________________
૧૨.
પ્રબુદ્ધ જીવન
જાન્યુઆરી ૨૦૧૫
શતાબ્દી પુરુષ આચાર્ય શ્રી તુલસી
Hડૉ. રમિભાઈ ઝવેરી
[ ગતાંકથી આંગળ]
સમણીઓ દ્વારા થઈ છે. જૈન વિશ્વભારતી યુનિવર્સિટી દ્વારા લાડનૂમાં
અને લાડનૂ બહાર દૂરસ્થ શિક્ષણ (Distance education) યોજના સમણ શ્રેણીનું વરદાન
દ્વારા B.A., M.A., Ph.D., D.Phil. આદિના અભ્યાસ માટે સાધુ અને શ્રાવક વચ્ચેની સમણ શ્રેણીનું સર્જન એ આ મહાન સમણીજીઓ અનન્ય સેવા આપી રહી છે. સ્વપ્નદૃષ્ટાનું મહાન વરદાન છે. ૯મી નવેમ્બર ૧૯૮૦ના પોતાના
સામાજિક ક્રાંતિના જ્યોતિર્ધર ૬૬મા જન્મ દિવસે તેઓશ્રીએ સમાજને અપૂર્વ ભેટ આપી. છ મુમુક્ષુ પ્રાચીન ભારતમાં ૧૯મી શતાબ્દી સુધી સામાજિક કુરુઢિઓનું વર્ચસ્વ બહેનોને “સમણી'ની દીક્ષા આપી સમણ શ્રેણીની શરૂઆત કરી, જેમાં રહ્યું. વિદેશીઓની ગુલામી, સતિપ્રથા, બાલવિવાહ, પુનર્વિવાહ-નિષેધ, આજે શતાધિક સમણ-સમણીઓ એક ગુરુના અનુશાસનમાં સ્વ-પરના જાતિ-પ્રથા, અસ્પૃશ્યતા, પરદા-પ્રથા, દહેજ, વર-વિક્રય, કન્યા-વિક્રય કલ્યાણનું ઉત્તમ કામ કરી રહ્યા છે.
આદિ રિવાજો અને અંધશ્રદ્ધાએ ભારત દેશને દિમૂઢ બનાવી દીધો. સમણ શ્રેણીમાં દીક્ષિત થનાર મુમુક્ષુના પાંચ વ્રતો થોડા અપવાદ આવા તિમિરાચ્છાદિત વાતાવરણમાં કેટલાંક ક્રાંતિકારી સમાજ બાદ કરતાં જૈન મુનિ જેવા જ હોય છે. અહિંસાની અખંડ સાધના; સુધારકોએ યથોચિત સંસ્કાર-રશ્મિઓનો પ્રકાશ ફેલાવ્યો. રાજા સંપૂર્ણ અસત્યના, ચોરીના, મૈથુનના અને રાત્રિભોજનના ત્યાગ, રામમોહનરાય (૧૭૭૨-૧૮૩૩), સ્વામી દયાનંદ સરસ્વતી વગેરે વ્રતો તેઓ આજીવન પાળે છે.
(૧૮૩૩-૧૮૮૩), પંડિતા રમાબાઈ, સર સૈયદ અહમદખાન, જૈન ધર્મના પ્રચાર-પ્રસારાર્થે એમના માટે થોડા અપવાદો-છૂટ મહાદેવ ગોવિંદ રાનડે, ઈશ્વરચંદ્ર વિદ્યાસાગર (૧૮૫૬) કેશવચંદ્ર આપવામાં આવે છે. વાહન દ્વારા યાત્રા, સંદેશ-વ્યવહાર આદિ માટે સેન, મહર્ષિ કર્વે, મહાત્મા જ્યોતિબા ફૂલે, મહાત્મા ગાંધી જેવા પ્રખર કૉમ્યુટર, મોબાઈલ, ટેબ્લેટ કે અન્ય ઈલેકટ્રોનિક ઉપકરણો આદિનો ક્રાંતિકારીઓએ સતિપ્રથા, અસ્પૃશ્યતા, જાતિવાદ, બાલવિવાહ, પરદામર્યાદિત ઉપયોગ કરી શકે છે. પણ આ બધી છૂટનો ઉપયોગ અત્યંત પ્રથા, મૂર્તિ-પૂજા આદિનો ઘોર વિરોધ કર્યો. વિધવા-વિવાહ, સ્ત્રી વિવેકપૂર્વક માત્ર આધ્યાત્મિક કાર્યો માટે જ કરી શકે છે. કોઈપણ શિક્ષા, સ્વદેશી-સમર્થન આદિ માટે ભગીરથ પ્રયાસો કર્યા. આ પ્રખર જાતના મોજ-શોખ કે વ્યક્તિગત લાભ માટે આવી છૂટનો ઉપયોગ મશાલધારીઓમાં આચાર્ય તુલસી (૧૯૪૯-૧૯૯૭)નું નામ પણ થઈ શકતો નથી.
