Book Title: Tattvarthadhigam Sutram Part 04
Author(s): Rajshekharsuri, Dharmshekharvijay, Divyashekharvijay
Publisher: Arihant Aradhak Trust
View full book text
________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૪ સૂત્ર-૨૦ ત્યાર પછી ઉપર વિજય વગેરે ચાર વિમાનો પૂર્વદિશા આદિમાં પ્રદક્ષિણાના ક્રમથી આવેલા છે. વિભક્તિનો અલોપ આ ચારમાં અપાયરહિત સમ્યગુ ઉપપાત થાય છે એ ભેદ બતાવવા માટે છે. (સંખ્યાતા ભવોમાં મોક્ષમાં જનારા હોવાથી અપાયરહિત સમ્યગુ ઉપપાત છે.)
તેનાથી કંઈક ઉપર (ચારની મધ્યમાં) સર્વાર્થસિદ્ધ છે. અહીં વિભક્તિનો અલોપ સર્વાર્થસિદ્ધના દેવો દ્વિચરમ ઉપપાતવાળા છે, અર્થાત અહીંથી મનુષ્યભવમાં ઉત્પન્ન થઇને મોક્ષ પામનારા છે એવો ભેદ બતાવવા માટે છે.
આ જ અર્થને ચિત્તમાં રાખીને ભાષ્યકાર કહે છે- “વમસર્વાર્થસિદ્ધા” આ પ્રમાણે ઉપર સર્વાર્થસિદ્ધ સુધી કલ્પ છે.
કલ્પના નામના કારણને “સુ” ઇત્યાદિથી કહે છે- શક્ર ઇંદ્રની સુધર્મા નામની સભા છે. અહીં સભા એટલે વિશેષ પ્રકારનો પ્રાસાદ. તે સભા તે કલ્પમાં છે માટે તે સૌધર્મ કહેવાય છે. અહીં સુધર્મા શબ્દને ચાતુરર્થિક 'પ્રત્યય લાગીને સૌધર્મ શબ્દ બન્યો છે. “રૂશનસ્ય” રૂત્યકિ ઇશાન ઇંદ્રનો નિવાસ તે ઐશાન. અહીં “તસ્ય નિવાસ:” એ અર્થમાં રૂશન શબ્દને ૩ પ્રત્યય લાગ્યો છે.
વમ્ રૂદ્રાણી” રૂત્યાદિ સર્વ કલ્પો આ પ્રમાણે ઇંદ્રોના નિવાસને યોગ્ય નામવાળા છે. આ ભલામણ વાક્ય છે.
વેચાતું” રૂત્યાદિ લોકરૂપ પુરુષના ગ્રીવાના(=ડોકના) પ્રદેશમાં રહેલા હોવાથી ગ્રીવાનાઆભરણ રૂપ છે. આથી તે કલ્પોરૈવ, ગ્રીવ્ય, રૈવેય અને રૈવેયક એમ કહેવાય છે. ગ્રીવાના(=ડોકના) જેવા તે ગ્રીવા. ગ્રીવામાં થયેલા તેરૈવેયક. એ પ્રમાણે ગ્રીવામાં થયેલા ગ્રીવ્ય. એ પ્રમાણે રૈવેય (અને ગ્રેવ). “લિગ્રીવાત્યા' એ સૂત્રથી પ્રત્યય લાગીને ગ્રેવવગેરે શબ્દો બન્યા છે.
(અહીં અશુદ્ધિ જણાય છે. સિદ્ધહેમશબ્દાનુશાસન વ્યાકરણના આધારે રૈવ વગેરે શબ્દો નીચે પ્રમાણેના સૂત્રોથી બન્યા છે.) ૧. “તી નિવાસ: તાતૂરભવઃ તન્નતિ તેના નિવૃત્તન” આ ચાર અર્થોમાંથી કોઈ પણ અર્થમાં
આવતા પ્રત્યયની “ચાતુરર્થિક' સંજ્ઞા છે. (સિદ્ધહેમ શબ્દા. અ.૬ સૂ.૭૨).
