Prabuddha Jivan 2015 10

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 8

પ્રબુદ્ધ જીવન
ઑક્ટોબર, ૨૦૧૫ નિર્બળ પડઘો માત્ર છે..
વસ્તુ મનુષ્યને પશુથી જુદો પાડે છે. પણ મનુષ્ય તેના હૃદયમાં મારું કહેવું તમને યથાર્થ લાગે છે? જો તેમ ન હોય તો આપણા રહેલા પશુનો ત્યાગ નથી કર્યો. તેણે તેમ કરવાનો પ્રયત્ન કરવો અંતરના ઊંડાણમાંથી તમામ માનસિક હિંસાને આપણે કાઢી રહ્યો છે. એ પ્રયત્ન તે અહિંસા વિશેની આસ્થાને નહીં પણ અહિંસાના નાખવી રહી. પણ જો તમે મારી સાથે ચાલી શકો તેમ ન હોય તો આચરણને લાગુ પડે છે. કોઈ સિદ્ધાંતમાં આસ્થા રાખવાનો પ્રયત્ન હું ન સુખે તમારે રસ્તે જાઓ. જો બીજો કોઈ રસ્તે તમારા ધ્યેયને પહોંચી કરી શકું; મને એને વિષે આસ્થા હોય તો મારે એનું આચરણ કરવાનો શકો એમ હો તો સુખેથી તેમ કરો. તેમ કરીને તમે મારા શૂરાતનપૂર્વક પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. અહિંસા એ શૂરાનો માર્ગ છે. અભિનંદનના અધિકારી બનશો...તમે મામણમુંડા થઈને જીવો અને જેમ પાણી ને દેવતા સાથે રહી શકતા નથી તેમ કાયરતા ને મરો તેના કરતાં ભડ થઈને ઘા દેતાં અને ઘા ખમતાં મરો એ હું અહિંસાને કદી મેળ ખાતો નથી. એવી અહિંસાને ગાંધી સેવા સંઘના વધારે પસંદ કરું. મારી કલ્પના મુજબની અહિંસા જો અશક્ય જ દરેક સભ્ય પોતાના હૃદયમાં ખીલવવાનો જ્ઞાનપૂર્વક પ્રયાસ કરવો હોય તો અહિંસાનો દંભ ચલાવવા કરતાં બહેતર છે તમે એ ધર્મને રહ્યો છે. (હરિજન, ૫-૧૧-૧૯૩૯; અક્ષરદેહ-૭૦ (૧૯૮૩) ફગાવી દો.
૩૦૭-૦૮.) (હરિજનબંધુ, ૧૮-૬-૧૯૩૯; અક્ષરદેહ-૬૯ (૧૯૮૪) ૩૪૨. કંઈક પણ ઐતિહાસિક પુરાવા આપી શકાય એવા કાળથી આજ
આજની કટોકટીની પળે સર્વનાશમાંથી માનવજાતિને લગીના કાળ ઉપર નજર ફેરવીએ તો આપણે જોઈએ છીએ કે મનુષ્ય બચાવવાનો અહિંસા એ એક જ સુવર્ણમાર્ગ છે. એવી અહિંસા અહિંસા માર્ગે જ ચાલતો આવ્યો છે. આપણા પૂર્વજો એકબીજાને પ્રત્યેની અવિચળ શ્રદ્ધા જાહેર કરવા સારુ કૉંગ્રેસની વડી કારોબારીને ખાતા. પછી શિકાર ઉપર જ નભ્યા. એકબીજાને ખાવાની સૂગ સમજાવવામાં જોકે હું નિષ્ફળ નીવડ્યો છું તો પણ આમ પ્રજા આવી.પછી કેવળ શિકાર ઉપર નભવાની શરમ આવી, એટલે માણસ યુદ્ધના દેવતાને નમન કરવા ના પાડશે અને દેશની ઇજ્જત સાચવવા જમીન ખોતરતો થયો. તેમાં અનેક પ્રકારનું ભોજન મેળવવા લાગ્યો. માટે પોતાની કષ્ટસહનની શક્તિ ઉપર જ મુસ્તાક રહેશે એ આશા જંગલમાં મંગલ કરતો થયો. ભટકતી જિંદગીને બદલે વાસ પસંદ મેં ખોઈ નથી...
