________________
સ્થાન જણાય તેવી રીતે યાત્રાવેરેલેવામાં નિરંકુશ સ્વતંત્રતા તેઓને મળવી જોઈએ પરંતુ આ વધારાને દાવ મારી રજુઆત વખતે છોડી દેવામાં આવ્યા હતા. કરારની સરતે મુજબ આ પ્રસંગે ના. બ્રીટીશ-સરકારને વચમાં આવવાનો અધિકાર કબુલ રાખવામાં આવ્યું હતું અને દબાણની દલીલ (દેષારોપ) ના સંબંધમાં પછી એમ દાવો કરવામાં આવ્યો હતો કે નામદાર બ્રીટીશ સરકારે ૪૦ વર્ષ જેટલી લાંબી મુદતનો કરાર કરવામાં સારે ઈરાદે છતાં અજાણમાં દરબારને ઘણું નુકશાની કરેલ છે. જવા-આવવાની સગવડતાના વધારા સાથે તે મુદત પુરી થયા પહેલાં ઘણા વખતથી હાલ જેમ યાત્રાળુઓની સંખ્યામાં પુષ્કળ વધારે થયો છે તેમ થશે તે સરકાર જાણી શકી નહોતી. દરબારે કરન લેવાણમાં પોતાની સ્વતંત્રતાની માગણી છેડી દીધી છે. અને એમ માગ્યું છે કે ૨૦ વર્ષ પહેલાં કર્નલ કીટીંજે જે દર નક્કી કર્યો હતો તે પ્રમાણે તેઓને લેવાણ કરવા દેવું.
બીજી તરફથી જેને એવો દાવો કરે છે કે-૧૮૮૬ નો કરાર કરોના બદલામાં આપવાની ઉધડ રકમના ફેરફાર સિવાય નિરંતર બંધનક્ત છે. તેઓ એમ જણાવે છે કે રકમના વધારા માટે કાંઈ વ્યાજબી કારણ નથી; કારણકે આવવા જવાના સાધના સુધારાથી અને બ્રીટીશ રાજ્યના મુલકની અંદર કાયદા અને સુવ્યવસ્થાની વૃદ્ધિથી અત્યારે સંખ્યાબંધ યાત્રાળુઓ ડુંગર ઉપર આવે છે; છતાં યાત્રાળુઓના રક્ષણ અંગે દરબારની જવાબદારી વધવાને બદલે ઘટી છે. તેઓ માને છે કે રકમને યાત્રીઓની સંખ્યા સાથે સંબંધ ન હોવો જોઈએ, પણ યાત્રાળુઓના રક્ષણ માટે પોલીસને દરબારને જે ખરેખર ખર્ચ થતું હોય તે ઉપરથી નક્કી થવી જોઈએ. છેવટે તેઓ નિવેદન કરે છે કે-જે ૧૮૮૬ ને કરાર બંધનકર્તા ગણવામાં ન આવે તે. પ્રથમ મુંબઈ સરકારે મંજુર રાખેલ ગોઠવણ ઉપર પાછા જવાની દરબારને છૂટ મળવી ન જોઈએ, પણ દરબારના હક્કને આ સવાલ શરૂઆતથી તપાસા જોઈએ અને તેઓ તરફથી જે અવેજ ભરવામાં આવે છે તે રાજા તરીકેના હક્કને કર નથી, પરંતુ પિલીસરક્ષણ માટે પરસ્પરની સમજુતીથી નકકી થયેલ બાબત છે એમ કરવું જોઈએ.'
(૪૭)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
