________________
૪૨
સંવાદ પંચક
ઉપભેગ કરવા બેસી જતું હોય છે, ત્યાં ત્યાં તે પૂર્વે સેવેલી વાસનાના ઉદયને જ વેદતું હોય છે. અને તે રસના વેદનકાળે તે વાસનાને પુષ્ટ બનાવતું જાય છે. બુદ્ધિના નિયંત્રણ વિનાનું વાસનામય હદય એ સુકાન વિનાના જહાજ જેવું છે. તેની ગતિ હંમેશાં ખડક ખરાબા ભણું જ હોય છે. કદાચિત કઈ અનુકૂળ પવનના યોગે સમુદ્રના શાંત-ગંભીર ભાગમાં આવે છે તે પણ આખર તો તેનું નિર્માણ બૂરું જ છે. સાંદર્યના ઉપગની લાલસાવાળું હદય જ્યારે બુદ્ધિના અંકુશ નીચે રહેવાની ના કહે છે, અને તે હૃદયને સ્વામી પણ જ્યારે તેને અનુકૂળ બની. બુદ્ધિના આધિપત્યમાં રસહીનતા તેમજ કઠોરતાનું દર્શન કરે છે, ત્યારે તે સીધી ગતિના મહાનિયમને તેડી નાંખી નિરંકુશપણે જ્યાં ત્યાં રખડતા વહાણના જેવું બને છે.
રથનેમિઃ ૫ણ તે નિયમને આધીન થતાં મારે જીવનક્રમ મને અસહજ થવાને. હું સૌંદર્યની ભાવના વિના જીવી શકે તેમ નથી, સતી ! હૃદયનું જીવન એજ મને તે સાચું જીવન ભાસે છે. વાસનાના. ઉદયન વેદનકાળે જ આ જીવનની સાચી મજા અનુભવાય છે.. બુદ્ધિને અનુસરવા જતાં તે તેની કઠોરતા નીચે હું ચગદાઈ મરીશ, મને તે કશામાં આનંદ અનુભવવાની ના પાડશે. હદય જેને સુખને. હેતુ માને છે, તે સિવાય અન્ય સ્થળે શું સુખ હશે ?
રાજમતીઃ હદયની વાસનાને બુદ્ધિની કઠોરતા નીચે દબાવવાથી સુખનું વદન કરનાર લેશ પણ દબાતો નથી, દબાયેલો ભાસે છે તેનું કારણ જુદું જ છે. અને તે એ છે કે તેણે સુખની લાગણીને સંબંધ અમુક સ્થલ પદાર્થોમાં જ કલ્પેલ છેસુખને સ્વામી છે ઉપભોગની સામગ્રીમાં નથી, પણ બુદ્ધિ અને હદય એ ઉભયની પરૂ છે. હૃદયની વાસનાને ન અનુસરવાથી તે પર પ્રદેશમાં રહેલ સુખાસ્વાદ
