________________
સંભૂતિવિજય અને સ્થૂલિભદ્ર
४६ સંભૂતિઃ જ્યાં સુધી આત્મા યાચે છે ત્યાં સુધી. તે યાચતે બંધ થાય અને સર્વને આપતાજ રહે; પિતાને માટે કશું જ નહીં, જેને જે જોઈએ તે તેની પાસેથી લે અને આપવાના અભિમાન રહિત તે અપ ચાલે, ત્યારે સ્વાર્થ અને પરાર્થની બાળક માટે બાંધેલી મર્યાદાઓ તૂટી પડે છે, અને સ્વાર્પણમયતાના અનંત અવકાશમાં આત્મા વિહરે છે. ભદ્ર ! તું પણ એજ પ્રદેશનો વિહારી છો.
સ્થિલિ: દિલનું ખેંચાણ સ્વાર્થ વિના કેવી રીતે સંભવે, એજ મને ખૂંચ્યા કરે છે. તે આકર્ષણને હું ઠેલી શકતો નથી. તેમ ત્યાં જવામાં કલ્યાણનું પણ એકે નિમિત્ત જોવામાં આવતું નથી. જૂના દુશ્મને મને પોકારતા જણાય છે.
સંભૂતિઃ તાત! તારી સર્વ વાત હું સમજી ગયો પણ તારું દિલ માં યાચવા જતું નથી, માત્ર અર્પવા જ જાય છે; એમ તને શું નથી લાગતું? - યૂલિઃ જ્યારે હું તાજા લેહીને શિકારી હતા, બાળાઓના યૌવનરસને તરસ્યો હતો, અને વિષયને પ્રેમામૃત માની માનીને પીતો હતો, તે વખતે મારા ઉપર પૂલ પરંતુ અચળપણે આસક્તિ રાખનારી કેશાન ગૃહમાં આ ચાતુર્માસ વિતાવવા મારું દિલ આકર્ષાય છે. એ જૂના કાળની સૌદર્યલિસા તો હવે ક્ષય પામી છે, પરંતુ એક કાળે મને ઇન્દ્રિયજન્ય આનંદ આપનાર અને વિષયસુખની પરિસીમા અનુભવાવનાર તે અજ્ઞાન બાળાને તેના પ્રેમને બદલે આપવા હું ઉત્સુક છું. હું ત્યાં યાચવા નથી જતું, પરંતુ અર્પવાજ જાઉં છું તે સત્ય છે, તથાપિ તે અર્પણ, પૂર્વની સ્કૂલ પ્રીતિના ઉત્તર રૂપ હોવાથી, ત્યાં પણ સ્વાર્થની બદબો મને જણાય છે. જગત કેશા જેવી સ્ત્રીઓથી ભરેલું છે તે સર્વના ઉપર અનુગ્રહ કરવા માટે આ દિલ આકર્ષતું નથી અને માત્ર કેશા ઉપરજ ખેંચાય છે તે શું મારી સ્વાર્પણમયતાની અલ્પ મર્યાદાને નથી સૂચવતું ?
સંભૂતિઃ ભદ્ર! વીર્યવાન અમાઓ જે સ્થાનમાં એક વખત
