________________
ઑક્ટોબર, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
-
૨ ૫
‘ક્ષણભંગુર” 1 નટવરભાઈ દેસાઈ
[ સેવાયજ્ઞી આ લેખક લેખકોને પ્રેરણા આપે એવું જીવન જીવે છે. જીવનની પ્રત્યેક પળને હળવાશથી જીવનારા આ ઈસમ પાસે બેઠક જમાવીએ તો બેસનારા પણ મઘમઘી ઊઠે. અહીં વાત ક્ષણભંગુરતાની છે પણ તત્ત્વ શાશ્વત છે. ભગવાન મહાવીરે કહ્યું છે: સમયે જોય/ મ પમાયા “ક્ષણ માત્રનો પ્રમાદ ન કર'..કશું શાશ્વત નથી. બધું ક્ષણભંગુર છે. ].
આ શબ્દ અનેકવાર આપણે સૌ સાંભળી ચૂક્યા છીએ. સંતોનાં પછી જે કોઈપણ ક્ષણ આવે તેનો યથાર્થ ઉપયોગ કરી લે તો કદાચ મુખેથી અને વ્યવહારિક સંવાદોમાં આ શબ્દનો અવારનવાર ઉપયોગ ધારેલું પ્રાપ્ત કરી શકે. ક્ષણભંગુર શબ્દ જીવનનાં દરેક ક્ષેત્રમાં થતો હોય છે. સમગ્ર બ્રહ્માંડની રચના પાંચ મૂળભૂત તત્ત્વો પૃથ્વી, અનુભવી શકાય. દા. ત. જીભનો જે સ્વાદ છે તે કાયમ ટકી ન રહે. આકાશ, વાયુ, તેજ અને જળથી થયેલી છે અને તેને ઉત્પન્ન મનગમતો સ્વાદ કાયમ ટકી રહે તેવી આપણી મરજી હોય છતાં કરવાવાળું અને ચલાવવાવાળું જે તત્ત્વ છે તેને સમજવાનો અને પણ તે ટકતો નથી એ આપણે જાણીએ છીએ. મનગમતો ધ્વનિ પામવાનો અનાદિકાળથી પ્રયત્ન થતો રહ્યો છે. આત્મા જ પરમાત્મા, પણ કાયમ ટકતો નથી. કદાચ એવું બને કે આપણને મનગમતો જીવ-શિવ અને દ્વૈત-અદ્વૈત આ બાબતો અત્યંત ગુઢ અને ગહન છે. સ્વાદ અથવા ધ્વનિનો જે આનંદ છે તે ક્ષણિકને બદલે શાશ્વત થાય માયાના પડદાને કારણે મનુષ્ય ઈશ્વરને જાણી અથવા પામી શકતો તો એનો કેટલો આનંદ થાય એની આપણે કલ્પના કરી શકીએ નથી. ચોર્યાસી લાખ યોનીમાં
છીએ – એટલે એવો કોઈક માર્ગ હોય મનુષ્યયોની સૌથી શ્રેષ્ઠ છે કારણ કે સમયને કોઈ રોકી શકતું નથી અને કે જે આવી વાતોને શાશ્વત કરે અને તેને મન, બુદ્ધિ અને પ્રજ્ઞા આપવામાં | કાળને કોઈ અટકાવી શકતું નથી. તેનો આનંદ કાયમ ટકી રહે તો તે આવેલ છે જેને કારણે તે તેની
શ્રી માર્ગ માટે દરેક મનુષ્યની આંતરિક વિવેકબુદ્ધિથી શું સારું અને શું ખરાબ તે જાણી શકે છે. આપણે ઈચ્છા હોય છે.
