________________
ઑક્ટોબર, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
૩૧ ભારતમાં પણ અવિવેકી પ્રથા જોઈને પણ તેઓ વ્યથિત થઈ જતા. થયું અને તેમાં જૈનધર્મની રજૂઆત માટે પૂ. આત્મારામજી મહારાજ
આવી તે સમયના સમાજની એક પ્રથા તે રડવા કૂટવાની પ્રથા. સાહેબને આમંત્રણ આપવામાં આવ્યું. તેઓએ શ્રી વીરચંદ ગાંધી કુટુંબમાં કોઈનું મૃત્યુ થાય ત્યારે રુદન થાય તે સ્વાભાવિક છે. જેવા યુવાનને તૈયાર કરીને અહીં મોકલ્યા. તેઓએ જ્યારે સ્ટીમરમાં પરંતુ ત્યારે કૂટનની પ્રથા હતી. છાતી-માથું -પેટ ફૂટવાની આ લંડનથી અમેરિકાનો પ્રયાસ કર્યો ત્યારે બૌદ્ધ ધર્મના મી. ધર્મપાલ, અસંયમી પ્રથાથી ભારતનું ગૌરવ હણાય છે એમ લાગવાથી યુવાન થિયોસોફીકલ સોસાયટીના ડૉ. એની બેસન્ટ જેવા અનેક અગ્રણીઓ વયે તેમણે આ માટે નિબંધ લખ્યો. જેમાં તેમણે વિવિધ કારણો તેમની સાથે હતા. આપીને આ પ્રથા છોડી દેવી જોઈએ તેમ જણાવ્યું.
૧૧ સપ્ટેમ્બર ૧૮૯૩ના રોજ આ પરિષદનો પ્રારંભ થયો. (૧) કર્મસિદ્ધાંત પ્રમાણે જોઈએ તો આ પ્રથા આત્માને હણનારી ત્યારે સૌ પોતપોતાના પહેરવેશમાં હાજર હતા. શ્રી વીરચંદ ગાંધી છે. નોકષાય એ શોકના કષાયને ઉત્તેજન આપે છે, જેનાથી મોહનીય પ્રભાવશાળી કાઠિયાવાડી પહેરવેશમાં પહેલી હરોળમાં હતા. ૨૭મી કર્મનો જોરદાર અનુબંધ પડે છે. વળી કૂટન કરવાથી આઝંદ થાય, સપ્ટેમ્બર સુધી ચાલેલી આ પરિષદમાં શ્રી વીરચંદભાઈના પ્રવચન કષાયોને ઉત્તેજન મળે, આર્તધ્યાન થાય, દુર્ગતિનાં દ્વાર ખૂલે (૨) ત્રણ વખત રજૂ થયા. પહેલા દિવસે સ્વાગત પ્રવચનમાં તેઓએ બીજી રીતે જોઈએ તો આ પ્રથા બિનસાંસ્કૃતિક છે. ચાર બહેનો ગુરુને વંદન કરીને જૈન ધર્મ બૌદ્ધ ધર્મથી કઈ રીતે જુદો છે તે રસ્તા ઉપર આવી કૂટન કરે. તે જાય પછી બીજી ચાર આવે. જમીન સમજાવ્યું. ૧૪મા દિવસે આ સભામાં હિંદુ ધર્મ ઉપર આક્ષેપો થયા. પર પછડાટ ખાય ત્યારે બીજી ઊભી કરે. આ આખી પ્રથા શરમજનક હિંદુ ધર્મની પૂજારી સ્ત્રીઓને વેશ્યાઓ કહેવામાં આવી. ૧૫મા છે અને તેનાથી સારા ઘરની બહેનોની લજા મૂકાઈ જાય. આ દિવસે તા. ૨૫મી સપ્ટેમ્બરના રોજ શ્રી વીરચંદ ગાંધીનું મુખ્ય પ્રવચન પ્રથાથી શરીરના અંગો સૂજી જાય. ક્યારેક લોહી પણ નીકળે. આ હતું, જેમાં એમણે આ આક્ષેપોના શાલીનતાથી જવાબો આપ્યા. પ્રથાથી સગર્ભાનું ગર્ભહરણ પણ થાય અને શોકથી જો મન વધુ આ મંચ એક બીજાને સમજવા માટે છે, નહીં કે એકબીજા ઉપર પડતું ઉદ્વિગ્ન થાય તો માનસિક રોગ પણ થાય. ઘરના સ્વજનો આ આક્ષેપો માટે એમ જણાવ્યા પછી પોતાના મુખ્ય પ્રવચનમાં તેઓએ જોઈને વધુ દુ:ખી થવાથી અંતે તો આ પ્રથામાં અસંસ્કારી પ્રદર્શન નવતત્ત્વ, છ પ્રકારના જીવો, દ્રવ્યાસ્તિક અને પર્યાયાસ્તિક નય વગેરે માત્ર છે. (૩) ત્રીજી રીતે આ માત્ર