________________
दीधितिः१३
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
તેનો પ્રતિયોગી નિત્યત્વવિશિષ્ટદ્રવ્યવાભાવ ઘટાદિમાં અને અનિયત્વવિશિષ્ટદ્રવ્યવાભાવ એ આકાશાદિમાં રહેલા છે. એટલે એ હેતધિકરણો પ્રતિયોગ્યધિકરણ બની ગયા છે.
जागदीशी -- वस्तुतो-द्रव्यत्वाभावस्यापि न प्रागुक्तव्याप्यवृत्तित्वमिति ध्येयम्।
चन्द्रशेखरीयाः सत्यं तथापि वस्तुतः व्याप्यवृत्तिद्वितीयव्याख्यानुसारेण तु द्रव्यत्वाभावोऽपि अव्याप्यवृत्तिरेव ।। तथा चात्र प्रतियोगिवैयधिकरण्यघटितमेव लक्षणं वाच्यम् । तच्चातिव्याप्तमेव । કે ચન્દ્રશેખરીયા અને ખરી વાત તો એ કે દ્રવ્યવાભાવ પણ બીજી વ્યાખ્યા પ્રમાણે અવ્યાપ્ય વૃત્તિ હોવાથી
ત્યાં પ્રતિયોગ્યનધિકરણ... ઇત્યાદિ લક્ષણ જ માનવું પડશે. અને એ તો અતિવ્યાપ્ત બને જ છે. એ આપણે જોઈ ગયા છીએ.
1 जागदीशी -- प्रथमे साध्येऽतिव्याप्तिं ग्राहयति -*साध्याभाववत् इति*। *तत्प्रतियोगीति*। तस्य-संयोगात्मनः साध्याभावस्य यः प्रतियोगी-संयोगविशेषाभावः तद्वत्त्वादित्यर्थः ।
चन्द्रशेखरीयाः एवं तावत् जागदीशीग्रन्थः चिन्तितः । साम्प्रतं दीधित्यां यथातिव्याप्तिः ग्राह्यते तथा दर्श्यते । संयोगाभाववान् सत्वात् इति अत्र संयोगाभावाभाववति अपि द्रव्ये तत्प्रतियोगिसंयोगविशेषाभावस्य सत्वात प्रतियोग्यधिकरणमेव हेत्वधिकरणं भवति इति साध्याभावस्य लक्षणाघटकत्वात् अतिव्याप्तिः।
ચન્દ્રશેખરીયાઃ અહીં દધિતિમાં પહેલા સંયોગસામાન્યાભાવસાધ્યક સ્થલે અતિવ્યાપ્તિ શી રીતે આવે? તે બતાવે છે કે સંયોગસામાન્યાભાવાભાવનો પ્રતિયોગી તે તે સંયોગવિશેષાભાવો તો સત્તાધિકરણ એવા દ્રવ્યમાં રહેલા જ છે. એટલે અહીં હત્યધિકરણ એ પ્રતિયોગિસામાન્યનું અનધિકરણ બનતું જ નથી. ખ્યાલ રાખવો કે ગુણો પણ હત્યધિકરણ છે. પણ ત્યાં તો સાધ્યાભાવ સંયોગાભાવભાવ=સંયોગ રહેતા જ ન હોવાથી અતિવ્યાપ્તિ દૂર કરવા માટે દ્રવ્યમાં જ વિચારણા કરે છે. એમ સર્વત્ર વિચારવું.
/
जागदीशी -- द्वितीयेऽतिव्याप्ति योजयति-*नित्यत्वादीति । नित्य[वृत्ति]त्वविशिष्टं यद्रव्यत्वं, तदभावात्मको यः साध्याभावस्य प्रतियोगी, तदधिकरणत्वात्-साध्याभाववतो द्रव्यस्येति-पूर्वेणान्वयः।। ननु विशिष्ट द्रव्यत्वाभावो न द्रव्यत्वस्वरूपस्य साध्याभावस्य प्रतियोगी किन्तु नित्यत्वादि]विशिष्टद्रव्यत्वस्यैवेति-द्रव्यत्वं प्रतियोगिव्यधिकरणमेवेत्यत आह-*स्वाभावेति । स्वं=नित्यवृत्तित्वविशिष्टद्रव्यम्।
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
चन्द्रशेखरीयाः एवं द्रव्यत्वाभाववान् सत्वात् इति अत्र तु साध्याभाववति द्रव्ये नित्यवृत्तित्वविशिष्टद्रव्यत्वाभावस्य ।
સિદ્ધાન્તલક્ષણ ઉપર 'ચન્દ્રશેખરીયા' નામની સંસ્કૃતગુજરાતી સરલ ટકાઓ - ૨૨૪
܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
