Book Title: Updeshmala Balavbodha Uttarardha
Author(s): Kantilal B Shah
Publisher: Saurashtra Kesari Pranguru Jain Philosophical and Literary Research Centre
View full book text
________________
ગદ્યસાહિત્ય પ્રયોગક્ષેત્ર અને પ્રકારનૈવિધ્યની દૃષ્ટિએ ઘણું સીમિત છે. મધ્યકાળનું જે ગદ્યસાહિત્ય ઉપલબ્ધ છે તેમાં પ્રકારોની દષ્ટિએ બાલાવબોધો, બાલાવબોધ અંતર્ગત દેવંતકથાઓ, “પૃથ્વીચંદ્રચરિત્ર’ જેવી પ્રારબદ્ધ ગદ્યમાં સમાયેલી દીર્ઘ ગદ્યકથાઓ, મૂળ ગ્રંથની પંક્તિઓના શબ્દશઃ અનુવાદ આપતા ‘ટબો/તબક વ્યાકરણની સમજૂતી આપતા ઔક્તિકો અને કેટલાક સંસ્કૃત ગ્રંથના સારાનુવાદોને ગણાવી શકાય. બાલાવબોધ' સ્વરૂપ
શ્રી અનંતરાય રાવળ બાલાવબોધના સ્વરૂપની લાક્ષણિકતા સંક્ષેપમાં આ રીતે દર્શાવે છે : “બાલાવબોધ એટલે સમજશક્તિ અને જ્ઞાનભંડોળ પરત્વે બાલદશાના ગણાય એવા લોકોના અવબોધ (= જ્ઞાન, સમજણ) અર્થે સંસ્કૃત-પ્રાકૃત કૃતિઓના સાદી ભાષામાં કરેલા સીધા અનુવાદ અથવા તેમના પર લખેલાં ભાષ્યાત્મક વ્યાખ્યાન. એવાં વ્યાખ્યાનમાં કેટલીક વાર દગંતકથાઓથી મૂળનો અથવબોધ કરાવવામાં આવતો.” ઉપદેશમાલા-બાલાવબોધ'નું વિષયવસ્તુઃ ધર્મોપદેશ
આમ તો “ઉપદેશમાલા બાલાવબોધિનું વિષયવસ્તુ તે “ઉપદેશમાલાનું જ વિષયવસ્તુ હોય. કેમકે બાલાવબોધકારે તો મૂળ ગ્રંથની ગાથાઓમાં જે વિષય નિરૂપાયો છે એને જ તત્કાલે બોલાતી ભાષામાં વિશદપણે અનુવાદવિવરણ કરીને મૂકવાનો છે. એટલે વિષયવસ્તુ પરત્વે પ્રસ્તુત બાલાવબોધ અને મૂળ ગ્રંથની અભિન્નતા સ્વીકારીને ચાલવાનું છે.
સંક્ષેપમાં કહીએ તો આ આખોયે ગ્રંથ જાણે કે સાધુજીવનની આચરસંહિતા જેવો બન્યો છે. સાચો સાધુ કેવો હોય અને એને માટે શું હેયોપાદેય હોઈ શકે એની જ વાત મુખ્યતવા અહીં ઉપસાવવામાં આવી છે. આ નિમિત્તે સાધુઓના વિવિધ પ્રકારો, સાચા સાધુ અને શિથિલાચારી સાધુઓ વચ્ચેનો ભેદ, ગુરુ-શિષ્યના સંબંધો, સુશિષ્યના ગુણો અને દુર્વિનીત શિષ્યના દોષો, ગુરુવચનમાં શિષ્યની શ્રદ્ધા, ગુરુ-આદેશના પાલનમાં શિષ્યની તત્પરતા, સાધુજીવનમાં તપ-સંયમ-નિયમવ્રતની દઢતા, સંવેગી સાધુનાં લક્ષણો, સાધુનાં આહાર-વિહાર, ચારિત્રપાલન માટે સાધુજીવનમાં દસ બોલની જયણા – એમ સાધુ જીવનનાં અનેક પાસાંઓનું નિરૂપણ અહીં થયું છે અને એ માટે કવિએ અનેક મહાત્માઓનાં દáતો કે દગંતકથાઓનું નિરૂપણ કર્યું છે.
આ સિવાય, હળુકર્મી જીવ અને ભારેકર્મી જીવ, વસ્તુનું અનિત્યપણું, મોક્ષસુખની શ્રેષ્ઠતા, કમનું સ્વરૂપ, રાગદ્વેષથી સર્જાતા અનર્થો, વિવેકી અને નિર્વિવેકી જીવનો તફાવત, સ્વાર્થી સગાંઓ દ્વારા જ આચરાતું અહિત, મોહાસક્ત
१९
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