દંભી પ્રથા છે. આમાં મૃત્યુનો જૈન ધર્મના મહત્ત્વના સિદ્ધાંતો રજૂ કર્યા. તેઓએ આક્ષેપોના જે મલાજો પળાતો નથી. મસાણમાં લોકો ભેગા થઈને ગપાટાં મારે જવાબો આપ્યા તેની સભા ઉપર ખૂબ અસર થઈ. પછીના દિવસે અને હાસ્ય કરે. મૃત પત્નીને આખરી વિદાય આપવા પતિ જાય તા. ૨૬ના રોજ “શિકાગો ટાઈમ્સ’ શ્રી વીરચંદ ગાંધીનો અહેવાલ પણ નહીં અને ક્યારેક તો તેનું બીજું લગ્ન ત્યાં જ નક્કી થઈ જાય. અક્ષરશ: છાપ્યો. ૨૯ વર્ષના આ યુવાનની હિંમતને તો દાદ દેવી રડવા-કૂટવા વગર માત્ર રૂદનથી પણ શોક વ્યક્ત થઈ શકે. શ્રી પડે. પોતાના ત્રીજા સમાપન પ્રવચનમાં તેઓએ છૂટા પડવાથી વીરચંદભાઈ ઉપાય દર્શાવતા જણાવે છે કે સ્વજનને વારંવાર થતાં દુ:ખની પોતાની સંવેદના વ્યક્ત કરી. આ પરિષદમાં તેમની રડાવવાના ન હોય, તેને તો સાંત્વના આપવાની હોય, બેસણામાં યશસ્વી કામગીરીના સન્માનરૂપે તેમને રોપ્ય ચંદ્ર એનાયત કરવામાં આવનાર સૌને નવકારવાળી આપવી. તે એક નવકારવાળી ગણીને આવ્યો. નીકળી જાય. શ્રી વીરચંદભાઈ અને તેમના જેવા પુરુષોએ ભારતને ત્યારબાદ તેઓ શિકાગોમાં રહ્યા ત્યારે એક સશારીના વખોડવાના બદલે ભારતમાં રહેલ સડો દૂર કરવાનો પ્રયત્ન કર્યો નિવાસસ્થાને દર સોમવારે પૂર્વના તત્ત્વજ્ઞાનની શ્રેણીમાં વ્યાખ્યાનો તેની જેમ આપણે પણ આ કામ કરવાની જરૂર છે.
આપતા. નવકાર મંત્રથી આ સન્નારીને અનુભૂતિ પણ થઈ હતી. ‘શિકાગોમાં વીરચંદ ગાંધી’ વિષય ઉપર પોતાનો સ્વાધ્યાય રજૂ શિકાગો વિમેન્સ કલબમાં તેમણે સંગીત ઉપર પ્રવચન આપ્યું. કર્મ, કરતાં શ્રી પ્રીતિબહેન એન. શાહે તે સમયની આ સર્વધર્મપરિષદનું સ્વરોદયજ્ઞાન, યોગ, રત્નશાસ્ત્ર, અવધિજ્ઞાન, હિપ્નોટિઝમ વગરે સ્વરૂપ સમજાવ્યું. આ વિશ્વધર્મ પરિષદની પરિકલ્પના કેવી રીતે થઈ? અનેક વિષયો પર તેઓએ પ્રવચનો આપ્યા. અસાધારણ તેજસ્વી ઈ. સ. ૧૮૮૯માં અમેરિકામાં એક મોટા વિશ્વમેળાનું આયોજન દિવ્યજ્યોત સમાન વીરચંદભાઈનું અવસાન ૩૭ વર્ષની યુવાન વયે કરવાનું નક્કી થયું. તે માટે શિકાગોની પસંદગી કરીને પ્રમુખ ચાર્લ્સ થયું. સી. બોનીને આ કામ સોંપવામાં આવ્યું. આ મેળો ખૂબ લાંબો આ પ્રસંગે હાજર રહેલ શ્રી મહેશભાઈ ગાંધીએ જણાવ્યું કે સમય ચાલ્યો. તેને જોવા માટે માઈલો ચાલવું પડતું. પોણા ત્રણ વીરચંદ ગાંધી એક વિરાટ વ્યક્તિત્વ છે. શિકાગોમાં તેઓએ જૈન કરોડ લોકોએ આ મેળો જોયો. આ વિશ્વમેળાના ભાગરૂપે તેમાં ધર્મને “એ વે ઑફ લાઈફ' તરીકે રજૂ કર્યો. યોગ અને સાધનાનો સંગીત, ધર્મ, કલા વગેરે વિભાગોમાં પ્રવૃત્તિઓ યોજાઈ. આ વ્યક્તિ ઉપર પ્રભાવ પડે છે તે સમજાવ્યું. ૮ નવેમ્બર ૨૦૦૯ના મેળામાં ધર્મ વિભાગની પ્રવૃત્તિરૂપે આ વિશ્વધર્મ પરિષદનું આયોજન રોજ શ્રી વીરચંદ ગાંધીની ટિકિટ બહાર પાડવામાં આવી. ‘ગાંધી
