________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
અહીંનાં જંગલોમાં વસતાં પ્રાણીઓનાં પણ અમને દર્શન થતાં હતાં. નેપાળનાં જંગલોમાં હાથી, વાઘ, ચિત્તા, ગેંડા, જંગલી સુવર, હરણ વગેરે પ્રાણીઓ વસે છે. તેથી અમને જંગલમાં ફરતો મદમસ્ત હાથી જોવાનો લહાવો મળ્યો, જે અમારા પ્રવાસનું એક સંભારણું બની ગયો.
કાઠમંડુના પહાડી વિસ્તારને પસાર કરીને અમારી ગાડી સપાટ મેદાનોમાં આવી પહોંચી. અહીંની સપાટ ભૂમિમાં ખેતી થાય છે. નેપાળ ખેતી પ્રધાન દેશ હોવાથી અહીંના ૯૦% લોકો ખેતી પર નિર્ભર છે. પરંતુ પહાડી વિસ્તારને લીધે, નેપાલની ૪૦% ભૂમિ હિમાચ્છાદિત રહેતી હોવાથી પડતર રહે છે. ૩૧.૮% વિસ્તારમાં જંગલો આવેલાં છે અને ૧૪.૨% ભૂમિ ગોચર માટે રાખવામાં આવે છે. તેથી બાકી રહેતી માત્ર ૧૪.૧% જમીન પર જ ખેતી થાય છે. નેપાલનાં પગથિયાકાર ખેતરોમાં અને સપાટ જમીનનાં ખેતરોમાં મુખ્યત્વે ડાંગર, મકાઇ, શેરડી, શણ થાય છે. કાઠમંડુ અને પોખરાખીણમાં બટાટા, તેલીબિયાં, શેરડી, ઘઉં, જવ, ચા, ફળફળાદિ વગેરેથી ખેતી થાય છે. સિંચાઇ યોજનાનો વિકાસ હજુ જોઈએ તેટલો થયો નથી તેથી અહીંની ખેતી કુદરત પર જ આધારિત છે. અહીંનાં તળાવો, નદીઓ અને ડાંગરનાં ખેતરોમાં મચ્છીનો ઉછેર થાય છે. અહીંનાં તળાવો, નદીઓ અને ડાંગરનાં ખેતરોમાં મચ્છીનો ઉછેર થાય છે. અહીંના લોકો મુખ્યત્વે ચોખા ખાય છે, સામાજિક કે ધાર્મિક બાધ નડતો ન હોવાથી અહીંના ખોરાકમાં મચ્છી પણ છૂટથી વપરાય છે.
ખેતી સાથે સ્વાભાવિક રીતે સંકળાયેલો પશુપાલનનો વ્યવસાય પણ અહીં ઠીક ઠીક વિકસ્યો છે. ગાય, બળદ, ભેંસ, ઘેટાં, બકરાં, યાક, ખચ્ચર, ડુક્કર વગેરે પશુઓનું પાલન થાય ચે. ઊનની ઉપલબ્ધિને કારણે અહીં ગૂંથણકલાનો હસ્તઉધોગ પણ ઠીક ઠીક વિકસ્યો છે.
અહીં મુખ્યત્વે બે જ ઋતુઓ જોવા મળે છે. એપ્રિલથી સપ્ટેમ્બર સુધી ઊનાળો અને ઓક્ટોબરથી માર્ચ સુધી શિયાળો. સામાન્ય રીતે જૂનથી સપ્ટેમ્બર સુધી અહીં વરસાદ પડે છે. એ ઉપરાંત પહાડી વિસ્તાર અને વનસ્પતિની વિપુલતાને લીધે વરસાદનાં ઝાપરાં તો અવારનવાર પડતાં જ રહે છે. તેથી ખેતી માટે પુરતું પાણી સરળતાથી મળી રહે
છે.
