________________
૫૭
શ્રીમદ્ રાજચંદ્ર' વિષયક પત્રવ્યવહાર
જૈનની બાહ્યશૈલી જોતાં તે અમે તીર્થકરને સંપૂર્ણજ્ઞાન હેય એમ કહેતાં બ્રાંતિમાં પડીએ છીએ. આને અર્થ એ છે કે જૈનની અંતર્શેલી બીજી જોઈએ. કારણ કે “અધિષ્ઠાન વગર આ જગતને વર્ણવ્યું છે, અને તે વર્ણન અનેક પ્રાણીઓ, વિચક્ષણ આચાર્યોને પણ બ્રાતિનું કારણ થયું છે. તથાપિ અમે અમારા અભિપ્રાય પ્રમાણે વિચારીએ છીએ, તે એમ લાગે છે કે તીર્થંકરદેવે તે જ્ઞાની આત્મા હોવા જોઈએ, પણ તે કાળ પરત્વે જગતનું રૂ૫ વર્ણવ્યું છે, અને લેકે સર્વકાળ એવું માની બેઠા છે, જેથી બ્રાંતિમાં પડ્યા છે. ગમે તેમ હો, પણ આ કાળમાં જેમાં તીર્થકરના માર્ગને જાણવાની આકાંક્ષાવાળે પ્રાણ થ દુર્લભ સંભવે છે, કારણ કે ખરાબે ચઢેલું વહાણ, અને તે પણ જન, એ ભયંકર છે. તેમ જ જૈનની કથની ઘસાઈ જઈ, અધિકાન વિષયની બ્રાંતિરૂપ ખરાબે તે વહાણ ચહ્યું છે, જેથી સુખરૂપ થવું સંભવે નહીં. આ અમારી વાત પ્રત્યક્ષપણે દેખાશે. | તીર્થંકર દેવના સંબંધમાં અમને વારંવાર વિચાર રહ્યા કરે છે કે તેમણે ‘અધિષ્ઠાન વગર આ જગત વર્ણવ્યું છે, તેનું શું કારણ? શું તેને “અધિષ્ઠાનનું જ્ઞાન નહીં થયું હોય અથવા અધિકાન નહીં જ હોય અથવા કોઈ કહેશે છુપાવ્યું હશે? અથવા કથન ભેદે પરપરાએ નહીં સમજાયાથી “અધિષ્ઠાન’ વિષેનું કથન લય પામ્યું હશે? આ વિચાર થયા કરે છે. જો કે તીર્થકરને અમે મોટા પુરૂષ માનીએ છીએ, તેને નમસ્કાર કરીએ છીએ, તેના અપૂર્વ ગુણ ઉપર અમારી પરમ ભક્તિ છે, અને તેથી અમે ધારીએ છીએ કે “અધિષ્ઠાન” તે તેમણે જાણેલું, પણ એ પરંપરાએ માની ભૂલથી લય કરી નાખ્યું. જગતનું કોઈ અધિકાન હોવું જોઈએ, એમ ઘણા
પણા મહાત્માઓનું કથન છે. અને અમે પણ એમ જ કહીએ છીએ કે પણ એમ જ કહીએ છીએ કે અધિષ્ઠાન છે. અને તે “અધિકાને તે હરિ ભગવાન છે. જેને ફરી ફરી હદયદેશમાં જઈએ છીએ.
અધિષ્ઠાન વિશે તેમ જ ઉપલાં કથન વિષે સમાગમે અધિક સત્કથા થશે. લેખમાં તેવી આવી શકશે નહીં. માટે આટલેથી અટક છું.
જીવ એક પણ છે અને અનેક પણ છે. અધિષ્ઠાનથી એક છે. જીવરૂપે અનેક છે. આટલે ખુલાસે લખ્યું છે, તથાપિ તે બહુ અધૂર રાખે છે. કારણ લખતાં કોઈ તેવા શબ્દો જડ્યા નથી. પણ આપ સમજી શકશે, એમ મને નિઃશંક્તા છે. તીર્થંકરદેવને માટે સખત શબ્દો લખાયા છે માટે તેને નમસ્કાર.
૨૨૦ મુંબઈ, ફાલ્ગન વદ ૩, શનિ, ૧૯૪૭ આજે આપનું જન્માક્ષર સહ પત્ર મળ્યું. જન્માક્ષર વિષેને ઉત્તર હાલ મળી શકે તેમ નથી. ભક્તિ વિષેનાં પ્રશ્નોને ઉત્તર પ્રસંગે લખીશ અમે આપને જે વિગતવાળા પત્રમાં “અધિષ્ઠાન વિષે લખ્યું હતું તે સમાગમે સમજી શકાય તેવું છે.
‘અધિકાને એટલે જેમાંથી વસ્તુ ઉત્પન્ન થઈ, જેમાં તે સ્થિર રહી, અને જેમાં તે લય પામી તે. એ વ્યાખ્યાને અનુસરી “જગતનું અધિષ્ઠાન” સમજશે.
જૈનમાં ચેતન્ય સર્વ વ્યાપક કહેતા નથી. આપને એ વિષે જે કંઈ લક્ષમાં હોય તે લખશે.
