________________
આચાર્યશ્રી વિદ્યાસાગર એક વિભૂતિ
ષા નરેશ સંઘવી
અનાદિ અનંતકાળથી અહિંસાની સૂક્ષમતા માટે જેઓ ગયા. તે સમયે સાધુઓ ૫૦-૬૦ વર્ષના વયોવૃધ્ધ જ દીક્ષા લેતા રત્નત્રયરૂપી મોક્ષમાર્ગ દ્વારા કર્મની નિર્જરા થાય છે તેવાં સાધનને હોવાથી આશંકા દર્શાવી કે સંયમને નિરતિચાર પાલન આ યુવક અપનાવી મોક્ષને પ્રાપ્ત કરી અનંત સુખના સ્વામી બની ચૂક્યા કરી શકશે ખરા? કસોટીએ કસીને ચકાસીને આત્મવિશ્વાસપૂર્વક છે. શ્રી ભગવાન મહાવીરના નિર્વાણ પછી અનેક આચાર્યો થયાં કહ્યું કે ૧૦ વર્ષ પછી આ સાધુ બનેલાનો ચમત્કાર જોઈ શકશો. તેમાં એક આચાર્યશ્રી કુંદકુંદ આચાર્ય જેમણે ૮૪ પાહુડની રચના યુવકની દીક્ષા પછી શ્રી વિદ્યાસાગરજી પાસે ૪ વર્ષ પછી ગુરુએ કરી જેન ધર્મને જીવંત રાખવાનું મહત્વનું કાર્ય કર્યું હતું. ત્યાર શિષ્યને પોતાની સંલ્લેખના (સમાધિ મરણ)ની ભાવના દર્શાવી. પછી ઉત્તરભારતમાં શ્રુતકેવળી શ્રી ભદ્રબાહુઆચાર્ય સંઘને ૧૨ પણ સાથે એ પણ અરજ કરી કે તે માટે મારી આચાર્યની પદવી જે વર્ષનો ભયંકર દુકાળનો સામનો કરવાનો સમય આવ્યો ત્યારે પરિગ્રહરૂપે છે તે તમને સોંપી મારી સાધના શરૂ કરું. પણ શિષ્યને ધર્મ અને સંયમની રક્ષા માટે દક્ષિણ તરફ વિહાર કરવાનું વિચાર્યું પદવી સ્વીકાર કરવાની મરજી ન હોવાથી ગુરુએ સંઘપતિઓને પણ ઘણા શિષ્યોની વિહાર માટે અસમર્થતાને કારણે ત્યાંજ નિવાસ કહી તેને મનાવવાનું સોંપ્યું. અંતે ગુરુદક્ષિણા રૂપે ઉપકાર-ઋણ કરવાનું બન્યું હતું. દુકાળને કારણે આહાર માટે મુશ્કેલી ઉભી થતાં ચૂકવાશે તેમ વિચાર સ્વીકાર કરવો પડ્યો. સંલ્લેખનાનો સમય વલ્કલ-વસ્ત્રોનો ઉપયોગ કરી શ્રાવકો પાસે ભિક્ષા માંગી સાધુ ચાલુ થઈ ગયો તે દરમિયાન તેમણે જે ગુરુની સેવા કરી તે નોંધનીય પણું ટકાવતાં શિથિલતા ઉભી થવા લાગી અને આ રીતે મૂળ દિગંબર હતી. તેમણે દિવસ રાત ભગવતી આરાધનાનું વાંચન-ઉપદેશ ધર્મ સાથે શ્વેતાંબર ધર્મનો પણ ઉદ્ભવ થયો. જો કે આવી વિકટ કરાવ્યો. એકવાર રાત્રે ગુરુજીનું માથું પોતાના ખોળામાં રાખી પરિસ્થિતિમાં પણ દિગંબર સાધુઓએ આગમયુક્ત રત્નત્રયની સુવડાવ્યાં ત્યારે અચાનક વિંછીએ વિદ્યાસાગરજીની જાંઘ પર ડંખ રક્ષા કરી હતી.
