa prakAra bolatA hai-are ! yaha to vahI aprArthanIya kA prArthI yAvat lajjA parivarjita, gajasukumAla kumAra hai, jo merI nirdoSa putrI somA kanyA ko akAraNa hI tyAga kara muNDita ho yAvat zramaNa bana gayA hai / isalie mujhe nizcaya hI gajakumAla se isa vaira kA badalA lenA caahie| isa prakAra vaha somila socatA hai aura socakara saba dizAoM kI ora dekhatA hai ki kahIM se koI dekha to nahIM rahA hai / isa vicAra se cAroM ora dekhatA huA pAsa ke hI tAlAba se vaha gilI miTTI letA hai, gajasukumAla muni ke mastaka para pAla bA~dhakara jalatI huI citA meM se phUle hue kiMzuka ke phUla ke samAna lAla-lAla khera ke aMgAroM ko kisI khappara meM lekara una dahakate hue aMgAroM ko gajasukumAla muni ke sira para rakha detA hai| rakhane ke bAda isa bhaya se ki kahIM use koI dekha na le, bhayabhIta hokara ghabarA kara trasta hokara evaM udvigna hokara vaha vahA~ se zIghratApUrvaka pIche kI ora haTatA huA bhAgatA hai / vahA~ se bhAgatA huA vaha somila jisa ora se AyA thA usI ora calA jAtA hai / sira para una jAjvalyamAna aMgAroM ke rakhe jAne se gajasukumAla muni ke zarIra meM mahAbhayaMkara vedanA utpanna huI jo atyanta dAhaka duHkhapUrNa yAvat dussaha thI / itanA hone para bhI gajasukumAla muni somila brAhmaNa para mana se bhI, lezamAtra bhI dveSa nahIM karate hue usa ekAnta duHkharUpa yAvat dussaha vedanA ko samabhAvapUrvaka sahana karane lge| usa samaya usa ekAnta duHkhapUrNa duHsaha dAhaka vedanA ko samabhAva se sahana karate hue zubha pariNAmoM tathA prazasta muni dIparatnasAgara kRt" (aMtakRddazA) AgamasUtra hinda- anuvAda" Page 13
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka zubha adhyavasAyoM ke phalasvarUpa AtmaguNoM ko AcchAdita karanevAle karmoM ke kSaya se samasta karmaraja ko jhAr3akara sApha kara dene vAle, karma-vinAzaka apUrNa-karaNa meM praviSTa hue / una gajasukumAla anagAra ko anaMta anuttara yAvat kevalajJAna evaM kevaladarzana kI upalabdhi huI / tatpazcAt AyuSya pUrNa ho jAne para ve siddha-kRtakRtya, yAvat sarva prakAra ke duHkhoM se rahita ho ge| usa samaya vahA~ samIpavartI devoM ne 'aho ! ina gajasukumAla muni ne zramaNadharma kI atyanta utkRSTa ArAdhanA kI hai| yaha jAnakara apanI vaikriya zakti ke dvArA divya sugandhita jala kI tathA pA~ca vargoM ke divya phUloM evaM vastroM kI varSA kI aura divya madhura gItoM tathA gandharvavAdyayantroM kI dhvani se AkAza ko ga~jA diyaa| tadanantara kRSNa vAsudeva dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para snAna kara vastrAlaMkAroM se vibhUSita ho, hAthI para ArUr3ha hue / koraMTa puSpoM kI mAlA vAlA chatra dhAraNa kiyA huA thA / zveta evaM ujjvala cAmara unake dAyeM-bAyeM Dhore jA rahe the / ve jahA~ bhagavAna ariSTanemi virAjamAna the, vahA~ ke lie ravAnA hae / taba kRSNa vAsudeva ne dvArakA nagarI ke madhya bhAga se jAte samaya eka puruSa ko dekhA, jo ati vRddha, jarA se jarjarita evaM thakA haA thaa| vaha bahuta duHkhI thA / usake ghara ke bAhara rAjamArga para IMToM kA eka vizAla Dhera par3A thA jise vaha vRddha ekaeka ITa karake apane ghara meM sthAnAntarita kara rahA thA / taba una kRSNa vAsudeva ne usa puruSa kI anukaMpA ke lie hAthI para baiThe hue hI eka IMTa uThAI, uThAkara bAhara rAste se ghara ke bhItara pahu~cA dI / taba kRSNa vAsudeva ke dvArA eka IMTa uThAne para aneka saikar3oM puruSoM dvArA vaha bahuta bar3A IMTo kA Dhera bAhara galI meM se ghara kI bhItara pahu~cA diyA gyaa| vRddha puruSa kI sahAyatA karane ke anantara kRSNa vAsudeva dvArakA nagarI ke madhya meM se hote hue jahA~ bhagavaMta ariSTanemi virAjamAna the vahA~ A gae / yAvat vaMdana-namaskAra kiyA / bAda pUchA-''bhagavan ! mere sahodara laghubhrAtA muni gajasukumAla kahA~ haiM ? maiM unako vandanA-namaskAra karanA cAhatA hU~ / ' arihaMta ariSTanemi ne kahA muni gajasukumAla ne mokSa prApta karane kA apanA prayojana siddha kara liyA hai / kRSNa vAsudeva ariSTanemi bhagavAn ke caraNoM meM panaH nivedana karane lage-bhagavana ! mani gajasakamAla ne apanA prayojana kaise siddha kara liyA hai ? "he kRSNa ! vastutaH kala ke dina ke aparAhna kAla ke pUrva bhAga meM gajasukumAla muni ne mujhe vandana-namaskAra karake isa prakAra nivedana kiyA-he prabho ! ApakI AjJA ho to maiM mahAkAla zmazAna meM eka rAtri kI mahAbhikSapratimA dhAraNa karake vicaranA cAhatA hU~ / yAvat bhikSu kI mahApratimA dhAraNa karake dhyAnastha khar3e ho gae / isake bAda gajasukumAla muni ko eka puruSa ne dekhA aura dekhakara vaha una para atyanta kruddha huA / ityAdi, isa prakAra gajasukumAla muni ne apanA prayojana siddha kara liyaa| yaha sUnakara kRSNa vAsudeva bhagavAna neminAtha se isa prakAra pUchane lage-'bhaMte ! vaha aprArthanIya kA prArthI arthAt mRtyu ko cAhane vAlA, yAvat nirlajja puruSa kauna hai jisane mere sahodara laghu bhrAtA gajasukumAla muni kA asamaya meM hI prANa-haraNa kara liyA ?" taba arhat ariSTanemi kRSNa vAsudeva se isa prakAra bole-'he kRSNa ! tuma usa puruSa para dveSa-roSa mata karo, kyoMki usa puruSa ne sunizcita rUpeNa gajasukumAla muni ko apanA apanA prayojana siddha karane meM sahAyatA pradAna kI hai / '' yaha sUnakara kRSNa vAsudeva ne punaH prazna kiyA-'he pUjya ! usa puruSa ne gajasukumAla muni ko kisa prakAra sahAyatA dI ?' arhat ariSTanemi ne uttara diyA-"kRSNa ! mere caraNavaMdana ke hetu zIghratApUrvaka Ate samaya tumane dvArakA nagarI meM eka vRddha puruSa ko dekhA yAvat he kRSNa ! vastutaH jisa taraha tumane usa puruSa kA duHkha dUra karane meM usakI sahAyatA kI, usI taraha he kRSNa ! usa puruSa ne bhI anekAneka lAkhoM bhavoM ke saMcita karmoM kI rAzi kI udIraNA karane meM saMlagna gajasukumAla muni ko una karmoM kI saMpUrNa nirjarA karane meM sahAyatA pradAna kI hai| kRSNa vAsudeva phira nivedana karane lage-''bhagavan ! maiM usa puruSa ko kisa taraha pahacAna sakatA hU~ ?' bhagavAna ariSTanemi kahane lage-'kRSNa ! yahA~ se lauTane para jaba tuma dvArakA nagarI meM praveza karoge to usa samaya eka puruSa tumheM dekhakara bhayabhIta hogA, vaha vahA~ para khar3A-khar3A hI gira jAegA / Ayu kI samApti ho jAne se mRtyu ko muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 14
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, 'aMtakRt dazA' varga / adhyayana / sUtrAMka prApta ho jaaegaa| usa samaya tuma samajha lenA ki yaha vahI puruSa hai| ariSTanemi ko vaMdana evaM namaskAra karake zrIkRSNa ne vahA~ se prasthAna kiyA aura apane pradhAna hastiratna para baiThakara apane ghara kI ora ravAnA hue| udhara usa somila brAhmaNa ke mana meM dUsare dina sUryodaya hote hI isa prakAra vicAra utpanna huA nizcaya hI kRSNa vAsudeva arihaMta ariSTanemi ke caraNoM meM vaMdana karane ke liye gae haiN| bhagavAna to sarvajJa haiM unase koI bAta chipI nahIM hai / bhagavAna ne gajasukumAla kI mRtyu sambandhI mere sambandhI mere kukRtya ko jAna liyA hogA, pUrNataH vidita kara liyA hogaa| yaha saba bhagavAna se spaSTa samajha sUna liyA hogA / arihaMta ariSTanemi ne avazyameva kRSNa vAsudeva ko yaha saba batA diyA hogA / to aisI sthiti meM kRSNa vAsudeva ruSTa hokara mujhe na mAlUma kisa prakAra kI kumauta se mAreMge / isa vicAra se DarA huA vaha apane ghara se nIkalatA hai, nIkalakara dvArakA nagarI meM praveza karate hue kRSNa vAsudeva ke ekadama sAmane A par3atA hai / usa samaya somila brAhmaNa kRSNa vAsudeva ko sahasA sammukha dekha kara bhayabhIta huA aura jahA~ kA tahA~ stambhita khar3A raha gyaa| vahIM khar3e-khar3e hI sthitibheda se apanA AyuSya pUrNa ho jAne se sarvAMga zithila ho dhar3Ama se bhUmitala para gira pdd'aa| usa samaya kRSNa vAsudeva somila brAhmaNa ko giratA huA dekhate haiM aura dekhakara isa prakAra bolate haiM--'' are devAnupriyoM ! yahI vaha mRtyu kI IcchA karane vAlA tathA lajjA evaM zobhA se rahita somila brAhmaNa hai, jisane mere sahodara choTe bhAI gajasukumAla muni ko asamaya meM hI kAla kA grAsa banA DAlA / " aisA kahakara kRSNa vAsudeva ne somila brAhmaNa ke usa zava ko cAMDAloM ke dvArA ghasITavA kara nagara ke bAhara phiMkavA diyA aura usa zaba ke sparza vAlI bhUmi ko pAnI se dhulavAkara kRSNa vAsudeva apane rAjaprAsAda meM pahu~ce aura apane AgAra meM praviSTa hue / he jaMbU ! yAvat mokSa-samprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne antakRddazAMga sUtra ke tRtIya varga ke aSTama adhyayana kA yaha artha pratipAdita kiyA hai / varga-3 adhyayana- 9 se 13 sUtra - 14 " he jaMbU ! usa kAla usa samaya meM dvArakA nAmaka nagarI thI, eka dina bhagavAna ariSTanemi tIrthaMkara vicarate hue usa nagarI meM padhAre / vahA~ baladeva rAjA thA / varNana samajha lenA / usakI dhAriNI rAnI thI / (varNana), usa dhAriNI rAnI ne siMha kA svapna dekhA, tadanantara putrajanma Adi kA varNana gautamakumAra kI taraha jAna lenA / vizeSatA yaha ki vaha bIsa varSa kI dIkSAparyAya vAlA huA / zeSa usI prakAra yAvat zatruMjaya parvata para siddhi prApta kI / "he jaMbU ! isa prakAra yAvat mokSa prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne antagaDasUtra ke tRtIya varga ke navama adhyayana kA yaha artha pratipAdana kiyA hai, aisA maiM kahatA hU~ / " I isI prakAra durmukha aura kUpadAraka kumAra kA varNana jAnanA donoM ke pitA baladeva aura mAtA dhAriNI thii| dAruka aura anAdhRSTi bhI isI prakAra haiN| vizeSa yaha hai ki vasudeva pitA aura dhAriNI mAtA thii| zrI sudharmA svAmI ne kahA- " he jaMbU ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne tIsare varga ke teraha adhyayanoM kA yaha bhAva pharamAyA hai|" varga-3 kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " ( aMtakRddazA ) " AgamasUtra - hinda-anuvAda" Page 15
