________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રેણીમાં આંદામાન છેલ્લું હતું, પણ ભારતભૂમિ માટે તો એ પહેલું હતું. આંદામાનમાં જેલ-વસ્તી રાખવાનો વિચાર ૧૯૫૭ના પહેલા સ્વાતંત્ર્યજંગ બાદ બ્રિટિશોને સ્ફુર્યો. બ્રિટિશોએ એ સ્વાતંત્ર્યજંગને સિપાઈઓના બળવાને નામે ઓળખાવ્યો
છે.
કહેવાતા બંડખોરો, બહારવટિયા, ડાકુઓ અને રાજદ્રોહીઓને દેશનિકાલ કરી દઈને મોકલવા માટે ત્યારે આંદામાનની પસંદગી થઈ હતી. માર્ચ ૧૯૫૮માં ૨૦૦ સિપાઈ બંડખોરોનો પહેલો જથ્થો આંદામાન મોકલાવ્યો હતો, એને કાળ પાણીની સજા કહેવામાં આવતી. એ પછીના ત્રણ માસમાં એવી કેદીઓની સંખ્યા ત્યાં ૭૭૩ થઈ ગઈ હતી. એવું પણ મનાય છે કે ૧૯૫૮ થી ૧૯૬૦ના સમય દરમ્યાન દેશના જુદા જુદા ભાગોમાંથી ૨૦૦૦ થી ૪૦૦૦ જેટલા સ્વાતંત્ર્યસેનાનીઓને આંદામાન ધકેલાયા હતા. એ પૈકીના લગભગ બધા જ ત્યાંના જુલમ-દમન-કષ્ટ-યાતનાઓ સહન કરતા કરતા કાળનો કોળિયો બની કુરબાન થઈ ગયા ને જેમણે ભાગી જઈને આંદામાનનાં જંગલોમાં આસરો લીધો તે પણ મોતના જડબામાંથી ન બચી શક્યા.
એ પછી લગભગ એક સદી બાદ ૧૫ ઑગસ્ટ ૧૯૫૭ના રોજ આંદામાનના પોર્ટ બ્લેરના મરીના પાર્કમાં પહેલા સ્વાતંત્ર્યસેનાનીના બલિદાનની સ્મૃતિમાં શહીદસ્તંભ સ્થાપવામાં આવ્યો. કાળા પાણીની સજાની પદ્ધતિ એ પછી તો ૧૯૪૬થી બંધ કરવામાં આવી હતી. અંગ્રેજ રાજ્યકર્તાઓને ડર હતો કે જો રાજદ્વારી બંદીઓને ભારતીય જેલોમાં રખાશે તો તેમના સંપર્કથી બીજા સાધારણ કેદીઓ પણ બંડખોર વિચારધારા ધરાવતા થઈ જશે, એટલું જ નહિ, પણ એમને બધાને એક સાથે એક જ બેંફકમાં રાખવામાં આવશે તો તે બધા ભેગા થઈને કોઈને કોઈ પર્યંત્ર ઘડશે, એટલે એવો નિર્ણય થયો કે રાજદ્વારી બંદીઓને કોઈક દૂરની જગ્યાએ કાળી કોટડીઓમાં રાખવામાં આવે. એટલા માટે જ ૫૯૦ કાળી કોટડીઓવાળી સેલ્યુલર જેલને તૈયાર કરીને પસંદ કરવામાં આવી.
ઈ.સ. ૧૮૮૯માં એ કાળી કોટડીઓમાં સૌ પ્રથમ વાર આશરે ૮૦ ક્રાંતિકારીઓને રાખવામાં આવ્યા. એ પછી આપણા સ્વતંત્ર્યસંગ્રામમાં ઇ.સ.૧૯૦૯ થી ૧૯૨૧ના પહેલા તબક્કામાં કુલ ૧૩૨ રાજદ્વારી બંદીઓને આંદામાન ધકેલવામાં આવ્યા. એ પછી ઇ.સ.૧૯૩૨ થી ૧૯૩૮ના અરસામાં આઝાદીસંગ્રામના બીજા તબક્કામાં બીજા ૩૭૯ જેટલા રાજદ્વારી બંદીઓને સેલ્યુલર જેલમાં ધકેલવામાં આવ્યા.
જુલાઈ ૧૯૩૭માં જ્યારે ભારતના સાત પ્રાંતોમાં કોંગ્રેસે પોતાનાં પ્રધાનમંડળ રચ્યાં ત્યારે રાજદ્વારી બંદીઓને આંદામાનની જેલમાંથી પાછા પોતાના ભારત રાષ્ટ્રમાં બોલાવવાની માગણી થઈ, પણ વારંવાર થયેલી આ માગણી, અપીલો ને તેના સમર્થનમાં થયેલ દેખાવોને સફળતા ન મળી ત્યારે ૨૪ જુલાઈ ૧૯૩૭ થી ૧૮૩ રાજદ્વારી બંદીઓ સતત ૩૭ દિવસો સુધી ભૂખ હડતાળ પર ઊતરી ગયેલા, આ ઘટનાથી સમગ્ર દેશમાં ચકચાર ને વિરોધવંટોળ ઊઠવા પામ્યાં ને વળી ભારતની બીજી જેલોમાં ય બીજા કેદીઓ પણ એ માગણીના સમર્થનમાં ભૂખ-હડતાલ પર ઊતરી ગયા ને સમગ્ર રાષ્ટ્રમાં એના ટેકામાં દેખાવો થયા. છેવટે સ૨કારે નમતું જોખી ૨૨ સપ્ટેમ્બર ૧૯૩૭ના રોજ આંદામાનથી રાજદ્વારી બંદીઓની પેહલી ટુકડી ભારત આવવા રવાના કરી. આમ છતાં, ૧૯૪૬માં જ્યાંસુધી એ સજા કાનૂનધારામાંથી રદ ન થઈ ત્યાં સુધી ફોજદારી અપરાધ બદલ ગુનેગાર સાબિત થનાર આરોપીઓને આંદામાનની દેશનિકાલ સજા ફરમાવવામાં આવતી હતી.
અલીપુર બોમ્બ કાંડ પતંત્ર, નાસિક પત્ર્યંત્ર કેસ, લાહોર ષડ્યુંત્ર કેસના ગદ્દર પાર્ટીના ક્રાંતિક્રરીઓનો બનારસ પડ્યુંત્ર કેસ, ચટગાંવ શસ્ત્રાગાર કેસ, ડેલહૌસી સ્ક્વેર બોબકેસ, ઢાકા પત્ર્યંત્ર કેસ, રાજેન્દ્રપુર રેલવે લૂંટકેસ ને બર્મા પતંત્ર કેસના રાજદ્વારી બંદીઓને બ્રિટિશ શાસને દેશનિકાલ કરી આંદામાનમાં ધકેલી દીધા હતા.
રાજદ્વારી બંદીઓ સિવાય અન્ય પણ બ્રિટિશ શાસનનો વિરોધ કરી બંડ પોકારનાર ક્રાંતિકારીઓને આંદામાનની સેલ્યુલર જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવતા હતા, જેમાં વહાબી ક્રાંતિ, મલબાર તટના મોપલા બંડખોરો, આંધ્રના રાજ્યક્રાંતિકારીઓ, મણિપુર ને બર્માના મારવાડી ક્રાંતિના કિસાન ક્રાંતિકારીઓનો સમાવેશ થાય છે.
પથિક૰ ડિસેમ્બર-૧૯૯૭ ..
For Private and Personal Use Only
