________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
જાન્યુઆરી, ૨૦૧૬
અને તેઓ ઈચ્છે છે એ પ્રમાણે આપણે જીવવું જોઈએ. તો જ મહાવીર નામ સાથે જોડાયેલું જૈન વિદ્યાલયનું નામ શોભે. બાકી યુનિવર્સિટીઓ અને કોલેજો તો ઠેકઠેકાણે નીકળે છે, પણ એમાંથી લાભ મેળવવો હોય તો ધર્મના મૂળ તત્વોને પકડવા જોઈએ.
અહિંસા પરમો ધર્મ:' એ તો જેનોનો મોટામાં મોટો સિદ્ધાંત છે. એને જો બરાબર સમજ્યા હોઈએ તો દુકાને બેઠા હોઈએ, ને ધંધો પણ ઠીક ચાલતો હોય અને બૂમ પડે કે હુલ્લડ થયું, ગુંડાઓ આવે છે, એટલે દુકાનમાં જે હોય તે સંકેલી લઈને ભાગવા માંડવું એ જેન ન કહેવાય. એણે તો જે પાસે હતું તેને સાચી વસ્તુ માની, અને ભયથી ભાગ્યો. એનું નામ તો ભીરતા. કાયરતાને કોઈ ધર્મમાં સ્થાન ન હોઈ શકે. જૈન ધર્મમાં તો હરગીઝ નહિ. કોઈની હિંસા ન કરવી એ બરોબર છે, પણ ખરા જૈનમાં મરણ-પથારી કરવાની શક્તિ હોવી જોઈએ. એનામાં એવી તપશ્ચર્યા અને આત્મશુદ્ધિની શક્તિ હોવી જોઈએ કે તેને જોઈને ગુંડાના હાથમાંથી હથીઆર હેઠા પડી જાય. આજે તો મહાત્માજી એ ધર્મનું સેવન કરી રહ્યા છે, હિંદ પાસે તેઓ પદાર્થપાઠ મુકી રહ્યા છે, ઘોર તપશ્ચર્યા કરે છે અને અનેક વિંટબણાઓ વચ્ચે એ સિદ્ધાંતને મુકી રહ્યા છે.
ત્યારબાદ બીજી એક વિભૂતિ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરના વિચારનેજુઓ,
શ્રી રવીન્દ્રનાથ ટાગોર એ પ્રકરણના અનુસંધાનમાં નીચેના વિચારો રજૂ કરે છે:
ધારો કે આપણા દેશમાં-હિંદુસ્તાનમાં-આવો કોઈ કાયદો થાય અને જેટલા જેટલા પંડ્યા પુરોહિતો અને સાધુ-સંન્યાસીઓ છે તેમની કાયદેસર કસોટી કરવામાં આવે તો?
જેઓ ખરેખરા સાધુ-સંન્યાસી છે તેમની યોગ્યતા પરીક્ષાથી પુરવાર થઈ શકતી નથી. એ વાત બરાબર છે પણ જ્યાં મરજી પ્રમાણે વેશ અને પદવીઓ લેવાતાં હોય ત્યાં સાચી સાધુતા પારખવી અત્યંત કઠિન થઈ પડે છે. આપણે એ વેશ અને પદવીને જ સાચી સાધુતા માની લઈએ છીએ. કેવળ વેશધારીઓ અને ઉપાધિના આડંબરધારીઓના ચરણોમાં લાખો હિંદુઓનાં મસ્તક ઝૂકે છે. ભૂખમરાના રોગથી પીડાતા આ દેશનાં ધનધાન્યનો ભારે દુર્વ્યય થાય છે. આત્માને છેતરવા સિવાય એનો બીજો કોઈ બદલો મળતો નથી.
‘સાધુતા અથવા સંન્યાસ જો પોતાના આધ્યાત્મિક કલ્યાણની ખાતર જ હોય તો વેશ અને નામ બદલવાની ભાગ્યે જ જરૂર રહે છે. અને બીજો કોઈ બદલો મળતો નથી. ‘સાધુતા અથવા સંન્યાસ જો પોતાનાં આધ્યાત્મિક કલ્યાણની
ખાતર જ હોય તો વેશ અને નામ બદલાવવાની ભાગ્યે જ જરૂર રહે છે. અને જો એ બધું બીજાની ખાતર હોય તો પરીક્ષા કે કસોટીની જરૂર છે.
ધર્મ જો આજીવિકાનો વિષય બને, અથવા તો લોકમાન્યતાનો વિષય બને અને ચોક્કસ પ્રકારના વેશ તથા વહેવાર વડે એ ધાર્મિકતાની જાહેરખબર ફેલાવવામાં આવતી હોય તો, આખરે બીજા કશા ખાતર નહીં-સ્વમાનની ખાતર એ જાહેરખબરમાં કેટલો દંભ-પાખંડ છે તે આપણે સૌએ સમજવાની તકલીફ લેવી જોઈએ.
(ઈરાન યાત્રા)
x x x આ જ અંકમાં પ્રગટ થયેલી એક કવિતા ક્રિયાકાંડ વિશે આક્રોશ વ્યક્ત કરે છે એમાં કોઈ એક ધર્મ નહીં પરંતુ ક્રિયાને મહત્ત્વ આપતી પરંપરા અંગેનો ગુસ્સો અને તેથી પડતી તકલીફો અંગે જાગૃતિ લાવવા અંગે છે. મહત્ત્વની વાત એ છે કે એ સમયમાં કોઈ એક સ્ત્રીને આવું લખવાની જાગૃતિ આવી.
આંધળો ક્રિયાકાંડ પથ્થર ગારો ને ઝાડવાં પૂજ્યાં, પૂજ્યાં પીંપળ પાન, પૂજ્યા ઉંદરડા ગાવડી પૂજી, શ્વાનને નીયું ધાન,
હરિજન તરસ્યો જાણી,
પાયું નહિ પાવળું પાણી. ધૃત સુગંધી ને પુષ્પ ચડાવ્યાં, દીધાં ફળોનાં દાન, દેવ! મંગાવીને દેગડા મોટા, દૂધે કરાવ્યાં સ્નાન,
બાલુડાના દૂધમાં પાણી,
પીડિતોની ભીડ ના જાણી! તારે કાજે મેં તો વાઘા સિવાડ્યા ને સોળ ધર્યા શણગાર, મહેલ સમા તારા મંદિર બાંધ્યાં, સાવ સોનાનાં દ્વાર,
ફાયું ભંગી ગોદડું માગે,
બૈરી મારી લડવા લાગે! તારે કાજે મેં કેસ વધાર્યા ને લીધો અજાનો વેશ, ચૂરમાં ચોળાવ્યાં ગોરમારાજોને, ના આપી ગરીબોને ઘેંશ.
એઠું જુઠું માંગવા આવે, - નોકર મારો લાત લગાવે. ઉંટ ગધેડાને પાણી પાવા કાજે બાંધ્યા હવેડાને વાવ, માનવ કુળને ખાસડે માર્યું, પૂણ્યો નહિ કંઈ ભાવ. હરિજન ઉતરે આડો, બિચારાનો બગડે દહાડો! પાણામાં પેઠેલા શોધવા તુજને આંખ મીંચી ધરું ધ્યાન, ઉઘાડી આંખોની સામે ઉભેલો ભાળું નહિ ભગવાન.