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-4 sUtra-15 'bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne AThaveM aMga aMtakRtdazA ke tIsare varga kA jo varNana kiyA vaha sUnA / aMtagaDadazA ke cauthe varga ke he pUjya ! zramaNa bhagavAna ne kyA bhAva darzAye haiM ?'' ''he jaMbU ! yAvat muktiprApta prabhu ne aMtagaDadazA ke cauthe varga meM daza adhyayana kahe haiM, jo isa prakAra haiMsUtra-16 jAli kumAra, mayAli kumAra, uvayAli kumAra, puruSasena kumAra, vAriSeNa kumAra, pradyumna kumAra, zAmba kumAra, aniruddha kumAra, satyanemi kumAra aura dRr3hanemi kumAra | sUtra-17 jaMbU svAmI ne kahA-bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne cauthe varga ke daza adhyayana kahe haiM, to prathama adhyayana kA zramaNa yAvat muktiprApta prabhu ne kyA artha batAyA hai ?'' he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nagarI thI, zrIkRSNa vAsudeva vahA~ rAjya kara rahe the / usa dvArakA nagarI meM mahArAja 'vAsudeva' aura rAnI 'dhAriNI' nivAsa karate the / jAli kumAra kA varNana gautama kumAra ke samAna jAnanA / vizeSa yaha ki jAli kumAra ne yuvAvasthA prApta kara pacAsa kanyAoM se vivAha kiyA tathA pacAsa-pacAsa vastuoM kA daheja milA / dIkSita hokara jAli muni ne bAraha aMgoM kA jJAna prApta kiyA, solaha varSa dIkSAparyAya kA pAlana kiyA, yAvat zatrujaya parvata para jAkara siddha hue| isI prakAra mayAli kumAra, uvayAli kumAra aura vAriSeNa kA varNana jAnanA cAhie / isI prakAra pradyumna kumAra kA varNana bhI jAnanA / vizeSa-kRSNa unake pitA aura rukmiNI devI mAtA thii| isI prakAra sAmba kumAra bhI; vizeSa-unakI mAtA jAmbavatI thI / isI prakAra aniruddha kumAra kA bhI, vizeSa yaha hai ki pradyumna pitA aura vaidarbhI usakI mAtA thI / isI prakAra satyanemi kumAra bhI, vizeSa, samudravijaya pitA aura zivA devI mAtA thii| isI prakAra dRr3hanemi kumAra kA bhI / ye sabhI adhyayana eka samAna haiM / isa prakAra he jaMbU ! daza adhyayanoM vAle isa cauthe varga kA zramaNa yAvat mokSaprApta prabhu ne yaha artha kahA hai| varga-4-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 16
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga sUtra - 18, 19 "bhagavan ! yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne antakRtdazA ke paMcama varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ?'' '' he jaMbU ! yAvat mokSa-prApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne antakRtdazA ke paMcama varga ke dasa adhyayana batAe haiN| padmAvatI, gaurI, gAndhArI, lakSmaNA, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA, rukmiNI, mUlazrI aura mUladattA / varga-5 adhyayana-1 sUtra-20 jambUsvAmI ne punaH pUchA-'bhante ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne paMcama varga ke dasa adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ?'' ''he jaMbU ! usa kAla usa samaya meM dvArakA nAmaka nagarI thI, yAvat zrIkRSNa vAsudeva vahA~ rAjya kara rahe the / zrIkRSNa vAsudeva kI padmAvatI nAma kI mahArAnI thI / (rAjJIvarNana jAna lenA) / usa kAla usa samaya meM arihaMta ariSTanemi vicarate hue dvArakA nagarI meM padhAre / zrIkRSNa vaMdana-namaskAra karane hetu rAjaprAsAda se nIkalakara prabhu ke pAsa pahu~ce yAvat prabhu ariSTanemi kI paryupAsanA karane lage / usa samaya padmAvatI devI ne bhagavAna ke Ane kI khabara sunI to vaha atyanta prasanna haI / vaha bhI devakI mahArAnI ke samAna dhArmika ratha para ArUr3ha hokara bhagavAna ko vaMdana karane gaI / yAvat neminAtha kI paryupAsanA karane lagI / arihaMta ariSTanemi ne kRSNa vAsudeva, padmAvatI devI aura pariSada ko dharmakathA kahI / dharmakathA sUnakara jana-pariSad vApisa lauTa gii| taba kRSNa vAsudeva ne bhagavAna neminAtha ko vaMdana-namaskAra karake unase isa prakAra pRcchA kI-''bhagavan ! bAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I yAvat sAkSAta devaloka ke samAna isa dvArakA nagarI kA vinAza kisa kAraNa se hogA ?" 'he kRSNa !' isa prakAra saMbodhita karate hue arihaMta ariSTanemi ne uttara diyA-''he kRSNa ! nizcaya hI bAraha yojana lambI aura nau yojana caur3I yAvat pratyakSa svargapurI ke samAna isa dvArakA nagarI kA vinAza madIrA, agni aura dvaipAyana ke kopa ke kAraNa hogA / '' arihaMta ariSTanemi se dvArakA nagarI ke vinAza kA kAraNa sUna-samajhakara zrIkRSNa vAsudeva ke mana meM aisA vicAra, cintana, prArthita evaM manogata saMkalpa utpanna huA ki-ve jAli, mayAli, uvayAli, parisasena, vIrasena, pradyamna, zAmba, aniruddha, dRDhanemi aura satyanemi prabhati kumAra dhanya haiM jo hiraNyAdi deyabhAga dekara, neminAtha prabhu ke pAsa muNDita yAvat pravrajita ho gae haiM / maiM adhanya hU~, akRta-puNya hU~ ki rAjya, antaHpura aura manuSya saMbaMdhI kAmabhogoM meM mUrcchita hU~, inheM tyAgakara bhagavAna neminAtha ke pAsa muNDita hokara anagAra rUpa pravrajita hone meM asamartha huuN| bhagavAna neminAtha prabhu ne apane jJAna-bala se kRSNa vAsudeva ke mana meM Aye ina vicAroM ko jAnakara ArttadhyAna meM DUbe hue kRSNa vAsudeva se isa prakAra kahA- 'nizcaya hI he kRSNa ! tumhAre mana meM aisA vicAra utpanna huA-ve jAli, mayAli Adi dhanya haiM yAvat maiM pravrajyA nahIM le sakatA / he kRSNa ! kyA yaha bAta sahI hai ?'' zrIkRSNa ne kahA- 'hA~ bhagavan ! hai / '' "to he kRSNa ! aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva apane bhava meM dhana-dhAnya-svarNa Adi saMpatti chor3akara munivrata le leM / vAsudeva dIkSA lete nahIM, nahIM evaM bhaviSya meM kabhI leMge bhI nhiiN|'' zrIkRSNa ne kahA-''he bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ?" "he kRSNa ! nizcaya hI sabhI vAsudeva pUrva bhava meM nidAnakRta hote haiM, isalie maiM aisA kahatA hU~ ki aisA kabhI huA nahIM, hotA nahIM aura hogA bhI nahIM ki vAsudeva kabhI pravrajyA aMgIkAra kreN|" __ taba kRSNa vAsudeva arihaMta ariSTanemi ko isa prakAra bole-'"he bhagavan ! yahA~ se kAla ke samaya kAla kara maiM kahA~ jAUMgA, kahA~ utpanna hoUMgA ?'' ariSTanemi bhagavAna ne kahA-he kRSNa ! tuma sUrA, agni aura dvaipAyana ke kopa ke kAraNa isa dvArakA nagarI ke jala kara naSTa ho jAne para aura apane mAtA-pitA evaM svajanoM kA viyoga ho jAne para rAma baladeva ke sAtha dakSiNI samudra ke taTa kI ora pANDurAjA ke putra yudhiSThira Adi pA~coM pANDavoM ke muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA)- AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 17
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka samIpa pANDu mathurA kI ora jAoge / rAste meM vizrAma lene ke lie kauzAmba vana-udyAna meM atyanta vizAla eka vaTavRkSa ke nIce, pRthvIzilApaTTa para pItAmbara or3hakara tuma so jAoge / usa samaya mRga ke bhrama meM jarAkumAra dvArA calAyA huA tIkSNa tIra tumhAre bAeM paira meM lagegA / isa tIkSNa tIra se viddha hokara tuma kAla ke samaya kAla karake vAlukAprabhA nAmaka tIsarI pRthvI meM janma loge / prabhu ke zrImukha se apane AgAmI bhava kI yaha bAta sunakara kRSNa vAsudeva khinnamana hokara AtadhyAna karane lge| taba arihaMta ariSTanemi punaH bole-''he devAnupriya ! tuma khinnamana hokara ArttadhyAna mata karo / nizcaya se kAlAntara meM tuma tIsarI pRthvI se nIkalakara isI jaMbUdvIpa ke bharata kSetra meM Ane vAle utsarpiNI kAla meM puMDra janapada ke zatadvAra nagara meM ''amama'' nAma ke bArahaveM tIrthaMkara banoge / vahA~ bahuta varSoM taka kevalI paryAya kA pAlana kara tuma siddha-buddha-mukta hooge / ' arihaMta prabhu ke mukhAravinda se apane bhaviSya kA yaha vRttAnta sUnakara kaSNa vAsadeva baDe prasanna hae aura apanI bhajA para tAla Thokane lge| jayanAda karake tripadI-bhami meM tIna bAra pA~va kA nyAsa kiyA-kUde / thor3A pIche haTakara siMhanAda kiyA aura phira bhagavAna neminAtha ko vaMdana-namaskAra karake apane abhiSeka-yogya hastiratna para ArUr3ha hae aura dvArakA nagarI ke madhya se hote hue apane rAjaprAsAda meM Ae / abhiSekayogya hAthI se nIce Utare aura phira jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI vahA~ Ae | ve siMhAsana para pUrvAbhimukha birAjamAna hue / phira apane AjJAkArI puruSoM ko bulAkara bole devAnupriyoM ! tuma dvArakA nagarI ke zaMgATaka Adi meM jora-jora se ghoSaNA karate hue isa prakAra kaho ki"he dvArakAvAsI nagarajanoM ! isa bAraha yojana lambI yAvat pratyakSa-svargapurI ke samAna dvArakA nagarI kA sUrA, agni evaM dvaipAyana ke kopa ke kAraNa nAza hogA, isalie he devAnupriyoM ! dvArakA nagarI meM jisakI IcchA ho, cAhe vaha rAjA ho, yuvarAja ho, Izvara ho, talavara ho, mADaMbika ho, kauTumbika ho, ibhya ho, rAnI ho, kumAra ho, kumArI ho, rAjarAnI ho, rAjaputrI ho, inameM se jo bhI prabhu neminAtha ke nikaTa muNDita hokara yAvat dIkSA lenA cAhe, use kRSNa vAsudeva aisA karane kI AjJA dete haiM / dIkSArthI ke pIche usake Azrita sabhI kuTuMbIjanoM kI bhI zrIkRSNa yathAyogya vyavasthA kareMge aura bar3e Rddhi-satkAra ke sAtha usakA dIkSA-mahotsava saMpanna kareMge / '' isa prakAra do-tIna bAra ghoSaNA ko doharA kara punaH mujhe sUcita karo / ' kRSNa kA yaha Adeza pAkara una AjJAkArI rAjapuruSoM ne vaisI hI ghoSaNA do-tIna bAra karake lauTakara isakI sUcanA zrIkRSNa ko dii| isake bAda vaha padmAvatI mahArAnI bhagavAna ariSTanemi se dharmopadeza sUnakara evaM use hRdaya meM dhAraNa karake prasanna aura santuSTa huI, usakA hRdaya praphullita ho uThA / yAvat vaha arihaMta neminAtha ko vaMdanA-namaskAra karake isa prakAra bolI-bhante ! nirgrantha pravacana para maiM zraddhA karatI huuN| jaisA Apa kahate haiM vaisA hI hai / ApakA dharmopadeza