________________
૮૧ આ ખાસ બાબતમાં રખપાને અવેજ તેને દર અને રીત પક્ષકારે વચ્ચેના બ્રીટીશ સરકારથી મંજુર રહેલ કેલ કરારથી અથવા બ્રીટીશ સરકારના સીદ્ધા હકમથી અત્યાર સુધી નક્કી થયેલ છે. રખેપાના અવેજની વ્યવસ્થા બ્રીટીશ સરકારથી કાયમ થયેલ છે.
૮૨. ૧૮૨૦ પછીથી જ્યારે એજન્સીની સ્થાપના થવાથી બ્રીટીશ સરકારની દરમીયાનગીરીથો પક્ષકારો વચ્ચે કેલકરાર કરવામાં આવ્યા ત્યારે આ બાબત બ્રીટીશ સરકારે પોતાના હાથમાં રાખી હતી અને વસુલાતી વહીવટની આંતર બાબત તરીકે કદી પણ ગણવા દેવામાં આવી નહતી. જ્યારે કેટલાક કારણને લીધે યાત્રીઓની ગણત્રી અને યાત્રાળુ દીઠ અમુક લેવાનું દાખલ કરવામાં આવ્યું હતું ત્યારે પણ આવી ગણત્રી અને રખાપાના અવેજની વસુલાત દરબારને કદી પણ કરવા દેવામાં આવી નહોતી. આ બધી વ્યવસ્થા એજન્સીના તાબામાં અને સીધી દેખરેખ નીચે કરવામાં આવી હતી અને એજન્સી નોકર વર્ગને પગાર વસુલાતમાંથી લઈ બાકી રહે તે દરબારને આપતી.
. ૮૩. બ્રીટીશ સરકારને ત્યારે ખાત્રી થઈ કે યાત્રી દીઠ લેવાણ કરવાની રીતથી યાત્રાળુઓને બહુજ અગવડતા અને કનડગત થાય છે, અને બંને પક્ષો વચ્ચે તકરાર થવાના કાયમ એવા પ્રસંગે આવે છે કે એક બીજા પક્ષો તરફ આક્ષેપ કરવા માંડે છે, ત્યારે ઉધડ વાલીક રકમ નક્કી કરીને કેલ કરાર કરવાની બંને પક્ષોને ફરજ પાડી. ૧૮૨૦ માં રૂ ૪૦૦૦) ની રકમ ઠરાવવામાં આવી હતી. ૧૮૯૩ માં રૂા ૧૦૦૦૦) ને ૧૮૮૬ માં તેના રા ૧૫૦૦૦) ૪૦ વર્ષ માટે ઠરાવવામાં આવ્યા. ૧૮૮૧ માં જે એજન્સીએ યાત્રાળુઓ પાસેથી સીધા લેવાણ કરવાની ગોઠવણ કરી હતી તે અસાધારણ સંગને લઈને હતું જે ૧૮૮૬ ના કેલ કરારથી રદ થયેલ છે. '' ૧૮૮૬ ના કોલ કરારથી કાયમની ગેઠવણ કરવામાં આવેલ તેમાં
દરબારના હાલના દાવાને સમાવેશ થઈ શકતો નથી. ૮૪. ૧૮૮૬ ના કરારની સરેતે ઉપરથી એટલું સ્પષ્ટ જોઈ શકાય છે કે તેથી ( કરારથી) દરબાર અને જેનો વચ્ચે રખોપાના અવેજની કાયમી ગોઠવણ કરવાને બ્રીટીશ સરકારને ઈરાદો હતે.
(૭)
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
