Pathik 1999 Vol 39 Ank 12

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 6

મૃત્યુતિમાં હતાશા અને તિરસ્કાર સામે વિદ્રોહ કરનાર કવિ અધ્યાત્મના રંગો પૂરે છે. અધ્યાત્મની રજૂઆતમાં પણ કવિ તલસ્પર્શી છે. આ સંગ્રહનું ૩૧મું કાવ્ય અધ્યાત્મની પારાશીશી સમાન છે. આ કાવ્યનો ડૉ. રાધાવલ્લભ ત્રિપાઠીએ કરેલો હિન્દી અનુવાદ આ પ્રમાણે છે
"कोई कहता है नीली है मौत. कोई कहता है पीली कोई प्रिया की आँखो के काजल-सी काली उसे मानता है : परन्तु आनंदमें डूबे आत्मा के मयूर के लिये વ૬
ધન-શ્યામ' દૈ ” શું અહીં નરસૈયાનાં કથન-બ્રહ્મ આગળ બ્રહ્મ લટકાં કરે’ કરતાં કંઈ જ ઓછું હોય, તેવું લાગે છે ? આત્મરૂપી મયૂર તો ઘનશ્યામની બંસી પર જ નૃત્ય કરે ને ! અને ત્યારે તેને ખોળવા છેક આનંદસાગરના તળિયે જ જવું પડે. ઘનશ્યામની બંસીનો નાદ સાંભળ્યા પછી પણ છબછબિયાં કરનારો જીવ અભાગિયો જ નહીં તો બીજું શું ? બીજી રીતે પણ કહીએ તો - મૃત્યુ જેટલો ‘ઘનશ્યામ' અર્થાતુ “ગાઢ કાળો રંગ અન્ય કોનો હોય શકે ? મૃત્યુ એક વિરામચિહ્ન છે, અને આ ચિહ્ન શૂન્યવકાશનો ભાવ દર્શાવે છે. અને શૂન્યમાં પણ જે શબ્દ-નાદ-નર્તન જગાવે તે ઘનશ્યામ નહીં તો બીજું કોણ ?
આ સંગ્રહમાં જ અન્યત્ર પણ એક નાના એવા કલ્પન દ્વારા કવિ અધ્યાત્મનો કેટલો વિશાળ ભાવ રજૂ કરી દે છે, તે જૂઓ
“મૃત્યો રે * વિનતિ
. મમ રવિમ્ II" મૃત્યુતમ્, ૮૮. અહીં ઉપરછલ્લે મહાભારતના યુદ્ધમાં બનેલી કર્ણ-સંબંધી ઘટનાનો જ સંદર્ભ દેખાય છે. ચારેબાજુ યુદ્ધના. ડિબરો છવાયેલાં છે, હિંસાનો ભરડો મુશ્કેટાટ છે. અને એવા વાતાવરણમાં આ ઘટના ઘટે છે, જેનું પરિણામ પણ કનું મૃત્યુ જ છે. પરંતુ ઊંડાણમાં જોઈએ તો બધાં જ યુદ્ધનું શમન થઈ જાય છે, અને ત્યાં વહે છે-અધ્યાત્મની પવિત્ર-પાવની સરિતા. ઉપનિષદોમાં શરીરને “રથ અને જીવને “રથિ' કહે છે. શરીર અર્થાત્ જીવન, જયાં સુધી જીવન છે, ત્યાં સુધી જ શરીર છે, અને આ જીવન કે શરીરરૂપી રથનું પૈડું ત્યારે જ ફરતું બંધ થાય છે કે જ્યારે તે મૃત્યરૂપી કાદવમાં ફસાય જાય છે. જીવનરથની ગતિ અટકી જાય છે, અને આ ગત્યાવરોધ કે તેમાં કારણરૂપ તે મૃત્યુ, અને ત્યારે રથીએ ના છૂટકે પણ તે રથનો ત્યાગ કરવો જ પડે છે-કેવું વાસ્તવિક mythical અધ્યાત્મ !
આ સંગ્રહમાં જેટલો આધ્યાત્મિકતાનો આસવ છે એટલો જ વાસ્તવિકતાના સ્વીકારનો કટુરસ પણ છે, જેને માનવમન તુરંત ગળે નથી ઉતારી શકતું. મૃત્યુ શાશ્વત છે, છતાં તેનો સ્વીકાર ભયપ્રદ છે. આજનો માણસ જીવનભર સતત કોઈ કાલ્પનિક ભયમાં જ જીવતો રહે છે. આવો ભયભીત મનુષ્ય વાસ્તવિકતાને કઈ રીતે સ્વીકારે ? અને તેથી જ તેને મૃત્યુ કે જે નરી વાસ્તવિકતા છે તેનો ભય લાગે છે. મૃત્યુ તેની પાછળ દોડતું રહે છે અને તે સતત ભાગતો રહે છે. માણસની આ નિષ્કારણ પલાયનવૃત્તિનો ચિતાર કવિ આમ આપે છે
"कालयवनभयात् माधवौ द्वौ पलायितौ । પ્રથમ:
પથિક - સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૩