yathArtha hai / he bhagavan ! maiM kRSNa vAsudeva kI AjJA lekara phira devAnupriya ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatI hU~ / prabhu ne kahA-'jaise tumheM sukha ho vaisA karo / he devAnupriyoM ! dharma-kArya meM vilamba mata karo / ' bAda padmAvatI devI dhArmika zreSTha ratha para ArUr3ha hokara dvArakA nagarI meM apane prAsAda meM Akara jahA~ para kRSNa vAsudeva the vahA~ Akara apane donoM hAtha jor3akara sira jhukAkara, mastaka para aMjali kara kRSNa vAsudeva se isa prakAra bolI-'devAnupriya ! ApakI AjJA ho to maiM arihaMta neminAtha ke pAsa muNDita hokara dIkSA grahaNa karanA cAhatI hU~ / kRSNa ne kahA- devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo / ' taba kRSNa vAsudeva ne apane AjJAkArI puruSoM ko bulAkara isa prakAra Adeza diyA-devAnupriyoM ! zIghra hI mahArAnI padmAvatI ke dIkSAmahotsava kI vizAla taiyArI karo, aura taiyArI ho jAne kI mujhe sUcanA do| taba AjJAkArI puruSoM ne vaisA hI kiyA aura dIkSAmahotsava kI taiyArI kI sUcanA dI / isake bAda kRSNa vAsudeva ne padmAvatI devI ko paTTa para biThAyA aura eka sau ATha suvarNakalazoM se yAvat niSkramaNAbhiSeka se abhiSikta kiyA / phira sabhI prakAra ke alaMkAroM se vibhUSita karake hajAra puruSoM dvArA uThAyI jAne vAlI zibikA meM biThAkara dvArakA nagarI ke madhya se hote hue nIkale aura jahA~ raivataka parvata aura sahasrAmravana udyAna thA usa aura muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 18
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka cale / vahA~ pahu~ca kara padmAvatI devI zibikA se UtarI / tadanantara kRSNa vAsudeva jahA~ ariSTanemi bhagavAna the vahA~ Ae, Akara bhagavAna ko tIna bAra pradakSiNA karake vaMdanA-namaskAra kiyA, isa prakAra bole-'bhagavana ! yaha padmAvatI devI merI paTarAnI hai / yaha mere lie iSTa hai, kAnta hai, priya hai, manojJa hai aura mana ke anukUla calane vAlI hai, abhirAma hai / bhagavan ! yaha mere jIvana meM zvAsocchvAsa ke samAna hai, mere hRdaya ko Ananda dene vAlI hai / isa prakAra kA strI-ratna udumbara ke puSpa ke samAna sUnane ke lie bhI durlabha hai; taba dekhane kI to bAta hI kyA hai ? he devAnu-priya ! maiM aisI apanI priya patnI kI bhikSA ziSyA rUpa meM Apako detA huuN| Apa use svIkAra kareM / ' kRSNa vAsudeva kI prArthanA sUnakara prabhu bole- devAnupriya ! tumheM jisa prakAra sukha ho vaisA karo / ' taba usa padmAvatI devI ne IzAna-koNa meM jAkara svayaM apane hAthoM se AbhUSaNa evaM alaMkAra UtAre, svayaM hI apane kezoM kA paMcamuSTika loca kiyA / phira bhagavAna neminAtha ke pAsa Akara vandanA kI / isa prakAra kahA"bhagavan ! yaha saMsAra janma, jarA, maraNa Adi duHkha rUpI Aga meM jala rahA hai / yAvat mujhe dIkSA deN|" isake bAda bhagavAna neminAtha ne padmAvatI devI ko svayameva pravrajyA dI, aura svayaM hI yakSiNI AryA ko ziSyA ke rUpa meM pradAna kii| taba yakSiNI AryA ne padmAvatI ko dharmazikSA dI, yAvat isa prakAra saMyamapUrvaka pravRtti karanI caahie| taba vaha padmAvatI AryA IryAsamiti yAvat brahmacAriNI AryA ho gii| tadanantara usa padmAvatI AryA ne yakSiNI AryA se sAmayika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, bahuta se upavAsa-bele-tele-cole-pacole-mAsa aura ardhamAsakhamaNa Adi vividha tapasyA se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| isa taraha padmAvatI AryA ne pUre bIsa varSa taka cAritradharma kA pAlana kiyA aura anta meM eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko bhAvita kara, sATha bhakta anazana pUrNa kara, jisa artha-prayojana ke lie nagnabhAva, (Adi dhAraNa kie the yAvat) usa artha kA ArAdhana kara antima zvAsa se siddha-buddha-mukta ho gii| varga-5 adhyayana-2 se8 sUtra - 21 usa kAla aura usa samaya meM dvArakA nagarI thI / usake samIpa raivataka nAma kA parvata thA / usa parvata para nandanavana udyAna thA / dvArakA nagarI meM zrIkRSNa vAsudeva rAjA the / una kI gaurI nAma kI mahArAnI thI, eka samaya usa nandanavana udyAna meM bhagavAna ariSTanemi padhAre / kRSNa vAsudeva bhagavAna ke darzana karane ke lie gaye / jana | pariSada lauTa gii| kaSNa vAsadeva bhI apane rAja-bhavana meM lauTa gae / tatpazcAta gaurI devI padmAvatI rAnI kI taraha dIkSita huI yAvat siddha ho gii| isI taraha gAMdhArI, lakSmaNa, susImA, jAmbavatI, satyabhAmA aura rukmiNI ke bhI chaha adhyayana padmAvatI ke samAna hI jaannaa| varga-5 adhyayana-9,10 sUtra - 22 usa kAla usa samaya meM dvArakA nagarI ke pAsa raivataka nAma kA parvata thA, jahA~ eka nandanavana udyAna thaa| vahA~ kRSNa-vAsudeva rAjya karate the / kRSNa vAsudeva ke putra aura rAnI jAmbavatI devI ke Atmaja zAmbakumAra the jo sarvAMga sundara the / una zAmba kumAra kI mUlazrI nAma kI bhAryA thI / atyanta sundara evaM komalAMgI thI / eka samaya ariSTanemi vahA~ padhAre / kRSNa vAsudeva unake darzanArtha gae / mUlazrI devI bhI padmAvatI ke samAna prabhu ke darzanArtha gii| vizeSa meM bolI-''he devAnupriya ! kRSNa vAsudeva se pUchatI hU~ yAvat siddha ho gaI / mUlazrI ke hI samAna mUladattA kA bhI sArA vRttAnta jAnanA / varga-5-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 19
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, ' aMtakRt dazA ' varga / adhyayana / sUtrAMka varga -6 sUtra - 23 bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaThe varga ke kyA bhAva kahe haiM ? ' he jambU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aSTama aMga aMtagaDadazA ke chaThe varga ke solaha adhyayana kahe haiM, jo isa prakAra haiM sUtra 24-25 makAI, kiMkama, mudagarapANi, kAzyapa, kSemaka, dhRtidhara, kailAza, haricandana, vAratta, sudarzana, puNyabhadra, sumanabhadra, supratiSThita, meghakumAra, atimukta kumAra aura alakka kumAra / varga-6 adhyayana 1, 2 sUtra - 26 bhagavan ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne chaTThe varga ke 16 adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA kyA artha kahA hai ? he jambU ! usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara thA / vahA~ guNazIla nAmaka caitya thA / zreNika rAjA the / vahA~ makAI nAmaka gAthApati rahatA thA, jo atyanta samRddha yAvat aparibhUta thA / usa kAla usa samaya meM dharma kI Adi karane vAle zramaNa bhagavAna mahAvIra guNazIla udyAna meM padhAre / pariSad darzanArtha evaM dharmopadeza-zravaNArtha AI / makAI gAthApati bhI bhagavatIsUtra meM varNita gaMgadatta ke varNanAnusAra apane ghara se nIkalA / dharmopadeza sUnakara vaha virakta ho gayA / ghara Akara jyeSTha putra ko gharakA bhAra sauMpA aura svayaM hajAra puruSoM se uThAI jAne vAlI zibikA meM baiThakara zramaNadIkSA aMgIkAra karane hetu bhagavAna kI sevA meM AyA / yAvat vaha anagAra ho gayA / IryA Adi samitiyoM se yukta evaM guptiyoM se gupta brahmacArI bana gayA / isake bAda makAI muni ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke guNasaMpanna tathA vezasampanna sthaviroM ke pAsa sAmAyika Adi gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura skaMdaka ke samAna guNaratnasaMvatsara tapa kA ArAdhana kiyaa| solaha varSa taka dIkSAparyAya meM rhe| anta meM vipulagiri parvata para skandaka ke samAna hI saMthArAdi karake siddha ho ge| kiMkama bhI makAI ke samAna hI dIkSA lekara vipulAcala para siddha buddha mukta hue / varga-6 adhyayana- 3 sUtra - 27 | / usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara thA / guNazIlaka udyAna thA / zreNika rAjA the / celanA rAnI thI / 'arjuna' nAma kA eka mAlI rahatA thaa| usakI patnI bandhumatI thI, jo atyanta sundara evaM sukumAra thI arjuna mAlI kA rAjagRha nagara ke bAhara eka bar3A puSpArAma thaa| vaha puSpodyAna kahIM kRSNa varNa kA thA, yAvat samudAya kI taraha pratIta ho rahA thA usameM pA~coM varNoM ke phUla khile hue the| vaha bagIcA isa bhA~ti hRdaya ko prasanna evaM / praphullita karane vAlA atizaya darzanIya thaa| usa puSpArAma phUlavAr3I ke samIpa hI mudgarapANi yakSa kA yakSAyatana thA, jo usa arjunamAlI ke purakhAoM se calI AI kulaparamparA se sambandhita thA / vaha 'pUrNabhadra' caitya ke samAna purAnA, divya evaM satya prabhAvavAlA thaa| usameM mudgarapANi nAmaka yakSa kI eka pratimA thI, jisake hAtha meM eka hajAra pala-parimANa bhAravAlA lohe kA eka mudgara thA / vaha arjunamAlI bacapana se hI mudgarapANi yakSa kA upAsaka thA / pratidina bA~sa kI chabar3I lekara vaha rAjagRha nagara ke bAhara sthita apanI usa phUlavAr3I meM jAtA thA aura phUloM ko cuna-cuna kara ekatrita karatA thA / phira una phUloM meM se uttama uttama phUloM ko chA~Takara unheM usa mudgarapANi yakSa ke samakSa car3hAtA thA / isa prakAra vaha uttamottama phUloM se usa yakSa kI pUjA-arcanA karatA aura bhUmi para donoM ghuTane Tekakara use praNAma karatA / isake bAda rAjamArga ke kinAre bAjAra meM baiThakara una phUloM ko becakara apanI AjIvikA upArjana kiyA karatA thA usa rAjagRha nagara meM 'lalitA' nAma kI eka goSThI thI / vaha dhana-dhAnyAdi se sampanna thI tathA vaha bahutoM se muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA)" AgamasUtra - hinda-anuvAda" Page 20