મારતાં લોહીની ધાર થઈ પણ નિદ્રામાં ખલેલ ન પડે માટે સહન આચાર્યશ્રી કુંદકુંદની પરિપાટીમાં બનેલાં મહાન આચાર્યો કરી રાત વિતાવી. એકવાર તો રેતીમાં વિહાર નો પ્રસંગ બનતાં શ્રી ઉમાસ્વામિ, શ્રી જિનસેન આચાર્ય, શ્રી અમૃતચંદ્રાચાર્ય, શ્રી ચાલવામાં મુશ્કેલી અનુભવતા એવા ગુરુને ૪ કિ.મી. સુધી ખભા શાંતિસાગર આચાર્ય, શ્રી વિરસાગરજી, શ્રી શિવસાગરજી અને પર બેસાડી વિહાર કરાવ્યો. રાજસ્થાનની અસહ્ય ગરમીમાં પણ તેમના પ્રખર વિદ્વાન આચાર્ય શ્રી જ્ઞાનસાગરજી મહારાજ સંસ્કૃત ગુરુજીની સાથે નાની ઓરડીમાં સુવાનું રાખતાં હતાં. ગુરુ તેમને ભાષાના પ્રખરવેત્તા અને અનેક કૃતિઓના રચયિતા, બહાર હવામાં સુઈ જવાનું કહેતા પણ તેઓ ગુરુજીને એકલાં મૂકતાં જિનશાસનના મહાન સેવક એવા ગુરુ પાસે કર્ણાટકના સદલગા ન હતાં. ગુરુ પ્રત્યેનો વિનય, સેવા, ઉપકારી અને અહોભાવનાની ગ્રામનો એક ૧૮ વર્ષનો યુવક છેક દક્ષિણમાંથી ઉત્તર ભારતમાં ઝલક દેખાય છે. સાથે સાથે તેમની સાધનાની કઠીનતાને સહજ અજમેરમાં જ્ઞાનાર્જન હેતુ આવ્યો. જ્ઞાનપિપાસાની ઉત્કંઠતા દર્શાવી બનાવી હતી. ૩૬ કલાક સુધી ખડગાસનમાં સ્મશાનમાં સામાયિક ત્યારે ગુરુજીએ કસોટી કરતા કહ્યું કે જ્ઞાન મેળવી ઉડી જતાં લોકોને કરવી, ચાર મહિના સુધી આહારમાં ફક્ત ઘઉં, દૂધ અને પાણી જ જ્ઞાન કરાવવાનો શો લાભ? ત્યારે યુવકે તુરતજ “સવારી લેવું, નમક અને ગળપણનો જીવનભર માટે ત્યાગ કરવો વગેરે (વાહનનો)નો ત્યાગ કરું છું.” આવા કઠોર નિયમથી ગુરુજીએ ઘણી જ તપસ્યાથી સાધુ જીવન જીવતાં હતાં. તેમની નિસ્પૃહતા પ્રભાવિત થઈ શિષ્યને સ્વીકારી લીધો જેણે બ્રહ્મચર્યવ્રત નિયમથી અને વૈરાગ્યતાથી આકર્ષાઈને બાળબ્રહ્મચારીઓ લગભગ ૧૨૦ પાળતો જ હતો અને પછી તો રાત-દિવસ જ્ઞાન મેળવવામાં કઠીન થી પણ વધુ યુવાનોએ તેમની પાસે દીક્ષા લીધી હતી. અને બાલ પુરુષાર્થ કર્યો. ત્રણેક વર્ષમાં ગુરુએ સમયસાર, પ્રવચનસાર, બ્રહ્મચારી બહેનો ૨૩૦ ની આસપાસે આર્થિકા દીક્ષા ગ્રહણ કરી અષ્ટપાહુડ, અષ્ટસહસ્ત્રી, સર્વાર્થસિદ્ધિ, પંચાસ્તિકાય, છે. એક જ દિવસમાં દીક્ષા લેનારની સંખ્યા ૨૪ હોવા છતાં કાતંત્રમાલ, પ્રમેયરત્નમાલા, પ્રમેયકમલ માર્તન્ડ, ભગવતી આગળથી કોઈ પ્રચાર-પ્રસાર કે કંકોત્રી છપાવવી એવા દરેક આરાધના વગેરે સંસ્કૃત ભાષામાં અધ્યયન ચાલું કરાવ્યું. શિષ્યને આરંભથી દૂર રહેનાર ફક્ત આગલે દિવસે દીક્ષાર્થીઓને “કાલે એક કન્નડ જ ભાષાનું જ્ઞાન હોવા છતાં મહાનશાસ્ત્રોનું જ્ઞાન તમારે ઉપવાસ કરવાનો છે” એમ કહી દીક્ષાનો સંકેત આપનાર મેળવીને વિદ્વાન બની ગયા. સાથે વૈરાગ્યથી ઝળહળતો જોઈ ગુરુજી એ નવું ઉદાહરણ પ્રસ્તુત કરેલ છે. હિરાપારખુ ઝવેરી એવાં ગુરુએ તેને ૨૨ વર્ષની ઉંમરે દિગંબરી પ્રાતઃસ્મરણીય સંત શિરોમણી આચાર્ય શ્રી વિદ્યાસાગરજીનું દીક્ષા માટે યોગ્ય છે તેવું જણાવતાં સમાજનાં માંધાતાઓ ચોંકી જીવન એક દર્પણની સમાન સ્વચ્છ અને ખુલ્લી કિતાબ જેવું છે.
(૨૦)
પ્રવ્રુદ્ધ જીવન
જૂન - ૨૦૧૮
|
