________________
સંવાદ પંચક રથનેમિ: તે તે તમે જ કહે. સૌન્દર્યની બુદ્ધિ પુરાસર વ્યાખ્યા બાંધતા તેમાંથી બધે રસ જ ઊડી જવાને.
રાજમતી: જે રસમાં, બુદ્ધિ અને વિવેકના પ્રકાશમાં ગ્રહવા જતાં ઊડી જવાને ગુણ છે, અને માત્ર બ્રાન્તિના અંધકારમાં જ સેવતા જે આનંદ આપનારો છે, અને તેટલા જ કારણે તે અંધકારને સહચારી અનુ જ છે. તેથી તેને સેવનાર પ્રકાશને સહચારી ન જ બને, એ તમને સ્વાભાવિક નથી જાણતું ?
રથનેમિઃ ભગવતી ! ભ્રાન્તિના ચશ્મા પહેરીએ છીએ, ત્યારે જ એ સૌન્દર્યનું સૌન્દર્યપણું છે. બાકી તો વિવેકની દૃષ્ટિએ તે બહાર ગુમ જ થઈ જવાનો. સૌન્દર્યનું પૃથક્કરણ કરતાં એના મેહકપણાનું આકર્ષણ ઊડી જ જવાનું,
રાજ મતીઃ ધન્ય છે ! અરધી વાત તે તમે હવે સમજી ગયા. ત્યારે એટલું તે ખરું કે આપણું આત્મામાં બે અંશ છે. એક અંશ એવો છે કે જેની વિકાસ દશામાં આ સૌન્દર્યનું સૌન્દર્યપણું નભી શકે છે. અને બીજો અંશ એ છે કે જેની ઉદયમાન અવસ્થામાં એ સૌન્દર્યને બ્રાન્તિજનક બહાર ઊડી જાય છે. આ બીજી અંશમાં પૃથકકરણ કરવાને ગુણ છે, અને તે અંશમાંથી ઝરતા રસમાં એવી શક્તિ છે કે તે દરેક વસ્તુને તેના મૂળ દ્રવ્યમાં–તેના કારણ સ્વરૂપમાં જ લય પમાડી દે છે.
રથનમઃ ખરુ, મહાસતી !
રાજમતીઃ જે અંશ આગળ સૌન્દર્યનું સૌન્દર્યપણું રજૂ થાય છે તે અંશ કયો, અને જેના આગળ એ બહાર ઊડી જાય છે તે અંશ કયો?