રોશન છે. આ શ્રેણીમાં દીક્ષિત થનારાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ તો પોતાનો આધ્યાત્મિક
સામાજિક પરિવર્તન વિકાસ જ છે. આથી એમની જીવનશૈલી પણ સાધુના જેવી જ હોય છે. આચાર્ય તુલસીના શ્રાવક સમાજમાં મારવાડ, મેવાડ આદિ નિયમિત સ્વાધ્યાય, ધ્યાન, પ્રાર્થના, બે સમય પ્રતિક્રમણ, જાપ, ત્યાગ, રાજસ્થાનવાસી અધિક હતા. એમનામાં અનેક સામાજિક કુરુઢિઓ તપસ્યા આ બધાં એમના દૈનિક જીવનના અંગો છે.
પ્રચલિત હતી, જે અંધશ્રદ્ધા અને પરંપરાને કારણે ચાલતી આવતી એમને યાત્રા માટે વાહનોની છૂટ હોવાથી ભારતમાં અને વિદેશમાં હતી. ખાસ કરીને પરદાપ્રથા, દહેજ અને દહેજ-પ્રદર્શન, મૃત્યુ પર સુદૂર ક્ષેત્રોમાં-આધ્યાત્મિકતા, યોગ, ધ્યાન આદિનો પ્રચાર-પ્રસાર રૂઢિરૂપમાં રડવાનું, મૃત્યુભોજ, અસ્પૃશ્યતા, જાતિવાદ, વર-વધૂ, ક્રયકરી શકે છે. મોટા ભાગની સમણીઓ ઉચ્ચત્તમ શૈક્ષણિક યોગ્યતા વિક્રય, જન્મ સંસ્કાર વખતે મુંડન આદિ પરંપરા સમયે ભેટ, લગ્ન ધરાવે છે. યુનિવર્સિટીના વાઈસ-ચાન્સેલર, શાળાના પ્રિન્સીપાલ, કૉલેજો, વખતે જમણવાર પ્રદર્શન, આડંબર, વિધવાઓ માટે ફરજિયાત નારકી શાળાઓમાં શિક્ષિકાઓ, આદિ અનેક રૂપે સમાજમાં સેવા આપે છે. જેવું જીવન, આદિ કુરૂઢિઓ પ્રચલિત હતી. તે સમયના સાધુઓને
શુદ્ધ શ્વેત વસ્ત્ર, પવિત્ર જીવનશૈલી અને ઉચ્ચત્તમ આધ્યાત્મિક આભા સામાજિક પરંપરાની બાબતમાં બિલકુલ હસ્તક્ષેપ કરવા દેવામાં આવતા મંડળથી સુશોભિત આ સમણીઓ આજે વિશ્વભરમાં સેન્ટરો ચલાવે નહીં. આચાર્યશ્રી તુલસીએ જોયું કે મોટા ભાગની કુરૂઢિઓ વ્યક્તિના છે, જેમાં જૈન દર્શનનું અને તત્ત્વનું ઊંડું જ્ઞાન, સ્વાધ્યાય, પ્રેક્ષાધ્યાન, ધાર્મિક અને સામાજિક વિકાસમાં બાધારૂપ બનતી હતી. અને તેથી આ જીવન વિજ્ઞાન, અન્ય દર્શનો અને ધર્મોનો તુલનાત્મક અભ્યાસ આદિનો ક્રાંતિકારી મહાપુરુષે આવી પરંપરાઓ વિરુદ્ધ ૧૯૬૦માં મેવાડમાં નિયમિત અભ્યાસ કરાવવામાં આવે છે. જો * સાધુ અને શ્રાવક વચ્ચેની સમણ શ્રેણીનું સર્જન
. કૅ| સામાજિક ક્રાંતિનો શંખ-નાદ ફૂંક્યો. અમેરિકાની માયામી યુનિવર્સિટીમાં જૈન
પોતાના જ સમાજ તરફથી આનો હા, એ આ મહાન સ્વMદષ્ટીનું મહાન વરદર્શન છે. ચે૨ (Jain Chair)ની પણ સ્થાપના : ૧
પ્રચંડ પ્રતિરોધ થયો. “સામાજિક
