Vaisheshika Sutram

Author(s): Jambuvijay
Publisher: Oriental Research Institute Vadodra

Page 258

१.८८ सवृत्तिके सटीके च प्रमाणसमुच्चये वैशेषिकानुमानपरीक्षा ।
पदेशस्य ' [ वै० सू० ३ | १ | ९] इति यदुक्तं तस्मात् सम्बन्धस्मरणं सिद्धम्, न तु सम्बन्धिप्रतीतिः सिद्धा येस्माद् " अप्रसिद्धोऽनपदेशः " [ वै० ० सू० ३ । १ । १० ] इत्युक्तम् |
यदि सम्बन्धमात्रमेवानुमानस्य कारणं तथा सति सूत्रे कार्यायलक्षितम् । 5 यानि शास्त्रे 'कार्यस्वात् कारणतो विकारात् ' [ ० ० २ । २ । ३२, ३४ ] इति, एवं 'सैदकारणवन्नित्यम् ' [ चै० सू० ४ । १ । १ ] इत्यादीनि नित्यानित्यलिङ्गान्युक्तानि [ तानि ] सूत्रे न लक्षितानि । कार्यत्वादि एतेषामन्यतमद् न सम्भवति । कथं तदसम्भवः ? व्यङ्ग्यव्यञ्जकता या कार्यकारणस्वभावा सात्रास्तीति चेत यदि व्यञ्जकमात्रं कारणमिष्यते तथा सति शेषमव्यञ्जकं 10 प्राप्तम्, संयोग्यादि यच्छेषं कारणं तदव्यञ्जकं स्यात् कारणाद् भिन्नत्वात् । किञ्च, अन्यतस्तथा सम्बन्धान्तरेण च [ एतम् K] अर्थमधिगम्य ' अस्येदं व्यञ्जकम् ' इति मनसा कल्प्यते ततो व्यर्थमेतदनुमानकारणम् । एवं तावद् वैशेषिकानुमानं सदोषमुक्तम् ।
,
,
विशाला मलवती टीका ।
15
वैशेषिकाणामपीत्यादि । अस्य सम्बन्धः - योगिपत्यक्ष ज्ञानसिद्वयभिवाने लिङ्गजत्वं तथा उक्तम् । ननु लिङ्गजमित्येतत् किमिति चेत्, उच्यते - आलोचिताध्यवसायः आलोचितानामनुगमश्च । तत्र यत् साक्षादर्थेऽव लोवनं यथायं गौरेवायमश्व एवेत्येतत् प्रत्यक्षम् । येऽन्ये आलोच्या एतदनुगमः स लैङ्गिकत्वेनातिप्रसज्यते । तस्य लिङ्गिलिङ्गनियमाय साङ्केतिकं लक्षणं निर्देश्यम् । सङ्केते सत् साङ्केतिकं सङ्केतादित्यर्थः । तद्यथाअस्येदमित्यादि । अस्येति लिङ्गमाह, इदमिति अनुमेयम् । यदाऽस्येदं प्रसिद्धमसन्दिग्धं च भवति अस्य ज्ञापने जनने वा समर्थस्य कारणस्य इदं व्यङ्गयं निष्पाद्यं वा कार्यमिति अतोऽस्य कारणदर्शनात् कार्यस्याप्राह्मस्त्रेऽपि अनुव्यवसायो भवति, यथा
20
१ तथा च यस्माद् V ॥ २ यक एवं सम्बन्धोऽनुमानस्य कारणं तथा सति शास्त्रोक्तमेव सूत्रे कार्यालक्षितम् V ॥ ३ सूत्रे कार्याद्यभाषितम् K. VT ॥ ४ यथा शास्त्रे K || ५ सदकारण2; वत्त्वान्नित्यम् K । सद्कारगवच्चात् [ नित्यम् ] V । ( सदकारणवत्तन्नित्यम् ? ) ॥ ६ अनाख्यातानि K | ७ यैषा व्यङ्गव्यञ्जकतायाः सिद्धिः सैव कार्यकारणभाव इति चेत्, यद्येवं व्यञ्जकमात्रं ...V । अत्र विशालामलवत्यां ' व्यङ्ग्यव्यञ्जकताया इति' इति प्रतीक उपलभ्यत इति ध्येयम् ॥ ८ तद् व्यङ्ग्यव्यञ्जकं न स्यात् K । ९ एवं तावद् वैशेषिकानुमानं दुर्विहितम् V । १० अथास्य VT.
Palms