મેચી નદીને કિનારે કિનારે પસાર થતા રસ્તાની બન્ને બાજુ મકાઈનાં ખેતરો હિલોળા લેતાં હતાં, મકાઇના મહોલ સાથે મસ્તી કરતી કરતી અમારી ગાડી તા. ૨૨-૫-૯૯ની રાત્રે ૯ વાગ્યે ઇટાદરના પ્રસિદ્ધ મુક્તિધામ, શ્રી કૃષ્ણ પ્રણામી મંદિરે પહોંચી ત્યારે એ ગુરૂકુળના છાત્રો નેપાલી ભાષામાં સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ માણી રહ્યા હતા.
નેપાલી ભાષા એ અહીંની વહીવટી ભાષા છે. સંસ્કૃતમાંથી તે ઉતરી આવેલી છે, દેવનાગરી લિપિ ધરાવતી નેપાલી ભાષા સરળતાથી સમજી શકાય તેવી સરળ છે. નેપાળમાં એ ઉપરાંત, મૈથિલી, અવધી, ભોજપુરી, માગદી, વગેરે ભારતીય ભાષાઓ પણ બોલાય છે. જયારે ઉત્તર-પૂર્વ નેપાળમાં તિબેટી અને ચીનની અસરવાળી માગર, ગુસંગ, રાઈ, લીબુ, સનવાર, તામંગ, નેવારી, વગેરે ભાષાઓઅને શેરપા, થકાલી, ભોટ વગેરે બોલીઓ પ્રચલિત છે. કાઠમંડુમાં નેવાર લોકોની વધુ વસ્તી હોવાથી ‘નેવારી' ભાષા વધુ પ્રચલિત છે. અહીં નેવારી, નેપાલી, અને મૈથિલી ભાષામાં સાહિત્યનો સારો વિકાસ થયેલો છે. ઇટારિ ગુરુકુળના છાત્રો નેપાલી, નેવારી અને મૈથિલી ભાષામાં તથા શેરપા અને થકાલી બોલીમાં સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ રજૂ કરતા હતા. તેથી તે ભાષા-બોલીઓ જાણવાનો અને માણવાનો લ્હાવો મળ્યો. તેમની વચ્ચે પાંચ વર્ષના નાનકડા બિટુએ તેની કાલીઘેલી ગુજરાતી ભાષામાં “પાંચ-પચીસના ઝઘડામાં” ભજન રજૂ કરીને મનોરંજન પૂરું પાડ્યું હતું. પોખરા અને કાઠમંડનાં પ્રણામી મંદિરોની જેમ અહીંના પ્રણામી ધર્મની તાલીમ લેતા તાલીમાર્થીઓ સમક્ષ “પ્રણામી ધર્મનો ઉદ્દભવ અને વિકાસ' વિષમ પર મારું પ્રવચન ગોઠવાયું હતું. તે સાંભળ્યાનો આનંદ વ્યક્ત કર્યા બાદ મહારાજ શ્રી ટાકપ્રસાદ મહારાજે અમને તા. ૨૩-૫-૯૯ની સવારે વિદાય આપી ત્યારે તાલીમાર્થીઓના વદન પર પ્રવચન સાંભળ્યાનો આનંદ વંચાતો હતો.
તા. ૨૩-૫-૯૯ના રોજ ઇટારિથી અમારી ગાડી મેચી નદીને કિનારે કિનારે દોડતા રસ્તા પરથી પસાર થતી થતી, નેપાળની દક્ષિણે ભારત અને નેપાલની સરહદ પર આવેલી કડબીડા સીમાને પસાર કરીને પશ્ચિમ બંગાળના રળિયામણા નગર શિલીગુડીમાં આવી પહોંચી. આમ અમે પ્રાકૃતિક ધામ નેપાળની ગોદમાં એક અઠવાડિયું પસાર કર્યું અમારો અઠવાડિયાનો એ નેપાલ પ્રવાસ અમારા જીવનનું અણમોલ સંભારણું બની ગયો.
પથિક • સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૧૦
For Private and Personal Use Only
