Prabuddha Jivan 2015 10

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 6

પ્રબુદ્ધ જીવન
ઑક્ટોબર, ૨૦૧૫ મહાન શક્તિ અને મનુષ્યનું પામરપણું હું ક્ષણે ક્ષણે વધારે સ્પષ્ટ અને સાધ્ય પણ છે, અને પહેલાં કદી નહોતી એટલી આજે મારી જોતો આવું છું. દયાનો નિધિ વનવાસી મુનિ પણ કેવળ હિંસામુક્ત ખાત્રી થઈ છે કે આજે હિંદુસ્તાનની સામે જે જટિલ પરિસ્થિતિ છે નથી થઈ શકતો. પ્રત્યેક શ્વાસ તેની પાસે હિંસા કરાવે છે. દેહ તેમાં સાચું સ્વાતંત્ર્ય મેળવવાનો બીજો કોઈ માર્ગ નથી. (અક્ષરદેહએટલે હિંસાસ્થાન. તેથી જ સર્વથા દેહમુક્તિમાં જ મોક્ષ અને પરમ પ૫, ૨૧૬) આનંદ રહ્યા છે. તેથી જ મોક્ષના આનંદ સિવાયનો બધો આનંદ અહિંસા એ માનવ જાતિની પાસે પડેલી પ્રબળમાં પ્રબળ શક્તિ અસ્થિર છે, સદોષ છે.
છે. માણસની બુદ્ધિએ યોજેલા સંહારના પ્રચંડમાં પ્રચંડ શસ્ત્રાસ્ત્રો (૧૯૩૧ ફેબ્રુઆરી ૨૬, દિલ્હી, સીસગંજ ગુરુદ્વારામાં ભાષણ) કરતાં એ વધારે પ્રચંડ છે. સંહાર એ મનુષ્યધર્મ નથી. મનુષ્ય પોતાના
સત્ય અને અહિંસા હોય ત્યાં કપટ કે જૂઠાણાને સ્થાન નથી. ભાઈને મારીને નહીં પણ પ્રસંગ આવ્યે તેને હાથે મરી જવાને તત્પર આખી દુનિયાનું ધ્યાન કોંગ્રેસ આકર્ષી રહી છે એનું સીધું સાદું કારણ રહીને જ સ્વતંત્ર દશામાં જીવે છે. ગમે તે કારણે બીજા માણસનું એક જ છે. આજ સુધી કોઈ પ્રજાએ નથી અજમાવ્યા એવા માર્ગે તે ખૂન કે અન્ય પ્રકારની હિંસા મનુષ્યજાતિ સામે અપરાધરૂપ છે. સ્વાતંત્ર્ય મેળવવા પ્રતિજ્ઞા લઈ ચૂકી છે. સ્વાતંત્ર્ય મેળવવાનો એક (હરિજનબંધુ, ૨૧-૭-૧૯૩૫, અક્ષરદેહ-૬૧ (૧૯૮૦) ૩૮૩.). જ માર્ગ જગતે આજ લગી જાણ્યો છે. અને તે છે શારીરિક બળ. (૧૯૩૫ સપ્ટેમ્બર ૭ પહેલાં, વર્ધા, સ્વામી યોગાનંદ સાથે ચર્ચા) પણ હિંદના અને જગતના સભાગ્યે પોતાની સ્વતંત્રતા માટે હિંદ સ્વામી યોગાનંદ: અહિંસાની આપ શી વ્યાખ્યા કરો છો ? સત્ય અને અહિંસાના માર્ગે ઝુકાવ્યું છે. ઇતિહાસમાં આ ઘટના બાપુ: જગતમાં કોઈ પણ જીવને મન, વચન, કર્મથી હાનિ ન અપૂર્વ છે; અને જે જગત શરૂઆતમાં સાશંક હતું તે આજે હિંદનો કરવી એનું નામ અહિંસા. ભવ્ય અહિંસક પ્રયોગ અદ્ધર શ્વાસે જોઈ રહ્યું છે.
