________________
‘શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર' વિષયક પત્રવ્યવહાર
દર
[હાથનેાંધ ૧, પૃષ્ઠ ૧૩૦]
પ્રત્યક્ષ અનેક પ્રકારનાં દુઃખને તથા દુઃખી પ્રાણીઓને જોઈને, તેમ જ જગતની વિચિત્ર રચના જાણીને તેમ થવાના હેતુ શેા છે? તથા તે દુઃખનું મૂળ સ્વરૂપ શું છે? અને તેની નિવૃત્તિ કયા પ્રકારે થઈ શકવા યોગ્ય છે? તેમ જ જગતની વિચિત્ર રચનાનું અંતર્સ્વરૂપ શું છે, એ આદિ પ્રકારને વિષે વિચારદશા ઉત્પન્ન થઇ છે જેને એવા મુમુક્ષુ પુરુષ તેમણે, પૂર્વે પુરુષાએ ઉપર કહ્યા તે વિચારા વિષે જે કંઈ સમાધાન આપ્યું હતું, અથવા માન્યું હતું, તે વિચારના સમાધાન પ્રત્યે પણ યથાશક્તિ આલેાચના કરી. તે આલેચના કરતાં વિવિધ પ્રકારના મતમતાંતર તથા અભિપ્રાય સંબંધી યથાશક્તિ વિશેષ વિચાર કર્યાં. તેમ જ નાના પ્રકારના . રામાનુજાદિ સંપ્રદાયના વિચાર યેર્યાં. તથા વેદાંતાદિ દર્શનાના વિચાર કર્યાં. તે આલેાચના વિષે અનેક પ્રકારે તે દર્શનના સ્વરૂપનું મથન કર્યું, અને પ્રસંગે પ્રસંગે મથનની યાગ્યતાને પ્રાપ્ત થયેલું એવું જૈનદર્શન તે સંબંધી ઘણા પ્રકારે જે મથન થયું, તે મથનથી તે દર્શનને સિદ્ધ થવા અર્થે, પૂર્વાપર વિરાધ જેવાં લાગે છે એવાં નીચે લખ્યાં છે તે કારણા દેખાયાં.
૪૨
૬૩
[હાથનેાંધ ૧, પૃષ્ઠ ૧૩૨] ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય તથા આકાશાસ્તિકાય અરૂપી છતાં રૂપીને સામર્થ્ય આપે છે, અને એ ત્રણ દ્રવ્ય સ્વભાવપરિણામી કહ્યાં છે, ત્યારે એ અરૂપી છતાં રૂપીને સહાયક કેમ થઈ શકે? ધર્માસ્તિકાય અને અધર્માસ્તિકાય એકક્ષેત્રાવગાહી છે, અને પરસ્પર વિરુદ્ધતાવાળા તેના સ્વભાવ છે, છતાં તેમાં વિરોધ, ગતિ પામેલી વસ્તુ પ્રત્યે સ્થિતિસહાયકતારૂપે અને સ્થિતિ પામેલી વસ્તુ પ્રત્યે ગતિ સહાયકતારૂપે થઈ શા માટે આવે નહીં?
ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આત્મા એક એ ત્રણ સમાન અસંખ્યાતપ્રદેશી છે, તેના કંઈ બીજો રહસ્યાર્થ છે?
ધર્માસ્તિકાય અધર્માસ્તિકાયની અવગાહના અમુક અમૂર્તાકારે છે, તેમ હેાવામાં કંઈ રહસ્યાર્થ છે? લેકસંસ્થાન સદૈવ એક સ્વરૂપે રહેવામાં કંઈ રહસ્યાર્થ છે?
એક તારો પણ ઘટવધ થતો નથી, એવી અનાદિ સ્થિતિ શા હેતુથી માનવી ? શાશ્વતપણાની વ્યાખ્યા શું? આત્મા, કે પરમાણુ કદાપિ શાશ્વત માનવામાં મૂળ દ્રવ્યત્વ કારણ છે; પણ તારા, ચંદ્ર, વિમાનાદિમાં તેવું શું કારણ છે?
ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்
ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்
૧૨
આવા અનેક ઉદાહરણો, કથનો આ બાબતે રજૂ કરી શકાય છે. “મોક્ષમાળા” કે “ભાવનાબોધ”માં “ જૈન આગમો અને સૂત્રનો સાર આવી જાય છે” તેવું માનવું તે જૈનધર્મના લોકોત્તર તત્ત્વજ્ઞાનના અવમૂલ્યાંકનરૂપ છે.
P
*
*
ஸ்ஸ்ஸ்ல
ஸ்ஸ்ஸ்ஸ்
૧૨. અહીં બતાવેલ ૧/૬૨, ૧/૬૩ સિવાય હાથનોંધ ૧/૬૪, ૧/૭૧, ૧/૭૫ વગેરે... આ માટે જોવા યોગ્ય છે.
*