ક્યાંથી આવ્યા અને ક્યાં જવાના તે આપણે જાણતા નથી, પરંતુ ક્ષણભંગુરતાને શાશ્વતતામાં ફેરવવી હોય તો તેને માટે સાચી જન્મથી મૃત્યુ સુધીની જે યાત્રા છે તે યાત્રા દરમ્યાન જે કાંઈ અનુભવ સમજણની ખુબ જરૂર છે. કોઈ વસ્તુ કાયમી નથી. દુઃખ હોય કે થાય અને જ્ઞાન મળે તેને આધારે માણસ પોતાનું જીવન વ્યતિત સુખ હોય, શોક હોય કે આનંદ હોય, ક્રોધ હોય કે પ્રેમ હોય. આ કરતો હોય છે.
દરેક ભાવ ક્ષણિક હોય છે એટલે તેમાં ખુબ આનંદિત થવું કે નિરાશ આપણે બધા જાણીએ છીએ કે મનુષ્યનો દેહ ક્ષણભંગુર છે.
થવું બિલકુલ જરૂરી નથી. આ બાબતમાં તમારે તમારી જાતને તટસ્થ લગભગ દરરોજ આપણી નજર સામે આપણે દેહની ક્ષણભંગુરતાનો
રાખી સાક્ષીભાવથી જોવાની દૃષ્ટિ કેળવવાની છે. જીવનની
વાસ્તવિકતા જે કાંઈ છે તે સહજભાવે સ્વીકારી લઈ તમારા આંતરિક અનુભવ કરતાં રહીએ છીએ. ક્ષણભંગુર શબ્દ અત્યંત ગર્ભિત છે
પ્રવાહો જે છે તેને કોઈપણ પ્રકારનું પરિવર્તન આપ્યા સિવાય અને એ શબ્દ જો યોગ્ય રીતે સમજાય અને એનો સાચો અર્થ
માનસિક રીતે સ્થિરતા કેળવી કાયમ નિજાનંદમાં મસ્ત રહેવું એટલું આત્મસાત થાય તો માણસના જીવનમાં પરિવર્તન આવી શકે છે.
જો સમજાય અને જીવનમાં ઊતારો તો ક્ષણભંગુરતાનું સુખ-દુ:ખ આ આખા દૃશ્ય સંસારમાં કોઈ ચીજ કાયમી નથી. ચાહે તે વસ્તુ
કાંઈ થાય નહીં. ક્ષણભંગુર શબ્દ આપણને શું સૂચવે છે તે સાચી હોય, પરિસ્થિતિ હોય, સંજોગ હોય, વિચાર હોય કે માન્યતા હોય
રીતે સમજી અને દરેક ક્ષણ જે આવે છે તે જવાની છે અને તેવી જ તે બધું જ હરપળે બદલાતું રહે છે. કોઈ ચીજ કાયમ નથી. સમયને
બીજી ક્ષણ આવવાની નથી એટલે આવેલી ક્ષણને યથાર્થ રીતે જીવી કોઈ રોકી શકતું નથી અને કાળને કોઈ અટકાવી શકતું નથી અને
લઈએ તે જ જીવનની સાચી દિશામાં આપણને લઈ જાય છે. ઈશ્વર તે કોઈ અગમ્ય શક્તિનાં હાથમાં છે જેને કારણે આ મર્યાદાઓ
આપણને સૌને આ સમજણ આપે અને આપણું જીવન સાર્થક થાય આપણે સ્વીકારવી જ પડે. સમુદ્રમાં જે લહેરો ઉઠે તે ક્ષણવારમાં
તેવી પ્રભુ પ્રાર્થના.
* * * નષ્ટ થાય અને ત્યારબાદ બીજી લહેર ઉત્પન્ન થાય અને તે ક્ષણવારમાં
પી.એન.આર. સોસાયટી, ૧૧૯, અરૂણ ચેમ્બર્સ, તારદેવ રોડ, નષ્ટ થાય. આ કુદરતનો નિયમ છે અને જીવનની દરેક ક્ષણ પણ મુંબઈ-૪૦૦૦૩૪. ટેલિફોન : (૦૨૨) ૨૩૫૨૪૬૪૯ ક્ષણભંગુર છે. જેને કારણે કોઈપણ સમજદાર વ્યક્તિ આ વાત જાણ્યા (મો.): ૯૩૨ ૧૪૨૧ ૧૯૨.
