________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શુળપાણ યક્ષ :- *
‘મહાવીર સ્વામી મુસાફરી કરતા અને જુદી જુદી જગ્યાએ ચોમાસુ ગુજારતા હતા. એક ચોમાસાની ઋતુમાં રહેવા સારુ તેઓ “અસ્થિગ્રામ “ આવ્યા અને તે યક્ષના નામથી પોઠિયાની સ્થાપના લોકોએ કરી પૂજા કરતા હતા ત્યાં ઊતર્યા. તેની પ્રતિમા સ્થાપી ત્યારથી કોઈ વધારે ખૂન અથવા નુક્સાન કરવું યક્ષે બંધ કર્યું હતું, પરંતુ એ જગ્યાએ કોઈએ ઊતરવું નહીં એમ યક્ષે હુકમ કર્યો હતો. યક્ષના આ હુકમથી વિરુદ્ધ મહાવીર સ્વામીએ કર્યાથી પક્ષે મહાવીર સ્વામીને હરકત કરવા માંડી, પણ તેનો સઘળો પ્રયત નિષ્ફળ ગયો. યક્ષને આ પ્રમાણે મહાવીર સ્વામીની મહત્તાની ખાત્રી થઈ • ત્યારે પોતે તેનો શિષ્ય થયો અને તેના મંદિરમાં મહાવીર સ્વામીનાં પગલાંની સ્થાપના કરાવી દીધી. આ જગ્યા આ કારણથી તીર્થને માટે પ્રખ્યાત થઈ અને ઘણા દૂરદૂરથી જૈન લોકો દર્શન કરવા આવવા લાગ્યા. આ વખતથી અસ્થિગ્રામ શહેરનું નામ બદલાઈને મહાવીર સ્વામી જે વર્ધમાન સ્વામી કહેવાય છે તેમના નામ ઉપરથી “વર્ધમાનપુર' અથવા ‘વર્ધમાનપુરી’ નામ પડ્યું." વર્ધમાનપુર:
વઢવાણ હાલ પણ વધમાનપુર કહેવાય છે અને વઢવાણથી પૂર્વ તરફ ભોગાવા નદીના દક્ષિણ કિનારે આશરે અડધા ગાઉ ઉપર દેવળમાં મહાવીર સ્વામીનાં પગલાં અને શુળપાણ યક્ષનો પોઠિયો છે આ દેવળ તથા વઢવાણ શહેર જૈન લોકોની જાત્રાની એક જગ્યા છે એમ આજ સુધી ગણાય છે. પ્રખ્યાત કવિ શામળ ભટ્ટે પણ તેની “સુડા બહોતેરીની કલ્પિત વાર્તામાં લખ્યું છે કે “જૈન ધર્મના એક જતીએ વઢવાણની ઘણી જાત્રાઓ કરી હતી.” ગંધર્વસેન :
ઉજજૈનના પ્રખ્યાત રાજા વિક્રમનો પિતા ગંધર્વસે ત્રંબાવટી (હાલ ખંભાત કહે છે તે)માં રાજ કરતો હતો ત્યારે તેણે કેટલોક વખત વઢવાણમાં પણ રાજ કર્યું હતું એમ કહેવાય છે. કદાચ વઢવાણ તેનું રાજધાનીનું શહેર નહીં હોય તોપણ તે રાજાના તાબામાં તો ખરેખર હોવું જ જોઈએ, કેમકે “ગધેપીડી’ નામનું એક તળાવ આવેલું છે તથા જૂના ‘ગયાં’ નામના સિક્કા (આ બંને ગંધર્વસેનના નામથી કહેવાતા હોય એમ) વઢવાણથી પશ્ચિમ તરફ આશરે અડધા. માઈલની અંદરમાં કે જયાં પૂર્વે વર્ધમાનપુર વસેલું હતું એમ કહેવાય છે ત્યાં માલૂમ પડે છે. રાજાઓ અને તેમનો સમય :
'જૂના શહેર તરીકે વઢવાણ જેટલું પ્રખ્યાત છે તેટલું જૂના સંસ્થાન તરીકે પ્રખ્યાત નથી. હળવદના ચંદ્રસિંહજીના મોટા દીકરા અથીરાજજીએ વિક્રમના સત્તરમા સૈકાની અધવચ એટલે સંવત ૧૬૬૦ના અરસામાં વઢવાણનું હાલનું રાજય સ્થાપન કર્યું તે પહેલાં વઢવાણ કોના તાબામાં કેટકેટલી મુદત રહ્યું અથવા તે કોઈ વખત કોઈ રાજાનું મુખ્ય શહેર હતું કે નહીં તે વિશે ચોક્કસ જાણવામાં આવતું નથી, પરંતુ તવારીખ, દંતકથા, શિલાલેખો ઉપરથી નીચેની લખેલ હકીકત મળી આવે છે. આ સોરઠો લોકોમાં સાધારણ રીતે બોલાય છે :
‘વળા ને વઢવાણ, પાટણ શહરે પછી વસ્યું'. આ ઉપરથી અણહીલવાડ પાટણ સંવત ૮૦૨ની સાલમાં વસ્યું તે પહેલાંનું વઢવાણ શહેર વસેલું હતું, એટલું જ નહીં, પણ વળા અને પાટણ જેવાં રાજધાનીનાં શહેરોના દરજજાનું વઢવાણ હતું એમ અનુમા કરી શકાય છે. (૧) વલભીના વાળા રાજપૂત રાજાની તારીફમાં ભાટ લોકો નીચે લખેલ દૂહો બોલે છે :
*વઢવાણે એભલ વસે, લે સમીપ બે લાખ, ભાલે ઇરાની ભંજિયો, સૂરજ પૂરે શાખ.'
પથિક • ડિસેમ્બર-૧૯૯૭ - ૧૧
For Private and Personal Use Only
