________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પ્રાણને સુષુમ્મામાં સ્થિત કરીને યોગી તેને મસ્તિષ્ક તરફ લઈ જાય છે, તેમ તેનું ચિત્ત શાન્ત થાય છે અને તેની જ્ઞાનશક્તિમાં વૃદ્ધિ થાય છે. સુષુપ્સામાં નીચેથી ઉપર સુધી ક્રમશઃ મૂલાધાર, સ્વાધિષ્ઠાન, મણિપૂરક, અનાહત, વિશુદ્ધ અને આજ્ઞાચક્ર હોય છે. આ મૂલાધારને ગણેશસ્થાન કહે છે, કારણ તેના અધિપતિ દેવતા ગણપતિ છે. આમ, યોગમાં પણ ગણપતિનું સ્થાન પ્રથમ છે.
વાતાપદ્ધતિમાં આ છ ચક્રોના દેવતાઓનાં નામ આ પ્રમાણે છે : गणेश्वरो विधिर्विष्णुः शिवो नीवी गुरुस्तथा । षडेते हंसतामेत्य मूलाधारादिषु स्थिताः ॥
તે ઉપરાંત ગણપતિ ૐકાર સ્વરૂપ મનાય છે. તેથી પણ પૂજામાં તેનું સ્થાન અગ્ર રહે છે. ગણપતિનું સ્વરૂપ તથા શસ્ત્ર-અસ્ત્ર
ગણનો અર્થ વર્ગ થાય છે. સમૂહ કે સમુદાય. ઈશનો અર્થ સ્વામી. શિવ-ગણો અર્થાત્ ગણ દેવોના સ્વામી હોવાથી તે ગણેશ કહેવાય છે. આઠ વસુ, અગિયાર રુદ્ર અને બાર આદિત્યને ગણદેવતા કહેવાય છે.
ગણ' શબ્દ વ્યાકરણમાં પણ આવે છે. વ્યાકરણમાં ગણપાઠનું એક અલગ અસ્તિત્વ છે. તેવી જ રીતે સ્વાદિ, અદાદિ તથા જુહોત્યાદિ પ્રભુતિગણ ધાતુ-સમૂહ છે. ગણ શબ્દ રુદ્રના અનુચરો માટે પણ વપરાય છે. રામાયણમાં કહેવાયું છે.
धनाध्यक्ष समोदेवः प्राप्तो हि वृषभध्वजः । उमासहायो देवेशो गणैश्र बहुभिर्युतः ॥
સંખ્યાવિશેષક સેનાનો બોધક શબ્દ પણ ગણ છે. જેમ કે હાથી=૨૭, રથ=૨૯, અશ્વ=૮૧, પદાતિ=૧૩૫ અર્થાત્ ૨૭૦નો સમુદાય એના સ્વામી પણ શ્રીગણેશ છે. “મહાનિર્વાણતંત્રમાં કહ્યું છે. 1ળતુ પ્રદેશના गणदीक्षाप्रवर्तकः ।
જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં અશ્વિની વગેરે જન્મ નક્ષત્રો પ્રમાણે દેવ, માનવ અને રાક્ષસ એ ત્રણ ગણ છે. આ સર્વ પ્રકારના ગણનાં સ્વામી ગણપતિ છે..
છંદશાસ્ત્રમાં પણ મગણ, નગણ, યગણ વગેરે આઠ ગણ હોય છે. ગણ નામના દૈત્ય પર તેમનો અધિકાર હોવાથી તે ગણેશ કહેવાય છે. અક્ષરોને પણ ગણ કહેવાય છે. તેના ઈશ હોવાને કારણે ગણેશ કહેવાય છે. આથી ગણપતિ વિદ્યા, બુદ્ધિના પ્રદાતા મનાય છે. “ગણેશ” શબ્દનો વિદ્વાનો એ નીચે પ્રમાણે અર્થ કર્યો છે.
જ્ઞાનાર્થવાવો નિર્વાણવી.* तयोरीशं परब्रह्म गणेशं प्रणमाम्यहम् ।।
ગ” અક્ષર જ્ઞાનનો અને ‘ણ' અક્ષર નિર્વાણનો વાચક છે. તેથી જ્ઞાન અને મોક્ષના સ્વામી પર બ્રહ્મ ગણેશને હું પ્રણામ કરું છું.
wાનાં પતિ જાતિ અથવા निर्गुणसगुण ब्रह्मगणानां पति: गणपतिः ।
સર્વવિધગણોને સત્તા-સ્કૃર્તિ આપનાર જે પરમાત્મા છે તે ગણપતિ છે. ગણપતિ પૂજન દ્વારા પરમાત્માનું જ પૂજન થાય છે, તે બ્રહ્મથી અભિન્ન છે.
ગણપતિ ચતુર્ભુજ છે. કારણ તે દેવ, મનુષ્ય, અસુર અને નાગ એ ચાર વર્ગોના અને ચાર વેદોના સ્થાપક છે. તેમની પાસે પાશ અને અંકુશ રહે છે. પાશ એ મોહ અને અંકુશ એ તમોગુણનું પ્રતીક છે.
પથિક • સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૨૧
For Private and Personal Use Only