અનાદિકાળથી અહિંસા ધર્મનો ઉપદેશ હિંદુસ્તાનને અવશ્ય (યંગ ઈન્ડિયા, ૨-૪-૧૯૩૧, અક્ષરદેહ-૪૫ (૧૯૭૭) ૪૨૧) મળતો આવ્યો છે, પણ આખા ભરતખંડે સક્રિય અહિંસા પૂર્ણરુપે
અહિંસાની તાકાત પ્રભાવશાળી તો જ બને જો અહિંસાની કોઈ કાળે આચર્યાનું મેં હિંદુસ્તાનના ઇતિહાસમાં જોયું નથી. એમ શરૂઆત મનથી થાય. મનના સહકાર વિનાની માત્ર શારીરિક છતાં ઘણાં કારણોને લઈને મારી એવી અચલ શ્રદ્ધા છે ખરી કે કોઈ અહિંસા એ તો નિર્બળ અથવા કાયરની અહિંસા છે, અને તેથી પણ દિવસે આખા જગતને હિંદુસ્તાન અહિંસાનો પાઠ ભણાવશે. એમાં કશી શક્તિ નથી. જમશેદજીએ સાચું જ કહ્યું છે કે એવી એમ થતાં ભલે યુગો વીતી જાય, પણ મારી અક્કલ તો એમ જ અહિંસાના પ્રયોગથી અધોગતિ થાય છે. આપણા હૃદયમાં આપણે સૂચવે છે કે બીજો કોઈ મુલક એ કાર્યમાં પહેલ નહિં કરી શકે. (એ દ્વેષ અને ધિક્કાર સેવીએ, અને પ્રતિકાર ન કરવાનો ડોળ કરીએ, પછી ગાંધીજીએ પોતાની આ માન્યતાનો આધાર દૃષ્ટાંતો સાથે તો એ બધું આપણા તરફ જ પાછું ફરીને આપણો નાશ કરશે. રજૂ કર્યો છે.)-હરિજનબંધુ, ૧૩-૧૦-૧૯૩૫, અક્ષરદેહ-૬૨માત્ર શારીરિક અહિંસાથી ઊપડતી હાનિમાંથી બચવું હોય અને ૨૭- ૨૮. સક્રિય પ્રેમ પેદા ન થઈ શકતો હોય, તો ઓછામાં ઓછું મનમાં અનાસક્તિયોગ નામે પ્રસિદ્ધ થયેલા ગીતાના મારા અનુવાદની ધિક્કાર તો ન જ સેવવો જોઈએ. જે જે ભાષણો અને ગીતો ધિક્કાર પ્રસ્તાવનામાં મેં કબૂલ કર્યું છે કે ગીતા એ અહિંસાનું પ્રતિપાદન સૂચવતા હોય તે બધા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. સત્તાનો કરવા માટે કે યુદ્ધનો નિષેધ કરવા માટે લખાયેલો ગ્રંથ નથી. હિંદુ વિવેકહીન સામનો કરવાથી કાયદાનું રાજ રહેતું નથી, નિરંકુશ ધર્મ આજે જેવો પળાય છે, અથવા ક્યારેય પળાયેલો જાણ્યો છે, અસ્વછંદ વ્યાપે છે અને પરિણામે આત્મનાશ થાય છે. તેમાં યુદ્ધનો જેવો વિરોધ હું કરું છું એવો વિરોધ કરેલો નથી. પણ (૧૯૩૨ મે ૨૮, યરવડા મંદિર, રામચંદ્ર ના. ખરેને પત્ર) મેં તો એટલું જ કર્યું છે કે ગીતાના આખા ઉપદેશનો તેમ જ હિંદુ
અહિંસા એટલે પોતાના સ્વાર્થને સારુ કોઈને દુઃખ ન દેવું. મનની ધર્મના હાર્દનો નવો પણ સ્વાભાવિક અને તર્કશુદ્ધ અર્થ કર્યો છે. એવી વૃત્તિ હોય ને વર્તન હોય ત્યારે અહિંસા ગણાય.
(હરિજનબંધુ ૪-૧૦-૧૯૩૬; અક્ષરદેહ-૬૩, ૩૩૧) (૧૯૩૩ જૂન ૨૬, પર્ણકુટી પૂના, એમ અસફઅલીને પત્ર) (૧૯૩૮ મે ૪, પેશાવર, ઈસ્લામિયા કૉલેજમાં ભાષણ)
અહિંસા એ મારે માટે કેવળ અખતરો નથી. એ મારા જીવનનું હિંસા પદ્ધતિ માટે પુષ્કળ તાલીમની જરૂર હોય તો અહિંસા અંગ છે. સત્યાગ્રહનો આખો સિદ્ધાંત. અસહકાર, સવિનયભંગ પદ્ધતિને માટે તો એનાથી પણ વધારે તાલીમની જરૂર રહે છે. અને અને એવી બીજી બાબતો, અહિંસા માનવજીવનનો નિયમ છે અને એ તાલીમ હિંસાની તાલીમ કરતાં ઘણી વધારે કઠણ હોય છે. એ મૂળભૂત સિદ્ધાંતના તિ "અહિંસાની કસોટી એ છે કે અહિંસક લડતમાં કોઈ પક્ષે કડવાશ કે
ચ, 2 તાલીમમાં પ્રથમ આવશ્યક અનિવાર્ય ફલિતો છે. મારે | | વેએર પાછળ રહેતાં નથી અને અંતે શત્રુઓ મિત્ર બની જાય છે. પ્રસ્તી
વસ્તુ તે ઈશ્વર વિશે ની માટે તો એ સાધન પણ છે
જીવતી જાગતી શ્રદ્ધા છે.
(હરિ : "