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka bhI parAbhava ko prApta nahIM ho pAtI thii| kisI samaya rAjA kA koI abhISTa-kArya saMpAdana karane ke kAraNa rAjA ne usa mitra-maMDalI para prasanna hokara abhayadAna de diyA thA ki vaha apanI IcchAnusAra koI bhI kArya karane meM svatantra hai| rAjya kI ora se use pUrA saMrakSaNa thA, isa kAraNa yaha goSThI bahuta ucchaMkhala aura svacchanda bana gaI / eka dina rAjagRha nagara meM eka utsava manAne kI ghoSaNA huI / isa para arjunamAlI ne anumAna kiyA ki kala isa utsava ke avasara para bahuta adhika phUloM kI mA~ga hogI / isalie usa dina vaha prAtaHkAla meM jaldI hI UThA aura bA~sa kI chabar3I lekara apanI patnI bandhumatI ke sAtha jaldI ghara se nIkalA / nagara meM hotA huA apanI phulavAr3I meM pahuMcA aura apanI patnI ke sAtha phUloM ko cUna-cUna kara ekatrita karane lagA / usa samaya pUrvokta 'lalitA' goSThI ke chaha goSThika puruSa mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana meM Akara Amoda-pramoda karane lge| udhara arjanamAlI apanI patnI bandhamatI ke sAtha phala-saMgraha karake unameM se kucha uttama phala chA~Takara unase nitya-niyama anusAra mudgarapANi yakSa kI pUjA karane ke lie yakSAyatana kI ora calA / una chaha goSThika puruSoM ne arjunamAlI ko bandhumatI bhAryA ke sAtha yakSAyatana kI ora Ate dekhA / paraspara vicAra karake nizcaya kiyA"arjunamAlI apanI bandhumatI bhAryA ke sAtha idhara hI A rahA hai / hama logoM ke lie yaha uttama avasara hai ki arjunamAlI ko to auMdhI muzkiyoM se balapUrvaka bA~dhakara eka aura paTaka deM aura bandhumati ke sAtha khUba kAma krIr3A kareM / " yaha nizcaya karake ve chahoM usa yakSAyatana ke kivAr3oM ke pIche chipa kara nizcala khar3e ho gae aura una donoM ke yakSAyatana ke bhItara praviSTa hone kI zvAsa rokakara pratIkSA karane lage / idhara arjunamAlI apanI bandhumatI bhAryA ke sAtha yakSAyatana meM praviSTa huA aura yakSa para dRSTi par3ate hI use praNAma kiyA / phira cUne hue uttamottama phUla usa para car3hAkara donoM ghuTane bhUmi para Tekakara praNAma kiyA / usI samaya zIghratA se una chaha goSThika puruSoM ne kivAr3oM ke pIche se nIkalakara arjunamAlI ko pakar3a liyA aura usakI auMdhI muzkeM bA~dhakara use eka ora paTaka diyA / phira usakI patnI bandhumatI mAlina ke sAtha vividha prakAra se kAmakrIr3A karane lge| yaha dekhakara arjunamAlI ke mana meM yaha vicAra AyA-''maiM apane bacapana se hI bhagavAna mudgarapANi ko apanA iSTadeva mAnakara isakI pratidina bhaktipUrvaka pUjA karatA A rahA hU~ / isakI pUjA karane ke bAda hI ina phUloM ko becakara apanA jIvana-nirvAha karatA huuN| to yadi mudgarapANi yakSa deva yahA~ vAstava meM hI hotA ho to kyA mujhe isa prakAra vipatti meM par3A dekhatA rahatA ? ataH vAstava meM yahA~ mudgarapANi yakSa nahIM hai / yaha to mAtra kASTha kA / taba madagarapANi yakSa ne arjanamAlI ke isa prakAra ke manogata bhAvoM ko jAnakara usake zarIra meM praveza kiyA aura usake bandhanoM ko tar3Atar3a tor3a DAlA / taba usa mudgarapANi yakSa se AviSTa arjunamAlI ne lohamaya mud gara ko hAtha meM lekara apanI bandhumatI bhAryA sahita una chahoM goSThika puruSoM ko usa mudagara ke prahAra se mAra DAla isa prakAra ina sAtoM kA ghAta karake mudgarapANi yakSa se AviSTa vaha arjunamAlI rAjagRha nagara kI bAharI sImA ke AsapAsa cAroM ora chaha puruSoM aura eka strI, isa prakAra sAta manuSyoM kI pratidina hatyA karata hue ghUmane lgaa| usa samaya rAjagRha nagara ke zRMgATaka Adi sabhI sthAnoM meM bahuta se loga paraspara isa prakAra bolane lagI"devAnupriyoM ! arjunamAlI, mudgarapANi yakSa ke vazIbhUta hokara rAjagRha nagara ke bAhara eka strI aura chaha puruSa isa prakAra sAta vyaktiyoM ko pratidina mAra rahA hai|' usa samaya jaba zreNika rAjA ne yaha bAta sUnI to unhoMne apane sevaka puruSoM ko bulAyA aura unako isa prakAra kahA-'he devAnupriyoM ! rAjagRha nagara ke bAhara arjunamAlI yAvat chaha puruSoM aura eka strI-isa prakAra sAta vyaktiyoM kA pratidina ghAta karatA huA ghUma rahA hai / ataH tuma sAre nagara meM merI AjJA ko isa prakAra prasArita karo ki koI bhI ghAsa ke lie, kASTha, pAnI athavA phala-phUla Adi ke lie rAjagRha nagara ke bAhara na nIkale / aisA na ho ki unake zarIra kA vinAza ho jAe / he devAnupriyoM ! isa prakAra do tIna bAra ghoSaNA karake mujhe sUcita karo / ' yaha rAjAjJA pAkara rAjasevakoM ne rAjagRha nagara meM ghUma ghUma kara rAjAjJA kI ghoSaNA kI aura ghoSaNA karake rAjA ko sUcita kara diyaa| __usa rAgajRha nagara meM sudarzana nAma ke eka dhanADhya zeTha rahate the / ve zramaNopAsaka-the aura jIva-ajIva kA muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 21
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka jJAtA thA yAvat apanI AtmA ko bhAvita-vAsita karate hue viharaNa kara rahe the / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha padhAre aura bAhara udyAna meM Thahare / unake padhArane ke samAcAra sUnakara rAjagRha nagara ke zRMgATaka rAjamArga Adi sthAnoM meM bahuta se nAgarika paraspara isa taraha vArtAlApa karane lage-yAvat vipula artha ko grahaNa karane se hone vAle phala kI to bAta hI kyA hai ? isa prakAra bahuta se nAgarikoM ke mukha se bhagavAna ke padhArane ke samAcAra sUnakara sudarzana zeTha ke mana meM isa prakAra, ciMtita, prArthita, manogata saMkalpa utpanna huA- 'nizcaya hI zramaNa bhagavAna mahAvIra nagara meM padhAre haiM aura bAhara guNazIlaka udyAna meM virAjamAna haiM, isalie maiM jAUM aura zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra karU~ / ' aisA socakara ve apane mAtA-pitA ke pAsa Ae aura hAtha jor3akara bole he mAtA-pitA ! zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI nagara ke bAhara udyAna meM birAja rahe haiM / ataH maiM cAhatA hU~ ki maiM jAUM aura unheM vaMdana-namaskAra kruuN| yAvata paryapAsanA karU~ | yaha sanakara mAtA-pitA, sadarzana zeTha se isa prakAra bole-he putra ! nizcaya hI arjuna mAlAkAra yAvata manuSyoM ko mAratA haA ghUma rahA he isalie he putra ! tuma zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana kare ke lie nagara ke bAhara mata nIkalo / sambhava hai tumhAre zarIra ko hAni ho jaae| ataH yahI acchA hai ki tuma yahIM se zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana-namaskAra kara lo|' taba sudarzana zeTha ne kahA "he mAtA-pitA ! jaba zramaNa bhagavAna mahAvIra yahA~ padhAre haiM, aura bAhara udyAna meM birAjamAna haiM to maiM unako yahIM se vaMdana-namaskAra karU~ yaha kaise ho sakatA hai / ataH Apa mujhe AjJA dIjie ki maiM vahIM jAkara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana karU~, namaskAra karU~ yAvat unakI paryupAsanA karU~ / ' sudarzana zeTha ko mAtA-pitA jaba aneka prakAra kI yuktiyoM se nahIM samajhA sake taba mAtA-pitA ne anicchApUrvaka isa prakAra kahA 'he putra ! phira jisa prakAra tumheM sukha upaje vaisA karo / ' sudarzana zeTha ne mAtA-pitA se AjJA prApta karake snAna kiyA aura dharmasabhA meM jAne yogya zuddha mAMgalika vastra dhAraNa kiye phira apane ghara se nIkalA aura paidala hI rAjagRha nagara ke madhya se calakara mudgarapANi yakSa ke yakSAyatana ke na ati dUra aura na ati nikaTa se hote hue jahA~ guNazIla nAmaka udyAna aura jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra the usa ora jAne lagA / taba usa mudgarapANi yakSa ne sudarzana zramaNopAsaka ko samIpa se hI jAte hue dekhA / dekhakara vaha kruddha huA, ruSTa huA, kupita huA, kopAtireka se bhISaNa banA huA, krodha kI jvAlA se jalatA huA, dA~ta pIsatA huA vaha hajAra pala bhAra vAle lohe ke mudgara ko ghUmAta-ghUmAte jahA~ sudarzana zramaNopAsaka thA, usa ora Ane lagA / usa samaya kruddha mud garapANi yakSa ko apanI ora AtA dekhakara sudarzana zramaNopAsaka mRtyu kI saMbhAvanA ko jAnakara bhI kiMcit bhaya, trAsa, udvega athavA kSobha ko prApta nahIM haA / usakA hRdaya tanika bhI vicalita athavA bhayAkrAnta nahIM huaa| usane nirbhaya hokara apane vastra ke aMcala se bhUmi kA pramArjana kiyA / phira pUrva dizA kI ora mu~ha karake baiTha gayA ! baiThakara bAeM ghUTane ko UMcA kiyA aura donoM hAtha jor3akara mastaka para aMjalipuTa rakhA / isake bAda isa prakAra bolA maiM una sabhI arihaMta bhagavaMtoM ko, jo atItakAla meM mokSa padhAra gae haiM, evaM dharma ke AdikartA tIrthaMkara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko jo bhaviSya meM mokSa padhArane vAle haiM, namaskAra karatA hU~ | maiMne pahale zramaNa bhagavAna mahAvIra se sthUla prANAtipAta kA AjIvana tyAga kiyA, sthUla maSAvAda, sthUla adattAdAna kA tyAga kiyA, svadAra saMtoSa aura IcchApariNAma rUpa vrata jIvanabhara ke lie grahaNa kiyA hai / aba unhIM kI sAkSI se prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura saMpUrNa-parigraha kA sarvathA AjIvana tyAga karatA huuN| maiM sarvathA krodha, yAvat pAdarzana zalya taka ke samasta pApoM kA bhI AjIvana tyAga karatA huuN| saba prakAra kA azana, pAna, khAdima aura svAdima ina cAroM prakAra ke AhAra kA bhI tyAga karatA hU~ / yadi maiM isa AsannamRtyu upasarga se baca gayA to pAraNA karake AhArAdi grahaNa karU~gA / yadi mukta na hoUM to mujhe yaha saMpUrNa tyAga yAvajjIvana ho / aisA nizcaya karake sudarzana zeTha ne uparyukta prakAra se sAgArI paDimA dhAraNa kii| muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 22
