________________
दीधितिः११
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
܀
. चन्द्रशेखरीया: "वृक्षः शाखावच्छेदेन तादात्म्येन कपिसंयोगवद्वान् वर्तते । मूलावच्छेदेन स एव वृक्ष कपिसंयोगवद्भेदवान्" इति दीधितिकाराणामभिप्रायः । तथा च तेषां मते तादात्म्येनाऽपि साध्यस्याव्याप्यवृत्तित्वात् । तत्र प्रतियोगिवैयधिकरण्यघटितमेव लक्षणं वक्तव्यम् । तस्य चाव्याप्तिः । तद्वारणाय च "सम्बन्धित्व" निवेश आवश्यकः। કે ચન્દ્રશેખરીયાઃ ઉત્તરપક્ષ: ના. દીધિતિકાર તો કપિસંયોગવાળા વૃક્ષમાં પણ મૂલાવચ્છેદન કપિસંયોગવભેદ માને છે. અર્થાત્ એમના મતે શાખાવચ્છેદન વૃક્ષમાં "કપિસંયોગવાનું" તાદાસ્યથી છે. અને મૂલાવચ્છેદન તે જ વૃક્ષમાં તાદાભ્યથી કપિસંયોગવભેદ છે. આમ તાદાભ્યથી કપિસંયોગવતું સાધ્ય પણ અવ્યાપ્યવૃત્તિ જ હોવાથી ત્યાં આ અવ્યાપ્તિ દૂર કરવા "સંબંધિ" વિગેરે વિવક્ષા જરૂરી છે.
܀ ܀ ܀
܀ ܀
܀ ܀
܀
܀ ܀
܀
܀ ܀ ܀
܀ ܀
܀
__जागदीशी -- न चैवं ‘प्रतियोग्यनधिकरणहेतुमन्निष्ठाभावे'त्यग्रिमनिष्कर्षेऽप्यप्रतीकार:
܀ ܀
܀
܀܀
܀܀܀
܀ ܀
चन्द्रशेखरीयाः न चैवं सति अग्रे क्रियमाणो यः परिष्कारः "प्रतियोग्यनधिकरणहेतुमन्निष्ठाभाव" इत्याकारकः ।। तत्र एष दोषोऽप्रतिकार्यो भवति । तथाहि-तत्रापि घटभेदप्रतियोगिनः घटस्य तादात्म्येनाधिकरणस्यैवाप्रसिद्ध्या स्वप्रतियोगितावच्छेदकसाध्यतावच्छेदकसम्बन्धेन प्रतियोग्यधिकरणहेतुमन्निष्ठाभावस्यैवाप्रसिद्धिः भवति । घटस्य, तादात्म्येनाधिकरणं एव नास्ति । तर्हि तदनधिकरणं तदधिकरणभिन्नार्थकं कथं घटते? तथा चाव्याप्तिः इति. वाच्यम्। કે ચન્દ્રશેખરીયાઃ પ્રશ્નઃ જો આમ કહેશો તો આગળ તો "પ્રતિયોગિ-અનધિકરણ એવું જે હેવધિકરણ અને
તેમાં વૃત્તિ એવો અભાવ" એવો પરિષ્કાર કરવાના છે. પણ હવે તો પરિષ્કાર કરશે તો ય વાંધો આવશે. કેમકે ફિત્યાં પણ કપિસંયોગવત્યાધ્યકસ્થલે લક્ષણઘટક તરીકે ભેદ જ લેવો પડશે. તો જ સાધ્યતાવચ્છેદકતાદાભ્યાવચ્છિન્ન
પ્રતિયોગિતા મળશે. અને તે ભેદપ્રતિયોગિતાવચ્છેદકસંબંધથી પ્રતિયોગીનું અનધિકરણ... એમ જ ત્યાં કહેવાનું રહેશે. પણ અવચ્છેદક તાદાત્મથી તો પ્રતિયોગીનું અધિકરણ જ પ્રસિદ્ધ ન હોવાથી ત્યાં પાછો વાંધો આવશે
जागदीशी -- प्रतियोगितावच्छेदकसम्बन्धेन ये प्रतियोगिसम्बन्धिनातत्तद्व्यक्तित्वावच्छिन्नभेदकूटविशिष्टहेतुमद्वृत्तित्वस्यैव तत्र वक्तव्यत्वात्।
चन्द्रशेखरीयाः तत्रापि प्रतियोगितावच्छेदकसम्बन्धेन ये यावन्तः प्रतियोगिसंबंधिनः, तेषां सर्वेषां तत्तद्व्यक्तित्वावच्छिन्नाः ये भेदाः, तेषां भेदानां कूटवान् यद् हेत्वधिकरणं, तद्वृत्तिरभावो वाच्यः । प्रतियोगितावच्छेदकतादात्म्यसम्बन्धेन घटभेदप्रतियोगिघटसंबंधिनः सर्वे घटाः । तेषां सर्वेषां तत्तद्घटत्वावच्छिन्नभेदकूटवान् एतद्वृक्षः । तस्मिन् स घटभेदो, वर्तते इति लक्षणसमन्वयात् नाव्याप्तिः । अत्र यदि कूटस्य विवक्षा न क्रियते, तदा वह्निमान् धूमात् इाते अत्राव्याप्तिः भवेत् । वक़्यभावप्रतियोगितावच्छेदकसंयोगसम्बन्धेन वहन्यधिकरणं महानसः । तद्भेदवान् पर्वतः । तत्र संयोगावच्छिन्न
સિદ્ધાન્તલક્ષણ ઉપર 'ચન્દ્રશેખરીયા” નામની સંસ્કૃત ગુજરાતી સરલ ટીકાઓ - ૨૦૯
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
