________________
૧૮
શત્રુજ્ય પ્રકાર દેશનું તંત્ર ચાલ્યું. ત્યારબાદ ઈ. સ. ૧૪૪માં અમદાવાદની ગાદીયે સુલતાન મહમદ (બી) થયે. તેણે ગુજરાતમાં ઈડરવાગડ વગેરે ભાગે સર કર્યો. ખાનદેશ ઉપર ચડાઈ કરી તથા તે વખતે હિંદમાં દાખલ થયેલા પરદેશી પોર્ટુગીઝને માહીમ અને દમણ સુધી હાંકી કાઢ્યા. તે ઉપરાંત ગુજરાતને ડુંગરીગઢ ચાંપાનેર અને કાઠિયાવાડને જુનાગઢ (ગીરનાર) ના રાજાને હરાવી તે બેગઢને માલીક (મહમદ-બેગડે ) કહેવાયો. તેણે જુનાગઢ ઉપર ફરી ફરીને ચઢાઈ કરી ચુડાસમાની સત્તાનો અંત આણ્ય, ને તેના છેલ્લા રાજા રા'માંડલિક (ત્રીજા) ને અમદાવાદ ઉપાડી જઈ ઈ. સ. ૧૪૭૩ માં મુસલમાન કર્યો. તથા જુનાગઢનું નામ મુસ્તફાબાદ રાખી પિતે ત્યાં આઠ વર્ષ રહ્યો. દરમિયાન પોતાની સરહદના ચાર ભાગ પાડી ઓખામંડળના બેટ-દ્વારકામાં, મહીકાંઠાના ગામ ગોદ્રહ (ગોધરા) માં, ગુજરાત માટે અમદાવાદમાં અને વાળાક (કાઠિયાવાડ) માટે સોનગઢમાં થાણ ગોઠવ્યાં, અને નિયમીત ઉઘરાતની તથા સત્તાની જમાવટ કરી પોતે અમદાવાદ ગયે ત્યારે જુનાગઢમાં તાતારખાન નામના હાકેમને જોરતલબી ઉઘરાવવા મુકતા ગયા.
સુલતાન મહમદ પછી અમદાવાદની ગાદીયે મુઝફર (બીજો) થયા. તે સાહિત્યરસિક તેમજ જ્યોતિષ અને સંગીતવિદ્યાને જાણકાર હતા. તેને સીકંદર નામે પાટવીપુત્ર હોવાથી નાના બહાદુરખાનને થોડી જાગીર આપવાનું કહેતાં નારાજ થઈને દેશાટણ કરવા નીકળી પડ્યો. તે ફરતાં ફરતાં ચિત્રકુટ (ચિત્તોડ) પહોંચ્યા. ત્યારે ત્યાં રાણા સંગ્રામસિંહ(રાણા-સંગ)ને અમલ હતો.
૧ રા'માંડલિકનું નામ મુસ્લીમ ધર્મમાં “ખાનજહાન” રાખેલું તેની કબર માણેક ચોકમાં અત્યારે પણ છે.
૨ સોનગઢમાં પહેલે થાણદાર ઈમામ બુલમુલ્કને મુકવામાં આવ્યો હતો.
૩ અલ્લાઉદીને ચિત્તોડ જીતી લેવા પછી કુંભારાણાએ તે પાછું મેળવ્યું હતું તથા કમલમેર-આબુ વગેરે ઉપર કિલ્લા બંધાવી માળવા-મેવાડમાં રાણની આણ ફેલાવી હતી. તેમના સમયમાં સાદરી પાસે રાણકપુરમાં ૧૪૪૪ થાંભલાનું ત્રણ માળનું ભોંયરાવાળું વિશાળ દેરાસર જૈન મંત્રીએ ઈ. સ. ૧૪૩૮ માં બંધાવતાં તેની ટીપમાં કુંભારાણાએ ૮૦૦૦૦ સેનામહોર (બાર લાખ રૂપિયાની રકમ) આપી હતી તેમ રાસમાળામાં જણાવ્યું છે.
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
