________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
કાલોડસ્મિ
-ચેતના યાજ્ઞિક, ભરત યાજ્ઞિક
ટેબલ ઉપર બેઠા બેઠા તાઝા-બ-તાઝા કાળના વૃક્ષનું એક પક્વ ફળ હર્ષદેવ હાથ લંબાવીને તોડી લે છે. ને બની જાય છે “કાલોડસ્મિ(I am the time, હું સમય - મૈં સમય) ચાર ભાષામાં સ્વન્દિત કે શબ્દ બદ્ધ રચનાઓનો સંચય જોતા વાચક થોડો ગુંચવાય છે. આ રચનાઓની મૂળ ભાષા કઈ ? અથવા મૂળ સંવેદન કઈ ભાષામાં પ્રગટ થયું? અલબત્ત કવિનું સંવેદને ભલે એક ક્ષણે અભાષિત હોય પણ અભિવ્યક્તિ પણ સાધન તો ઇચ્છે જ છે. આ સાધનો કઈ ભાષાનાં હતાં ? કવિએ તો સંગ્રહને multilingual નોધાયું કહ્યો છે. એક વાત કાનમાં કહું ?) હવે હું હર્ષદેવ એવું નહિ કહું. પણ મારો ચિ. ભાઈ હર્ષ(હર્ષદિયો) નાનો ટબૂકલો હતો ત્યારનો રંગ અને પીંછીનો કસબ કરતો મેં જોયો છે એના ટેરવાઓ કવિતાનાં અક્ષરોને પ્રસવે એ પૂર્વે પીંછીના લસરકાઓની પ્રસવતા હતા. એ મને તદન યાદ છે. એટલે સાથીભાવે આ સંગ્રહની ભાષા પહેલી રેખાઓમાં પ્રગટી છે. ત્યારબાદ સંસ્કૃતની એમની પંડિતાઈ પગલું માંડે છે. હા ! ગુજરાતી કવિતારૂપે એમની પાસે સંસ્કૃત કરતાં પહેલાં પ્રગટી હતી. અને ક્લાન્તરે અંગ્રેજી અને હિન્દી એમ સમજાયું છે.
સમયના બહુ આયામી ચિત્રો ધોમધખની રેત દર્શાવતું કે એક્વેરિયમ બની જતું સમયનું ચિત્ર ઘડિયાળમાંથી લોહી નીંગળતું રેખાંકન અલસ ગતિએ જતી ટ્રેન સમું સમયનું ચિત્ર ટૂકડે-ટૂકડામાં સમયને અભિવ્યક્ત કરતું ઘડિયાળનું ક્ષતવિક્ષત ચિત્ર, બોટલની અંદર ઘડિયાળની કલ્પના, બાર કલાકના આંકડાઓને આંખોમાં બદલી નાંખતો કવિ, ચિત્રકાર કવિ) ટેબલ ઉપર કપ-રકાબીની સાથે સમયને ગોઠવી દેતો ચિત્રકાર, ટાવરને કોઈ ટાંકી સમાન કલ્પિત કરતો, આમ ચિત્રકાર ત્રીસ ચિત્રોની સાથે સમયને એક જુદા જ ચશ્માથી જોવા માટે મથ્યો છે. સરરિયાલીસ્ટીકોએ મુકેલા ચિત્રો સાથેના સંગ્રહમાં કવિતા ચિત્રની વચ્ચે આવતી. જ્યારે અહીં ચિત્ર તો બોલે જ છે. એની સાથે કવિ ચારેય ભાષામાં એ ચિત્રને કેન્દ્રમાં રાખીને ભાષાના પ્રયોગો, શબ્દો, પ્રતિકો, જાળવીને કવિતા રચે છે. અથવા રચી છે.
ચારે-ચાર ભાષાના કાવ્યો વાંચવા માટે ભાષા નિષ્ણાંત હોવાની કોઈ જ જરૂર પડતી નથી. માત્ર સામાન્ય કવિતાની સમજ હોય, સમજવાનો મહાવરો હોય તો હર્ષદેવ એમની વાત વાચકની પાસે સરળતાથી મૂકી આપે છે. કેટલાક ઉદાહરણ જોવા જેવા છે.
In the pocket of time our life
is penny-worth ! (પૃ. ૫૭) હવે અનુવાદ હોત તો સીધેસીધું સમયના ખિસ્સામાં આપણું જીવન પૈસા સમું છે. એવું કોઈ અનુવાદકે કહ્યું હોય પણ કવિ લખતો હોય છે ત્યારે એને ભાષા કોઈ જગ્યાએ બાધક ન બને પણ સાધક માટે સાધનનું કામ કરે. ગુજરાતી પંક્તિઓ આજ કલ્પનની જોવા જેવી છે.
કાણિયા પૈસા સમું જીવન, સમય-ખિસે ફક્ત. રાંકના સિક્કા સમો છે આપણી પાસે વખત પૃ. ૫૭) પથિક - સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૧૮
For Private and Personal Use Only