કર્યો. ગામડાં ને શહેરો વસાવ્યાં. કૌટુંબિક ભાવના જાગી ને અત્યારની ભયભીત મનોદશામાંથી જાગ્યા પછી જો ભારતવર્ષ સામાજિક થઈ. આ બધી ઉત્તરોત્તર વધતી અહિંસાની નિશાનીઓ દુનિયાને ખૂનરેજી અને લોહીની નીકોમાંથી છૂટવાનો માર્ગ નહીં છે. હિંસાવૃત્તિ ઓછી થતી ગઈ. જો તેમ ન થાત તો આજ લગીમાં બતાવે તો તેણે આજ સુધી ચલાવેલા અહિંસક પ્રયોગ વૃથા ઠરશે. તો મનુષ્યજાતિ ખલાસ થઈ ગઈ હોત, જેમ ઊતરતાં પ્રાણીઓની નાશ કરવાની શક્તિ ખીલવીને નહીં, પણ ઘા સામો વાળવાની ના ઘણી જાતિઓ અલોપ થઈ ગઈ છે તેમ. અનેક પેગંબરો ને અવતારો પાડીને જ માનવીના ઉચ્ચ દરજ્જાની વધુમાં વધુ રક્ષા થઈ શકે એમ થયા તેઓ એ પણ ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં અહિંસા જ પ્રવર્તાવી. છે એ બતાવી આપવાનો પોતાનો સ્વાભાવિક ભાગ હિંદ નહીં કોઈએ હિંસા પ્રવર્તાવવાનો દાવો જ નથી કર્યો. કરે પણ કેમ ? ભજવે તો અત્યારે ચાલી રહેલા જીવન અને ધનનો ખૂની ધૂમાડો હિંસાને પ્રવર્તાવવાપણું નથી. પશુરૂપે મનુષ્ય હિંસક જ છે, છેવટનો નહીં નીવડે.
આત્મારૂપે જ અહિંસક છે. આત્માનું ભાન થયે એ હિંસક રહી જ ન મને લગારે શંકા નથી કે પશુ જીવનના નિયમ સૂચવનારી શકે. એ કાં તો અહિંસા ભણી જાય અથવા નાશ પામે. તેથી પેગંબરો હિંસાના કાળા કામમાં લાખો માણસોને કેળવવાનું જો શક્ય છે, તો ને અવતારોએ સત્ય, સં૫, ભ્રાતૃભાવ, સંયમ, ન્યાય ઇત્યાદિ નવજીવન પામેલ માનવના જીવનના નિયમરૂપ અહિંસાના ઊજળા કામમાં શીખવ્યાં. તોય જગતમાં હિંસા રહી છે. એટલે લગી કે લેખક જેવી લાખોને કેળવવાનું એનાથી વધુ શક્ય છે. (હરિજનબંધુ, ૧-૧૦-૧૯૩૯; વિચારશીલ વ્યક્તિ પણ હિંસાને જ અંતિમ ઉપાય માને છે. પણ મેં અક્ષરદેહ-૭૦ (૧૯૮૩) ૨૦૮.).
ઉપર બતાવ્યું છે તેમ ઇતિહાસ અને અનુભવ તેની વિરૂદ્ધ છે. (૧૯૩૯ ઓક્ટોબર ૨૫, વર્ધા, ગાંધી સેવા સંઘની કાર્યવાહક જો એટલું માનીએ કે આજ લગી અહિંસા ઉત્તરોત્તર વધતી ગઈ સમિતિના સભ્યો સાથે ચર્ચા-૧).
છે, તો એ માનવું પણ સહેજે પ્રાપ્ત થાય છે કે તેને આગળ વધવું અહિંસા એ સમાજથી અલિપ્ત રહેનારા ઋષિઓ અને જ છે. આ જગતમાં કશું સ્થિર નથી. બધું ગતિમાન છે. આગળ વધે ગુફાવાસીઓને જ પાળવાનો ધર્મ નથી. એનું પાલન કરોડો માણસો નહીં તો પાછળ પડતા જવું રહ્યું. ગતિચક્રની બહાર કોઈ જઈ જ કરી શકે છે. તેમને એમના પૂરેપૂરા અર્થનું ભાન હોય છે એમ શકતું નથી. એની બહાર તો એક ઈશ્વર છે – જો હોય તો. આજે નથી, પણ એ મનુષ્ય- જાતિના દિKઅહિંસા એટલે મનમાં પણ કોઈ પણ જીવ પ્રતિ અશુભ "'T
અહિંસા એટલે મનમાં પણ કોઈ પણ જાવ પતિ અશભય યુદ્ધ ચાલે છે એ હિંસાની જીવનનો નિયમ છે તેથી તેઓ
પરાકાષ્ઠા ગણાય. પણ મારી s, ભાવ ન જાગે, કડવા વચનોથી પણ દુઃખ ન થાય અનાયાસે તેને અનુસરે છે. એ છે
| | દૃષ્ટિએ એ હિંસાની હોળી છે.