________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
નેપાળ સંસ્કૃતિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં
| ડૉ. મહેશચંદ્ર પંડ્યા
ભગવાન ગૌતમબુદ્ધની જન્મભૂમિ લુંબિનીવનની પાવન ધરાથી શોભતું, મધ્ય હિમાલયની ઊંચી ઊંચી ગિરિમાળાઓના દક્ષિણ ઢોળાવ પર આવેલું પ્રાકૃતિકધામ નેપાળ, ૨૬-૨૦° થી ૩૮-૧૬ ઉત્તર અક્ષાંશ અને ૮૦૦૧૫° પૂર્વ રેખાંશથી ૮૮° પૂ.રેખાંશ વૃત્ત વચ્ચે લંબચોરસ આકારે વિસ્તરેલું છે. ૧૪૭૯૭ ચો.કિ.મી. ક્ષેત્રફળ ધરાવતું, ઉત્તર ચીનની સત્તા નીચેના તિબેટના પ્રદેશની અને દક્ષિણ, પૂર્વ અને પશ્ચિમ ભારતની સરહદોના સીમાડા સાંધતું આ નાનકડું રાજય નેપાલ, ભારત અને ચીન જેવાં બે મહાન રાષ્ટ્રોની સરહદો વચ્ચે, બે હાથીઓ વચ્ચે ઊભેલા મદનિયાની જેમ આવે છે. '
- ઈ.સ.ની ૧લી થી આઠમી સદી સુધી આ ભૂમિમાં લચ્છવીઓનું શાસન હતું. આઠમી સદીમાં કાઠમંડુની સ્થાપના થઈ ત્યારથી કાઠમંડુ નેપાલની રાજકીય સત્તાનું કેન્દ્ર બન્યું, અહીં લચ્છવીઓના અંત પછી લગભગ ૮ સૈકા સુધી મલ્લ રાજાઓએ શાસન કર્યું. ઈ.સ. ૧૭૬૯માં પૃથ્વીનારાયણ શાહે શાહવંશની સ્થાપના કરી ત્યારથી ઈ.સ. ૧૮૫૦માં રાજા ત્રિભુવન વીરવિક્રમસિહ શાહે રાજાશાહીનો અંત આણ્યો, ત્યાં સુધી શાહવંશી રાજાઓનું શાસન રહ્યું ત્રિભુવનના પુત્ર મહેન્દ્રના સમયમાં નેપાલની પ્રજાએ લોકશાહી અપનાવવા પ્રયત્નો કર્યા. તે પછી નેપાલમાં પંચાયતીરાજયવ્યવસ્થા સ્થપાઈ. તાજેતરમાં થયેલી ચૂંટણીમાં કોગ્રેસ પક્ષ બહુમતીથી ચૂંટાયો હોવાથી હાલમાં નેપાલમાં કોંગ્રેસનું શાસન છે. .
ગિરિમાળાઓ અને ગિરિકંદરાઓ વચ્ચે ગોળમટોળ ગુરખાની જેમ શોભતું નેપાળ, પ્રાકૃતિક રીતે મહાહિમાલય અને લઘુહિમાલય, શિવાલિક હારમાળા અને આંતરતરાઈ તથા તરાઈનાં મેદાનોમાં વહેંચાયેલું છે. ઉત્તરથી દક્ષિણ અને પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ વિસ્તરેલી ઊંચી ઊંચી સંખ્યાબંધ પર્વતમાળાઓથી ઓપતા નેપાળની ઉત્તરે આવેલાં લગભગ આઠ હજાર કિ.મી. ઊંચા હિમાચ્છાદિત શિખર, તપશ્ચર્યા કરતા ઋષિના શ્વેત કેશરાશિયુક્ત મસ્તકની જેમ શોભે છે ! ઉત્તર તરફથી દક્ષિણ તરફ ગમન કરતાં ઉત્તુંગ શિખરોની ઊંચાઈ ઘટતી જાય છે. મહાહિમાલયની દક્ષિણે આવેલાં લઘુહિમાલયનાં શિખરો અને લઘુહિમાલયની પણ દક્ષિણે આવેલી શિવાલિક ગિરિમાળાની ઊંચાઈ તો ઘટતાં ઘટતાં છેક ૩૦૦ કિ.મીની થઈ જાય છે. અને તેનાથી પણ દક્ષિણે આવેલાં આંતરતરાઈ અને તરાઈના પ્રદેશો તો સાવ સપાટ મેદાનોમાં ફેરવાઈ જાય છે, તે જોઈને આશ્ચર્યમાં ગરકાવ થઈ જવાય છે !
મહાભારત લેખ' તરીકે ઓળખાતી લઘુ હિમાલયની સૌથી મોટી ગિરિમાળાનાં લગભગ ૨૦૦૦ મીટરની ઊંચાઈ ધરાવતાં શિખરો પર શિયાળામાં બરફ છવાય જાય છે ત્યારે, તે ધવલ ગિરિમાળામાં ફેરવાઈ જાય છે. નેપાળના આ રળિયામણા પ્રદેશમાં પોખરા અને કાઠમંડુ આવેલાં છે.
કાઠમંડુની પશ્ચિમે આવેલી પોખરા ખીણ,હિમનદી કૃત જલપ્રવાહો દ્વારા ઠલવાયેલા કાંપથી સમથલ અને ફળદ્રુપ બનેલી છે. ભારત અને નેપાળના સીમાડાને સાંધતી સુનૌલી સીમાને ઓળંગીને અમારી ગાડી, તા. ૧૮ મે, ૧૯૯૯ના રોજ પ્રાકૃતિક ધામ નેપાળમાં પ્રવેશી ત્યારે, લાંબા સમયથી નેપાળની ભૂમિનાં દર્શન કરવાનાં સ્વપ્ર સાકાર થવાના આનંદથી અમારાં મન નાચી ઊઠ્યાં હતાં !
ભારતની ઉત્તર સીમા અને નેપાળની દક્ષિણ સીમાને સાંધતી એ ભૂમિ, નેપાળનાં ‘તરાઈનાં મેદાનો' તરીકે ઓળખાય છે. સમુદ્રની સપાટીથી લગભગ ૧૫૦ મીટરની ઊંચાઈએ આવેલાં એ મેદાનો દક્ષિણે ભારત તરફ આગળ વધીને ગંગા-જમનાનાં મેદાનોમાં ભળી જઈને ભારત-નેપાળ સમન્વયનો સેતુ રચે છે ! અમારી ગાડી નેપાળના પ્રસિદ્ધ સિદ્ધાર્થ રાજમાર્ગ પર સડસડાટ દોડતી હતી. ભારત અને નેપાળની સરહદો સાંધતો, ત્રિશૂલી નદી જેવી નાની નાની નદીઓની સાંકડી ખીણોમાં થઈને વહેતો એ માર્ગ ર૦૯ કિ.મી. લાંબો છે. તરાઈના જંગલોમાં થઈને પસાર થતા એ માર્ગની બન્ને બાજુઓ ખેર, સીસમ, સાલ, ચેરી, ચામ, પૈયુ, ચિલીની, સિમળ, આસા, સતીસાલ, ખાખરો, નૂન, * ૫૪/૨, સેક્ટર ૩ એ. ન્યૂ, ગાંધીનગર
પથિક • સપ્ટેમ્બર-૧૯૯૯ - ૭
For Private and Personal Use Only
