Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 04
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
સૂત્ર-૧૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ તરફ વિસ્તૃત=ગાડાના ઊધના છેડાના ભાગ જેવી) હોય છે અને મૂળમાં (મેરુ પાસે) ઊંચા મુખવાળા નાળવાળા પુષ્પ જેવી હોય છે. સુડતાલીસ હજાર આદિ માન આ પ્રમાણે છે- કર્કસંક્રાતિના પ્રથમ દિવસે સુડતાલીસ હજાર બસો ત્રેસઠ યોજન અને સાઈઠીયા એકવીસ ભાગ (૪૭૨૬૩૨૧/૬૦ યોજન) પ્રકાશક્ષેત્ર મનુષ્યો જુએ છે.
“નવગિન્ને વસ્ત્રાર” ત્યાદિ લવણસમુદ્રમાં ચાર સૂર્યો હોય છે... ઇત્યાદિ યાવત્ માનુષોત્તર પર્વત સુધી મનુષ્યલોકમાં આ પ્રમાણે બધા ભેગા મળીને એકસોને બત્રીસ(=૧૩૨) સૂર્યો છે. ચંદ્રોની પણ આ જ સંખ્યા છે. કેમકે ચંદ્રો સૂર્યની તુલ્ય છે.
અભિચિ નક્ષત્રની સાથે ૨૮ નક્ષત્રો છે, ભસ્મરાશિ આદિ ૮૮ ગ્રહો અને ૬૬૯૭૫ કોડાકોડિ તારાઓ આટલો એક ચંદ્રનો પરિગ્રહ (=પરિવાર) છે.
સૂર્યો, ચંદ્રો, ગ્રહો અને નક્ષત્રો તિર્યશ્લોકમાં છે. બાકીના તારા રૂપ જ્યોતિષ્કો 'ઊર્ધ્વલોકમાં છે એવો ભાષ્યકારનો અભિપ્રાય છે. ભાષ્યકાર બહુશ્રુત હોવાથી તેમનો અભિપ્રાય વિરુદ્ધ નથી જ. [જો કે તિર્યશ્લોક ૧૮00 યોજન પ્રમાણ છે. તો પણ વિરોધ ન આવે તે રીતે અધોલોકનો અને ઊર્ધ્વલોકનો વિભાગ થઈ શકે છે.]
અણવત્વશ” રૂદ્ધિ, અહીં સૂર્યમંડલનો વિખંભ એટલે સૂર્ય વિમાનનો વિખંભ. સૂર્યવિમાનનો ૪૮/૬૧ યોજન, ચંદ્રનો પ૬/૬૧ યોજન, ગ્રહોનો બે ગાઉ અને નક્ષત્રોનો ૧ ગાઉવિખંભ છે. આ જ વિખંભ સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા તારાનો છે, અર્થાત્ સર્વોત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા તારા વિમાનનો વિખંભ પ્રમાણ ૧ ગાઉ છે. જઘન્ય સ્થિતિવાળા તારા વિમાનનો ૧. બૃહત્સંગ્રહણી વગેરે ગ્રંથોમાં તારાનું સ્થાન સમભૂતલાથી ઉપર ૭૯૦ યોજને બતાવ્યું છે.
જ્યારે અહીં ભાષ્યકાર તારાનું સ્થાન ઊર્ધ્વલોક જણાવી રહ્યા છે તત્ત્વકેવલીગમ્ય. ૨. યમેવ એ પ્રયોગથી ૧ ગાઉ ગ્રહણ થાય. કારણ કે પૂર્વે ભૂતં નક્ષત્રાણાં એવો ઉલ્લેખ છે. તથા
આગળ પણ જોશો મત એવો ઉલ્લેખ છે. આથી ટીકાકારની દષ્ટિએ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા તારાના વિમાનનો વિખંભ ૧ ગાઉ છે. જ્યારે ભાષ્યમાં અર્ધોશો એવા ઉલ્લેખથી ભાષ્યકારના મતે - ગાઉ છે. બીજા પણ પ્રાયઃ બધા ગ્રંથોમાં વસા ગાઉનો નિર્દેશ છે.
