________________
સંવાદ પંચક સમયે તેમાં રંગાઈ જઇ તે સંસ્કારને ભેગસામગ્રીથી પરિપષે છે, ત્યારે જ્ઞાની છવ તે ઉદયને સાક્ષી ભાવે ક્ષણવારમાં વેદી લઈ તેને નિ:સત્વ કરી નાંખે છે. ઉભયના વેદનમાં માત્ર પ્રકારફેર છે. હું તમને ઉપદેશ આપું છું તે આશય પરિણામને આપ્યા પહેલાં ઉદયબળ વિલય થઈ જવા યોગ્ય છે તેવો નથી, પરંતુ તે ઉદય આત્મબળથી જ અરક્તપણે વેદી લે એ છે. કેશા ! તમને ઉદયભૂત થયેલી કર્મપ્રકૃતિ પણ જ્ઞાનીઓ જે પ્રકારે તે વેદે છે તે રસ્તે વેદવી એ મારે ઉપદેશ છે. - કેશાઃ પરંતુ ઉદયસમુખ થયેલી પ્રકૃતિ પિતાનું ફલ આપ્યા વિના રહે જ કેમ તે હજી મને બુદ્ધિમાં ઊતરતું નથી.
સ્થૂલિભદ્રઃ ઉદયસંમુખ થયેલ પ્રકૃતિનો અને આત્માને સંબંધ તે નિમિત્ત નૈમિત્તિક જ છે. ઉદયમાન કર્મ કાંઈ આપણને બળાત્કારે ભગ્ય વસ્તુમાં અથવા અન્ય વિકારવિશેષ રૂપ કાર્યમાં જોડતું નથી; તે તે માત્ર તે તે પ્રકારે વિકારભૂત થવામાં માત્ર નિમિત્ત રૂપ જ છે. નિમિત્ત ફક્ત સરલતા કરી આપે છે, પણ જેડાવું અથવા ન જોડાવું તે તે આત્માની સ્વતંત્ર વાત છે. જે તેટલી સ્વતંત્રતા ન હોય તો આત્માને શેક્ષમાં જવાને અવકાશ સંભવતે જ નથી. - કેશા ચંદ્ર ઉદય થતાં જેમ સમુદ્રને ઊછળવું જ જોઈએ તેમ કર્મપ્રકૃતિનો ઉદય થતાં આત્માને તે પ્રકૃતિને અનુરૂપ ભોગ્ય વસ્તુમાં જોડાવું જ જોઈએ એમ હું માનું છું. - સ્થૂલિભદ્રઃ તે ઉદાહરણમાં પ્રસ્તુત વિષયને કશું સાદસ્ય નથી. જડ સૃષ્ટિના ઉદાહરણને ચૈતન્ય સૃષ્ટિના પ્રદેશમાં ઘટાવવું ઉપયુક્ત પણ નથી. ચક્રવાક અને ચક્રવાકીને સોગ થવામાં જેમ સૂર્ય નિમિત્ત છે, પરંતુ સુર્ય કાંઈ તેમને બળાત્કારે તેમાં જોડતો નથી, તેમ ઉદયમાન કર્મ પણ તેને અનુરૂપ ભગ્ય વસ્તુમાં બળાત્કારથી