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra- 8, aMgasUtra- 8, ' aMtakRt dazA ' varga / adhyayana / sUtrAMka idhara vaha mudgarapANi yakSa usa hajAra pala ke lohamaya mudgara ko ghUmAtA huA jahA~ sudarzana zramaNopAsaka thA vahA~ AyA / parantu sudarzana zramaNopAsaka ko apane teja se abhibhUta nahIM kara sakA arthAt use kisI prakAra se kaSTa nahIM pahu~cA sakA / mudgarapANi yakSa sudarzana zrAvaka ke cAroM ora ghUmatA rahA aura jaba usako apane teja se parAjita nahIM kara sakA taba sudarzana zramaNopAsaka ke sAmane Akara khar3A ho gayA aura animeSa dRSTi se bahuta dera taka use dekhatA rahA / isake bAda usa mudgarapANi yakSa ne arjuna mAlI ke zarIra ko tyAga diyA aura usa hajAra pala bhAra vAle lohamaya mudgara ko lekara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM calA gayA / mudgarapANi yakSa se mukta hote hI arjuna mAlAkAra dhas isa prakAra ke zabda ke sAtha bhUmi para gira pdd'aa| taba sudarzana zramaNopAsaka ne apane ko upasarga rahita huA jAnakara apanI pratijJA kA pAraNa kiyA aura apanA dhyAna kholA / idhara vaha arjuna mAlI muhUrtta bhara ke pazcAt Azvasta evaM svastha hokara uThA aura sudarzana zramaNopAsaka ko sAmane dekhakara isa prakAra bolA- devAnupriya ! Apa kauna ho ? tathA kahA~ jA rahe ho ?' yaha sUnakara sudarzana zramaNopAsaka ne arjuna mAlI se isa taraha kahA- devAnupriya meM jIvAdi nava tattvoM kA jJAtA sudarzana nAmaka zramaNopAsaka hU~ aura guNazIla udyAna meM zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana namaskAra karane jA rahA huuN| yaha sUnakara arjuna mAlI sudarzana zramaNopAsaka se bolA- 'he devAnupriya ! maiM bhI tumhAre sAtha zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdanA yAvat paryupAsanA karanA cAhatA hU~ / ' sudarzana ne arjuna mAlI se kahA-'devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo / ' isake bAda sudarzana zramaNopAsaka arjuna mAlI ke sAtha jahA~ guNazIla udyAna meM zramaNa bhagavAna mahAvIra birAjamAna the, vahA~ AyA aura arjuna mAlI ke sAtha zramaNa bhagavAna mahAvIra ko AdakSiNa pradakSiNA kI, yAvat usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ne sudarzana zramaNopAsaka, arjuna mAlI aura usa vizAla sabhA ke sammukha dharmakathA kahI / sudarzana dharmakathA sUnakara apane ghara lauTa gayA / / arjuna mAlI zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa dharmopadeza sUnakara evaM dhAraNa kara atyanta prasanna evaM santuSTa huA aura prabhu mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa- pradakSiNA kara, vaMdana namaskAra karake isa prakAra bolA- bhagavan ! maiM nirgrantha pravacana para zraddhA karatA hU~, ruci karatA hU~, yAvat Apake caraNoM meM pravrajyA lenA cAhatA hU~ / bhagavAna mahAvIra ne kahA-'' devAnupriya ! jaise tumheM sukha upaje, vaisA karo / ' taba arjuna mAlI ne IzAnakoNa meM jAkara svayaM hI paMcamauSTika luMcana kiyA, ve anagAra ho gaye / saMyama va tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lage / isake pazcAt arjuna muni ne jisa dina muNDita hokara pravrajyA grahaNa kI, usI dina isa prakAra kA abhigraha dhAraNa kiyA - " Aja se maiM nirantara bele - bele kI tapasyA se AjIvana AtmA ko bhAvita karate hue vicarU~gA / " isake pazcAt arjuna muni bele kI tapasyA ke pAraNe ke dina prathama prahara meM svAdhyAya aura dUsare prahara meM dhyAna karate / phira tIsare prahara meM rAjagRha nagara meM bhikSArtha bhramaNa karate the / I - " I usa samaya arjuna muni ko rAjagRha nagara meM ucca-nIca - madhyama kuloM meM bhikSArtha ghUmate hue dekhakara nagara ke aneka nAgarika-strI, puruSa, bAla, vRddha isa prakAra kahate -' isane mere pitA ko mArA hai / isane merI mAtA ko mArA hai| bhAI ko, bahana ko, bhAryA ko, putra ko, kanyA ko, putravadhU ko, evaM isane mere amuka svajana saMbaMdhI yA parijana ko mArA hai / aisA kahakara koI gAlI detA yAvat tAr3anA krtaa| isa prakAra una bahuta se strI-puruSa, bacce, bUr3he aura javAnoM se Akroza yAvat tAr3ita hote hue bhI ve arjuna muni una para mana se bhI dveSa nahIM karate hue unake dvArA diye gaye sabhI parISahoM ko samabhAvapUrvaka sahana karate hue una kaSToM ko samabhAva se jhela lete evaM nirjarA lAbha samajhate hue rAjagRha nagara ke choTe, bar3e evaM madhyama kuloM meM bhikSA hetu bhramaNa karate hue arjuna muni ko kabhI bhojana milatA to pAnI nahIM milatA aura pAnI milatA to bhojana nahIM milatA / vaisI sthiti meM jo bhI aura jaisA bhI alpa svalpa mAtrA meM prAsuka bhojana unheM milatA use ve sarvathA adIna, avimana, akaluSa, amalina, AkulavyAkulatA rahita akheda-bhAva se grahaNa karate, thakAna anubhava nahIM karate / isa prakAra ve bhikSArtha bhramaNa karake ve rAjagRha nagara se nIkalate aura guNazIla udyAna meM, jahA~ zramaNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA)" AgamasUtra - hinda-anuvAda" Page 23
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka bhagavAna mahAvIra birAjamAna the, vahA~ Ate aura phira bhikSA meM mile hue AhAra-pAnI ko prabhu mahAvIra ko dikhAte / dikhAkara unakI AjJA pAkara mUrchA rahita, gRddhi rahita, rAga rahita aura Asakti rahitaH jisa prakAra bila meM sarpa sIdhA hI praveza karatA hai usa prakAra rAga-dveSa bhAva se rahita hokara usa AhAra-pAnI kA sevana karate / tatpazcAt kisI dina zramaNa bhagavAna mahAvIra rAjagRha nagara ke usa guNazIla udyAna se nIkalakara bAhara janapadoM meM vihAra karane lage / arjuna muni ne usa udAra, zreSTha, pavitra bhAva se grahaNa kiye gaye, mahAlAbhakArI, vipula tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue pUre chaha mAsa zramaNa dharma kA pAlana kiyA / isake bAda Adhe mAsa kI saMlekhanA se apanI AtmA ko bhAvita karake tIsa bhakta ke anazana ko pUrNa kara jisa kArya ke lie vrata grahaNa kiyA thA usako pUrNa kara ve arjuna muni yAvat siddha, buddha aura mukta ho ge| varga-6 adhyayana-4 se 14 sUtra - 28 usa kAla usa samaya rAjagRha nagara meM guNazIla nAmaka caitya thA / zreNika rAjA thA / kAzyapa nAma kA eka gAthApati rahatA thA / usane makAI kI taraha solaha varSa taka dIkSAparyAya kA pAlana kiyA aura anta samaya meM vipulagiri parvata para jAkara saMthArA Adi karake siddha, buddha aura mukta ho gyaa| sUtra - 29 isI prakAra kSemaka gAthApati kA varNana samajheM / vizeSa itanA hai ki kAkaMdI nagarI ke nivAsI the aura solaha varSa kA unakA dIkSAkAla rahA, yAvat ve bhI vipulagiri para siddha hue| sUtra-30 aise hI dhatidhara gAthApati kA bhI varNana samajheM / ve kAkaMdI ke nivAsI the| sUtra - 31 isI prakAra kailAza gAthApati bhI the / vizeSa yaha ki ye sAketa nagara ke rahane vAle the, inhoMne bAraha varSa kI dIkSAparyAya pAlI aura vipulagirI parvata para siddha hue / sUtra-32 aise hI AThaveM harivandana gAthApati bhI the / ve bhI sAketa nagaranivAsI the| sUtra - 33 isI taraha navame vAratta gAthApati rAjagRha nagara ke rahane vAle the| sUtra - 34 dazaveM sudarzana gAthApati kA varNana bhI isI prakAra samajheM / vizeSa yaha ki vANijyagrAma nagara ke bAhara dyutipalAza nAmakA udyAna thA / vahA~ dIkSita hue / pA~ca varSa kA cAritra pAlakara vipulagiri meM siddha hue| sUtra - 35 pUrNabhadra gAthApati kA varNana sudarzana jaisA hI hai| sUtra - 36 sumanabhadra gAthApati zrAvastI nagarI ke vAsI the / bahuta varSoM taka cAritra pAlakara vipulAcala para siddha hue| sUtra-37,38 supratiSThita gAthApati zrAvastI nagarI ke the aura sattAIsa varSa saMyama pAlakara vipulagiri para siddha he| megha gAthApati kA vRttAnta bhI aise hI samajheM / vizeSa-rAjagRha ke nivAsI the aura bahuta varSoM taka cAritra pAlakara vipulagiri para siddha hue| muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 24
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-6 adhyayana-15 sUtra-39 usa kAla aura usa samaya meM polAsapura nAmaka nagara thA / vahA~ zrIvana nAmaka udyAna thA / usa nagara meM vijaya nAmaka rAjA thA / usakI zrIdevI nAmakI mahArAnI thI, yahA~ rAjA-rAnI kA varNana samajha lenA / mahArAjA vijaya kA putra, zrIdevI kA Atmaja atimukta nAmakA kumAra thA jo atIva sukumAra thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra polAsapura nagara ke zrIvana udyAna meM padhAre / usa kAla, usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke jyeSTha ziSya indrabhUti, vyAkhyA prajJapti meM kahe anusAra nirantara bele-bele kA tapa karate hue saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / pAraNe ke dina pahalI paurIsI meM svAdhyAya, dUsarI paurisI meM dhyAna aura tIsarI paurisI meM zArIrika zIghratA se rahita, mAnasika capalatA rahita, AkulatA aura utsukatA rahita hokara mukha-vastrikA kI paDilekhanA karate haiM aura phira pAtroM aura vastroM kI pratilekhanA karate haiM / phira pAtroM kI pramArjanA karake aura pAtroM ko lekara jahA~ zramaNa bhagavAna mahAvIra virAjamAna the vahA~ Ae, Akara bhagavAna ko vaMdanAnamaskAra kara isa prakAra nivedana kiyA-'"he bhagavan ! Aja SaSThabhakta ke pAraNe ke dina ApakI AjJA hone para polAsapura nagara meM yAvat-bhikSArtha bhramaNa karane lge| ___ idhara atimukta kumAra snAna karake yAvat zarIra kI vibhUSA karake bahuta se lar3ake-lar3akiyoM, bAlakabAlikAoM aura kumAra-kumAriyoM ke sAtha apane ghara se nIkale aura nIkala kara jahA~ indrasthAna arthAt krIr3AsthAna thA vahA~ Ae / vahA~ Akara una bAlaka bAlikAoM ke sAtha khelane lge| usa samaya bhagavAna gautama polAsapura nagara meM sampanna-asampanna thA madhya kuloM meM yAvat bhramaNa karate hue usa krIr3Asthala ke pAsa se jA rahe the / usa samaya atimukta kumAra ne bhagavAna gautama ko pAsa se jAte hae dekhA / dekhakara jahA~ bhagavAna gautama se bole-'bhante ! Apa kauna haiM ? aura kyoM ghUma rahe haiM ?' taba bhagavAna gautama ne atimukta kumAra ko isa prakAra kahA'he devAnupriya ! hama zramaNa nirgrantha haiM, IyAsamiti Adi sahita yAvat brahmacArI haiM, choTe bar3e kuloM meM bhikSArtha bhramaNa karate haiN| yaha sUnakara atimukta kumAra bole-'bhagavan ! Apa Ao ! maiM Apako bhikSA dilAtA huuN|' aisA kahakara atimukta kumAra ne bhagavAna gautama kI aMgulI pakar3I aura unako apane ghara le Ae / zrIdevI mahArAnI bhagavAna gautama svAmI ko Ate dekha bahata prasanna haI yAvat Asana se uThakara sammukha aaii| bhagavAna gautama ko tIna bAra pradakSiNA karake vaMdanA kI, namaskAra kiyA phira vipala azana, pAna, khAdima