Prabuddha Jivan 2015 10

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 5

ઑક્ટોબર, ૨૦૧૫
પ્રબુદ્ધ જીવન
અહિંસા-ગાંધીજી અને જૈન ધર્મ
| | કાકુલાલ મહેતા
| પૂજ્ય મહાત્મા ગાંધીજીની ૧૪૬માં જન્મ વર્ષે શબ્દાંજલિ સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘ પ્રણીત અહિંસાદિન
કરનાર આગળ રાંક બનીને ગરદન ઝુકાવી દેવી એવો એનો અર્થ મહાત્મા ગાંધીજીની પાવન સ્મૃતિમાં, સંયુક્ત રાષ્ટ્રસંઘે બીજી થતો નથી, પરંતુ એનો અર્થ એવો થાય છે કે જુલમગારના મનોબળ ઑક્ટોબરને “અહિંસાદિન' તરીકે દર વરસે ઊજવવાનો ઠરાવ કરેલ સામે પોતાનો સમગ્ર આત્મા મૂકી દેવો. માનવ જાતિના આ કાનૂન છે એ તિથિ નિમિત્તે, પહેલો વિચાર એ ઉદભવે છે કે ગાંધીજીનું અનુસાર વર્તવાથી એકલદોકલ વ્યક્તિ માટે પણ પોતાની ઇજ્જત, જીવન એટલે “અહિંસા અને સત્યને વરેલું જીવન'. અહિંસા અને પોતાનો ધર્મ અને પોતાની આત્મરક્ષા માટે અન્યાયી સામ્રાજ્યની સત્ય વિશેના એમણે જાહેર કરેલા વિચારો પ્રતિ એક દૃષ્ટિ કરીએ તાકાતને પડકારવાનું અને એ સામ્રાજ્યના પતનનો કે પુનરુદ્ધારનો એ જ વધારે ઉચિત ગણાશે તો વાંચો “ગાંધીજીનો સંસ્કારવારસો'ના પાયો નાંખવાનું શક્ય બને છે. આધારે.
હિંદુસ્તાન નિર્બળ છે એટલા ખાતર હું તેને અહિંસાનું આચરણ (૧૯૧૮ જુલાઈ ૬, નડિયાદ, સી એફ ચાર્લ્સઝને)
કરવાનું કહેતો નથી. તે પોતાનું મક્કમપણું અને તાકાત સમજતું અહિંસાનો પાઠ તો એ માણસને આપવાનો છે જેનું જીવન હોવાથી હું તેને અહિંસાનું આચરણ કરવાનું કહું છું. પોતાની જુસ્સાથી તરવરતું હોય અને જે પોતાના વિરોધીની સામે છાતી શક્તિ ઓળખવા માટે તેને શસ્ત્રોની તાલીમ લેવાની જરૂર નથી. કાઢીને ટટ્ટાર ઊભો રહી શકે એમ હોય. મને લાગે છે કે અહિંસા આપણે માત્ર હાડચામનું ક્લેવર છીએ એવું આપણને લાગતું પૂરેપૂરી સમજવા માટે અને બરાબર પચાવવા માટે શારીરિક હોવાથી આવી તાલીમ લેવાની જરૂર જણાય છે. હું ઈચ્છું છું કે હિંમતનો પૂરો વિકાસ થયેલો હોવો એ અનિવાર્ય છે. (ભારત હિંદુસ્તાનને એ વાતની પ્રતીતિ થાય કે તે એવો આત્મા ધરાવે છે છોડોની ચળવળ વખતે ૧૯૪૨-૪૫ દરમ્યાન ગવાતા એક ગીતની કે જે નાશ પામતો નથી અને જે પ્રત્યેક શારીરિક નિર્બળતા સામે તર્જ: જોજે જોજે જુવાન રંગ જાય ના, તારી માવડીનું દૂધ વગોવાય વિજયી નીવડે તેમ છે અને જે આખી દુનિયાની પાશવી તાકાતનો ના, જોજે જોજે જવાન રંગ જાય ના).
સામનો કરવા સમર્થ છે. (યંગ ઈન્ડિયા, ૧૧-૦૮-૧૯૨૦)
(નવજીવન, ૧૮-૦૩-૧૯૨૨) અહિંસાનો ધર્મ કંઈ એકલા ઋષિમુનિઓ અને સંતોનો ઈજારો અહિંસા મારો ધર્મનો પહેલો મંત્ર છે અને એજ મારા ધર્મનો નથી. એ આમજનતા માટે પણ છે. હિંસા જેમ પશુજગતનો કાનૂન છેલ્લો મંત્ર છે. છે તેમ અહિંસા આપણી માનવજાતિનો કાનૂન છે. પશુનો આત્મા (૧૯૨૫ મે ૨૨, બોગરા, શાળાના કાર્યકર્તાઓ સમક્ષ ભાષણ) સૂતેલો હોય છે એટલે તેને શરીરબળ સિવાય બીજા કોઈ કાનૂનની અહિંસા મારો ધર્મ છે, મારો ઈશ્વર છે; સત્ય મારો ધર્મ છે, ખબર નથી. આત્મશક્તિના ઉમદા કાનૂન મુજબ ચાલવામાં માનવીનું ઈશ્વર છે. સત્યને હું ઢુંઢું ત્યારે અહિંસા કહે છે મારી મારફત ગૌરવ રહેલું છે.
સુંઢો; અહિંસાને ઢંઢું ત્યારે સત્ય કહે છે કે મારી મારફત ઢંઢો. હિંસાની વચ્ચે રહીને જે ઋષિઓએ અહિંસાના કાનૂનની શોધ (અહિંસા અને સત્ય બન્ને એક સિક્કાની બે બાજુ સમાન છે. એક કરી હતી તેઓ ન્યુટન કરતાં પણ મોટા પ્રતિભાસંપન્ન પુરુષો હતા. વિના બીજું શક્ય નથી.) તેઓ વેલિંગ્ટન કરતાં પણ મોટા સૈનિકો હતા. શસ્ત્રોનો ઉપયોગ (યંગ ઈંડિયા, ૧૨-૦૮-૧૯૨૬). કરવાનું તેઓ જાણતા હતા માટે જ તેમને તેની નિરુપયોગીતાની અહિંસા એ કાયરતા છૂપાવવાનું ઢાંકણ નથી, એ તો વીરોનું પ્રતીતિ થઈ હતી અને એટલા માટે જ તેમણે થાકેલી દુનિયાને પાઠ ભૂષણ છે. અહિંસાપાલનમાં તલવાર ચલાવવા કરતાં ઘણી વધારે ભણાવ્યો હતો કે તેમની મુક્તિ હિંસામાં નહીં પરંતુ અહિંસામાં વીરતાની જરૂર છે. રહેલી છે.
| (નવજીવન, ૧૦-૧૦-૧૯૨૬) વ્યવહારમાં ઉતારેલી .
અહિંસા અને સત્ય મારા બે મારી એવી અચલ શ્રદ્ધા છે ખરી કે કોઈ પણ દિવસે અહિંસાનો અર્થ થાય છે | .
પ્રાણ છે. તેના વિના હું ન જવું સમજપૂર્વકનું કષ્ટસહન. અન્યાય દિલ " , આખા જગતને હિંદુસ્તાન અહિંસાનો પાઠ ભણાવશે. ,
' એમ માનું છું. પણ અહિંસાની