________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે. અર્થાત્ નિરૂપાધિક બ્રહ્મનું પ્રતીક છે. નીચેનો ભાગ મનુષ્યનો છે તેનો અર્થ જીવ એટલે કે સોપાધિક બ્રહ્મ છે. ગણેશજીનું મસ્તક તત્ પદાર્થનો સંકેત કરે છે અને નીચેનો ભાગ ત્વમ્ પદાર્થનો સંકેત કરે છે.
કેટલાક લોકો શંકા કરે છે કે ગણેશજી તો શિવ પાર્વતીના પુત્ર છે, એમના વિવાહ સમયે ગણપતિનો જન્મ પણ થયો ન હતો, તો પછી પૂજન કેવી રીતે થાય ? વાસ્તવમાં ગણેશજી કોઇના પુત્ર નથી, એ અજ, અનાદિ અને અનંત છે. શિવજીના પુત્ર જે ગણેશ છે તેં તો એ અજ, અનાદિ, અનંત પરમાત્મા જ છે, શિવજીના પુત્ર ગણેશ તે પરબ્રહ્મરૂપ ગણપતિના અવતાર છે. બ્રહ્મવૈવર્તપુરાણમાં જણાવ્યું છે કે પાર્વતીના તપથી ગોલોકનિવાસી પૂર્ણ પરબ્રહ્મ શ્રીકૃષ્ણ પરમાત્મા જ ગણપતિરૂપે અવતર્યા. અતઃ ગણપતિ, શિવ-કૃષ્ણ વગેરે એક જ છે. ગણપતિનું ૐકારસ્વરૂપ
ગણપતિનું શબ્દબ્રહ્મ કે ૐકારના પ્રતીકરૂપ છે. ગણેશની એક મૂર્તિ ૐ પણ છે. એમાં આરંભિક,ભાગ ગજનો શુùદણ્ડ છે, ઉપરનો અનુનાસિક ભાલચંદ્ર છે. એક કથા છે કે શિવ-પાર્વતી ૐૐકારના ચિત્ર ઉપર ધ્યાનથી દૃષ્ટિ રાખીને બેઠા હતા, એટલામાં એ ચિત્રમાંથી જ સાક્ષાત ગણપતિ ઉપસ્થિત થયા. એ નિહાળીને શિવ-પાર્વતી અત્યંત પ્રસન્ન થયા. પ્રણવ બધી શ્રુતિઓમાં પ્રથમ હોવાથી ગણેશની પ્રથમ પૂજા કરવામાં આવે છે.
अकारो वासुदेवः स्यादुकारो विधिरुच्यते ।
मकारस्तु महादेवः प्रणवाय नमोस्तु ते ।। (श्री गणेशस्तव)
‘અ' સત્વગુણપ્રધાન વિષ્ણુ, ‘ઉ' રજોગુણપ્રધાન બ્રહ્મા અને ‘મ’ તમોગુણપ્રધાન મહાદેવ- આ ત્રણે દેવતા જેમાંથી પ્રગટ થયા છે તે પ્રણવ દરેક દેવતાઓ તથા વેદ કરતાં પણ સનાતન છે. એ પ્રણવસ્વરૂપ તમને (ગણેશને) નમસ્કાર છે. આમ સર્વ દેવતાઓની ઉત્પત્તિ પણ પૂર્ણસ્વરૂપ ગણપતિમાં માનેલી છે.
ગણપતિનું સગુણ - નિર્ગુણ સ્વરૂપ
ગણપતિના સગુણ-નિર્ગુણ બંને સ્વરૂપમાં વર્ણનો મળે છે. આમ તો સત્ ચિતરૂપ પરબ્રહ્મ એ જ ગણેશ છે, એ માન્યતા પ્રચલિત છે. ગણેશોત્તરતાપિન્યુપનિષદમાં એમના નિર્ગુણ સ્વરૂપનું વર્ણન આપતાં કહ્યું છે : स निर्गुणः स निरंहकारः स निविकल्पः स निरीहः
आनंदरूपः तेजोरूपं अनिर्वाच्यमप्रमेयः पुरातनो गणेशः निगद्यते ।
અર્થાત્ એને કોઈ રૂપ નથી, નામ નથી અને ગુણ નથી તે નિર્ગુણ, નિરંહકાર, નિર્વિકલ્પ, નિરીહ, નિરાકાર, આનંદરૂપ, તેજોરૂપ, અનિર્વચનીય અને અપ્રમેય કાલાતીત ગણેશ છે. એ રીતે એકાક્ષર, કારરૂપ પરબ્રહ્મ પણ તે જ છે. નિર્ગુણ ઉપાસનામાં જ્ઞાન સાધન છે તથા મોક્ષ સાધ્ય છે. આ સાધનરૂપ જ્ઞાન અને સાધ્યરૂપ મોક્ષ બંનેના સ્વામી શ્રીગણેશ છે.
ज्ञानार्थवाचको गश्च णश्च निर्वाणवाचकः । तयोरीशं परं ब्रह्म गणेशं प्रणमाम्यहम् ॥
પરમાત્મા ગણેશ સગુણરૂપમાં પણ પ્રગટ થયા છે. દૈત્યોનો સંહાર કરવા માટે કે વિવિધ પ્રયોજનો માટે તેમણે અવતાર ધારણ કર્યા છે. ગણપતિના મૂળ સ્વરૂપને જાણીને એમના સગુણ સ્વરૂપની ઉપાસના કરવી જોઈએ. ગણપતિનાં સગુણ સ્વરૂપનાં એમના અસ્ત્ર-શસ્ત્ર, અંગરાગ, વસ્રો, દેખાવ વગેરેનાં અનેકવિધ વર્ણનો મળે છે. ઉપાસ્ય ગણેશની મૂર્તિના અલગ અલગ પ્રકાર હોય છે. એનો અર્ચનવિધિ પણ અલગ હોય છે. દ્વિભુજથી માંડીને અઢાર હાથવાળી તથા એકમુખ ગણપતિથી માંડીને દસમુખ ગણપતિની મૂર્તિઓ હોય છે. મૂષકની સાથે સિંહમયુરનાં વાહનો પણ પૂજાય છે. વિશેષવસ્તુથી પૂજાવાને કારણે પણ ગણપતિનાં વિવિધ સ્વરૂપો મનાયાં છે. જેમ કે હરિદ્વારગણેશ, દૂર્વા ગણેશ, શમીગણેશ, ગોમયગણેશ વગેરે. કામ્યકર્મ અનુસાર સંતાનગણેશ, વિદ્યાગણેશ
પથિક- સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૨૩
For Private and Personal Use Only
