Pathik 1999 Vol 39 Ank 12

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 9

'खमाजदादरा' रागो भूत्वा रात्र्या द्वितीयप्रहरे,
पूर्ण कुरु
स्वप्नसुरापात्र मे हालाहलेनापि । जना मे हत्यामपि
-
आत्महत्यां गणयेयुः कामम् ॥" मृत्यु. १६.
મૃત્યુ બધાં જ ભૌતિક બંધનોને તોડી નાખે છે. સૌથી કઠિન બંધન અનુરાગનું છે. અને તેમાંયે પત્નીનો અનુરાગ. પરંતુ મૃત્યુ આ બંધનનો પણ ધ્વંસ કરી દે છે, ત્યારે કવિની કલમ નોંધે છે:
“વપુરા,વલખ્યું,
‘વૈલિડોસ્કોપ' અને
नववर्णवैविध्ययुक्ता रागावली
(=૧૫ના) भवति 3
किन्त्वधुना
विविधवर्णा रागावली
बंगुरिका - (चूडी) खण्डैरेव
विकीर्णा जाता ।" मृत्यु. २२
‘મૃત્યુશતમ્’નાં અનેક કાવ્યોને અનેક પ્રકારે મૂલવી શકાય તેમ છે, પરંતુ આ ‘શતકકાવ્ય’ કાવ્યનો મુખ્ય ધ્વનિ તો મૃત્યુની પોકળતા જ છે, સાવ ખાલી અને ઢાંકણાં વગરની શીશીના જેવી !
કવિ હર્ષદેવ માધવનો પ્રયોગવાદ પણ અહીં પૂર્ણપણે પ્રકટ થાય છે. તેમની પ્રયોગશીલતા વિશે ડૉ. રશ્મિકાંત ધ્રુવ નોંધે છે કે
"डॉ. हर्षदेव माधव आधुनिक संस्कृत साहित्य में योगदान देनेवाले प्रमुख कवियों में एक हैं। वे संस्कृत के सशक्त, प्राणवान और सर्वाधिक प्रयोगशील हस्ताक्षर हैं, जिन्होने संस्कृत कविता को कई नये आयाम दिये મૈં "
૩.
૪. પક્ષી છે પણ પર્ ન, પૃ. ૧૧.
આધુનિક કવિ પોતાનો સમાજ, યુગ અને મૂલ્યોની વ્યવસ્થા વગેરેને ચિતરે છે. પણ જ્યારે તે તેમાં પ્રવેશેલી વિકૃતિઓનું દર્શન કરે છે, ત્યારે તેનું વ્યાકુળ મન આ બધા સામે બંડ પોકારે છે. અને તેનો પડઘો તેનાં સાહિત્યમાં સંભળાય છે. ‘મૃત્યુાતમ્'ની પ્રતીકાત્મકતામાં પણ કંઇક અંશે આ બાબતનાંય દર્શન થાય છે. સંસ્કૃતમાં આધુનિકતા લાવવાનું કવિનું આ પ્રયોગાત્મક સોપાન ખરેખર પ્રશસ્ય છે.
સંદર્ભો :
૧. આ જ કવિના ચતુર્થ સંસ્કૃતકાવ્યસંગ્રહ-મૂળયાની ‘કેફિયત’.
૨. ‘પક્ષી ને પણ પર્ માન', સંપા. ડૉ. માત્ત ધ્રુવ, ચાતર સંસ્કૃત પરિષત, આળન્દ્ર (યુગરાત)
આત્માનં રથનું વિધિ શરીરે થમેવ તુ। કઠોપનિષદ્
૫. એજન, પૃ.૩.
નોંધ : આ લેખનો કેટલોક પ્રારંભિક અંશ કવિના - એકેડેમિક સ્ટાફ કૉલેજ, સૌરાષ્ટ્ર યુનિ., રાજકોટ – વ્યાખ્યાનમાંથી સાભાર લીધેલ છે.
પથિક- સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ + ૬