aura svAdima se pratilAbha diyA yAvata vidhipUrvaka visarjita kiyA / isake bAda bhagavAna gautama se atimukta kumAra isa prakAra bole-'he devAnupriya ! Apa kahA~ rahate haiM ?' devAnupriya ! mere dharmAcArya aura dharmopadezaka bhagavAna mahAvIra dharma kI Adi karane vAle, yAvat zAzvata sthAna-ke abhilASI isI polAsapura nagara ke bAhara zrIvana udyAna meM maryAdAnusAra sthAna grahaNa karake saMyama evaM tapa se AtmA ko bhAvita kara vicarate haiM / hama vahIM rahate haiN|' taba atimukta kumAra bhagavAna gautama se isa prakAra bole-'he pUjya ! maiM bhI Apake sAtha zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vaMdana karane calatA hU~ |' 'devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaisA karo !' taba atimukta kumAra gautama svAmI ke sAtha zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ke pAsa Aye aura Akara zramaNa bhagavAna mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kI / phira vaMdanA karake paryupAsanA karane lge| idhara gautama svAmI bhagavAna mahAvIra kI sevA meM upasthita hue, aura gamanAgamana saMbaMdhI pratikramaNa kiyA, tathA bhikSA lene meM lage hue doSoM kI AlocanA kI / phira lAyA huA AhArapAnI bhagavAna ko dikhAyA aura dikhAkara saMyama tathA tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicarane lge| taba zramaNa bhagavAna mahAvIra ne atimukta kumAra ko tathA mahatI pariSad ko dharma-kathA khii| atimukta kumAra zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa dharmakathA sUnakara aura use dhAraNa kara bahuta prasanna aura santuSTa huA / vizeSa yaha hai ki usane kahA-''devAnupriya ! maiM mAtA-pitA se pUchatA hU~ / taba maiM devAnupriya ke pAsa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 25
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka yAvat dIkSA grahaNa karU~gA / '' ''he devAnupriya ! jaise tumheM sukha ho vaise karo / para dharmakArya meM pramAda mata karo / ' tatpazcAt atimukta kumAra apane mAtA-pitA ke pAsa pahu~ce / unake caraNoM meM praNAma kiyA aura kahA-'mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharma zravaNa kiyA hai / vaha dharma mujhe iSTa lagA hai, punaH punaH iSTa pratIta huA hai aura khUba rucA hai / ' vatsa ! tuma dhanya ho, vatsa ! tuma puNyazAlI ho, vatsa ! tuma kRtArtha ho ki tumane zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharma zravaNa kiyA hai aura vaha dharma tumheM iSTa, punaH punaH iSTa aura rucikara huA hai| taba atimukta kumAra ne dUsarI aura tIsarI bAra bhI yahI kahA-'mAtA-pitA ! maiMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa dharma sUnA hai aura vaha dharma mujhe iSTa, pratISTa aura rucikara huA hai / ata eva maiM he mAtA-pitA ! ApakI anumati prApta kara zramaNa bhagavAna mahAvIra ke nikaTa muNDita hokara, gRhatyAga karake anagAra-dIkSA grahaNa karanA cAhatA huuN|' isa para mAtA-pitA atimukta kumAra se isa prakAra bole-'he putra ! abhI tuma bAlaka ho, asaMbuddha ho / abhI tama dharma ko kyA jAno?' he mAtA-pitA ! maiM jise jAnatA hU~, use nahIM jAnatA hU~ aura jisako nahIM jAnatA hU~ usako jAnatA huuN|' putra ! tuma jisako jAnate ho usako nahIM jAnate aura jisako nahIM jAnate usako jAnate ho, yaha kaise ? 'mAtA-pitA ! maiM jAnatA hU~ ki jo janmA hai usako avazya maranA hogA, para yaha nahIM jAnatA ki kaba, kahA~, kisa prakAra aura kitane dina bAda maranA hogA ? phira maiM yaha bhI nahIM jAnatA ki jIva kina karmoM ke kAraNa naraka, tiryaMca, manuSya aura deva-yoni meM utpanna hote haiM, para itanA jAnatA hU~ ki jIva apane hI karmoM ke kAraNa naraka yAvat devayoni me utpanna hote haiM / isa prakAra nizcaya hI he mAtA-pitA ! maiM jisako jAnatA hU~ usI ko nahIM jAnatA aura jisako nahIM jAnatA usIko jAnatA hU~ / ataH maiM ApakI AjJA pAkara yAvat pravrajyA aMgIkAra karanA cAhatA huuN|'' atimukta kumAra ko mAtA-pitA jaba bahuta-sI yukti-prayuktiyoM se samajhAne meM samartha nahIM hue, to bole-he putra ! hama eka dina ke lie tumhArI rAjyalakSmI kI zobhA dekhanA cAhate haiM / taba atimukta kumAra mAtA-pitA ke vacana kA anuvartana karake mauna rahe / taba mahAbala ke samAna usakA rAjyAbhiSeka huA phira bhagavAna ke pAsa dIkSA lekara sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zramaNa-cAritra kA pAlana kiyA / guNaratnasaMvatsara tapa kA ArAdhana kiyA, yAvat vipulAcala parvata para siddha he| varga-6 adhyayana-16 sUtra -40 usa kAla aura usa samaya vArANasI nagarI meM kAmamahAvana udyAna thA / alakSa nAmaka rAjA thA / usa kAla aura usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra yAvat mahAvana udyAna meM padhAre / janapariSad prabhu-vaMdana ko nIkalI, rAjA alakSa bhI prabhu mahAvIra ke padhArane kI bAta sunakara prasanna haA aura koNika rAjA ke samAna vaha bhI yAvat prabhu kI sevA meM upAsanA karane lagA / prabhu ne dharmakathA kahI / taba alakSa rAjA ne zramaNa bhagavAna mahAvIra ke pAsa 'udayana' kI taraha zramaNadIkSA grahaNa kI / vizeSatA yaha ki unhoMne apane jyeSTha putra ko rAjya siMhAsana para bitthaayaa| gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bahuta varSoM taka zramaNacAritra kA pAlana kiyA yAvat vipulagiri parvata para jAkara siddha hae / isa prakAra"he jaMbU ! zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aSTama aMga aMtagaDadazA ke chaTe varga kA yaha artha kahA hai|" varga-6-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 26
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga-7 sUtra -41 bhatA bhagavan ! yAvat mokSaprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne aMtagaDadazA ke chaTe varga kA jo artha batAyA hai, usakA maiMne zravaNa kara liyA hai, aba zramaNa yAvat mokSaprApta bhagavAna mahAvIra ne sAtaveM varga kA jo artha kahA hai use sUnAne kI kRpA kareM / he jaMbU ! sAtaveM varga ke teraha adhyayana kahe gae haiN| sUtra - 42 nandA, nandavatI, nandottarA, nandazreNikA, marutA, samarutA, mahAmarutA, maruddevA / sUtra - 43 bhadrA, subhadrA, sujAtA, sumanAyikA, bhUtadattA / ye saba zreNika rAjA kI rAniyA~ thiiN|'' sUtra -44 "bhagavan ! prabhu ne sAtaveM varga ke teraha adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA he pUjya ! zramaNa yAvat mukti-prApta prabhu ne kyA artha kahA hai ?'' ''he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmakA nagara thA / usake bAhara guNazIla caitya thA / zreNika rAjA thA, nandA rAnI thI / prabhu mahAvIra padhAre / pariSad vaMdana karane ko niiklii| nandA devI bhagavAna ke Ane kA samAcAra sUnakara bahuta prasanna haI aura AjJAkArI sevaka ko bulAkara dhArmika-ratha lAne kI AjJA dii| padmAvatI kI taraha isane bhI dIkSA lI yAvat gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA / bIsa varSa taka cAritra kA pAlana kiyA, aMta meM siddha huii| sUtra-45 nandavatI Adi zeSa bAraha adhyayana nandA ke samAna haiN| varga-7-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 27
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka varga sUtra-46, 47 "bhagavan ! zramaNa yAvat muktiprApta bhagavAna mahAvIra ne aMtagaDadazA ke AThaveM varga kA kyA artha pratipAdana kiyA hai ?" "he jaMbU ! zramaNa yAvat muktiprApta prabhu mahAvIra ne AThaveM aMga aMtagaDadazA ke AThaveM varga ke daza adhyayana kahe haiM |kAlI, sukAlI, mahAkAlI, kRSNA, sukRSNA, mahAkRSNA, vIrakRSNA, rAmakRSNA, pitRsenakRSNA aura mahAsenakRSNA / varga-8 adhyayana-1 sUtra-48 "bhagavan ! yadi AThaveM varga ke daza adhyayana kahe haiM to prathama adhyayana kA zramaNa yAvat muktiprApta mahAvIra ne kyA artha kahA hai ?'' ''he jaMbU ! usa kAla aura usa samaya campA nAmakI nagarI thI / vahA~ pUrNabhadra caitya thA / vahA~ koNika rAjA thA / zreNika rAjA kI rAnI aura mahArAjA koNika kI choTI mAtA kAlI devI thii| (varNana) / nandA devI ke samAna kAlI rAnI ne bhI prabhu mahAvIra ke samIpa zramaNIdIkSA grahaNa karake sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA evaM bahuta se upavAsa, bele, tele Adi tapasyA se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| __eka dina vaha kAlI AryA, AryA candanA ke samIpa AI aura hAtha jor3akara vinayapUrvaka bolI-''he Arye ! ApakI AjJA prApta ho to maiM ratnAvalI tapa ko aMgIkAra karake vicaranA cAhatI huuN|" "devAnupriye ! jaise sukha ho vaisA karo, pramAda mata karo / ' taba kAlI AryA, AryA candanA kI AjJA pAkara ratnAvalI tapa ko aMgIkAra karake vicarane lagI, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNa kiyA, pAraNA karake belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNa kiyA, phira telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha bele kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira dazama colA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira paMcolA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira nau upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira daza upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyaa| pAraNA karake gyAraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira bAraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira teraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira caudaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira pandraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira solaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira cauMtIsa bele kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira solaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira pandraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira caudaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira teraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira bAraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira gyAraha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira dasa upavAsa kiye, karake sarvakAma-guNayukta pAraNA kiyaa| phira nau upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira ATha upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake paMcolA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake colA kiyA, karake sarva-kAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake belA kiyA, muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 28
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake ATha bele kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isa prakAra isa ratnAvalI tapazcaraNa kI prathama paripATI kI kAlI AryA ne ArAdhanA kI / sUtrAnusAra ratnAvalI tapa kI isa ArAdhanA kI prathama paripATI eka varSa tIna mAsa aura bAIsa ahorAtra meM, ArAdhanA pUrNa kii| isa eka paripATI meM tIna sau caurAsI dina tapasyA ke evaM aThAsI dina pAraNA ke hote haiM / isa prakAra kula cAra sau bahattara dina hote haiM / isake pazcAt dUsarI paripATI meM kAlI AryA ne upavAsa kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA, belA kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA / isa prakAra yaha bhI pahalI paripATI ke samAna hai / isameM kevala yaha vizeSa hai ki pAraNA vigayarahita hotA hai / isa prakAra sUtrAnusAra isa dUsarI paripATI kA ArAdhana kiyA jAtA hai / isake pazcAta tIsarI paripATI meM vaha kAlI AryA upavAsa karatI hai aura leparahita pAraNA karatI hai| zeSa pahale kI taraha hai| aise hI kAlI AryA ne cauthI paripATI kI ArAdhanA kI / isameM vizeSatA yaha hai ki saba pAraNe AyaMbila se karatI haiN| zeSa usI prakAra hai| sUtra -49 prathama paripATI meM sarvakAmaguNa, dUsarI meM vigaya rahita pAraNA kiyA / tIsarI meM lepa rahita aura cothI paripATI meM AyaMbila se pAraNA kiyaa| sUtra -50 isa bhA~ti kAlI AryA ne ratnAvalI tapa kI pA~ca varSa do mAsa aura aTThAIsa dinoM meM sUtrAnusAra yAvat dhanA pUrNa karake jahA~ AryA candanA thIM vahA~ AI aura AryA candanA ko vaMdanA-namaskAra kiyA / tadanantara bahuta se upavAsa, belA, telA, cAra, pA~ca Adi anazana tapa se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lgii| tatpazcAt kAlI AryA yAvat nasoM se vyApta ho gayI thI / jaise koI koyaloM se bharI gAr3I ho, yAvat bhasma ke samUha se AcchAdita agni kI taraha tapasyA ke teja se dedIpyamAna vaha tapasteja kI lakSmI se atIva zobhAyamAna ho rahI thI / eka dina rAtri ke pIchale prahara meM kAlI AryA ke hRdaya meM skandakamuni ke samAna vicAra utpanna huA"jaba taka mere isa zarIra meM utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama hai, mana meM zraddhA, dhairya evaM vairAgya hai taba taka mere liye ucita hai ki kala sUryodaya hone ke pazcAt AryA candanA se pUchakara, unakI AjJA prApta hone para, saMlekhanA jhUSaNA kA sevana karatI huI bhaktapAna kA tyAga karake mRtyu ke prati niSkAma hokara vicaraNa karU~gA / ' aisA socakara vaha agale dina sUryodaya hote hI jahA~ AryA candanA thI vahA~ AI / vaMdana-namaskAra kara isa prakAra bolI-''he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM saMlekhanA jhUSaNA karatI huI vicaranA cAhatI huuN|'' ''he devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho, vaisA karo / satkArya meM vilamba na karo / ' taba AryA vandanA kI AjJA pAkara kAlI AryA saMvedanA jhUSaNA grahaNa karake yAvat vicarane lgii| kAlI AryA ne sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA aura pUre ATha varSa taka cAritradharma kA pAlana karake eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko jhUSita kara sATha bhakta kA anazana pUrNa kara, jisa hetu se saMyama grahaNa kiyA thA yAvat usako antima zvAsocchvAsa taka pUrNa kiyA aura siddha, buddha aura mukta ho gii| varga-8 adhyayana-2 sUtra-51 usa kAla aura usa samaya meM campA nAmakI nagarI thii| pUrNabhadra caitya thA, koNika rAjA thA / zreNika rAjA kI rAnI aura koNika rAjA kI choTI mAtA sukAlI nAma kI rAnI thii| kAlI kI taraha sukAlI bhI pravrajita huI aura bahuta se upavAsa Adi tapoM se AtmA ko bhAvita karatI huI vicarane lagI / phira vaha sukAlI AryA anyadA kisI dina AryA-candanA AryA ke pAsa Akara isa prakAra bolI-''he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM kanakAvalI muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 29
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka tapa aMgIkAra karake vicaranA cAhatI huuN|' AryA candanA kI AjJA pAkara ratnAvalI ke samAna sukAlI ne kanakAvalI tapa kA ArAdhana kiyA / vizeSatA isameM yaha thI ki tInoM sthAnoM para aSTama-tele kiye jaba ki ratnAvalI meM SaSTha-bele kiye jAte haiM / eka paripATI meM eka varSa, pA~ca mAsa aura bAraha ahorAtriyA~ lagatI haiM / isa eka paripATI meM 88 dina kA pAraNA aura 1 varSa, 2 mAsa, 14 dina kA tapa hotA hai / cAroM paripATI kA kAla pA~ca varSa, nau mAsa aura aThAraha dina hote haiM / zeSa varNana kAlI AryA ke samAna hai / nau varSa taka cAritra kA pAlana kara yAvat siddha, buddha aura mukta ho gii| varga-8 adhyayana-3 sUtra-52 kAlI kI taraha mahAkAlI ne bhI dIkSA aMgIkAra kii| vizeSa yaha ki usane laghusiMha niSkrIDita tapa kiyA jo isa prakAra hai-upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNa kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, sarva-kAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyaa| nau upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, nau upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pA~ca upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isI prakAra cAroM paripATiyA~ samajhanI cAhie / eka paripATI meM chaha mAsa aura sAta dina lage / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa aura aTThAIsa dina hote haiM yAvat mahAkAlI AryA siddha huii| varga-8 adhyayana-4 sUtra-53 isI prakAra kRSNA rAnI ke viSaya meM bhI samajhanA / vizeSa yaha ki kRSNA ne mahAsiMha niSkrIDita tapa kiyaa| laghusiMha niSkrIDita tapa se isameM itanI vizeSatA hai ki isameM eka se lekara 16 taka anazana tapa kiyA jAtA hai aura usI prakAra utArA jAtA hai / eka paripATI meM eka varSa, chaha mAsa aura aThAraha dina lagate haiN| cAroM paripATiyoM meM chaha varSa, do mAsa aura bAraha ahorAtra lagate haiN| varga-8 adhyayana-5 sUtra-54 kAlI AryA kI taraha AryA sukRSNA ne bhI dIkSA grahaNa kI / vizeSa yaha ki vaha sapta-saptamikA bhikSupratimA grahaNa karake vicarane lagI, jo isa prakAra hai-prathama saptaka meM eka datti bhojana kI aura eka datti pAnI kI muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 30
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka grahaNa kii| dvitIya saptaka meM do datti bhojana kI aura do datti pAnI / tRtIya saptaka meM tIna datti bhojana kI aura tIna datti pAnI / caturtha saptaka meM cAra datti bhojana kI aura cAra datti pAnI / pA~caveM saptaka meM pA~ca datti bhojana kI aura pA~ca datti pAnI / chaTe saptaka meM chaha datti bhojana kI aura chaha datti pAnI / sAtaveM saptaka meM sAta datti bhojana kI aura sAta datti pAnI / isa prakAra unacAsa rAta-dina meM eka sau chiyAnave bhikSA kI dattiyA~ hotI haiN| sukRSNA AryA ne sUtrokta vidhi ke anusAra isI saptasaptamikA' bhikSupratimA tapa kI samyag ArAdhanA kii| isameM AhAra-pAnI kI sammilita rUpa se prathama saptAha meM sAta dattiyA~ haI, dUsare saptAha meM caudaha, tIsare baiMtIsa, chaThe meM bayAlIsa aura sAtaveM saptAha meM unacAsa dattiyA~ hotI haiM / isa prakAra sabhI milAkara kula eka sau chiyAnave dattiyA~ huI / isa taraha sUtrAnusAra isa pratimA kA ArAdhana karake sukaSNA AryA Arya candanA AryA ke pAsa AI aura unheM vaMdanA-namaskAra karake bolI- he Arye ! ApakI AjJA ho to maiM 'aSTa-aSTamikA' bhikSu-pratimA tapa aMgIkAra karake vicruuN|'' he devAnupriye ! jaise tumheM sukha ho vaisA kro| dharmakArya meM pramAda mata kro| AryavandanA AryA se AjJA prApta hone para AryA sukRSNA devI aSTa-aSTamikA nAmaka bhikSupratimA ko dhAraNa karake vicarane lgii| pahale ATha dinoM meM AryA sukRSNA ne eka datti bhojana kI aura eka datti pAnI kI grahaNa kii| dUsare aSTaka meM anna-pAnI kI do-do dattiyA~ liiN| isI prakAra krama se tIsare meM tIna-tIna, cauthe meM cAracAra, pA~cave meM pA~ca-pA~ca, chaTe meM chaha-chaha, sAtaveM meM sAta-sAta aura AThaveM meM ATha-ATha anna-jala kI dattiyA~ grahaNa kI / isa aSTa-aSTamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA meM 64 dina lage aura 288 bhikSAeM grahaNa kI gii| isa bhikSu-pratimA kI sUtrokta paddhati se ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne nava-navamikA nAmaka bhikSu-pratimA kI ArAdhanA Arambha kara dii| nava-navamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karate samaya AryA sukRSNA ne prathama navaka meM pratidina eka eka datti bhojana kI aura eka-eka datti pAnI kI grahaNa kI / isI prakAra Age kramazaH eka-eka datti bar3hAte hue nauveM navaka meM anna-jala kI nau-nau dattiyA~ grahaNa kI / isa prakAra yaha nava-navamikA bhikSu-pratimA ikyAsI dinoM meM pUrNa huii| isameM bhikSAoM kI saMkhyA 405 tathA dinoM kI saMkhyA 81 hotI hai| sUtrokta vidhi ke anusAra nava-navamikA bhikSupratimA kI ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne daza-dazamikA nAmaka bhikSupratimA kI ArAdhanA Arambha kii| daza-dazamikA bhikSu-pratimA kI ArAdhanA karate samaya AryA sukRSNA prathama dazaka meM eka-eka datti bhojana aura eka-eka datti pAnI kI grahaNa karatI hai| isI prakAra eka-eka datti bar3hAte hue dasaveM dazaka meM dasa-dasa dattiyA~ bhojana kI aura pAnI kI svIkAra karatI haiM / daza-dazamikA bhikSu-pratimA meM 100 rAtri-dina laga jAte haiN| isameM 550 bhikSAeM aura 1100 dattiyA~ grahaNa karanI hotI haiM / sUtrokta vidhi anusAra daza-dazamikA bhikSupratimA kI ArAdhanA karane ke anantara AryA sukRSNA ne upavAsa, belA, telA, caulA, pacaulA, chaha, sAta, ATha se lekara pandraha tathA mAsakhamaNa taka kI tapasyA ke atirikta anya anekavidha tapoM se apanI AtmA ko bhAvita kiyA / isa kaThina tapa ke kAraNa sukRSNA atyadhika durbala ho gaI yAvat saMpUrNa karmakSaya karake mokSagati ko prApta huii| varga-8 adhyayana-6 sUtra-55 isI prakAra mahAkRSNA ne bhI dIkSA grahaNa kI, vizeSa-vaha laghusarvatobhadra pratimA aMgIkAra karake vicarane lagI, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira belA, telA, caulA aura pacaulA kiyA aura sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 31
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka sarvakAmaguNa-yukta pAraNa kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, caulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, pacaulA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, telA kiyA, karake sarva-kAmaguNayukta pAraNA kiyaa| isa prakAra yaha lagha sarvatobhadra tapa-karma kI prathama paripATI tIna mAha aura dasa dinoM meM parNa hotI hai| isakI sUtrAnusAra samyaga rIti se ArAdhanA karake AryA mahAkRSNA ne isakI dUsarI paripATI meM upavAsa kiyA aura vigaya rahita pAraNA kiyA / jaise ratnAvalI tapa meM cAra paripATiyA~ batAI gaI hai vaise hI isameM bhI hotI hai / pAraNA bhI usI prakAra samajhanA cAhie / isakI prathama paripATI meM pUre sau dina lage, jisameM paccIsa dina pAraNA ke aura 75 dina upavAsa ke hote haiM / cAroM paripATiyoM kA sammilita kAla eka varSa, eka mAsa aura dasa dina hotA hai| varga-8 adhyayana-7 sUtra-56 AryA kAlI kI taraha AryA vIrakRSNA ne bhI dIkSA aMgIkAra kI / vizeSa yaha ki usane mahat sarvatobhadra tapa karma aMgIkAra kiyA, jo isa prakAra hai-upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, yAvat sAta upavAsa kie saba meM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha prathama latA huI | colA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, isI krama se pA~ca-cha-sAta-eka-do aura tIna upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha dUsarI latA huI / sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isI krama se eka-do-yAvat cha upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha tIsarI latA huii| telA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira cAra-pA~ca-cha-sAta-eka aura do upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha cauthI latA huI / chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA aura phira sAta-eka-do-yAvat pA~ca upavAsa kie / sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha pA~cavI latA huI / belA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, phira tIna-cAra yAvat sAta aura eka upavAsa kiyA sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / isa taraha chaThI latA pUrNa huI / pacolA kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake cha-sAta-eka-do yAvata pA~ca upavAsa kie / sabameM sarvakAmagaNayakta pAraNA kiyA / yaha sAtavIM latA huI / isa prakAra sAta latAoM kI paripATI kA kAla ATha mAsa aura pA~ca dina huA / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa ATha mAsa aura bIsa dina hotA hai / zeSa pUrvavat jAna lenA / pUrNa ArAdhanA karake anta meM saMlekhanA karake vIrakRSNA AryA bhI siddha buddha mukta ho gii| varga-8 adhyayana-8 sUtra-57 AryA kAlI kI taraha AryA rAmakRSNA kA bhI vRttAnta samajhanA cAhie / vizeSa yaha ki rAmakRSNA AryA bhadrottara pratimA aMgIkAra karake vicaraNa karane lagI, jo isa prakAra hai-pA~ca upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake chaha yAvat-nau upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha prathama latA huii| sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake ATha-nau-pA~ca aura chaha upavAsa kiye, sabameM sarva-kAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha dUsarI latA huI / nau upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake pA~ca-cha-sAta aura ATha upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha tIsarI latA pUrNa huii| chaha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake sAta-ATha-nau aura pA~ca upavAsa kiye, sabameM sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha cauthI latA huI / ATha upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 32
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka kiyA, phira nau-pA~ca-chaha aura sAta upavAsa kiye, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA / yaha pA~cavIM latA pUrNa huii| isa taraha pA~ca latAoM kI eka paripATI huI / aisI cAra paripATiyA~ tapa meM hotI hai / eka paripATI kA kAla chaha mAha aura bIsa dina hai / cAroM paripATiyoM kA kAla do varSa, do mAha aura bIsa dina hotA hai / zeSa pUrva varNana ke anusAra samajhanA cAhie / kAlI ke samAna AryA rAmakRSNA bhI saMlekhanA karake yAvat siddha, buddha, mukta ho gii| varga-8 adhyayana-9 sUtra-58 pitRsenakRSNA kA caritra bhI AryA kAlI kI taraha samajhanA / vizeSa yaha ki pitRsenakRSNA ne muktAvalI tapa aMgIkAra kiyA hai-upavAsa kiyA, karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA, karake belA, phira upavAsa, phira telA, phira upavAsa, phira caulA, phira upavAsa aura pacaulA, phira upavAsa aura chaha, phira upavAsa aura sAta, isI taraha kramazaH bar3hate bar3hate upavAsa aura paMdraha upavAsa taka kie saba ke bIca meM pAraNA sarvakAmaguNita kie / isa prakAra jisa krama se upavAsa bar3hAe jAte haiM usI krama se utArate jAte haiM yAvat anta meM upavAsa karake sarvakAmaguNayukta pAraNA kiyA jAtA hai / isa taraha yaha eka paripATI huI / eka paripATI kA kAla gyAraha mAha aura pandraha dina hote haiN| aisI cAra paripATiyA~ isa tapa meM hotI haiM / ina cAroM paripATiyoM meM tIna varSa aura dasa mAsa kA samaya lagatA hai| zeSa varNana pUrvavat / varga-8 adhyayana-10 sUtra - 59 isI prakAra mahAsenakRSNA kA vRttAnta bhI samajhanA / vizeSa yaha ki inhoMne varddhamAna AyaMbila tapa aMgIkAra kiyA jo isa prakAra hai-eka AyaMbila kiyA, karake upavAsa kiyA, karake do AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA, karake tIna AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA, karake cAra AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA, karake pA~ca AyaMbila kiye, karake upavAsa kiyA / aise eka eka kI vRddhi se AyaMbila bar3hAe / bIca-bIca meM upavAsa kiyA, isa prakAra sau AyaMbila taka karake upavAsa kiyA / isa prakAra mahAsenakRSNA AryA ne isa 'varddhamAna-AyaMbila' tapa kI ArAdhanA caudaha varSa, tIna mAha aura bIsa ahorAtra kI avadhi meM sUtrAnusAra vidhipUrvaka pUrNa kI / ArAdhanA pUrNa karake AryA mahAsenakRSNA jahA~ apanI guruNI AryA candanabAlA thIM, vahA~ AI aura candanabAlA ko vaMdanA-namaskAra karake, unakI AjJA prApta karake, bahuta se upavAsa Adi se AtmA ko bhAvita karatI haI vicarane lgiiN| isa mahAna tapateja se mahAsenakRSNA AryA zarIra se durbala ho jAne para bhI atyanta dedIpyamAna lagane lgii| ekadA mahAsenakRSNA AryA ko skandaka ke samAna dharma-cintana utpanna huA / AryavandanA AryA se pUchakara yAvat saMlekhanA kI aura jIvana-maraNa kI AkAMkSA se rahita hokara vicarane lagI / mahAsenakRSNA AryA ne AryAvandanA ke pAsa sAmAyika se lekara gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA, pUre satraha varSa taka saMyamadharma kA pAlana karake, eka mAsa kI saMlekhanA se AtmA ko bhAvita karake sATha bhakta anazana ko pUrNa kara yAvat jisa kArya ke liye saMyama liyA thA usakI pUrNa ArAdhanA karake antima zvAsa-ucchvAsa se siddha buddha huii| sUtra - 60 pahalI kAlI devI kA dIkSAkAla ATha varSa kA, tatpazcAt kramazaH eka-eka varSa kI vRddhi karate-karate dasavIM mahAsenakRSNA kA dIkSAkAla sattaraha varSa kA jAnanA / sUtra - 61 isa prakAra he jaMbU ! yAvat muktiprApta zramaNa bhagavAna mahAvIra ne AThaveM aMga antakRddazA kA yaha artha kahA hai, aisA maiM kahatA huuN| muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 33
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka sUtra - 62 aMtagaDadazA aMga meM eka zrutaskaMdha hai / ATha varga haiM / ATha hI dinoM meM inakI vAcanA hotI hai / isameM prathama aura dvitIya varga meM dasa dasa uddezaka haiM, tIsare varga meM teraha uddezaka haiM, cauthe aura pA~caveM meM dasa-dasa uddezaka haiM, chaThe varga meM solaha uddezaka haiM / sAtaveM varga meM teraha uddezaka haiM aura AThaveM varga meM dasa uddezaka haiM / zeSa varNana jJAtAdharmakathA ke anusAra jAnanA caahie| varga-8-kA muni dIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 8 - antakRddazA-AgamasUtra-8-hindI anuvAda pUrNa muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 34
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ Agama sUtra-8, aMgasUtra-8, 'aMtakRt dazA' varga/adhyayana/ sUtrAMka namo namo nimmaladaMsaNassa pUjyapAd zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gurUbhyo nama: aMtakRt-dazA AgamasUtra hindI anuvAda [anuvAdaka evaM saMpAdaka Agama dIvAkara muni dIparatnasAgarajI ' [ M.Com. M.Ed. Ph.D. zruta maharSi ] Q1 211892:- (1) (2) deepratnasagar.in bhela Dresa:- jainmunideepratnasagar@gmail.com bhonA 09825967397 muni dIparatnasAgara kRt " (aMtakRddazA) AgamasUtra-hinda-anuvAda" Page 35